RvV nieuws maart 2015
2
VOORWOORD DOOR DE VOORZITTER … OVER COMMUNICATIE Beste leden van Religies voor Vrede, Na de recente aanslagen in Frankrijk zat ik aan de radio gekluisterd. Nee, ik voelde me geen Charlie. Ik was verward, want hoe verschrikkelijk ik de aanslagen ook vond, ik had tegelijkertijd moeite met de cartoons die ik opeens langs zag komen. Ze voelden niet goed, ik vond ze veelal ‘gemakkelijk’, oppervlakkig, onnodig kwetsend. Dat laatste kreeg voor mij verdieping toen ik zo’n week later op internet een artikel vond van Scott Long “Why I am not Charlie”, waarin hij satire analyseert. http://paper-bird.net/2015/01/09/why-iam-not-charlie/ Long onderscheidt satire ‘naar boven’ (naar machthebbers, autoriteiten) van satire ‘naar onderen’: vanuit een machtspositie naar beneden trappen, naar hen die al in een hoek zitten. Zullen machthebbers zich wellicht ergeren wanneer zij op de korrel worden genomen, degenen die al in een lastige positie zitten worden er alleen nog verder in gedrukt en meer gekrenkt. Dat was de nuance waar ik naar zocht. Vooral toen, een week later, een nieuwe uitgave kwam met een voor moslims opzettelijk kwetsende voorkant. Ik kan me er iets bij voorstellen ... dat men vanuit woede om het gebeuren of vanuit wraakgevoelens dit doet. Tegelijkertijd realiseerde ik me: zo gooi je extra olie op het vuur. Wat wil je ermee bereiken? In de islam leer je te onderzoeken wat je intenties zijn en hoe je op de beste manier kunt communiceren. En dat mis ik bij onze discussies over ‘vrijheid van meningsuiting’ – want onder die noemer wordt er met de vinger gewezen naar ‘die ander’, worden er snelle oordelen geveld en heel wat (al dan niet bedekte) onaardigheden of beschimpingen de (digitale) ruimte in geslingerd. Discussies ... wat is de intentie erbij? Zouden de sprekers daar bij stil staan, vraag ik me wel eens af.
3
In het laatste PAX Magazine vond ik ‘de vier stappen van Marshall Rosenberg’ terug, uit het boek ‘Geweldloze Communicatie’, dat ik enkele jaren geleden kocht, maar nog niet had kunnen lezen. De titel sprak toen al tot mijn verbeelding en nu ben ik er alsnog aan begonnen. In deze Nieuwsbrief vindt u die vier stappen en nog enkele citaten uit dit mooie boek. Op onze website vindt u binnenkort een artikel van Arie Nico Verheul ‘Echte Mensen, Echte Verhalen’, met als ondertitel ‘Tips voor het voeren van een effectieve dialoog’. Zo staat er te lezen: “spreek met hoofd en hart, luister om inzicht te krijgen, stel verdiepende vragen”. Het lijkt lastig, maar als het lukt, is het heel verwarmend. Kortgeleden zei de Belgische Onderzoeker/Arabist/Islamoloog Montasser AlDe’emeh in Brandpunt: “Ik wil mensen herinneren aan hun menselijkheid” en: “Ik wil de mens zien in iedereen”. Het was me uit het hart gegrepen. Eenvoudiger kan het niet, mooier evenmin. Tegelijkertijd verscheen in Vrij Nederland een artikel met als kop: “Als je getrouwd bent met een Marokkaan”, een indringende boodschap over wat communicatie (ook onbedoeld) kapot kan maken, wanneer deze niet verweven is met fatsoensnormen, nuanceringen en compassie. In deze Nieuwsbrief vindt u enkele citaten en het hele artikel kunt u lezen op https://blendle.com/i/vrijnederland/de-grote-blinde-vlek-van-de-nederlandse-blanken/bnl-vn20150204-6 Kortom, veel over communicatie in deze Nieuwsbrief. En op onze website in wording vindt u binnenkort de door het Algemeen Bestuur in februari ’15 vastgestelde Beleidsvisie en het Werkplan van Religies voor Vrede Nederland. Ik wens ons allen compassie toe, inlevingsvermogen en, natuurlijk, een glimlach voor die ander. Mirjam Ateş-Snijdewind
4
Gesprek Raad van Advies Op 6 februari jongstleden hadden namens het Dagelijks Bestuur Mirjam Ates, Leo van den Broek en Ilse Dekker een goed gesprek met Eric Ferguson, Piet Kuijper, Henk Schouten namens de Raad van Advies. Dat gesprek betrof de nieuwe beleidsvisie en bijbehorend werkplan van RvV. De beleidsvisie werd voornamelijk positief gewaardeerd, met enkele constructieve aantekeningen, waarvoor als DB onze dank! 5
Bijeenkomst platform INS Rotterdam rond ‘Radicalisering en terrorisme’ Op 26 januari 2015 vond in Rotterdam de nieuwjaarsbijeenkomst plaats van het platform INS. Deze bijeenkomst was niet alleen receptie, maar had ook een inhoudelijk thema, RADICALISERING EN TERRORISME, waarvoor uiteraard was gekozen met het oog op de actuele gebeurtenissen. Alper Alasag verwelkomde de ruim 60 aanwezigen en gaf een korte uitleg over de activiteiten van het platform INS ( naar het Arabische woord voor mens). De werkvelden van het platform zijn: • samenleving en dialoog (activiteiten als Prinsjesdagviering) • Islam en maatschappij • Academisch programma • Activiteiten rond het gedachtegoed van M.F. Gülen. Toen was het woord aan dr. Fiore Geelhoed, als deskundige op het vlak van ‘radicalisering en terrorisme vanuit de Islam’ verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam en gepromoveerd op dit onderwerp. Zij stond stil bij vragen als: Wat is radicalisering? Hoe is die radicalisering te verklaren en wat is de relatie tot polarisatie? Wat kunnen we er aan doen? Dr. Geelhoed gaf aan zich zorgen te maken om de politiek, en zeker over de geen richting gevende uitspraken van minister Opstelten. Zij deed onderzoek onder orthodoxen, radicalen en extremisten en in alle onderzochte groepen ontdekte ze verbazend veel moderne trekken in houdingen en verwachtingen. Ook bleek dat het radicaliseringsproces niet lineair maar dynamisch verloopt. Er zijn patronen te onderscheiden die te maken hebben met verschillen rond het startpunt van de zoektocht en de hoofdpaden die vervolgens betreden worden.
