Ruimte voor creativiteit. Onderzoek naar de bedrijfshuisvestingsvraag van creatieve ondernemers in Rotterdam

Ruimte voor creativiteit Onderzoek naar de bedrijfshuisvestingsvraag van creatieve ondernemers in Rotterdam

Ruimte voor creativiteit Onderzoek naar de bedrijfshuisvestingsvraag van creatieve ondernemers in Rotterdam

Martijn Epskamp en Wim van der Zanden Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) 25 juni 2008 In opdracht van Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam

© Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Auteur: Martijn Epskamp Project: 08-2841 Prijs: —

Adres:

Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) 489 95 00 Telefax: (010) 489 95 01 E-mail: [email protected] Website: www.cos.rotterdam.nl

2

Ruimte voor creativiteit

INHOUD

Samenvatting

5

1

Inleiding

9

2

Doel, opzet en uitvoering van het onderzoek

11

2.1 2.2 2.3

Doelstelling en onderzoeksvragen Onderzoeksopzet en -uitvoering Onderzoeksresultaten

11 11 13

De creatieve sector van Rotterdam

15

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8

15 16 18 19 19 19 20 21

3

4

5

Aantal bedrijfsvestigingen en werkzame personen Ontwikkeling van het aantal vestigingen Ontwikkeling van de werkgelegenheid Ontwikkelingen werkgelegenheid en vestigingen vergeleken Werkgelegenheid en aantal vestigingen in de komende jaren Vestiginglocaties van creatieve bedrijven in Rotterdam Aantal creatieve ondernemingen in bedrijfsverzamelgebouwen Huurprijzen van bedrijfshuisvesting

De vraag naar bedrijfshuisvesting

23

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

23 25 27 27 33 33

Aantal ondernemers met een bedrijfshuisvestingvraag Profiel van de vragers Redenen voor het zoeken naar andere bedrijfruimte in Rotterdam Wensen op het gebied van bedrijfsruimte Huren en kopen Vergunningen en overlast

Conclusies

35

5.1 5.2 5.3

35 35 36

Het gebruik van bedrijfsruimten De vraag naar bedrijfshuisvesting Huurprijzen

Bijlagen


37

3

4


Samenvatting Doel van het onderzoek In opdracht van de programmamanager Creatieve Economie van OBR heeft het COS onderzocht hoeveel creatieve ondernemers op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam en wat hun bedrijfshuisvestingswensen zijn. Zowel de kwantiteit als de kwaliteit van de vraag zijn onderzocht. Bij kwantiteit gaat het om het aantal bedrijfsruimten waaraan behoefte is, c.q. het aantal ondernemers dat bedrijfsruimte zoekt. Bij kwaliteit gaat het om de kenmerken van bedrijfsruimten. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de omvang, de prijs en de locatie van bedrijfsruimten. Er is onderscheid gemaakt tussen enerzijds de vraag naar individuele bedrijfshuisvesting en anderzijds de vraag naar huisvesting in bedrijfsverzamelgebouwen. Verder is een schatting gemaakt van de ontwikkeling van de vraag naar bedrijfshuisvesting in de komende jaren. Voor het onderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd. 1. Wat is de kwantitatieve en kwalitatieve vraag van creatieve ondernemers naar bedrijfshuisvesting? 2. Hoe is deze vraag verdeeld tussen bedrijfsverzamelgebouwen en individuele huisvesting? 3. Hoe zal de vraag zich naar verwachting de komende jaren ontwikkelen? Het onderzoek sluit aan bij de TNO-definitie van de creatieve sector. Onderzoeksopzet Het onderzoek is uitgevoerd in twee fasen. In de eerste fase is, op basis van bestaand onderzoek en het Bedrijven Register Zuid-Holland (BRZ), onderzoek gedaan naar de Rotterdamse creatieve sector en ontwikkeling van de sector in de periode 2000-2007. Op basis hiervan is geschat hoe de vraag naar bedrijfshuisvesting zich de komende jaren zal ontwikkelen. In de tweede onderzoekfase zijn bij OBR, de Stichting Kunstaccommodatie Rotterdam (SKAR) en bedrijfsverzamelgebouwen wachtlijsten opgevraagd van creatieve ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag. Samen geven deze wachtlijsten een beeld van het aantal creatieve ondernemers dat in Rotterdam bedrijfshuisvesting zoekt. Onder de ondernemers op de wachtlijsten is een enquête uitgevoerd, om inzicht te verkrijgen in hun wensen omtrent bedrijfshuisvesting. Het gebruik van bedrijfsruimten Op 1 januari 2007 bestond de Rotterdamse creatieve sector uit 1.753 bedrijfsvestigingen. Hierbij ging het om 343 vestigingen in de subsector Kunsten, 463 vestigingen in de subsector Media- en Entertainment en 947 vestigingen in de subsector Creatieve Zakelijke Dienstverlening. In de periode 2000-2007 nam het aantal vestigingen per saldo met gemiddeld 36 per jaar toe (9 vestigingen in de Kunsten, 11 vestigingen in de Media- en Entertainment en 16 vestigingen in de Zakelijke Dienstverlening). Op basis van het bovenstaande is de schatting dat de creatieve sector van Rotterdam op dit moment (2008) circa 1.800 bedrijfsruimten in gebruik heeft en dat dit gebruik met circa 36 bedrijfsruimten per jaar zal toenemen. Van de bedrijfsruimten die door creatieve ondernemers worden gebruikt, is minstens 5 procent gevestigd in bedrijfsverzamelgebouwen. Ruimte voor creativiteit

5

Het aantal werkzame personen per bedrijfsvestiging is over het algemeen klein. Bij circa driekwart van de vestigingen gaat het om maximaal twee personen1. Op basis hiervan mag worden aangenomen, dat de meeste bedrijfsruimten die de sector in gebruik heeft, kleine ruimten zijn. De vraag naar bedrijfshuisvesting In totaal staan in Rotterdam minstens 616 personen op wachtlijsten voor creatieve ondernemers die bedrijfshuisvesting zoeken. Een deel van deze personen zoekt geen bedrijfshuisvesting meer, of is niet meer (als ondernemer) werkzaam in de creatieve sector. In het onderzoek zijn 168 creatieve ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag geënquêteerd. Naar verwachting ligt het exacte aantal creatieve ondernemers dat (andere) bedrijfshuisvesting zoekt hoger dan 168, maar zeker niet vele malen hoger. Meer dan 250 lijkt onwaarschijnlijk. Circa de helft van deze ondernemers heeft al bedrijfsruimte in de stad, maar is om verschillende redenen naar een andere of een extra ruimte op zoek. De 168 geënquêteerde ondernemers zoeken gemiddeld 101 vierkante meter aan bedrijfsruimte. Naar schatting wordt er dus, in totaal, naar 17.000 tot 25.000 vierkante meter bedrijfsruimte gezocht. De meeste ondernemers zoeken ruimten kleiner dan 100 vierkante meter en veel ondernemers zoeken ruimten kleiner dan 60 vierkante meter. Een klein aantal ondernemers zoekt veel grotere ruimten. De ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag zijn redelijk verdeeld over de drie subsectoren. Ondernemers uit de subsector Kunsten zoeken meestal een atelier of werkplaats. Ondernemers uit de Creatieve Zakelijke Dienstverlening zoeken voor het overgrote deel ateliers/werkplaatsen of kantoorruimten. Binnen de Media- en Entertainment is relatief meer vraag naar grote bedrijfsruimten dan binnen de andere twee subsectoren. De openstaande vraag naar bedrijfshuisvesting richt zich voornamelijk op het Stadscentrum en de deelgemeenten Noord, Delfshaven en Kralingen-Crooswijk. Veel ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting willen hun bedrijf in ieder geval niet vestigen in de deelgemeenten ten zuiden van de Maas of in Prins Alexander. Ongeveer de helft van de creatieve ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting wil zich graag in een pand met andere ondernemers vestigen. In de meeste gevallen gaat de voorkeur daarbij uit naar een pand met andere creatieve ondernemers. Slechts een zeer klein deel van de ondernemers wil niet met andere bedrijven in één pand. Circa de helft van de ondernemers die bedrijfshuisvesting zoeken acht eigen voorzieningen (eigen toilet, eigen voordeur, etc) gewenst of noodzakelijk. Voor een ruime meerderheid van de ondernemers met een openstaande vraag is tijdelijke bedrijfsruimte een optie. Bedrijfsruimten op een etage zonder lift zijn voor de meeste creatieve ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag ongeschikt. Ongeveer tweederde van de ondernemers die bedrijfsruimte zoeken, acht het noodzakelijk dat de bedrijfsruimte goed bereikbaar is met de auto. Ook bereikbaarheid met het openbaar vervoer is voor de meeste ondernemers noodzakelijk.

1

Personen die minder dan twaalf uur per week werken zijn niet meegerekend. Het gaat hierbij om een relatief klein

aantal personen (in totaal circa 350 bovenop de ruim 9.500 personen die meer dan twaalf uur per week werken).

6


Huurprijzen De meeste ondernemers die bedrijfshuisvesting zoeken willen alleen huren, niet kopen. De huurprijzen van bedrijfshuisvesting variëren sterk. In ieder geval worden door creatieve bedrijven in Rotterdam huurprijzen betaald van 45 euro per vierkante meter per jaar, maar ook bedragen van 120 euro. In de enquête is aan de respondenten die (eventueel) willen huren gevraagd hoeveel huur zij maximaal willen betalen voor een bedrijfsruimte die aan hun wensen voldoet. Dit leidt tot de volgende resultaten. Creatieve ondernemers die op zoek zijn naar een bedrijfsruimte van 120 vierkante meter of meer, willen gemiddeld maximaal 958 euro huur per maand betalen. Voor ruimten van 70 tot en met 119 vierkante meter ligt het gemiddelde op 445 euro. Het gemiddelde voor ruimten van 40 tot en met 69 vierkante meter is 336 euro. Voor ruimten kleiner dan 40 vierkante meter is het gemiddelde 272 euro. Omgerekend naar prijs per vierkante meter per jaar, willen de respondenten gemiddeld maximaal 67 euro betalen. 24 procent is bereid om meer dan 100 euro per vierkante meter per jaar te betalen.


