Sint-Amanduskerk Erps
|1
De Sint-Amanduskerk Erps Hartelijk welkom in de Sint-Amanduskerk te Erps. Dit is één van de oudste gebouwen van ons dorp en toch betrekkelijk jong. Het wordt gekarakteriseerd als een neogotisch kerkgebouw, sober aan de buitenzijde maar met een fraai interieur. Vanuit het geloof in de Levende Heer wil deze parochiekerk toegewijd aan de H. Amandus, de bisschop die in de 7 de eeuw missioneerde langs de oevers van de Schelde en in 647 bisschop van Maastricht werd, ook vandaag zo open en gastvrij zijn dat iedereen die in onze leefgemeenschap verblijft of als toevallige bezoeker even vertoeft in dit kerkgebouw zich hier thuis kan voelen.
Sint-Amanduskerk Erps
|2
De geschiedenis in een notendop De kerk van Erps was oorspronkelijk een Schelderomaans kerkgebouw met een centrale vierkante toren die aansloot bij de traditie van de Schelderomaanse stijl van het bisdom Kamerrijk. Waarschijnlijk was de eerste kerk toegewijd aan Sint-Jan-Baptist en kreeg zij later de titel van Sint-Amanduskerk. Het was een vicuskerk of een kerk van een dorpsgemeenschap, geen hofkerk verbonden met een kasteel. Op 26 mei 1706 brandde de kerk af nadat de bliksem op de toren gevallen was. De abdis van Kortenberg, de tiendeheffer van Erps, wilde de restauratie van de kerk niet betalen. De rijke pachters van het dorp werden toen bereid gevonden om de heropbouw mede te financieren. Rond 1770 was de zuidergevel terug in slechte toestand en in 1773 werden twee nieuwe zijbeuken bijgebouwd volgens de plannen van de bekende architect L.B. Dewez omdat de oude niet meer te herstellen waren. In 1858 waren de toren en het koor van de kerk opnieuw erg vervallen. In 1864 kwam er een volledig nieuwe neogotische kerk met een hoofdbeuk met vooraan het portaal met de toegang tot de toren, twee zijbeuken, een presbyterium en een koor omdat ook de bevolking van Erps sterk was aangegroeid. Het kerkgebouw is in witte steen opgetrokken met uitzondering van het koor dat in baksteen is. Tot het belangrijkste kerkmeubilair behoren de schilderijen van St.-Barbara en van Sint-Donatus , in 1785 geschilderd door de bekende Aarschotse schilder PieterJoseph Verhaghen, een volgeling van P.P. Rubens, die zich in het koor bevinden. De barokke zijaltaren werden in 1785 gekocht van de opgeheven priorij van Groenendaal in Hoeilaart. Het Louis XV-hoogaltaar in het koor dateert uit 1870 en telt een Sint-Amandusbeeld, de patroonheilige van de parochie, uit de 17de eeuw, en een schilderij waarop de H. Drievuldigheid is uitgebeeld. De houten Lodewijk XV-lambrizering in het kerkkoor en de zijbeuken alsook de biechtstoelen dateren ook uit deze periode. De doopvont uit arduin in Lodewijk XIV-stijl met een deksel in messing dateert uit 1724. De later in het koor geplaatste eiken communiebank werd in 1764 vervaardigd. Het orgel versierd met koning David werd in 1752 door de orgelmaker Jacobus Verbuecken aan de kerk geleverd.
Sint-Amanduskerk Erps
|3
De Sint-Amanduskerk was ooit een bedevaartplaats waar de H. Barbara (tegen een onvoorziene dood), de H. Marcoen (tegen koningszeer) en de H. Cornelius (tegen vallende ziekte en veeziekte) vereerd werden. In het portaal vinden we grafmonumenten van Charles de Plaines van het Hof ter Brugge, in de 17de eeuw burgemeester van Leuven en van Cornelis van Baussele en Margaretha van Heylwighen, de 16de eeuwse eigenaars van het Schavenberghof te Erps.
