Tableau FRANS HALS
MEET ZICH MET COLLEGA'S
PRIJSWINNAARS
TUSSEN TRADITIE & TECHNOLOGIE
SJOERD BUISMANS
ODE AAN DE NATUUR
EEN BEELD VAN EEN VERLEDEN IN HET NIEUWE 35ste Jaargang nr. 2 april/mei 2013 Adviesprijs: € 9,95
RIJKSMUSEUM
ONTSNAPPEN AAN DE ZWAARTEKRACHT
met Frans Hals
Wat gebeurt er als Frans Hals Rembrandt, Rubens en Titiaan ontmoet? Het honderdjarige Frans Hals Museum geeft antwoord op deze vraag in een fantastische jubileumexpositie met uitzonderlijke bruiklenen. Door vergelijking wordt duidelijk dat en waarom Hals in de zeventiende eeuw ook buiten Haarlem in hoog aanzien stond. TEKST: ROGIER ORMELING
Frans Hals (ca. 1583-1666), De luitspeler, ca. 1623, olieverf op doek, 70 × 62 cm, coll. Musée du Louvre, Parijs © RMN Franck Raux
Rijksmuseum open
Nieuw Rijksmuseum:
meer dan alleen Vermeer
Terwijl het Rijksmuseum tien jaar dicht en toch een beetje open bleef gebeurde het een en ander achter de schermen. Zo haalde het ooit zo 19de eeuwse museum ook de 20ste èn de 21ste eeuw binnen. TEKST: CHRIS REINEWALD FOTOGRAFIE: RIJKSMUSEUM E.A.
Rijksmuseum open
B
enijdenswaardig is de positie van een museumdirecteurmet-bouwhelm niet echt. ‘Je bent permanent bezig duizend dilemma’s op te lossen’, aldus Wim Pijbes, ervaringsdeskundige. In de zomer van 2008 koos de Raad van Bestuur hem als opvolger van de plotseling vertrokken directeur Ronald de Leeuw. Niet iedereen ambieert het immers om een bouwdirecteur te zijn. Opvallend genoeg zat Pijbes, kunsthistoricus en toen directeur van de ‘respectabel populistische’ Kunsthal, in de sollicitatiecommissie. ‘Op zeker moment dacht ik: waarom solliciteer ik eigenlijk niet zelf?’ Hij stapte uit de commissie en kreeg de baan. Een Pietje Bell als opvolger van gedistingeerde voorgangers bij ’s Neerlands meest voorname museum: kan dat? Volgens mensen uit het vak wel. Axel Rüger, directeur van het Van Gogh Museum, roemde Pijbes’ ervaring. Gary Schwartz, kunsthistoricus/publicist, vond dat ‘een directeur van het Rijksmuseum elke dag plezier moet hebben in zijn werk! Verder moet hij het beste uit al zijn medewerkers halen. En de neiging tot hooghartigheid, die altijd op de loer ligt bij machtige en trotse instellingen, bestrijden. Een bijna lijfelijke verbondenheid en verknochtheid bezitten met de verzameling en het gebouw. Beseffen dat het Rijksmuseum, als leidend museum van ons land, vooral onze plaats in de wereld hoort uit te stralen.’ Pijbes’ grote motivering, zowel richting publiek als sponsors en bewezen managerschap sleepten hem door de nodige trubbels. Allereerst was daar het beschamende gekissebis over het wel of niet handhaven van een fietspassage onder het Rijksmuseum. Net als de Spaanse – evenwel fietsende – verbouwingsarchitecten Cruz y Ortiz vond
‘Het Rijksmuseum dient vooral onze plaats in de wereld uit te stralen’ Pijbes het een onzalig idee als bezoekers straks worden aangereden door fanatieke wielrijders. ‘Tijdens de verbouwing weten Amsterdammers al jaren hoe ze moeten omrijden... Zó erg is dat blijkbaar toch ook niet. Waarom kan dat niet gewoon zo blijven?’ Uiteindelijk wonnen het stadsdeel en de fanatieke fietsers de strijd en komen er gescheiden routes bij de entree. Pijbes, de koppige Groninger met Rotterdamse niet-zeuren mentaliteit, legde zich er maar bij neer.
