Return to sender Handleiding Returnbox Vera Vergunst, Carla Versteeg & Anne van der Kooi
Deze uitgave maakt onderdeel uit van het product ‘Return to Sender’. Dit product is voortgekomen uit een door ‘CED-Groep’ en ‘Hogeschool Rotterdam’ ingediend voorstel ten behoeve van de ‘Call for Proposals 2013-2014’, uitgezet door School aan Zet.
© Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan: School aan Zet Postbus 556, 2501 CN Den Haag e-mail:
[email protected]
Titel: Return to Sender Auteur(s): Vera Vergunst, Carla Versteeg en Anne van der Kooi Coördinatie: School aan Zet Vormgeving en fotografie: Joeri Multimedia
School aan Zet wordt uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van OCW, de PO-Raad en de VO-raad.
2
INHOUDSOPGAVE
1.
Inleiding
4
1.1. Wat is de Returnbox
4
1.2. Achtergrond
5
1.3. Instructiemodel
6
1.4. Feedback, een definitie
6
Gebruik van de Returnbox
7
3.
Oefenprogramma
9
4.
Resultaatanalyse
12
4.1. Analyse van de antwoorden van de drie brieven met 4D
12
4.2. Analyse Returnbox - Groene brief (instructie)
13
4.3. Analyse Returnbox - Blauwe brief (oefenen)
15
4.4. Analyse Returnbox - Gele brief (doel van de les)
17
4.5. Voorbeeldanalyse Returnbox
19
5.
Professionalisering
20
6.
Returnbox invoeren op school
21
7.
Referenties
22
Bijlage 1 - Ingevuld voorbeeld groene brief
23
Bijlage 2 - Ingevuld voorbeeld blauwe brief
25
Bijlage 3 - Ingevuld voorbeeld gele brief
27
2.
3
Hoofdstuk 1
Inleiding Luisteren naar leerlingen hoort bij toekomstgericht onderwijs. Uit onderzoek dat is uitgegeven door Kennisnet waarbij de feedback van leerlingen over de onderwijskwaliteit centraal stond (Now it’s our time, 2013) blijkt dat leerlingen een relatie leggen tussen hun eigen motivatie en hun leren. De leerlingen weten feilloos aan te geven wat de vakken leuker zou maken. Zij willen vooral praktisch bezig zijn met de lesstof, bijvoorbeeld door het maken van een app of een filmpje, om tot de kern van de leerstof te komen waardoor deze beter blijft hangen. Leerlingen willen graag weten waarom ze iets leren en wat ze ermee kunnen. Door het combineren van de lesstof met de praktijk leggen zij verbanden, dat werkt enorm motiverend. Het onderwijs van de toekomst mag volgens leerlingen vooral uitdagender, praktischer en met meer context volgens Toine Maes (2013), directeur van Kennisnet. Return biedt een werkwijze om dit soort waardevolle leerlingfeedback te verzamelen en direct te benutten voor het (verder) verbeteren van de les. Door naar leerlingen te luisteren kunnen we het onderwijs beter laten aansluiten op hun belevingswereld en hun behoeften. In deze handleiding leest u meer over de achtergrond van Returnbox. Daarnaast vindt u een werkschema om Returnbox in te zetten, het oefenprogramma om Returnbox in de klas te introduceren en een analyseformulier om de resultaten van Returnbox te analyseren. Tot slot vindt u aanwijzingen om de resultaten naar de leerlingen terug te koppelen. 1.1 Wat is de Returnbox De Returnbox bestaat uit drie brieven voor leerlingen in groep 7 en 8 van de basisschool, met als doel feedback van leerlingen te verzamelen op de lessen van de leerkracht. De leerlingen vullen na afloop van een les de brieven in, waarna de leerkracht de antwoorden op de brieven verzamelt en analyseert. Op basis van deze analyse bepaalt de leerkracht welke feedback hij gebruikt bij de invulling van zijn lessen. Op deze manier kan de leerkracht zijn lessen beter afstemmen op de behoeften van leerlingen.