7

8


1

Inleiding

Eén van de beleidsdoelstellingen van de gemeente Rotterdam is het stimuleren van de creatieve economie. Uitgangspunt hierbij is dat creatieve bedrijven een bijdrage leveren aan de lokale werkgelegenheid en aan het imago van de stad. Verondersteld wordt dat de uitstraling die creatieve bedrijven aan Rotterdam geven, zowel andere typen bedrijvigheid als een kansrijk segment van de beroepsbevolking aantrekt. In het kader van het stimuleringsbeleid wil de gemeente het aantal arbeidsplaatsen binnen de creatieve economie vergroten. Dit wil zij onder andere bereiken door hulp te bieden aan creatieve ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting. Door creatieve ondernemers te faciliteren op het gebied van bedrijfshuisvesting, zullen ze zich gemakkelijker in Rotterdam kunnen vestigen en dat leidt tot meer creatieve ondernemers in de stad, zo is de gedachte. De gemeente zet verschillende middelen in om creatieve ondernemers aan bedrijfshuisvesting te helpen. Eén daarvan is het verstrekken van een aanvullende subsidie aan de Stichting Kunstaccommodatie Rotterdam (SKAR) ten behoeve van tijdelijke huisvesting voor creatief ondernemers. Ook het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) heeft mensen in dienst die creatieve ondernemers actief aan bedrijfsruimte helpen. Daarnaast is OBR betrokken bij een aantal bedrijfsverzamelgebouwen voor creatieve ondernemers, waaronder de Creative Factory en de Schiecentrale. Zowel bij de SKAR als bij verschillende bedrijfsverzamelgebouwen staan creatieve ondernemers op wachtlijsten. Dit betekent dat slechts voor een deel van de creatieve ondernemers die zich aanmelden op korte termijn een werkplek beschikbaar is. OBR veronderstelt op basis hiervan dat er in de stad als geheel een tekort is aan (geschikte) bedrijfsruimte voor creatieve ondernemers. Er zijn echter geen cijfers die bevestigen dat dit inderdaad het geval is. De programmamanager Creatieve Economie van OBR wil meer inzicht in het (veronderstelde) tekort aan bedrijfshuisvesting voor creatieve ondernemers in Rotterdam. Zij heeft het COS daarom opdracht gegeven om te onderzoeken hoeveel creatieve ondernemers op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting in de stad en wat hun bedrijfshuisvestingswensen zijn. Dit rapport doet verslag van het onderzoek.


9

10


2

Doel, opzet en uitvoering van het onderzoek

2.1

Doelstelling en onderzoeksvragen

Doel van het onderzoek is het in kaart brengen van de vraag van creatieve ondernemers naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam. Het onderzoek dient zowel inzicht te bieden in de kwantiteit als in de kwaliteit van de vraag. Bij kwantiteit gaat het om het aantal bedrijfsruimten waaraan behoefte is, c.q. het aantal ondernemers dat bedrijfsruimte zoekt. Bij kwaliteit gaat het om de kenmerken van bedrijfsruimten. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de omvang, de prijs en de locatie van bedrijfsruimten. Op basis van inzicht in zowel kwantiteit als kwaliteit dient te worden bepaald hoe groot de vraag is naar bedrijfsruimten met specifieke kenmerken. Het onderzoek dient ook specifiek inzicht te bieden in enerzijds de vraag naar individuele bedrijfshuisvesting en anderzijds de vraag naar huisvesting in bedrijfsverzamelgebouwen. Verondersteld is dat sommige ondernemers het liefst met andere ondernemers in een pand zitten, bijvoorbeeld omdat dit kruisbestuiving faciliteert, terwijl anderen de voorkeur geven aan een eigen pand. Ten slotte dient het onderzoek een schatting op te leveren van de ontwikkeling van de vraag naar bedrijfshuisvesting in de komende jaren. Op basis van de doelstelling zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd. 1. Wat is de kwantitatieve en kwalitatieve vraag van creatieve ondernemers naar bedrijfshuisvesting? 2. Hoe is deze vraag verdeeld tussen bedrijfsverzamelgebouwen en individuele huisvesting? 3. Hoe zal de vraag zich naar verwachting de komende jaren ontwikkelen? Creatieve ondernemers Binnen Rotterdam wordt aangesloten bij de TNO-definitie van de creatieve sector. Deze definitie is zeer breed. Volgens de definitie zijn bijvoorbeeld architecten en kunstschilders, maar ook uitgevers en reclamebureaus creatieve ondernemers. Bijlage 1 bevat een overzicht van de typen ondernemers die TNO tot de creatieve sector rekent. In het onderzoek is de definitie van TNO als uitgangspunt genomen.

2.2

Onderzoeksopzet en -uitvoering

In de onderzoeksopzet zijn twee fasen onderscheiden: 1. Analyse van de geëffectueerde vraag naar bedrijfshuisvesting 2. Analyse van de vraag “in de markt” 1. Analyse geëffectueerde vraag De geëffectueerde vraag naar bedrijfshuisvesting betreft de creatieve ondernemers die reeds bedrijfshuisvesting in Rotterdam hebben gevonden. Deze ondernemers zijn om drie redenen in kaart gebracht: Door na te gaan waar in Rotterdam creatieve ondernemers gevestigd zijn, wordt inzicht verkregen in de omvang en kenmerken van het bestaande aanbod aan huisvesting. Via de adressen van ondernemers wordt inzicht verkregen in het aanbod aan individuele huisvesting en het aanbod aan huisvesting in bedrijfsverzamelgebouwen. Ruimte voor creativiteit

11

Door na te gaan welke creatieve ondernemers in Rotterdam gevestigd zijn en hoe de populatie van creatieve ondernemers zich in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld, is een schattig te maken van de ontwikkeling van de populatie in de komende jaren. Deze schatting kan worden gebruikt om de ontwikkeling van de vraag naar bedrijfshuisvesting te schatten. Creatieve ondernemers vormen geen homogene groep (zie de TNO-definitie). Het ligt in de verwachting dat de ene groep creatieve ondernemers andere behoeften heeft als het gaat om bedrijfshuisvesting dan de andere groep. Decorbouwers zullen bijvoorbeeld op zoek zijn naar werkplaatsen, terwijl reclamebureaus wellicht kantoorruimte zoeken. Inzicht in de samenstelling van de populatie van creatieve ondernemers en de ontwikkeling van subpopulaties, biedt aanknopingspunten om te bepalen hoe groot de vraag naar specifieke typen huisvesting (zoals werkplaatsen) is en hoe deze vraag zich zal ontwikkelen. De geëffectueerde vraag van creatieve ondernemers is in kaart gebracht aan de hand van het werkgelegenheidsonderzoek van het Bedrijven Register Zuid-Holland (BRZ). Deze enquête wordt jaarlijks uitgevoerd onder alle ondernemers in Zuid-Holland. In de enquête worden ondernemers onder andere gevraagd naar hun vestigingsadres en het aantal personen dat bij hun bedrijf werkzaam is. De respons op de enquête is groot, waardoor deze een goed beeld geeft van het totaal van ondernemingen in de provincie. In het onderzoek is vastgesteld welke ondernemingen in het BRZ in Rotterdam gevestigde creatieve ondernemingen zijn. Van deze ondernemingen is vervolgens het vestigingsadres en het aantal werkzame personen vastgesteld. Ook zijn aan de hand van de codes drie categorieën creatieve ondernemingen onderscheiden, namelijk ondernemingen in de categorieën kunsten, media en entertainment en creatieve zakelijke dienstverlening (zie de TNO-definitie in bijlage 1). Op basis van de werkgelegenheidsonderzoeken van de afgelopen jaren is nagegaan welke mutaties zijn opgetreden in de werkgelegenheid en het aantal vestigingen van creatieve ondernemers. Zo is vastgesteld hoeveel nieuwe ondernemingen zijn opgericht en hoe de werkgelegenheid zich heeft ontwikkeld als gevolg van uitbreiding en inkrimping van bestaande ondernemingen. Door deze ontwikkelingen te extrapoleren is een schatting gemaakt van toekomstige ontwikkelingen in de populatie van creatieve ondernemers en de werkgelegenheid in de creatieve sector, en daarmee van toekomstige ontwikkelingen in de vraag naar bedrijfshuisvesting. Voor alle drie de categorieën creatieve ondernemers zijn apart schattingen gemaakt. 2. Analyse van de vraag “in de markt” Bij de vraag “in de markt” gaat het om de vraag naar bedrijfshuisvesting waaraan nog niet is voldaan. Het gaat hierbij dus om de ondernemers die nog op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting. De vraag “in de markt” is onderzocht op basis van: a) een wachtlijst-analyse b) een enquête a) Wachtlijst-analyse Verschillende organisaties in Rotterdam houden wachtlijsten bij van creatieve ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfsruimte. Hierbij gaat het om OBR, de SKAR en een aantal bedrijfsverzamelgebouwen. De wachtlijsten van deze organisaties zijn opgevraagd om inzicht te krijgen in het aantal creatieve ondernemers dat in Rotterdam bedrijfshuisvesting zoekt. Uitgangspunt van het onderzoek was dat de wachtlijsten tezamen een compleet beeld geven van de vraag naar bedrijfshuisvesting binnen de creatieve sector van Rotterdam. De organisa12


ties die de wachtlijsten bijhouden zijn bekend binnen de sector. Creatieve ondernemers die bedrijfshuisvesting zoeken zullen dus al snel bij deze organisaties aankloppen. In ieder geval mag worden aangenomen dat de wachtlijsten een goed beeld geven van de creatieve ondernemers die niet eenvoudig via particuliere kanalen aan bedrijfshuisvesting kunnen komen. (Voor ondernemers die dat wel kunnen is facilitering door de gemeente niet nodig.) Van de verkregen wachtlijsten is één totaallijst gemaakt. Er is voor gezorgd dat ondernemers die op meerdere wachtlijsten stonden, niet meerdere keren zijn meegeteld. b) Enquête De ondernemers op de totaallijst zijn in een enquête gevraagd naar hun bedrijfshuisvestingswensen. De vragenlijst voor de enquête, opgenomen in bijlage 2, is in samenwerking met de opdrachtgever ontwikkeld. De vragenlijst is op de website van het COS geplaatst. Vervolgens is aan de ondernemers op de lijst een brief of e-mail verzonden met het verzoek de vragenlijst op internet in te vullen. Ook via de nieuwsbrief creativitystartshere van het OBR zijn creatieve ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag opgeroepen de vragenlijst in te vullen. Via een link op de website creativitystartshere.nl kwamen ondernemers rechtstreeks bij de vragenlijst terecht. Ondernemers konden de vragenlijst in de periode 2 tot en met 22 juni invullen. In de tweede week van de enquête is een rappel verzonden aan de ondernemers die per e-mail zijn uitgenodigd en die de vragenlijst op dat moment nog niet hadden ingevuld. Ook de ondernemers die een nieuwsbrief hebben ontvangen zijn gerappelleerd. De antwoorden op de enquête zijn geanalyseerd in SPSS.

