Rijnstraat 8 Postbus 30940 2500 GX Den Haag www.vrom.nl
Hart voor Dieren Rijksstandpunt Aanvullende alternatievenstudie
Voorwoord
STANDPUNT op “Aanvullende Alternatievenstudie Hart voor Dieren” 17 september 2003
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Ministerie van Verkeer en Waterstaat Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 2/13
Voorwoord
2
1
Inleiding
4
1.1 1.2
Historie Probleemanalyse
4 5
2
Alternatievenkeuze
6
2.1 2.2 2.3
Toetsing van alternatieven Trechteringsmethodiek Afwegingsaspecten Rijksoverheid
6 6 7
3
Alternatief 4
8
4
Financiering
9
5
Conclusies en aanbevelingen
5.1 5.2
Conclusies Aanbevelingen
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
10 10 10
Pagina 3/13
1
Inleiding
1.1
Historie
Op 24 september 1999 besloten de ministers van V&W en van VROM dat geen nieuwe Noordoostelijke Verbinding zal worden aangelegd van de Betuweroute (bij Elst) naar de grensovergang Oldenzaal. De ministers besloten dat de goederentreinen met herkomst/bestemming in Twente van/naar de Betuweroute zullen rijden via de bestaande spoorlijn Arnhem - Deventer - Twente. Het gaat volgens de prognoses rond 2015 om één goederentrein per uur per richting, uitsluitend gedurende de dagperiode (07.00 - 19.00 uur). Een gevolg van dit besluit is dat er extra goederentreinen via bestaand spoor door Dieren naar OostNederland zullen rijden. De provincie Gelderland en de gemeente Rheden hebben het besluit van de Tweede Kamer aangegrepen om zich sterk te maken voor een ondertunneling van de provinciale weg en de spoorlijn Arnhem–Zutphen door Dieren (zie kaart 1, paragraaf 1.2 en de overzichtskaart op pagina 12). Hiermee zouden problemen worden opgelost en tevens kansen worden geboden voor dorpsvernieuwing rond het station en natuurontwikkeling aan de westkant van Dieren. Een haalbaarheidstudie naar een ondergrondse oplossing is op 5 oktober 2001 door de regio wereldkundig gemaakt. De regio heeft de Tweede Kamer overtuigd van de noodzaak van dit tunnelplan en gevraagd om een substantiële rijksbijdrage. Op 24 april 2002 is de Tweede Kamer aan dit verzoek tegemoet gekomen en heeft bij amendement een wijziging in de rijksbegroting vastgesteld voor een totale rijksbijdrage van € 70 mln. ( 50% van de kosten van het tunnelplan van de regio). Dit bedrag moest in vijf jaarlijkse termijnen over 2002 t/m 2006 worden gereserveerd op de begrotingen van V&W, LNV en VROM. De verdeling over de departementen is V&W 3/7 deel ( € 30 mln.), LNV 1/7 deel ( € 10 mln.) en VROM 3/7 deel ( € 30 mln.; € 15 mln. milieugelden en € 15 mln. BIRK/FES). De Minister van VROM is via het amendement coördinerend geworden. In het overleg met de Tweede Kamer heeft het kabinet bij monde van minister Kamp op 21 november 2002 en minister de Boer op 10 december 2002 aangegeven niet onverkort uitvoering te kunnen geven aan het amendement. Minister Kamp verwoordde het op 21 november 2002 als volgt: “Het besluit van de Kamer om het verzoek te honoreren en er geld voor beschikbaar te stellen moet worden gerespecteerd. Ik denk dat wij nu in beeld moeten brengen welke oplossingen er zijn voor het probleem dat in Dieren wordt ervaren. Ik wil bevorderen dat de diverse alternatieven op korte termijn wél bekeken worden. Daarbij zal uiteraard ook worden gekeken naar de kosten en de uitvoerbaarheid. Vervolgens zullen wij besluitvorming door de Kamer uitlokken over het daadwerkelijk beschikbaar stellen van geld voor dit doel via de begrotingen van VROM, LNV en Verkeer en Waterstaat.”