Nachtjes wachten Het meest heikele punt was uiteraard de steeds maar uitgestelde heropening; iets wat ook het naburige Stedelijk Museum parten speelde. Waar dit museum vooral zichtbaar expansief uitbreidde, breidde het Rijks vooral inpandig, naar onderen uit. Wie tijdens een hardhat tour op moerassige metrodiepte onder de Boerenwetering en Stadhouderskade tussen ingezonken damwanden achter Pijbes-met-bouwhelm aansjokte, begreep de omvang van de klus. Heropenen in 2010, 2011, 2012 leek amper haalbaar. Inmiddels had Pijbes een ontwapenend antwoord op de Veelgestelde Vraag paraat: ‘Wanneer we weer ››
Herstel en leggen van de mozaiekvloer door terrazzowerkers, (foto: Arie de Leeuw) Rembrandts Staalmeesters nog in de tijdelijke inrichting, met zaalontwerp van Merkx+Girod Vincent Mentzel, Nose (Koningin Beatrix), 1979, het Rijksmuseum bezit sinds 2011 ruim 2.800 historische foto’s van Mentzel uit de periode 1965-2010 Wim Pijbes, directeur-metbouwhelm, leidt rond, 2011 (foto: Chris Reinewald) Het Rijksmuseum telt op eigentijdse wijze af naar de opening op 13 april 2013 met een klok van ontwerper Maarten Baas
Highlights door de eeuwen heen De Zondeval Cornelis Cornelisz. van Haarlem 1592
Maria Magdalena Jan van Scorel ca. 1530
28 | TABLEAU FINE ARTS MAGAZINE APRIL/MEI 2013
Zelfportret als de apostel Paulus Rembrandt Harmensz. van Rijn 1661
De vrolijke drinker Frans Hals ca. 1628-1630
Gezicht op de Gouden Bocht in de Herengracht Gerrit Berckheyde 1671-1672
l’Homme carré Karel Appel 1951
Zelfportret Vincent van Gogh 1887
Een schrijver die zijn pen versnijdt Jan Ekels 1784
Meisje in witte kimono George Hendrik Breitner 1894
Het Laatste Avondmaal Marlene Dumas 1985-1991
APRIL/MEI 2013 TABLEAU FINE ARTS MAGAZINE | 29
Buitenland
HIGHLIGHTS
AVONTUREN & ONTDEKKINGEN
Nieuwe communicatievormen, moderne infrastructuur en steun van het bedrijfsleven maken het musea mogelijk in internationale samenwerkingsverbanden grondige studies te verrichten en met nieuwe verhalen fenomenale tentoonstellingen te realiseren. Zo zijn er aanleidingen genoeg dit voorjaar naar de zuiderburen of naar Londen, Parijs of New York af te reizen voor een aantal topbelevingen!
TEKST: HUON MALLALIEU
BAROCCI HERONTDEKT
Federico Barocci (1535-1612), Studie voor Johannes de Evangelist, olieverf over zwart krijt op papier, overgebracht op doek, 39,4 x 29,8 cm, particuliere collectie. Studie van een kat, rood en zwart krijt op papier, 11,5 x 14,6 cm, coll. Uffizi, Florence. > La Madonna del Gatto, ca. 1575, olie op doek, 112,7 x 92,7 cm, coll. The National Gallery, London
72 | TABLEAU FINE ARTS MAGAZINE APRIL/MEI 2013
Federico Barocci (ca.1526-1612) werd door tijdgenoten, onder wie ook Michelangelo, als een van hun grootste schilders beschouwd, maar om politieke en religieuze redenen is hij in Noord-Europa grotendeels over het hoofd gezien. Daar komt nu een einde aan met een prachtige tentoonstelling in de Londense National Gallery. Baroccci wordt gezien als de brug tussen maniërisme en barok en hij was een van de eerste enthousiaste propagandisten voor de contrareformatie. De kunstenaar liet devotie zien in combinatie met extatische emotie, waardoor zijn werk in protestantse landen niet welkom was, en misschien was het zelfs gevaarlijk werk van hem in bezit te hebben. Om die reden is er in de Britse musea een jammerlijk tekort aan schilderijen van Italiaanse maniëristen en kunstenaars uit de post-renaissance. Nog een reden voor zijn relatieve onbekendheid komt voort uit zijn karakter. Hij bleef liever thuis en was ook nog eens een somberehypochonder. Toen hij jong was bezocht hij Rome twee keer en kreeg daar zelfs nog een pauselijke opdracht. Tijdens een picknick liep Barocci voedselvergiftiging op en beweerde dat lokale rivalen hem probeerden te doden. Sommigen denken dat dit psychosomatisch was, omdat het hem in staat stelde naar huis terug te keren. Vier jaar lang werkte hij niet. Na raadpleging van de Heilige Maagd werd hij kapucijner monnik en in Urbino pakte Federico Barocci zijn schilderwerk weer op en bleef de daarop volgende veertig jaar – op zijn geheel eigen wijze – werken.