2.3

Onderzoeksresultaten

De onderzoeksresultaten zijn beschreven in hoofdstuk 3 en 4. Hoofdstuk 3 doet verslag van het onderzoek naar de geëffectueerde vraag, hoofdstuk 4 beschrijft de resultaten van het onderzoek naar de vraag “in de markt”. Hoofdstuk 5 bevat de conclusies van het onderzoek.


13

14


3

De creatieve sector van Rotterdam

3.1

Aantal bedrijfsvestigingen en werkzame personen

Volgens het Bedrijven Register Zuid-Holland (BRZ) telde Rotterdam in 2007 1.753 vestigingen van creatieve bedrijven. Bij deze vestigingen waren in totaal 9.537 personen werkzaam. In onderstaande tabel zijn de 1.753 vestigingen uitgesplitst naar aantal werkzame personen. Per categorie vestiging is weergegeven hoeveel personen in 2007 in totaal bij deze vestigingen werkten. Tabel 3.1 Bedrijfsvestigingen in de Rotterdamse creatieve sector in 2007, naar aantal werkzame personen aantal Categorie vestiging

vestigingen

Totaal aantal werkzame personen %

Binnen deze vestigingen

%

0 werkzame personen

42

2%

0

0%

1 werkzaam persoon

1.010

58%

1.010

11%

2 werkzame personen

258

15%

516

5%

3 t/m 5 werkzame personen

175

10%

672

7%


97

6%

731

8%


74

4%

1.090

11%


64

4%

2.010

21%


21

1%

1.467

15%

12

1%

2.041

21%

1.753

100%

9.537

100%

101 t/m 240 werkzame personen Totaal Bron: BRZ

Zoals blijkt uit de tabel bestaat de Rotterdamse creatieve sector uit heel veel kleine vestigingen. In ruim de helft van de vestigingen is slechts één persoon werkzaam. Slechts 10 procent van de vestigingen heeft 11 of meer werkzame personen. Deze grotere vestigingen zijn wel verantwoordelijk voor ruim tweederde van de werkgelegenheid. Interpretatie van de BRZ-gegevens BRZ-gegevens hebben altijd betrekking op de eerste dag van het jaar. De gegevens over de creatieve sector in dit rapport zijn exclusief: freelancers personen die een creatief beroep uitoefenen in een bedrijf dat niet tot de creatieve sector behoort personen die minder dan twaalf uur per week werken. In 2007 werkten 345 personen in de creatieve sector minder dan twaalf uur per week. In bovenstaande tabel worden vestigingen met 0 werkzame personen genoemd. Het kan zijn dat deze vestigingen wel werkzame personen hebben, maar die werken dan minder dan twaalf uur per week.


15

3.2

Ontwikkeling van het aantal vestigingen

Figuur 3.1 geeft het aantal bedrijfsvestigingen in de Rotterdamse creatieve sector in de periode 2000-2007 weer. De figuur laat de ontwikkeling zien van het aantal vestigingen in de totale creatieve sector en de ontwikkeling per subsector (zie de TNO-definitie in bijlage 1 voor het onderscheid in subsectoren). Figuur 3.1

Aantal bedrijfsvestigingen in de Rotterdamse creatieve sector, 2001-2007

2000 1800 1600 1400 1200

Kunsten Media- en Entertainment

1000

Creatieve Zakelijke Dienstverlening

800

Totaal

600 400 200 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Bron: BRZ

Tussen 2000 en 2004 nam het totaal aantal bedrijfsvestigingen in de creatieve sector toe. In de periode 2004-2006 was sprake van een lichte daling, waarna het aantal vestigingen weer toenam. Per saldo nam het aantal vestigingen in de periode 2000-2007 toe van 1.504 tot 1.753, een toename van 17 procent (gemiddeld 2,3 procent per jaar). In alle subsectoren was het aantal vestigingen in 2007 groter dan in 2000. Het aantal vestiging in de Kunsten nam toe van 279 tot 343 (+23 procent, gemiddeld 3,1 procent per jaar). In de Media- en Entertainment nam het aantal vestigingen toe van 387 tot 463 (+20 procent, gemiddeld 2,7 procent per jaar). In de Creatieve Zakelijke Dienstverlening nam het aantal vestigingen toe van 838 tot 947 (+13 procent, gemiddeld 1,8 procent per jaar). Dat het aantal bedrijfsvestigingen binnen de creatieve sector is toegenomen, komt voornamelijk doordat er meer vestigingen van creatieve bedrijven zijn opgericht dan opgeheven. In de periode 2002-2007 zijn per jaar gemiddeld 177 vestigingen opgericht en 125 vestigingen opgeheven. Verder hebben verhuizingen van vestigingen naar en uit de stad invloed gehad op het aantal vestigingen. Bij verhuizingen gaat het echter om veel kleinere aantallen dan bij oprichtingen en opheffingen (gemiddeld circa 45 vertrekkers en circa 14 vestigers per jaar). Ten slotte is de ontwikkeling van het aantal vestigingen in de creatieve sector beïnvloed doordat bedrijven van bedrijfssectie veranderd zijn (hiermee wordt bedoeld, dat een onderneming van sector veranderd, doordat het bedrijf zich op andere diensten of producten gaat richten). Deze veranderingen hebben slechts een zeer beperkt effect op de ontwikkeling van het aantal vestigingen gehad.

16


In figuur 3.2 zijn de bedrijfsvestigingen in de periode 2001-2007 uitgesplitst naar enerzijds vestigingen met twee of minder werkzame personen en anderzijds vestigingen met drie of meer werkzame personen. Figuur 3.2

Aantal bedrijfsvestigingen in de Rotterdamse creatieve sector, uitgesplitst naar aantal werkzame personen, 2001-2007

2000 1800 1600 1400 1200 0-2 werkzame personen

1000

3+ werkzame personen

800 600 400 200 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Bron: BRZ

De figuur laat zien dat de toename van het aantal vestigingen het gevolg is van een toename van het aantal kleine vestigingen (met minder dan twee werkzame personen). Het aantal vestigingen met drie of meer werkzame personen was in 2007 iets kleiner (443) dan in 2000 (452).


17

3.3

Ontwikkeling van de werkgelegenheid

Figuur 3.3 geeft weer hoe de werkgelegenheid in de creatieve sector van Rotterdam zich tussen 2000 en 2007 ontwikkeld heeft. Naast de ontwikkeling van de totale werkgelegenheid in de sector geeft de figuur ook de werkgelegenheidsontwikkeling in de drie subsectoren weer. Figuur 3.3

Aantal arbeidsplaatsen in de Rotterdamse creatieve sector, 2000-2007

12.000

10.000

8.000 Kunsten Media- en Entertainment

6.000

Creatieve Zakelijke Dienstverlening Totaal

4.000

2.000

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Bron: BRZ

In de periode 2000-2002 groeide de werkgelegenheid in de creatieve sector sterk, tot een omvang van 10.887 arbeidsplaatsen. Tussen 2002 en 2005 vond een sterke daling plaats. Daarna was weer sprake van groei. Het netto resultaat van deze ontwikkelingen is dat de werkgelegenheid in 2007 (9.537 arbeidsplaatsen) iets groter was dan in 2000 (9.432 arbeidsplaatsen, een groei van 1 procent ten opzichte van het jaar 2000). Tussen 2006 en 2007 groeide de werkgelegenheid binnen de creatieve sector van 9.222 tot 9.537 arbeidsplaatsen (3% groei). In de grootste subsector, Creatieve Zakelijke Dienstverlening, was de werkgelegenheid in 2007 (5.009 arbeidsplaatsen) 2 procent groter dan in 2000 (4.933 arbeidsplaatsen). In de subsector Kunsten groeide de werkgelegenheid met 31 procent, van 1.461 arbeidsplaatsen in 2000 tot 1.921 arbeidsplaatsen in 2007. De werkgelegenheid in de Media- en Entertainment daalde met 14 procent, van 3.038 arbeidsplaatsen in 2000 tot 2.607 arbeidsplaatsen in 2007. Slechts 1 procent groei in zeven jaar tijd? Een eerder onderzoek over de creatieve sector in Rotterdam concludeert dat de werkgelegenheid in de periode 1996-2003 met gemiddeld 8 procent per jaar is gegroeid2. Uit LISA-gegevens blijkt dat de werkgelegenheid in de periode 1996-2006 met in totaal 32,5 procent is gegroeid. Dat de BRZ-analyse veel minder positieve groeicijfers laat zien, komt doordat de werkgelegenheid tussen 2000 en 2007 veel minder sterk is gegroeid dan in de periode 1996-2000. Dit geldt ook voor Nederland als geheel. In de periode 1996-2001 nam het aantal banen in de Nederlandse creatieve economie met 24,4 procent toe, terwijl de toename tussen 2001 en 2006 slechts 2,9 procent bedroeg.

2

Creatieve industrie in Rotterdam (2005); Manshanden, Rutten, de Bruijn en Koops. Delft: TNO, in opdracht van OBR.

18


3.4

Ontwikkelingen werkgelegenheid en vestigingen vergeleken

Zoals blijkt uit het voorgaande, is het aantal vestigingen in de creatieve sector in de periode 2000-2007 veel meer toegenomen dan het aantal arbeidsplaatsen. Dit komt doordat er per saldo alleen maar kleine vestigingen zijn bijgekomen (en het aantal grotere vestigingen iets is gedaald, zie paragraaf 3.2). In 2002 werkten in een vestiging in de creatieve sector gemiddeld 6,3 personen, in 2007 was dit gemiddelde 5,4.

3.5

Werkgelegenheid en aantal vestigingen in de komende jaren

In de periode 2000-2007 groeide de werkgelegenheid in de creatieve sector met 1 procent. De verwachting is daarom dat de werkgelegenheid – bij gelijkblijvende omstandigheden – ook de komende jaren zeer licht zal groeien. Tussen 2000 en 2007 is het aantal vestigingen in de Rotterdamse creatieve sector met gemiddeld 36 per jaar toegenomen (9 vestigingen in de Kunsten, 11 in de Media en Entertainment en 16 in de Creatieve Zakelijke Dienstverlening). De verwachting is daarom dat het aantal vestigingen ook de komende jaren zal toenemen. In dat geval zal het aandeel kleine vestigingen binnen de sector nog groter worden. Rotterdam en de andere grote steden Uit LISA-gegevens blijkt, dat de creatieve sector in Rotterdam in 2006 verantwoordelijk was voor 3,2 procent van de werkgelegenheid in de stad. De percentages voor Amsterdam, Utrecht en Den Haag zijn respectievelijk 6,7 procent, 4,6 procent en 3,1 procent. Vergeleken met Amsterdam en Utrecht heeft de creatieve sector in Rotterdam dus een relatief bescheiden aandeel in de werkgelegenheid. Uit het onderzoek Zo werkt Rotterdam dat TNO in 2002 voor OBR en Havenbedrijf Rotterdam uitvoerde, blijkt dat het dominante bedrijvencluster in de regio Amsterdam (financiële en zakelijke dienstverlening) meer vraag uitoefent naar de creatieve industrie dan het dominante bedrijvencluster in Rotterdam (indu3 strie, groothandel en transport) . Dit zou kunnen verklaren waarom in Amsterdam de werkgelegenheid in de creatieve sector veel groter is dan in Rotterdam. Andere (aanvullende) verklaringen kunnen zijn, dat in Amsterdam consumenten van kunst en cultuur in overvloed aanwezig zijn en dat de beroepsbevolking 4 gericht is op taal en communicatie .