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 4/13
1.2
Probleemanalyse
De kern Dieren in de gemeente Rheden wordt doorsneden door een drukke provinciale weg (N348) met een stroomfunctie en de spoorlijn Arnhem – Deventer. De gemeente ervaart deze doorsnijding als een groot probleem. Volgens de regio doen zich problemen voor ten aanzien van barrièrewerking, geluid, verkeersafwikkeling en veiligheid. De provincie zoekt met de gemeente naar een oplossing voor deze problematiek. De alternatievenstudie is in de eerste helft van 2003 opgesteld, met medewerking van het rijk. De studie ligt nu ter beoordeling voor. Kaart 1:
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 5/13
2
Alternatievenkeuze
2.1
Toetsing van alternatieven
De problemen in Dieren zoals die zijn beschreven in de aanvullende alternatievenstudie zijn voor de gemeente en provincie van groot belang. Naar landelijke maatstaven is de problematiek echter minder groot en geeft niet direct aanleiding om hier vanuit het Rijk een oplossing voor te zoeken. Uit het amendement van de Tweede Kamer vloeit echter een verantwoordelijkheid voor het Rijk voort om een oplossing te stimuleren voor de knelpunten in Dieren. Om te komen tot een acceptabel alternatief voor alle Rijkspartijen heeft een afweging plaats gevonden, deze is beschreven in paragraaf 2.3. De trechtering van alternatieven zoals die door de Regio in de haalbaarheidsstudie is uitgevoerd zal echter eerst worden toegelicht (paragraaf 2.2).
2.2
Trechteringsmethodiek
In de aanvullende alternatievenstudie, die in juni 2003 is uitgevoerd door de regio, is een trechteringsmethodiek (zie Figuur 1) aangehouden. Deze methodiek bestaat uit een aantal stappen. Allereerst is na een brainstormsessie een flink aantal ‘theoretische alternatieven’ geformuleerd. In stap één van de trechtering zijn de alternatieven die geen oplossing bieden voor de gestelde problemen of die technisch en ruimtelijk gezien onmogelijk (of niet reëel) zijn afgevallen. Na deze stap zijn er 8 ‘kansrijke alternatieven’ overgebleven. Deze alternatieven zijn beschreven in de aanvullende alternatievenstudie van de regio.
Figuur 1: Trechter beoordeling alternatieven.
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 6/13
De acht alternatieven zijn vervolgens getoetst op een voldoende oplossend vermogen voor de aspecten die zijn gesteld als eis. Na deze tweede stap blijven er 5 probleemoplossende alternatieven over die vervolgens zijn getoetst op de ‘wens’-aspecten. De aandacht zal voornamelijk uitgaan naar deze probleemoplossende alternatieven. In bijlage 1 is voor deze 5 alternatieven de scoringslijst opgenomen.
2.3
Afwegingsaspecten Rijksoverheid
In de rijksafweging van de alternatieven is uitgegaan van de ‘probleemoplossende alternatieven’. Volgens de alternatievenstudie van de Regio scoren deze alternatieven voldoende op de aspecten die als eisen zijn geformuleerd: barrièrewerking, verkeersafwikkeling en leefomgeving (zie bijlage 1). Zoals beschreven in de voorgaande paragraaf blijven er op deze wijze 5 alternatieven over waaruit van rijkszijde een voorkeursalternatief moet worden gedestilleerd. Aangezien het kosten-aspect een belangrijke rol heeft gespeeld in de aanzet voor de alternatievenstudie is dit voor de drie betrokken departementen een zwaarwegend aspect bij een alternatievenkeuze. Op basis van de kostenoverweging zijn volgens de alternatievenstudie twee alternatieven interessant: alternatief 3, en alternatief 4.