Sint-Amanduskerk Erps
|4
Enkele merkwaardige beelden Sint-Barbara was de tweede patrones van Erps. Ze werd in Erps aanroepen om niet te sterven zonder de laatste sacramenten te ontvangen. Haar feestdag 4 december was voor 1914 een belangrijke bedevaartsdag te Erps. Barbara werd volgens de legende geboren in Nicodemië als dochter van de rijke koopman Dioscarus. Ze werd door haar vader opgesloten in een wachttoren. Ze weigerde te trouwen op het bevel van haar vader. Ze werd gruwelijk gemarteld en onthoofd door haar vader. Op het ogenblik van haar terechtstelling werd hij door de bliksem getroffen en bleef hij dood liggen. Ze wordt afgebeeld met toren, zwaard en palm. In 1422 werd in Erps de kantuarije van de H.-Barbara gesticht door Hendrik Heele, parochiaan van Kwerps. De kapelaan van de kantuarije moest in de 18de eeuw vier missen per week lezen. In 1709 bracht Mgr. Evrard van der Noot, bisschop van Gent en eigenaar van Wijnegemhof onder Erps de reliek van de H.-Barbara naar Erps. De bedoeling was hiermee geld in te zamelen om de nieuwbouw van de kerk na de brand te betalen. Op 2 december 1709 werd de Broederschap van de H.-Barbara gesticht door Mgr. Humbertus Guilielmus a Precipiano, aartsbisschop van Mechelen. Edellieden werden lid van deze broederschap, pachters of hereboeren en het gewone volk volgden. Vanaf 1709 werd Erps de bedevaartplaats van de H.-Barbara in de streek. In 1785 schilderde Pieter-Joseph Verhaghen de H.-Barbara. Zijn echtgenote Nooke Hensmans stond hiervoor model. De H.-Catharina van Alexandrië was volgens de legende de dochter van koning Costos. Zo ging keizer Maximinus aanspreken om hem te overtuigen van de afgodendienst af te zien. De keizer werd getroffen door haar welsprekendheid en haar schoonheid en deed haar een huwelijksaanzoek. Ze weigerde kordaat en werd tot de folterdood op 4 draaiende wielen voorzien van scherpe punten veroordeeld. Een engel deed volgens de legende het foltertuig uiteenspringen. Tenslotte werd ze dan door een soldaat onthoofd.
Sint-Amanduskerk Erps
|5
Ze wordt afgebeeld met kroon, rad en zwaard. Catharina werd vereerd tegen de huidziekte ‘Sint-Catrienewiel’. Erps had een SintCatharinakapelanij, waaraan het St.-Cathelijnehuis verbonden was. In de kerk van Erps vinden we een beeld Sint-Catharina uit het einde van de 15de, begin van de 16de eeuw. Cornelius was paus van 251 tot 253. Hij veroordeelde zijn tegenstander tegenpaus Novatianus. Hij stierf in ballingschap onder de vervolging van keizer Gallus. Hij werd afgebeeld met een hoorn. Het Latijnse woord voor hoorn nl. cornu verwijst naar zijn naam. Tot zijn attributen behoren ook de tiara en de staf als paus. De H.-Cornelius werd vereerd tegen stuipen en vallende ziekten en ook tegen veeziekten. Vooral Diegem was bekend als bedevaartscentrum van St.-Cornelius met de bedevaart op Paasmaandag. Erps bezit een 17de eeuws houten beeld van Sint-Cornelius en een reliekhouder in de vorm van een hoorn. In de 18de eeuw kwam men op bedevaart naar Sint-Cornelius te Erps wat we afleidden uit een bedevaartvaantje uit de 2de helft van de 18de eeuw. In Erps werden toen Varkenskoppen geofferd en verkocht ter ere van Sint-Cornelius.