3.6

Vestiginglocaties van creatieve bedrijven in Rotterdam

Van de 1.753 vestigingen in 2007 was 61 procent gevestigd in het Stadscentrum of in de omliggende deelgemeenten (Delfshaven, Noord, Kralingen-Crooswijk). De creatieve bedrijven in Rotterdam concentreren zich in een beperkt aantal straten. De bedrijfsvestigingen in 2007 waren verspreid over 816 straten. 71 procent van de vestigingen was in dezelfde straat als een of meer andere vestigingen gevestigd. Een derde bevond zich in dezelfde straat als vijf of meer andere vestigingen.

3

Manshanden en Muskens (2002), Zo werkt Rotterdam; een vergelijking van de regionaal-economische structuur van

de regio’s Rotterdam en Amsterdam. Delft: TNO. 4

Manshanden, W.J.J. en W. Jonkhoff (2005), Creativiteit komt met concentratie, ESB, 15 juli 2005, blz 310-312.


19

Tabel 3.2 laat zien in welke straten in 2007 de meeste vestigingen van creatieve bedrijven waren gevestigd. In deze negentien straten waren in totaal 278 vestigingen gevestigd. Het gaat hierbij om een zesde van alle vestigingen in Rotterdam. Tabel 3.2 Rotterdamse straten met de meeste vestigingen van creatieve bedrijven, 2007 Straat

Buurt

Aantal vestigingen

Lloydstraat

Schiemond

35

Mathenesserlaan

Oude Westen / Middelland / Nieuw Westen

25

Van Nelleweg

Spaanse Polder

24

Heemraadssingel

Middelland / Nieuwe Westen

17

Nieuwe Binnenweg

Oude Westen / Middelland / Nieuw Westen

15

Schiekade

Stadsdriehoek / C.S. Kwartier / Provenierswijk / Agniesebuurt

14

Mauritsweg

Cool

13

Prins Hendrikkade

Noordereiland

13

Voorhaven

Bospolder / Delfshaven

13

Schiedamse Vest

Stadsdriehoek / Cool

12

Wijnhaven

Stadsdriehoek

12

Beursplein

Stadsdriehoek

11

Maaskade

Noordereiland

11

s Gravendijkwal

Dijkzicht / Oude Westen / Middelland

11

Sint Jobsweg

Nieuwe Werk / Schiemond

11

Westblaak

Cool

11

Delftsestraat

C.S. kwartier

10

Graaf Florisstraat

Middelland

10

Van der Takstraat

Noordereiland

10

Totaal

278

Bron: BRZ

Begin 2007 was de Creative Factory aan de Maashaven nog niet opgericht. Deze straat komt daarom niet voor in de tabel.

3.7

Aantal creatieve ondernemingen in bedrijfsverzamelgebouwen

Het aanbod aan bedrijfsruimte voor creatieve ondernemingen in Rotterdam bestaat enerzijds uit creatieve bedrijfsverzamelgebouwen, zoals de Schiecentrale en de Creative Factory, en anderzijds uit individuele huisvesting. In de bedrijfsverzamelgebouwen zijn verschillende creatieve bedrijven gehuisvest, al dan niet samen met andersoortige bedrijven. Een deel van deze gebouwen richt zich op specifieke typen creatieve ondernemers, zoals designers of startende ondernemers. Sommige bedrijfsverzamelgebouwen zijn door – of met hulp van – de gemeente opgezet. Anderen komen volledig voort uit particulier initiatief. De individuele huisvesting betreft panden van de gemeente, stichtingen, woningcorporaties, bedrijven en particulieren die over de gehele stad verspreid zijn. Op basis van het BRZ is niet direct te zeggen hoeveel creatieve ondernemingen in bedrijfsverzamelgebouwen zijn gevestigd. Wel is het mogelijk dit aantal te schatten. Met behulp van het BRZ is op twee manieren een schatting gemaakt van het aantal creatieve ondernemingen in Rotterdam dat in (creatieve) bedrijfsverzamelgebouwen is gevestigd. 20


Methode 1: Hierbij is nagegaan hoeveel van de 1.753 vestigingen in 2007 op hetzelfde adres waren gevestigd als twee of meer andere vestigingen uit de sector. Deze methode resulteert in een totaal van 80 vestingen in bedrijfsverzamelgebouwen (5 procent van het totale aantallen vestigingen). Methode 2 Hierbij is nagegaan hoeveel van de 1.753 vestigingen in 2007 in bedrijfsverzamelgebouwen waren gevestigd die zijn opgenomen in de OBR publicatie Bedrijfshuisvesting in Verzamelgebouwen (2007) of in andere gebouwen waarvan bekend is dat het bedrijfsverzamelgebouw zijn5. Deze methode resulteert in een totaal van 86 vestigingen in bedrijfsverzamelgebouwen (5 procent van het totale aantallen vestigingen). Het gaat hierbij slechts deels om de vestigingen die met methode 1 naar voren komen. Beide methoden resulteren in een percentage van 5 procent. In 2007 was dus circa 5 procent van de creatieve ondernemingen in bedrijfsverzamelgebouwen gevestigd. Naar verwachting ligt dit percentage nu hoger, als gevolg van de oprichting van de Creative Factory.

3.8

Huurprijzen van bedrijfshuisvesting

Het BRZ geeft geen uitsluitsel over wat creatieve ondernemers in Rotterdam betalen voor hun bedrijfshuisvesting. In het onderzoek zijn wel via andere kanalen gegevens over bedrijfshuisvestingskosten verzameld. Via contactpersonen bij een aantal bedrijfsverzamelgebouwen is informatie verkregen over de huurprijzen in vier bedrijfsgebouwen: Creative Factory, Pannekoekstraat 100, Van Nelle Ontwerpfabriek en Schiecentrale. Daarnaast heeft de SKAR een onderzoek toegestuurd waaruit blijkt hoeveel beeldend kunstenaars betalen voor hun bedrijfshuisvesting6. Bij de huurprijzen voor beeldend kunstenaars gaat het om enigszins gedateerde gegevens (ze hebben betrekking op het jaar 2000). Tabel 3.3 Huurprijzen van bedrijfsruimten Bedrijfsverzamelgebouw / type ondernemer

Huurprijzen (per vierkante meter per jaar)

Creative Factory

vanaf ca. 45 euro

Van Nelle Ontwerpfabriek

ca. 125-150 euro

Schiecentrale Pannekoekstraat 100

vanaf ca. 100 euro ca. 100 euro

Beeldend kunstenaar, ruimte gehuurd van SKAR

ca. 52 euro

Beeldend kunstenaar, ruimte gehuurd van gemeente

ca. 39 euro

Beeldend kunstenaar, ruimte gehuurd buiten gemeente om

ca. 93 euro

De huurprijzen in de tabel lopen sterk uiteen; ze variëren van 45 euro in de Creative Factory tot 150 euro in de Van Nelle Ontwerpfabriek. De huurprijzen van Pannekoekstraat 100 (een commercieel geëxploiteerd pand) liggen rond de 100 euro. De huurprijzen die beeldend kunste5 6

Hierbij gaat het om Creative Cube, Delftsestraat 25, Creative Factory en Pannekoekstraat 100. Beeldend kunstenaars in Rotterdam - hun positie, opvattingen en verwachtingen, 2000. Peter Das Consult i.o.v.

Centrum voor Beeldende Kunst (CBK) en SKAR, 2001. De huurprijzen voor beeldend kunstenaars zijn omgerekend van gulden per maand naar euro per jaar.


21

naars in 2000 buiten de gemeente om betaalden (o.a. aan corporaties of particuliere verhuurders), zijn gemiddeld iets lager (93 euro). Volgens de contactpersoon bij de Schiecentrale zijn prijzen rond de 100 euro goed betaalbaar voor enigszins bemiddelde ondernemers, maar zijn er voldoende bedrijfsruimten beschikbaar voor deze doelgroep (de Schiecentrale heeft namelijk nog ruimtes leeg staan).

22


4


4.1

Aantal ondernemers met een bedrijfshuisvestingvraag

Verschillende organisaties in Rotterdam houden wachtlijsten bij van creatieve ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfsruimte. Om inzicht te krijgen in het aantal creatieve ondernemers dat in Rotterdam bedrijfshuisvesting zoekt, zijn bij de volgende organisaties wachtlijsten opgevraagd: SKAR OBR Kamer van Koophandel (Creatieve) bedrijfsverzamelgebouwen: Creative Factory, Locus010, Creative Cube, Van Nelle Fabriek, Schiecentrale, Pannekoekstraat 100, Delftsestraat 25, Maaskantgebouw, Business Centre Feijenoord, Sint Jacobsweg 30. Van de SKAR, Creative Factory en Locus010 zijn wachtlijsten verkregen. Aanmeldingen voor de Creative Cube, Delftsestraat 25, Maaskantgebouw, Business Centre Feijenoord en Sint Jacobsweg 30 bleken via medewerkers van OBR te verlopen. Verschillende medewerkers van OBR hebben wachtlijsten ter beschikking gesteld. De Kamer van Koophandel en de Schiecentrale hebben geen wachtlijst (de Kamer van Koophandel verwijst creatieve ondernemers door naar andere organisaties en in de Schiecentrale staan nog ruimtes leeg). Van het pand aan de Pannekoekstraat en de Schiecentrale zijn geen wachtlijsten verkregen, omdat de eigenaren om commerciële redenen niet aan het onderzoek wilden meewerken. Wachtlijsten bij OBR Bij OBR verlopen aanmeldingen voor bedrijfshuisvesting van creatieve ondernemers via verschillende medewerkers. In het proces rondom het opvragen van wachtlijsten is gebleken, dat zij aanmeldingen niet (altijd) aan elkaar communiceren. Ook weten niet alle medewerkers welke collega’s voor welke panden de aanmeldingen verzorgen. Daardoor ontbreekt bij OBR algeheel overzicht van welke ondernemers zich hebben aangemeld. Binnen OBR is men voornemens om op dit gebied meer interne coördinatie te realiseren.

