Respect voor thuisblijvers. F l o o r t j e D e s s i n g, r e i s s p e c i a l i s t. Milieuactivisme in China. Schoon vliegen in 2050?

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 37– nr 6 – juni 2008 – prijs € 3,60

Milieuactivisme in China Schoon vliegen in 2050? Tuinen langs het spoor Opinie: “Onteigen land voor natuur” Italië en de afvalmafia

Fl o ort j e D e s si ng , re i s spe c ia l i st

“Respect voor thuisblijvers”

Milieudefensie Magazine nummer 6 juni 2008.

6 Fl o ort j e Dessing

Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier.

Ze houdt intens van de aarde, dus is reisprogramma’s maken haar werk. Onlangs stapte ze over naar Llink. Een gesprek over thuisblijven en vliegen, ecolodges

redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Joanne Alting, Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, Jaap Dirkmaat, Koos Dijksterhuis, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Bart Boon, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Cartoon: Zak, Stevenhagen Cover: Merlijn Doomernik/HH Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Salland de Lange, Deventer Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 32,50 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieudefensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. Los verkrijgbaar bij Athenaeum Nieuwscentrum, Spui 14-16, Amsterdam en Selexyz Donner, Lijnbaan 150, Rotterdam. Losse nummers kosten € 3,60 advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

en fietsvakantie.

1 4 Ac t i evoe re n in China Het lijkt onmogelijk, milieuactivisme in China, maar de milieubeweging is er gigantisch. In hun kielzog vindt steeds meer democatisering plaats.

28 Opinie: on t e i g e n vo or n at u u r De Ecologische Hoofdstructuur schiet niet op. Land onteigenen voor natuur is een prima oplossing, ook voor de boeren, betoogt de Raad voor het Landelijk Gebied.

milieudefensie magazine 6 – 2008

Schuld en Boete

32 Schoon vliegen Klimaatneutraal vliegen? Ja, zegt de sector, in 2050. Maar volgens de cijfers is hun uitstoot dan verviervoudigd. Gaat innovatie en compensatie helpen?

Ve r d e r 5 D r a m at i s c h e r a p p o rt e n b i o d i v e r s i t e i t 1 0 Ve r k e e r d e m e t i n g e n va n v e r k e e r 1 1 S h e l l i n d e b e k l a ag d e n b a n k 1 2 M i s l u k t d e Ta f e l va n A l d e r s ? 1 8 Ku n s t : vo l k s t u i n e n l a n g s h e t s p o o r 2 4 S e r i e E u r o pa : v u i l n i s e n m a f i a i n Ita l i ë

Rubrieken 4 Ko rt e b e r i c h t e n – c a rt o o n z a k 9 L okaal: Geldrop 11 Column Bijlo 20 Consument 21 Recept 2 4 Wi n k e lt j e M D – c o l u m n D i r k m a at 2 6 B r i e v e n – c a rt o o n S t e v e n h ag e n 2 7 O p r o e p e n e n ag e n da 30 Media

Hoewel de voedselcrisis volgens recente gegevens van de VN voedsel en landbouworganisatie FAO haar voorlopige piek heeft bereikt, zijn de meeste deskundigen het er over eens dat de hoge voedselprijzen een blijvend fenomeen zijn. Minder consensus is er over de oorzaak. Is het de bevolkingsgroei, de klimaatsverandering of de neo-liberale globalisering? Of zijn biobrandstoffen, speculanten en vleeseters de schuldige? Wat opvalt is dat iedereen vooral anderen de schuld geeft. Veel ontwikkelingslanden kijken vermanend naar het Westen omdat de toenemende vraag naar biobrandstoffen de vraag naar landbouwproducten opstuwt. In de VS verdwijnt 30 procent van de graanoogst al in de tank van de automobilist. Europese oliemaatschappijen willen niet zeggen waar hun biodiesel vandaan komt, maar uit een recent onderzoek van een aantal milieuorganisaties blijkt dat ze veel soja-, koolzaad- en palmolie door hun diesel en benzine mengen. De productie hiervan gaat zoals bekend ten koste van de voedselproductie.

commentaar Toch wordt op wereldniveau hooguit 2 procent van het totale landbouwareaal gebruikt voor bio-energie. Dat kan de crisis dus niet verklaren. Volgens de Indiase premier Manmohan Singh zijn de westerse speculanten die door hun zucht naar winst de voedselprijzen opdrijven, de schuldigen. Sinds de kredietcrisis hebben veel beleggers hun blik verlegd van aandelen naar de handel in grondstoffen en voedsel. Speculanten zeggen echter dat zij de schaarste niet veroorzaken, maar veel geld kunnen verdienen met handel in voedsel omdat het schaars is. Of zoals een van het het verwoorde: “als het buiten koud is geef je toch ook niet de thermometer de schuld? De Amerikaanse president Bush was de vermanende vingertjes richting Westen zat en wees de opkomende middenklasse in India en China aan als schuldige. Zoals alle mensen die meer te besteden krijgen, gaan zij meer vlees eten. “Hun middenklasse is groter dan onze totale bevolking”, aldus een verontwaardigde Bush. Dat de gemiddelde Amerikaan per dag vier keer zoveel vlees eet als de gemiddelde Aziaat, vergeet Bush voor het gemak. Bovendien is een groot deel van de Indiase middenklasse vegetariër. Nu ben ik dat zelf ook, maar toen ik onlangs - nu eens zonder smokkelen - mijn voedselvoetafdruk berekende op www.voetenbank.nl bleek deze toch anderhalf keer zo groot als verantwoord volgens de duurzame voetafdruk. Tot mijn opluchting bleek de voedselvoetafdruk van de gemiddelde Nederlander twee maal zo groot als verantwoord. Veel van mijn buren, kennissen en vrienden zijn dus schuldiger dan ik. Hoe zit dat met jou? Freek Kallenberg

3 1 R e c e n s i e e n p u b l i c at i e s 3 5 H a rt e n Z i e l : J o o s t va n M i l i e u f o c u s


Dirty Development Mechanism

Het duurzaamheidsbesef van religieuze stromingen neemt toe. Religieuze leiders van christelijke, islamitische en joodse gemeenschappen in Europa pleiten voor een soberder leven om klimaatverandering tegen te gaan. De bijeenkomst over klimaatverandering, waar eenentwintig religieuze leiders elkaar troffen, vond begin mei in Brussel plaats en was georganiseerd door de Europese Unie. Voorzitter Jose Manuel Barosso constateerde echte inzet bij de leiders. Intussen voert de Paus voor het Vaticaan een nieuw energiebeleid. Op het dak van de audiëntiezaal van het Vaticaan worden ruim 2000 zonnepanelen geplaatst door een Duits bedrijf. Hierdoor wordt 315 ton CO2 bespaard. In Nederland heeft de ChristenUnie besloten dat zij een eigen geluid wil laten horen over duurzaamheid. Hun Wetenschappelijk Instituut bereidt een grote publicatie voor op drie gebieden: het verbruik van bronnen; water-, lucht- en bodemgebruik; en ecologie en biodiversiteit. (Bron ANP)

mechanisme werkt de verkeerde kant op. CDM pompt miljarden in chemische industrie, kolen- en oliebedrijven en destructieve waterkrachtcentrales, en financiert in veel gevallen projecten die zonder dat geld ook gebouwd zouden worden. Terwijl CDM juist nieuwe projecten moet opleveren. David Victor, emissiehandelanalyst aan de Stanford Universiteit, stelt in het artikel zelfs dat tweederde van de klimaatcompensatieprojecten geen daadwerkelijke CO2-reductie bewerkstelligen. Er blijkt veel mis met de controle op welke projec-

ten CDM verdienen. Bovendien, zo stellen de onderzoekers, gaat er een perverse prikkel van het mechanisme uit. Het instellen van milieuwetgeving in ontwikkelingslanden is niet lucratief, want het maakt van duurzame projecten een standaard, waardoor zij niet meer voor CDM-fondsen in aanmerking komen. Een toenemend aantal experts vindt het risico dat deze strategie niets oplevert te groot en pleit ervoor om deze op termijn te verlaten. (Bron: The Guardian)

Frieslân LED Spaarlampen? Nee. Heel Friesland aan de LED-lampen, dat is wat Duurzaam Frieslân wil. Hun campagne Better LED as Net moet ervoor zorgen dat er 150 duizend LED lampen in Friese huishoudens komen. Een ander doel is dat er in tenminste twintig kantoren de TL-verlichting wordt vervangen door LED-buizen en dat in meerdere gemeen-

ten de straatverlichting op LED lampen gaat werken. Tijdens het Friese klimaatfestival Sinnewiken op 30 mei werd de aftrap gegeven. Op het rondreizende festival kunnen burgers de weken na de start met sterke korting LED-lampen aanschaffen. Na de zomer barst de campagne los met spotjes op radio en tv. Meer informatie: www. sinnewiken.nl

ZAK

Groener geloven

De Britse krant The Guardian kwam met zorgelijk nieuws over het Clean Development Mechanism (CDM). Deze regeling is een vorm van klimaatcompensatie door middel van investeringen in duurzame projecten in ontwikkelingslanden. CDM is het belangrijkste instrument om de klimaatdoelen uit het Kyotoverdrag te halen en wordt door de Verenigde Naties en de Wereldbank beheerd. Maar, zo beweert onderzoeker Patrick McCully, directeur van de Amerikaanse denktank International Rivers in The Guardian, dit


Alternatieve kernbrandstof Energieproducent EPZ, eigenaar van kerncentrale Borssele, wil alternatieve brandstoffen inzetten om het gebruik van natuurlijk uranium te verminderen. EPZ heeft een vergunningsaanvraag ingediend bij het ministerie van VROM om de centrale hiervoor aan te mogen passen. De brandstof waar het om gaat is MOX, mengoxide, bestaand uit afvalproducten van de kernindustrie. Het is een mengsel van 92 procent (verarmd) uranium en 8 procent plutonium en wordt verkregen door opwerking van opgebruikte ‘normale’ reactorstaven van verrijkt uranium. Voor de uraniumstaven is veel natuurlijk uranium nodig. Dat stijgt momenteel in prijs, door de wereldwijd toegenomen belangstelling voor kernenergie. Bovendien schat men dat, na olie, de beschikbaarheid van uranium over dertig tot vijftig jaar ook een probleem zal vormen. Daarnaast is er een overschot aan plutonium.

MOX wordt wereldwijd al vaker gebruikt in kerncentrales en maakt dan vaak een derde tot de helft van de reactorkern uit. MOX lijkt een goede oplossing voor het verwerken van kernafval, maar er zijn ook bezwaren. Greenpeace stelt dat het gevaarlijk kan zijn dat mengoxide zich minder stabiel gedraagt in de centrale dan verrijkt uranium. WISE stelt dat slechts iets meer dan drie procent van het plutonium wordt opgebruikt en het afval veel radioactiever is. Het benodigde zwaar radioactieve plutonium komt bovendien niet van nature voor op aarde en kan alleen worden verkregen door opwerking van kernafval. Dit is echter een zeer vervuilend proces en al sinds de jaren zeventig verantwoordelijk voor beruchte lozingen in zee, zoals bij Sellafield in Ierland. Nog een bezwaar tegen opwerking en op grote schaal vervoeren van plutonium: het is erg geschikt voor kernwapens. (AO)

Corus onder vuur Vroeger heette het Hoogovens, nu Corus, en het staalconcern ligt onder vuur. De milieuvergunning die de provincie Noord-Holland januari 2007 verstrekte, blijkt niet in orde. Enkele milieuorganisaties, de gemeente Beverwijk en de Stichting Dorpsraad Wijk aan Zee hadden bezwaar aangetekend en kregen 28 mei gelijk van de Raad van State. De organisaties kwamen in actie na een uitzending van het televisieprogramma Zembla, waarin naar voren kwam dat kinderen in Beverwijk en Wijk aan Zee vijf tot veertien maal meer chroom in hun lichaam hebben dan verwacht. De Raad van State stelt nu dat het provinciebestuur strengere normen had moeten opnemen voor de uitstoot van een aantal zware metalen zoals

cadmium en arseen. De uitstoot van een aantal andere, waaronder chroom, bleek ten onrechte helemaal niet aan een maximum gebonden. De provincie krijgt vijf maanden de tijd om de vergunning aan te passen, tot die tijd gelden de huidige normen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu stelt een onderzoek in naar de gezondheidsrisico’s.


Het drama biodiversiteit De groene netwerkorganisatie Global Forest Coalition presenteerde eind mei op de negende Conferentie van de Partijen bij het Biodiversiteitsverdrag 22 landenevaluatierapporten, waarin ze per land de stand der biodiversiteit bekijken. Tijdens de zesde conferentie hadden de partijen afgesproken dat de teruggang van het soortenverlies moet tegengaan. Maar dat valt niet mee.

te produceren op landbouwgrond en pleit voor grootschalig bosherstel ten koste van landbouwgronden. Dit zou ook een grote bijdrage kunnen leveren aan de Nederlandse klimaatdoelstellingen.

Living Planet Index

De cijfers uit de onlangs gepubliceerde Living Planet Index van het Wereld Natuurfonds zijn nog alarmerender. Het aantal wilde Bos dieren is in op landdertig jaar met bouwmeer dan een grond kwart gedaald. Het rapBij sommige port over diersoorNederland ten zijn de is niet positief. Auteur Renaat aantallen zelfs schrikbarend van Rompaey van Wageningen snel teruggelopen. Het WNF International Experts concluonderzocht samen met de deert dat Nederland een grote Zoölogische Vereniging van rol speelt in tropisch bosbeLonden vierduizend verschilheer. Op positieve wijze, door lende populaties van honontwikkelingshulp die voor derden soorten op land, zee duurzaam bosbeheer wordt en zoetwater. De index toont gebruikt, maar ook op negadat deze met 27 procent zijn tieve wijze, door ons consump- gekrompen tussen 1970 en tiepatroon waar wereldwijd 2005. Grote zeevissen, zoals veel bos voor sneuvelt. Boven- zwaardvissen en hamerhaaien, dien is er in ons eigen land ook zijn zelfs al 28 procent van hun een probleem. Uit de Natuurba- populatie kwijtgeraakt in de lans 2007 bleek al dat Nederafgelopen tien jaar. Volgens land de Europese afspraken de onderzoekers is het verlies over het aanwinnen van nieuwe van natuurlijke leefomgeving natuur - die weer aansluiten bij en de overexploitatie van VN-doelen om soortenverlies soorten, zoals overbevissing, te stoppen - voor 2010 niet hoofdverantwoordelijk voor gaat halen. Het landenevaluade ineenstorting. Vervuiling en tierapport van Van Rompaeay de verspreiding van uitheemse laat opnieuw zien dat er groot soorten dragen ook bij. De rol gebrek aan ruimte is voor de van klimaatverandering is nog belangrijkste diersoorten die in niet zo groot, maar kan, volhet Nederlandse bos thuishogens de onderzoekers, “geduren. Dat maakt het onmogelijk rende de komende decennia om verder biodiversiteitsverlies de grootste bedreiging voor tegen te gaan. Van Rompaey biodiversiteit worden.” ziet een gevaar in de toegenomen druk om biobrandstoffen Annemarie Opmeer

Fl o ort j e D e s si ng

“Ik reis niet rücksichtslos” Reizen: vervuilend, maar ook verrijkend. Reisexpert Floortje Dessing zit midden in die spagaat. Een gesprek over Tsjernobyl en strandhoppen, langzaam reizen en vegetarisch eten onderweg. Annemarie Opmeer

Z

e is, niet overdreven, minstens de helft van het jaar op reis om televisieprogramma’s te maken. En ook als ze even terug in Nederland is, en vrij, wil ze weer op pad. Voor mediapersoonlijkheid en reisspecialist Floortje Dessing is reizen een levensstijl. Wel maakte ze de laatste tijd een paar bewuste keuzes. Zo startte ze een winkel met duurzame kleding en vertrok ze bij RTL. Reizen is nog steeds haar werk, maar ze is nu “wat ouder en rustiger geworden”. “Ik heb veertien jaar voor RTL gewerkt en daar was ik wel klaar,” verklaart Floortje haar onverwachte vertrek bij haar werkgever. “Zij wilden meer adrenaline in de reisprogramma’s en ik heb daar niet zo’n behoefte meer aan. Ik wil dat niet heel mijn leven doen. Daarom ben ik overgestapt naar Llink.” Hoewel haar contract nog een jaar doorliep, wilde de programmadirecteur van RTL 5 Floortje niet in de weg staan. De overstap van ‘de koningin van de reisprogramma’s’ van de grootste naar de kleinste omroep (met de grootste idealen) was opmerkelijk nieuws. Ze is de eerste om te zeggen dat ze zo groen nou ook weer niet is, maar respect en ontzag voor de wereld zijn haar belangrijkste drijfveren. “Natuurlijk, ik ben er minstens een kwart in salaris op achteruit gegaan, maar het is een publieke omroep, dus dat is heel

normaal. Dat is ook niet zo belangrijk. Ik heb behoefte aan diepgang. Hier kan ik m’n ei in kwijt.”

Slow Travel

Dessing, nu 37, studeerde audiovisuele media aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, en begon haar carrière bij radio Veronica. Ze maakte haar televisiedebuut in 1995, bij Veronica, waar ze jongerenprogramma’s als Young Americans, Trexx tv en NOW tv presenteerde. Toen ze voor het eerst een reisprogramma maakte, was ze verkocht. “We maakten een programma over de Camel Trophy, een autorally waarbij we een maand door Mongolië trokken,” vertelde ze in Villa Felderhof. “We sliepen in een tent, en het was soms wel vijf graden onder nul. Dat betekende niet douchen, jezelf wassen in bijna bevroren beken. Dat vond ik echt helemaal geweldig.” Sindsdien is ze niet meer opgehouden: Arrivals, Yorin Travel, RTL Travel, alles van haar eigen productiemaatschappij Dessing Productions. Nu maakt ze, voor Llink, 3 op reis. En ook als ze niet op pad hoeft, gaat ze toch. Waar komt die reislust toch vandaan? “Het maakt me intens gelukkig om overal rond te kijken,” zegt ze. “De aarde is zo belachelijk mooi.” Maar reizen legt wel een enorm beslag op die aarde. Zeker gezien de mate waarin zij reist. Hoe verenigt ze die dingen? “Er

zijn vast mensen die zeggen ‘jij moet je mond houden, want jij vliegt heel veel’. En dat is ook zo, ik vlieg veel, maar zo zwart-wit kan ik dingen niet zien. Ik ben een kind van deze tijd. Ik zit soms in de auto of het vliegtuig. Maar ik wil toch bewust met die dingen omgaan.” Dus compenseert ze al een tijd alle reizen van haar productiemaatschappij, sinds kort in samenwerking met de Windunie. “Ja, ook mijn privéreizen.” Voor Llink reist ze nu met trein, bus of boot. ‘Slow travel’, noemt ze het, langzame, soms zelfs trage reizen. “Soms kun je er echt gek van worden. We waren op milieudefensie magazine 6 – 2008

weg naar Bhutan over land en zouden de Zwarte Zee oversteken met een vrachtschip. Dan duurt het zomaar een paar dagen voor dat schip vertrekt. Twee dagen om alles rond te krijgen. Dan zit je eenmaal in het schip, duurt het nog eens twaalf uur voor het werkelijk vertrekt. Bij ons speelt mee dat we een programma maken en vrijwel altijd haast hebben. Je zit met filmvergunningen, schema’s en afspraken, apparatuur. Wij zijn een maand op reis geweest. Ik kan me voorstellen, dat als je maar een paar weken vakantie per jaar hebt, zoiets niet zo aantrekkelijk is. Toch is het een kwestie van schakelen. milieudefensie magazine 6 – 2008

Als ik eenmaal besef: dat schip vertrekt wel, nu kan ik gewoon even een boekje lezen of uitrusten, dan is het eigenlijk heel prettig.”

