SAGAAM IN DE KLAS
Een praktische handleiding voor leerkrachten in het PO & VO
1
‘Hoe meer mensen worden aangezet tot schrijven hoe meer ze gaan lezen’
Adriaan van Dis
Colofon Auteur: Tom Blok Huisstijl: BoomvanMourik © Sagaam Nederland b.v. SAGAAM IN DE KLAS is een uitgave van van Sagaam Nederland B.V. Tenzij anders overeengekomen, geeft Sagaam Nederland b.v. u als lezer toestemming deze uitgave voor eigen gebruik te downloaden en af te drukken. Het is anders dan voor gebruik op school niet toegestaan om inhoudelijk, tekstueel of anderszins wijzigingen aan te brengen. Bij citeren is bronvermelding verplicht. Overdracht aan derden van het gebruiksrecht is uitgesloten. Het gebruiksrecht geldt niet voor commerciële doeleinden. De overdracht van de rechten van intellectueel eigendom, waaronder het auteursrecht, rustend op de door Sagaam opgestelde of ontworpen werken zijn bij het gebruiksrecht niet inbegrepen.
2
I NHOUDSOPGAVE VOORWOORD
PAGINA 4
PROJECTSUGGESTIES
PAGINA 5
MATERIALEN
PAGINA 5
THEMAGERICHT WERKEN IN MEERDERE VAKGEBIEDEN
PAGINA 5
OP ZOEK NAAR EEN MOOI VERHAAL
PAGINA 6
HOE GA JE TE WERK
PAGINA 6
EEN VERHAAL PLAATSEN OP SAGAAM
PAGINA 7
RUIMTE VOOR AANTEKENINGEN
PAGINA 8 & 9
3
VOORWOORD Sagaam heeft als doel een bijdrage te leveren aan het verminderen van eenzaamheid en het bevorderen van meer sociale samenhang. We kunnen dit doen door verhalen van mensen bij elkaar te brengen en daarmee weer te ‘verbinden’. Zo is het idee ontstaan om ook vanuit scholen projecten te starten of bij bestaande projecten aan te sluiten en de leerlingen bij hun grootouders en ouders al die prachtige verhalen op te laten halen en met elkaar op te schrijven. Naast het sociale aspect van een dergelijk project wordt zo ook vaak mooie geschiedenis vastgelegd, voordat de verhalen niet meer verteld kunnen worden en bouwt iedereen in macroperspectief mee aan een collectief geheugen. Uit onderzoek (Cornelis & E.A., 2007) bij scholieren op middelbare scholen blijkt dat de schrijfvaardigheid bij de verwachtingen achterblijft o.a. omdat er te weinig wordt geoefend. Toch vinden heel veel leerlingen schrijven leuk. Volgens het onderzoek Creatief schrijven tussen 12 en 18 jaar. (Rooij, S. de 2009) schrijft bijna de helft van de jongeren. Hun belangrijkste reden om te schrijven is voor hun plezier. Bijna de helft is gemotiveerd om ermee door te gaan. Veel jongeren schrijven brieven (36%) en houden een dagboek bij (36%). Van de literaire genres staat poëzie met 33% op de eerste plaats, gevolgd door songteksten (29%) en korte verhalen (27%). Ruim de helft van de ondervraagden schreef al als kind (vooral korte verhalen). Met deze wetenschap ziet Sagaam mogelijkheden om én jongeren meer aan het schrijven en lezen te krijgen én maatschappelijk een positieve bijdrage te kunnen leveren door jongeren hun familiegeschiedenis te laten opschrijven en dat in een brede context met elkaar te delen. Sagaam in de klas hoeft niet beperkt te blijven tot het vak Nederlands. Omdat Sagaam zich niet beperkt tot één thema waarover de verhalen kunnen gaan, kunnen vakken als geschiedenis, maatschappijleer en wereldoriëntatie kunnen hierbij uitstekend betrokken worden. Wij hopen met dit beknopte lesmateriaal enkele handvatten te geven waarmee een mooi en breed gedragen project kan worden opgezet of verrijkt. Den Haag, Januari 2015 Het SAGAAM team
4
PROJECTSUGGESTIES Het staat een school vrij om Sagaam in een bestaand project te integreren of als zelfstandig project te benoemen. Voor Sagaam geldt dat de maatschappelijke hoofddoelstellingen te weten het delen van verhalen en daarmee meer sociale cohesie te bewerkstelligen direct of indirect worden gehaald. Enkele tips om het project impact te geven: • • • •
Benaderen van lokale media zoals kranten en televisiestations Benaderen van verzorgingshuizen om te vragen of er ouderen zijn waarbij kinderen langs mogen komen (‘school in de wijk’) Organiseren van voorleesmiddagen in bijvoorbeeld verzorgingstehuizen met leerlingen met verzamelde verhalen Uitnodigen van een lokale of regionale schrijver die een lezing geeft
MATERIALEN Alle materialen zoals foto’s, PDF’s e.d. die op de website van Sagaam zijn terug te vinden mogen in het kader van het project worden gebruikt. Voor interviews of bestaande verhalen moet een bronvermelding plaatsvinden.