6
Overeenkomsten tussen de onderzochte groepen waren: a. geen richting in het leven hebben; b. persoonlijk verlies of lijden; c. sociale uitsluiting en/of een gebrek aan erkenning; d. verlangen naar overstijging van het gewone. Bij orthodoxen speelt in de zoektocht vooral de factor ‘persoonlijk verlies of lijden’; radicalen en extremisten zijn vooral gevoelig voor ‘sociale uitsluiting’ en ‘verlangen naar overstijging van het gewone’. De focus in de zoektocht lag bij de orthodoxen bij het op zichzelf gericht zijn en zelfidentificatie, bij de radicalen en extremisten op externe gerichtheid en verzet (met ook een heldenrol voor zichzelf!). In de hoofdpaden die ze vervolgens betraden was er een opvallend verschil tussen de groepen, waarbij vooral de extremisten tot daden kunnen overgaan. Welke rol kan de samenleving hierbij spelen? Dr. Geelhoed noemde nadrukkelijk twee zaken die niet gedaan moeten worden, te weten symptoombestrijding met alleen harde repressie (dit werkt meer polarisatie en radicalisering in de hand) en het benadrukken van verschillen tussen groepen gelovigen. Wat naar haar mening wel gedaan moet worden is actie ondernemen bij extremisme; de hand in eigen boezem steken; nuances onderscheiden; niet denken dat ‘eens radicaal’ ook ‘altijd radicaal’ betekent; en tot slot focussen op weerbaarheid Aan het eind van het exposé volgden enkele reacties. Eén dame stelde om ieder persoonlijk een of meer jongeren onder eigen hoede te nemen; geen gek idee voor wie in de gelegenheid is. Voor meer informatie: • Geelhoed, F. (2012). Purification and Resistance: Glocal Meanings of Islamic Fundamentalism. (als pdf te downloaden) • Geelhoed, F. (2012). Van bevlogen radicaal tot vervlogen ideaal. Tijdschrift voor Cultuur en Criminaliteit, 2 (3), 76-87.
Door Janny Vellekoop 7
Vrouwen in de drie Abrahamitische religies; verslag van een interreligieuze bijeenkomst in Rabat Onder de titel ‘Vrouwen in het hart van de monotheïstische religies: een geschiedenis van veelvoud’, en als onderdeel van de VN Internationale Week van Vrede en Wetenschap, vond in November 2014 in Rabat, Marokko, een interreligieuze bijeenkomst plaats. Martina Heinrichs, werkzaam in het Dominicanenklooster Huissen, bezocht die namens de oecumenische christenvrouwen van Europa.
Rechts: Martina Heinrichs Het was de eerste conferentie van dien aard – zo werd het tenminste gezegd - in een Arabisch land. Veertig joodse, christelijke en islamitische vrouwen en enkele mannen uit verschillende Arabische landen, maar ook uit Europa, de Verenigde Staten, Azië, Afrika en Latijns-Amerika, kwamen twee dagen in de Marokkaanse hoofdstad Rabat bijeen onder het beschermheerschap van de – als modern geldende – koning Mohammed VI. De Verenigde Staten toonden hun steun en betrokkenheid bij dit project door hun zwarte ambassadeur te sturen die tijdens de openingsplechtigheid een korte toespraak hield. 8
Rabita, een instituut voor vrouwenstudies in de Islam, had de enorme organisatie van dit event op zich genomen. Een indrukwekkende hoeveelheid aan informatie kwam in vijf platforms met ieder zes à acht korte lezingen op het publiek af. Verrassend was voor mij om mee te mogen maken hoeveel geleerde vrouwen in Arabische landen zoals Marokko, Egypte, Tunesië, Algerije, Saoedi Arabië, Libië en Indonesië aan universiteiten werken en leerstoelen bekleden waarvan ik eerder nooit had gehoord. Opvallend hoe velen van hen steeds benadrukten dat de Koran vrouwvriendelijk is en vrouw onderdrukkende wetgeving (sharia) niet legitimeert. Met steekhoudende argumenten en exegetische vondsten werden deze argumenten onderlegd. De politieke context van de meeste Arabische landen waarin staat en religie niet gescheiden zijn, maakt het heel urgent dat deze op de Koranteksten stoelende inzichten steeds weer worden aangevoerd, om de redenatie en redevoering van machthebbers te ontkrachten. Vraag hierbij is wel hoeveel deze machtshebbers zich gelegen laten zijn aan genderstudies van de Koran, wanneer het hun machtsbelangen tegen werkt. En hoe lang gaat het nog duren voordat de scheiding van overheid en godsdienst in deze theocratische landen een feit kan worden? Bijzonder was het ook dat Fatema Mernissi, Marokkaans sociologe en feministe van het eerste uur, inmiddels de zeventig gepasseerd, in de zaal zat. Haar boeken (bekendste titels: ‘De politieke harem: vrouwen en de profeet’ of ‘Het verboden dakterras: verhalen uit mijn jeugd in de harem’) uit de negentiger jaren zijn in Nederland redelijk bekend.