Ontdekkingsreiziger

Echt nieuw is het langzame reizen niet voor Dessing. “Alles heb ik wel eens eerder gedaan; fiets, trein, veerboot, kano. Met mijn ouders ging ik nooit buiten Nederland op vakantie.” Dessing komt uit een “groen nest”, met nog drie broertjes en zusjes. “We hadden geen televisie, gingen naar de Vrije school, en op vakantie met de tent of een zeilboot. We

waren altijd aan het spelen in de duinen. Wilgen knotten heb ik ook wel gedaan. Ik heb een hele goede opvoeding gehad, heel open, niet streng. Dat was blijkbaar een goede basis.” In Villa Felderhof, waar ze ook vertelt over haar jeugd, blijkt dat ze een WNF Ranger was, en toont ze klassenfoto’s met haar favoriete trui ‘Wees wijs met de Waddenzee’. “Vroeger wilde ik altijd ontdekkingsreiziger worden.” vertelt ze Felderhof. “Tot ik erachter kwam dat dat niet kon, omdat alles al ontdekt was.” Nieuwsgierigheid naar de wereld zat er dus al vroeg in, maar zoveel kilometers,

was dat niet schrikken voor haar ouders? “Nee,” zegt ze ons, “zij vinden het leuk. Ook zij zien dingen niet zwart-wit.” Vegetariër - “eigenlijk pescotariër, ik eet wel eens vis” - is ze pas later geworden, nadat een medestudent op de HKU een confronterende documentaire maakte. Toen besefte ze dat ze vlees eten niet voor zichzelf kon verantwoorden. “Ik vind niet dat er zo’n sterk verschil is tussen mensen en dieren.” Onderweg blijkt haar eetpatroon helemaal niet zo moei-

“Ontdekkingsreiziger worden kon niet, want alles was al ontdekt.” lijk vol te houden. “In landen als India is er voldoende keus. Bovendien is het daar echt verstandiger om geen vlees te eten, ook al ben je geen vegetariër, gewoon uit hygiënisch oogpunt.” In een primitiever land als Mongolië, waar men vooral vlees eet, is het ook wel te doen. “Dan neem ik zelf wel wat nootjes mee.” In een land als Argentinië, ook een vleescultuur, wordt het ingewikkelder. “Daar maken ze het ook nog eens enorm lekker klaar...”

Offer

“Reizen verrijkt een mens enorm” zegt Dessing. Toch vindt ze niet dat mensen die streng op hun ecologische voetafdruk letten van alles missen. “Ik heb uitermate veel respect voor thuisblijvers. Over mensen die zulke keuzes maken zal ik nooit iets zeggen. Zo milieubewust ben ik zelf niet. Je kunt overigens wel degelijk een enorm eind komen zonder dat je voetafdruk zoveel groter wordt.” Sterker nog, stelt ze “de halve wereld is bereikbaar met het openbaar vervoer.” Uit haar groeiende maatschappelijke betrokkenheid begon ze Nukuhiva, een winkel in Amsterdam met duurzame kleding, en zelfs een FSC-houten vloer. “Toen ik jong was, was je of ‘normaal’ en droeg je ‘gewone’ kleding, of je was een hippie. Tegenwoordig is dat veel vloeiender, een mooie mix. Mijn winkel hangt vol met leuke kleding, goeie jeans, eerlijk en schoon geproduceerd. En het loopt als een tierelier.” Een tweede Nukuhiva opende afgelopen maand in Utrecht. Ja, ze moedigt mensen aan de wereld te verkennen, maar, zo vindt ze, veel van

onze westerse leefstijl drukt zwaar op de aarde: met de auto naar het werk, vlees eten. In Nederland wonen zorgt automatisch al voor een grote voetafdruk. “Zelfs kinderen krijgen is niet goed voor het milieu,” zegt ze (“zonder dat ik iemand wil schofferen”). Verandering van omgeving kan ook van groot belang zijn voor een mentaliteitsverandering. Het zorgt, zo schrijft Dessing in haar reisdagboek voor Llink, voor begrip voor andere culturen, zoals de Islam, en laat mensen ervaren hoe bijzonder de aarde is. En ook hoe bijzonder het is dat je gewoon water uit de kraan kunt drinken en naar een ziekenhuis kunt. Kinderen passen niet in haar huidige leven. Reizen hoort bij haar, “maar ik reis niet rücksichtslos. Ik wil niet als een kip zonder kop van strand naar strand hoppen. Met mijn programma’s wil ik mensen bewust maken van de schoonheid van de wereld, en ook van het vertekende beeld dat ze soms hebben.” Zo reisde ze op weg naar Bhutan, voor 3 op reis, door Iran. “Daarvan denken mensen ook dat het een verschrikkelijk land is, vol terroristen. Maar het blijkt juist verschrikkelijk mooi.” Eerder, in Oekraïne, bezocht Dessing Tsjernobyl. “Dat heeft op mij enorm veel indruk gemaakt. Ik was zestien toen de kernramp gebeurde en om dan op die plek te zijn, dat is heel indrukwekkend. We zijn met een excursie tot op 300 meter van de reactor geweest. Dan vraag je je af: kan dit wel, is het niet te gevaarlijk? Daar werd ik opnieuw geconfronteerd met het vertekende beeld dat ik had. Ik verwachtte een verwoest landschap, maar dat klopte niet. Omdat mensen er niet

mogen komen, groeit er toch weer van alles.” Als onze welvaart van kernenergie afhangt, dan mag het van haar wel wat minder. “De risico’s, de reststoffen, dat alles is een veel te groot offer. We hebben de neiging voor eigen god te spelen, maar we zijn ook maar een pionnetje.”

Regenwater

Als ambassadeur van Max Havelaar doneert ze een deel van de opbrengst van haar boekje, 100 wereldplekken die je gezien moet hebben, aan een van hun onderwijsprojecten. Ook is ze ambassadeur voor het Rode Kruis. Gelooft ze in het nut van lokale projecten en ecotoerisme? “Absoluut. Ik heb zelf veel lokale projecten gezien, van bevlogen particulieren, die echt iets uitmaken. Hoe het niet moet is, bijvoorbeeld, lodges in Indonesië, waar ze het regenwater opvangen voor hun groentetuin. Sticker erop en het is een ‘ecolodge’.” Ga je op reis, doe dan wat onderzoek, is haar advies. Vermijd opzichtig aan de man gebrachte duurzaamheid en zoek dingen waar de lokale bevolking van profiteert. “Ik overweeg een boekje te maken over verantwoord reizen. Er is er al een aantal, maar er valt nog genoeg over te zeggen.” Ook ontbreekt er nog een boel op het gebied van duurzaam reizen, aldus Dessing. “Met een vrachtschip mee, naar Amerika bijvoorbeeld, is schreeuwend duur. Zo’n scheepvaartonderneming ziet je als een last. Omdat reizen per vliegtuig zo’n vlucht heeft genomen, is de ontwikkeling van al het andere vervoer, vooral de boot, stil blijven staan. Maar natuurlijk kun je ook gewoon op de fiets door Nederland.” n


H

et is een kleine club, maar aan creativiteit ontbreekt het ze niet. Milieudefensie Geldrop-Mierlo vult met allerlei creatieve plaatselijke acties de landelijke campagnes van Milieudefensie in. Onlangs nog vroegen ze op de weekmarkt in Geldrop op ludieke wijze aandacht voor de campagne voor een Klimaatwet. Naast een handtekeningenactie kon het winkelend publiek ook ‘superheld plakken’. In een kraam waarin achtergrondinformatie over de Klimaatwet werd gegeven, stonden grote zwart-wit portretten van premier Balkenende en de drie ministers met de meest klimaatgerelateerde portefeuille: Cramer (Milieu), Eurlings (Verkeer) en Verburg (Landbouw). Voorbijgangers die getekend hadden voor een Klimaatwet kregen een groene sticker waarmee ze een minister naar keuze wat groener konden maken. De actie was een groot succes. Balkenende kreeg uiteindelijk de meeste stickers op zijn hoofd geplakt. “Een duidelijke hint dat hij in de praktijk nog wel iets groener mag worden”, zegt Henk Heijns van Milieudefensie Geldrop-Mierlo.

Lokken

De milieuclub weet aan elke actie wel een ludieke draai te geven. En bewust, want zo wil de afdeling mensen naar haar acties lokken. “Het belangrijkste bij een publieke actie is dat je daadwerkelijk mensen aanspreekt, zodat je met hen in discussie kan treden. Grote blikvangers of rare geluiden zijn dan heel succesvol”, zegt Heijns. Zo maakte Milieudefensie Geldrop-Mierlo voor de actie ‘Klimaatverandering niet met mijn geld’ richting de banken en consumenten, een geldspel met geluidenmakende spaarvarkens. Wanneer er nepgeld in een ‘goed spaarvarken’ werd gegooid waren

L okale actie

Creativiteit in Geldrop Mensen lokken met ludieke acties om vervolgens in discussie te gaan. Milieudefensie Geldrop-Mierlo boekt er veel succes mee. Ronell a Bleijenburg er vogelgeluiden te horen, terwijl er onheilspellende geluiden zoals kettingzagen en raceauto’s hoorbaar waren, wanneer het geld in een ‘verkeerd spaarvarken’ werd gegooid. “Op die geluiden kwamen veel mensen af ”, zegt Heijns. “Wanneer ze eenmaal bij de stand zijn kun je met ze in discussie gaan en dat is het uiteindelijke doel: praten met burgers. In het verleden hebben we ook wel eens relatief saaie stands gehad, maar die acties waren echt een stuk minder succesvol. Daar kwam bijna geen mens op af.”

Mierlo is als het ware vanzelf ontstaan, mede als gevolg van de creatieve inbreng van de leden. De afdeling bestaat nu

zo’n vijftien jaar. In de beginjaren werd er vooral actie gevoerd op plaatselijke problemen als afval en chemische bestrijdingsmiddelen. “Dan moet je wel op zoek naar ludieke acties om gezien te worden.” In de loop der jaren richtte de afdeling zich meer op de landelijke campagnes van Milieudefensie, omdat de milieuproblematiek veel mondialer werd. “Die creatieve insteek waren we toen al rijk.” Hoewel het ze aan creativiteit en financiële middelen niet ontbreekt, ontbreekt het de afdeling vaak wel aan mankracht. “De kerngroep bestaat uit vijf leden. Daarnaast hebben we een aardig grote achterban die heel bereidwillig is. Maar in de praktijk blijkt het moeilijk om vrijwilligers te vinden die een actie volledig willen trekken of de verantwoordelijkheid willen nemen. Daarom stagneert het soms. Wellicht komt dit omdat milieuproblemen steeds mondialer worden en daarmee voor burgers wat ongrijpbaarder”, denkt Heijns hardop. “Juist daarom is het belangrijk creatieve acties te bedenken waar mensen door getriggerd zijn. Dan kan je hen meegeven dat ze daadwerkelijk iets aan de problemen kunnen doen.” n www.geldrop.milieudefensie.nl

Verantwoordelijkheid De creatieve insteek van Milieudefensie Geldrop-


Mysterieuze verkeersprognoses

Wijkertunnel, Velsertunnel en Zeeburgertunnel. “Achttienhonderd verdwenen vrachtauto’s per dag kunnen alleen het gevolg zijn van rekenfouten”, aldus Kager.

T h o m a s S c h l i j p e r / HH

Alternatieve route

Aanleg van de Tweede Coentunnel leidt tot minder vrachtverkeer, zegt Rijkswaterstaat. Milieudefensie noemt de verkeersprognoses mysterieus en stapt naar de rechter. Jac ob i e n D o orn b o s

D

e Coentunnel onder het Noordzeekanaal wordt ook wel de flessenhals genoemd. Voor deze tunnel, die de A8 met de ringweg A10 rond Amsterdam verbindt, staan elke dag lange files. Om hieraan een einde te maken, ontstonden al in 1994 plannen voor een Tweede Coentunnel. Volgens Rijkswaterstaat is een tweede tunnel alleen niet genoeg om de files op te lossen. Daarom moet ook de Westrandweg worden aangelegd. Deze verlengde A5 zal lopen tussen de Coentunnel en knooppunt Ransdorp.

Rekenfouten

Milieudefensie verzet zich vanaf het begin tegen deze plannen. “Extra asfalt trekt extra verkeer aan”, zegt Roland Kager, inhoudelijk 10

medewerker van de campagne Verkeer. “De files die de projecten proberen op te lossen, komen op een later tijdstip weer net zo hard terug of verplaatsen zich.” Milieudefensie heeft steeds gepleit voor een goed overzicht van de verkeerskundige en milieukundige effecten die beide projecten met zich mee zouden brengen. Dit overzicht ontbrak tot 2008. In de definitieve plannen is een dergelijk overzicht wèl opgenomen, maar volgens Kager zit er in de verkeersprognoses van Rijkswaterstaat een aantal rekenfouten. Die hebben tot gevolg dat de luchtkwaliteit positiever wordt voorgesteld dan die in werkelijkheid zal zijn na aanleg van de Tweede Coentunnel en de Westrandweg. “Rijkswaterstaat rekent de

lucht schoon. Maar de omwonenden hebben het recht om te weten wat hen werkelijk boven het hoofd hangt”, zegt Kager. Uit het onlangs door Milieudefensie gepresenteerde onderzoeksrapport Het mysterie van de verdwenen vrachtauto’s blijkt dat er volgens de berekeningen van Rijkswaterstaat minder vrachtauto’s door beide Coentunnels gaan rijden als de tweede tunnel wordt aangelegd. Met het jaar 2015 als uitgangspunt rijden er zonder aanleg van de Tweede Coentunnel dagelijks 15.278 vrachtauto’s door de Coentunnel. Als de tweede tunnel er wel komt, daalt dat aantal naar 13.247 vrachtauto’s voor beide tunnels. Kager: “Tenzij er in 2015 plots een Bermudadriehoek bij de Coentunnel zal komen, is er geen enkele verklaring mogelijk voor deze afname van vrachtverkeer.” Volgens de verkeersprognoses van Rijkswaterstaat zal het aantal vrachtauto’s namelijk ook dalen voor de andere tunnelverbindingen onder het Noorzeekanaal: de

Rijkswaterstaat denkt daar anders over. Zij wijst op de invoering van de tachtig kilometer maatregel die de luchtkwaliteit moet verbeteren. Hierdoor zouden grote aantallen vrachtauto’s voor een andere route kiezen. Kager is niet overtuigd. “Voor vrachtauto ‘s geldt overal en altijd een maximumsnelheid van tachtig kilometer per uur. Deze maatregel kan dus onmogelijk effect hebben op de routekeuze van het vrachtverkeer. Bovendien worden in de prognoses van Rijkswaterstaat sommige routes wél rustiger met vrachtverkeer, maar andere routes níet drukker. Uit de prognoses blijkt dus helemaal geen verplaatsing van vrachtverkeer, ze verdwijnen simpelweg. In werkelijkheid kan dat natuurlijk nooit zo zijn.” Rijkswaterstaat ontkent dat er fouten zijn gemaakt. “Het feit dat Milieudefensie de verschillen met de autonome ontwikkeling merkwaardig vindt, wil nog niet zeggen dat er rekenfouten zijn gemaakt.” Milieudefensie laat het er niet bij zitten en heeft op 8 mei jl. beroep ingediend bij de Raad van State tegen de plannen voor de Westrandweg. Eerder ging de milieuorganisatie al in beroep tegen de plannen voor de Tweede Coentunnel. In 2007 strandden de A4 Midden Delfland en A74 bij Venlo bij de Raad van State door fouten in de verkeersprognoses. Om deze rekenfouten in de toekomst te voorkomen, pleit Milieudefensie voor het instellen van een onafhankelijke deskundigencommissie die toezicht moet houden op de ontwikkeling en toepassing van de verkeersmodellen. n


Milieudefensie en vier Nigerianen stellen Shell aansprakelijk voor de olievervuiling in de Nigerdelta. De Nigerianen eisen schadevergoeding. Annemarie Opmeer

