Revolutionaire Evolutie Breedband in Nederland

Revolutionaire Evolutie Breedband in Nederland

Amstelveen, 23 februari 2010

Inhoudsopgave

1

Inleiding analyse Nederlandse breedbandinfrastructuur

2

Samenvatting

6

1. Huidige staat Nederlandse breedbandinfrastructuur

8

2. Succesfactoren

15

3. Toekomstvastheid Nederlandse breedbandinfrastructuur

24

Appendices

33

3112611020 NLkabel - Analyse Nederlandse breedbandinfrastructuur\VO\RG\TvL\EB

© 2010 Deloitte Touche Tohmatsu

NLkabel wil input leveren aan de discussie over de verdere uitrol van breedbandnetwerken Situatie

Vraag

Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) heeft een Taskforce aangesteld die gaat onderzoeken hoe verdere uitrol van breedbandnetwerken kan worden gestimuleerd

Wat is de staat van de Nederlandse breedbandinfrastructuur (ook t.o.v. andere landen), wat ligt hieraan ten grondslag en is deze infrastructuur toereikend voor de toekomst?

De EZ Taskforce moet 1 maart 2010 met zijn advies komen

Hiervoor zullen de volgende subvragen beantwoord moeten worden:

NLkabel, de vereniging van Nederlandse kabelbedrijven, wil input leveren aan de EZ Taskforce zodat deze tot een gegrond advies kan komen

± Wat is de huidige staat van de Nederlandse breedbandinfrastructuur en hoe verhoudt zich die tot andere landen?

NLkabel heeft daarom behoefte aan een objectief, herleidbaar en verifieerbaar rapport dat gebruikt kan worden door de Taskforce van EZ

± Wat zijn de (succes)factoren geweest die hebben bijgedragen aan de huidige stand van zaken? ± Wat zijn de verwachtingen met betrekking tot toekomstig gebruik? Wat is de verwachting van de leverbare capaciteit per infrastructuur?

2



Afkortingen ADSL AON BB CAGR DL DOCSIS DSL DVB-C EDGE ETTH FTTB FTTC FTTH Gbps GSM GPRS HDTV HFC HH HSPA HSPA+ ISDN LTE

3

Asymmetric digital subscriber line Active optical network Breedband Compound annual growth rate Downlink Data over cable service interface specification Digital subscriber line Digital video broadcasting - cable Enhanced data rates for GSM evolution Ethernet to the home Fibre to the building Fibre to the cabinet Fibre to the home Gigabits per seconde Global system for mobile communications General packet radio service High-definition televisie Hybrid fibre coax Huishoudens High-speed packet access Evolved HSPA Integrated services digital network Long Term Evolution


Mbps MNO OESO PON PP&E RFoG SDV Tbps UL UMTS VDSL VOD

Megabits per seconde Mobile network operator Organisation for economic co-operation and development Passive optical network Property, plant & equipment Radio frequency over glass Switched digital video Terabits per seconde Uplink Universal mobile telephony system Very-high-bitrate digital subscriber line Video on demand


Bronnen AIT Alcatel Amsterdam: Slagkracht door Glas Berkman: FCC Next Generation Connectivity 2009 Breedbandnota 2002 CBS Cisco Visual Networking Index: Forecast and Methodology, 2008±2013 Datamonitor De Digitale Delta (2000) De glazen Maas; Rotterdam, stad van de kansen Ericsson white paper: HSPA, the undisputed choice for mobile broadband Federal Statistical Office Zwitserland Forrester Gartner +DQGUHLNLQJµJRHGRSZHJPHWEUHHGEDQG¶HQRSHQEDUHEULHI OPTA/Nma in reactie daarop ICT Agenda 2004 ICT Agenda 2008-2011 Ikanos Internode Systems Jaarverslag EZ 2008 Jaarverslagen: UPC, Ziggo, KPN, T-Mobile, Vodafone

4


Kabel en Consument (2000) Motorola NEC Ofcom Onesource OPTA OPTA jaarverslagen PCM Providertest 07 Rijksbrede ICT Agenda 2006-2007 Solon Telecom Time Telecompaper 7HOH*HRJUDSK\¶V Global Bandwidth Forecast Service Test Consumentenbond Jan 2010 TNO Tweede Kabelnota (2000) UN-Habitat: Urban indicators Verdrag van Lissabon Websites van bedrijven: UPC, Ziggo, KPN, T-Mobile, Vodafone Visie Mobiele Communicatie NFO 29-10-2009 Wikipedia World Bank: World Development Indicators Database www.dvb.org www.speedtest.net


Inhoudsopgave

5


2

Samenvatting

6


8

2. Succesfactoren

15


24

Appendices

33



Samenvatting Uitstekende breedband infrastructuur in NL kan toekomstige vraag goed aan Samenvatting

6

Observaties

Nederland heeft in vergelijking met andere landen een zeer goede breedband infrastructuur