Fatema Mernissi 9
Het inhoudelijke spectrum van feminisme tot meer behoudende opvattingen over de rol en positie van vrouwen in de Abrahamitische godsdiensten was breed en liep dwars door jodendom, christendom en islam heen. Zo was de katholieke Focolare beweging aanwezig, vertegenwoordigd door een Italiaanse met Koreaanse wortels die met verve voor het moederschap van de christelijke vrouw pleitte. Afrikaanse en andere vrouwen brachten daar tegenin dat in hun cultuur de ‘extended family’ en het sociale moederschap een belangrijke plaats inneemt: een vrouw die geen kinderen heeft, ontfermt zich over het nazaat van haar zus of engageert zich in het onderwijs, in de politiek en in maatschappelijke netwerken. Doelstellingen van de feministes zijn onderzoek naar egalitaire en vrouwvriendelijke bronnen in onze godsdiensten, actualisering van religieuze teksten, inzet voor rechten van vrouwen in geloofsgemeenschappen en samenleving. Feestelijke afsluiting van dit colloquium was een voorstelling van het Marokkaanse vrouwenkoor ‘Rhoum El Bakkali’ dat religieuze teksten op ritmische Marokkaanse muziek en mantra-achtige melodieën voordroeg en daarbij het hele gezelschap in beweging bracht. Deze ‘Hadra’ combineert poëzie, melodie en ritme; de kunst ontstond in de 16de eeuw en wordt sindsdien van moeder op dochter overgeleverd.
10
Nog geen maand na afloop van het colloquium werd bekend gemaakt dat er in Rabat een nieuw centrum voor Interreligieuze Studies opgericht is, verbonden met Rabita, met als doelstellingen: interreligieuze dialoog, religieus leiderschap en de interreligieuze dialoog van vrouwen. Aicha Haddou, die als dragende kracht achter de organisatie van het colloquium had gestaan, wordt directrice van dit instituut. Dit is een welverdiende bekroning op het werk van deze in talrijke interreligieuze netwerken en wetenschappelijke kringen actieve grensgangster tussen Rabat en Brussel. Alle lezingen van het colloquium worden in een publicatie verzameld en binnenkort door het nieuwe instituut uitgegeven.
Rechts: Aicha Haddou Van 20 tot 22 februari 2015 vindt er in het dominicanenklooster te Huissen een studie- en ontmoetingsweekend plaats onder de titel “Volharding”. Vrouwen uit Christendom, Islam en Jodendom lezen in hun heilige schriften over dit thema. Zie voor meer informatie de website www.kloosterhuissen.nl
Door Martina Heinrichs 11
Anselm Grün: ‘Een zegen zijn voor de ander’ Anselm Grün: "Wie in het ogenblik leeft, heeft niet steeds ervaringen van buitenaf nodig om te voelen dat hij leeft." De 70-jarige Duitse pater, auteur van (onder meer)’Leven is nu. De kunst van het ouder worden’, is een voorbeeld voor velen vanwege de manier waarop hij geloof en spiritualiteit weet te verwoorden. In 13 kernwoorden vat hij het leven samen. Binnenkort vindt u ze op onze website allemaal; hier vindt u er alvast een vijftal. Hopelijk smaken ze naar meer! Voorbeelden Voorbeelden zijn vooral voor jonge mensen belangrijk. Ze maken de kracht die in hen zit los, zodat ze zich kunnen ontplooien en op een doel kunnen concentreren. Maar ook de oudere heeft voorbeelden nodig. Juist wanneer hij met iets nieuws gaat beginnen, met dingen die hij nog niet beheerst, heeft hij voorbeelden nodig van mensen die erin geslaagd zijn hun leeftijd te accepteren en hun oude rollen wisten los te laten. Zegen Een zegen heeft iets met bescherming te maken. Wie gezegend is, voelt zich door God behoed en beschermd. Dus moeten we erop letten dat we een geschenk zijn voor de mensen, dat er een zegen van ons uitgaat, iets dat de mensen bevrucht, iets dat de mensen een gevoel van bescherming geeft. We worden een zegen voor de ander, als er vrede van ons uitgaat, hoop en vertrouwen. Maar er kan alleen vrede van ons uitgaan als we vrede hebben met onszelf. Vrijheid Vrijheid betekent niet dat ik zo veel mogelijk kan doen, dat alle deuren voor me openstaan. Het is veel meer een innerlijke houding. Ik ben vrij van de macht van mensen, van hun verwachtingen en oordelen. Ik ben vrij van de druk die ik mezelf vaak opleg. Ik voel me vrij mijn geweten te volgen, en met mezelf in overeenstemming te leven. Dat is ware vrijheid. 12
Jezus Christus Spiritualiteit betekent openstaan voor de geest van God, voor de geest van Jezus Christus, geloven dat we in deze wereld iets uitstralen van de geest van Jezus Christus. Dat betekent echter dat we onszelf steeds opnieuw afvragen: wie is Jezus Christus voor mij? Hoe heeft Hij gedacht, hoe heeft Hij over God gesproken? Wat heeft Hij uitgestraald? Wat is de essentie van zijn leven? Hoe verandert zijn persoon en zijn geschiedenis mijn eigen leven, mijn denken, spreken en handelen? Opnieuw beginnen Het is nooit te laat om opnieuw te beginnen. Wij beginnen ieder ogenblik opnieuw. Aan de ene kant moet ik accepteren dat veel dingen in mijn leven geworden zijn zoals ze zijn en dat het niet meer terug te draaien is. Ik ben geworden wie ik ben. Maar hoe ik reageer op wie ik ben geworden, wat ik doe met wie ik ben, dat is aan mij. En dat is een voortdurende uitdaging. Beginnen betekent immers: nu mijn leven zelf in de hand nemen. Dat wat mij gegeven is, aannemen en het vormgeven.