“I

k denk dat je grote vraagtekens kunt zetten bij het feit dat Shell olie laat lopen door gebieden, zoals Ogoniland, waar je nauwelijks in kunt om lekkages te repareren.” Dat zei de advocaat van Milieudefensie Liesbeth Zegveld in de uitzending van actualiteitenprogramma Netwerk op 14 mei. Vrijdag 9 mei stelde zij Shell juridisch aansprakelijk voor de schade die hun oliewinning in Nigeria veroorzaakt. Samen met de Nigeriaanse advocaat Prince Chima Williams die als vertegenwoordiger optreedt van de Nigeriaanse zusterorganisatie ERA en vier Nigeriaanse inwoners eisen zij dat het Nederlandse hoofdkantoor van Shell verantwoordelijkheid neemt voor de schade, veroorzaakt door nalatigheid van hun dochteronderneming in Nigeria. En dat is nogal wat. De geruïneerde drinkwatervoorziening en vis- en landbouwbedrijven van deze vier Nigerianen zijn exemplarisch: Shell rapporteerde alleen al in het afgelopen jaar zo’n 250 olielekkages. Shell is verplicht om lekkages te repareren en vervuiling op te ruimen, maar, zo stelt Anne van Schaik van Milieudefensie, dat gebeurt volgens de bewoners niet of veel te laat. Van Schaik is samen met anderen naar Nigeria gereisd om de schade zelf te aan-

schouwen. Netwerk toonde die beelden: gebroken leidingen en brandende olielekken die al jarenlang de omgeving vervuilen, en wanhopige, boze mensen. De instabiele situatie in de regio, waar steeds meer gewelddadig verzet tegen de regering en oliebedrijven voorkomt, maakt het voor Shell niet gemakkelijk om lekkages te repareren. Bovendien, stelt Shell, is de Nigeriaanse dochteronderneming onafhankelijk. Maar Zegveld stelt dat Shell op veel vlakken nog wel zeer centraal georganiseerd is, zeker wat milieubeleid betreft. Het kan Shell dus verweten worden toch economisch actief te blijven in deze regio’s. Shell heeft nog geen inhoudelijke reactie gegeven. Het bedrijf kreeg drie weken de tijd om te reageren, maar heeft uitstel gevraagd – en gekregen – tot eind juni. Milieudefensie wil dat Shell openheid geeft over zaken als onderhoud aan pijpleidingen en duidelijkheid krijgen over hoe de verantwoordelijkheden liggen. De eisers verwachten na juni een substantieel antwoord, waarna ze zullen besluiten of ze de rechtszaak door zullen zetten. Als het aan de Nigeriaanse gedupeerden ligt wel, zij willen vergoeding voor hun schade. “Shell moet beseffen dat dit iemands eigendom is!” n


maar dat gaat veranderen. halfleeg is. Te veel enthousiH aEuropese n va n Commissie d e Wi easme l voor De lonkte onlangs de kabinetsplannen watertandend naar dit lekkere, schone, naar is zwembaden not done, ruikende al te veel beest. kritiek Ineder de VS jaar zijn rond chloorkippen Prinsjesbetekent volkomen dat geaccepteerde dag worstelenwezens. natuurZeze en kakelen niet langer er met milieuorganisaties miljoenen rond, je met hoort serieuze het ze van het ochtendgloren tot hetgespreksvallen der duisternis. partners zijn. Het zijn propere beesten.De Ze meeste worden postuum, voordat ze naarkiezen de Kentucky voor Fried Chicken of de supermarkt de gulden gaan, gedesinfecteerd met chloor. middenweg: Je wordt er wel ziek van, maar datervinden zittende

I

michiel wijnbergh

Vechten tegen de oliereus

Reageren op de plannen van Prinsjesdag is als Kip, het meest veelsijdige vanouds stukje een dilemmavlees voor natuuren milieuorganisaties. Is Na de gifkip, de salmonellakip, de biokip, de maïskip, de het glas half of half scharrelkip, de vol paaskip, de graskip en de wipkip is er nu de chloorkip. De chloorkip een hierof nog hetniet glas voorkomend halfvol of dier, leeg? Een overzicht.isdilemma

vincent bijlo Amerikanen niet erg, want je wordt niet ziek van de kip op zich, maar van de behandeling door de mens van de kip. Ik heb eens aan onze kippen, wij hebben er twee, ze heten de Tokkies, vernoemd naar de alweer bijna vergeten asociale familie, gevraagd wat ze daar nou van vonden. “Klote,” zei Tokkie 1, ze is nogal grof in de mond. “Zout toch een end op met je kolerechloorchicken, fuck you,” schreeuwde Tokkie 2. Het spijt mij zeer dat onze kippen zo kakelen, als zouden ze geen kop hebben. Ik heb echt dagenlang op het gras voor hun ren gezeten om te proberen ze wat beschaving bij te brengen, maar het heeft vrees ik alleen maar averechts gewerkt. “Ga weg, smerige eierendief, naar de hel moet je!” Dat zijn nog de aardigste verwensingen die ik van de kippen naar mijn hoofd geslingerd krijg. En waar ik het aan te danken heb? Ik weet het niet. Eerst dacht ik dat het misschien kwam omdat ze geen haan hebben. Dus heb ik Jan, die hier twee huizen verderop woont, gevraagd of ze zijn haan even mochten lenen. Maar dat was het blijkbaar toch niet. De haan had nog maar nauwelijks een paar onzekere passen richting de Tokkies gedaan of hij werd al gepikt, gekrabd, geslagen, geschopt, al het kippengeweld viel hem ten deel. “Rot op, oversekste lul!” Het werd mij te veel. “Als jullie nu je snavels niet houden, dan slacht ik jullie en dan gaan jullie op de barbecue,” riep ik. Ze lachten honend. “Man, jij weet helemaal niet hoe je een kip moet slachten, milieumietje! Ga jij maar lekker een chloorkippetje kopen voor op je barbecue. Wat de mens de kip aandoet, daar zijn geen woorden voor. Schaam je!”

11

Sparren over Schiphol Bewonersorganisaties, bestuurders en Schiphol worstelen met elkaar over geluidsnormen en vliegbewegingen. Omwonenden van Lelystad en Eindhoven vrezen een toename van de overlast. Gaat het overleg aan de Alderstafel alsnog mislukken? A l e x va n Ve e n

K

an S chiphol nog verder groeien? Ja, als we tot het jaar 2020 zo’n honderdduizend charter- en vrachtvluchten verplaatsen naar de regionale luchthavens Lelystad en Eindhoven. Hiermee kan Schiphol zélf het aantal lijnvluchten uitbreiden naar 510 duizend vluchten. Dit staat in een onlangs uitgelekt discussiestuk van de Tafel van Alders, een overlegorgaan van de luchtvaartsector, bestuurders en bewoners rond Schiphol. Volgens hetzelfde stuk moet bovendien het huidige normen- en handhavingsstel-

12

sel, dat is opgesteld om de geluidshinder voor omwonenden te beperken, worden afgeschaft. Dan kan de luchthaven flexibeler gebruik maken van de starten landingsbanen. De bewonersorganisaties, die ook deelnemen aan de Alderstafel, hebben het moeilijk in het overlegorgaan. Zij willen de bescherming die de wettelijke geluidsregels bieden niet kwijt. “In de Luchtvaartwet is opgenomen dat de bescherming voor omwonenden gelijkwaardig moet blijven of groter”, zegt Eef Haverkort van de Vereniging Gezamenlijke

Platforms (VGP) resoluut. “Aan deze normen wordt niet getornd.” Verder hebben de bewonersorganisaties voorafgaand aan het overleg als voorwaarde gesteld dat de luchthaven slechts tot maximaal 500 duizend vluchten mag groeien. Minder dan in het uitgelekte interne discussiestuk genoemd wordt. Haverkort: “Kunnen deze wijzigingen plaatsvinden zonder dat dit ten koste gaat van de bescherming van bewoners? Wij zeggen: het is niet onmogelijk, maar toon dan aan hoe dat kan.” Bewoners en de sector staan dus tegenover elkaar. Maar het kabinet en parlement wachten op een eindoordeel van de Tafel van Alders. Bij hun beslissingen over de toekomst van Schiphol willen ze een advies dat door de sector en bewonersorganisaties wordt gesteund. Maar komt dit er nog?

Convenanten

De Tafel van Alders staat onder leiding van voormalig milieuminister Hans Alders. Sinds begin 2007 praten diverse vertegenwoordigers van bewonersorganisaties uit de regio Schiphol hierin met


hun tegenstanders uit de luchtvaartsector, lokale bestuurders en ambtenaren van de ministeries over de grenzen aan de groei van de luchthaven. Het kabinetsstandpunt van april 2006 is het vertrekpunt van het overleg. Hierin is vastgelegd dat het kabinet de positie van Schiphol als één van de belangrijkste knooppunten wil behouden. Verder wil het kabinet zorgen dat er ruimte is voor de verdere ontwikkeling van Schiphol en tegelijkertijd de vlieghinder zoveel mogelijk terugdringen. Lastige zaken, waarbij het kabinet een advies dat zowel lokaal als door de sector gedragen wordt, wel kan gebruiken. Maar betrokkenheid van de bewoners was aanvankelijk niet vanzelfsprekend. Haar eerste advies, over de ontwikkeling van de regio op korte termijn, bracht de Tafel van Alders in juni 2007 uit, zonder dat bewoners bij het overleg betrokken waren geweest. Tot en met 2010, zo luidde het, moet er een limiet zijn van 480 duizend vliegbewegingen. Onderdeel hiervan was ook dat groei tot die limiet gepaard moest gaan met twee convenanten tussen de luchtvaartsector en de overheid over maatregelen tegen geluidshinder en om de leefomgeving te verbeteren. Maar na deze eerste fase kwam er forse kritiek vanuit de bewonersorganisaties, verenigd in platforms. Zij stelden dat ze buiten het overleg werden gehouden en voelden zich ernstig tekort gedaan. Dat Schiphol bij de Tweede Kamer groei in vliegbewegingen kan ‘verdienen’ door een geluidshinderconvenant, werd door hen verworpen. In de tweede fase, waarin gesproken wordt over de middellange termijn van 2010 tot 2020, mochten ook de platforms aanschuiven bij het overleg. Dit heeft volgens de bewonersorganisaties tot een substantiële verbetering geleid. Toch laat de presentatie van het concept-advies van Alders op zich wachten. Áls het er al komt, want de bewonersorganisaties houden hun poot stijf.

J o h a n n e s A b e l i n g / HH

Alternatief plan

Praten met bewonersvertegenwoordigers over de inhoud van het Aldersoverleg en het uitgelekte stuk blijkt voor journalisten schier onmogelijk. “We hebben met elkaar afgesproken tussentijds over de inhoud niets naar buiten te brengen in de pers”, zo luidt steevast het commentaar. “Het kan de sfeer en uiteindelijk het resultaat aan de onderhandelingsmilieudefensie magazine 6 – 2008

tafel nadelig beïnvloeden”, verduidelijkt Eef Haverkort uit Zwanenburg-Halfweg. “Het is bepaald geen kinderspel. De economische belangen van de luchtvaartsector zijn groot.” Binnen de Tafel van Alders functioneert Haverkort in de zogenoemde ‘procesgroep’ die het hoog-

“Lokale bestuurders voelen zich overbodig” ste orgaan, de Aldersgroep, adviseert. Toch is de omgang met vertegenwoordigers uit de luchtvaartsector hem meegevallen. “De sector heeft baat bij rust onder bewoners”, zo verklaart hij. Daarentegen hebben lokale bestuurders aanzienlijk meer moeite met inbreng. “Als dorpsvertegenwoordigers voelen zij zich nu overbodig”, meent Haverkort. Een alternatief plan van de bewoners, genaamd Groeien in kwaliteit, wordt meegenomen in het overleg. De bewoners stellen voor om stapsgewijs het goederenvervoer en chartervluchten van Schiphol te verplaatsen naar regionale luchthavens zoals Lelystad en Eindhoven. Dit voorstel wordt inmiddels ook door het kabinet omarmd. Uiteindelijk hopen de omwonenden zo te bewerkstelligen dat de groei van Schiphol tot 2020 beperkt blijft tot maximaal 500 duizend vluchten per jaar, een geringe groei ten aanzien van de huidige situatie. Een belangrijk nadeel van Groei en kwaliteit is de stijging van het totaal aantal vliegbewegingen in Nederland en de verhoogde overlast rondom andere luchthavens.

Onbespreekbaar

Niko Mulder van het platform Verontruste Inwoners Van Flevoland (VIVF) vindt de plannen voor uitbreiding van vluchten op Lelystad dan ook onverantwoord. “De voorstellen staan haaks op de Planologische Kernbeslissing 2004 voor Lelystad. Gemeente Lelystad, provincie Flevoland, luchthaven Lelystad en Schiphol Group hebben november 2007 bovendien een convenant getekend, waarin nadrukkelijk is opgenomen dat de groei van luchthaven Lelystad binnen de grenzen van die Planologische Kernbeslissing blijft.” Nachtvluchten zijn daarmee uitgesloten. Het steekt Mulder dat omwonenden van de luchthavens Lelystad en Eindhoven niet bij de Alderstafel

worden betrokken. “Het kabinet behoort naar alle betrokken partijen te luisteren. Het VIVF heeft veel begrip voor de situatie van bewoners rond Schiphol, maar eenzelfde situatie elders creëren is geen ‘oplossing’ voor het probleem.” Ook Klaas Kopinga, voorzitter van de Vereniging Belangenbehartiging Omwonenden Welschap, maakt zich zorgen over de mogelijke uitbreiding van het aantal vluchten op Eindhoven. Het luchtvaartterrein Eindhoven wordt omsloten door dichte bebouwing van Eindhoven, Best en Veldhoven. “Het zou van de ratten besnuffeld zijn als wij met net zoveel vluchten te maken krijgen als Lelystad. Daar wonen veel minder mensen omheen”, zegt Kopinga. De grootste bijdrage aan de geluidshinder en vervuiling is nu Defensie, vanwege zwaarder en verouderd materieel. Voor Kopinga is het duidelijk dat Defensie eerst een aanzienlijk deel van de militaire activiteiten op het vliegveld moet verplaatsen alvorens er over uitbreiding van het aantal civiele vluchten op Eindhoven gesproken kan worden. “Maar verruiming van de openstellingstijden in het weekeinde is voor ons onbespreekbaar.” Kopinga vindt het onbegrijpelijk dat in een tijd waarin de zorg om het milieu centraal zou moeten staan, het kabinet de luchtvaartsector verder laat groeien. “Dit ondanks de stijgende olieprijzen en het feit dat de rol van de prijsvechters waarschijnlijk over tien jaar is uitgespeeld. De Kamer moet juist aan alternatieven werken. Maak bijvoorbeeld snelle treinverbindingen vanuit Eindhoven naar Brussel en Frankfurt.” Het laatste woord over de toekomst van de luchthavens in Nederland is dus nog lang niet gezegd. En gezien het interne discussiestuk is het de vraag of er uiteindelijk een compromis wordt bereikt en Hans Alders eind juni zijn concept-advies kan aanbieden aan de Tweede Kamer. Omwonenden hebben er een hard hoofd in. “Onze voornaamste inzet is altijd geweest te voorkomen dat de door ons gestelde maximumgrens van een groei naar 500 duizend vliegbewegingen overschreden wordt”, zegt Jan Griese, een van de bewonersvertegenwoordigers die deelneemt aan de Alderstafel. “Stel dat ze ons alsnog een oor aannaaien bij de uiteindelijke besluitvorming, dan hebben we voldoende nota’s in handen om aan te tonen dat we al die tijd aan het lijntje gehouden zijn.” n 13

Ge c on t rol e e rd ac t i evoe re n in China

Groen volgens het Rode Boekje Actievoeren in China, het lijkt niet mogelijk. Toch gaat een bloeiende Chinese milieubeweging voorop in het democratiseringsproces. Gecontroleerd door Beijing, dat wel. D i rk Ja n s se n

“D

e Chinese regering is absoluut milieubewust. Vervuiling kost China jaarlijks 350 miljard dollar. De regering in Beijing streeft daarom naar een kringloopeconomie waar niks verloren gaat.” Caroline Harrison uit Californische Monterey weet het zeker. Ze maakte met haar Green Dragon Media Project een docu14

mentaire over duurzaam bouwen in China. Aanvankelijk wilde ze onderzoeken of de Chinezen ontvankelijk waren voor de duurzame architectuur zoals ze die in de VS en Europa kende. Haar verblijf in Beijing bleek een ontnuchterende ervaring: China was op veel punten al stukken verder dan ze ooit had kunnen dromen. Harrison: “Europeanen denken bij eco-

logisch wonen aan terug naar de natuur. Chinezen niet. Die denken daarbij aan technologische vooruitgang en economische ontwikkeling. Vervuiling is voor hen een teken van onderontwikkeling. In het MOMA-complex in Beijing is in een loopbrug tussen twee flatgebouwen op de twintigste verdieping een zwembad aangelegd dat uitkijkt over de verboden stad. Dat zwembad wordt verwarmd met aardwarmte, net als de rest van het complex. Dat is ecologisch wonen op zijn Chinees.” Toch zijn er ondanks alle goede voornemens veel milieuproblemen in China. Vooral in de steden is de kwaliteit van lucht en drinkwater vaak alarmerend slecht. China urbaniseert in rap tempo, waardoor die problemen steeds groter worden. Voor Chinezen reden te meer milieudefensie magazine 6 – 2008

G a m m a / HH

om het milieu serieus te nemen, meent Harrison: “Milieuproblemen zijn dagelijkse realiteit, dus reken maar dat de bevolking milieubewust is.” China kent talloze organisaties die het milieu proberen te beschermen. Landelijke organisaties als Global Village of Beijing, Friends of Nature, maar ook Greenpeace en het Wereld Natuur Fonds zijn er actief. Daarnaast zijn er nog talloze lokale organisaties, want China is een groot land. Sommige Chinezen doneren geld aan deze organisaties of geven een stukje van hun vrije tijd. Harrison: “De Chinese milieubeweging is massive!”