De tentoonstelling komt uit het St. Louis Art Museum, die dapper besloten, ondanks het feit dat ze geen werk van de kunstenaar in eigen bezit hebben, een uitgebreide tentoonstelling over Barocci te maken en haalde de stad Urbino over tien grote schilderijen te lenen. In Londen zijn er een paar schilderijen uit Rome aan toegevoegd, samen met een bruikleen uit Rusland, dat eerder weigerde kunstwerken naar Amerika te sturen. Barocci haalde zijn inspiratie vooral uit Rafaëls sereen devote schiderijen, maar koos al snel een eigen richting. Hij was een groot tekenaar en het is schitterend zijn voorbereidende schetsen in krijt, pen, pastel en olie, naast de voltooide werken te zien. Net als Rafaël besteedde Barocci er veel aandacht aan: probeerde gebaren en composities uit, schetste handen en vooral voeten, paste de lichtval steeds aan en kreeg door geduldig uitproberen gezichtsuitdrukkingen precies goed. Het resultaat van zijn tijdrovende arbeid is een relatief klein oeuvre, dat trefzeker en perfect uiting geeft aan de artistieke idealen van de contrareformatie. In schilderkunstige termen deed hij dat met vrijmoedigheid van compositie en een radicaal, toekomstgericht kleurenpalet. De expositie eindigt met een zelfportret - grijs, bescheiden, maar ook trefzeker. Zijn blik gaat verder dan de wereld. Het is die vroomheid die voor ons nu moeilijk te begrijpen is. National Gallery • Londen t/m 19 mei www.nationalgallery.org.uk ››
Nederland
HIGHLIGHTS
APRIL/MEI 2013 TABLEAU FINE ARTS MAGAZINE | 73
De NATUUR als
BEELDHOUWER Sjoerd Buisman houdt hij zich al meer dan veertig jaar bezig met groeiprocessen die zich in de natuur afspelen. ‘Zoals een fundamenteel schilder of beeldhouwer de eigenschappen van verf en steen nagaat, zo werk ik met de mogelijkheden van planten en onderzoek hun eigenschappen’. Het resultaat is een volstrekt uniek oeuvre. TEKST: ETIENNE BOILEAU
Sjoerd Buisman en zijn ‘Hangende populieren’ < Fractaal werk in het atelier van Buisman in La Ferrière-Duval, Normandië
De temperatuur van het kunstklimaat Prijzen voor beeldende kunst zijn een goede graadmeter voor huidige tendensen. Ze signaleren kunstenaars die vernieuwend zijn in thematiek en werkwijze, al zijn ze soms ook juist behoudend. Tableau presenteert tien prijswinnaars van het afgelopen jaar, kunstenaars om de komende tijd in de gaten te houden. TEKST: ETIENNE BOILEAU
O
euvreprijzen, prijzen voor jong en aanstormend talent, voor biotechniek en kunst, en voor kunst en computertechniek (zogeheten cross-overs): kunstprijzen zijn er in allerlei varianten. Een van de winnaars in 2012 ontwierp een object dat is opgebouwd uit duizenden bloemblaadjes die opengaan als je in de buurt komt. Een andere vermengt olieverf en chemicaliën lustig met elkaar voor een spontaan resultaat. Terwijl een derde een futuristisch ruimteschip bedacht in samenwerking met mensen uit allerlei lagen van de bevolking. ‘Kunst kan nog steeds een schilderij zijn. Maar ook een lied, een dier, een apparaat of burenoverlast is bruikbaar materiaal’, zo concludeerde een jurylid van een van de laureaten. Kortom, in de prijzenregen van afgelopen jaar kwam een veelheid aan technieken en onderwerpen aan bod. Het laat zien hoe veelzijdig de beeldende kunst in Nederland zich ontwikkelt: internationaal, kritisch, interactief en onbeperkt. ››
Daan Roosegaarde, Lotus Dome, Studio Roosegaarde 2012, Eglise Sainte Marie-Madeleine, LILLE3000
Prijswinnaars
INTERACTIEVE UPDATE DAAN ROOSEGAARDE Daan Roosegaarde (1979) is een van de drie winnaars van de Charlotte Köhlerprijs, een aanmoedigingsprijs van €20.000 voor beeldende kunstenaars, architecten en theatervormgevers tot 35 jaar. Shift Architecture Urbanism en Guido van de Werve waren de andere twee winnaars. Roosegaarde profileert zich volgens de jury op een bijzondere wijze in het grensgebied tussen beeldende kunst, vormgeving en architectuur. Dat doet hij met behulp van talloze medewerkers en ‘wizzkids’, die hun weg zoeken tussen kunst en computer. Zo ontwierp hij een Sustainable Dancefloor voor een Rotterdamse danceclub, waarbij energie wordt opgewekt door dansende mensen. Roosegaarde wil ‘dromen realiseren’ en gebruikt daarvoor divers gereedschap. ´Dat kan een stuk houtskool zijn, een computermuis of een microchip. Mijn werk gaat over hoe technologie onze wereld verandert, hoe ik de wereld een update kan geven.’ Zijn werk is daarom vaak interactief. Neem de installatie Sensor Valley die bestaat uit gekleurde lichtpilaren die op mensen reageren; al snel ontstaan daaromheen interessante sociale interacties. Meer recent ontwierp hij de poëtische Lotus Dome in een dertiende-eeuwse kerk in Lille. Het koepelvormige object werd opgebouwd uit duizenden zilverkleurige bloemblaadjes, die zich openen wanneer je dichterbij komt en ze aanraakt. In laatste instantie wil Daan Roosegaarde de toekomst vormgeven, dat kan zijn ‘in een museum, maar evengoed in de Maastunnel, langs een snelweg, of in een kerk’.
