Studiedag Voor muziekwerkers in zorg en (speciaal) onderwijs Zaterdag 3 oktober 2015
Als het gaat om luisteren….. Muziek werkt, maar werkt ook alleen als er geluisterd wordt. Hoe zorgen we dat het luisterrijke aanbod ook bij de mens komt? Moderne middelen zoals iPod, koptelefoons, maar ook de oude radio staat ons ten dienste. Als muziekwerkers zijn we steeds meer intermediair en bemiddelen we tussen vraag en aanbod. Maar wat is de vraag? Rust en ontspanning, nostalgie of swingend de dag door. We moeten goed luisteren naar de mens achter het oor. En anderen, begeleiders leren luisteren naar die behoeften door middel van coaching. Klanken ontlokken aan eenvoudig speelbare instrumenten. Het samen vinden van het juiste klankspoor dat loopt van couveuse tot het graf.
__________________________________________________________ Een programma met o.a.: belevingsradio, neonatologie en muziek, Music for Life, coaching, toepassing van nieuwe muziekinstrumenten, muziek en logopedie, contact via Klankspoor, de kunst van het luisteren….. __________________________________________________________________________________
Deelname: € 75 p.p. inclusief koffie/thee en lunch Kijk op de website www.muziekenz.org voor inschrijving. En profiteer van de korting van €15,- als u zich opgeeft voor 1 juli 2015!
1
Programma van de dag 9.30 uur 10.15 uur 10.45 uur 11.30 uur 12.30 uur 13.30 uur 15.30 uur 16.30 uur 17.00 uur 18.00 uur
Zaal open, koffie, thee Opening door dagvoorzitter Philip Curtis, plenaire lezing Presentatieronde 1 - plenair Lunch en informeel samenzijn Workshopronde Presentatieronde 2 - plenair Gezamenlijke praktische afsluiting Informeel samenzijn Sluiting en wel thuis!
Music for Life Muziek draagt bij aan de kwaliteit van leven bij mensen met dementie en kan de persoon achter de dementie zichtbaar maken. Sinds januari 2013 is er een start gemaakt met de ontwikkeling van training voor musici, die door middel van creatieve muziekworkshops willen werken met dementerende ouderen en en hun verzorgenden. Philip Curtis studeerde muziek aan de University of York en werkte daarna als zanger, acteur en regisseur. Nu is hij docent en workshopleider aan het Prins Claus Conservatorium en verbonden aan het lectoraat Lifelong Learning in Music. Dit lectoraat onderzoekt het concept van Lifelong Learning voor het muziekonderwijs. Vanuit CityProms verzorgt Philip met andere musici de workshops muziek maken met dementerende ouderen. Wat betekent dit voor musici? “We willen de functie van musici in de maatschappij uitbreiden. Een musicus is niet alleen een entertainer, maar ook beoefenaar van muziek als gereedschap, om de kwaliteit van leven van kwetsbare groepen te verbeteren. We bieden musici ook meer mogelijkheden. Hoe meer vaardigheden, des te beter! Ook leggen we een verbinding tussen opleiding en praktijk. We bieden musici een platform en de mogelijkheid hun werk uit te voeren. Het Prins Claus Conservatorium doet samen met de Hanze Hogeschool veel onderzoek naar ‘Healthy Ageing’. Onderdeel van de nieuwe Master muziek is de opleiding ‘New Audiences and Innovative Practice’. Daarin bieden wij de module muziek voor kwetsbare groepen aan.“ Het motto is: ‘Muziek verbetert de kwaliteit van leven’ Masterstudenten van het Prins Claus Conservatorium en het Koninklijk Conservatorium nemen deel aan deze trainingen. Vervolgens werden pilots uitgevoerd in een centrum voor dagopvang in de regio Groningen en in een verpleeghuis in Den Haag. Het project werd afgesloten met een slotsymposium in juni 2014. Het lectoraat Lifelong Learning in Music, doet dit in samenwerking met partners uit de Gezondheidszorg en de muziekprofessie. Deze nieuwe praktijk biedt (toekomstige) professionele musici kansen om hun beroepspraktijk uit te breiden. Het aantal mensen met dementie in Nederland neemt komende jaren toe en een innovatieve praktijk als deze, die bijdraagt aan het welzijn van dementerende ouderen en de communicatie met hun verzorgenden, is daarom belangrijk.