Probleemoplossende alternatieven
Filtering op kosten Filtering op natuur en milieu-effecten Dieren- west
Wanneer beide alternatieven op effecten met elkaar worden vergeleken blijkt vooral alternatief 4 op de ecologische relatie Alternatief 4 en ontsnippering in Dieren-west beter te scoren dan alternatief 3. Hoewel alternatief 4 iets duurder is dan Figuur 2: Trechtering Rijksafweging alternatief 3 is een goede ecologische inpassing wenselijk. Na afweging van de alternatieven komen de gezamenlijk rijkspartijen tot een advies voor de keuze van alternatief 4.
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 7/13
3
Alternatief 4
De kerngedachte achter alternatief 4 is de scheiding van het doorgaande verkeer en het interne- en bestemmingsverkeer. Ten westen van de Harderwijkerweg is een uitwisselpunt gepland waar deze scheiding plaats vindt. Het interne- en bestemmingsverkeer gaat via een tunnel onder de N348 en het spoor door en hindert op deze manier niet meer de doorstroming van het doorgaande verkeer. Daarnaast wordt in Dieren-west de spoorweg met de N348 gebundeld en is de aanleg van een ecoduct meegenomen. De capaciteit van de N348 wordt in Dieren-west uitgebreid tot 2x2 rijstroken. Puntsgewijs bestaat alternatief 4 uit de volgende elementen: § § § § § § §
§
§
Bundeling van spoor en weg in Dieren-west. Ecoduct te Dieren-west. Afsluiting Doesburgse Dijk als doorgaande verbinding voor het gemotoriseerd verkeer (alleen fietsverkeer en ontsluiting aanliggende percelen). Capaciteitsvergroting N348 in Dieren-west; 2x2 rijstroken. Ondertunneling van de Wilheminaweg-Spoorstraat. Ondertunneling van de Harderwijkerweg. In de N348, ten westen van de Harderwijkerweg, is een uitwisselpunt gepland waar het doorgaande verkeer van het interne- en bestemmingsverkeer gescheiden wordt. Interne en bestemmingsverkeer gaat via een tunnel onder de N348 en het spoor door. Ondertunneling Kanaalweg en aanvullende maatregelen op de Harderwijkerweg en de Kanaalweg, zodat het doorgaande verkeer in noordelijke richting zo veel mogelijk via de N348 en de Kanaalweg wordt afgewikkeld. Maatregelen aan de lokale wegenstructuur ten behoeve van de interne ve rkeerscirculatie.
Figuur 3 geeft dit alternatief schematisch weer:
Harderwijkerweg Spoorlijn
Wilhelminaweg / Spoorstraat
Kanaalweg Molenweg
N384 Dieren-west Doesburgse dijk
Figuur 3: Wegenstructuur Dieren Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 8/13
4
Financiering
Het amendement van 24 april 2002 is gebaseerd op het uitgewerkte alternatief in de haalbaarheidsstudie van 2001. De volgens het amendement te reserveren rijksbijdrage bedraagt maximaal 50% van de investeringskosten van de uitgewerkte oplossing tot een absoluut maximum van € 70 mln. Uit de nu voorliggende alternatievenstudie blijken meerdere alternatieven probleemoplossend. Het door de regio uitgewerkte alternatief komt in grote lijnen overeen met alternatief 8 uit de alternatievenstudie. De kosten van alternatief 8 worden nu geraamd op € 149,75 mln. (prijspeil 2003); dit is inclusief een ingecalculeerd efficiencyvoordeel volgens innovatieve aanbesteding. Het alternatief 4 blijkt – hoewel totaal anders qua karakter - eveneens probleemoplossend voor minder dan de helft van het bedrag, zijnde € 57 mln. (prijspeil 2003). Uitgaande van het amendement van 24 april 2002 betekent een maximale rijksbijdrage van 50% een maximale bijdrage van € 28,5 mln. in plaats van de eerder genoemde € 70 mln. Op basis van de in het amendement gehanteerde verdeelsleutel betekent dit voor de begrotingen van V&W, LNV, VROM een reservering van respectievelijk € 12,2 mln., € 4,1 mln., € 12,2 (waarvan € 6,1 mln. ten laste van BIRK/FES). De genoemde bedragen worden niet geïndexeerd. De feitelijke betaling zal uiteraard gekoppeld zijn aan de feitelijke uitvoering van het project. Gelet op de nog te doorlopen (lokale) planologische procedures en noodzakelijke planuitwerking, lijkt de start niet eerder dan 2005 te gaan plaatsvinden. Hierover dienen nadere afspraken te worden gemaakt tussen rijk en regio. Conclusie: een rijksvoorkeur voor alternatief 4 betekent een maximum rijksbijdrage van € 28,5 mln. (prijspeil 2003, niet geïndexeerd) in de periode 2005 t/m 2009 voor een door de regio als probleemoplossend gekenschetst alternatief.
