Roken heeft niet alleen met gezondheid te maken Suzanne Gabriels, Manager Tabakspreventie Stichting tegen Kanker Presentatie voor Commissie voor Medische Ethiek ZNA - 14/11/2015
Levensstijl en gezondheidszorg: een ethisch spanningsveld Responsabiliseren vs culpabiliseren
Introductie Quote (Milton Friedman) : “I don’t think the state has any more right to tell me what to put into my mouth than it has to tell me what can come out of my mouth”
Klemtonen voor tabakspreventie bij STK • •
Beleidsbeïnvloeding Hulp aan rokers bij het stoppen met roken
Wat verwachten van deze presentatie? • •
Cijfermateriaal (rookgedrag + gevolgen + EB T prev maatregelen) Bedenkingen (“nanny state” + verantwoordelijkheid rokers + relatie arts-patiënt)
Cijfers over roken Evolutie rookgedrag Onrustwekkend hoge cijfers! • • •
1 miljard rokers wereldwijd waarvan 205 miljoen rokers probeerden te stoppen in de laatste twaalf maanden gemiddeld hebben rokers 6 stoppogingen nodig om definitief te stoppen
2013 België: 19% dagelijkse rokers + 4% occasionele rokers
2013 Australië: 12,8% dagelijkse rokers Bron: Luk Joossens, opleiding tabakologie en rookstopbegeleiding 2014-2015
Cijfers over roken Mortaliteit Sterftecijfers voor België in 2008: • • •
1.000 : verkeersongevallen 2.000 : zelfdoding 14.700 : doden door tabak = 40/dag = +/- 2/uur = airbus 17x/jaar
Bron: Luk Joossens, opleiding tabakologie en roosktopbegeleiding 2014-2015
Effect van roken op levensverwachting en -kwaliteit Minder lang leven + langer leven met beperkingen 25% van de zware rokers is al gestorven op 42 jaar (tegenover 55 jaar bij niet-rokers)
50% van de zware rokers is overleden op 57 jaar (tgo30% bij niet-rokende 50 jarigen)
Bron: Bodytalk september 2015
WIV studie: - rokers leven gemiddeld bijna 8 jaar minder dan niet-rokers - rokers leven minder lang in goede gezondheid dan niet-rokers - rokers leven voor de leeftijd van 80 jaar een groter aantal jaren met beperkingen Bron: De negatieve gevolgen van roken voor de levensverwachting en voor de levenskwaliteit becijferd, WIV, 2014
Cijfers over roken Volgens sociaal-economische klassen Meer rokers onder lager opgeleiden en minder begoeden (Rookenquête STK, 2014) - 18% rokers bij kaders - 23% bij bedienden en zelfstandigen - 41% bij arbeiders - 46% bij werklozen
Meer rokende jongeren in BSO en TSO dan in ASO (VAD leerlingenbevraging 2013) - 22,8 % dagelijkse rokers in BSO - 10,8 % in TSO - 3,8 % in ASO
Gezondheidskloof “Smoking is a cause of poverty”
Effectieve preventiemaatregelen WHO + wereldbank Six Proven Polices to Reverse the Global Tobacco Epidemic
• Monitor tobacco use and prevention policies • Protect people from tobacco smoke
• Offer help to quit tobacco use • Warn about the dangers of tobacco
• Enforce bans on tobacco advertising, promotion and sponsorship
• Raise taxes on tobacco
Responsabiliseren door wetgeving - regelgeving De “nanny state” Bron: Trends 15/10/2015 – Thierry Afschrift, Prof. ULB L’Etat sait mieux que vous ce que vous avez le droit de boire, voire de manger. L’Etat se réserve alors le droit de vous protéger contre vos propres choix alimentaires. On entend parfois exprimer l’idée que l’Etat peut exercer un tel pouvoir parce qu’il supporte le coût de l’assurance maladie. Cela reviendrait alors à transformer, peu à peu, la sécurité sociale en un immense système totalitaire. Quotes: MODERN COMMUNISME TOTALITAIRE STAAT
Responsabiliseren door wetgeving - regelgeving Vrijheid, blijheid? Bron: Trends 15/10/2015 – Robert Shiller, Prof. d’Economie Université de Yale, prix Nobel d’Economie 2013
Onderzoek IPSOS Mori Social Research Institute Behaviour change: what role do we want governments to play? An internet survy in 24 countries
Bron: Dan Wellings, Ipsos Mori
Onderzoek IPSOS Mori Social Research Institute Attitudes towards behaviour change policies: results.
Bron: Dan Wellings, Ipsos Mori
Responsabiliseren door wetgeving - regelgeving Toepassing: rookverbod Protect people from tobacco smoke: Voorbeeld “rookverbod openbare plaatsen”
De Verschillende stadia naar een Rookvrije samenleving •1976: bussen •1987: openbare plaatsen •1998: vliegtuigen •2004: treinen •2006: werkplaats •2007: restaurants •2006-2008: scholen •2011: cafés
What next? Auto (met of zonder kinderen?)
Parken, speelpleinen, stranden? Huiskamer? Privé domein!
Algemeen rookverbod?