Op de verkregen wachtlijsten staan in totaal 616 personen. Voor de enquête zijn 550 van deze personen uitgenodigd. (Van 12 personen ontbraken contactgegevens. Van 54 personen is aangenomen dat hun vraag niet meer actueel is, omdat zij al sinds 2002 of eerder op de wachtlijst staan). Van deze 550 personen hebben er 132 gerespondeerd. Daarnaast hebben 79 personen via de website creativitystartshere de vragenlijst ingevuld. Uit de enquêteresultaten blijkt dat niet alle respondenten meer op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam. Ook zijn niet alle respondenten meer (als ondernemer) werkzaam in de creatieve sector. In totaal zijn 168 respondenten nog als creatief ondernemer werkzaam èn op zoek naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam. Dit betekent dat de vraag naar bedrijfshuisvesting minstens 168 personen betreft. Het is zeer waarschijnlijk dat de vraag naar bedrijfshuisvesting meer dan 168 personen betreft. Niet alle creatieve ondernemers die in Rotterdam bedrijfshuisvesting zoeken, zullen immers de vragenlijst hebben ingevuld. Toch lijkt het onwaarschijnlijk dat het aantal creatieve onderneRuimte voor creativiteit

23

mers dat bedrijfshuisvesting zoekt heel veel groter is dan 168, om drie redenen: In het onderzoek zijn wachtlijsten opgevraagd bij OBR, SKAR, de Kamer van Koophandel en een aanzienlijk aantal bedrijfsverzamelgebouwen. De wachtlijsten die er bij deze organisaties bleken te zijn, zijn op twee na verkregen (Van Nelle Ontwerpfabriek en Pannekoekstraat 100 zijn de uitzonderingen). Het ligt in de verwachting dat daarmee het gros van de ondernemers op wachtlijsten in beeld is. Uit de enquête is gebleken dat een deel van de personen op de wachtlijsten geen creatief ondernemer meer is of geen bedrijfsruimte meer zoekt in Rotterdam. Dit geldt ook voor een aantal personen die zich recentelijk hebben ingeschreven. Redelijkerwijs mag worden aangenomen, dat hoe langer iemand op een wachtlijst staat, hoe kleiner de kans dat hij of zij nog steeds bedrijfsruimte zoekt. Veel personen op de wachtlijsten hebben zich al geruime tijd geleden ingeschreven (in 2006 of eerder). Het is daarom waarschijnlijk dat een aanzienlijk deel van de 616 personen op de verkregen wachtlijsten niet meer tot de doelgroep behoort. Er is veel aan gedaan om creatieve ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag de enquête te laten invullen. Personen op de wachtlijsten zijn gerappelleerd, de enquête is uitgezet via de website van OBR en in de uitnodigingen voor de enquête is het belang van het onderzoek – ook voor de respondenten – onderstreept. Om bovenstaande redenen is het maximale aantal creatieve ondernemers dat op dit moment bedrijfshuisvesting in Rotterdam zoekt op 250 geschat. In de rest van dit hoofdstuk worden de uitkomsten van de enquête behandeld. De resultaten zijn representatief voor de creatieve ondernemers die de enquête hebben ingevuld.

24


4.2

Profiel van de vragers

Discipline: in tabel 4.1 zijn de 168 creatieve ondernemers die aan enquête hebben meegedaan en die op zoek zijn naar (andere) bedrijfshuisvesting in Rotterdam, verdeeld naar discipline. De respondenten zijn ook – voor zover mogelijk – opgedeeld naar subsector (zie bijlage 1 voor de definities van subsectoren). Tabel 4.1 Respondenten naar discipline en subsector Subsector en discipline

Aantal respondenten

Percentage van het totaal

52

31%

Beeldende kunst

30

18%

Muziek

10

6%

Dans

4

2%

Toneel / podiumkunst

3

2%

Exploitatie van expositieruimten / musea / galerieën

0

0%

Overig subsector Kunsten

5

3%

Kunsten

Media- en Entertainment Film / video / tv / radio / multimedia

51

30%

32

19%

Fotografie

6

4%

Uitgeverijen

3

2%

Digitale animatie

2

1%

Overig Media- en Entertainment

8

5%

Creatieve Zakelijke Dienstverlening Grafisch ontwerp Architectuur

45

27%

14

8%

8

5%

Interieurontwerp

6

4%

Mode

6

4%

Reclame

5

3%

Productontwerp

3

2%

Technisch ontwerp

1

1%

Overig Creatieve Zakelijke Dienstverlening

2

1%

20

12%

5

3%

Overige disciplines Festivals/evenementen Communicatie Multidisciplinair / onduidelijk Totaal

2

1%

13

8%

168

100%

De respondenten zijn vrij gelijkmatig verdeeld over de drie subsectoren. 12 procent van de respondenten is op basis van het onderzoek niet in een subsector te plaatsen. Vrij werk, werk in opdracht en inkomsten: 47 procent van de respondenten richt zich (voornamelijk) op het maken van vrij werk. 53 procent richt zich (vooral) op werken in opdracht. De vraag over werk in opdracht en vrij werk is gesteld als graadmeter voor de mate waarin ondernemers als “commercieel” bestempeld kunnen worden. Aangenomen dat respondenten die zich vooral op opdrachten richten vanuit een commerciële insteek ondernemen, is 53 procent van de respondenten commercieel.


25

De resultaten van de vraag over inkomsten onderbouwt deze aanname. 40 procent van de respondenten heeft, naast de inkomsten uit de onderneming, extra inkomsten nodig om in het levensonderhoud te voorzien. Bij extra inkomsten gaat het bijvoorbeeld om inkomsten uit een bijbaan of een uitkering. Bij deze 40 procent gaat het grotendeels om de respondenten die zich voornamelijk op vrij werk richten. Woonplaats: het overgrote deel van de respondenten (89 procent) woont in Rotterdam. Opleiding: vier op de vijf respondenten heeft een opleiding afgerond die samenhangt met het werk dat zijn als creatief ondernemer verrichten. De respondenten hebben over het algemeen een hoog opleidingsniveau. 84 procent heeft een WO, HBO of bachelor diploma en 14 procent heeft een HAVO, VWO of MBO diploma. Slechts 2 procent van de respondenten heeft een laag opleidingsniveau (MAVO, LBO, VMBO of basisonderwijs). Start van onderneming: in tabel 4.2 is weergegeven in welk jaar de respondenten gestart zijn met hun huidige onderneming. Tabel 4.2 In welk jaar bent u gestart met uw huidige onderneming? Antwoord

Aantal respondenten*


1962-1979

4

2%

1980-1989

12

7%

1990-1999

37

22%

2000-2005

65

39%

2006

19

12%

2007

21

13%

2008

7

4%

165

100%

Totaal * 3 van de 168 respondenten hebben deze vraag niet beantwoord.

De tabel laat zien dat 31 procent van de respondenten vóór 2000 met het bedrijf is gestart. 39 procent is in de periode 2000-2005 gestart en 29 procent is na 2005 gestart. Huidige bedrijfruimte: Uit onderstaande tabel blijkt, dat 47 procent van de respondenten al een bedrijfsruimte in Rotterdam heeft (buiten de eigen woning). Tabel 4.3 Huidige bedrijfsruimte Huidige bedrijfsruimte



Heeft al bedrijfsruimte in Rotterdam

77

47%

Heeft al bedrijfsruimte, maar niet in Rotterdam

10

6%

Heeft geen bedrijfruimte, behalve werkruimte in eigen woning

62

38%

Heeft geen bedrijfruimte, ook geen werkruimte in eigen woning

16

10%

165

100%

Totaal

* 3 van de 168 respondenten hebben de vraag over huidige bedrijfsruimte niet beantwoord.

De respondenten die al bedrijfsruimte (in Rotterdam) hebben, zijn ongeveer evenredig verdeeld over de subsectoren.

26


4.3

Redenen voor het zoeken naar andere bedrijfruimte in Rotterdam

In tabel 4.4 is weergegeven waarom de 77 respondenten die al bedrijfruimte in Rotterdam hebben (buiten de eigen woning) andere bedrijfruimte in de stad zoeken. Tabel 4.4 U heeft al bedrijfsruimte, maar u bent op zoek naar andere / extra bedrijfsruimte. Wat is hiervan de reden? (meer antwoorden mogelijk) Antwoord



26

34%

17

22%

Ik ben aan het uitbreiden en heb daarom andere / grotere / extra bedrijfsruimte nodig Mijn huidige bedrijfsruimte is niet geschikt voor mijn type werkzaamheden Mijn bedrijfsruimte verkeert in een te slechte staat van onderhoud

15

20%

8

11%

27

36%

3

4%

Mijn huidige bedrijfsruimte is te duur Mijn huidige bedrijfsruimte wordt gesloopt / gerenoveerd Ik heb problemen met mijn huurbaas / omwonenden / andere personen in het pand Andere reden

19

25%

Totaal

76

100%

* 1 van de 77 respondenten heeft deze vraag niet beantwoord.

Uit de tabel blijkt dat veel respondenten die al bedrijfshuisvesting in Rotterdam hebben (buiten de eigen woning), andere bedrijfsruimte in de stad zoeken omdat ze hun bedrijf willen uitbreiden of omdat hun huidige bedrijfruimte gesloopt of gerenoveerd wordt.

4.4

Wensen op het gebied van bedrijfsruimte

Wens om in Rotterdam bedrijfshuisvesting te vinden: onderstaande tabel laat zien in hoeverre de respondenten het belangrijk vinden om juist in Rotterdam bedrijfshuisvesting te vinden. Tabel 4.5 U bent op zoek naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam. In hoeverre vindt u het belangrijk om juist in deze stad bedrijfshuisvesting te vinden? Antwoord Het is voor mij van groot belang dat ik juist in Rotterdam bedrijfshuisvesting vind

Aantal

Percentage

respondenten*

van het totaal

127

78%

32

20%

Ik heb liever bedrijfshuisvesting in Rotterdam dan ergens anders, maar er zijn ook andere plaatsen waar ik mijn bedrijf zou kunnen huisvesten Rotterdam is een optie, maar ik huisvest mijn bedrijf net zo graag ergens anders

4

2%

Rotterdam is een optie, maar ik huisvest mijn bedrijf liever ergens anders

0

0%

163

100%


159 respondenten geven de voorkeur aan Rotterdam boven andere mogelijke vestigingsplaatsen. Ruimte voor creativiteit

27

In de volgende tabel is weergegeven waarom deze respondenten de voorkeur geven aan Rotterdam. De respondenten konden meer dan één reden aangeven. Tabel 4.6 Waarom heeft u liever bedrijfshuisvesting in Rotterdam dan ergens anders? (meer antwoorden mogelijk) Antwoord Omdat ik in Rotterdam woon/studeer

Aantal

Percentage

respondenten

van het totaal

71

45%

125

79%

18

11%

159

100%

Omdat Rotterdam bij uitstek een geschikte stad is voor mijn onderneming (vanwege faciliteiten, omdat er veel andere creatieve ondernemers gevestigd zijn, etc) Andere reden Totaal

Gezocht type bedrijfsruimte: tabel 4.7 laat zien naar wat voor type bedrijfshuisvesting de respondenten op zoek zijn. Tabel 4.7 U bent op zoek naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam? Naar wat voor type bedrijfshuisvesting bent u op zoek? Antwoord



75 38 1 15 22 9 2

46% 23% 1% 9% 14% 6% 1%

162

100%

Atelier / werkplaats Kantoor Expositieruimte/galerie Ander type bedrijfruimte Combinatie van typen bedrijfsruimten Bedrijfruimte in combinatie met woning Weet niet Totaal * 6 van de 168 respondenten hebben deze vraag niet beantwoord.