4
1.2 Achtergrond Het handelen van de leraar vormt de belangrijkste verklarende variabele voor schoolsucces (Marzano, 2003). In Return wordt de koppeling gelegd tussen de lerende organisatie en het handelen van de leraar in de groep. Uit metaonderzoek van Hattie (2009) blijkt dat betrokkenheid van leerlingen bij het leerproces heel effectief is, evenals tweezijdige feedback. Het gaat dan om zaken als: hoe ver is de leerling in het bereiken van het doel, begrijpt de leerling het, zijn er moeilijkheden, misverstanden. Welke fouten maakt de leerling? Leren is vooral effectief wanneer leerlingen in staat zijn hun eigen leergedrag vorm te geven (Marzano, 2003). Marzano onderscheidt vijf dimensies van leren die zowel op de leerling als op de leraar van toepassing zijn. Daarvan kunnen met name de eerste en vijfde dimensie versterkt worden door Return: een positieve attitude ten opzichte van het eigen leren en het ontwikkelen/leren van productieve leergewoontes zoals het reflecteren op hetgeen aangeboden wordt en het eigen leerproces. Uit een review over schoolkwaliteit (Scheerens & Doolaard, 2013) blijkt dat goede feedback één van de factoren is die de kwaliteit van het onderwijs bevorderen. Meestal heeft feedback te maken met zogenaamde instrumentele feedback, dat is een professionele feedback op met name instructie. Het is interessant om bij dergelijke feedback ook die van de directe gebruiker te betrekken, namelijk de leerling zelf. Scheerens & Doolaard maken ook onderscheid in vormen van feedback: “Feedback kan worden gebruikt door een hogere bestuurslaag om beleidsbeslissingen te onderbouwen, maar ook op ‘horizontaal’ niveau kan feedback worden gebruikt voor het bijstellen van plannen en handelingen, als onderdeel van verbetering en leren”. Er zijn verschillende redenen waarom feedback van leerlingen belangrijk is voor leerlingen, leraren en scholen: • In het algemeen kunnen we stellen dat leerlingen meer actief aan het leerproces deelnemen, als leraren hen uitnodigen om feedback te geven. • Leraren krijgen beter zicht op het leerproces van de leerlingen en kunnen het onderwijs daarmee beter afstemmen op de leerlingen. • Als leraar en leerling weten wat ze aan elkaar hebben, kan dit een goede interactie bevorderen, wat ook een positief effect heeft op het welbevinden van leraren zelf (Spilt, Koomen & Thijs, 2011)”. • Als leraren stelselmatig nagaan of de leerstof aansluit bij de kennis die de leerlingen al hebben, kunnen zij - als dit nodig is - zorgen voor een betere afstemming. Dit bevordert het leren, omdat de leerlingen gemakkelijker nieuwe informatie op kunnen nemen als het voortbouwt op wat zij al weten. (Mens, Boonstra, 2013; Van Oers, 2009). • Om het geleerde te laten beklijven bij leerlingen is het belangrijk dat de leraar een koppeling maakt tussen de les en de leerdoelen (in de eerste fase van een les) en vervolgens evalueert wat geleerd is (in de laatste fase van een les). Een effectief middel om het resultaat na te gaan is de directe feedback van de leerling op de lesinhoud en op het toegepaste didactische repertoire van de leraar. 5
1.3 Instructiemodel De basis voor de feedbackformulieren van Returnbox ligt in de fases van een instructiemodel. In de vraagstelling van de formulieren wordt er vanuit gegaan dat er een introductie-, instructie-, oefen-, verwerkings- en evaluatiefase plaatsvindt. Welk instructiemodel u daarbij precies hanteert is niet speciaal van belang. 1.4 Feedback, een definitie Feedback is een veelgebruikte term, vaak voor collegiale feedback in een lerende organisatie. Daarnaast ook als terugkoppeling van het leerproces naar de leerling. Ook leeropbrengsten van leerlingen als data worden gezien als feedback. In Returnbox wordt feedback gebruikt als terugkoppeling van informatie van de leerling over de vorm en inhoud van de les aan de leerkracht. De leerling geeft door het beantwoorden van de vragen in de Returnbrieven informatie aan de leerkracht over zijn beleving van de les. De vragen zijn erop gericht de leerling te laten reflecteren op hoe prettig hij de les heeft ervaren en hoeveel hij ervan heeft geleerd. Door een mix van open vragen, meerkeuze en schaalvragen, geven de antwoorden van de leerlingen een goed beeld van deze aspecten gedurende de instructiefase, de oefenfase en de les in het algemeen. De definitie van feedback die we gebruiken in Returnbox is als volgt: De informatie die je geeft aan iemand over zijn prestaties en hun werkgerelateerd gedrag, om te helpen individuele, groeps- en organisatiedoelen te bereiken. Hierbij is in dit geval de feedbackgever de leerling, een subgroep leerlingen of de hele groep leerlingen. De feedbackontvanger is in dit geval de leerkracht.