Responsabiliseren door wetgeving - regelgeving Toepassing: totaal reclameverbod (inclusief neutraal pakje) Enforce bans on tobacco advertising: Voorbeeld “neutrale sigarettenpakjes” = pakjes zonder logo en merknamen in uniforme stijl
Reactie MR op dossier neutrale sigarettenpakjes Brief Olivier Chastel, Président MR: « … De plus, si pour le MR il est exclu d’instaurer une interdiction totale de fumer, qui pourrait être considérée comme une atteinte à la liberté personnelle, … l’introduction sur le marché du paquet neutre, c’est-à-dire unique et de la même couleur, pourrait également constituer une entrave à la liberté de choix du fumeur dans la sélection de la marque. » Antwoord STK: « … une addiction comme celle au tabagisme est en réalité à l’opposé d’une liberté de choix. Etre dépendant signifie être esclave de la cigarette. Les personnes victimes de cette addiction ont perdu le contrôle cognitif sur leur comportement. Même si elles veulent arrêter, nombre d’entre elles n’y arrivent plus. … Traiter l’industrie du tabac comme n’importe quelle industrie est une erreur au niveau de la santé publique et même au niveau éthique.
Responsabiliseren vs culpabiliseren Ja én Nee
• Geen strijd tegen rokers. Integendeel! Solidariteitsprincipe niet opzeggen!
Offer help to quit tobacco smoke: Voorbeelden hulp (EB maatregelen): quitline, terugbetaling rookstopmedicatie
Schaamte! (http://www.tabaknee.nl/nieuws/nieuws/46-nieuw-op-de-site/325-longkankerpatienten-verbreken-hun-stilzwijgen-)
• Wel strijd tegen de tabaksindustrie Bron: De Morgen, maart 2013
Culpabiliseren Tabaksindustrie = miljarden business
Bron: Cynthia Callard, Physicians for a Smoke-Free Canada, ECTOH, March 2014, Istanbul
Culpabiliseren Tabaksindustrie is geen gewone industrie!
Bron: Cynthia Callard, Physicians for a Smoke-Free Canada, ECTOH, March 2014, Istanbul
Tabaksbedrijven produceren een product waaraan 1 op 2 (tot zelfs 2 op 3) gebruikers sterft (wetens en willens!)
Publieke versus individuele verantwoordelijkheid
Perspectief “public health”: Ideaal: iedereen zo lang mogelijk gezond, vitaal en maatschappelijk actief houden bedoeling dat mensen zich laten leiden door wetenschappelijke info over risico’s risico’s effectief gaan beheren
Perspectief “burgers”: Moe van al die aparte gezondheidsadviezen! Concurrerende idealen van goed leven
Quote (Richard Wilkinson, epidemioloog) : “Geen vrienden hebben is schadelijker voor de gezondheid dan roken”.
De rokers Eigen schuld, dikke bult?
8 op 10 rokers willen stoppen! - Weten Doen - Weten willen kunnen doen volhouden
Model van gedragsverandering volgens Prochaska en Diclemente
De rokers Eigen schuld, dikke bult?
• Roken is een drieledige verslaving Fysiek + psychologisch + gedragsmatig
• Motieven om te roken Verslaving Gewoonte Plezier Ontspanning / stress verminderen Stimuleert Sociale contacten Bezig zijn Welke functie heeft de sigaret?
• Identiteit Persoonlijke identiteit (SUBJECTIEF) Sociale identiteit (OBJECTIEF)
Responsabiliseren: in het dokterskabinet Curatief handelen + preventief handelen
Bron: G. Dubois, 9° congrès Société Française de Tabacologie, Nov 2015, Toulouse
Responsabiliseren: in het dokterskabinet Belangrijke invloed van artsen (op het WETEN en het WILLEN)
• Rookstop en NNT “ … vanwege de beperkte inspanning is adviesverlening uiterst doeltreffend: door 50 rokers advies te verlenen over rookstop, is er één extra persoon die stopt met roken …” (Rapport effectiviteit en kosteneffectiviteit van behandelingen voor rookstop, KCE 2004) = pre-champix tijdperk
• Van 5 A’s naar 2 A’s + R = Ask + Advise + Refer
Responsabiliseren: in het dokterskabinet Teachable moments
• Omstandigheden voor gedragsverandering 3 belangrijke concepten: - risicoperceptie - emotionele respons - besef van urgentie om te veranderen
• Enkele voorbeelden - zwangerschap - ziek kind - hospitalisatie - ziekte § symptomen die door roken worden uitgelokt of verergerd
Bron: Rose-arie Rouquet, 9° congrès Société Française de Tabacologie, Nov 2015, Toulouse
Responsabiliseren op de juiste manier Motiveren kun je leren!
• • • •
www.motiverentotrookstop.be http://www.academiemg.nl/zorg/downloads http://www.vad.be/e-learning/het-huis.aspx (www.me-assist.com) www.vrgt-elo.be (vanaf januari 2016)
Filmpje “Comment en parler” i.s.m. SSMG: https://www.youtube.com/watch?v=Eq0ExIQyKeY
Responsabiliseren op de juiste manier Principes van motivationeel interview
• • • •
Empathie Ambivalentie oplossen Rol met weerstand Steun eigen effectiviteit
Dank voor uw aandacht ! @SuzanneGabriels
[email protected] of tel. 02 743 37 27 (bureau)