Van de respondenten zoekt 46 procent een atelier of werkplaats en 23 procent een kantoorruimte. 14 procent zoekt een combinatie van verschillende typen bedrijfsruimten. Verder blijkt uit tabel 4.7 dat 6 procent van de respondenten bedrijfsruimte in combinatie met woonruimte zoekt (in hetzelfde pand).

28


Als de respondenten worden uitgesplitst naar subsector en naar gezocht type bedrijfsruimte, komen de volgende percentages naar voren. Tabel 4.8 Respondenten naar subsector en gezocht type bedrijfsruimte Creatieve Zakelijke Gezocht type bedrijfsruimte Atelier / werkplaats

Kunsten

Media- en Entertainment

Dienstverlening

71%

25%

56%

Kantoor

2%

35%

37%

Expositieruimte/galerie

0%

0%

0%

Ander type bedrijfruimte

4%

0%

0%

Combinatie van typen bedrijfsruimten

6%

17%

5%

16%

13%

2%

2%

10%

0%

100%

100%

100%

Bedrijfruimte in combinatie met woning Weet niet Totaal

De tabel laat zien dat een ruime meerderheid (71 procent) van de respondenten uit de subsector Kunsten een atelier of werkplaats zoekt. Ook de meeste respondenten uit de Creatieve Zakelijke Dienstverlening zoeken een atelier/werkplaats. De andere respondenten uit deze subsector zoeken vrijwel allemaal kantoorruimte. De respondenten uit de Media- en Entertainment zijn sterk verdeeld naar het type ruimte dat ze zoeken. Aantal vierkante meters: zoals te zien is in onderstaande tabel, loopt de omvang van de bedrijfsruimten die creatieve ondernemers zoeken sterk uiteen. De 162 respondenten die hebben aangegeven hoeveel vierkante meters ze zoeken, zijn gemiddeld naar een ruimte van 101 vierkante meter op zoek. Dit gemiddelde is relatief hoog, doordat een klein aantal respondenten hele grote bedrijfsruimten zoekt. 69 procent van de respondenten zoekt een bedrijfsruimte kleiner dan 100 vierkante meter. 46 procent zoekt een ruimte kleiner dan 60 vierkante meter. Tabel 4.9 Wat is (ongeveer) de omvang van de bedrijfsruimte waarnaar u op zoek bent? Aantal vierkante meters

Aantal respondenten

minder dan 20


4

2%

20 t/m 39

35

22%

40 t/m 59

36

22%

60 t/m 79

22

14%

80 t/m 99

14

9%

100 t/m 119

18

11%

120 t/m 149

7

4%

150 t/m 199

9

6%

200 t/m 399

10

6%

400 t/m 999

6

4%

1.000 of meer

1

1%

162

100%



29

Uit de volgende tabel blijkt dat de respondenten uit de subsector Media- en Entertainment gemiddeld naar veel grotere bedrijfsruimten op zoek zijn dan de respondenten uit de andere subsectoren. Respondenten uit de Media- en Entertainment zoeken gemiddeld 137 vierkante meter, respondenten uit de Kunsten gemiddeld 73 vierkante meter en respondenten uit de Creatieve Zakelijke Dienstverlening gemiddeld 70 vierkante meter. Ruim de helft (60 procent) van de respondenten uit de Creatieve Zakelijke Dienstverlening zoekt een ruimte kleiner dan 60 vierkante meter. Tabel 4.10

Oppervlakte die respondenten zoeken, naar subsector Media- en Kunsten

Gemiddeld aantal m² dat respondenten zoeken

Creatieve Zakelijke

Entertainment

Dienstverlening

73

137

70

% respondenten dat < 60 m² zoekt

47%

44%

60%

% respondenten dat 60 - 99 m² zoekt

22%

21%

23%

% respondenten dat > 100 m² zoekt

31%

35%

16%

Tijdelijke bedrijfshuisvesting: in de enquête zijn de respondenten gevraagd of tijdelijke bedrijfsruimte (bijvoorbeeld antikraak) voor hen een optie is. Voor 27 procent is dit geen optie, terwijl 14 procent juist de voorkeur geeft aan tijdelijke bedrijfshuisvesting. 43 procent heeft liever vaste bedrijfshuisvesting, maar sluit tijdelijke bedrijfshuisvesting niet uit. De overige 16 procent maakt het niet uit. Inrichting: de helft (49 procent) van de respondenten geeft (sterk) de voorkeur aan een kaal opgeleverde bedrijfsruimte. 10 procent wil liever of alleen een ruimte die bij oplevering is ingericht. 41 procent maakt het niet uit of een ruimte bij oplevering is ingericht. Eigen voorzieningen: 55 procent van de respondenten geeft de voorkeur aan een bedrijfsruimte met eigen voorzieningen (eigen toilet, eigen voordeur, etc). Voor een aantal van hen (16 procent van alle respondenten) is dit zelfs een absolute eis. 4 procent van de respondenten wil (liever) geen bedrijfsruimte met eigen voorzieningen. 40 procent maakt het niet uit.

30


Gewenste vestigingslocaties: in tabel 4.11 is te zien in welke delen van Rotterdam de respondenten hun bedrijf het liefst vestigen. Respondenten konden meerdere voorkeurslocaties aangeven. Tabel 4.11

Gewenste vestigingslocatie (meer antwoorden mogelijk)

Antwoord


Stadscentrum


108

67%

Kralingen-Crooswijk

45

28%

Noord

66

41%

Delfshaven

67

42%

Prins Alexander Feijenoord / Charlois IJsselmonde / Hoek van Holland / Hoogvliet / Pernis Hillegersberg-Schiebroek / Overschie Respondent heeft geen voorkeur Totaal

4

2%

21

13%

2

1%

24

15%

32

20%

161

100%

* 7 van de 168 respondenten hebben de onderliggende vragen niet beantwoord.

De meest populaire vestigingslocaties zijn Stadscentrum en de deelgemeenten Delfshaven, Noord en Kralingen-Crooswijk. Niet gewenste vestigingslocaties: in tabel 4.12 is te zien in welke delen van Rotterdam de respondenten hun bedrijf in ieder geval niet willen vestigen. Ook hier konden de respondenten meerdere locaties aangeven. Tabel 4.12

Niet gewenste vestigingslocatie (meer antwoorden mogelijk)

Locatie Stadscentrum



6

4%

Kralingen-Crooswijk

19

12%

Noord

16

10%

Delfshaven

24

15%

Prins Alexander

88

55%

Feijenoord / Charlois

85

53%

110

68%

IJsselmonde / Hoek van Holland / Hoogvliet / Pernis Hillegersberg-Schiebroek / Overschie

55

34%

Respondent sluit geen locatie uit

45

28%

161

100%

Totaal

* 7 van de 168 respondenten hebben de onderliggende vragen niet beantwoord.

De meerderheid van de respondenten wil zich niet vestigen in Prins Alexander, Feijenoord, Charlois, IJsselmonde, Hoek van Holland, Hoogvliet of Pernis.


31

Panden delen: onderstaande tabel laat zien hoeveel respondenten graag een pand willen delen met andere ondernemers. Tabel 4.13

Panden delen Aantal respondenten*


51

32%

Wil graag pand delen met andere ondernemers het liefst met creatieve ondernemers het liefst met ondernemers uit andere sector geen voorkeur voor type ondernemers Geen voorkeur voor wel/niet pand delen

2

1%

21

13%

80

50%

Wil liever geen pand delen met andere ondernemers

6

4%

Wil absoluut geen pand delen met andere ondernemers

1

1%

161

100%

Totaal * 7 van de 168 respondenten hebben de onderliggende vragen niet beantwoord.

Iets minder dan de helft van de respondenten wil graag een pand delen. De meeste doen dit het liefste met andere creatieve ondernemers. De helft van de respondenten maakt het niet uit of ze een pand moeten delen. Slechts 5 procent van de respondenten wil (liever) geen pand delen met andere ondernemers. Het betreft hier zowel ondernemers die kleine als grote bedrijfsruimten zoeken. Begane grond of etage: in tabel 4.14 worden vier typen bedrijfsruimten genoemd. Per type ruimte is aangegeven welk deel van de respondenten dit type ruimte eventueel geschikt vindt, dan wel bij voorbaat niet geschikt vindt. Tabel 4.14

Welke van de volgende typen bedrijfsruimten zijn eventueel geschikt voor uw Onderneming? (meer antwoorden mogelijk)

Locatie Bedrijfsruimte op de begane grond

Eventueel

Niet

Aantal

geschikt

geschikt

Totaal

respondenten*

86%

14%

100%

161

76%

24%

100%

161

Bedrijfsruimte op een etage met lift waarin ook grote objecten passen Bedrijfsruimte op een etage met alleen een lift voor personenvervoer

57%

43%

100%

161

Bedrijfsruimte op een etage zonder lift

47%

53%

100%

161

* 7 van de 168 respondenten hebben deze vraag niet beantwoord.

Uit de tabel blijkt dat 86 procent van de respondenten bedrijfsruimte op de begane grond eventueel geschikt vindt. 47 procent vindt bedrijfruimte op een etage ongeschikt, tenzij er een lift is. Bereikbaarheid: voor 66 procent van de respondenten is het noodzakelijk dat hun bedrijfsruimte goed bereikbaar is met de auto. Goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer is voor 61 procent van de respondenten noodzakelijk. Overige wensen: aan het einde van de vragenlijst hebben de respondenten wensen genoemd die niet in de rest van de vragenlijst aan de orde zijn gekomen. De aard van deze wensen verschilt sterk. Genoemd zijn onder andere: isolatie (vanwege geluidsproductie), goede parkeer32


voorzieningen, zonlicht, representatief, niet inbraakgevoelig, geen verplicht huurcontract voor 5 jaar, schone omgeving, omgeving met jongeren, verwarming en airco, minimale hoogten en internetaansluiting.

