Rijp- en groendag 2015: Stadslandbouw

NouW Faculteitsvereniging Open Universiteit

Rijp- en groendag 2015: Stadslandbouw Deze dag was georganiseerd door Peter van Zantvoort. Uit de opmerkingen op de dag zelf en afgaande op de evaluatieformulieren mogen wij stellen dat de deelnemers de dag als zeer positief hebben ervaren. We starten in het studiecentrum van de OU te Rotterdam. Na een korte inleiding door Peter van Zantvoort vertelt René Rietra van Alterra over zijn onderzoek naar de praktijk en risico’s van stadslandbouw. In korte tijd is deze tak van sport ook in Nederland populair geworden. Redenen zijn: ondanks de lagere productie het plezier van het zelf doen, het recreatief genieten en nuttigen van biologische producten. De wetenschappelijke onderzoeksvraag gaat uit naar de voedingskwaliteit van de stadslandbouwproducten. Gemeentebesturen hebben her en der vlot ingestemd met de initiatieven van groepen burgers. Het gaat tenslotte vaak om een "voor iedereen open” moestuin. Het is vaak een positief werkend voorbeeld van een meer gesloten kringloop door biologisch hergebruik, want tuinafval wordt omgezet in compost.

Bestuurlijke reserves Toch hebben bestuurders reserves, als overheid zijn zij met de wetenschap van mogelijke verontreinigen verantwoordelijk voor de invloed daarvan op de voedselkwaliteit. Daarnaast moeten ook de regels voor voeding en milieu door de overheid gecontroleerd en gehandhaafd worden. Onderzoek naar de regelgeving toont een versnipperd beeld: een bonte verzameling van doelstellingen, regels en regelgevers. Er zijn tal van aandachtsgebieden: bodem/water/lucht, PAK’s/PCB’s/dioxines, babyvoeding, handelsverdragen, etc. Stedelijke omgevingen bieden nogal wat aan vervuilingssoorten en -bronnen: oude vuilstorten, chemische industrieën, vliegveldjes, autosnelwegen. In de praktijk is geen enkele stedelijke bodem schoon, de bodemkwaliteitskaarten tonen overal een diffuse vervuiling van lood en zink met lokaal hogere concentraties ten gevolge van historische omstandigheden. Gewasonderzoek toont echter na afspoelen slechts geringe vervuilingseffecten in het eetbare gewasdeel aan.

NouW is de faculteitsvereniging van de vakgroep Natuurwetenschappen, faculteit Management, Science & Technology van de Open Universiteit Nederland. Secretariaat: Elly Gudden-van den Boomen, St. Gerarduslaan 31, 5644 NN Eindhoven E-mail: [email protected] Triodosbanknr: 212281585, IBAN: NL94 TRIO 0212 281585 en BIC: TRIONL2U Internet: www.nouw.nl

1 van 6


Stedelijke verontreinigingen Voor het onderzoek zijn twee gewassen, spinazie en boerenkool, gekozen vanwege hun onderscheidende groeiverloop in het seizen. De eerste is een snelgroeiende, ondiep wortelende bladgroente, de tweede juist het tegenovergestelde. Vervuiling uit lucht en regen is goed afwasbaar; betekenis van vuildeeltjes uit de bodem is primair afhankelijk van de worteldiepte van het gewas. Meestal is de teellaag redelijk schoon of uitgespoeld door omspitten/ploegen en zit de echte vervuiling onder de eerste halve meter. Opname van stoffen is verder afhankelijk van de groeisnelheid en de mate van blootstelling waardoor verdunningseffecten optreden. Een voorbeeld is de opname van gedisponeerde PAK’s. Deze worden tijdens de groei behoorlijk verdund. Het plantcontaminantenonderzoek onderscheidt verschillende categorieën per gewas: soort en cultivar, en naar de plantonderdelen: wortel, stengel, blad, kaf en vrucht. Bij bodemonderzoek wordt meestal het alu-gehalte als indicator gebruikt, vaak onterecht vanwege de grote verschillen in gehaltes tussen grondmetingen boven en onder 500 mm. Het luchtverontreinigingsonderzoek voor gewassen heeft dankbaar gebruik gemaakt van de meetervaringen na de rampen Enschede en Moerdijk. Vervuiling van het alom tegenwoordige gras blijkt slechts zeer indirect gezondheidseffecten te hebben voor de mens en voedselgewassen worden makkelijk voldoende schoon gespoeld. Gevoelig voor luchtverontreiniging is bijvoorbeeld sla, afhankelijk van seizoen, groei en ras. Opname van lood uit vervuilde bodems is vaak gering vanwege het dieper gelegen voorkomen van metalen in de bodem. Opname van PCB’s is ernstiger door de aanwezigheid in de bovengrond of teellaag. Opname van Cadmium is vanwege het slecht oplossend vermogen in water ook slechts gering. Gevoelig voor Cadmium zijn niet knolraap en lof, maar wel schorseneren, prei en wortel.