THEMAGERICHT WERKEN IN MEERDERE VAKGEBIEDEN Sagaam in de klas kan ook worden gebruikt vanuit een specifiek thema dat maatschappelijk speelt of bij een project dat breed in de school wordt uitgevoerd. Een voorbeeld van de huidige tijd is de vluchtelingenproblematiek. Veel grootouders kunnen wellicht nog verhalen vertellen over de periode uit de tweede wereldoorlog of de bootvluchtelingen uit Vietnam in de jaren 80. Andere thema’s die goed toepasbaar zijn en waar leerlingen ook mee naar hun (groot-)ouders kunnen stappen zijn: Verhalen over muziek (jaren 50 , 60 en 70) o Kun je je voorstellen dat in de jaren 50 de politie te paard kwam om mensen te verjagen als ze op straat op Rock and Roll muziek dansten? • De Koude Oorlog o Toen Kennedy werd vermoord was de Koude Oorlog op een hoogte punt. Wat hebben de grootouders daar van meegekregen? • Moderne techniek o Hoe was het om vroeger geen telefoon te hebben? o De eerste televisie • Het geloof o Het geloof speelde een belangrijke rol in het gezinsleven van veel families. Hoe zag dat er dan uit? • Hoe was het in de klas o In de klas van nu gaat het er heel anders aan toe dan vroeger. Hoe dan? • Buitenspelen o Wat maakten de kinderen vroeger mee als ze op straat buiten speelden, wat zagen ze, wat speelden ze, wie kwam er voorbij? • … Enkele van deze tijdgebonden thema’s kunnen goed in combinatie met andere disciplines binnen de school worden opgezet. De Koude Oorlog valt goed samen met de Geschiedenislessen en de ontwikkelingen in Techniek en Muziek met Maatschappijleer en bijvoorbeeld Natuurkunde. •
Onderstaande pagina’s kunnen direct aan de leerlingen worden overgedragen. Dit lesmateriaal is ook in Wordformaat verkrijgbaar (
[email protected]).
5
OP ZOEK NAAR EEN MOOI VERHAAL Hoe begin je Om makkelijk met bijvoorbeeld je grootouders over verhalen van vroeger te praten kun je het beste vragen naar oude foto’s. Een foto brengt ze direct terug naar een moment in het verleden. Het zijn voor jou momenten die je niet hebt meegemaakt dus jouw opa of oma zullen erover beginnen te vertellen omdat ook bij hen de herinneringen dan terug komen. Je zult zien dat er dan allerlei korte verhalen en anekdotes voorbij komen die misschien wel de moeite waard zijn om op te schrijven en er een leuk verhaal van te maken. De kans is groot dat je met veel verhalen terugkomt. In ieder geval zal je merken dat je grootouders het leuk en gezellig vinden dat je er bent. Jij bent op zoek naar een goed verhaal dus als je met hen over de foto’s praat en daarover vragen stelt, ben je ze eigenlijk aan het interviewen. Hieronder staan wat tips over hoe je te werk kunt gaan
HET INTERVIEW Eigenlijk zijn we de gehele dag met elkaar in vraag en antwoord bezig; we interviewen elkaar de gehele dag maar dan wel ongestructureerd, van de hak op de tak. Bij een interview is het onderwerp en het doel van te voren vastgelegd. Ook de rol staat vast: de interviewer en de geïnterviewde(n). Voor jou is de rol van de interviewer weggelegd waarbij het belangrijk is om dat wat de geïnterviewde vertelt, goed en gestructureerd vast te leggen zodat iemand die het verhaal later terugleest, het makkelijk kan lezen en begrijpt waar het over gaat.