4.5

Huren en kopen

73 procent van de respondenten wil alleen een bedrijfsruimte huren. 6 procent wil alleen kopen en 21 procent wil kopen of huren. Huren: aan de respondenten die (eventueel) willen huren, is gevraagd welke huur zij maximaal willen betalen voor een bedrijfsruimte die aan hun eisen voldoet. De antwoorden lopen zeer uiteen; ze variëren van 75 tot 4.000 euro per maand7. Voor de volgende tabel zijn de respondenten die (eventueel) willen huren in vier categorieën verdeeld, op basis van het aantal vierkante meter bedrijfsruimte dat zij zoeken. Per categorie is weergegeven welke maximale huurprijs de respondenten gemiddeld willen betalen voor een ruimte die aan hun eisen voldoet (een ruimte dus, van het gewenste aantal vierkante meters). Tabel 4.15

Gemiddelde maximale huurprijs in relatie tot aantal vierkante meters

Gezocht aantal vierkante meters

Gemiddelde maximale huurprijs

minder dan 40

272 euro per maand

40 t/m 69

336 euro per maand

70 t/m 119

445 euro per maand

120 of meer

958 euro per maand

Uit de tabel blijkt dat respondenten die een ruimte van 120 vierkante meter of meer zoeken, gemiddeld maximaal 958 euro per maand willen betalen. Respondenten die een ruimte van minder dan 40 vierkante meter zoeken, willen voor zo’n ruimte gemiddeld niet meer dan 272 euro betalen. Omgerekend naar prijs per vierkante meter per jaar, willen de respondenten gemiddeld maximaal 67 euro betalen. 24 procent is bereid om meer dan 100 euro per vierkante meter per jaar te betalen. Kopen: aan de respondenten die (eventueel) willen kopen, is gevraagd welke koopprijs zij maximaal willen betalen voor een bedrijfsruimte die aan hun eisen voldoet. De antwoorden variëren van 0 tot 1.500.000 euro.

4.6

Vergunningen en overlast

Vereiste vergunningen: 78 procent van de respondenten heeft aangeven dat hun werkzaamheden geen (hinderwet-)vergunning vereisen. Voor 2 procent van de respondenten geldt dat hun werkzaamheden wel een vergunning vereisen. 20 procent weet niet of een vergunning nodig is. Overlast: 19 procent van de respondenten voert werkzaamheden uit die de omgeving overlast kunnen bezorgen. Het gaat daarbij in vrijwel alle gevallen om geluidsoverlast. Enkele responden-

7

Eén respondent wil slechts 50 euro betalen voor een ruimte van 1.500 vierkante meter. Een andere respons wil

slechts 150 euro betalen voor 900 vierkante meter. Deze respondenten zijn buiten beschouwing gelaten.


33

ten hebben (daarnaast) als vormen van overlast genoemd: rookontwikkeling, stof en “hinderlijke versperringen” (zoals een auto op de stoep om uit te laden).

34


5

Conclusies

5.1

Het gebruik van bedrijfsruimten

Op 1 januari 2007 bestond de Rotterdamse creatieve sector uit 1.753 bedrijfsvestigingen. Hierbij ging het om 343 vestigingen in de subsector Kunsten, 463 vestigingen in de subsector Media- en Entertainment en 947 vestigingen in de subsector Creatieve Zakelijke Dienstverlening. In de periode 2000-2007 nam het aantal vestigingen per saldo met gemiddeld 36 per jaar toe (9 vestigingen in de Kunsten, 11 vestigingen in de Media- en Entertainment en 16 vestigingen in de Zakelijke Dienstverlening). Op basis van het bovenstaande is de schatting dat de creatieve sector van Rotterdam op dit moment (2008) circa 1.800 bedrijfsruimten in gebruik heeft en dat dit gebruik met circa 36 bedrijfsruimten per jaar zal toenemen. Van de bedrijfsruimten die door creatieve ondernemers worden gebruikt, is minstens 5 procent gevestigd in bedrijfsverzamelgebouwen. Het aantal werkzame personen per bedrijfsvestiging is over het algemeen klein. Bij circa driekwart van de vestigingen gaat het om maximaal twee personen1. Op basis hiervan mag worden aangenomen, dat de meeste bedrijfsruimten die de sector in gebruik heeft, kleine ruimten zijn.

5.2


In totaal staan in Rotterdam minstens 616 personen op wachtlijsten voor creatieve ondernemers die bedrijfshuisvesting zoeken. Een deel van deze personen zoekt geen bedrijfshuisvesting meer, of is niet meer (als ondernemer) werkzaam in de creatieve sector. In het onderzoek zijn 168 creatieve ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag geënquêteerd. Naar verwachting ligt het exacte aantal creatieve ondernemers dat (andere) bedrijfshuisvesting zoekt hoger dan 168, maar zeker niet vele malen hoger. Meer dan 250 lijkt onwaarschijnlijk. Circa de helft van deze ondernemers heeft al bedrijfsruimte in de stad, maar is om verschillende redenen naar een andere of een extra ruimte op zoek. De 168 geënquêteerde ondernemers zoeken gemiddeld 101 vierkante meter aan bedrijfsruimte. Naar schatting wordt er dus, in totaal, naar 17.000 tot 25.000 vierkante meter bedrijfsruimte gezocht. De meeste ondernemers zoeken ruimten kleiner dan 100 vierkante meter en veel ondernemers zoeken ruimten kleiner dan 60 vierkante meter. Een klein aantal ondernemers zoekt veel grotere ruimten. De ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag zijn redelijk verdeeld over de drie subsectoren. Ondernemers uit de subsector Kunsten zoeken meestal een atelier of werkplaats. Ondernemers uit de Creatieve Zakelijke Dienstverlening zoeken voor het overgrote deel ateliers/werkplaatsen of kantoorruimten. Binnen de Media- en Entertainment is relatief meer vraag naar grote bedrijfsruimten dan binnen de andere twee subsectoren. De openstaande vraag naar bedrijfshuisvesting richt zich voornamelijk op het Stadscentrum en 1

Personen die minder dan twaalf uur per week werken zijn niet meegerekend. Het gaat hierbij om een relatief klein

aantal personen (in totaal circa 350 bovenop de ruim 9.500 personen die meer dan twaalf uur per week werken).


35

de deelgemeenten Noord, Delfshaven en Kralingen-Crooswijk. Veel ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting willen hun bedrijf in ieder geval niet vestigen in de deelgemeenten ten zuiden van de Maas of in Prins Alexander. Ongeveer de helft van de creatieve ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting wil zich graag in een pand met andere ondernemers vestigen. In de meeste gevallen gaat de voorkeur daarbij uit naar een pand met andere creatieve ondernemers. Slechts een zeer klein deel van de ondernemers wil niet met andere bedrijven in één pand. Circa de helft van de ondernemers die bedrijfshuisvesting zoeken acht eigen voorzieningen (eigen toilet, eigen voordeur, etc) gewenst of noodzakelijk. Voor een ruime meerderheid van de ondernemers met een openstaande vraag is tijdelijke bedrijfsruimte een optie. Bedrijfsruimten op een etage zonder lift zijn voor de meeste creatieve ondernemers met een bedrijfshuisvestingsvraag ongeschikt. Ongeveer tweederde van de ondernemers die bedrijfsruimte zoeken, acht het noodzakelijk dat de bedrijfsruimte goed bereikbaar is met de auto. Ook bereikbaarheid met het openbaar vervoer is voor de meeste ondernemers noodzakelijk.

5.3

Huurprijzen

De meeste ondernemers die bedrijfshuisvesting zoeken willen alleen huren, niet kopen. De huurprijzen van bedrijfshuisvesting variëren sterk. In ieder geval worden door creatieve bedrijven in Rotterdam huurprijzen betaald van 45 euro per vierkante meter per jaar, maar ook bedragen van 120 euro. In de enquête is aan de respondenten die (eventueel) willen huren gevraagd hoeveel huur zij maximaal willen betalen voor een bedrijfsruimte die aan hun wensen voldoet. Dit leidt tot de volgende resultaten. Creatieve ondernemers die op zoek zijn naar een bedrijfsruimte van 120 vierkante meter of meer, willen gemiddeld maximaal 958 euro huur per maand betalen. Voor ruimten van 70 tot en met 119 vierkante meter ligt het gemiddelde op 445 euro. Het gemiddelde voor ruimten van 40 tot en met 69 vierkante meter is 336 euro. Voor ruimten kleiner dan 40 vierkante meter is het gemiddelde 272 euro. Omgerekend naar prijs per vierkante meter per jaar, willen de respondenten gemiddeld maximaal 67 euro betalen. 24 procent is bereid om meer dan 100 euro per vierkante meter per jaar te betalen.

36


Bijlagen


37

38


BIJLAGE I: TNO-definitie van de creatieve sector In verschillende bedrijvenregisters (waaronder het Bedrijven Register Zuid-Holland) worden bedrijven met behulp van ISBN-codes in categorieën ingedeeld. De TNO-definitie van de creatieve sector is op deze codes gebaseerd. Hieronder is weergegeven welke type bedrijven door TNO tot de creatieve sector worden gerekend en welke ISBN-codes bij deze bedrijven horen. Kunsten 92311 92312 92313 92321 92323 92521 92522

Beoefening van podiumkunst Producten van podiumkunst Beoefening van scheppende kunst Theaters, schouwburgen en concertgebouwen Dienstverlening t.b.v. kunst-beoefening Kunstgalerieën, expositieruimten Musea

Media en Entertainment 2211 Uitgeverijen van boeken e.d. 2212 Uitgeverijen van dagbladen 2213 Uitgeverijen van tijdschriften 2214 Uitgeverijen van geluidsopnamen 2215 Overige uitgeverijen 74811 Fotografie 92111 Productie van (video)films 92112 Ondersteuning (video)film-productie 92201 Omroeporganisaties 92202 Productie radio- en TV-programma’s 92203 Ondersteunende activiteiten voor radio en TV 9213 Vertoning van films Creatieve Zakelijke Dienstverlening 74201 Architectuur en technisch ontwerp 74202 Technisch ontwerp/advies stedenbouw etc. 74401 Reclameontwerp- en –adviesbureaus 74402 Overige reclamediensten 74845 Interieur-, modeontwerpers e.d. Bron: Rutten et al., 2004


39

40


BIJLAGE II: Vragenlijst

Vragenlijst onderzoek Bedrijfshuisvesting Creatieve Ondernemers 08-2841 Is deze enquête voor mij bestemd? Deze enquête is bestemd voor creatieve ondernemers die op zoek zijn naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam. Het kan zijn dat u een uitnodiging voor de enquête heeft gekregen, maar dat u: - niet (meer) op zoek bent naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam, - niet (meer) werkzaam bent in de creatieve sector, of - wel werkzaam bent in de creatieve sector, maar in loondienst werkt (niet als ondernemer / zelfstandige). In dat geval vragen wij u alleen de eerste paar vragen van de enquête in te vullen. Daardoor kunnen wij namelijk nagaan dat u niet tot de doelgroep van de enquête behoort. Invullen van de vragenlijst De vragenlijst bestaat uit 34 vragen. Vrijwel alle vragen zijn meerkeuzenvragen. Het is de bedoeling dat u per vraag het antwoord aanvinkt dat op u van toepassing is. Bij enkele vragen bestaat de mogelijkheid een antwoord in te typen. Dit staat aangegeven bij de betreffende vragen. Bij sommige meerkeuzenvragen staat aangegeven dat u meer dan één antwoord kunt aanvinken (als meer antwoorden op u van toepassing zijn). Bij de overige vragen is het de bedoeling dat u telkens één antwoord geeft.