Leapfrogging

“China probeert te leapfroggen”, zeg Peter Ho, “ze wil in haar economische ontwikkeling over de vervuilende stadia heen milieudefensie magazine 6 – 2008

springen en meteen de meest moderne en schone technologie invoeren, op de manier die we van China kennen.” Chinadeskundige Ho is hoogleraar International Development Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen en auteur van het boek China’s embedded activism. Volgens hem is milieu het speerpunt van de centrale regering in Beijing. “Lokale overheden hebben echter vooral een korte termijnagenda”, zegt Ho. “Die willen wel eens een oogje dichtknijpen bij vervuiling. Of een bouwproject toch maar door laten gaan, ook al voldoet het niet aan alle milieueisen.” Omdat de centrale regering daar niet voldoende grip op heeft, kan de milieubeweging haar helpen. Door schonere alternatieven te promoten, de media te bespelen, de bevolking te mobiliseren, rechtszaken aan te spannen en actie te voeren kunnen milieuorganisaties zorgen dat de agenda van duurzaamheid, gesteund door de regering, toch doorgang vindt. Volgens Ho slaagt de Chinese milieubeweging er zo in om de agenda van de centrale regering te bekrachtigen. Daardoor heeft ze zichzelf onmisbaar gemaakt. De milieubeweging heeft daarom geen behoefte om de centrale regering omver te werpen of aan te vallen, want die is haar belangrijkste bondgenoot. Peter Ho noemt dit embedded activism, ingebed activisme. “In de jaren tachtig en negentig probeerde een aantal bewegingen in China op een heel militante manier democratie af te dwingen. Die zijn met grof geweld neergeslagen. De Chinese overheid had gezien hoe revolutionaire situaties in Oost-Europa en de Sovjet-Unie die landen economisch en politiek volledig te gronde hadden gericht. Nog altijd is ze doodsbang dat China dat voorbeeld gaat volgen. Ineenstorting zoals van de Sovjet-Unie is de absolute nachtmerrie voor Beijing. De Chinese overheid wil dus best veranderen, als het maar gecontroleerd gebeurt.” In de jaren tachtig zochten milieuorganisaties in het Oostblok de confrontatie met de regimes daar. Zeker na de nucleaire ramp in Tsjernobyl was de milieubeweging in het Oostblok hét vehikel voor protest. “Dat pakte voor die milieubeweging niet zo goed uit”, zegt Ho. “Toen de democratisering eenmaal was bereikt, waren ze hun legitimiteit kwijt. Milieuorganisaties in China hebben nu rustig de tijd om zich te wortelen in de samenleving en langdurige relaties op te bouwen

‘Groene Spelen’ De Olympische Spelen zijn erg belangrijk voor de Chinese regering. Met het evenement wil China de wereld laten zien wat ze allemaal bereikt heeft. Het Olympisch Stadion heeft bijvoorbeeld een regenwatersysteem om de grasmat mee te sproeien en de douches in het Olympisch dorp werken op zonnewarmte. In de aanloop naar de Spelen is veel milieuwetgeving nog eens extra aangescherpt. Veel vervuilende fabrieken zijn gedwongen hun poorten te sluiten. Het WNF doet mee met een campagne die alle atleten en hun aanhang vraagt om de CO2-uitstoot van hun vliegreizen te compenseren. Zo maakt de wereld ook meteen kennis met het Chinese maatschappelijke middenveld. Maar alle moderne techniek ten spijt blijkt de lucht in Beijing nog altijd behoorlijk vervuild. Ozon- en fijnstofconcentraties overschrijden vijf keer de norm van de Wereld Gezondheidsorganisatie. De sportprestaties kunnen er serieus onder leiden. Daarnaast blijkt het Westen niet onder de indruk van de geleidelijke democratisering in China. Waar voor de Chinezen het glas inmiddels half vol is heeft men in het Westen vooral oog voor de vrijheden die er nog altijd níet zijn. De Chinese regering werkt keihard om de Spelen alsnog tot een succes te maken. In Beijing doen inmiddels geruchten de ronde over een algemeen autorijverbod voor de duur van de Spelen of een algemene Olympische ‘vakantie’. Maar wetenschappers hebben berekend dat als de wind uit de verkeerde hoek komt, alle rook van de staalindustrie uit de provincie Heibei boven Beijing komt te hangen. Je kunt nu eenmaal niet alles centraal plannen. met politiek, bedrijfsleven en publiek.”

Politiek activisme

Maar is die graduele democratisering niet gewoon een slap excuus om een dictatoriaal regime in stand te houden? Volgens Peter Ho ligt het genuanceerder: “De Chinese regering geeft achter de schermen vrij duidelijk aan wat er wel en niet mag. De milieubeweging past zich ver15

volgens aan. Maar dat hoeft niet per se te betekenen dat ze zich er automatisch bij neerleggen, daar zit een verschil.” Toen in 1994 de plannen voor de beruchte Drieklovendam op tafel kwamen, verklaarde de Chinese centrale regering de

“Wee de milieuactivist die zich expliciet politiek opstelt.”

media-aandacht gevraagd en bevriende politici gemobiliseerd. In feite hebben ze gewoon gelobbyd, heel subtiel maar erg effectief.” De overwinning van de milieubeweging was geen goed nieuws voor de lokale overheid, maar in Beijing was het wel duidelijk dat er met hun MER-regels voortaan niet meer te spotten viel. De Nu-dam is er uiteindelijk in een afgezwakte vorm gekomen, maar tal van andere damprojecten zijn sindsdien tegengehouden. Milieuorganisaties verkeren dus in een positie waarin ze zelf de grenzen van het maatschappelijke debat kunnen oprekken. Maar dat geldt alleen voor de activisten die in woord de politieke agenda van Beijing volgen. Wee de milieuactivist die zich expliciet politiek opstelt, zoals wij in Europa gewend zijn. Die wordt niet als groene handlanger, maar als de zo gevreesde politiek activist gezien. Ho: “De Europese milieubeweging is gehecht aan haar onafhankelijkheid uit angst om

bouw van dammen tot verboden terrein voor milieuactivisten. Verzet tegen de dammen was politiek activisme, dus dat mocht niet. Vervolgens heeft de milieubeweging in april 2004 een veel groter Damproject in de rivier de Nu volledig stilgelegd. De Milieu Effect Rapportage (MER) was niet precies volgens de regels uitgevoerd. Ho: “Ze hebben enorm veel

de controle over haar agenda te verliezen. In China heeft de beweging zich juist sterk aangepast aan de politieke context. Het fascinerende is dat ze juist daardoor haar eigen agenda kan behouden.”

Boeddha Huppeldepup

Volgens Ho moet je in China je acties zo apolitiek mogelijk voorstellen. “Bij de Nudam hebben de activisten gekozen voor een juridische strijd. Zo voorkwamen ze dat ze als politieke activisten werden gezien. Maar er zijn ook milieuorganisaties die zich religieus presenteren. Die zeggen dan dat Boeddha Huppeldepup het er niet mee eens is of dat een of andere Taoïstische Godheid zich beledigd voelt. Zelf vind ik het onzin om te zeggen dat de liefde voor de natuur in de Chinese cultuur zit ingebakken, want iedere cultuur kun je op duizend manieren uitleggen. Bovendien is die Boeddha ook al weer een paar duizend jaar dood. Maar het is heel effectief om religieuze symbolen te gebrui-

a dv e rt e n t i e s

' 0 ) 3 & , && O ,3 " ":#MFJEJOHFOEJFFSUPFEPF $VS TVTTFO

FOPQ

VT

JOBVHVTU

JUWBO

XFLFO FFTTFOUJqMFLXBMJUF H` 7BLBOUJF JTE BV SN SNT8BU

P P 'MPX' FO'MPX' BMMFTPWFS BBLKFFJH BBSUIFF O MU F F BVH XBUFS . U O 7B UBSU ODVSTVT SVJEFO4 L O B ,SVJEF W JL THFCSV FJHFOUJKE UWBOEF F[FOTLBO X F ` E S F F XF[FOTBVH` /BUVVS XFSL OFO O FOLVOTU F L JH S F V F K L B OBUV B . U BVH` FFLFSIPV PVU I ,SBBZC G P SI F L ZCFF WBO,SBB QUFNCFS WBOBGTF O F H JO 0QMFJE FCJKFFOLPNTU *OGPSNBUJ MJ VVS KV ECPVX KVOJ JTDIFMBO N B O Z % TFQ JTDI BHFO WB E #JPMPH O B W OQKS CMPLLF PSHJOH

FYDMWFS[ FNBBOEFMJKLTF S K Q JH ` E O V TL PFEJOH FQ` /BUVVSW EBHFOWBT ' 0 G ) P 3 OQKS O & F F , H L B & L & CMP UEJOTE ,3 "V"S:M J#K L J O T Q J S F S F O E V F Q SB F OBUV 5VJOUI ITMBBO FQ` %JFEFSJD FSHFO WBOBGT FC SJ % 1" 63 "/5 5

SIPGOM PL3&45" ' BBZCFFLF #F[PFLP 0 ) 3 & &JOGP!LS BZCFFLFSIPGOM &&, SB ,3 " ":# *XXXL WBOEF N FJ FI H F FXBBSE H V )FUCFTUC MS )FVWF 6USFDIUTF

16 9905 90x130-milieu+GL.indd 1

tel.: 0111-643307 / fax: 0111-644084 Tuin 12, 4307 CH Oosterland [email protected] / www.cadex.nl

Figts

nodigg

gggg gg ggg gggggg

ggggg

Want voor elke Colorbike gaat ook één fiets naar een kind in een ontwikkelingsland. Jij je fiets, een kind zijn toekomst. Kijk op www.colorbike.nl voor meer informaae.

milieudefensie magazine 6 – 2008 26-05-2008 17:33:25

P e t e r Pa r k s / ANP

Atleten liepen in april in Beijing de 20 kilometer voor mannen, in dikke smog buiten het Olympisch Stadion in aanbouw. ken en je te beroepen op tradities. Zo kan een organisatie zich gemakkelijk apolitiek presenteren en tegelijkertijd de sympathie van de bevolking winnen.” In 2006 slaagde een groep Tibetanen in de provincie Sichuan er bijvoorbeeld in om de bouw van een dam in het Mugecuo-meer tegen te houden. Met

“Het Chinese WNF presenteert zich om pragmatische redenen spiritueel.” het argument dat het meer van grote spirituele betekenis is voor de Tibetaanse religie verwierven ze steun bij het publiek. Tegelijkertijd vochten ze bij de rechter de MER aan en benadrukten NGO’s in Beijing het ecologische belang van het meer. Ook de Chinese afdeling van het Wereld Natuur Fonds (WNF) is spiritueel bezig, maar wel vooral uit pragmatische overwegingen. In haar beginselverklaring milieudefensie magazine 6 – 2008

zegt ze te streven naar “een harmonieuze samenleving” waarin “het aloude Chinese ideaal van de mens die in harmonie leeft met de natuur werkelijkheid is”. Rui Tan van het WNF vindt het zelf ook wat oubollig: “Het is volgens mij geïnspireerd op een of andere oude Chinese filosofie, maar je moet het vooral zien als een vertaling van de internationale doelstelling van het WNF.” Het WNF is sinds 1980 actief in China. De Chinese regering vroeg hen destijds om mee te helpen bij de bescherming van de panda. “Sindsdien hebben we een heel goede verstandhouding met het ministerie van bosbouw,” zegt Rui Tan trots. “Inmiddels promoten we samen met dat ministerie duurzaam bosbeheer en het behoud van natuurgebieden. Omdat we een oplossingsgerichte organisatie zijn werken we samen met lokale partners aan educatieve projecten en praktische voorbeelden van duurzaam beheer. Op deze manier overtuigen we lokale bestuurders, bedrijven en de bevolking dat duurzaamheid echt werkt.”

Maatschappelijk debat

In het kielzog van de milieubeweging breidt het Chinese middenveld zich

langzaam uit. De vakbonden vallen tegenwoordig af en toe uit hun rol van applausmachine. Boeren beginnen het eigendom over hun land te claimen en ook vrouwenrechtengroepen winnen langzaam terrein. Door dit maatschappelijke debat treedt ook de Communistische Partij niet meer zo monolithisch naar buiten. Sommige partijleden afficheren zich duidelijk met bepaalde organisaties. Het Chinese Volkscongres gedraagt zich steeds meer als een parlement. Vroeger keurde het Volkscongres automatisch alle wetsvoorstellen goed. Nu stuurt ze regelmatig wetten terug. De Chinese contractwet is bijvoorbeeld acht keer teruggestuurd. De stemming van de eigendomswet is tegengehouden omdat één burger één brief op het internet heeft gezet. Tien jaar geleden was dit ondenkbaar, maar nu is het de gewoonste zaak van de wereld. Volgens Ho groeien China en het Westen langzaam naar elkaar toe. “In Europa is de milieubeweging zich vanuit een heel militant activisme ook steeds meer embedded gaan gedragen en zich meer op lobby gaan richten. In China beginnen ze juist met lobbyen en gaan daarna voorzichtig de straat op.” n 17

Spoortuinen Gina Kranendonk fotografeerde een half verborgen en geheel bedreigde wereld van ideale tuiniers langs het Nederlandse spoor. Ruig tuinieren, daar houdt ze van. “Planten moeten kunnen dweilen, je moet ze niet in een keurslijf dwingen.” L iesbeth Sluiter Voor wie in de trein graag uit het raam staart zijn ze onontkoombaar, de rijen tuintjes die onder tegen het talud aangevleid liggen. Kronkelende bonenranken, wolken dahlia’s, krakkemikkige huisjes en voorovergebogen mensen met schoffels en schoppen. Decennialang behoorden de lapjes grond tot de secundaire

arbeidsvoorwaarden van het spoorwegpersoneel. Tot 1995, het jaar van de privatisering van de spoorwegen. Niet alleen een slecht jaar voor treinreizigers, maar ook voor de spoortuiniers, want sindsdien maakt railinfrastructuurbeheerder ProRail jacht op het gebruik van deze duur geworden grond.

Gina Kranendonk (48), zelfbenoemd ‘horticultureel onderzoeker’, reisde in 2006 en 2007 kriskras door Nederland om een verdwijnende wereld vast te leggen. Alleen bleek die nog springlevend.

Ruwe handen

“Het is een andere wereld dan die van de gereguleerde en ingekaderde volkstuintjes. Op spoortuinen zitten geen contracten meer, ze worden ondershands doorgeschoven. Je ziet er nu mensen uit alle hoeken van de wereld; op de gok zou ik zeggen dat nog dertig procent van de tuiniers autochtoon is. Bij hen ligt het accent iets meer op recreatie,

bij de nieuwe gebruikers meer op het verbouwen van voedsel. Ik waande me soms in de binnenlanden van Nieuw Guinea. Hier, kijk zelf.” Ze legt een selectie op tafel uit de duizenden foto’s die ze maakte. Mensen met ruwe handen en gelooide gezichten, die tussen hun planten en bloemen tevreden en vaak trots de lens inkijken. Mijnheer Felis uit Kaapverdië, gebogen over zijn groene kool. Mevrouw Karanoumous uit Marokko die uien samenbindt in haar hutje met gasfles en fluitketel. Een gepensioneerde douanier met een kip onder de arm. Een Turk op een bidmatje tussen de tomaten. Een blinde HolLeusden 2006

18


Dhr. Steens, Leusden 2006

van elkaar. Tsjechen, Armeniërs, Turken en Chinezen staan bij elkaar te koekeloeren. De problemen van weer en wind kweken saamhorigheid. Ze bieden ook tegen elkaar op, het is grappig dat tuinieren hip is bij mannen uit machoculturen als Marokko en Suriname. Ze kunnen als kemphanen pronken: ‘Mijn bonen zijn geweldig!’ Over integratie gesproken: wat werkt beter voor een gevoel van verbondenheid dan een eigen stukje grond?”

Geraniumpyramides

Het onderwerp van haar foto’s kwam niet uit de lucht vallen. De omgang van mensen met de natuur gaat Gina Kranendonk aan het hart. Ze woont midden in Rotterdam, heeft zelf een “licht verwilderde stadstuin met veel te veel planten”, en heeft spannende plannen met de stad. Als ‘kwartiermaker’ organiseert ze voor de Raad voor Kunst en Cultuur debatten over ‘kosmetisch’ tegenover ‘duurzaam’ groen. “In de vorige eeuw legden we parken aan om stadsmensen


lucht te geven. Nu zijn de steden daarvoor te vol. In onze steeds warmer wordende zomers is iedereen op zoek naar groen, maar gemeentelijke plannen staan bol van de geraniumpyramides. Groen is te belangrijk om over te laten aan de plantsoenendienst. Als we er onnadenkend mee omgaan, breekt er oorlog uit. We moeten de hele stad als park gaan zien. Waarom alles betegelen? Kijk naar buiten, deze straat, waar moet een mens in de lunchpauze zijn broodje eten? Laten we de

Liesbeth Sluiter

lander die druiven verbouwt. “Hij schonk me zelfgemaakte wijn. De gastvrijheid was vaak overdonderend, ik heb kilo’s pruimen en prei mee naar huis gesleept, bossen munt. Soms gekocht, want er wordt ook verbouwd voor een handeltje met de groenteboer. Deze tuiniers hebben weinig geld. Je ziet niets uit het tuincentrum; de bonenstaken zijn takken, de huisjes van sloophout. Voor ProRail is het misschien een zootje, maar alles dient ergens voor. Het is een hogeschool van hergebruik, duurzaamheid ten top.” “Er doen verhalen de ronde over giftige pesticiden, maar denk je dat deze mensen acht euro gaan betalen voor een doosje Roundup? Ze gebruiken liever natuurlijke middelen. Goudsbloemen tegen aaltjes, vruchtwisseling. Er is veel kennis. Chinezen maken kuiltjes om water vast te houden. Kaapverdianen verbouwen gewassen door elkaar heen die van elkaar profiteren. Met inventiviteit halen ze het maximale van een piepklein stukje grond en soms leren ze

stoep opbreken en bomen planten. Tienduizend bomen op ons beroemde winkelcentrum de Lijnbaan, met gras ertussen en bankjes. Lekker shoppen in het bos. Als ik zoiets voorstel gaan ambtenaren moeilijk kijken en over kabels praten, maar je kunt heel goed bomen in containers ingraven. Alles kan. Langs de Seine ligt een strand waarover de Parijse middenstand vooraf moord en brand schreeuwde, maar hun omzet is verviervoudigd. In New York verandert nu onze eigen tuinarchitect Piet Oudolf een ‘high line’ metrotraject in een park.” “We moeten investeren in onze groenopleidingen. In Parijs en Londen zijn tuiniers popsterren; in onze parken zetten ze taakstraffers aan het werk. Het openbaar groen als taakstraf, dat is een slecht signaal! Met groen is alles mogelijk, mits we inzetten op duurzaamheid. Geen geraniums in potjes.” n

Fototentoonstelling Gina Kranendonk - Do me a garden, please! Foam, Keizersgracht 609 Amsterdam, 7 juni t/m 22 juni 2008. Planthunting in Rotterdam, tentoonstelling en stadswandelingen, CBK, Nieuwe Binnenweg 75 Rotterdam, 24 mei t/m 23 juni. 19

de consument

WOK

Frisse bamboesokken Bamboe is ideaal duurzaam materiaal. Het groeit snel, neemt veel CO2 op, is licht en sterk en kan daarom, in plaats van 'fout hout', gemakkelijk op allerlei plekken toegepast worden. Maar er kan meer. Bamboe blijkt heel geschikt voor kleding. Bamboestof is heel zacht, ventilerend, kreukvrij, vormvast, hypoallergeen en van nature ook enigszins antibacterieel. Het blijft daardoor lang fris en is zeer geschikt voor sokken of sportkleding. Bamboe is beter voor het milieu dan biologische katoen. Het heeft geen enkele gewasbescherming nodig, doordat het zelf afweerstoffen aanmaakt. En bamboe heeft, in tegenstelling tot katoen, weinig water nodig en onttrekt weinig voedingsstoffen uit de grond. Het is niet erg gevoelig voor misoogsten en na het oogsten blijven de wortels achter. Dat voorkomt erosie. Deze ‘frisse’ kleding, variërend van mengsels met ecokatoen tot honderd procent bamboe, is nog niet overal te vinden, maar in ieder geval te koop via internetwinkels. De Ecowear Store verkoopt damestruien: zie www.ecowearstore.com. Fair21 heeft sportkleding: www.fair21.nl. Ook www.faborganics.eu biedt van alles, maar de grootste collectie is te vinden via www.bamboe-shop.nl Daar vind je ook grappige accessoires als handtassen met een voering van canvas en een buitenzijde van bamboe. Maar dan, vreemd genoeg, toch als latjes. AO

20

Je regenjas, hoe transparant is die? Dergelijke en andere vragen stonden onlangs centraal in twee debatten over transparantie van ondernemingen van debatcentrum de Balie en MVO Platform. Ook de Consumentenbond was aanwezig. Zij presenteerden een plan dat ervoor moet zorgen dat, zogezegd, elke consument er achter kan komen door wie zijn regenjas geproduceerd is en hoe. Of welk ander product dan ook. De Wet Openbaarheid productie en Ketens, heet het, de WOK. En vijf jaar geleden presenteerde de Consumentbond het ook al. Wat is er gebeurd, dat de bond het opnieuw uit de kast haalt?