13
De vreugde van het evangelie volgens een revolutionair ‘andere’ paus Op 12 februari gaf prof. dr. Paul van Geest de jaarlijkse Valentijnlezing in de Stanislaskapel te Delft. Een lezing over het ‘Evangelium gaudium’ (de vreugde van het evangelie), de eerste encycliek van paus Franciscus. Waarom deze encycliek, wat zegt ze, wat voor nieuwe geluiden zijn er in te horen en wat voor oproep bevat ze? Paul van Geest, oud-leerling van het aan de kapel grenzende Stanislas (Jezuïeten) college, gaf er een sprankelend en niet van humor gespeend antwoord op. Een antwoord passend op een zo sprankelende oproep van een zo authentieke paus. Hij kan het weten, zou je denken, als hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Universiteit van Tilburg, bijzonder hoogleraar augustijnse studies aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, directeur van het Centrum voor Patristisch Onderzoek van beide universiteiten en sinds 2013 expert van de Congregatie voor de Geloofsleer (ook vaak gevraagd als TV-commentator rond zaken die het Vaticaan betreffen). Voor een zo geleerd man is hij een aangenaam levensecht verteller, met een lichte spot richting zijn eigen academische werkveld wanneer hij dat vergelijkt met de onconventionele, niet-carrière-gerichte achtergrond en het niet ‘aangeleerd diplomatieke’ optreden van deze ‘paus als nooit tevoren’, Franciscus. Deze paus heeft een totaal ander verhaal, stelt hij radicaal. Niet gevormd als een Romein, opgegroeid in een gewone familie, gewend te opereren op de meest eenvoudige terreinen van het bisdom, bleef hij na zijn wijding consequent en onverminderd kiezen voor de eenvoud. Hij voert een no-nonsense-beleid, blijft steeds in voeling met de ‘gewone mensen’. En met een expliciete, niet gemakkelijke opdracht om de curie te hervormen, blijft hij zich kennelijk toch vrij voelen om te spreken. De wereld voelt dat, aldus van Geest, en accepteert dat omdat hij authentiek is. Als hij zijn kardinalen op niet mis te verstane wijze aanspreekt (in woorden als ‘u bent versteend, u denkt in kleine cirkeltjes’) dan doet hij dat als de retraite-begeleider van de Jezuïeten, die oproept tot gewetensonderzoek. De grondtoon is steeds: keer terug naar je 14
hart, zie wat je beweegt; maak je niet meer druk om de kleur van je toog dan om het werk wat je doet! Hij leeft voor, oordeelt niet; hij legt de leer niet uit maar laat zien hoe je met elkaar moet omgaan. “De biechtstoel moet geen folterkamer zijn maar een ruimte waar je bevrijd raakt,” zo drukt van Geest het uit. En liever de kerk te zien als een veldhospitaal voor wie gebroken uit het leven komt dan als een gesloten gemeenschap van volmaakten; de kerk moet durven vuile handen te maken. Dat is, zegt van Geest, ook de grondtoon van zijn Evangelium Gaudium. Franciscus wil de kerk transformeren tot die oorspronkelijke evangelische, dienstbare gemeenschap; en hij moedigt de bisdommen aan daarover mee te denken en daar in meer vrijheid vorm aan te geven. Zoals hij ook ons economisch systeem hekelt, waar de marktwerking centraal staat en een excessief individualisme dient, zonder oog voor de intrinsieke waarde van ieder mens. In de manier waarop Fransciscus spreekt over kerk en samenleven herkent van Geest de grondlijnen van Augustinus. Augsutinus die stelt dat je de dingen op deze wereld kunt gebruiken maar de mensen nooit: in de andere mens probeer je het beeld van God tot zijn recht te laten komen zonder er zelf beter van te willen worden; daarin mag je de ander ‘genieten’ maar niet gebruiken. En net als Fransiscus nu waarschuwde Augustinus toen, dat de drijfveren die je in de wereld vindt, als macht en aanzien, evengoed binnen de kerk te vinden zijn; de kerk is in de wereld en omgekeerd, en onze taak is zo goed mogelijk onszelf te helen en de ander van daaruit. De gespreksronde na afloop werd besloten met de prangende vraag van ons, uit liefde voor deze encycliek ook aanwezige oud-RvVerelid Edy Korthals Altes: “Als de paus zelf ons nu zo dringend en authentiek oproept tot een eigentijds evangelisch antwoord, waar blijven wij als christenen dan?” Een gerechtvaardigde vraag, lijkt mij, die ons brengt tot ons eigen gewetensonderzoek!