41

Controlevragen 1. Volgens onze informatie bent u als ondernemer / zelfstandige werkzaam in de creatieve sector. Klopt dit? □ Ja □ Nee / inmiddels niet meer (einde vragenlijst) 2. □ □

Klopt het dat u op zoek bent naar (andere) bedrijfshuisvesting in Rotterdam? Ja Nee / inmiddels niet meer (einde vragenlijst)

Achtergrondvragen 3. Hieronder is de creatieve sector opgedeeld in een aantal categorieën. Kunt u aangegeven welke categorie het beste past bij uw werkzaamheden als creatief ondernemer? □ Fotografie □ Film / video / tv / radio / multimedia □ Architectuur (door naar vraag 5) □ Technisch ontwerp (door naar vraag 5) □ Reclame (door naar vraag 5) □ Interieurontwerp (door naar vraag 5) □ Mode □ Beeldende kunst □ Dans □ Muziek □ Toneel / podiumkunst □ Exploitatie van expositieruimten / musea / galerieën (door naar vraag 5) □ Uitgeverijen (door naar vraag 5) □ Anders, namelijk…………….. 4. □ □

Richt u zichzelf hoofdzakelijk (meer dan 50%) op het maken van vrij werk of werk in opdracht? Vrij werk In opdracht

5. □ □

Woont u in Rotterdam? Ja Nee

6. □ □ □ □

Wat is uw opleidingsniveau (hoogste voltooide opleiding)? Basisonderwijs MAVO / LBO / VMBO HAVO / VWO / MBO HBO / Universiteit / bachelor

7.

Heeft u een studie of opleiding afgerond die samenhangt met uw werk als creatief ondernemer? Ja Nee, maar op dit moment volg ik wel een dergelijke opleiding / studie Nee

□ □ □ 42


8. In welk jaar bent u gestart met uw huidige creatieve onderneming? ________ 9. □ □ 10.

Heeft u, naast eventuele opbrengsten uit uw creatieve onderneming, extra inkomsten nodig om in uw levensonderhoud te voorzien (zoals een bijbaan of uitkering)? Ja Nee

□ □ □

Beschikt u op dit moment over een kantoor, atelier of andere bedrijfsruimte voor uw creatieve onderneming? Ja, alleen in mijn woning (door naar vraag 13) Ja, niet (alleen) in mijn woning Nee (door naar vraag 13)

11. □ □

Bevindt deze bedrijfsruimte zich in Rotterdam? Ja Nee

12.

U heeft al bedrijfsruimte, maar u bent op zoek naar andere/extra bedrijfsruimte. Wat is hiervan de reden? (Meer antwoorden mogelijk) Ik ben aan het uitbreiden en heb daarom andere / grotere / extra bedrijfsruimte nodig Mijn huidige bedrijfsruimte is niet geschikt voor mijn type werkzaamheden Mijn huidige bedrijfsruimte verkeert in een te slechte staat van onderhoud Mijn huidige bedrijfsruimte is te duur Mijn huidige bedrijfsruimte wordt gesloopt / gerenoveerd Ik heb problemen met mijn huurbaas / omwonenden / andere personen in het pand Anders, namelijk………..

□ □ □ □ □ □ □ 13. □ □ □ □

14. □ □

□

U bent op zoek naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam. In hoeverre vindt u het belangrijk juist in deze stad bedrijfshuisvesting te vinden? Het is voor mij van groot belang dat ik juist in Rotterdam bedrijfshuisvesting vind Ik heb liever bedrijfshuisvesting in Rotterdam dan ergens anders, maar er zijn ook andere plaatsen waar ik mijn bedrijf zou kunnen huisvesten Rotterdam is een optie, maar ik huisvest mijn bedrijf net zo graag ergens anders (door naar vraag 15) Rotterdam is een optie, maar ik huisvest mijn bedrijf liever ergens anders (door naar vraag 15) Waarom heeft u liever bedrijfshuisvesting in Rotterdam dan ergens anders? (Meer antwoorden mogelijk) Omdat ik in Rotterdam woon / studeer Omdat Rotterdam bij uitstek een geschikte stad is voor mijn onderneming (bijvoorbeeld vanwege faciliteiten, omdat er veel andere creatieve ondernemers werken, omdat u hier al een netwerk heeft, of omdat hier een grote afzetmarkt is voor uw producten) Anders, namelijk………


43

Wensen met betrekking tot bedrijfsruimte 15. U bent op zoek naar bedrijfshuisvesting in Rotterdam. Naar wat voor type bedrijfshuisvesting bent u op zoek? □ Atelier / werkplaats □ Kantoor □ Expositieruimte/galerie □ Anders, namelijk…………… □ Weet niet 16. Wat is (ongeveer) de omvang van de bedrijfsruimte waarnaar u op zoek bent? ___________ vierkante meter 17. □ □ □ □ 18.

Is tijdelijke bedrijfshuisvesting voor u een optie (bijvoorbeeld anti-kraak in een pand dat op termijn gesloopt of gerenoveerd gaat worden)? Ja, ik heb het liefst dit soort bedrijfshuisvesting Het is een optie, maar liever niet Het maakt mij niet uit Nee, dit soort bedrijfshuisvesting is voor mij geen optie

□ □ □ □ □

Wilt u liever een kaal opgeleverde ruimte of een ruimte die reeds is ingericht (vloerbedekking, geschilderd, etc)? Absoluut geen kaal opgeleverde ruimte Liever geen kaal opgeleverde ruimte Het maakt mij niet uit Liever geen ingerichte ruimte Absoluut geen ingerichte ruimte

19. □ □ □ □ □

Wilt u een bedrijfsruimte met eigen voorzieningen (eigen toilet, eigen voordeur, etc)? Ja, absoluut Ja, liever wel Het maakt mij niet uit Nee, liever niet Nee, absoluut niet

20.

Heeft u een voorkeur voor een bepaald deel / bepaalde delen van Rotterdam waar u uw bedrijf wilt vestigen? Ja Nee (door naar vraag 22)

□ □

44


21. □ □ □ □ □ □ □ □

In welk deel van Rotterdam zou u uw bedrijf het liefste vestigen? (U kunt meer antwoorden aankruisen als u niet één voorkeur heeft) Stadscentrum Kralingen-Crooswijk Noord Delfshaven Prins Alexander Feijenoord / Charlois IJsselmonde / Hoek van Holland / Hoogvliet / Pernis Hillegersberg-Schiebroek / Overschie

22. □ □

Zijn er delen van Rotterdam waar u uw bedrijf in ieder geval niet wilt vestigen? Ja Nee (door naar vraag 24)

23. □ □ □ □ □ □ □ □

In welk deel van Rotterdam wilt u uw bedrijf in ieder geval niet vestigen? (Meer antwoorden mogelijk) Stadscentrum Kralingen-Crooswijk Noord Delfshaven Prins Alexander Feijenoord / Charlois IJsselmonde / Hoek van Holland / Hoogvliet / Pernis Hillegersberg-Schiebroek / Overschie

24. □ □ □ □

Zou u met andere ondernemers in één pand willen zitten? Ja, graag Het maakt me niet uit (door naar vraag 26) Nee, liever niet (door naar vraag 26) Nee, absoluut niet (door naar vraag 26)

25. □ □ □

Met wat voor type ondernemers zou u in één pand willen zitten? Ondernemers uit de creatieve sector Ondernemers uit andere sectoren Geen voorkeur

26. □ □ □ □

Welke van de volgende typen bedrijfsruimten zijn eventueel geschikt voor uw onderneming? (Meer antwoorden mogelijk) Bedrijfsruimte op de begane grond Bedrijfsruimte op een etage met lift waarin ook grote objecten passen Bedrijfsruimte op een etage met alleen een lift voor personenvervoer Bedrijfsruimte op een etage zonder lift

27. □ □

Is het noodzakelijk dat uw bedrijfsruimte goed bereikbaar is met de auto? Ja Nee


45

28. □ □

Is het noodzakelijk dat uw bedrijfsruimte goed bereikbaar is met het openbaar vervoer? Ja Nee

29. □ □

Welke huur wilt u maximaal betalen voor een bedrijfruimte die aan uw eisen voldoet? ______ euro per maand (ongeveer) Ik wil geen bedrijfsruimte huren, alleen kopen

30. □ □

Welke koopprijs wilt u maximaal betalen voor een bedrijfruimte die aan uw eisen voldoet? ______ euro (ongeveer) Ik wil geen bedrijfsruimte kopen, alleen huren

31. □ □ □

Vereisen uw werkzaamheden een (hinderwet-)vergunning? Ja Nee Weet niet

32. □ □

Kunnen uw werkzaamheden de omgeving overlast bezorgen (bijvoorbeeld in de vorm van stank, geluidsoverlast of schadelijke stoffen)? Ja Nee (door naar vraag 34)

33. □ □ □ □ □

Om welke vormen van overlast gaat het? Geluidsoverlast Stank Gevaarlijke stoffen/dampen Versperringen (bijv. vaak een auto op de stoep om uit te laden) Anders nl…………

34.

Zijn er nog specifieke kenmerken waaraan uw bedrijfsruimte moet voldoen, en die niet eerder in deze enquête aan de orde zijn geweest? Ja, namelijk……………………. Nee

□ □

Dit is het einde van de vragenlijst. Hartelijk dank voor het invullen.

46


Ruimte voor creativiteit. Onderzoek naar de bedrijfshuisvestingsvraag van creatieve ondernemers in Rotterdam

Recommend Documents