Informatieplicht

Het etiket van een product geeft eigenlijk weinig informatie. Er staat wel op hoeveel vet erin zit, maar niet hoeveel kinderarbeid of ontbossing. Duurzaamheidskeurmerken als Fair Trade, EKO of FSC verstrekken daar nog enige garantie over, maar slechts op bepaalde aspecten. En dat terwijl de overheid sterk gelooft in de verantwoordelijkheid van de consument. De Consumentenbond startte daarom, samen met MVO Platform en Fairfood, de actie Wij Willen WOK! De bond wil met een digitale handtekeningenactie de invoering van de Wet Openbaarheid productie en Ketens afdwingen. Deze wet geeft burgers en maatschappelijke organisaties recht op informatie van bedrijven, analoog aan de Wet Openbaarheid Bestuur voor overheidsinformatie. Bedrijven hebben dan, net als overheden nu, een passieve informatieverplichting. Dit geldt voor maatschappelijk relevante informatie uit de gehele productieketen. Die moeten zij verstrekken, als daarom gevraagd wordt. Die infor-

matie moet bovendien betrouwbaar, volledig, begrijpbaar en vergelijkbaar zijn. De consument kan die informatie vragen aan de verkoper, voor of na aankoop. Die vraagt de informatie dan op bij de bedrijven. Daarnaast moeten bedrijven verplicht worden ongevraagd informatie te verstrekken, met bijvoorbeeld elektronische productdossiers. Zoals de bond het stelt: “Als reclamemateriaal wordt verspreid tot in elke uithoek van de planeet en op elke bushalte, dan kan dat niet onmogelijk zijn voor consumenteninformatie.”

Zelfregulering

De Consumentenbond stelt dat het zelfregulerende marktmodel, waar de overheid naar wijst rond duurzaamheid, slechts werkt als er een controlemechanisme is. In dit zogenaamde ‘stakeholder’ model leggen de belanghebbenden (consument en bedrijf) verantwoording aan elkaar af. Maar daarvoor is de relatie tussen consument en producent nu te ongelijk. Daarom is er wetgeving nodig die het recht op informatie regelt. Bij de presentatie van de WOK in 2002 liet toenmalig staatssecretaris van economische zaken Joop van Wijn weten het initiatief te waarderen, maar meer te geloven in zelfregulering dan in wetgeving. Van Wijn zag niet dat dat precies is wat het voorstel beoogt te vergemakkelijken. De afgelopen zes jaar is de Consumentenbond blijven lobbyen, tot zij Mei Li Vos, kamerlid van de PvdA tegenkwam. Zij heeft het plan geadopteerd en bereidt een officieel wetsvoorstel voor. Daarom is het nu tijd voor een nieuwe campagne. Burgers kunnen stemmen voor de invoering van de WOK op www.wijwillenwok.nl. Annemarie Opmeer. Tips of vragen? [email protected] milieudefensie magazine 6 – 2008

de consument E-co-founder Avontuurlijk aangelegd en graag in de voorhoede? Neem dan deel aan het project Nvohk (‘invoke’). Nvohk is een kledingmerk met een hoog surfgevoel, tenminste, dat is het binnenkort. Naast de initiatiefnemers zijn er vijfduizend tot veertigduizend ‘co-founders’ nodig. Zij zullen het merk sturen. Deze medeoprichters investeren 50 dollar per jaar en krijgen daar leuke dingen voor terug. Allereerst een welkomstpakket met een t-shirt, sticker en plant-een-boom-zadenpakketje, verder 25 procent korting, exclusieve voorverkoop van nieuwe producten en 35 procent van de winst (als kledingtegoed). De medeoprichters nemen bovendien beslissingen, bijvoorbeeld over productontwerp en marketing. Vast staat dat er verantwoorde materialen gebruikt worden en dat 10 procent van de winst naar groene doelen gaat. Het is wel, zoals de oprichters in de voorwaarden stellen, geen aandelenuitgifte, maar “bedoeld als entertainment”. Echt van de grond is het ook nog niet gekomen, daarvoor bestaat het nog te kort. Maar de initiatiefnemers verwachten de lancering ergens in juni van dit jaar, deze maand dus. Deelnemen kan alvast. Het investeringsbedrag wordt gevraagd als het project gaat lopen. www.projectnvohk.com. AO

Gebakken ijsbeerijs Ben&Jerry’s, producent van overdadig gevuld ijs, komt met een nieuwe smaak: Baked Alaska. ‘Klimaatneutraal’ ijs, dat ‘verpest is, als het gesmolten is’. De beker, geïllustreerd met een verbrande ijsbeer met een zonnebril, bevat zoet vanilleroomijs, gesmolten slierten marshmallow en witte chocolade in de vorm van ijsbeertjes. Mocht je liever een andere smaak eten, dan zit je ook goed, want eigenlijk is al hun ijs klimaatneutraal geproduceerd. Ben & Jerry’s heeft verder een eigen zuivelprogramma dat hun boeren helpt duurzaam te werken. Baked Alaska kost kost €4,95 per halve liter. AO


Recept

We are Americans Hij keek zijn ogen uit, mijn kameraad die onlangs met de trein van Miami naar New York reisde: de hele trein zat helemaal vol met extreem dikke Amerikanen. Zeg maar honderden kilo’s schoon aan de haak. Te dik voor vliegtuigstoelen, vandaar die overdosis in de trein. En We are Americans, oftewel de Verenigde Staten is ons voorland. In vijf jaar tijd verdubbelde hier te lande het aantal mensen met een te hoge body-mass index. Doorvreten jongens! Zodat jullie ook op het punt komen niet meer met het vliegtuig te kúnnen en wel met de trein moéten. Of zouden de extreme dikkerds de uitstoot aan CO2 die ze uitsparen door niet te vliegen, ruimschoots teniet doen door geconsumeerde emmers vettigheden? Het zou zo maar kunnen. “De voedselindustrie loopt één op één: voor elke calorie voedsel die wordt geproduceerd, is een calorie fossiele brandstof nodig”, zegt de volslanke Amerikaanse journalist Michael Pollan, die prachtige voedselboeken schreef: het nauwelijks opgemerkte De botanica van het verlangen, zijn bestseller The omnivore’s dilemma, en dan nu Een pleidooi voor echt eten. Het industriële voedsel loopt op olie: om de kunstmest en pesticiden te maken, om de trekkers en machines op het land te laten rijden, om de maïs naar de koeien te brengen, en die naar slagerij,

fabriek, winkel, de hele wereld over. De eko-landbouw doet het ietsje beter, want gebruikt geen pesticiden en kunstmest. Maar ook de biologische boer zit op een steeds grotere trekker, het Skalkeurmerk zegt niks over zoveel mogelijk lokaal produceren en dus wordt er met bioproducten eveneens flink wat afgejakkerd en gevlogen. Ook met de biologische rucola voor Barack Obama. Vandaar dat er vanuit de San Francisco de beweging van “locavores” is gegroeid: mensen die vooral verse biologische seizoensproducten uit de streek eten, bij voorkeur uit eigen tuin. “Begin een moestuin”, zegt Michael Pollan, die prompt in Nederland navolging kreeg: “Zelf groenten telen rage”, schreeuwde De Telegraaf vanaf de voorpagina. Niet te geloven! We staan aan de vooravond van een ware groen(t)e-revolutie! Oogst (of vooruit, sla ze in op boerenmarkt of bij boerderijwinkel) de eerste bonen van het seizoen: tuinbonen. Laat ze vooral niet te groot worden. Dop ze. Kook of stoom ze kort tot ze nét gaar zijn (paar minuutjes) met wat bonenkruid (zelfs te telen in de vensterbank). Serveer met een klont boter en jonge aardappels. Zó eenvoudig kan verrukkelijk eten zijn. En dan ook nog revolutie. Michiel Bussink www.michielbussink.nl

21

de consument Schildpad PC Traag? Dat valt wel mee met deze computers van TurtleStep, de eerste computerproducent met het HIER-logo. Het bedrijf heet zo, omdat het kleine stapjes in de goede richting doet. Een uitzonderlijke PC van TurtleStep is de Step2. Deze heeft een behuizing van FSC-gecertificeerd Fins berkentriplex. Aan de buitenkant is het hout behandeld met gifvrije, transparante houtolie en aan de binnenzijde, om te voldoen aan veiligheidseisen, met milieuvriendelijke koolstofverf. De elektronica is de efficiëntste op de markt. Het bevestigen van de componenten en de demping in het binnenwerk gebeurt met gerecycled aluminium en oude autobanden. De componenten kunnen – a la cradle to cradle - gemakkelijk van elkaar gescheiden worden. Het gehalte aan gifstoffen in de elektronica voldoet aan de EU-richtlijnen, maar TurtleStep hoopt op meer ambitie van hardwarefabrikan-

Shakies en koffie ten. Technische details: Step2 meet 29 bij 29 bij 14,5 centimeter, verbruikt 25 tot 55 watt (vergelijk: 25 tot 125 watt bij reguliere pc’s), blijft stil en relatief koel. Hij bevat standaard een DVD-writer, is leverbaar met harde schijf van 80 (standaard), 120 of 160 gigabite en met twee soorten processors (AMD Sempron LE-1100 (standaard) of AMD X2 BE-2350). Optioneel is een stekkerblok dat tegelijk met de PC alle randapparatuur uitschakelt. Als besturingssysteem kunt u kiezen voor windows XP of het gratis open source Ubuntu (Linux). De prijs voor de PC varieert hierdoor (zonder randapparatuur als muis en scherm) tussen €974,- en €1119,-, inclusief BTW, installatie en verzendkosten. Per verkochte computer wordt bovendien een bedrag gedoneerd aan klimaatprojecten. Online bestellen kan via www.turtlestep.nl

Treinreizigers halen hun verantwoorde snack bij Shakies. Maar sinds kort is dit initiatief, dat fruitshakes, bagels, salades, soepen, dranken en zoetigheid verkoopt, niet meer in handen van oprichtster Odette van Oostindiën. Servex, de exploitant van de NS die Pizza Hut, Kiosk en C’est du Pain beheert, heeft nu ook Shakies in beheer en gelijk al nieuwe vestigingen gepland op de stations Rotterdam, Den Haag en Arnhem. Overigens schenken alle Wizzls en Kiosken op de honderdtien stations in Nederland nu eindelijk allemaal Douwe Egbertskoffie met het Utz Kapeh keurmerk. www.shakies.nl

FSC-kist Sneakerpoets Een goeie sportschoen wordt eerder vies dan dat ‘ie stuk gaat. Groezelige sneakers kunnen weer helemaal fijn worden met Premium Sneaker Solution van Jason Markk. Deze schoonmaakvloeistof is volledig biologisch afbreekbaar en voor 98,3 procent gemaakt van natuurlijke stoffen. Het bevat geen agressieve chemicaliën of schuurmiddel en is geschikt voor elke stof en kleur. Het flesje bevat 236 milliliter (8 oz.), genoeg voor vijftig paar schoenen. Via de website van Jason Markk zijn diverse pakketten te krijgen, inclusief borstels. Het standaarddoosje, flesje met borstel, is ook te koop bij de volgende schoenenwinkels: Concrete en Patta in Amsterdam, T-shu in Eindhoven, Lyfstyl en Woei in Rotterdam, Waffles in Brussel en Avenue in Antwerpen.

22

Via www.jasonmarkk.com kost het pakket 25 dollar, ongeveer 16 euro, exclusief verzendkosten.

Begraven in een houten kist hoeft niet. Sommige mensen kiezen uit duurzaamheidsoverwegingen een kartonnen kist of zelfs een biologisch katoenen of linnen doek. Maar verantwoorde houten kisten zijn er ook. Staatsbosbeheer ontwikkelde samen met onder andere Monuta Uitvaartzorg, productontwikkelaar Ideal&Co en natuurbegraafplaats Bergerbos twee types doodskist van onbehandeld FSC-hout: ‘den’ en ‘beuk’ . Het hout is afkomstig uit FSC-gecertificeerde bossen van Staatsbosbeheer en Monuta doneert hen per verkochte kist €50,- voor natuurbeheer. De kist bevat geen sluitschroeven, is gevoerd met ongebleekte katoen (helaas niet biologisch), heeft een kussen gevuld met maisvlokken en een greep van beukenhout of henneptouw. Een mooi gebaar is dat voor elke kist ergens in Nederland een boom wordt teruggeplant. De nabestaanden krijgen hiervan een certificaat. Over het ecologisch gehalte van begrafenissen publiceerden we in maart 2007 een artikel. Toen bleek de kist maar een klein aandeel hierin te hebben. Monuta heeft een boekje gemaakt met adviezen voor een groene uitvaart. Gratis te downloaden van: www.monuta.nl/Consumenten/Uitvaartzorg/ Groene-Uitvaart milieudefensie magazine 6 – 2008

Wiens brood men eet…

vrouw mouwloos S/M/L

man S/M/L

vrouw S/M/L

Loesje t-shirt “Ik pik het niet langer” ` 12,50 Natuurlijk gemaakt van 100% EKO-katoen.

Groene Hart: man M/L en vrouw S/M/L

Ademnood: vrouw M/L

Laatste exemplaren van de Groene Hart en Ademnood t-shirts! Slechts ` 5,-

De provincie Limburg wilde destijds Das&Boom straffen voor haar succesvolle verzet tegen bouwplannen, een vliegvelduitbreiding en de aanleg van de A73 op de oostoever van de Maas. Toen de burgemeester van een midden-Limburgs dorp Das&Boom verantwoordelijk stelde voor vijftig verkeersdoden op de bestaande onveilige weg, was er een aanleiding gevonden. Er moest een standbeeld komen voor de burgervader uit Haelen en dat beeld kon betaald worden door intrekking van de provinciale subsidie aan Das&Boom. Tijdens het debat in de Provinciale Staten werd echter duidelijk dat Das&Boom helemaal geen provinciale subsidie ontving. Toen stelde de VVD-fractie dat dan maar de subsidie van alle organisaties die op enigerlei wijze samen werkten met Das&Boom moest worden ingetrokken. In een Statencommissie van Gelderland, waar ik destijds zelf in zat, werden herhaaldelijk pogingen ondernomen om de Gelderse Milieufederatie te korten; daartegenover was het opnieuw toekennen van 10 miljoen aan een failliet Gelredome een hamerstuk. Het dualisme

jaap dirkmaat Notitieboek ` 4,-

A4 papierblok ` 4,-

Memoblokje ` 3,-

Raddi is het Hindi woord voor afval. Het is een rage in heel India om van dit afval weer bruikbare producten te maken. Raddiverzamelaars kopen gebruikt papier in van scholen, bedrijven, kantoren, gezinnen, etc., om vervolgens dit papier weer tot leven te wekken. Een leuk initiatief met een verrassend resultaat! Verzend- en administratiekosten ` 2,-

Rapporten (gratis te bestellen)

2 Zit het wel goed? (deel 3); Winkelinspecties en onderzoek naar houten tuinmeubelen in tien winkelketens – mei 2007

2 Use your profit to clean up your mess. Report on how Shell should fund local solutions for environmental and social destruction caused by its projects – februari 2007

2 Tien tips voor milieubewuste mobiliteit – september 2006 2 Investing in Climate Change; Dutch Banks Compared - juni 2007 2 Landelijke onderzoek Milieudefensie behoud natuur en landschap – juni 2007

2 Remmende factoren bij het herstructureren van bedrijventerreinen – februari 2007

2 Voer tot nadenken; Wat iedere Nederlander moet weten over vlees en vis – mei 2007

2 Boeren met toekomst – maart 2007 Wilt u één of meerdere producten of rapporten op deze pagina bestellen, belt u dan met de Milieudefensie Servicelijn 020-6262620 of mail naar [email protected]. Meer producten vindt u op onze site, www.milieudefensie.nl


in Nederland betreft niet alleen regering en kamer, maar ook gouvermenteel en non-gouvermenteel. Veelvuldig wordt daarbij de Raad van State geraadpleegd. Zeer regelmatig fluit dit rechtscollege overheden terug en behoedt hen zo in feite voor illegaal handelen. Dit gebeurt vaak op voorspraak of inspraak van NGO’s. Ambtelijke deskundigen binnen provincies en het rijk worden soms botweg niet gehoord of worden het zwijgen opgelegd. Hierdoor kan het gebeuren dat de politiek handelt tegen eigen afspraken, regels en wetten in. Alleen NGO’s kunnen dan nog langs juridische weg de rechter om een oordeel te vragen. Op dit moment heeft Gedeputeerde Staten in Friesland last van de Friese Milieufederatie die zich met anderen verzet tegen de Centrale As, dwars door een Nationaal Landschap. De provincie wil bezuinigen op de subsidie aan de Milieufederatie. Sjoerd Galama, CDA-gedeputeerde: ‘Ik wil niemand monddood maken, maar de belastingbetaler vraagt de provincie om door te pakken.’ Zie hier: de eeuwenoude link tussen ‘last hebben van’ en ‘koud stellen’. De maffia doet het, multinationals doen het, dictators doen het en regeringen doen het ook. Waarom dan provincies niet? En als bestuurders jou niet rechtstreeks kunnen raken, dan zijn ze voor afschaffing van de Raad van State, de Rekenkamer of adviesraden: eigenlijk alles en iedereen die kritisch is of de waarheid boven water tilt. Als klap op de vuurpijl willen deze boefjes nu ook de Postcodeloterij gaan vertellen aan welk goed doel wel of niet geld gegeven mag worden. Jaap Dirkmaat Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.