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 9/13
5
Conclusies en aanbevelingen
5.1
Conclusies
De aanvullende alternatievenstudie toont aan dat naast het eerder reeds uitgewerkte tunnelalternatief, ook andere alternatieven probleemoplossend zijn. Het door de regio aangedragen alternatief 4 blijkt op de aspecten barrièrewerking, verkeersafwikkeling en leefomgeving probleemoplossend. Dit alternatief voorziet bovendien in een kwaliteitsimpuls in ecologie, landschap en ontsnippering. De bouwhinder blijkt volgens opgave beperkter dan bij een keuze voor het tunnelalternatief. De kosten van alternatief 4 zijn substantieel lager, € 57 mln. om € 149,75 mln. voor het tunnelalternatief.
Standpunt In een integrale afweging van effecten en kosten scoort - mede in relatie tot de omvang van de problematiek - alternatief 4 verreweg het beste. De kosten-baten verhouding geeft de doorslag voor een keuze voor alternatief 4. Alternatief 4 blijkt een probleemoplossend alternatief. Het rijk draagt maximaal 50% bij in de kosten van alternatief 4 tot het absolute maximum van € 28,5 mln. Op basis van de fase van planontwikkeling wordt nu voorzien dat de gelden in de periode 2005-2009 (voor de jaren 2005 t/m 2009 €5,7 mln. jaarlijks) beschikbaar worden gesteld. Deze bijdrage is limitatief, wordt niet gecorrigeerd voor 1 inflatie en vervangt alle (eventuele) andere aanspraken op rijksmiddelen voor dit project.
5.2
Aanbevelingen
De aanvullende alternatievenstudie geeft een goede basis voor besluitvorming. Niettemin zal bij een verdere uitwerking in een planstudie en definitief ontwerp verdere planoptimalisatie nodig zijn. De regio wordt daarbij in overweging gegeven nadere aandacht te besteden aan: 1. De inpassing van kunstwerken; Hierbij aandacht voor de effecten voor omwonenden, belanghebbenden en het schaalniveau van het dorp Dieren. De kunstwerken in alternatief 4 zijn minder ingrijpend in Dieren dan de eerder ontworpen tunnel, maar zouden niettemin lokaal een grote impact kunnen hebben. Een verdere optimalisatie lijkt mogelijk bij variatie in het aantal ongelijkvloerse kruisingen, de omvang en de gebruiksfunctie. Met name aan de ongelijkvloerse kruising in de Wilhelminaweg dient nader aandacht te worden besteed.
1
De regio kan voor dit project derhalve geen beroep doen op andere (aanvullende) rijkssubsidieinstrumenten of regelingen zoals bijvoorbeeld het Programma Verbeteren Veiligheid Overwegen. Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 10/13
2.
3.
