Running head: OPBOUW GEZOND SOCIAAL NETWERK
Specifieke Interventies voor de Opbouw van een Gezond Sociaal Netwerk bij Getraumatiseerde Adolescenten na Residentiële Behandeling
Specific Interventions for the Construction of a Healthy Social Network around Traumatized Adolescents after Residential Treatment
Marijke Posthumus-de Jong
Eerste begeleider:
dr. E.C. Bakker
Tweede begeleider:
dr. N. de Hoog
September 2014 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Gezondheidspsychologie Open Universiteit Nederland
1
Running head: OPBOUW GEZOND SOCIAAL NETWERK
2
Voorwoord De eindscriptie voor mijn studie Gezondheidspsychologie aan de Open Universiteit is af. Het heeft de nodige tijd en inspanning gekost, maar het resultaat mag er zijn. Mijn onderzoeksstage en -werkzaamheden bij Fier Fryslân heb ik als bijzonder plezierig ervaren. Fier Fryslân is een boeiende organisatie met uiterst gedreven werknemers en met cliënten die me echt hebben geraakt. Mede door mijn begeleidsters, Shenna Werson en Marieke van der Pers, is het een traject geweest waarin ik, naast het leren kennen van de organisatie, erg veel heb geleerd op onderzoeksgebied. Shenna en Marieke gunden me mijn zelfstandigheid en hielden tegelijkertijd de vinger aan de pols door af en toe aanwijzingen en advies te geven of te vragen naar de voortgang. Dames, ik wil jullie hartelijk danken voor alle steun en hulp die ik van jullie heb gekregen! Zonder jullie was ik de moed vast verloren ergens onderweg.. Ook wil ik mijn OU-begeleidster Esther Bakker enorm bedanken voor de prettige samenwerking, de goede begeleiding en nuttige adviezen die ze me heeft gegeven. De feedback werd altijd op een opbouwende manier gegeven, zodat ik weer vooruit kon. Het onderwerp, het sociale netwerk van de meisjes van Fier Fryslân, had naast mijn professionele interesse, ook mijn persoonlijke interesse. Ik heb erg veel geleerd over gezonde netwerken, steunbronnen in de omgeving en de kenmerken van gezonde, steunende vriendschappen. Op zekere momenten was het onderwerp confronterend, aangezien ik mijn eigen sociale netwerk met andere ogen ging bekijken. De betekenis van ‘ware vriendschap’ heb ik (her)ontdekt en deze vriendschappen ben ik des te meer gaan waarderen. Deze bewustwording had ik voor geen goud willen missen; mijn persoonlijke leven heeft zich hierdoor verrijkt. Het werk dat wordt verricht bij Fier is fantastisch. Ik hoop dat mijn scriptie een gunstige bijdrage kan leveren aan het herstelproces van de cliënten van Fier Fryslân. Wellicht kunnen de bestaande interventies aangevuld of verbeterd worden om de meisjes nog beter van dienst
Running head: OPBOUW GEZOND SOCIAAL NETWERK
3
te kunnen zijn. Zou het niet geweldig zijn als de meisjes door de begeleiding bij Fier zoveel steunende relaties in hun naaste omgeving op kunnen bouwen, dat de kans op terugval in de hulpverlening drastisch verkleind wordt? Na alles wat ze hebben meegemaakt, is juist aan hen een voorspoedige en gelukkige toekomst zo gegund!
Running head: OPBOUW GEZOND SOCIAAL NETWERK Inhoudsopgave Samenvatting ........................................................................................................ p. 6 Summary .............................................................................................................. p. 7 Inleiding ............................................................................................................... p. 8 Sociaal netwerk, steun en welbevinden ............................................................... p. 8 Gevers van steun ...................................................................................... p. 9 Steun als buffer tegen de schadelijke gevolgen van posttraumatische stress ...... p.10 Getraumatiseerde meisjes van Fier Fryslân ......................................................... p.11 De zorgprogramma’s van Fier Fryslân ................................................................ p.12 Systeemtherapie ....................................................................................... p.12 Vriendschapsprojecten ............................................................................. p.13 Sporten ..................................................................................................... p.15 Overige interventies ................................................................................. p.16 Doelstelling en onderzoeksvragen ....................................................................... p.16 Methode ................................................................................................................ p.19 Selectie van onderzoeksgroep .............................................................................. p.19 Procedure ............................................................................................................. p.20 Beschrijving onderzoeksgroep ............................................................................. p.21 Meetinstrumenten ................................................................................................ p.21 Kwalitatief: semi-gestructureerde interviews .......................................... p.21 Kwantitatief: informatie interviews ......................................................... p.23 Kwantitatief: vragenlijsten ....................................................................... p.23 Analyse ................................................................................................................ p.24 Resultaten ............................................................................................................. p.25 Instrumentele en emotionele steun vanuit het sociale netwerk ............................ p.25 Steun van ouders ...................................................................................... p.25 Steun van broer/zus .................................................................................. p.26 Steun van vrienden ................................................................................... p.27 Steun van grootouders, overige familie en partner .................................. p.29 Interventies ter versterking van het sociale netwerk ............................................ p.30 Systeemtherapie ....................................................................................... p.30 Project Bijzondere Vriendschappen ......................................................... p.31 Sporten ..................................................................................................... p.32 Overige interventies ................................................................................. p.34 Tevredenheid met het sociale netwerk ................................................................. p.34 Samenhang emotionele steun en posttraumatische stressklachten ...................... p.35 Discussie .............................................................................................................. p.36 Ervaren steun ....................................................................................................... p.37 Zahir .......................................................................................................... p.37 Asja en Metta ........................................................................................... p.38 Systeemtherapie ................................................................................................... p.39 Het Project Bijzondere Vriendschappen .............................................................. p.40 Sporten ................................................................................................................. p.40 Overige interventies ............................................................................................. p.41
4
Running head: OPBOUW GEZOND SOCIAAL NETWERK Tevredenheid sociale netwerk .............................................................................. p.41 Samenhang emotionele steun en posttraumatische stressklachten ...................... p.42 Beperkingen ......................................................................................................... p.43 Aanbevelingen ..................................................................................................... p.44 Onderzoeksmethode ................................................................................. p.44 Hechtingsproblematiek ............................................................................ p.45 Andere beïnvloedende factoren ................................................................ p.45 Onderscheid in groepen ............................................................................ p.45 Referenties ............................................................................................................ p.47 Bijlagen ................................................................................................................ p.54 Bijlage 1: Tabellen I t/m VIII ................................................................... p.54 Bijlage 2: Wervingsbericht respondent .................................................... p.58 Bijlage 3: Informed consent-formulier...................................................... p.59 Bijlage 4: Interviewschema cliënten ........................................................ p.60 Bijlage 5: Logboek codelijst Atlas.ti ........................................................ p.69 Bijlage 6: Registratieformulier steun ....................................................... p.72
5
Running head: OPBOUW GEZOND SOCIAAL NETWERK
6
Samenvatting Achtergrond. Bij Centrum Jeugd, onderdeel van Fier Fryslân in Noord-Nederland, zijn getraumatiseerde meisjes opgenomen voor residentiële behandeling. Steunende relaties in het sociale netwerk worden belangrijk geacht om hun gezondheid te bevorderen. Doel. Het hoofddoel van dit explorerende onderzoek is nagaan wat de invloed is van de interventies in de behandeling op een gezond, steunend sociaal netwerk. Ook is onderzocht of de 'bufferhypothese’, die stelt dat sociale steun beschermt tegen de schadelijke gevolgen van stress, geldig is voor deze onderzoekspopulatie. Hiertoe is gekeken naar het verband tussen de ervaren emotionele steun en posttraumatische stressklachten. Methode. De onderzoekspopulatie bestaat uit 33 meisjes in de leeftijd van 15 tot en met 23 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 18,6 jaar. Bij deze groep zijn semi-gestructureerde interviews en de Zelfinventarisatielijst Posttraumatische Stressstoornis (ZIL) afgenomen. Resultaten. Bijna twee derde van de meisjes vindt dat systeemtherapie een positieve invloed heeft gehad op de relatie met haar ouders. Een kleine helft beoordeelt het project Bijzondere Vriendschappen als positief voor haar huidige sociale netwerk en een derde deel is dezelfde mening toegedaan voor wat betreft het sporten in verenigingsverband. Enkele meisjes geven aan dat lesmodules en adviezen van mentoren hen hebben geholpen bij het leggen en onderhouden van vriendschappen. De resultaten van de regressieanalyse laten geen significante samenhang zien tussen de ervaren emotionele steun en posttraumatische stressklachten. Conclusie en aanbevelingen. Door de respondenten worden aandachtspunten genoemd waarmee de interventies verbeterd kunnen worden. De bufferhypothese blijkt niet geldig binnen dit onderzoek. Het verslag besluit met aanbevelingen voor verder onderzoek. Keywords: residentiële behandeling, interventies, trauma, adolescente meisjes, gezond sociaal netwerk, sociale steun
Running head: OPBOUW GEZOND SOCIAAL NETWERK
7
Summary Background. The youth department of Fier Fryslân in the Netherlands, ‘Centrum Jeugd’, aims to help young girls who experienced traumatic events. To be able to improve their health, it is important that they have social contacts that provide support. Aim. The main aim of the present explorative study is to explore the influence of the interventions in their treatment on the development of a healthy social network in order to receive social support. Secondly, the validity of the ‘buffering hypothesis’, assuming that social support is protective against the damaging effects of stress, is examined for this population. For this purpose, it is assessed whether the received emotional support correlates with post-traumatic stress symptoms. Method. The study sample consists of 33 traumatized adolescent girls aged 15 to 23, average age 18,6 years. A semi-structured interview and the ‘Zelfinventarisatielijst Posttraumatische Stressstoornis (ZIL)’ have been used for data collection. Results. Results show that almost two thirds of the girls believe System Therapy to have affected their current relationship with their parents in a positive way. Almost half of the girls mention that the ‘Big Sister-project’ has had a positive influence on their current social network and a third of the girls says so about sports. According to the girls themselves, learning modules and mentoring were helpful for making friends. There is found no significant correlation between emotional support and post-traumatic stress symptoms. Conclusion and recommendations. The respondents mention several measures to improve the interventions. The buffering hypothesis is not confirmed by the findings in this study. Finally, recommendations are given for future research. Keywords: residential treatment, interventions, trauma, adolescent girls, healthy social network , social support