6
Hoofdstuk 2
Gebruik van de returnbox Met behulp van onderstaand stroomdiagram, kunt u stapsgewijs zien hoe u de Returnbox kunt inzetten.
1. Oefenprogramma
2. Afname Returnbox
3. Analyse 4D
4. Terugkoppeling klassikaal
5. Wijzigingen doorvoeren
Toelichting stroomdiagram: 1. Als u de Returnbox wilt inzetten doorloopt u met uw leerlingen het Oefenprogramma (hoofdstuk 3) voorafgaand aan de les waarvoor u de Returnbox wilt afnemen. 2. U laat de leerlingen na afloop van de les de brieven invullen. Er zijn drie kleuren brieven: • Groene brief: hierin staan vragen over de uitleg • Blauwe brief: hierin staan vragen over hoe het oefenen is gegaan • Gele brief: hierin staan vragen over wat je moest leren en of dat is gelukt.
7
Deel na afloop van de les de brieven uit. Dit kan op verschillende manieren. 1. Deel de groep in 3 kleuren door de leerlingen om de beurt een groene, blauwe en
gele brief te geven. Elke leerling krijgt dus 1 kleur brief;
2. Geef door uzelf ingedeelde groepjes verschillende kleuren brieven; 3. Vraag aan de leerlingen welke kleur brief ze willen; 4. Het is ook mogelijk om niet alle kleuren brieven te gebruiken, maar bijvoorbeeld
alleen de gele brief te laten invullen.
3. Als de leerlingen de brieven hebben gepost in de Returnbox, analyseert u de antwoorden van de leerlingen met behulp van de Resultaatanalyse, zie hoofdstuk 4. 4. U koppelt de resultaten klassikaal of in subgroepen terug aan de klas. Enkele aanwijzingen hiervoor vindt u in hoofdstuk 4, de Resultaatanalyse. 5. In de volgende periode voert u de wijzigingen door zoals afgesproken met de leerlingen. Een volgende afname begint hierna weer vanaf punt 2.
8
Hoofdstuk 3
Oefenprogramma 1. Start van de les Laat de video zien van een zwemanalyse: https://www.youtube.com/watch?v=rdaSnZvPOkU Vraag de leerlingen wat er op de film gebeurt. Wat doet de trainer? Waarom gebruikt hij de camera’s en de computeranalyse? Vraag aan de kinderen of zij ook op een sportles zitten. Wat zegt hun trainer dan? Waarom? Laat ze aan elkaar vertellen dat trainers of coaches iets tegen de sporters zeggen om hen beter te laten voetballen of sporten. Doordat ze aanwijzingen of tips krijgen van de coach of trainer worden ze beter. Merken de kinderen ook dat ze door aanwijzingen beter worden? Geven de kinderen zelf ook weleens aanwijzingen of tips aan anderen? Wanneer dan en aan wie? Waarom zeggen ze dat? (tegen teamgenootjes, broer of zus, of tegen ouders of vriendjes/vriendinnen, klasgenoten)
9
2. Maak met de leerlingen een woordweb over hoe je ergens ‘beter in kunt worden’ op het digibord. Vraag de leerlingen waardoor ze denken dat ze ergens beter in kunnen worden. Als een leerling het woord ‘feedback’ daarbij noemt, bespreek dan met de leerlingen de betekenis van dit woord. Vertel de leerlingen dat het woord feedback letterlijk betekent: ‘voeding teruggeven’ en bespreek eventueel de definitie uit hoofdstuk 1. Voorbeeld van een woordweb:
leren
veranderen
feedback
hoe kun je ergens beter in worden?