De verkeerscirculatie. Alternatief 4 geeft een sterk verbeterde verkeersafwikkeling door en om Dieren. Doorgaand verkeer wordt in veel sterkere mate dan in de huidige situatie om het dorp geleid. De afwikkeling van het lokale verkeer door Dieren (noord en zuid) zal veranderen door een wijziging van het aantal aansluitingen op de provinciale weg. De regio wordt geadviseerd in de nadere planuitwerking een verkeerscirculatieplan op te stellen. Sanering geluidhinder spoor. De alternatievenstudie heeft aangegeven dat er in de huidige situatie een aanzienlijke geluidbelasting bestaat aan de gevel van bebouwing langs het spoor. De gemeente heeft hiertoe een saneringsaanvraag ingediend bij het Bureau Sanering Verkeerslawaai. De regio wordt het advies gegeven de te nemen geluidsmaatregelen af te stemmen op de toekomstige situatie conform alternatief 4.
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 11/13
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 12/13
Bijlage 1
Overzicht probleemoplossende alternatieven (bron: aanvullende alternatievenstudie) Criterium
Alt 3
Alt 4
Alt 6
Alt 7
Alt 8
+ ++
+ ++
+
++
+
+
+
++
++
++
+
+
++
0
0
+
+
++
++
++
++
+
++
0
0
+
+
++
+
+
++
0
++
0
0
0
+
+
++
++
++
+
++
++
++
0
++
++
0
+
+
0
+
-
-
-
-
-
0
0
-
-
-
0
0
+
+
+
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Barrièrewerking Bereikbaarheid en rijtijden bestemmingsverkeer Oversteekbaarheid langzaam verkeer Oversteekbaarheid autoverkeer Ruimtelijke scheidende barrière Verkeersafwikkeling Doorstroming doorgaand verkeer Leefomgeving Geluidhinder Luchtvervuiling Trillingshinder Verkeersveiligheid – Autoweg in de kern Dieren Overwegveiligheid Verkeersveiligheid (weg en spoor) in Dieren-west Sociale veiligheid Veiligheid VGS – interne veiligheid Veiligheid VGS – externe veiligheid
Probleemoplossendheid Probleemoplossend alternatief
Criterium
Alt 3
Alt 4
Alt 6
Alt 7
Alt 8
-
-
+
+
++
-
-
+
+
++
-
-
+
+
++
0
+
+
0
+
0
+
+
0
+
0
+
+
0
++
-
-
--
--
--
46,25
572
673
125,5
149,754
Stedelijk hart Versterking noord-zuid relatie Kansen voor ontwikkeling regionaal OV-knooppunt Mogelijkheden voor mix van voorzieningen en w onen Dieren-west Ontsnippering Ecologische Relatie Veluwe-IJsseluiterw. (ecoduct) Lansch- en cultuurhist. Waarden landgoed Hof te D. Bouw Bouwhinder Kosten Kosten (miljoen EUR prijspeil 2003)1 Civiele constructies
1
De weergegeven kostenraming is - inclusief VAT kosten - inclusief BTW 19% - prijspeil 2003 (raming 2001 + 6.5 % indexering) - inclusief extra tunnelveiligheidsvoorzieningen (20% civiele kosten) - exclusief grondverwerving, inrichting openbare ruimte, omlegging riolering en de nieuwe stationskap. 2
het bedrag voor alternatief 4 is inclusief een bundeling op maaiveld en een ecoduct in Dieren-west. het bedrag voor de alternatieven 5 en 6 is inclusief bundeling op maaiveld, maar exclusief een verdiepte ligging van deze bundel en een ecoduct in Dieren-west. Indien gewenst kunnen de alternatieven 5 en 6 in Dieren-west verdiept en inclusief een ecoduct worden aangelegd. De meerkosten hiervoor bedragen EUR 12,5 miljoen. 3
4
het bedrag voor alternatief 8 is inclusief bundeling, verdiept ligging en een ecoduct in Dieren-west.
Ministerie van VROM Hart voor Dieren
Pagina 13/13