HOE GA JE TE WERK Aantekeningen maken 1. Schrijf terwijl iemand vertelt, trefwoorden op. Probeer niet letterlijk alles op te schrijven. 2. Je kunt eventueel ook met telefoon een opname van het verhaal om het later nog eens terug te luisteren.
Vragen stellen Een verhaal is voor een ander interessant als die zich er ook in kan herkennen of zich er van alles bij kan voorstellen. Iemand die vertelt kent alle details, de luisteraar (of lezer) niet. Een verhaal dat zich afspeelt in een stad krijgt voor veel meer mensen waarde als bekend is waar precies in de stad. ‘Vlak voor het busstation in de Van Lennepstraat’ zegt veel meer dan alleen ‘Vlak voor het busstation’. Stel dus gerust vragen over: • Waar speelde het zich precies af? • Wat voor weer was het? • Wanneer in welk jaar of jaargetijde of misschien wel het tijdstip van de dag. • Wie wie was. De buurvrouw heeft ook een naam. Of ‘Mijn oudste broer Piet’ in plaats van alleen ‘Mijn broer Piet’ Probeer dus achter de nuttige of noodzakelijke details van het verhaal te komen die het mooier en spannender maken. Maak als dat kan ook een kopie van de foto met je telefoon om die later bij het verhaal te plaatsen.
Uitwerken Probeer aan de hand van je aantekeningen een eerste versie van het verhaal op te schrijven. Gebruik hierbij indien nodig de opname die je hebt gemaakt. Denk ook
6
nam over de vorm waarin je het verhaal schrijft, in de eerste persoon (de ik-vorm) of derde persoon (hij of zij). Lees het verhaal een paar keer goed door en kijk of het vlot loopt.
Controleren op stijl en spelling Wanneer een verhaal taal- en of stijlfouten heeft leidt dat af. Het kan zelfs storend zijn voor de lezer. Wanneer je gebruik maakt van een tekstverwerker, maak dan gebruik van de spelling- en grammaticacontrole van het programma. Een computerprogramma ziet niet of een zin goed loopt of je woorden bent vergeten. Laat het verhaal ook door een kritische lezer bekijken. Die ziet soms zaken die je zelf bent vergeten of niet ziet omdat je ‘vol’ in het verhaal zit. Tot slot, laat het definitieve verhaal aan de verteller(s) lezen. Deze zal trots op jouw prestatie reageren! Tip: Maak ook voor de verteller een account op Sagaam aan zodat ze daar ‘hun’ verhaal zien staan!
EEN VERHAAL PLAATSEN OP SAGAAM Een verhaal op Sagaam plaatsen is eenvoudig. Nadat een account is aangemaakt, is er een menuoptie ‘VERHAAL SCHRIJVEN’.
Op de pagina die dan verschijnt kun je een titel plaatsen en het verhaal zelf (kopiëren en plakken vanuit de tekstverwerker).
Nadat het verhaal is opgeslagen, verschijnt het op ‘De Schrijftafel’. Het verhaal staat dan op Sagaam maar is nog niet gepubliceerd. Andere mensen kunnen het dus nog niet lezen. Op deze pagina kan de foto worden toegevoegd en kenmerken van het verhaal zoals: thema’s, locatie, periode en trefwoorden waarop het verhaal kan worden teruggevonden.
7
Het is dus belangrijk om het verhaal van de juiste kenmerken wordt voorzien zodat het ook door andere mensen snel wordt gevonden. Het verhaal kan als het compleet is worden ‘opgeslagen en gepubliceerd’ waardoor het door andere mensen gelezen kan worden of ‘opgeslagen en afgesloten’ waardoor het op de schrijftafel blijft staan.
8
RUIMTE VOOR AANTEKENINGEN …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………
9
…………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………
10