Nederland behoort al jaren tot de wereldtop op het gebied van breedbandpenetratie en snelheden Dit is te danken aan een veelheid van breedbandinfrastructuren zoals kabel-, glasvezel-, DSL- en mobiele netwerken met hoge dekkingsgraden Aangeboden snelheden op de vaste netten zijn aanzienlijk waarbij op dit moment kabel de snelste commercieel beschikbare verbinding kan leveren DSL is op dit moment dominant met 60% marktaandeel In het kabel en het DSL netwerk bestaan end-to-end verbindingen voor het merendeel uit glasvezel waarbij alleen het laatste stuk coax of koper is

Succes is te verklaren door welvaart, oppervlakte van het land en de aanwezigheid van verscheidene concurrerende infrastructuren (kabel en Telecom)

De hoogte van breedbandpenetratie is gecorreleerd met het welvaartsniveau en de oppervlakte van een land: hoe rijker en kleiner hoe hoger; ook landen waarvan de bevolking toegang heeft tot concurrerende breedband infrastructuren zijn sterker ontwikkeld qua penetratie Nederland heeft alle succesfactoren voor hoge breedbandpenetratie: het is een klein, rijk land met een concurrerende markt en infrastructuren Gezonde concurrentieverhoudingen in de Nederlandse markt blijken uit snelheid- en prijsontwikkeling van de afgelopen jaren en forse investeringen in infrastructuur door de grootste partijen 'Hµunbundling¶YDQGH'6/µODVWmile¶KHHIWRRNELMJHGUDJHQRSNRUWHWHUPLMQPDDU.31KHHIW inmiddels het merendeel van de markt in handen Voor bedrijven die diensten leveren over het internet ± het snelst groeiende marktsegment ± is het internet een open infrastructuur

Nederlandse breedband infrastructuur is goed toegerust voor toekomstige vraag naar snelle verbindingen

Op dit moment kan de commercieel beschikbare snelheid de maximale vraag ruimschoots aan Vraag naar capaciteit zal hard blijven toenemen met een geschatte 40% per jaar Per huishouden ligt het maximale breedband gebruik tussen 46 ± 74 Mbps in 2013, ruim onder de nu al commercieel beschikbare snelheden Behoefte aan uploadsnelheid in 2013 ligt hier aanzienlijk onder en is in lijn met huidige verhoudingen tussen down- en uploadsnelheden Aan de aanbodkant ontwikkelen snelheden voor alle technologieën zich al jaren exponentieel en de verwachting is dat dit zal aanhouden In de toekomst kan dus in de vraag naar capaciteit ruimschoots worden voldaan waarbij een derde breedbandinfrastructuur, mobiel, in opkomst is



Inhoudsopgave

7


2

Samenvatting

6


8

2. Succesfactoren

15


24

Appendices

33



Nederland behoort al jaren tot de wereldtop op het gebied van breedbandpenetratie

# BB aansluitingen per 100 inwoners 40 35

Noorwegen

Nederland

Zwitserland

Denemarken

Breedband penetratie

IJsland 30

Zuid-Korea

25

OESO 20 15 10 5 0

2001Q4

2002Q4

2003Q4

2004Q4

2005Q4

2006Q4

2007Q4

2008Q4

Bron: OESO

8



Ook qua gerealiseerde snelheden en latentie scoort Nederland hoog

Top landen op basis van de Oxford-Ovieto Broadband Quality Score (BQS)

Zuid-Korea Japan Zweden Litouwen Bulgarije Letland Nederland Denemarken Roemenië Zwitserland Noorwegen Tsjechië Slowakije Frankrijk Finland VS

De Broadband Quality Score (BQS) wordt berekend aan de hand van genormaliseerde waarden van drie criteria: ± Downloadsnelheid ± Uploadsnelheid ± Latentie Deze drie factoren zijn middels wegingsfactoren afgemeten tegen de vereisten van hedendaagse en toekomstige (3-5 jaar) applicaties De BQS is berekend aan de hand van 24 miljoen snelheidstesten op www.speednet.org (Ookla)

2009 BQS 2008 BQS 0

10

20

30

40

50

60

70

Bron: Oxford - Ovieto Global Broadband Quality Study, September 2009 Noot: Latentie is de tijd waarin een pakketje van bron naar bestemming komt (van belang bij VoIP e.d.)

9



Dit is te danken aan een veelheid van breedbandinfrastructuren zoals kabel-, glasvezel-, DSL- en mobiele netwerken met hoge dekkingsgraden Huidige staat breedbandinfrastructuur Kabel

DSL

FTTH

Mobiel

~95%

98%*

r 40 lokale projecten

~97% buitenshuis

Homes passed

UPC: 2,8m Ziggo: 4,0m

KPN: 7,3m

KPN/Reggefiber:350k

N.v.t.