2
De presentaties: Iedere presentatie duurt een half uur en is bedoeld als kort maar informatief aanbod, om de deelnemers bewust te maken van andere muzikale paden en innovatieve mogelijkheden die in het muziekwerk kunnen worden geïmplementeerd. Aan het einde van iedere presentatie is er ruimte voor het stellen van vragen. presentatieronde 1.
1. iPod en dementie - Barbara Wessel 2. Belevingsradio voor mensen met dementie - Machgiel Bakker
presentatieronde 2.
3. Neonatologie & Muziek - Mariska Krab 4. De MuLo (muziek & logopedie) - Ivonne Scheer en Michael Gerrits
Presentatie 1. iPod en dementie Persoonlijke muziek, d.w.z. muziek die voor een persoon in zijn/haar leven betekenisvol is geweest, toegankelijk maken op de iPod, kan voor mensen met dementie een goede uitwerking hebben. Barbara Wessel is sinds 2000 werkzaam bij Verpleeghuis Hogewey in Weesp, als activiteitenbegeleider muziek. Daarnaast is zij werkzaam als zangeres, zangdocent en dirigent. In Hogewey gaf zij vele workshops over Muziek en Dementie, over muziekactiviteiten en over muziek op de kleinschalige woning. In 2012 won zij de prijs voor ‘het Beste Idee van Vivium’ met het idee van het iPod-project, hiertoe geïnspireerd door Music & Memory. Zij kreeg de gelegenheid dit iPod-project in Verpleeghuis Hogewey op te zetten. De uitwerking van de muziek op de bewoners die hiermee in aanraking zijn gekomen, is zeer positief. Vanuit Moving through Music ontplooit Barbara Wessel momenteel verschillende initiatieven, om de iPod als medium voor mensen met dementie en hun mantelzorgers toegankelijk te maken en te benutten, o.a. onder de titel ‘Muzikaal Levensverhaal’. Persoonlijke muziek, d.w.z. muziek die voor een persoon in zijn/haar leven betekenisvol is geweest, kan voor mensen met dementie een goede uitwerking hebben. Het kan herinnering oproepen en hen terugbrengen naar een gelukkig verleden. Deze herinnering zorgt voor een groter gevoel van geluk en welzijn in het heden. Het verhoogt daarmee het leefplezier. De iPod is heel geschikt is om de persoonlijke muziek te beluisteren op elk gewenst moment van de dag. De iPod- Shuffle is sterk en eenvoudig in het gebruik. Het enige dat nodig is, afgezien van de iPod, is het verzamelen van de persoonlijke muziek, om deze vervolgens in een digitaal bestand op de computer op te slaan en van daaruit op de iPod te zetten. Zo komt de mooiste muziek van de persoon om wie u geeft, in een vorm te staan die hij/zij makkelijk kan beluisteren. (www.mijnmooistemuziek.nl / www.barbarawessel.nl / www.movingthroughmusic.nl)
Presentatie 2. Belevingsradio voor mensen met dementie Radio Remember: Dit online radiostation programmeert muziek, die aansluit bij de belevingswereld van de huidige groep mensen met dementie. Voor iedere doelgroep is er tegenwoordig wel een radiostation te vinden. Radio 5 Nostalgia voor de 65 plus doelgroep, met een mix van lichte muziek, spelletjes en educatie, 3FM en radio 538 richten zich meer op de jongeren tot 34 jaar met een primair muziek gedreven programmering, terwijl Radio 1 zich profileert als dé nieuws- en sportzender. Voor mensen met dementie is er echter geen kanaal om op af te stemmen. Logisch ook, want commercieel is deze doelgroep niet interessant en, nog belangrijker; welke muziek moet je programmeren? Bestaat er wel zoiets als een homogene muzieksmaak bij deze groep? Radio Remember voorziet in die leemte. Dit online station programmeert muziek die goed aansluit bij de belevingswereld van de huidige groep mensen met dementie (overwegend 80+) Niet alleen speelt het “relevante” muziek, maar koppelt deze vervolgens ook aan het dagritme binnen de zorginstelling.