Door Ilse Dekker 15
Greta Riemersma geciteerd: ‘Als je getrouwd bent met een Marokkaan’ Met dank voor de toestemming van de auteur nemen wij graag enkele citaten in onze Nieuwsbrief op uit het essay “Als je getrouwd bent met een Marokkaan; DE GROTE BLINDE VLEK VAN DE NEDERLANDSE BLANKEN”, van Greta Riemersma, gepubliceerd in Vrij Nederland 4.2.2015 “De avond na de aanslag op Charlie Hebdo ging mijn tienjarige zoontje met buikpijn naar bed. ‘Ik moet steeds aan die agent denken,’ zei hij. Hij had het filmpje van de neergeschoten Ahmed Merabet natuurlijk beter niet kunnen zien, maar we deden die dag niets anders dan televisie kijken en voordat we het wiste n... Mijn zoontje lag er wakker van. Uren nadat hij naar bed was gegaan, vroeg ik hem: ‘Of is er nog iets anders?’ Dat was er. Hij wilde de volgende dag niet naar school. Hij zou met zijn klas zoals altijd het Jeugdjournaal kijken, waarin uiteraard de gruwelijke gebeurtenissen aan de orde zouden komen. Hij was bang voor de discussie die zou ontstaan. Maanden eerder, na de eerste onthoofdingsfilm van IS, had een aantal kinderen hem na afloop van het Jeugdjournaal aangesproken. ‘Blij dat ik geen moslim ben’, hadden ze gezegd. Hij had geantwoord dat hij de islam heel anders kende dan op deze gewelddadige manier, maar niemand vond dat een interessant verhaal. ‘Ze luisterden niet eens, mama’, zei hij....” “...Hij was een Nederlands jongetje dat speelde met Playmobil, en ineens had hij het gevoel dat zijn medeleerlingen hem hielden voor een Middeleeuwse idioot met een baard ....” “...Ik heb drie kinderen met dezelfde Marokkaanse man... en alle drie worden ze geregeld aangesproken op hun afkomst. ‘KutMarokkaan’ is het eerste wat ze tijdens een ruzietje naar hun hoofd krijgen. Laatst moest mijn zoon van tien een hele voetbaltraining lang aanhoren: ‘Hé, moet jij niet in de bak zitten? Alle Marokkanen zitten toch in de bak?’..... Na de aanslag op Charlie Hebdo zei een 16
jongen tegen mijn dochter: ‘Dus blanken hebben nu het recht om jou en andere moslims dood te schieten?’....” In haar essay stipt Riemersma nog een aantal zaken aan. Ook beschrijft ze wat er gebeurt nadat ze bij de leerkracht heeft aangekaart wat er gaande is. Ik raad ieder aan om het gehele essay te lezen. Want die “blinde vlek”, die is reëel. Daar kunnen we ons niet duidelijk genoeg bewust van zijn. Meerdere malen heb ik een moslim met uitstekende contacten in onze samenleving en met de Nederlandse overheid, soms zelf bekend als bruggenbouwer, op zeker moment toch horen verzuchten: “Het ergste was dat die ander niet begreep dat hij het niet begreep.” Mirjam Ateş-Snijdewind
17
Overpeinzingen rond het belang van interreligieuze dialoog Als christen is Jezus voor mij het voorbeeld van hoe je als mens in liefde kunt leven met en uit God, en kunt opstaan naar het goddelijk beeld dat ons gegeven is. Maar dat wil voor mij niet zeggen dat er geen andere voorbeelden zijn, en naar mijn gevoel is dat ook niet de boodschap van Jezus geweest. In die zin voel ik veel voor een centraal uitgangspunt van het soefisme: eenheid in verscheidenheid. En voor de uitspraak van Gandhi: “Het is er niet om begonnen een nieuw geloof aan te nemen; wij zullen ons geloof verdiepen tot wij daar zijn waar niets ons meer scheidt.” Ik denk bovendien dat het beter is, in deze tijd waarin de mens God niet meer nodig lijkt te hebben, ons Hem gezamenlijk te helpen herinneren - hoe we Hem ook noemen - dan ons te verliezen in onderlinge verschillen. In deze verdeelde wereld lijkt religie, als daadwerkelijk ervaren her-verbinding met onze gezamenlijke schepper, mij de broodnodige kracht die tot verzoening en heling kan leiden in en tussen individuen. Dat vraagt om een spiritualiteit, een bewustwording, die verschillen te boven gaat en daarmee platte interpretaties van religie, en de neiging tot polarisatie, ontkracht. Dit soort bewustwording gaat verder dan morele regels, dan denken over normen en waarden. Ze sluit ook de transcendente dimensie in en raakt iets van het ontzag voor en de verwondering over het mysterie dat ons leven geeft. Het is die dimensie die naar mijn gevoel tegenwicht kan bieden aan de economisering van onze samenleving; aan een puur pragmatische levenshouding en een eenzijdig rationalisme die voorbij gaan aan het verlangen naar verbondenheid en heelheid, in en tussen mensen en met de natuur. Het is die dimensie die bij uitstek zin en betekenis kan geven aan ons bestaan, en die voeding kan geven aan normen en waarden, vanuit het verlangen om als medemensen in liefde en eenheid te kunnen leven. Elkaar in dat verlangen vinden en dat met elkaar delen, strekt in mijn ogen nog verder dan dialoog; het is de herontdekking van ons gemeenschappelijk mens- en kind van God- zijn.