Aansluitingen 4¶

UPC: 708k BB Ziggo: 1,4 m Zeelandnet: 82k

KPN**: 2,3m BB Tele2: 376k Online: 298k

KPN/Reggefiber: 175k***

Totaal aantal abonnementen (incl. spraak) Vodafone: 5,0m T-Mobile: 6,0m KPN: 10,3m

Dekkingspercentage KPN UPC Ziggo Zeelandnet Cogas T-Mobile Vodafone FTTH Overig/geen dekking

Bron: Jaarverslagen, Telecompaper, OESO *OESO ** Internet van KPN, Het Net, XS4All, Overig KPN ***Telecompaper

10



Aangeboden snelheden op de vaste netten zijn aanzienlijk waarbij op dit moment kabel de snelste commercieel beschikbare verbinding kan leveren Maximum downloadsnelheid huidige producten* Mbps Kabel 120

120

DSL

FTTH

Mobiel

120 100

100 80 60

60 40 20

60

30 20

20

20

14 7

7

0 UPC Ziggo KPN KPN "Fiber- "Alles-in- ADSL VDSL Power 1 Extra"** "Internet (FTTC) 120" Premium" "Gold"

Alice "Easy"

XS4all "ADSL basic"

Tele2 KPN Onsnet "Fiber- "Gold"*** Nuenen Speed"

KPN Vodafone T-Mobile "Snel "Zorge- "Laptop mobiel loos" executive" internet"

* Producten voor consumenten, dd jan 2010 ** Nog beperkt verkrijgbaar op deze snelheid *** KPN heeft aangegeven dat het streven is dit naar 100Mbps te verhogen in 2010 Q2 Bron: websites bedrijven

11



DSL is op dit moment dominant met 60% marktaandeel

Ontwikkeling aansluitingen per technologie Marktaandeel 4µ

Breedband penetratie (# BB aansluitingen per 100 inwoners)

40 35

32 29

30

25

25

23

15

15

5

n/a

41%

37,9%

21%

3,5%

59,7%

21%

4%

7

7 4

2,4%

9

9

3

¶-¶

11

12

10 5

14 13 14 Kabel 13 13

¶-¶

10

19

20

12

36 37 Overig 35 36 FTTH 34

CAGR

12

14

16 17

22 22 DSL 20 20 21 21

0

2001- 2002- 2003- 2004- 2005- 2006- 2007- 2008- 2009Dec Dec Dec Dec Dec Dec Dec Dec Jun Bron: CBS, Telecompaper Noot: Data t/m 2008 is afkomstig van het CBS; 2009 data is gebaseerd op Telecompaper; CAGR ¶-¶LVEHUHNHQGYDQDec ¶-'HFµ&$*5¶-¶LVEHUHNHQGYDQ4µWRW4µ

12



In het kabel en het DSL netwerk bestaan end-to-end verbindingen voor het merendeel uit glasvezel waarbij alleen het laatste stuk coax of koper is Verglazing per breedband infrastructuur

Koper ~3000-5000m

ADSL

Glasvezel

Glasnode/straatkast Wijkcentrale Glasvezel Koper of Kabel

Koper <1500m

VDSL (FTTC)

Glasvezel Mate van verglazing Coax <300m

Kabel

Glasvezel Groepsversterker / Eindversterker / Verdeler

FTTH

13

Glasvezel

Glasvezel



Inhoudsopgave


2

Samenvatting

6


8

2. Succesfactoren

15


24

Appendices

33

14



De hoogte van breedbandpenetratie is gecorreleerd met het welvaartsniveau en oppervlakte van een land: hoe rijker en kleiner hoe hoger Breedbandpenetratie versus oppervlakte

Breedbandpenetratie versus BNP

Q2 2009

Q2 2009 Nederland

35

Zuid-Korea

Denemarken

Noorwegen Zwitserland Groot Brittanië VS Australie

Zweden

30

Belgie Japan

25

Nieuw-Zeeland

20 15

40

Portugal

Griekenland

Slowakije 10 5

Polen Mexico Turkije

0

Breedband penetratie per 100 inwoners (%)

Breedband penetratie per 100 inwoners (%)

40

Nederland Denemarken Zwitserland Noorwegen IJsland Zuid-Korea Groot Brittanië Duitsland

35 30 25

Luxemburg Belgie

20

Japan Italië

Spanje

Griekenland

15 10 5 0

0

20

40

60

80

100

BNP (USD x1000)

0

170

340

510

Oppervlakte (km⇢ x1000)

Bron: UN-Habitat, OESO, World Bank: World Development Indicators Database

15



Ook landen waarvan de bevolking toegang heeft tot concurrerende breedband infrastructuren zijn sterker ontwikkeld qua penetratie Breedbandpenetratie versus toegang tot ten minste 2 vaste BB infrastructuren Q2 2009 Breedband penetratie per 100 inwoners (%)

40

Denemarken

35

Noorwegen

30

IJsland Finland

Frankrijk

25

Oostenrijk

Italië Griekenland

15

Polen

10

Zweden België Japan

Ierland

20

Nederland Zwitserland Zuid-Korea

Spanje

Tsjechië

Slowakije

5 0 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

% van de huishoudens met toegang tot ten minste twee vaste EUHHGEDQGLQIUDVWUXFWXUHQ¶ Bron: OESO, Federal Statistical Office Zwitserland

16



Toplanden op breedbandgebied passen in dit beeld, met uitzondering van Zuid-Korea waar de overheid zwaar heeft geïnvesteerd in breedband Klein, rijk land met hoge toegang tot twee alternatieve infrastructuren