23

D e r e d d i n g va n E u r o pa

De afvalcrisis in Napels wordt al meer dan tien jaar in stand gehouden door de plaatselijke mafia. Berlusconi belooft het op te lossen. De Italiaanse milieubeweging heeft hierin geen vertrouwen. Deel 5 in een serie over Europa. Cecile Landman

“A

fval is goud voor ons, dottore”, vertelde een eerste spijtoptant van de camorra in 1992 tijdens een verhoor in de gevangenis van het Noord-Italiaanse Vicenza. “Ik doe geen drugs meer. Dit levert meer op en vooral: het risico is veel kleiner. Het is het vuilnis, dottò.” De dottore in kwestie is Franco Roberti de coördinator van de Napolitaanse antimafiapool. Over dat verhoor zegt hij nu: “Alles was er al: de gemaskerde maffiose bedrijven, de met smeergeld gecorrumpeerde ambtenaren, de niet bestaande controles, de vergiftigde terreinen. Maar de politiek ving dat alarmsignaal niet op.” De criminele afvalsmokkel begon in 1982, 24

het jaar waarin een wet op gevaarlijk afval in werking trad. Illegaal dumpen van giftig afval bleek lucratief en werd het terrein van de camorra, de Napolitaanse mafia. De ‘vuilnis-noodtoestand’ van Napels bestaat officieel sinds 1994. De enige vuilverbrandingsoven werd slechts voor 83 procent afgebouwd. Momenteel staat de bouwprojectleider onder huisarrest voor illegale afvalhandel. Officiële stortterreinen zijn bovendien door de rechterlijke macht in beslag genomen, omdat zij illegale stort van giftig afval vermoeden. Vanaf 1994 heeft de stad er ook een speciale commissaris voor. Dat is niet uitzonderlijk, want ook Apulië, Calabrië, en Sicilië kregen in de jaren

G a m m a / HH

Ecomafia negentig speciale afvalcommissarissen. Eveneens in 1994 deden de Italiaanse journaliste Ilaria Alpi en de Kroatische cameraman Miran Hrovatin onderzoek naar wegen en dwaalwegen van gevaarlijk afval. Want in Somalië, zo vermoedden ze, werd giftig, chemisch en nucleair afval gedumpt. Zuid-Italiaanse havens zoals Gioia Tauro zouden daarin een cruciale rol spelen. Het onderzoek werd de twee fataal. Ze werden in Somalië vermoord. De onderzoeken naar hun bevindingen en de moorden zijn onlangs weer geopend. Maar recent werd ontdekt dat essentiële stukken over de zaak uit het dossier in de rechtbank van Reggio Calabria zijn verdwenen.

Afvalcrisis

Sinds de herfst van 2007 zijn de protesten tegen de afvalcrisis in Napels weer opgelaaid. Vorige maand werden door de hele stad hopen afval in brand gestoken. De afvalcrisis is feitelijk verergerd sinds de laatste speciale regeringscommissaris vier maanden terug aantrad voor het oplossen van het afvalprobleem. De Napomilieudefensie magazine 6 – 2008

litanen maken zich ernstige zorgen over dioxine in de lucht en het grondwater, en in de beroemde mozzarella en andere voedingsproducten. Gezondheidsstatistieken laten zien dat in de regio meer kanker voorkomt dan elders in het land. De kleine TV zender La7 zond begin dit jaar de verontrustende documentaire Biutiful Cauntri uit over de Napolitaanse verziekte omgeving. Schapen vallen in die documentaire letterlijk dood neer. Met het aanbreken van de zomerhitte

In 2007 bedroeg de omzet van de milieucriminaliteit een slordige 23 miljard euro. kunnen plagen en ziekten uitbreken, vrezen de Napolitanen. De speciale commissarissen zijn onmachtig gebleken, maar hebben inmiddels wel een bedrag van negen miljoen euro gekost. De cijfers over het afval zijn en blijven duizelingwekkend. In enorme afgravingen in het prachtige landschap rond Napels liggen miljoenen tonnen. In een aantal afvalopslagplaatsen is allerlei industrieel schadelijk afval gemengd met huisvuil. Dat industriële afval komt uit Noord-Italië, maar ook van over de grens. Treinen met tonnen afval rijden de laatste maanden onregelmatig vanuit Napels naar vuilverbranders in Duitsland. Er zijn echter geen garanties dat in de Duitse of Italiaanse ovens geen gevaarlijk afval terecht komt. De certificaten van het afval worden veelvuldig vervalst. De afgelopen weken zijn hiervoor al vijfentwintig bestuurders en mensen uit de publiek-private sector gearresteerd en Duitsland stopte de transporten regelmatig vanwege twijfel over de certificaten. Voor het overige vuil is er weer een nieuwe noodoplossing die bestaat uit omvangrijke afvalopslag bij het plaatsje Chiaiano. Maar juist daar ligt een natuurgebied, en de protesten wakkeren weer aan. Een demonstrant spreekt van ‘vreemde types’ tussen de demonstranten en de lokale krant Il Mattino schrijft dat snelle jongens op brommers brandende flessen in de vuilnishopen gooien en dan snel milieudefensie magazine 6 – 2008

wegrijden: “Er spelen specifieke belangen: verbrand afval, zo is bekend, wordt ‘speciaal afval’ en dus ‘goud’ voor de bedrijven die zijn ontstaan in de jaren van de eindeloze noodtoestand”, aldus de krant.

Zware industrie

De milieuorganisatie Legambiente schreef in haar Ecomafia rapport van 2007 dat de omzet van de milieucriminaliteit dat jaar een slordige 23 miljard euro bedroeg. “De situatie van Napels is uitzonderlijk, en heeft niets te maken met wat er elders in Italië op milieugebied gebeurt,” zeggen zowel Roberto della Seta als Giuseppe Onufrio. Della Seta was tot voor kort directeur van Legambiente, de landelijke milieuorganisatie die sinds 1980 bestaat. Onufrio is directeur campagnes voor het Italiaanse Greenpeace, dat sinds 1986 in het land actief is. Della Seta: “Gescheiden afvalinzameling lag in Milaan vijftien jaar geleden op het peil waarop Napels nu zit. In het noorden is het gelukt het afvalsysteem te moderniseren, dat loopt nu redelijk goed.” De twee milieuorganisaties werken soms samen, maar er zijn verschillen. Greenpeace vaart naar eigen zeggen een “minder institutionele koers” dan Legambiente en het WWF. De Italiaanse afdeling van Greenpeace telt 45 duizend leden. Legambiente heeft duizend lokale en werkt regelmatig samen met diverse opsporingsautoriteiten voor het uitbrengen van een jaarlijks onderzoeksrapport onder de titel Ecomafia. Het door Legambiente uitgevonden woord is sinds een jaar of tien officieel opgenomen in de Italiaanse woordenschat. Volgens Della Seta is de geschiedenis van de Italiaanse milieubeweging sterk verbonden met de geschiedenis van de zware industriële zones, zoals bijvoorbeeld de grote petrochemische installaties van Augusta-Priolo-Mellilli en Gela op Sicilië, of Porto Marghera dichtbij Venetië. Het eerste grote strafproces tegen deze laatste petrochemische kolos begon in 2001 en werd door de milieubeweging en zieke burgers en familieleden van inmiddels overleden arbeiders verloren. Het leger advocaten van het petrochemiebedrijf Enichem beweerde tijdens het proces dat het eten van de zwarte randjes van een houtovenpizza minstens even schadelijke gevolgen kan hebben als het inademen van een ontsnapte chloorwolk. In 1976 ontplofte bij het plaatsje Seveso,

vlak boven Milaan, een chemische fabriek. De ramp leidde in 1982 tot de Europese ‘Seveso-richtlijn’ op gevaarlijke stoffen. “Door die ramp ging de milieubeweging een meer politieke koers varen”, zegt Della Seta, zelf tegenwoordig parlementslid voor de Democratische Partij.

Carnavalslied

De huidige speerpunten van de milieubewegingen liggen vooral in het naarstig zoeken naar oplossingen voor de afvalcrisis. De beweging heeft veel bezwaren tegen vuilverbrandingsinstallaties en ziet het meest in compostinstallaties voor huisvuil en de gescheiden afvalinzameling, die een van-deur-tot-deur karakter zou moeten krijgen. Greenpeace deed in een buurt van Napels een experiment met gescheiden afvalinzameling. De bewoners en de milieuorganisatie zijn er positief over. In Napels is de Spazzatour de laatste trend om van de vuilniscrisis die Napels nu al tijden in zijn greep houdt nog iets positiefs te maken. Toeristen worden in bussen langs de ellenlange vuilnishopen geleid. Op het web staat sinds kort een kaart, de spazzamap waarop de vuilnisconcentraties interactief kunnen worden

“Ik doe geen drugs meer, afval levert meer op” aangegeven. En geheel in Napolitaanse stijl werd een carnavalslied gemaakt, over ‘o monnezza (het vuil), de camorra en de falende politiek. Op 21 mei hield de nieuw aangetreden vierde regering Berlusconi haar eerste ministerraad niet in Rome, maar in Napels. Berlusconi had immers beloofd de afvalcrisis op te lossen. Zeven nieuwe en oude vuilnisopslagplaatsen rond de stad moeten een slordige tien miljoen ton afval gaan herbergen. Protesten tegen deze besluiten zullen zwaar worden bestraft. Wie de gang van zaken blokkeert krijgt vijf jaar gevangenisstraf. Het in beslag nemen van de terreinen op verdenking van giftig afval mag dus niet meer. De afvalopslagplaatsen krijgen een status ‘van nationaal strategisch belang’. Het worden feitelijk militaire zones. De burgemeester van Napels is tegen: “Het is hier Kabul niet!” n 25

Brieven De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD, Amsterdam.

Brandnetelkleding prikkelt de verbeelding, maar die jonge meisjes in China verdienen er geen cent meer door. Liesbeth Sluiter, Amsterdam

Brandnetelkleding

C2C in perspectief Volgens Bas Amelung en Pim Martens bestaat het risico dat we Cradle to Cradle (C2C) zien als een totaalconcept waarbinnen ongeremde consumptie plots geen enkel probleem meer is (MM mei 2008). Ze wijzen erop dat er nog steeds grote dingen moeten veranderen om tot een duurzame wereld te komen. Zij laten het echter na om zelf dit C2C-concept in een groter kader te plaatsen. Binnen de mainstream economie wordt bijvoorbeeld nog steeds niet nagedacht over een eventuele optimale, en dus maximale, omvang van de macro-economie. Het idee dat er ecologische grenzen zijn aan de omvang van de economie, wordt niet

St e v e n h a g e n

Vincent Bijlo zet in MDM nummer 4 brandnetelkleding als eerlijk alternatief tegenover de merkkleding waarvoor hele arbeidslegers over de kling worden gejaagd en die de aarde vervuilt. Nu weet ik uit de eerste hand (Bob Crébas, initiator van het brandnetelmerk, vertelde me erover) dat het overgrote deel van zijn brandnetels geteeld wordt in Litouwen, onder andere vanwege de lage arbeidskosten. Op de machines waarmee in de Noordoostpolder brandnetels werden geplant, zaten Poolse vrouwen. Eerlijke verhoudingen in de globale economie waren geen prioriteit, die lag bij het milieu-aspect. Maar ook daarin was nog niet echt

winst geboekt: het was nog niet gelukt om een stof te maken met méér dan 10 of 12 procent brandnetelvezel - misschien is dat getal inmiddels opgelopen, het is zo’n twee jaar geleden dat ik Bob Crébas sprak - en die 10 of 12 procent werd niet biologisch geteeld. Alle begin is moeilijk en Bob Crébas probéért in ieder geval iets, maar de brandnetelkleding kan echt nog geen aanspraak maken op sociaal dan wel ecologisch verantwoord ondernemen. Bovendien is het ook niet goed om ze zomaar op één slecht onderbouwde hoop te gooien - dat sust het consumentengeweten, maar draagt niets bij aan eerlijke arbeidsverhoudingen, noch aan een schoner milieu.

26

erkend. Productie (en consumptie) moeten gemaximaliseerd worden, terwijl het in onze volle wereld een kostenpost is die juist geminimaliseerd moet worden. Vroeger was de wereld ‘leeg’. Natuurlijk kapitaal was er in overvloed en menselijk kapitaal was schaars. Het was dus logisch om het gebruik van menselijk kapitaal en arbeid te optimaliseren ten koste van grondstof gebruik. Tegenwoordig is er menselijk kapitaal in overvloed en is natuurlijk kapitaal schaars. Beleidsmaatregelen moeten beantwoorden aan deze nieuwe situatie. Er zal een verschuiving moeten optreden van belasting op arbeid naar belasting op grondstoffen. Cradle to Cradle past hier natuurlijk prima bij. Maar dat betekent dat het geloof in consumptie en productie als ideaalbeeld niet meer geldig kan zijn. Consumptie (productie) is een kostenpost die moet worden geminimaliseerd, C2C of niet. De grenzen aan de omvang van de macroeconomie moeten worden erkend. Groei kan niet meer als oplossing dienen voor al onze maatschappelijke problemen. De middelen die dan overblijven zijn geboortebeperking, herverdeling van welvaart en het afstappen van het ideaal van globalisering en de vrije wereldmarkt, ten behoeve van het versterken van nationale grenzen die het mogelijk maken op nationaal niveau maatregelen ten gunste van de duurzaamheid van onze economie. Stuk voor stuk politiek niet haalbaar. De internationale financiële elite zal het niet accepteren. Bart Schouten, Purmerend


oproepen & agenda Megastallencongres

WO 18 juni 8.30 -13.00 uur Het Nationaal Platform Megastallen in Nederland houdt een congres getiteld: Megastallen in Nederland. Kansen en ruimte voor grootschalige, intensieve veehouderij. Milieudefensie wil een ander en kritisch geluid laten horen. De onderwerpen van het tegencongres zijn: succesvol procederen, communicatie met gemeente en provincie en een duurzame visie op veehouderij. Geef je op bij paulien.rigter@ milieudefensie.nl. Plaats: Musis Sacrum in Arnhem. www.stopveefabrieken.nl.

Klimaatcafé

DO 19 juni 20:00-22:00 uur Debatteer mee over de Klimaatwet en het klimaatbeleid in Rotterdam. Pittige discussie wordt afgewisseld met filmpjes en cabaret van Olaf en Jasper. Gasten: Willem Verhaak (Milieudefensie), Joris den Banken (Greenpeace) en Hans Labohm (Groene Rekenkamer). Hotel New York, Balszaal, Koninginnenhoofd 1, Rotterdam. Info: www.klimaatwet.nu.

Nationale Milieudag 2008

VR 20 juni 9.30 – 17.00 uur Biobrandstoffen, ja of nee? Nederland zit met de handen in het haar als het gaat om het op verantwoorde wijze inzetten van biomassa. Heeft u hier een mening over? Of bent u nieuwsgierig naar de argumenten van voor- en tegenstanders? Kom dan naar de Nationale Milieudag. Provinciehuis Zuid-Holland, Den Haag. Info: www.nationalemilieudag.nl

Biologica

ZA 21 en ZO 22 juni Open Dagen Dit weekend vinden in heel Nederland weer de Open Dagen bij de biologische boer en tuinder plaats. Voor jong en oud. Info: www.biologica.nl.

Onteigening voor natuur

DO 26 juni 13.00 – 17.00 uur Debat Het platform voor de ontwikkeling van landelijk gebied Landwerk organiseert onder de titel “Het O-woord” een debat over de onteigening van landbouwgronden voor de Ecologische Hoofdstructuur. De Reehorst, Bennekomseweg 24 te Ede. Info en aanmelding op www. landwerk.nl

Vrouw en Milieu

VR 27 juni 10.00 – 17.00 uur Welke plaats en betekenis heeft ‘natuur’ in hedendaags Nederland? Thema’s o.a.: Jongeren en natuur, natuurbeleid in theorie en praktijk, natuur in multicultureel perspectief. Met debat, workshops en activiteiten buiten. Het Groene Dak in Utrecht. Info & programma: www.vrouwenmilieu.nl

Kempische Natuurmarkt

ZO 29 juni 12.00 – 17.00 uur De Kempische natuurmarkt in Bergijk biedt aan bedrijven en verenigingen een platform om hun natuurvriendelijke producten en ecologische oplossingen te presenteren aan een breed publiek. De markt vindt plaats op het terrein van Natuurtuin ’t Loo. Met rondleidingen, muziek van het Kempisch Volksorkest en een uitgebreid aanbod van ecologisch-biologische hapjes en dranken. Natuurtuin ’t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk. Info: www. natuurtuin.org

Als het ijs smelt

Tot 24 augustus Interactieve tentoonstelling Hoe ervaren Noordpoolbewoners de klimaatveranderingen? En wat is (jo)uw standpunt in het klimaatdebat? Met speciale kinderroute. Museum Volkenkunde, Leiden www.volkenkunde.nl.

Klimaathelden!

Ken jij ze al? De enige echte JMA ´super´ Klimaathelden! Ontwikkeld om ons klimaat te helpen! Want halve maatregelen volstaan niet meer. Laten we nu vól inzetten op schone energie en energiebesparing. Bekijk het filmpje, stuur hem door en teken voor de Klimaatwet. Ga naar www.jma.org

Actie klimaatwet!

Help mee handtekeningen verzamelen voor een echte klimaatwet. Bestel een actiepakketje met handtekeningenlijsten en -kaarten via

[email protected] of bel de Servicelijn: 020 6262 620 Meer info: www.klimaatwet.nu

Teken tegen Shell

Milieudefensie, haar Nigeriaanse zusterorganisatie ERA en vier Nigeriaanse boeren en vissers stellen het hoofdkantoor van Shell aansprakelijk voor schade die olielekkages in hun dorp hebben aangericht (zie ook pag. 11). Shell is opgedragen duidelijkheid te geven over zijn rol bij de olielekkages. Eind juni besluiten de eisers definitief of zij de rechtszaak starten. Milieudefensie vindt dat de Nederlandse regering zich in de Europese Unie hard moet maken voor bindende regels voor bedrijven die internationaal opereren. Help de Nigerianen in hun strijd tegen Shell en vraag om regels voor bedrijven die internationaal opereren. Teken daarom de actiekaart in dit nummer of kijk op www. milieudefensie.nl/shell

Festivaltour

Ook deze zomer gaat JMA weer op festivaltour. Dit jaar staat de tour in het teken van de Klimaatwetcampagne. Je kunt je nog steeds opgeven als vrijwilliger! Ga daarvoor naar www.jma.org. 14 -15 juni: Festival Mundial 29 juni: Parkpop 6 juli: Metropolis Rotterdam 12 juli: Bospop, Weert 15 - 17 augustus: Lowlands

YouPEC

30 juni t/m 5 juli Jongerenfestival JMA organiseert in Nederland een grote Europese jongeren conferentie. De European Youth PErspective on Consumption oftwel YouPEC vindt dit jaar voor de tweede keer plaats. Deze editie staat helemaal in het teken van Duurzaam Consumeren. In een vijfdaags programma gaan 150 jongeren vanuit dertig verschillende Europese landen samen aan de slag! Een week lang werken de jongeren aan een verklaring voor de Europese politiek, volgen ze workshops over duurzaam consumeren en werken ze aan projecten die na de conferentie uitgevoerd zullen worden. We zoeken nog enthousiaste vrijwilligers. Heb jij zin in een weekje aan zee, contacten te leggen met 150 Europese jongeren en meer te weten te komen over consumptie? Stuur dan een mailtje aan [email protected] en geef je op als vrijwilliger. kijk op www. youpec.eu voor meer.


Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/ regeladvertenties OBILOT NATUURTEXTIEL Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc.biologisch babyuitzet, goed adviesGroenmarkt 1, 0575-517091 www. obilot.nl WWW.TWEEDEHANDSLUNDIA.NL Oók inkoop/inruil Lundia-onderdelen in Amsterdam, Rotterdam & Apeldoorn VIA (VRIJW. INTERNAT. AKTIE) 700 internationale vrijwilligersprojecten in 46 verschillende landen! Werk 2 weken in een internationale groep aan een ideeël project. 95 Euro en reiskosten, incl. kost en inwoning. Info: 020-6892760 www.stichtingVIA.nl JEMBE WORKSHOPS Workshops in het hele land www.hiparikaan.nl 0620442726 RHENEN WWW.GROENEVAKANTIEGIDS.NL 1001 Europese kampeer/logeerplekken, ECEAT 020 6681030

27

opinie

Meer onteigenen voor natuur De overheid is veel te terughoudend met het gebruik van de onteigeningswet om natuur te realiseren op landbouwgrond, betogen: P e t e r va n Wi j m e n e n B a s va n L e e u w e n

V

eel natuurgebieden zitten feitelijk op slot. Op veel plaatsen in Nederland lukt het niet om natuurgebieden verder te ontwikkelen omdat de benodigde grond niet te verwerven is. In sommige natuurgebieden bepalen enkele kavels landbouwgrond van niet-vitale landbouwbedrijven de waterhuishouding. Daar wacht de natuurbeheerder soms tientallen jaren op beëindiging van het bedrijf langs ‘natuurlijke weg’ om de grond te kunnen kopen en het beheer van honderden hectaren natuur goed én goedkoper te kunnen regelen. Onteigening voorkomt dit maar is een taboe.

Overlevingskans

Voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is aan nieuwe natuur, robuuste verbindingszones en natte natuur nog zestigduizend hectare grond nodig. De EHS vormt de ruggengraat voor natuur in Nederland. Die is hard nodig om flora en fauna in ons intensief gebruikte land een overlevingskans te bieden, ook met klimaatverandering als extra stressfactor. De EHS biedt ook aan burgers, bedrijven én maatschappij voordelen via bijvoorbeeld de positieve effecten van natuur op gezondheid en economie. In de afgelopen achttien jaar heeft de overheid negentigduizend hectare landbouwgrond aangekocht. Om de EHS volgens planning in 2018 te hebben ingericht, moet de aankoopsnelheid met de helft omhoog ter28

wijl de verwerving in de afgelopen vijftien jaar nog nooit zo laag is geweest. Verwerving van landbouwgrond voor natuur gaat dus te traag. Voor wonen, werken en infrastructuur blijkt dat veel minder een probleem en wel doordat de overheid die grond indien nodig voortvarend onteigent. Onteigening van landbouwgrond voor natuurdoelen wordt nauwelijks toegepast. Natuur is blijkbaar minder belangrijk dan wonen, werken en infrastructuur. De overheid heeft de doelen voor al die functies wél even stevig op papier gezet maar in de uitvoering van het beleid ontbreekt het aan doortastendheid. De afweging tussen publieke en private belangen voor natuur zou precies zo zakelijk moeten worden gemaakt als voor wonen, werken en infrastructuur.

Schadeloosstelling

Onteigening wordt geassocieerd met afpakken, met het weghalen van eigendom. Maar de Onteigeningswet biedt meer mogelijkheden om grond te verwerven. Inderdaad gerechtelijke dwang, maar ook zachte drang en actieve samenwerking tussen burgers en de overheid om bij grondverwerving volledige schadeloosstelling mogelijk te maken. Gerechtelijke dwang treedt bij onteigening voor groene doelen (recreatiegroen) maar in 3 tot 4 procent van de gevallen op. Die volledige schadeloosstelling is de kern van de onteigening. Er wordt

niet alleen voor de grond betaald, maar ook voor de derving van inkomsten en het afstoten van bedrijfsmiddelen zoals stallen. Schadeloosstelling maakt desgewenst herstart van een nieuw bedrijf op een andere plek mogelijk. De landbouwsector erkent dat onteigening nodig kan zijn. De agrarische belangenorganisatie LTO vindt dat volledige schadeloosstelling een maatschappelijke plicht is ten opzichte van eigenaren die voor publieke belangen moeten wijken. Wel wordt betwijfeld of vaker onteigenen het probleem van de trage realisatie van de EHS oplost. Daarom wil LTO eerst gebiedsgericht beleid ontwikkelen en bestuurlijke oplossingen zoeken voordat gerechtelijke onteigening wordt toegepast. Volgens natuurbeschermingsorganisaties als Natuurmonumenten, de Landschappen en Staatsbosbeheer moet onteigening met zorg en met mate gehanteerd worden, alleen in te zetten als dat het doel aantoonbaar dient. Bij onteigening gaat het niet in de eerste plaats om de eventuele gang naar de rechter, maar veel meer om het traject dat daaraan voorafgaat. Hierbij kan de agrarisch ondernemer een reële en volledige schadeloosstelling geboden worden om het bedrijf elders voort te zetten of op een verantwoorde wijze te beëindigen.

Mythen

Om de doelen op het terrein van natuur binnen bereik te brengen moet hoognodig worden afgerekend met een aantal mythen in bestuurlijk Nederland. De waarheid is: - Grondverwerving voor natuur is niet altijd nadelig voor de landbouw. Aankopen voor nieuwe natuur is vaak belangrijk om gebieden definitief in te kunnen richten. Dat is ook nodig voor milieudefensie magazine 6 – 2008

s y lv i a w e v e

de ontwikkeling van de landbouwsector. Daarom stimuleren landbouworganisaties soms zelf onteigening. Ook individuele bedrijven blijken vaak beter af met onteigening. Als in een gebied steeds minder agrariërs komen, verdwijnen de loonwerkers en toeleveringsbedrijven. De resterende agrariërs zijn dan op termijn toch gedwongen te stoppen. Maar als dan alleen de grondwaarde vergoed wordt en de verplaatsingskosten niet, kunnen zij geen kant uit. - Onteigening is niet duur. Onteigening kost de overheid iets meer geld dan vrijwillige overdracht. Als grondverwerving bijvoorbeeld voor de helft via onteigening verloopt – en dat zou wel erg veel zijn – is jaarlijks 22 miljoen euro meer nodig. Daar staan wel private en publieke opbrengsten tegenover uit de verdere economische ontwikkeling van het gebied. Ook worden door verminderde versnippering van natuurgebieden de investeringen van overheden in onder meer verdrogingsbestrijding, milieumaatregelen en het beheer van natuurgebieden effectiever. Daarin gaat jaarlijks 350 à 540 miljoen euro om. - Onteigening drijft de grondprijs niet op. milieudefensie magazine 6 – 2008

De overheid betaalt niet meer, maar ook niet minder dan de reguliere grondprijs. De extra vergoeding is de schadeloosstelling voor onder meer gederfde inkomsten en gebouwen. Het beeld dat de opbrengsten uit grondverkoop voor natuur elders in Nederland de grondprijzen opdrijven, klopt niet. De koopkracht van agrariërs op de grondmarkt komt voor 95 procent uit de verkoop van grond voor 'rode' bestemmingen (o.a. bouw) en niet voor verwerving voor natuur. De mythe van de prijsopdrijvende werking wordt alleen maar gehoord bij aankopen voor natuur. Daarom ook wordt bij natuurverwerving nauwkeurig bijgehouden hoeveel grond via volledige schadeloosstelling wordt verworven. Bij onteigening voor wonen, werken en infrastructuur bestaat die vrees blijkbaar niet: daarvoor wordt niet eens bijgehouden hoeveel onteigend wordt! - Uitgaan van vrijwilligheid is achterhaald. In de Tweede Kamer is in 1989 de principeafspraak gemaakt om het landbouwbelang te ontzien door, als het gaat om natuur, op basis van vrijwilligheid te onteigenen. Historisch is de huidige situatie dus verklaarbaar. Maar dat

maakt het nog niet acceptabel gezien de sindsdien gewijzigde belangen. De natuur is verder achteruitgegaan en de landbouw heeft een grotere behoefte aan goed ingerichte productiegebieden. De toezegging van vrijwilligheid geeft de overheid de plicht om zorgvuldig te werk te gaan, maar niet om dit uitgangspunt te allen tijde en onder alle omstandigheden blind te blijven toepassen. Een ruimer gebruik van volledige schadeloosstelling op basis van de onteigeningswet is dus mogelijk én nodig om natuur een betere plek te geven in onze leefomgeving, voor de natuur zelf én om er van te genieten. n Peter van Wijmen en Bas van Leeuwen zijn respectievelijk voorzitter en plv. secretaris van de Raad voor het Landelijk Gebied. www.rlg.nl

De opiniepagina’s bieden plaats aan betogende stukken, die debat over milieu en de milieubeweging stimuleren. De redactie onthoudt zich van het steunen of afkeuren van de tentoongespreide mening. Reacties of nieuwe discussiestukken ontvangen we graag op [email protected]

29

media Internet Groene zoekmachine De ‘groene’ zoekmachine Ecocho was nauwelijks in de lucht toen Google besloot de samenwerking op te zeggen. Yahoo! bleef van de partij. Ecocho gebruikt de infrastructuur van deze zoekmachine (de resultaten zijn dus hetzelfde als bij Yahoo!), alleen plant het Australische bedrijf na elke duizend zoekopdrachten twee bomen. De financiering hiervoor komt uit de advertentieopbrengsten, waar het bedrijf overigens ook winst uit hoopt te halen. Dat het beperken van dataverkeer toch het meest milieuvriendelijk is, wordt nergens genoemd. Dat drukt de advertentieopbrengsten maar. Meer op www.ecocho.nl

Te l e v i s i e De aarde vanuit de hemel In meer dan honderd steden maakten wereldburgers al kennis met de wonderschone luchtfoto’s van Yann ArthusBertrand, een fotograaf en filmmaker die duurzaamheid predikt en praktiseert. Naast de reizende gratis openluchttentoonstelling (al twee keer te zien in Amsterdam) en het prachtige fotoboek, bestaat het project De aarde vanuit de hemel ook uit een televisieserie, die binnenkort door de Belg wordt uitgezonden. Ook hierin staan de prachtige portretten van de mooiste en meest bedreigde plekken op onze aarde niet op zichzelf. Al

sinds het begin van het project, bijna tien jaar geleden, hecht Arthus-Bertrand eraan mensen te informeren over duurzaamheid. Hij richtte er zelfs de nonprofit organisatie Good Planet voor op. In de serie interviewt hij dan ook wetenschappers, natuurbeschermers en gewone mensen om de balans op te maken. Die is duidelijk: de mens moet nieuwe afspraken maken met de natuur. De aarde vanuit de hemel, vanaf woensdag 4 juni 13 weken lang op België 1. Zie ook www.yannarthusbertrand.org

Te l e v i s i e Word Llink! Ook ‘de groenste omroep van Nederland’ ontkomt niet aan de omroepwet: als hun ledenaantal eind dit jaar de 150 duizend niet haalt,

verdwijnt Llink uit het publieke omroepbestel. Een krappe honderduizend zieltjes te winnen nog, geen geringe opgave. Op 19 mei trapten presentatrice Floortje Dessing en omroepdirecteur Tanja Lubbers de ledenwerfcampagne af door op de Euromast duizenden ballonnen met lidmaatschapskaarten los te laten. Lid word je al voor €5,73 per jaar. Bovendien zet Llink voor elk nieuw lid twee euro opzij die aan het eind van het jaar aan een door de leden te bepalen goed en groen project wordt gedoneerd. Lid worden dus! Bel 010-288 22 22 of ga naar www.llink.nl

Internet Natuurbericht “De kennis van de natuur holt achteruit”, stelt Arnold van Vliet, wetenschapper aan de Wageningen Universiteit en initiatiefnemer van www. natuurbericht.nl. Biologen van de universiteit en van verschillende organisaties publiceren dagelijks minstens twee ‘weerberichten van de natuur’. Doel is dat mensen de natuur weer gaan waarnemen. Niet alleen wordt kond gemaakt

30

van jaarlijks wederkerende gebeurtenissen, zoals het ontwaken van de slangen uit hun winterslaap of de paaitijd van de wijngaardslak. Ook (kleine) afwijkingen van de gebruikelijke cycli komen aan bod, zoals de plotselinge aanwezigheid van ‘groentjes’,

groene vlinders, in de buurt van de kust. Het rechterframe geeft natuurverwachtingen: welke beestjes en planten steken de komende dagen de kop op. Doorklikken brengt je naar natuurkalender. nl, een uitputtende site die ecologische veranderingen

in beeld brengt. Iedereen kan hieraan meewerken door een vogel-, vlinder- of plantensoort in zijn omgeving in de gaten te houden. www.natuurbericht.nl, www.natuurkalender.nl


recensie

Tussen revolte en utopie Longo maï, de keten van politieke en zelfvoorzienende coöperaties in vijf Europese landen én Costa Rica, staat in Nederland steeds meer in de belangstelling. Met regelmaat worden er meerweekse excursies georganiseerd. Elk kwartaal verschijnt een Nederlandstalige nieuwsbrief en binnenkort gaat de website longoimai.nl de lucht in. Jaren geleden bezocht ik zelf één van de coöperaties van Longo maï, als tussenstop van de ‘Tour de France pour sortir du nucléaire’. De enormiteit van de karavaan - bussen, vrachtauto’s en tientallen mensen die de berg bij Les Magnans in de Haute Provence bestormden – zorgde voor een lauw welkom. Voorstelbaar. Even voorstelbaar is dat je er blijft hangen. Dat deed Beatriz Graf. In 1973 bezocht zij tijdens haar vakantie de eerst opgezette coöperatie. Ze blijft en schrijft na 32 jaar een boek over de geschiedenis en het ontstaan van Longo maï. Ondanks dat er veel over Longo maï geschreven is, is dit het eerste boek dat van ‘binnenuit’ uitvoerig de ontwikkeling en realisatie van het project beschrijft. Twee parallel lopende wegen hebben altijd centraal gestaan: het in zelfbeheer opbouwen van alternatieve levens- en werkverhoudingen - voornamelijk door het oprichten van landbouw en veeteeltbedrijven in ontvolkte regio’s, - en de strijd tegen maatschappelijke misstanden. Een vredig eilandje dat los staat van het wereldgebeuren heeft men nooit willen zijn. De theoretische uitgangspunten reiken terug tot de utopisten van de negentiende eeuw. Dat de eerste coöperatie in de milieudefensie magazine 6 – 2008

Provence werd gevestigd, heeft alles te maken met het in die jaren, en eigenlijk nog steeds, populaire boekje De man die bomen plantte van Jean Giono. In een wereld die naar de ondergang lijkt te gaan, blijft een man in de Provence zijn eigen gang gaan met het in de grond stoppen van honderdduizenden eikels. Terwijl de jaren vorderen komt het land weer tot leven. Een inspirerend verhaal over de kunst van het afhaken. Met graagte wordt daarom ook bij Longo maï de slogan gebezigd: ‘Beter een millimeter praktijk dan tien kilometer theorie’. Wel zozeer dat Graf ondanks een intensieve speurtocht nergens een uitvoerige beschrijving van het ‘zelfbeheer à la Longo maï’ tegenkomt. Desondanks beschrijft Graf zeer uitvoerig de geschiedenis van Longo maï. Met oog voor zowel de vele activiteiten en projecten die hebben plaatsgevonden als de persoonlijke motivaties van de deelnemers. Duidelijk wordt hoe groot, veelzijdig en inspirerend het netwerk in en om Longo maï is. Jammer is dat haar beschrijving van het ontstaan en de beginperiode in verhouding veel ruimte innemen. Dit gaat ten koste van de tegenwoordige tijd. De toekomst, hoewel wel degelijk aangestipt, komt er enigszins bekaaid van af. De praktijk zal het moeten uitwijzen.

Echt eten De voedselindusrtrie loopt één op één, schreef de Amerikaanse journalist en eetgoeroe Michael Pollan in The Omnivore’s Dilemma. Voor elke calorie voedsel die wordt geproduceerd, is een calorie fossiele brandstof nodig. Onlangs verscheen het vervolg op deze bestseller in Nederlandse vertaling: Een pleidooi voor echt eten. Hierin hekelt Pollan nogmaals de voedselindustrie die er volgens hem voor zorgt dat mensen zich vol vreten met eten dat weinig voedingsstoffen bevat. Ook geeft hij

publicaties adviezen om te ontsnappen aan onze verspillende eetgewoonten. Samengevat: Eet echt voedsel, niet teveel en vooral plantaardig. Een Pleidooi voor echt eten. Michael Pollan. Arbeiderspers, 2007. ISBN 978 90 2956 6339. 200 pagina’s, €17,50.

Regionalisering Door de huidige voedselcrisis staat het op export en concurrentie gerichte handelsbeleid weer volop ter discussie. Volgens de schrijvers van de brochure Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering is regionalisering van de productie en consumptie een goed alternatief. Regionalisering betekent dat productie en consumptie zo veel mogelijk op basis van regionaal aanwezige natuurlijke hulpbronnen plaatsvindt. Een regio kan zowel uit een groep van landen zoals de EU, als uit een deel van een land bestaan. In de brochure zowel kritiek op, als alternatieven voor het huidige beleid en vele inspirerende praktijkvoorbeelden van regionale zelfvoorziening in binnen- en buitenland. Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering – beleid en praktijk. Guus Geurts mmv Lou Keune en André Jonkers. Te bestellen door overmaken van €10 op giro 609060 van XminY Solidariteitsfonds te Amsterdam o.v.v. brochure regionalisering. Downloaden via www.globalternatives. nl/publicaties.