3
Machgiel Bakker van ‘De Zaak Bakker’ was verantwoordelijk voor de muziekprogrammering van Radio Remember. Het station is getest in twintig huiskamers voor bewoners met overwegend gevorderde dementie in drie verpleeghuizen behorende tot de Haagse zorgorganisaties Florence en WoonZorgcentra Haaglanden. Van de bewoners gaf 56% aan de gedraaide muziek prettig te vinden. Bij de zorgmedewerkers lag dit percentage nog hoger-90% liet zich positief uit over dit station. www.dezaakbakker.nl
Presentatie 3. Neonatologie & Muziek Uit literatuuronderzoek blijkt dat muziektherapie een positieve invloed heeft op prematuren vanaf 28 weken zwangerschapsduur. Muziek verhoogt de fysiologische stabiliteit, verlaagt stress en draagt op de lange termijn bij aan voedingsbereidheid en toename van gewicht, waardoor de opnameduur korter wordt. Muziektherapie is op Nederlandse NICU's nog geen onderdeel van het zorgaanbod. Mariska Krab heeft voor haar speciaalstudie OMB getiteld ‘Valse Start’ in 2014 onderzocht of muziektherapie haalbaar, wenselijk en uitvoerbaar is op een regulier werkende Nederlandse NICU; de afdeling neonatologie van het Wilhelmina Kinderziekenhuis Geboortecentrum. Op de HC, IC en MC van de afdeling neonatologie van het Wilhelmina Kinderziekenhuis Geboortecentrum van het UMC Utrecht werden bij 12 prematuren vanaf 28 weken zwangerschapsduur en 1 ziek geworden (a term geborene adaptieve) muziektherapiesessies uitgevoerd tijdens het kangoeroeën (totaal 29 sessies). De subjectieve bevindingen van ouders, verpleegkundigen, artsen, op de afdeling aanwezige ouders en de muziektherapeut werden verzameld door middel van evaluatieformulieren, gesprekken en video-interactie begeleiding. Op basis van de feedback en observaties blijkt dat het aanbieden van muziektherapie op de afdeling neonatologie van het Wilhelmina Kinderziekenhuis Geboortecentrum haalbaar, wenselijk, en uitvoerbaar is. Tijdens deze pilotstudy werden overeenkomstig met de literatuur positieve effecten geobserveerd bij het kind (o.a. meer ontspanning, rustiger en diepere ademhaling, reactie op stem van ouders) en bij de ouders (o.a. hechting, empowerment) Om deze observaties te objectiveren kan verder aanvullend onderzoek worden verricht. De pilotstudy bleek een succes en hiermee is er een nieuwe werkveld gecreëerd en is Mariska de eerste Neonatologie muziekspecialist (NICU-MT) in Nederland. Meer onderzoek is wenselijk en breed draagvlak van muziekwerkers is nodig voor de verdere uitvoering. Hiervoor is Mariska bezig met internationale certificering. (www.mariskakrab.nl)
Presentatie 4. De MuLo (Muziek & Logopedie) “Je brein kietelen, actief en pienter blijven door een combinatie van muziek en logopedie. Een actieve ondersteunende activiteit.. Houdt je van zingen en muziek? Gaat praten of meedoen niet vanzelf, maar doe je wel graag mee met een feestje? Wil je beter, makkelijker en meer ontspannen communiceren met anderen? Dan is MuLo echt iets voor jou!” Mulo gaat uit van de principes van Totale Communicatie; is het bewust en gericht gebruik maken van alle expressievormen in de communicatie met anderen, maar zeker als de verbale communicatie niet toereikend is, tekort schiet of zelfs afwezig is. Binnen de MuLo gaan we uit grondbeginselen van Gentle Teaching: “Veilig voelen, geliefd voelen en verbondenheid met elkaar voelen”. En vooral veel muzikaal plezier mét elkaar beleven!