Denemarken

Zware concurrentie tussen een paar grote marktspelers die allen een mix van zowel koper/DSL als kabelinfrastructuur hebben gekocht Geen overheidsinvesteringen in infrastructuur Regulator stuurt op open model en concurrentie met lage drempels voor nieuwe toetreders en dwingt lage wholesale tarieven af Klein, rijk land met hoge toegang tot twee alternatieve infrastructuren Zware concurrentie tussen traditionele kabel- en DSL aanbieders Geen overheidsinvesteringen in infrastructuur

Zwitserland

Overheid heeft vooral gestuurd op concurrentie tussen infrastructuren

/DWHRSHQVWHOOLQJYDQµlocal ORRS¶SDVLQDIJHGZRQJHQ Impact door overheid afgedwongen openstelling van het DSL netwerk in 2007 lijkt gering: breedbandontwikkeling was al succesvol voor openstelling Penetratie en snelheden hoger dan verwacht in licht van welvaart van het land

Toe te schrijven aan zware overheidsfocus op ICT ontwikkeling waarin vraag wordt gestimuleerd en concurrentie tussen drie infrastructuren wordt bevorderd Zuid-Korea

Hoge overheidsinvesteringen: bijvoorbeeld $24 miljard geïnvesteerd in aansluiting scholen en overheidgebouwen en $70 miljard lage rente leningen verstrekt aan marktpartijen Zoals de figuur op slide 8 laat zien heeft massale overheidsinvestering maar een paar jaar voorsprong opgeleverd aangezien in 2006 Zuid-Korea ingehaald is door Nederland en Denemarken

Bron: Berkman, Deloitte analyse

17



Nederland heeft alle succesfactoren voor hoge breedbandpenetratie: het is een klein, rijk land met een concurrerende markt en infrastructuren 1 Geografie en welvaart

2

Concurrentie

Nederland is bovendien een innovatieve kenniseconomie met relatief grote vraag naar breedbanddiensten

3 Nederlandse breedband infrastructuur

In Nederland lagen er twee netwerken (kabel en telecom) die geschikt bleken te zijn voor breedband technologieën Beide hadden al een grote dekking vóór de ontwikkeling van breedband internet Dit heeft geleid tot een strijd tussen infrastructuren op prijs en snelheid

Bron: Berkman, Deloitte analyse

18

Nederland is een klein, rijk land


Regulering

De liberalisering van de telecom markt in 1996 heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het huidige succes van Nederland '6/µLocal ORRS¶unbundling (2002) is ook van belang geweest, maar lijkt niet doorslaggevend in landen met concurrentie tussen twee infrastructuren (zie bijv. Zwitserland waar unbundling pas plaatsvond in 2007) Actief stimuleringsbeleid heeft geleid tot lokale FTTH projecten, maar (beperkte) marktbehoefte en ver ontwikkelde kabel en koper infrastructuur remt grootschalige uitrol © 2010 Deloitte Touche Tohmatsu

Gezonde concurrentieverhoudingen in de Nederlandse markt blijken uit snelheid- HQSULMVRQWZLNNHOLQJYDQGHDIJHORSHQMDUHQ« Prijsontwikkeling ¼ p/m abonnement 4 Mbps**

Ontwikkeling downloadsnelheid 120

UPC

UPC 80

Ziggo*

80

Ziggo

KPN Glas

KPN Adsl

Tele2

Tele2*** Prijs per maand (¼)

Donwloadsnelheid (Mbps)

100

KPN ADSL / XS4ALL

60

40

XS4ALL

60

40

20 20

0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

0 2004

2005

2007

2008

2009

2010 Q1

Bron: LQWHUQHWVLWHVDDQELHGHUV237$3&0RQGHU]RHNµ *Ziggo voor 2008: Multikabel, @Home, Casema **Indien niet exact 4Mbps beschikbaar is de prijs van het dichtstbijzijnde abonnement geëxtrapoleerd *** Tele2 biedt sinds 2007 minimaal 20MB. Prijs niet geëxtrapoleerd

19



«HQIRUVHLQYHVWHULQJHQLQLQIUDVWUXFWXXUGRRUGHJURRWVWHSDUWLMHQ

Investering per aanbieder(sgroep) 2008 Capex als percentage van de omzet (%) 25%

Gerapporteerde capex door kabelindustrie in 2008 bedragen ¼469m

22%

Gerapporteerde investeringen door KPN in wholesale en operations in Nederland in 2008 bedragen ¼611m

20%

15%

10%

6% 5%

Kabelindustrie

KPN*

¼469m

¼611m

Bron: Company Info, jaarverslagen, Solon * Investeringen voor wholesale & operations NL, omzet is KPN NL totaal

20



'Hµunbundling¶YDQGH'6/µODVWmile¶KHHIWRRNELMJHGUDJHQRSNRUWH termijn, maar KPN heeft inmiddels het merendeel van de markt in handen DSL Markt (Q3 2009)