Daan Roosegaarde aan het werk met ‘Lotus’ in zijn Studio Roosegaarde > Tala Madani, Lineman with rock, 2011, olieverf op doek, 55,9 x 40,6 cm (foto: Gert-Jan van Rooij)
60 | TABLEAU FINE ARTS MAGAZINE APRIL/MEI 2013
CARTOONESKE SPOT OP MENSELIJK GEDRAG TALA MADANI Als aanmoedigingsprijs voor jong talent heeft de Volkskrant Beeldende Kunstprijs een belangrijke functie. Voor 2012 werd de prijs van €10.000 toegekend aan de Iraans-Amerikaanse kunstenaar Tala Madani (1981) in wiens cartooneske wereld dikke behaarde mannen in vreemde zuurstokkleuren figureren. Ze vechten, schreeuwen, en spelen wat met poep. De absurdistische tekeningen in olieverf van Madani nemen het menselijk gedrag vilein en met humor op de hak. Gelet op hun uiterlijk zijn de mannen die zij schildert vrijwel zeker afkomstig uit het Midden-Oosten; dat is dus oppassen geblazen. Bij nadere beschouwing blijkt Madani niet zozeer een mannen- of moslimhater; haar werk gaat veel meer over menselijk onvermogen, macht en kuddegedrag. En er zit opvallend veel humor in. Zo reageert zij droogkomisch op de strikte man-vrouw scheiding in haar geboorteland Iran door op een doek tientallen mannen bij elkaar te zetten onder een ‘golden shower’. Ook spot ze met terroristen door ze in een pin-up pose weer te geven. Madani: ‘Toen ik het werk Lineman with Rock maakte, dacht ik aan zware arbeid, en de verhouding van het gewicht van de man vergeleken met dat van de rots. Mijn werk gaat vooral over wat mezelf bezighoudt, over menselijk gedrag in het algemeen en natuurlijk over verf.’ In ons land was werk van Madani te zien in Showroom Mama in Rotterdam (2011) en vorig jaar in Stedelijk Bureau Amsterdam, de projectruimte van het Stedelijk Museum Amsterdam aan de Rozenstraat. Eerder had zij een omvangrijke expositie in The Saatchi Gallery in Londen.