2 van 6


VMAB projecten Stadslandbouw Tweede spreker is Bram Sturm, hij vertelt over zijn ervaringen als student in het VMAB [Virtueel MilieuAdviesBureau] waar hij twee runs heeft gelopen met Stadslandbouw als project. In het VMAB worden steeds heldere fases van onderzoek en voorbereiding doorlopen in twee sporen: het studentspoor met persoonlijk-ontwikkelingsplan, tussentijdse reflectie en eindreflectie, en het onderzoekspoor: gericht intern/extern onderzoek, ingedeeld naar bedrijf/contacten/opdrachtgever, onderzoekspecificatie, projectwerkplan, onderzoek en eindpresentatie.Het stadslandbouwonderzoek startte met het verzamelen van alle regels en regelgevers, onderzoek naar beschikbaarheid van passende gegevens (data) van historische vervuilingen en beschikbaarheid van gewasopnameonderzoeken. Conclusie en resultaat: Verschillen voor de volks-/moestuinen tussen de gewassen en per locatie zijn enorm. Van grootste belang zijn gegevens over de pH-waarde, het aandeel organische stof, het aandeel kleideeltjes en de ionen-verdeling van de bodems. Verbeter-adviezen zijn: omspitten en daarmee of daarnaast de waterdoorlaatbaarheid verbeteren. Gebleken is dat spinazie en aardappel de meest kritische teelten zijn op vervuilde grond. Tijdens vragen in de zaal blijkt het voorkomen van een onveiligheidsgevoel als het over voeding gaat een terugkerend thema. Dit gevoel is zeer verschillend per persoon en afhankelijk van zijn kennis- en ervaringsniveau en heeft vaak een directe relatie met het wel/niet vertrouwen van de omgeving en de overheid. Vaak worden berichten van de gemeentelijke overheid en industrie ernstig gewantrouwd. Ideaal zou zijn om per stad een stadslandbouw-coördinator aan te stellen die adviezen kan geven op het gebied van educatie, voedselveiligheid en biologische aanpak.

Modellering van de risico's Een eenvoudig risicomodel opzetten blijkt door de grote verschillen en aantallen combinatiemogelijkheden lastig. Factoren en categorieën zijn: vervuilingssoort, bodemsoort, zuurgraad, waterdoorlaatbaarheid, zuurgraad gewas. Kansen voor risicovermindering en verbetering liggen in de mogelijkheden: 

vervuilde bodems afdekken en nieuwe teellaag aanbrengen;



de zuurgraad beïnvloeden door kalkgift;



het afdekken van de aarde zoals permacultuur voorstaat (effectief tegen opspattend vuile verontreiniging).


3 van 6


Nieuwe technieken roepen weer nieuwe vragen op: de toepassing en het gebruik van Nanodeeltjes in schoonmaak- en verzorgingsmiddelen levert een diffuse verspreiding die ook in voeding voorkomt waarvan de effecten op de gezondheid nog niet bekend of nog niet te onderzoeken zijn. Algemene aanbeveling is het opstellen van een advieslijst van gewassen naar meerdere risicofactoren en per soort bodemvervuiling en luchtverontreiniging. De VELT (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren) heeft behoorlijk wat informatie beschikbaar.

Bezoek aan de dakakkers Eerste bezoek is het Dakakker op het Schieblok aan de Schiekade. Het eerste groene dak met teellaag in Europa met ongeveer 1000 m2. Er worden inheemse bloemen gekweekt, aardappelen, uien en veel planten waarvan de naam snel vergeten wordt. Er zitten inmiddels ook insecten en vlinders (die helaas ook eitjes leggen die later rupsen worden!), er scharrelen muizen, er zijn 4 bijenkassen met 50.000 zoemende bijen per volk en veel verschillende vrijwilligers (met wachtlijst!) uit alle lagen van de bevolking.