De H.-Marcoen of Marculphus (490-1 mei 558) was een Bendictijnerabt, die vooral actief was in Normandië. Hij is begraven te Reims en later overgebracht naar Corbény. Daar kwamen de Franse koningen na hun zalving op bedevaart en daar
Sint-Amanduskerk Erps
|6
verkregen ze door voorspraak van de Heilige Marcoen de macht om de personen, die aan koningszeer, een kropgezwel (Morbus regius) leden te genezen. De ‘toucher’ royal kende men in Frankrijk vanaf koning Robert de Vrome (+1031) tot koning Karel X, die het in 1825 voor het laatste verrichtte en in Engeland van koning Edward de Belijder (+ 1066) tot de laatste Stuart, koningin Anna (+1714). Sint-Marcoen wordt afgebeeld in de Benedictijnermonnikspij en met de staf van een abt. In de 17 de eeuw werd Sint-Marcoen te Erps vereerd tegen het koningszeer wat we afleiden uit de ‘Waerschouwinge voor de pelgrims naar Sint-Marcoen, in de kerk tot Erps’. Daarin stonden alle voedingswaren die men moest mijden om van koningszeer te genezen. De jaarlijkse begankenis had plaats op de 1ste zondag van mei. In de kerk van Erps vinden we een houten beeld van Sint Marcoen. Donatus werd in Rome geboren in 160 als zoon van de legeraanvoerder Faustus en van Flaminia, een adellijke dame. Hij kreeg de naam Donatus wat wees op ‘gegeven door God’. Het was in de tijd van keizer Marcus Aurelius. Donatus werd bevelhebber in het leger. Hij was het hoofd van het Romeinse leger in de strijd tegen de Kelten, de Marcomannen en de Vandalen. De barbaarse soldaten werden doodgeslagen door bliksem en donder en Donatus won de strijd. Hij werd toen benoemd tot het hoofd van de praetoriaanse garde. Alexandria, de nicht van de keizer werd verliefd op Donatus en lokte hem naar de tempel. Als christen weigerde hij daar een offer te brengen aan de oppergod Jupiter. Donatus werd voor de rechters gedaagd omdat hij op de avances van Alexandria niet inging en hij werd ter dood veroordeeld. Hij werd onthoofd en zijn lichaam werd bewaard in de catacombe van Sint-Agnes te Rome. Sint-Donatus is de patroon tegen onweer, hagel en storm. In 1652 werd Donatus vereerd in het klooster van Münstereifel in Duitsland. Daarna sloeg de cultus over op Aarlen in Wallonië en in de 18-de eeuw kregen we een aantal centra van devotie voor Donatus in Vlaanderen. Pieter Joseph Verhaghen schilderde in 1785 Sint-Donatus om de kerk te beschermen tegen donder en bliksem. Hij liet de bliksem echter vallen op de kerk van 1785, niet
Sint-Amanduskerk Erps
|7
op deze van 1706. Erps werd echter geen bedevaartsoord van de H.-Donatus. Kortenberg bezat echter wel een reliek van de H. Donatus evenals een Broederschap ter ere van deze heilige.
De zijaltaren van de kerk van Erps werden aangekocht in de Augustijnenpriorij van Groenendaal onder Hoeilaart. Nu is in de priorij of het kasteel van Groenendaal het Agentschap voor Natuur en Bos gevestigd. Keizer Jozef II schafte de priorij van Groenendaal af als nutteloos klooster in 1784. De goederen en het kerkmeubilair van deze priorij werden verkocht en zo kwam Erps aan zijn zijaltaren. Peter Vander Elst uit het pachthof Vander Elst (nieuwbouw R.V.T. O.L.Vrouw van Lourdes) in de Kammestraat kreeg 21 gulden om de 2 altaren in 1785 in de priorij van Groenendaal met paarden en wagens af te halen voor de kerk van Erps. De priorij van Groenendaal had een pachthof in de
Sint-Amanduskerk Erps
|8
Engerstraat, nl. het nog bestaande Laathof van Groenendaal. Abdis Beatrice de Villers schonk in 1785 een houten Lodewijk XVlambrisering in het kerkkoor. Deze kostte 350 gulden en was het werk van de bekende schrijnwerker Floris Bonet.