Prijswinnaars
Impressie tentoonstelling Aukje Koks in Gemeentemuseum Schiedam: The Altarpieces, 2011; Preludes, 2011; Die Schönsten Waltzer, 2011, collectie Pieter en Marieke Sanders, Haarlem (foto: Tom Haartsen) < Aukje Koks in haar atelier
MODERNE STILLEVENS AUKJE KOKS
Technologie verandert de blik op de wereld om ons heen
‘Ik probeer mijn atelier heel huiselijk te maken met dingen om me heen die betekenis hebben en waar ik in mijn werk wat mee kan. Schilderkunst vind ik soms een beetje oubollig en daar vecht ik tegen. Ik houd er van grappen te maken,’ aldus Aukje Koks (1977) in een uitzending van Avro’s Kunstuur. Koks maakt opvallend veel gebruik van illusie en suggestie door bijvoorbeeld voorstellingen in voorstellingen te schilderen. Ook heeft zij de gewoonte de voorstelling op het doek gedeeltelijk door te laten lopen op de expositiewand erachter. Geen wonder dat kunstcriticus Hans den Hartog Jager haar al eens ‘een schilderende Alice in Wonderland’ noemde. In haar eerste museumtentoonstelling - in het Stedelijk Museum Schiedam - toonde zij vorig jaar een wonderlijke mengeling van schilderkunst en allerlei objecten uit haar atelier. Veel van die objecten maakt ze zelf in speksteen of hout om ze vervolgens met olieverf op doek na te schilderen. Zoals een uit hout gevormde bundel asperges met een zwart lint erom. De bundel stond vlakbij een schilderij met hetzelfde onderwerp, zodat de toeschouwer zich afvraagt wat nu eigenlijk het origineel is. Met haar werk won Aukje Koks de Wolvecampprijs, een tweejaarlijkse stimuleringsprijs voor de schilderkunst, vernoemd naar de overleden schilder Theo Wolvecamp. Zij mocht €18.500 besteden aan een monografie en een solotentoonstelling in AkkuH, centrum voor actuele kunst in Hengelo. ›› APRIL/MEI 2013 TABLEAU FINE ARTS MAGAZINE | 61
VEILINGEN
APPELS & PEREN Iemand had opgemerkt dat de jaaromzet van diens veilinghuis evenveel waard was als de opbrengst van een gemiddeld schilderij op Christie’s of Sotheby’s avondveiling, van een Boulle meubel, Romeinse sculptuur of stuk Chinees keizerlijk porselein. ‘Zo moet je niet redeneren,’ reageerde een Nederlandse veilinghouder.
TEKST: ADRIE VAN GRIENSVEN
Zo relativeren is inderdaad zinloos. Want supergroot, middenmoot én die kleine jongens in al hun schakeringen hebben bestaansrecht: De Eland in Diemen (dat zich afficheert als het oudste veilinghuis in ons land), Van Spengen in Hilversum, Peerdeman in Utrecht, Korst van der Hoeff in ‘s-Hertogenbosch, en in Groningen het Venduhuis Van den Hende en het Notarishuis in Arnhem. Zij bedienen cliënten op hun gebied en op hun niveau. Jammer alleen dat de gang van zaken bij hen door gebrek aan transparantie niet gemakkelijk is te overzien. Op het brede middensegment is meer zicht. Dit past binnen het beleid van Bonhams, Koller, Ketterer, Piasa, Dorotheum en andere die hard werken aan internationalisering. Dit in navolging van ‘s werelds topsegment, dat voortdurend verandert in zijn zucht naar nieuwe trends, nieuwe namen, nieuwe afzetmarkten. Zijn meest spectaculaire koerswisselingen van de laatste jaren vormen de concentratie op het allerbeste en duurste in de markt en de verschuiving van de aandacht naar het Midden- en Verre Oosten en Zuid-Amerika. De activiteiten van de razendsnel opgekomen grote Chinese veilinghuizen als Poly International, China Guardian, Hanhai, worden door Christie’s en Sotheby’s uiteraard met argusogen in de gaten gehouden en beantwoord met strategische tegenzetten.
TOP TIEN best verkopende kunstenaars 1
3
4
1. Andy Warhol (1928-1987) €252 2. Zhang Daqian (1898-1983) €220 3. Pablo Picasso (1881-1973) €219 4. Qi Baishi (1864-1957) €206 5. Gerhard Richter (1932) €200 6. Xu Beihong (1895-1953) €135 7. Li Keran (1907-1989) €128 8. Mark Rothko (1903-1970) €127,5 9. Francis Bacon (1909-1992) €117 10. Fu Baoshi (1904-1965) €116,5
2
6
5
7
9
8
10
MODERN EN EIGENTIJDS Al vormen de dagveilingen van de grote veilinghuizen op zich een betere en betrouwbaardere graadmeter voor de sterkte van de kunstmarkt, de avondveilingen doen het meest van zich spreken. Dit topsegment aan impressionisten, klassiek modern en eigentijds lijkt steeds verder los te komen staan en er eigen wetten op na te houden. Dat maakten de veilingen impressionisten, moderne en eigentijdse kunst in Londen afge- ››
Vijf Chinese kunstenaars staan in de top tien ‘Artists at Auction’. Pop Art-icoon Andy Warhol is de onbetwiste nummer één wat betreft wereldwijd geveilde kunstwerken. Dat meldt kunstmarktinformant Artprice. De werken van de Amerikaanse kunstenaar brachten in totaal ruim 250 miljoen euro op. < Een medewerkster van Christie’s bekijkt Antony Gormley’s ‘Feeling Material XIV’, geveild op 13 februari bij Christie’s in Londen voor €679.360 APRIL/MEI 2013 TABLEAU FINE ARTS MAGAZINE | 67