oefenen
tops
tips doelen
- positief - negatief
3. Maak de verbinding met het leren in de klas en praat met elkaar over dat je als leerling in de klas eigenlijk ook telkens feedback krijgt van elkaar en van de leerkracht. Laat de leerlingen een voorbeeld opnoemen van feedback aan elkaar en feedback van de leerkracht. Leg uit dat je van feedback iets wil kunnen leren, dat het dus om duidelijk gedrag van iemand gaat en niet om wie die persoon is. Je geeft feedback op een respectvolle manier. Kent iedereen dit verschil? (indien Vreedzame school of bijvoorbeeld Kanjertraining: verbind met de terminologie die daarbij gebruikt wordt) Iemand moet er iets van kunnen leren. Laat voorbeelden zien, de leerlingen gaan staan als ze het goede feedback vinden en blijven zitten als ze het geen goede feedback vinden. Voorbeelden: • Jij bent ook altijd zo voorzichtig • Ik zie dat je hard hebt gewerkt, ook de sommen met decimalen gingen dit keer
helemaal goed
10
• Volgens mij kun je best wat sneller werken, probeer deze stap eens over te slaan,
kijken of het dan ook lukt
• Voorbeeldfilmpje van leuke feedback:
https://www.youtube.com/watch?v=Z0rnvGYfhbw
4. Bekijk met de leerlingen dit filmpje over basisschoolleerlingen die iets vertellen over hoe ze leren in de klas: https://www.youtube.com/watch?v=LuVVJPuUTrc Leg uit dat ook jij als leerkracht leert en graag feedback wil krijgen van de leerlingen op hoe de les is gegaan. Misschien hebben de leerlingen wel hele goede tips voor je waar je zelf nooit aan hebt gedacht. Daarom ga je straks aan het eind van de les de leerlingen brieven geven die ze moeten invullen. Er zijn drie kleuren brieven, • Groene brief: hierin staan vragen over de uitleg • Blauwe brief: hierin staan vragen over hoe het oefenen is gegaan • Gele brief: hierin staan vragen over wat je moest leren en of dat is gelukt. 5. Neem de brieven door met de leerlingen. Leg uit dat de brievenbus (de Returnbox) in de klas staat om de brieven in te doen. Dat is dan de post van de leerlingen aan de leerkracht. Let op! Er zal in elk geval één gouden tip per kleur brief worden gekozen waar de leerkracht zeker iets mee kan doen. Geef dus duidelijke en goede antwoorden, dan is de kans groter dat jouw tip wordt gekozen! 6. Vraag of iedereen het begrijpt en of er nog vragen zijn. 7. Start de normale les 8. Deel na afloop van de les de brieven uit. Dit kan op verschillende manieren. • Deel de groep in 3 kleuren door de leerlingen om de beurt een groene, blauwe en
gele brief te geven. Elke leerlingen krijgt dus 1 kleur brief.
• Je geeft verschillende groepjes verschillende kleuren brieven • Vraag aan de leerlingen welke brief ze het liefst willen invullen, over de uitleg, het
oefenen of over het doel van de les.