74%

Overnames van DSL providers door KPN

100% 6%

BBned

9%

Online

11%

Tele2

8%

XS4All

13%

Overige KPN

19%

Het Net

KPN

34%

Internet van KPN

Oprichting

Overname door KPN

Aantal overgenomen abonnees

Telfort

1996

2005

2,4 m*

Tiscali

2000

2007

295.000

Freeler**

1999

2005

145.000

HCCNet**

1999

2005

75.000

Demon**

1996

2006

70.000

XS4All

1993

1998

50.000

SpeedlinQ

2002

2006

40.000

Cistron**

1995

2004

5.000

3Q2009

Bron: Telecompaper, TNO persberichten * Overname Telfort betrof op dat moment alleen mobiele klanten ** Freeler, HCCNet, Demon en Cistron zijn overgenomen door KPN dochter XS4All

21



Voor bedrijven die diensten leveren over het internet ± het snelst groeiende marktsegment ± is het internet een open infrastructuur Mondiale ontwikkeling markt in het digitale ecosysteem 2004 ± 2012 CAGR marktomvang met voorbeeldbedrijven Mobiele telecom

China Mobile Vodafone AT&T

3,2%

Verizon; -21% Vaste lijn telecom$93B -2,7%

Mate van openheid van de breedbandinfrastructuur van een land wordt vaak als een belangrijk issue gezien

$61B BellSouth; 3%

Broadcasting en kabel TV

0,4%

Communicatie apparatuur

5,2%

Computer hardware

0,2%

Technologie hardware en apparatuur

1,8%

Halfgeleiders

Intel Samsung Electronics STMicroelectronics Texas Instruments

-2,5%

IT consulting

Huawei Cisco Ericsson Motorola

2,3%

Software en online diensten

7,9%

Films en entertainment -3,7% -6%

-3%

0%

3%

6%

9%

Ø = 3,5%

Google Skype Facebook Microsoft Apple

Opgemerkt dient te worden in dat verband dat voor bedrijven die software en online diensten leveren over het internet, zoals bijvoorbeeld Google, Skype en Facebook, het internet sowieso een open infrastructuur is, dat wil zeggen dat consumenten vrij toegang hebben tot deze applicaties, ongeacht de partij die toegang biedt (KPN, Ziggo etc.) Het software en online diensten segment is bovendien het snelst groeiende van alle bedrijfstakken in het digitale ecosysteem met jaar op jaar groei van bijna 8%

Noot: Gecorrigeerd voor een gemiddelde mondiale inflatie van 3,6% in de periode 2004-2012 Bron: Onesource, Datamonitor

22



Inhoudsopgave


2

Samenvatting

6


8

2. Succesfactoren

15


24

Appendices

33

23



Op dit moment kan de commercieel hoogst beschikbare snelheid de maximale vraag ruimschoots aan Ontwikkeling bandbreedte gebruik versus aanbod Mbps 120

Downloadsnelheid kabel 2010

IPTV: HDTV

110

IPTV: SDTV

100

IPTV: VOD

90

Video conferencing

80

VoIP Gaming

70

P2P

60

Downloadsnelheid DSL 2010

Email / WWW

50 40 30 20

TV diensten

10 0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Noot: Voor kabel geldt dat in het gebruik niet de TV diensten dienen te worden meegenomen, aangezien deze over DVB-C gaan en niet via IP. Voor de andere technieken zoals DSL, FTTH en mobiel gaan deze diensten wel over IP Bron: Deloitte analyse

24



Vraag naar capaciteit zal hard blijven toenemen met een geschatte 40% per jaar, waarbij belangrijke groeifactoren file sharing en video via pc zijn Voorspelling toename internetverkeer Exabyte per maand

Wereldwijd internet verkeer

35

CAGR µ-¶

32

30 25

25

Ambient video

90%

Internet video via TV

145%

Internet video via PC

62%

Internet video conf Internet gaming

58% 13% 38%

File sharing

24%

Web/e-mail

26%

+40%

20

19

15

13

Internet voice

9

10 6 5 0 2008

2009

2010

2011

2012

2013

Ambient Video: nannycams, petcams, home security cams, en andere constante video streams Internet Video via TV: gratis of betaal-TV of VoD via Internet afgespeeld op een TV d.m.v. een media box Internet Video via PC: gratis of betaal-TV of VoD afgespeeld op een PC, zonder P2P video downloads VoIP: inclusief verkeer van retail VoIP services en VoIP via PC, maar zonder wholesale VoIP transport Video Communications: inclusief video telefonie via PC, webcam, en web-based video monitoring Gaming: inclusief online gaming, console gaming via netwerk, en multiplayer virtual world gaming P2P: inclusief peer-to-peer verkeer van alle bekende P2P systemen zoals BitTorrent, eDonkey, etc. Web, Email, en Data: inclusief web, email, instant messaging, en overig data verkeer (exclusief file sharing) Bron: Cisco Visual Networking Index: Forecast and Methodology, 2008±2013

25



Per huishouden ligt het maximale breedband gebruik tussen 46 ± 74 Mbps in 2013, ruim onder de nu al commercieel beschikbare snelheden Maximaal bandbreedte gebruik (download) per huishouden (2010 versus 2013) Mbps