4
Michael Gerrits, muziekwerker en Ivonne Scheer, logopedist/akoepedist, zijn beiden ruim twintig jaar werkzaam op Leekerweide; een zorgorganisatie voor mensen met een beperking. Samen bieden zij de zogenaamde MuLo methode aan (een combinatie van Muziek en Logopedie) voor cliënten met een beperking.
De workshopronde: In de middag kunnen de deelnemers kiezen uit één van een vijftal workshops. Een workshop duurt vijf kwartier en is qua inhoud gekoppeld aan het thema van de Studiedag. Workshopkeuze aangeven kan via inschrijving; www.muziekenz.org 1. De Pitramide-Harp - Marian Verdonk 2. Klankspoor - Andy Bruce 3. Coaching van activiteitenbegeleiding - Josephine te Pas 4. Workshop P Bone - Mark Boonstra 5. Luisteren = horen + doen - Rob de Jong
Workshop 1. De Pitramide Harp Tijdens deze workshop maak je kennis met de mogelijkheden van de pitramide, een driezijdige harp. De pitramide is ontworpen en vormgegeven door Pieter van Heest. Pieter van Heest studeerde viool in Rotterdam. Hij heeft daarna 36 jaar als muziekagoog gewerkt. Naast musicus is Pieter instrumentenmaker en beeldend kunstenaar. Vanuit zijn ervaring als muziektherapeut met mensen met een meervoudige handicap ontwikkelde hij de pitramide. Deze harp heeft diverse stabiele standen en kan daarom ook bespeeld worden door mensen die spastisch zijn of in een rolstoel zitten. Als ervaren musicus probeerde hij een optimale klank te ontwikkelen. Vanuit zijn ervaring als beeldend kunstenaar werd het een fraai ’kunstwerk’. Gedurende zo’n 15 jaar experimenteerde Pieter met diverse vormen en besnaring: elk met zijn eigen mogelijkheden. De workshop wordt gegeven door Marian Verdonk (muziekdocent in Muziekwerkplaats de Doorbraak in Leerdam). Zij neemt de deelnemers tijdens deze workshop mee op haar ontdekkingstocht naar de mogelijkheden van de pitramide. Door zijn drie kanten nodigt de pitramide uit om samen te musiceren, waarbij ervaren en minder ervaren spelers één klank produceren. Samen musicerend verdwijnen verschillen tussen mensen. Dat is één van de redenen dat het instrument zeer geschikt is voor muziektherapeutische doelen. De pitramide daagt uit om te experimenteren: verander de stand of luister naar de klank door verschillende aanslagtechnieken. Kinderen, volwassenen en ouderen, mensen met een grote en met kleine beperking – iedereen zal en kan er op een verschillende manieren gebruik van maken. Daarom is de pitramide bijvoorbeeld ook interessant voor een gewone muziekles, om zelf op te spelen, of om als toeschouwer naar te kijken en luisteren. In de workshop zijn verschillende typen pitramides aanwezig. Na een korte demonstratie en toelichting kunnen de deelnemers zelf gaan spelen en de mogelijkheden ontdekken. De pitramide heeft waarschijnlijk ten onrechte nooit de bekendheid gekregen die het verdiende. Doel van de workshop is voor deelnemers om inzicht te krijgen in en ervaring op te doen met de mogelijkheden van de pitramide.
5
En voor Marian om er achter te komen of het zinvol is om de pitramide en het gedachtegoed hierachter verder te verspreiden, en wat de mogelijkheden, wensen, behoeften en knelpunten hierbij zijn. Marian Verdonk richtte 15 jaar geleden Muziekwerkplaats de Doorbraak op: een plek waar mensen kunnen ontdekken hoe voor hun muziek maken leuk is. Haar uitgangspunt is dat ieder mens zijn eigen mogelijkheden (en eigen beperkingen) heeft. De laatste jaren komen er steeds meer mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking in de Muziekwerkplaats. Naast gewoon les (piano, accordeon, blokfluit) vindt zij het vooral leuk om samen te spelen. Waarbij stukken zo bewerkt worden dat jong en oud, ervaren en onervaren muzikanten samen muziek maken. En waarbij muziekinstrumenten zo ‘bewerkt’ worden dat er voor iedereen, ook voor mensen met een beperking, een instrument is om op mee te doen.