Door Ilse Dekker 18
Zen-meditatie en Religies voor Vrede Een overweging van ons Algemeen Bestuurs-lid Joep Beliën Sinds anderhalf jaar ‘doe ik aan’ Zen-meditatie. Elke dag, zowel ‘s morgens als ’s avonds, neem ik afstand van alles wat me bezighoudt door op een meditatie-kussen te gaan zitten en te letten op mijn ademhaling. Ik tel tot tien ademhalingen, daarna weer tot tien en zo voort. Alle gedachten, gebeden, gevoelens (lof, verdriet, angst, verlangen) kunnen stromen omdat ik met het hoofd alleen maar geconcentreerd ben op het tellen. Een oefening in harmonie tussen hoofd en hart, in openheid en bescheidenheid, 10 á 15 minuten, twee keer per dag. Een keer in de week mediteer ik groepsgewijs. Een leraar verzorgt een stukje theoretische verdieping aan de hand van de lessen van een Japanse Boeddhistische meester. De deelnemers zijn meer of minder religieus, niet praktiserend of zelfs atheïstisch. Vaak gaat het in de meditaties om de bewustwording van de universele Boeddha-natuur. Om het tot rust komen, los van de dagelijkse stress, tot bewustwording van de Boeddha in ons. Ofwel om, in de woorden van de Christelijke traditie, ‘rust in de Heer’ te vinden (Augustinus). De leraar staat, evenals ondergetekende, met beide benen ook midden in de Christelijke cultuur en traditie. Zodoende, en dat beaamt ook de Boeddhistische leraar Thich Nhat Han, hoef ik mezelf niet te forceren door te breken met Christus, de Joodse Jezus, later Messias genoemd, die aan het begin van onze jaartelling begon met zijn prediking van liefde, vrede en de Goede Geest. Wiens leven, daden en sterven werden beschreven in de vier evangeliën. Ik zie hier in mijn eigen leven een stuk innerlijke en inhoudelijke vrede - opbouw door dialoog en gedeelde stilte - tussen mensen ongeacht hun religieuze achtergrond of levensbeschouwing. Dit wil ik op deze plek graag delen!
19
Vrede, existentiële noodzaak
De problemen waar onze huidige wereld mee worstelt, zijn in zekere zin niet nieuw. De geschiedenis is vol van geweld, vol van wreedheden en absurde handelingen van de één tegen de ander. Maar de huidige tijd is in twee opzichten anders dan tevoren. Op de eerste plaats was het voor een kleine groep mensen tot nu toe niet mogelijk om zo massaal mensen van huis en haard te verdrijven en uit te roeien. Op de tweede plaats is de mensheid van nu in staat om op grote schaal het natuurlijk milieu te vernietigen. Dit plaatst ons voor totaal nieuwe uitdagingen en vereist een radicale inzet voor de vrede. We hebben de morele plicht ons te verzetten tegen oorlog als politieke noodzaak en de vrede te bevorderen als essentieel gegeven voor het menselijk bestaan. De huidige bedreigingen van het menselijk bestaan en het voortbestaan van de natuurlijke omgeving maken het noodzakelijk om hieraan absolute prioriteit te geven, meer dan aan wat ook. Bij de keuze voor een consistent alternatief moeten we bedenken dat vrede altijd begint in het hart. En daarvoor is veel tijd en inzet nodig. Maar het is onze enige hoop om als individuen, als naties en als mensheid te kunnen overleven. Het betekent passiviteit en onverschilligheid voor het lijden in de wereld te doorbreken, maar ook in eigen hart de vrede te bewaren, onze trots en onze egoïstische verlangens op te geven, om plaats te maken voor liefde en edelmoedigheid. Vrije bewerking van een uitspraak van Bartholomeus I, de oecumenische patriarch van Constantinopel, 2013.
20
Aankondigingen ! In het kader van het ‘International year of the Soils’: Vier de aarde! Op zondag 28 juni aanstaande vindt in ‘De Zalen’ aan de Riouwstraat in Den Haag een symposium met interreligieuze ontmoeting plaats rond het thema "Vier de aarde". Dit thema verwijst naar het door de Verenigde Naties uitgeroepen "International Year of Soils". Tussen 25 en 30 juni worden in Nederland diverse activiteiten georganiseerd rond dit thema. Op de 28e juni zullen de boodschappen van religies over omgang met de aarde en voedsel aan bod komen. Er zullen sprekers zijn, waaronder Ibrahim Abulaish, die vorig jaar nog bij de VPRO te zien was. In workshops zal men van gedachten kunnen wisselen en vanuit de euritmie wordt een bewegingsoefening aangeboden. Daarna zal men gezamenlijk een maaltijd kunnen nuttigen. Aansluitend vindt er 's avonds een euritmie voorstelling plaats onder de naam "O Earth, O Earth". Op de website van Religies voor Vrede vindt u de komende maanden meer informatie. Najaars-symposium En noteert u ook alvast ons najaars-symposium, dat we in NLS verband met diverse organisaties op donderdag 8 oktober in Utrecht zullen organiseren! We gaan daar met jongeren dromen bedenken en handvaten formuleren voor de samenleving van de toekomst. Hoe stellen, met name, jongeren zich die voor?