120

Additioneel toekomstig gebruik (2013) Maximaal huidig gebruik (2010)

90

Nu leverbaar (2010)

60 30 0

120

4

2 Email / WWW

P2P

4

1

Gaming

VoIP

4

15 6 9

3

Video Applicaties IPTV: conf. excl. TV VOD

Opmerkingen

4

24 12 12

46

4

74 34

20

26 IPTV: SDTV

24 12 12

IPTV: Alle Extra HDTV aplicaties SDTV

40 Extra Compleet Kabel HDTV hh aanbod 2010

Bandbreedtegebruik voor huishoudens met zeer hoog verbruik zou in 2013 op 74Mbps kunnen uitkomen - Let op: dit betreft de benodigde snelheid in het (onwaarschijnlijke) geval dat alle toepassingen tegelijkertijd door een huishouden in gebruik zijn Voor kabelabonnees is het gebruik minder aangezien TV diensten voor het merendeel over DVB-C (de kabel standaard) gaan en niet via IP (het internet). Voor DSL, FTTH en mobiele abonnees gaan deze diensten wel over IP De nu commercieel beschikbare verbindingen (120 Mbps) kunnen gebruik opvangen en zelfs de op nog langere termijn denkbare toepassingen als HD telepresence (24 Mbps) en real-time backup (2Mbps) kunnen ze aan Bron: Forrester, Gartner, Motorola, AIT, Ofcom, Ziggo, TNO, Deloitte analyse

26



Behoefte aan uploadsnelheid in 2013 ligt hier aanzienlijk onder en is in lijn met huidige verhoudingen tussen down- en uploadsnelheden Download- versus uploadsnelheid in de VS

Up en download per huishouden (2013) Mbps

DL/UL ratio per subscriber tijdens piekuur 5

75

Extra Monitoring Extra HDTV

Extra SDTV

4

IPTV: HDTV

60

IPTV: SDTV

Ø 3,6 3

IPTV: VOD

-74%

45

Video conf. VoIP Gaming P2P Email / WWW

2

30

1

15

0

0

1 jan 2007

1 jul 2007

1 jan 2008

1 jul 2008

Ratio 3,6:1

Download

Upload

Ratio 4:1

Bron: Forrester, Gartner, Motorola, AIT, Ofcom, TNO, Deloitte analyse

27



Bandbreedte gebruik van huishoudens is inherent asymmetrisch

Weergave datagebruik vanuit een vraag- en aanbodperspectief Ratio Down/Up

Bedrijf server

1:20*

up

1:1

Symmetrisch gebruik

Internet exchange: down- en upload gelijk door vraag en aanbod van data

Asymmetrisch gebruik

Huishoudens downloaden met name en uploaden in veel mindere mate

up

4:1 HH

Bedrijven als nu.nl of Google hebben zware servers die met name informatie uploaden naar bezoekers

down

Internet exchange

Down

Asymmetrisch gebruik

HH

Indicatief

28



Aan de aanbodkant ontwikkelen snelheden voor alle technologieën zich al jaren exponentieel Snelheidsontwikkeling per technologie 1000

100

Kabel

CAGR = 59%

DSL

CAGR = 47%

FTTH

CAGR = 67%

EuroDOCSIS 3.0

VDSL2+

Mobiel CAGR = 137%

FTTH

Mbps

EuroDOCSIS 2.0

VDSL HSPA (3.5G)

ADSL

UMTS (3G)

ISDN

29

ADSL2+

HSPA+ (3.75G)

1

0,1 1994

LTE (3.9G)

EuroDOCSIS 1.0

10

FTTH

COM21

EDGE (2.75G) GPRS (2.5G)

DEMOS-1 1996

1998

2000

2002


2004

2006

2008

2010


De verwachting is dat dit zal aanhouden waarbij bijvoorbeeld voor kabel de snelheid uiteindelijk tot 4 Gbps kan worden opgeschroefd Snelheidsontwikkeling IP verkeer kabel 4.027

4.000

1.005

3.500 3.000

674

Mbps

2.500 2.000 1.500

2.229 1.000

Op dit moment is de voor IP verkeer beschikbare snelheid op de kabel 120Mbps per huishouden Dit is echter nog maar een fractie van wat technisch mogelijk is op de kabel Door bijvoorbeeld analoge systemen en video m.b.v. DVB-C te vervangen door IP-varianten ³All-IP´ wordt de capaciteit voor IP verkeer enorm vergroot (2229 Mbps); na een uitbreiding van het spectrum en een upgrade van DOCSIS wordt toekomstige IP capaciteit 4027Mbps of 4Gbps Deze 4Gbps kan in theorie per huishouden geleverd worden door middel van node splitting, praktisch is dit echter niet i.v.m. benodigde capex. De 4Gbps zal dus gedeeld worden door verscheidene huishoudens