Workshop 2. Klankspoor Dat muziek kan worden ingezet als hulpmiddel voor mensen met dementie is de laatste tijd een veel besproken onderwerp. Het luisteren naar muziek kan het identiteitsgevoel van de dementerende versterken en verhoogt zo diens kwaliteit van leven. Klankspoor wil hier een aantal dimensies aan toevoegen door gebruik te maken van specifieke geluiden, die een persoonlijke betekenis hebben voor de patiënt, in combinatie met inzichten uit de wereld van de neurowetenschappen. Andy Bruce is een Schotse musicus, geboren in 1969, en opgegroeid in Stirling. In 1992 is hij naar Nederland verhuisd om trombone te studeren aan het Hilversumse Conservatorium. Andy heeft ruim twintig jaar als musicus gewerkt, waarbij hij veel ervaring heeft opgedaan in binnen- en buitenland. Dit varieerde van een optreden in de nok van een circustent in Freiburg (jaren negentig), tot het spelen van filmmuziek op het Jazz Festival in San Francisco en het maken van tournees en cd-opnames met o.a. het Willem Breuker Collectief, het Metropole-orkest en het JazzOrchestra van het-Concertgebouw. De kwaliteiten die Andy al die jaren heeft opgebouwd, zet hij nu in voor een speciale doelgroep die aandacht nodig heeft. Het geeft hem voldoening om iets creatiefs en moois te maken met geluid, dat is toegesneden op die ene persoon. “Met Klankspoor bied ik een sociaal hulpmiddel aan waarmee de familie en andere betrokkenen zo lang mogelijk in contact kunnen blijven met de dementerende.” (www.klankspoor.nl )
Workshop 3. Coaching van activiteitenbegeleiding Als muziektherapeut zie je dat muziek zo heilzaam kan werken bij de mens met een beperking. Je beseft ook dat de reikwijdte van je werk, niet verder is dan de duur van de behandeling. Wat blijft er over van de muziek als de muziektherapie afgerond is? Krijgt de cliënt of bewoner dan nog wel muziek? Gelukkig wel, maar of het dan ook goed wordt toegepast? Soms is het nodig andere disciplines als bijvoorbeeld de activiteitenbegeleiding hiervoor in te schakelen. Maar kennen ze ook de mogelijkheden binnen dit medium? Josephine te Pas, muziektherapeut en werkzaam bij de Hartekamp Groep, heeft een methode ontwikkeld om de activiteitenbegeleiding te coachen in het hanteren van muziek. Binnen de stichting de Hartekamp Groep heeft muziektherapie een duidelijke plaats binnen de organisatie verworven, waarmee de organisatie het belang van het aanbod van muziek aan cliënten met een verstandelijke beperking onderschrijft. Vanuit het Expertisecentrum wordt dan ook op de diverse locaties muziektherapie op indicatie aangeboden. Daarnaast heeft Josephine (m.b.v. collega/muziekagoog Karen
6
Kal) het coachen van de activiteitenbegeleiding verder ontwikkeld. Het is een methode waarin activiteitenbegeleiders en woonbegeleiders worden gecoacht in het aanbieden van muziekactiviteiten en de omgang met geluid op de groepen. Het laatste is ontstaan door de grote vraag naar muziekactiviteiten waar zij niet aan konden voldoen. Als binnen de muziektherapie namelijk blijkt, dat bepaalde componenten ervoor zorgen dat de cliënt zijn balans weer terug weet te vinden en deze het niet zelfstandig kan voorzetten, dan is het van groot belang dat de begeleiding dit weet te hanteren bij de cliënt. Via de ontwikkelde methode zorgt Josephine er dan voor dat deze muzikale componenten worden ingezet in het dagelijks leven van de cliënt. Tijdens de workshop zal Josephine deze methode zowel theoretisch als ook praktisch uit de doeken doen.