Het oudste Mariabeeld in de kerk , staat op één van de zijaltaren. Het dateert uit de 16de eeuw en is vermoedelijk in de 19de eeuw overschilderd in neogotische stijl.
Sint-Amanduskerk Erps
|9
Achteraan in de kerk staan nog twee levensgrote houten beelden van de H. Jozef, in 1846 gemaakt door Dumortier en van de H. Maagd met Kindje Jezus, toegeschreven aan Godecharles. De mooie sacristie werd begin 2007 volledig werd opgefrist en een deel van het houtwerkt meubilair werd toen vervangen, omdat het aangetast was door houtworm. De hoge sacristiekast komt vermoedelijk ook uit de priorij van Groenendaal, omdat het om een zeer decoratieve kast gaat die men meestal niet in een gewone plattelandsparochie aantrof. Na de renovatie van de sacristie werd eind 2007 ook het schilderij “Calvarie met processie” van Joseph Renis (1879-1954) - een kunstschilder uit het Antwerpse die werken maakte in de lijn van de Latemse school - in deze ruimte opgehangen ter vervanging van het kruisbeeld dat nu centraal in de kerk boven het dienstaltaar hangt . Begin 2007 werd achteraan in de kerk een bid- en rouwkapel ingericht. In de kapel werd een kruisbeeld in eik, barokstijl, 16001700 opgehangen dat de kerkraad verwierf via het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur en dat afkomstig is van een klooster van de Grauwzusters in Antwerpen. Daarnaast werd ook in de kapel een modern beeld van “Onze Lieve Vrouw met kind” geplaatst dat in 1970 gesneden werd door de bekende beeldhouwer André Lacôme, werkzaam te Lourdes. In 2010 maakte de plaatselijke kunstenaar Georges Libbrecht n.a.v. de heiligverklaring van Pater Damiaan een eigentijdse schilderij van de H. Damiaan.
Sint-Amanduskerk Erps
| 10
Eind 2008 werd het altaarpodium vernieuwd : het werd verlaagd zodat de middenbeuk en het koor in onze kerk weer één mooi geheel vormen. Bovendien harmonieert de eiken plankenvloer beter met de eiken lambrisering en het vernieuwde houten meubilair dat verworven werd via het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur. Het waardevolle houten kruis dat zich voorheen in de sacristie bevond werd opgehangen boven het dienstaltaar en vormt samen met de koperen Paaskandelaar, de bijbel op de lezenaar, de sobere altaartafel, ambo en tabernakel een onlosmakelijk geheel: woord en tafel, lijden en verrijzenis.
De glasramen met kleurige taferelen werden voltooid eind 19de eeuw en zijn van de hand van Charlier uit Leuven. In het portaal vinden we twee grafstenen : links van Charles de Plaines uit Ter Brugge en rechts die van Cornelis van Bausele uit Schavenberghof.
Sint-Amanduskerk Erps
| 11
In 2009 werd in de voormalige zuider- of misdienaarssacristie omgevormd tot de stemmige gebedsruimte “Sjaloom” voor kleinere groepen. Een modern kruisbeeld en tabernakel (eind 20 ste eeuw) geven deze gebedsruimte meteen een sacraal karakter. Een mooie icoon van Maria geschilderd op een koperen plaat en een gehavend beeld van Maria onder het kruis.
Sint-Amanduskerk Erps
| 12
Brochure gerealiseerd naar aanleiding van het evenement “Op een kier – Verborgen Erfgoed in de Provincie Vlaams-Brabant” in samenwerking met het gemeentebestuur Kortenberg - 2011 logo Kortenberg