Er zijn ook nog andere technieken om zelfs deze snelheid te verhogen: 500 ± Implementatie van DVB-C2 zou een 120 snelheidsverhoging van 30% opleveren (geldt 0 niet bij all-IP) Huidige IP All-IP Spectrum Upgrade Toekomstige ± Implementatie van MPEG-4 compressie geeft capaciteit uitbreiding DOCSIS IP capaciteit t.o.v. MPEG-2 een reductie van 35-50% in per hh 860MHz -> benodigde bandbreedte 1GHz ± Implementatie van variabele bit rates resulteert Aannames: huidig spectrum = 61 kanalen van 8MHz, uitbreiding spectrum levert 140MHz extra, in geval van statische video in reductie modulatie DOCSIS 3.0 = 64QAM, modulatie opvolger DOCSIS 3.0 = 256QAM benodigde bandbreedte Bron: Telecompaper, www.dvb.org, Deloitte analyse 30



In de toekomst kan dus in de vraag naar capaciteit ruimschoots worden voldaan waarbij een derde breedbandinfrastructuur, mobiel, in opkomst is Vraagontwikkeling en beschikbare maximale capaciteit infrastructuur Mbps 1.000

Aanbod DSL Maximale Vraag

800

Aanbod FTTH

Schatting FTTH

600

400

De introductie van LTE rond 2013 zal leiden tot een derde infrastructuur, mobiel, die de vraag naar breedband zal aankunnen

Aanbod Kabel

200

0 2000

Aanbod mobiel

2005

2010

2015

Bron: Deloitte analyse, Ericsson white paper: HSPA, the undisputed choice for mobile broadband, 7HOH*HRJUDSK\¶V Global Bandwidth Forecast Service, interviews met industry experts

31



Inhoudsopgave


2

Samenvatting

6


8

2. Succesfactoren

15


24

Appendices

33

32



Appendix - Inhoudsopgave

A. Historische ontwikkeling breedbandinfrastructuur

34

B. Capaciteitsontwikkeling per infrastructuur

36

33



De Nederlandse breedbandinfrastructuur heeft een sterke ontwikkeling doorgemaakt in de afgelopen jaren Ontwikkeling breedband technologie en markt

«

2000

Kabel

¶ Kabelaars bieden internet aan met DEMOS-1

Koper/DSL

¶ Telefoonmodem ¶ ISDN ¶ ISDN2

¶-¶ Verdubbeling aantal ISDN aansluitingen naar 1,5 mln lijnen

¶ Introductie EuroDOCSIS 1.0

¶ Europese regelgeving open netwerken

¶ 800.000 BB aansluitingen over kabel

¶ Introductie ADSL

¶ 1e GSM net in NL

¶ UMTS veiling

2010



¶ Tele2 biedt VDSL aan in een beperkt aantal wijken

¶ Aantal ADSL aansluitingen groter dan aantal kabel aansluitingen

¶ Start ontwikkeling FTTH

FTTH

Mobiel

¶ Introductie snellere verbindingen COM21/Terayon

2005

¶¶ Start diverse lokale FTTH projecten ¶ GPRS beschikbaar

¶ Start uitrol UMTS

¶ Overname Telfort door KPN

¶ KPN investeert in VDSL2

¶ KPN neemt 41% belang in Reggefiber ¶ ¶ Overname 2,6GHz Orange door veiling T-Mobile

%URQ712+DQGUHLNLQJµJRHGRSZHJPHWEUHHGEDQG¶Wikipedia, jaarverslagen Noot: Breedband per Satelliet is buiten beschouwing gelaten. Aanbieder in NL is Astra2Connect

34



Appendix - Inhoudsopgave

A. Historische ontwikkeling breedbandinfrastructuur

34

B. Capaciteitsontwikkeling per infrastructuur

36

35



Kabel

Er zijn 14 verschillende mogelijkheden om de capaciteit van het kabelnetwerk te verhogen, wat resulteert in snelheden tot 4 Gbps Overzicht opties capaciteitsverhoging kabel Beschrijving

Uitbreiding spectrum

Uitbreiding passief netwerk

Uitbreiden spectrum van 860MHz naar 1GHz Toepassen ultraband voor uitbreiding naar 3GHz Verminderen ongebruikt spectrum

Termijn

Opmerkingen Al gestart met vervangen versterkers Veel ruimte nodig in straatkast, veel energie nodig

Lang

Installatie apparatuur

Lang

Ongebruikte banden en guard banden terugschalen

Kort

Al gestart

Node splitting

Minder gedeelde bandbreedte

Kort

Opstap naar ETTH

Uitbreiden glasvezel dieper in het netwerk

Glasvezel doortrekken tot laatste versterker

Kort

Al gestart

Vervangen coax door glasvezel

Hogere modulatie Ethernet-to-the-Home (ETTH) All-IP Afschakelen analoge televisie

Verhogen efficiëntie spectrumgebruik

Bruikbaarheid

Vervangen versterkers in netwerk

DVB-C2 implementatie

Toepassing actief equipment

Resultaten & implicaties

Switched digital video (SDV) Variabele bit rate Compressie

Vervangen coax, andere protocollen (bijv. radio freq. over glass (RFoG) 30% capaciteitsverhoging van een 8MHz kanaal. Vervanging set-top box. Vervangen modems zodat deze 128-QAM of 256-QAM aan kunnen 1-10Gbps. Diepere verglazing netwerk en node splitting nodig. Grote voordelen (bijv. switched video) DVB-C deel netwerk upgraden naar IP Levert 240MHz bandbreedte (ong.150 ± 200 digitale kanalen of 1,2Gbps) Multicast kanalen alleen als er door een bepaalde groep om gevraagd wordt Verminderen bit rate van statische video levert bandbreedte op Upgraden van MPEG-2 naar MPEG-4 levert 70100% kanaal capaciteit. Vervanging set-top box