Workshop 4. Workshop P Bone De P Bone is een plastic trombone. Trombone spelen is beweging, je grove motoriek wordt ontwikkeld; je leert naar elkaar te luisteren, je gehoor en geheugen worden getraind. Muziek maken is expressie en creativiteit; de fantasie wordt gestimuleerd! Je kunt de P Bone integreren in je werk als muziekdocent, maar ook als muziekagoog of muziektherapeut. Niet alleen in het onderwijs maar ook in de zorg voor mensen met een beperking zou je dit instrument kunnen toevoegen aan je rugzak met instrumenten. Dit is je kans om de P Bone met een goede instructie zelf eens uit te proberen! Mark Boonstra is professioneel bastrombonist bij Philharmonie Zuid-Nederland en het New Trombone Collective. Hij heeft een eigen lespraktijk voor trombonisten van jong tot oud. Hij geeft didactische lessen aan het Codarts conservatorium in Rotterdam en geeft hoofdvaklessen aan het Fontys conservatorium in Tilburg. Sinds het Internationaal Trombone Festival, Slide Factory 2013, trekt hij door het gehele land als mr pBone. Zijn missie: kinderen en ouders laten ervaren hoe leuk het is samen muziek te maken. Zonder muziek, geen feest! Tijdens de workshop ga je aan de slag met de pBone. Een felgekleurde plastic trombone. Hoe zit het met ademhalen? Hoe zet je de trombone in elkaar? En vooral; hoe krijg je een goed geluid uit het instrument? Het komt allemaal aan de orde onder de energieke leiding van Mr. P Bone. Samenspelen, verschillende ritmes, dynamiek en toonhoogte. De workshops resulteren in een swingende sessie waarbij alle deelnemers samen trombone spelen. Succes verzekerd!
7
Workshop 5. Luisteren = horen + doen Een muziekfragment – wat doe ik ermee, wat wil ik ermee, wat kán ik ermee? Receptieve muziek is bij voorkeur juist niet passief. Welke reactie geef jijzelf op muziek die jij hoort? Hoe benut je die wetenschap bij het inzetten van een luisteractiviteit? Wat is een goed geluidsfragment en hoe bied je dit aan? In deze workshop over/met muzikale werkvormen op het gebied van luisteractiviteiten wordt kort theoretisch ingezoomd op de ‘luisterattitudes’ en actief kennisgemaakt met elkaars ervaringen en inbreng. (Inter)actief gaan we aan de slag met door de deelnemer meegebrachte werkvormen en leren we van elkaars inzichten. Rob de Jong is Docent Muziek in het voortgezet onderwijs, dirigent van verschillende gospel- en popkoren en decennialang als docent Muzikale Vaardigheden verbonden aan de leergang Orthoagogische Muziekbegeleiding (OMB) te Alkmaar. Daarvoor was hij muziekagoog en hoofd Dagactiviteiten in de zorg voor verstandelijk beperkten. Tijdens de workshop zal hij een theoretisch kader bieden, maar vooral op zijn enthousiaste en opbouwende wijze de reflecties op de door de deelnemer aangeboden werkvorm leiden. Neem je geluidsfragment (Cd, usb, Youtube-link) en werkvormmaterialen mee! Voor zover de tijd het toelaat proberen we zoveel mogelijk verschillende werkvormen de revue te laten passeren! NB: Voor deze laatste, interactieve workshop neemt iedere deelnemer ook eigen materiaal mee; je krijgt van ons van tevoren een duidelijke korte omschrijving, zodat je goed voorbereidt aan de workshop kunt deelnemen.
Organisatie Stichting Muziekenz.org Artiance, Centrum voor de Kunsten, Canadaplein 3, 1811 KE Alkmaar Yolanda Hulscher/organisatie & planning Remi Adriaansz/organisatie & planning Yntske Zijlstra/organisatie & financiën
-
[email protected] -
[email protected] -
[email protected]
8