11
Hoofdstuk 4
Resultaatanalyse 4.1 Analyse van de antwoorden van de drie brieven met 4D Voor de waarborging van de kwaliteit van de analyse voert u de analyse uit met een directe collega leerkracht. Door samen de antwoorden van de leerlingen te bekijken en te duiden, is de kans groter dat u waardevolle informatie op de juiste manier interpreteert. De kritische vragen en suggesties van uw collega kunnen u verder helpen bij het uitwerken van de actiepunten. Het is aan te raden de analyse van de feedback de eerste keer samen te doen met een begeleider, dat kan een interne of externe begeleider zijn. Deze zal u kunnen helpen de antwoorden van de leerlingen in de juiste context te plaatsen en objectief te bepalen welke aanpassingen in uw lessen nodig zijn. Ook kan deze begeleider u helpen bij ideeën om uw ‘tops’ verder uit te bouwen. Het meest waardevol maakt u de feedback van de leerling als deze begeleider bij u in de klas heeft meegekeken tijdens uw les. • Data: - Vul de tabellen op de analyseformulieren per brief in aan de hand van de
antwoorden van de leerlingen;
- Reken waar mogelijk de gemiddelden van de smileys uit; - Inventariseer de antwoorden op de meerkeuzevragen; - Loop de antwoorden op de open vragen door en selecteer de meest interessante. • Duiden: - Analyseer de samenvatting van de antwoorden van de leerlingen; - Bepaal wat de antwoorden van de leerlingen betekenen voor uw uitleg, het
oefenen en het doelgericht ondersteunen van leerlingen tijdens de les;
- Beschrijf per kleur uw conclusies. • Doelen: - Bepaal welke aandachtspunten u gaat hanteren op basis van de antwoorden van
de leerlingen;
- Selecteer per kleur brief een Gouden Tip waarvan u denkt dat u daar gehoor aan
kunt geven en maak hiervoor een plan en beschrijf dit onder ‘actiepunten’;
- Selecteer een Top die u met leerlingen wil bespreken om aan te geven dat u dit
vaker zou willen doen of zou willen uitbreiden evt. naar andere lesmomenten/
vakken. 12
• Doen: - Bespreek met de leerlingen de resultaten van de brieven; - Hang de groene, gele en blauwe Gouden Tips en de Tops op in de klas; - Voer de verbeteringen door. 4.2 Analyse Returnbox - Groene brief (instructie) Naam
Smiley 1-4
Waardoor niet goed
Lengte uitleg vraag 3
Smiley 1-4
leerling
vraag 2
gesnapt? a t/m e
kort/lang/goed
vraag 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Totaal Gemiddeld
13
Vraag 4: Wat vind jij de leukste manier van uitleggen? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Gouden Tip: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Gouden Top: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Conclusies: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Tips/suggesties van collega: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Actiepunten: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
14
4.3 Analyse Returnbox - Blauwe brief (oefenen) Naam
Uiltje 1-4
Lengte oefenen kort/
leerling
vraag 2
lang/goed
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Totaal Gemiddeld
15
Uiltje 1-4 vraag 4
Fijne manier oefenen
Vraag 5: Wat ging er goed bij het oefenen vandaag? Zelf
Klasgenoot
Gouden Tip: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Gouden Top: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Conclusies: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Tips/suggesties van collega: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Actiepunten: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
16
4.4 Analyse Returnbox - Gele brief (doel van de les) Naam
Heb je dat geleerd?
Snap je alles? Vraag
Hoe vraag
Welke smiley
leerling
vraag 2 ja/nee,
3 ja/nee, namelijk
4 a t/m g
1-4 vraag 5
want 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Totaal Gemiddeld
17
Vraag 4: Wat zou je nog willen doen om wel alles te snappen? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Gouden Tip: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Gouden Top: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Conclusies: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Tips/suggesties van collega: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Actiepunten: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
18
4.5 Voorbeeldanalyse Returnbox
19
Hoofdstuk 5
Professionalisering Als u de feedback in 4D heeft geanalyseerd, komen daar ideeën uit over hoe u uw lessen wilt aanpassen. Belangrijk daarbij is te bedenken op welke manier u daarvoor uw handelen in de klas moet aanpassen. Bedenk goed of er aspecten aan deze veranderingen zitten waar u wellicht hulp bij nodig hebt. Moet u voor het doorvoeren van de verbeteringen nog dingen leren? Het is aan te raden de resultatenanalyse samen met een collega of een intern begeleider te bespreken. Met deze collega kunt u bekijken welke vaardigheden u al in huis heeft of wellicht nog moet bijleren om de beoogde veranderingen in de lessen door te voeren. De punten uit de analyse van de Returnbox zijn uitstekend in te passen in uw Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP). Doorloop daarvoor de volgende stappen: 1. Analyseer de data uit de Returnbox; 2. Bespreek de uitkomsten met een collega. Focus daarbij op de opvallende zaken; 3. Stel vast welke feedback het meeste waardevol en/of verrassend is; 4. Kies voor één veranderpunt; 5. Zet dit veranderpunt om in een smart geformuleerd actieplan; 6. Pas het POP eventueel aan of breidt het uit.