Lang Middellang Middellang Lang Lang

Wordt niet overwogen door Ziggo of UPC, hoge capex Wordt nog niet overwogen door Ziggo Dit zal onderdeel zijn van de volgende DOCSIS standaard Kan alleen bij afschakeling analoge services. Ziggo heeft pilot gestopt Lange termijn doel voor kabel

Middellang

-

Middellang

-

Kort

Al gestart

Middellang

Al gestart

Bron: Telecompaper; Deloitte analyse

36



DSL

DSL haalt maximaal 150Mbps na implementatie van VDSL2+ waarbij de afstand die het signaal over koper moet afleggen zo klein mogelijk moet zijn Overzicht opties capaciteitsverhoging DSL Mbps

Implementatie VDSL2+

Verkleinen van de afstand van signaaltransmissie over koper

Het theoretisch maximum van VDSL2+ (overspraak van andere lijnen in acht genomen) ligt op 150Mbps DL / 80Mbps UL Na 1500m zijn de VDSL2+ snelheden vergelijkbaar met ADSL2+ Naarmate de afstand die het signaal af moet leggen over koper toeneemt, neemt de maximaal haalbare snelheid af Verkorten van de afstand verhoogt de maximaal haalbare snelheid

160 140

VDSL2+

120

ADSL

ADSL2+

100 80 60 40 20 0

0

1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 Lengte koperlijn (m)

Bron: Ikanos, Internode Systems, Deloitte analyse

37



FTTH

Potentiële FTTH snelheden zijn zeer hoog en worden vooral gelimiteerd door de apparatuur die bij de eindklant staan Snelheid FTTH Op fiber kunnen zeer hoge transmissiesnelheden worden bereikt =RZRUGHQRSGH]RJHKHWHQµbackbone¶QHWZHUNHQYHUELQGLQJHQZDDURSYHHOYHUNHHULVJHDJJUHJHHUGELMYRRUEHHOGYRRU transport van de US naar Europe) snelheden van honderden Gigabits (duizend Mbps) per seconde gehaald Er zijn nu al optische producten op de markt met een snelheid van meer dan 1Tbps (1 miljoen Mbps). Onderzoek heeft dataoverdracht van meer dan 15 Tbps aangetoond Deze producten zijn echter vooral bestemd voor de hierboven genoemde backbone netwerken, locale access snelheden zullen daar voorlopig ver onder blijven Op dit moment kan in de huidige FTTH netwerken de klantapparatuur snelheden tot 100Mbps aan. Om tot hogere snelheden te komen is een upgrade nodig van deze apparatuur Voor een dergelijke upgrade dient de apparatuur bij elk huishouden waar FTTH nu wordt geleverd vervangen te worden

Bron: OESO; NEC; Alcatel; Deloitte analyse

38



Mobiel

HSPA evolution, LTE en LTE advanced verhogen de pieksnelheid van mobiel naar 1Gbps, praktisch haalbaar is max. 100Mbps in 2015 Spectrum roadmap Nederland 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

800MHz 900MHz

LTE(advanced) is vanwege licentievoorwaarden op dit moment alleen mogelijk op 2.6GHz Het voornemen is om 900/1800/2100 MHz technologie neutraal te maken zodat ook hier LTE (advanced) uitgerold kan worden

1800MHz 2100MHz 2600MHz

Q2 2010 Q3 2011 Q3 2012 Q2 2015 2.6GHz allocatie Herverdeling 900/1800MHz 800MHz allocatie Herverdeling 2100MHz

Technologie roadmap Historie

Toekomst

GPRS ± 0,1 Mbps

Theoretische snelheden: HSPA evolution ± 56 Mbps down LTE ± 160 Mbps down / 50 Mbps UL LTE advanced ± 1000+ Mbps down

EDGE ± 0,4 Mbps UMTS ± 2 Mbps HSPA ±14 Mbps

Bij UMTS en HSPA werd de maximum snelheid 5 jaar na commerciële brschikbaarheid bereikt. Verwachting is dat LTE pas eind 2010 in NL uitgerold gaat worden. 160Mbps zou dan in 2015 beschikbaar kunnen zijn

Bron: µVisie Mobiele Communicatie¶1)2-10-2009

39



Contact details

Ir. R.J.A. Groeneveld Ir. M.F. van Lieshout Deloitte Consulting B.V. Strategy & Operations Laan van Kronenburg 2, 1183 AS Amstelveen, the Netherlands Tel/Direct: +31 (0)88 288 2888 www.deloitte.nl

40



Revolutionaire Evolutie Breedband in Nederland

Recommend Documents