4 van 6


De ondersteuning vanuit de gemeente Rotterdam was in eerste instantie immaterieel, in de vorm van kennis en ervaring om in een 7*7 sessie het multidimensionele plan vlot van de grond te laten komen. Later komen er twee deeltijdmedewerkers. Van een van hen krijgen we nu een vrolijke uitleg. Verder is vanuit de gemeente, via een omweg, een pot subsidie beschikbaar gekomen om de investeringskosten te dekken. Kostprijs van dit eerste dak bedraagt ca. 120 euro per m2 (60 voor de dakakker en 60 voor de dakranden i.v.m. de vereiste veiligheid). Vlak bij de Coolsingel, goedkoper per meter dan ons monopolyspel zou aangeven. Voordelen van het groene dak: minder airco nodig in het gebouw, buffer van water bij neerslag, sociale cohesie tussen de verschillende groepen, contact met groen, geeft rust en ontspanning, opvangen fijnstof, educatie naar kinderen (ze maken zaadbommen bijvoorbeeld), verminderen hitte-eiland effect, minder droge stadslucht en een hogere biodiversiteit. Dit zijn de meer ‘collectieve’ voordelen. De honing levert beneden als souvenir in kleine potjes topprijzen op. Op het dak wordt tegen horecaprijzen geschonken en gedronken en veel gelachen. Er is een ‘limited edition’ aan groenten die naar de plaatselijke horeca gaat. Ze maken extra liefdevol locale lekkernijen die uiteraard extra liefdevol vervolgens worden opgegeten. Er gaat niets verloren! Nutriënten van zichtbaar natuurlijke komaf worden na de oogst en de oogstfeesten weer het dak opgetild en door de vele vrijwilligers weer al zingend uitgeharkt. Het is allemaal biologisch, al mogen we dat officieel niet schrijven omdat de wortels van al dat groen en loof niet in de koude grond hebben gegroeid. We zakken vervolgens af, met de tram, lijn 4, een hele lange straat door. Om bij het Marconiplein uit te stappen. Daar komen we prachtige plantsoenen tegen, alles keurig recht geknipt. Niets dor, alles fier en uitgemeten de lucht in zwaaiend. Geen parkwachter, geen hovenier, geen agenten, wel schroom om de planten aan te raken. Vervolgens snellen we een drukke straat over. Na veilig de andere kant bereikt te hebben lopen we langs een vervallen hekwerk. Langs een loods met oude metalen en buiten stapels hout. We zijn op de voormalige afwerkplaats aan de Keileweg, nu de voedseltuin die aan de voedselbank levert, een uniek sociaal project! Uitleg volgt snel. “Dit is nu praktische permacultuur!” Overgewaaid uit Australië, waar men keek hoe de natuur met extreme toestanden omgaat. Planten, flora, insecten die elkaar versterken en met elkaar op lijken te trekken. Kringlopen proberen te sluiten. Een broeiende bak met biomassa fungeert als warmtewisselaar voor de tuinkas. Permacultuur wordt hier toegepast op een verlaten, met humus overgoten, haventerrein. Het project is met vallen en opstaan gerealiseerd. Door vertrek van een buurman is inmiddels – tijdelijk – de stoom afgesloten. Er werken 40 vrijwilligers die allemaal zichzelf kunnen zijn, ook weer van allerlei komaf. Soms uit klinieken, soms uit kantoren, soms met ouders uit verre landen. Geen vereenzaming, geen ruzie, allemaal dezelfde taal sprekend als het om voedselwinning gaat. NouW is de faculteitsvereniging van de vakgroep Natuurwetenschappen, faculteit Management, Science & Technology van de Open Universiteit Nederland. Secretariaat: Elly Gudden-van den Boomen, St. Gerarduslaan 31, 5644 NN Eindhoven E-mail: [email protected] Triodosbanknr: 212281585, IBAN: NL94 TRIO 0212 281585 en BIC: TRIONL2U Internet: www.nouw.nl

5 van 6



6 van 6

Rijp- en groendag 2015: Stadslandbouw

Recommend Documents