Mirjam Ateş-Snijdewind
21
Boekenrubriek Mensen van Goede wil, een geschiedenis van de katholieke vredesbeweging Pax Christi 1948-2013 Uitgegeven bij de Wereldbibliotheek Amsterdam ISBN nummer 978 90 284 2600 9 In 2013 bestond Pax Christi (sinds enige maanden Pax geheten) 65 jaar. En zoals wij allen weten is Pax nog zeker niet met pensioen. Het was wel een mooie aanleiding om de geschiedenis te laten beschrijven. Wat heeft geresulteerd in een prachtig en leesbaar boek, “Mensen van Goede Wil – Pax Christi 1948-2013” geschreven door de historicus Maarten van den Bos. De geschiedenis is natuurlijk interessant voor eenieder die direct of indirect bij Pax Christi betrokken is geweest. Ook voor diegenen die wellicht niet een betrokkenheid met Pax Christi als zodanig hebben, maar wel met vredesvraagstukken. Er is een derde reden waarom het een zeer aan te raden boek is. De auteur plaatst de geschiedenis van Pax Christi binnen de driehoek religie, politiek en samenleving. En daarmee is het een uniek tijdsbeeld geworden! Het boek is te koop in de boekhandel. De prijs is 29,90 euro.
Door Piet Kuijper
Onverdraagzaamheid is geweld tegen de geest en haat is geweld tegen het hart Mahatma Ghandi
22
In alle eenvoud: Paus Franciscus Samengesteld door Tom Zwaenepoel Uitgeverij Lannoo nv Tielt, 2014 ISBN 978 94 014 17921- NUR 728 Tom Zwaenepoel is dr. in De Germaanse talen. Hij schrijft onder meer over religieuze thema's en is gespecialiseerd in het Vaticaan en het pausdom. Hij geeft in deze bloemlezing de mooiste uitspraken van paus Franciscus weer. Deze bloemlezing legt de authentieke betekenis van 'christen-zijn', 'geloven' en 'de Kerk' uit. Franciscus beschrijft geen filosofie of ideologie, maar een 'weg'. Hij kiest voor de stijl van de eenvoud, de nederigheid, de zachtmoedigheid en de mildheid. Hij roept ertoe op te denken, te voelen, te handelen zoals Jezus, die we pas kennen wanneer we Hem in de taal van 'het verstand, het hart, de daad' kennen. 'Een authentiek geloof impliceert altijd het diepe verlangen om de wereld te veranderen.' Deze bloemlezing roept ertoe op 'tegen de stroom in te zwemmen', revolutionair te zijn, en zich af te zetten tegen de oppervlakkige en wankelbare consumptiemaatschappij, waar de drang naar het bezit de broze waarde van het 'zijn' vermorzelt, waar de afgod 'geld' van de mens een slaaf maakt. De paus vraagt ons uitdrukkelijk om de 'cultuur van het provisorische' te verwerpen en de moed te hebben om definitieve beslissingen te nemen in het leven, door te kiezen voor het religieuze leven, voor het huwelijk, voor het gezin. Deze bloemlezing is een handleiding voor de zoektocht naar het geluk. Iedere mens streeft ernaar gelukkig te zijn, opgenomen te worden in een warm gezin, in een hechte familie, in een trouwe vriendenkring, want niemand is een eiland. Voor Franciscus is het mogelijk het ware geluk te vinden: niet in het materiële, het kleine, maar in grote dingen, in idealen, in God. Geluk, liefde, vriendschap, vrijheid en vreugde zijn trouwe bondgenoten.
23
Deze bloemlezing bevat teksten die gericht zijn tot kinderen, jongeren, ouders, grootouders, zieken, artsen, religieuzen, priesters, bisschoppen, gevangenisaalmoezeniers, voetbal- en rugbyspelers en twitteraars. Voor elk van hen heeft paus Bergoglio een positieve, bemoedigende boodschap. Zijn woorden van hoop zijn de beste vitaminen voor wie ontgoocheld, moedeloos of verbitterd zijn. Ook aan ons vraagt hij vertrouwen te hebben en niet bang te zijn. Want God is altijd en overal onze metgezel. Wie deze bloemlezing leest, ontdekt de ingrediënten voor een mooiere Kerk en een betere wereld. Want dit is de droom van de Argentijnse paus: een Kerk die geloofwaardig en eenvoudig is en een wereld die barmhartiger en meer solidair is.