20
Hoofdstuk 6
Returnbox invoeren op school Om de Returnbox succesvol in te kunnen zetten op school, moet u rekening houden met de volgende aandachtspunten/voorwaarden: • Er heerst een open cultuur, leerkrachten zijn bereid de deur open te zetten voor feedback van collega’s en leerlingen; • Leerkrachten die de Returnbox willen inzetten krijgen daarbij ondersteuning van een interne of externe begeleider; • Leerkrachten krijgen de ruimte om bij collega’s in de klas te observeren om vervolgens samen de resultaten van de Returnbox te analyseren; • De Returnbox is ontwikkeld om terugkerend in te zetten, bijvoorbeeld maandelijks of drie keer per jaar. Het is aan te bevelen om de leerlingen regelmatig om feedback te vragen om vorderingen en veranderingen in de klas te kunnen volgen. Let er wel op dat leerlingen gemotiveerd blijven om de brieven in te vullen; • Plan in het begin van het schooljaar de momenten om de Returnbox in te zetten in de klas; • Maak de resultaten uit de Returnbox een vast onderdeel van voortgangsgesprekken tussen de directeur en de leerkrachten; • Evalueer de inzet van de Returnbox Jaarlijks met het gehele team.
21
Hoofdstuk 7
referenties Borgers, de Leeuw & Hox (2000). Ongoing research. Children as respondents in survey research: cognitive development and response quality. Bullentin de M’thodologie Sociologique, 66, 60-75. Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. Routeledge: London. Kreutzer, P., Hoek van Dijke, N. & De Jong-Hooiveld, M. (2013). Now it’s Our Time. Kennisnet: Zoetermeer. Maes, T. (2013) via: https://www.youtube.com/watch?v=a61j2SitIGI Marzano, R. (2003). What works in schools: Translating research into action. Alexandra, VA: Association for Supervision and Curriculum Development. Mens, M., Boonstra, M. & Tjallema, M. (2013). Breinsleutels. CED-Groep: Rotterdam. Oers, Bert van (2009). Developmental education: improving participation in cultural practices.. In M. Fleer, M. Hedegaard, & J. Tudge (Ed.), Childhood studies and the impact of globalization: Policies and Practices at global and local levels. (pp. 293-317). World Yearbook of Education. New York: Routledge. Scheerens, J. & Doolaard, S. (2013). Review studie ‘onderwijskwaliteit PO’. Rijksuniversiteit Groningen: Groningen. Spilt, J.L., Koomen, H.M.Y., Thijs, J.T. & van der Leij, D.A.V. (2011). Building strong teacher-student relationships: Preliminary support for relationship-focused reflection. Poster presented at Biennial Meeting SRCD (Society for Research in Child Development): Montreal, Canada (2011, March 31 - 2011, April 2)
22
bijlage 1
ingevuld voorbeeld groene brief
23
24
bijlage 2
ingevuld voorbeeld blauwe brief
25
26
bijlage 3
ingevuld voorbeeld gele brief
27
28
School aan Zet Lange Voorhout 20 | 2514 EE Den Haag Postbus 556 | 2501 CN Den Haag www.schoolaanzet.nl