Door Gidy Chorus
24
Geweldloze Communicatie, ontwapenend en doeltreffend Marshall B. Rosenberg Uitgeverij Lemniscaat Geweld huist in ons allen, maar we zijn het ons niet bewust. "We nemen aan dat we niet gewelddadig zijn omdat we geweld associëren met vechten, doden, slaan en oorlog voeren, dingen die de gemiddelde mens niet doet." Dit schrijft Arun Gandhi in het voorwoord van "Geweldloze Communicatie, ontwapenend en doeltreffend" van Marshall B. Rosenberg. Om vervolgens het verschil aan te geven tussen 'fysiek' en 'passief' geweld - waarbij dat laatste veel verraderlijker is dan 'fysiek' geweld. Passief geweld roept woede op in het slachtoffer, dat daardoor, als individu of als lid van een gemeenschap, tot gewelddadige reacties komt. Als dit niet wordt begrepen of onderkend, dan hebben onze vredespogingen geen succes. “Als we, zoals mijn grootvader (Mahatma Gandhi) zei, niet 'zelf veranderen zoals we willen dat de wereld verandert', zal er helemaal niets veranderen. Helaas wachten we allemaal tot eerst de ander verandert.” Geweldloosheid is geen strategie die vandaag kan worden toegepast en morgen weer terzijde geschoven; ook maakt het je niet gedwee of tot een makkelijk slachtoffer. Geweldloosheid wil een positieve instelling in ons verankeren ter vervanging van de negatieve instelling die ons beheerst. Bij alles wat we doen spelen egoïstische motieven een rol - wat valt er voor mij te halen - zeker in een maatschappij waar het materialisme, gestoeld op een nietsontziend individualisme, zo alles doordringend is. Dit tast de homogeniteit aan van het gezins- en gemeenschapsleven, van de samenleving en van het land. "De wereld is wat we ervan hebben gemaakt. Als zij meedogenloos is, komt dat door onze eigen instelling. Als we onszelf veranderen, kunnen we de wereld veranderen, en onszelf veranderen begint met het veranderen van ons taalgebruik en onze communicatiemethoden," aldus Arun Gandhi. 25
In zijn boek laat de Amerikaanse klinisch psycholoog Marshall B. Rosenberg zien dat we ook anders kunnen communiceren: helder, direct en met aandacht en respect voor beide partijen. "Zo worden latente conflicten voorkomen, verlopen onderhandelingen soepeler en kunnen gesprekken snel en met het gewenste resultaat worden afgesloten. Kortom, de communicatie verloopt ontwapenend en doeltreffend.” Een aanrader, want als communicatie geweldloos verloopt, is dat niet alleen voor de ander, maar ook voor onszelf een verrijking.
Door Mirjam Ates
26
Wat is Religies voor Vrede? RELIGIONS for PEACE (RfP) ofwel WCRP (World Conference of Religions for Peace) is een wereldwijde organisatie waarin leden van de grote wereldgodsdiensten en van diverse geestelijke stromingen met elkaar en met andere vredesorganisaties samenwerken om bij te dragen aan dialoog, vrede en ontwikkeling in de wereld. Deze organisatie werd in 1970 in Kyoto (Japan) opgericht door een aantal religieuze leiders en groeide in korte tijd uit tot een wereldomvattende beweging die in meer dan 100 landen is vertegenwoordigd. De hoofdzetel bevindt zich New York. De organisatie heeft als NGO een adviserende status bij de VN en werkt met verschillende afdelingen daarvan (zoals UNESCO) samen aan de bevordering van vrede. De Nederlandse afdeling van Religies voor Vrede bestaat sinds de jaren ‘70. Ze heeft tot doel met mensen van verschillende religies en levensbeschouwingen samen te werken voor vrede, gerechtigheid en menselijke waardigheid. Ze organiseert samen met anderen interreligieuze bijeenkomsten en symposia over religie(s) en vrede en houdt zich bezig met specifieke projecten op dit vlak. Tweemaal per jaar wordt een Nieuwsbrief uitgegeven. RvV/Nederland kent naast het Dagelijks Bestuur ook een Algemeen Bestuur en een Raad van Advies. De Raad van Advies bestaat uit: dr. E. Ferguson, ds. H. Schouten (oudsecretaris/penningmeester), dr. J. Slomp (oud-lid AB), , rabbijn A. Soetendorp. Correspondentieadres RvV/Nederland: Leo van den Broek (secretaris), Weezenhof 83-65, 6536 CG te Nijmegen, Nederland, tel. 024-3440947, e-mail:
[email protected] Websites: Religies voor Vrede Nederland: www.religiesvoorvrede.nl Religions for Peace Europe: www.rfp-europe.eu Religions for Peace International: www.religionsforpeace.org
27
INHOUD VAN DIT NUMMER Voorwoord door de voorzitter Drs. Piet Kuiper nieuw lid Raad van Advies Verklaring RvV Nederland over de situatie in noord-Irak en Syrië Ondertekening Gaza manifest in Trouw Terugblik Algemene Leden Vergadering Bijeenkomst Europese voorzitters RvV; een foto-impressie Uitnodiging tot pelgrimage door Wereldraad van Kerken Pelgrimsdagtocht met leerlingen Stanislascollege Actualiteit toont grote interreligieuze betrokkenheid Geen vreemden voor elkaar; terugblik NLS-symposium okt 2014 The Golden Rule Peace in the Park Internationale Conferentie ‘Celebrating Soil’ en activiteiten 2015 Directeuren Europese Jezuïetencolleges bijeen in Straatsburg Boekenrubriek Wat is religies voor vrede?
3 6 8 9 10 12 14 18 20 22 27 28 30 32 34 31
Lid worden van Religies voor Vrede? U bent van harte welkom! Het lidmaatschap bedraagt per 2014 € 30,(inclusief tweemaal per jaar RvV nieuws), voor studenten en minder draagkrachtigen € 17,50. U kunt zich opgeven via ons secretariaat of rechtstreeks door storting van de contributie met vermelding 'nieuw lid' IBAN NL07 INGB 0004 420087, WCRP/NL te Leiden WCRP nieuws oktober 2014 Colofon RvV nieuws is het informatieblad van de leden van Religies voor Vrede/ Nederland. Het verschijnt tweemaal per jaar. Redactie: Ilse Dekker Kopij graag mailen naar:
[email protected] Extra exemplaren van de nieuwsbrief zijn te bestellen tegen een vergoeding van € 3,50 zolang de voorraad strekt.
RELIGIES VOOR VREDE 28