Laboratoriumvoedsel

Longo maï – opstand en utopie na ’68. Maat-

Biotechnologen en mensen die zich vooral laten leiden door marktkansen en concurrentieoverwegingen bepalen het debat over biotechnologie. Huib de Vriend en Piet Schenkelaars vinden dat meer mensen moeten meepraten over de toekomst van onze voedselproductie. Daarom schreven ze Oogst uit het Lab. Hierin beschrijven ze op begrijpelijk wijze alles over nieuwe gentechnieken in landbouw en voedselproductie en over de maatschappelijke betekenis daarvan.

schappijkritiek en zelfbeheer in de Europese

Oogst uit het lab – biotechnologie en voedselproductie. Piet

coöperaties. Beatriz Graf, 2008. Uitgave in eigen

Schenkelaars en Huib de Vriend. Jan van Arkel, Utrecht 2008.

beheer. 176 pagina, €18. Te bestellen bij Omslag in

ISBN 978-90-6224-471-3. 256 pagina’s, €20,-.

Bert van Wakeren

Eindhoven: 040-2910295, of via www.omslag.nl 31

KLM wil

Lucht De CO2-uitstoot van de luchtvaartindustrie dreigt de komende vijftig jaar bijna te verviervoudigen. Toch wil zij in 2050 CO2-neutraal vliegen. Bieden technologie en compensatie echt uitkomst? H a rry P e rré e

G

oed nieuws uit de luchtvaartindustrie, zegt de luchtvaartindustrie: vliegtuigen gaan CO2-neutraal vliegen. KLM heeft aangekondigd om in 2050 CO2-vrij te gaan vliegen. KLM staat niet alleen. Ook IATA, de internationale vereniging van luchtvaartmaatschappijen, heeft de lat gelegd bij een CO2-uitstoot van nul 32

in 2050. Zijn frequent flyers dan binnenkort gevrijwaard van de bemoeienis van milieuzeloten die hen op een streng rantsoen van intercontinentale tripjes willen zetten? Dat valt nog te bezien. Er is namelijk nog lang geen uitzicht op een vliegtuig dat CO2-vrij vliegt. Ja, over een paar jaar gaat er een vliegtuig op zonne-energie de wereld rond. Maar dat

is meer een technologisch kunstje dan een realistische opmaat naar een nieuw type verkeersvliegtuig. Wel besteedt de Europese luchtvaart de komende zeven jaar samen met de Europese Commissie 1.600 miljoen euro aan ontwikkeling van technologieën voor een schonere luchtvaart. De CO2-winst moet volgens Elfrieke van Galen, hoofd maatschappelijk verantwoord ondernemen bij KLM, komen uit het vliegtuig, de motoren of de brandstof. “Wij moeten een technologische sprong maken. Dat kan niet anders”, zo stelt Van Galen.

Vliegende vleugel

Voorlopig heeft nog niemand zich gemeld met het ei van Columbus. Paul Peeters, lector duurzaam vervoer en toerisme aan de NHTV in Breda, gelooft niet dat het er van komt. “Het vliegtuig van nu, met twee milieudefensie magazine 6 – 2008

reductie die de luchtvaart bereikt door verbetering in de efficiëntie, verdampt acuut door de onstuimige groei van het vliegverkeer. Met vijf procent per jaar groeit de luchtvaartsector het snelst van alle transportsectoren. “Omdat de huidige, autonome energie-efficiëntieverbetering van vliegtuigen ver achterblijft bij deze groei neemt ook de CO2-emissie van de internationale luchtvaart de komende decennia sterk toen”, zo valt te lezen in het rapport Een prijs voor elke reis, begin dit jaar gezamenlijk geschreven door de VROM-raad, de Raad voor Verkeer en Waterstaat en de Energieraad. “In het business as usual-scenario van het MNP groeit de CO2-uitstoot van de internationale luchtvaart tussen 2000 en 2050 met 375 procent.”

Windowdressing

spiegelingen vleugels en een motor, aan dat concept zitten we vast”, zo luidt het oordeel van de voormalige vliegtuigbouwer. “Een nieuw concept kost tientallen miljarden. Dan kun je denken aan een vliegende vleugel. Dat geeft een brandstofbesparing van 20 tot 30 procent.” Zolang er geen zicht is op revolutionaire oplossingen, moet de luchtvaart zich behelpen met kleine stapjes. De nieuwe vliegtuigen die KLM inkoopt, zijn zuiniger en op bestaande vliegtuigen zet KLM winglets, opstaande vleugeleinden, dat scheelt drie procent, zo benoemt Van Galen enkele mogelijkheden. Daarnaast speelt een rol dat vliegtuigen nu niet rechtstreeks naar hun bestemming mogen vliegen. Van Zurich naar Amsterdam vlieg je 40 procent om. Daar valt dus nog winst te behalen, net als in, wellicht, de terugkeer van oude technieken. Van Galen: “De milieudefensie magazine 6 – 2008

Fokker 50 is relatief ons zuinigste vliegtuig en vliegt op propellers. De vraag is nu: kunnen je geen propellers maken voor de Boeing 737?” Ook kunt je volgens Peeters vliegtuigen efficiënter indelen. “In een Boeing 747 van British Airways zitten

“2050, dat is over 42 jaar. Dan kun je net zo goed geen doelen stellen” 280 zitplaatsen. Eenzelfde Boeing van een Japanse vliegmaatschappij bevat meer dan vijfhonderd zitplaatsen.” Alle inspanningen ten spijt, is het voorlopig vechten tegen de bierkaai. Elke CO2-

B a r t B e e n t j e s / HH , b e w e r k i n g r u pa r o

k l i m a at n e u t r a a l v l i e g e n

Het nul-emissiestreven van de luchtvaart valt daarom als godsgeschenk uit de hemel. Of niet? “2050, dat is over 42 jaar. Dan kun je net zo goed geen doelen stellen”, reageert Jan Fransen, beleidsmedewerker mobiliteit en ruimte bij Natuur en Milieu. “Als ze tussendoelen zouden stellen en zouden zeggen: in 2015 stoten wij vijf of tien procent minder uit … dan heb je in elk geval een stap gezet.” Ook op Jasper Faber, teamleider luchtvaart bij adviesbureau CE Delft, maakt de belofte weinig indruk. “Windowdressing. Wie leeft er dan nog om te controleren of het waar is wat nu gezegd wordt?”, is zijn retorische vraag. Veel meer waarde hecht Faber aan het onderbrengen van de luchtvaart in het European Trade Scheme (ETS), ofwel de CO2-emissiehandel (zie kader). CE Delft maakte naar deze mogelijkheid in 2005 een studie. Inmiddels lijkt het zo klaar als een klontje dat dit gaat gebeuren, per 2011 of 2012. Zowel de lidstaten, als de Europese Raad, als het parlement zijn “heel erg voor”, laat Faber weten vanuit Brussel, waar hij een dag later over dit onderwerp een presentatie geeft aan het Europees Parlement. Alleen een serieuze dreiging van de Verenigde Staten met een handelsoorlog zou nog roet in het eten kunnen gooien, meent hij. En verder gaan niet-Europese landen zich misschien, met internationale verdragen in de hand, fel verzetten en een juridisch gevecht opzoeken. Maar áls de luchtvaart inderdaad onder ETS valt, wordt ze daar dan schoner van? Faber: “De luchtvaart groeit door en zal 33

“Begin maar eens met verdubbeling van de prijs” dan moeten betalen voor de emissierechten. Dat zal een prikkel geven om de emissie te reduceren. Maar ze heeft niet veel mogelijkheden om goedkoop te reduceren en zal dus emissierechten inkopen.” Dat betekent dus dat andere bedrijven hun uitstoot naar beneden brengen, bijvoorbeeld met schonere technieken of het bouwen van windmolens, waardoor de luchtvaart kan groeien. Een deugdelijk systeem, oordeelt Faber. “Je moet niet kijken naar wat er binnen een sector gebeurt, maar naar het systeem als geheel. Zonder opname in het ETS heb je een verdubbeling van de luchtvaartemissies tot 2020. Nu worden die emissies gecompenseerd in andere sectoren en de luchtvaart betaalt ervoor.”

Voortrekkersrol

Dat is mooi. Na het jaarlijks verlagen van het Europese CO2-plafond kunnen milieuorganisaties achteroverleunen en toekijken hoe bedrijven hun stinkende best doen emissies te verlagen of, als dat niet lukt, steeds schaarsere emissierechten te kopen? “Strikt theoretisch gezien heb je gelijk, maar wij vrezen dat het niet zo gladjes gaat verlopen”, reageert Fransen namens Natuur en Milieu. “Als de luchtvaart zo doorgroeit als nu, heeft ze in 2050 wellicht alle CO2-rechten van ETS nodig. Dat zou een te grote verstoring van het CO2-handelssysteem zijn.” Daarom wil hij dat de luchtvaart alleen CO2-rechten mag kopen als ze haar efficiency jaarlijks met 3,5 procent verbetert. Intussen spreekt Fransen wel nadrukkelijk zijn waardering uit voor de voortrekkersrol die KLM in de luchtvaartwereld speelt. Waar andere luchtvaartmaatschappijen zich verzetten tegen opname van de luchtvaart in de emissiehandel, is KLM daar een voorstander van. Het pad naar emissiehandel is nog niet helemaal glad. Zo is er de vraag of de emissierechten worden weggegeven of geveild. De Europese Commissie wil 3 procent veilen en de rest weggeven. Het parlement wil pakweg 25 procent veilen, vertelt Faber. “Voor het milieu maakt het niks uit, zolang de rechten onder het totale emissieplafond vallen.” (is dat zo?) Belangrijker is volgens de milieueconoom 34

het referentiejaar: krijgen de luchtvaartmaatschappijen emissierechten die even hoog zijn als hun emissies in 1990 of als hun emissies in 2005? “Voor het milieu is het goed om 1990 als uitgangspunt te nemen”’, zegt Faber, “maar dat zal de prijs voor emissierechten opdrijven.” Dat kan economische effecten hebben: een deel van de industrie zal haar productie buiten Europa gaan verplaatsen, waar ze geen emissierechten hoeven te kopen.

Compenseren

En dan zijn er nog de niet-CO2-effecten. Vliegtuigen stoten naast CO2 ook NOx uit en trekken bovendien lange slierten waterdamp door de lucht. Die zien er heel decoratief uit tegen een oranje kleurende avondhemel, maar zorgen er wel voor dat het klimaateffect van vliegtuigen minstens twee keer zo groot is. De mondiale CO2bijdrage van de luchtvaart mag 2,5 procent zijn, de klimaatbijdrage valt zodoende een stuk hoger uit. KLM onderkent dat effect, maar wil het buiten de emissiehandel houden. “Laten we nou met CO2 beginnen”, zegt Van Galen. “Laat al die andere stoffen voorlopig achterwege. Daar weten we nog te weinig van en Kyoto gaat ook alleen maar over CO2.” Daar staat tegenover dat KLM heeft beloofd, zolang de emissiehandel nog niet in werking is, CO2-neutraal te groeien. De jaarlijkse groei van CO2-emissie van 2 à 3 procent compenseert KLM sinds 1 september 2007 met duurzame energieprojecten. Op dit moment compenseert de luchtvaartmaatschappij dagelijks 120 tot 200 vluchten, laat Van Galen weten. “Wij hebben tot nu toe de credits ingekocht van een windmolenproject in Bonaire.” KLM probeert haar passagiers zo ver te krijgen deze vrijwillig te betalen. Maar doen zij dat niet, dan koopt KLM hoe dan ook de credits. Het betreffende windmolenproject is een Gold Standard project, volgens WNF tot nu toe zo’n beetje het enige keurmerk dat onbetwist is in haar claims. Fransen heeft op lange termijn geen vertrouwen in dit compenseren. Bij deze projecten hangt namelijk altijd de vraag in de lucht: voegen ze écht iets toe? Vaak gaat het om projecten die tóch al rendabel zijn, op een andere manier worden gesubsidieerd of alleen maar voor extra energieverbruik zorgen (zoals windmolens die stroom leveren voor extra airco’s). “Het aantal goede projecten om te compenseren is heel beperkt en ook andere sectoren willen straks compenseren. Nú kun je nog

zeggen: die windmolens zetten we neer, anders zouden ze er niet komen. Maar over vijf jaar kan die beoordeling heel anders uitvallen.” Als het aan Natuur en Milieu ligt, wordt er hoe dan ook minder gevlogen. Of daarvoor de ticketprijs fors omhoog moet, quota moeten worden ingevoerd, of vliegen van haar ‘hippe’ imago afgeholpen moet worden, dat weet Fransen niet. Ook lector duurzaam vervoer en toerisme Paul Peeters ziet geen ander alternatief dan het luchtvaartvolume terugschroeven. Mensen die nu twee keer per jaar intercontinentaal vliegen, moeten dat eens in de tien jaar gaan doen. “Begin maar eens met verdubbeling van de prijs. Dan wordt luchtvaart duurder en elitairder, maar dat is het al: 2 procent van de wereldbevolking vliegt, de rest niet. Ook niet iedereen kan een jacuzzi in de tuin hebben.” n Friends of the Earth voert hier actie op, zie www.transportactioneurope.org.

Ruime CO2-jas Schaarste levert geld op. Met die gedachte heeft de Europese Gemeenschap in 2005 de CO2-emissiehandel (European Trade Scheme: ETS) in het leven geroepen. Dat werkt als volgt: de grote industriële bedrijven (lees: de grote CO2-uitstoters), hebben CO2-emissierechten gekregen. Genoeg voor dat moment, maar als ze willen groeien (en dus meer CO2 uitstoten), moet ze of (1) investeren in maatregelen om de CO2-uitstoot te beperken of (2) emissierechten kopen van andere bedrijven. Op dit moment zijn emissierechten nog goedkoop. Dat komt doordat veel bedrijven nog ruim in hun jas zitten. Die wordt echter steeds krapper, doordat Europa de totale hoeveelheid emissierechten (het emissieplafond) elk jaar verlaagt. Daardoor worden de rechten duurder en wordt het dus steeds rendabeler om CO2-beperkende maatregelen te nemen. Het idee is dat emissiehandel ervoor zorgt dat de maatregelen dáár genomen worden, waar dat het goedkoopste kan. Of ETS de CO2-uitstoot voldoende beperkt, hangt af van de hoogte van het plafond.


Joost weet het! “W

e komen niet met nieuwe informatie over het milieu, want er is al zo veel beschikbaar”, zegt initiatiefnemer Joost van MilieuFocus. “Het probleem is om die informatie te vinden. Het milieu is een ontzettend gefragmenteerd vakgebied. Wij willen al die beschikbare informatie ontsluiten.” Op de website milieufocus. nl worden door de redactie nieuwsberichten geplaatst waarin wordt doorverwezen naar relevante factsheets. “Zo kunnen bezoekers de actualiteit snel in de juiste context plaatsen. Met ruim vierhonderd factsheets over de meest relevante milieuonderwerpen willen we milieuprofessionals een totaaloverzicht bieden van alles wat er op milieugebied te vinden is.”

Flexibiliteit

Joost hoopt onder andere te bereiken dat milieuprofessionals hun vakgebied zo breed mogelijk benaderen; dat de bodemspecialist eens wat leest over geluid en dat de beleidsmaker zich ook

hart en ziel

Joost is initiatiefnemer en brein achter MilieuFocus. Een nieuwsbrief, vakblad en naslagwerk voor milieuprofessionals. “Ik geloof in de kracht van communicatie en informatie.” Ronell a Bleijenburg

oriënteert op technisch gebied. “Dat is nadrukkelijk mijn doel. Daar zit wel een zeker idealisme achter, maar aan de andere kant maken we het de professionals ook wel heel makkelijk.” Joost doelt op het concept van MilieuFocus. Elke week krijgen milieuprofessionals (en consumenten die bovengemiddeld in milieu geïnteresseerd zijn) een nieuwsbrief per e-mail toegestuurd en met één druk op de knop komen ze op de website milieufocus.nl terecht. Daar krijgen ze een volledig nieuwsoverzicht; bovendien kunnen abonnees de onderwerpgerelateerde factsheets bekijken en de inhoud in een bredere context plaatsen. Joost wordt nog altijd gegrepen door de veelzijdigheid van het onderwerp milieu: “Dat prikkelt me, zowel emotioneel als intel-


lectueel. Bovendien doet ‘milieu’ een beroep op alle denkbare vaardigheden: communicatieve, technische, juridische... Milieu dwingt me tot flexibiliteit en biedt volop mogelijkheden om me te ontwikkelen. Wat wil een mens nog meer?”

Brutaal

Een voorbereidingstijd van twee jaar was nodig om de uitgebreide kennisbank samen te stellen. Inmiddels is MilieuFocus een half jaar online en krijgt het tweeduizend unieke bezoekers per week. Joost heeft een redactie van zeven mensen om zich heen gebouwd. Allemaal milieuprofessionals. “Ik geloof in de kracht van communicatie en informatie. Wanneer mensen goed geïnformeerd zijn, handelen ze ook bewuster. Milieu-

Focus is misschien niet de grote inspirator voor een ‘beter leven’, maar wij willen wel de informatie op een makkelijke manier aandragen. Mijn overtuiging is dat communicatie een belangrijk instrument is op weg naar duurzaamheid.” Joost is dus een kennisbank en een milieuprofessional. Joost is ook, hoewel vakkundig op inhoud, een tikje brutaal en provocerend. En dat doet hij bewust. Want naar zijn zeggen kan het werkveld van de milieuprofessional wel wat roering gebruiken en zo probeert hij reacties los te weken onder de professionals. Joost pakt het daarom allemaal net even anders aan dan anders. Ondanks een achtman tellende redactie blijft Joost de naam waarmee MilieuFocus naar buiten treedt. Joost schrijft de columns en Joost ondertekent alle berichten. “Voor de herkenbaarheid”, verklaart hij en “op die manier bouwen we snel een band op met onze bezoekers.” Dat roept bij bezoekers wel eens de vraag op wie Joost nu eigenlijk is? Joost mag het weten... n

35

Bijvoorbeeld:

Foto: Michiel Wijnbergh

Milieudefensie en de Postcode Loterij.

dit is straks verleden tijd. Op de foto ziet u wandelaars in het Beekbergse Broek bij Apeldoorn. Dat is een prachtig weidegebied dat gemakkelijk toegankelijk is voor veel mensen uit de buurt. Vanuit de nabijgelegen woonwijk loop of fiets je door een tunneltje onder de snelweg door en dan ben je er al. Om even je zinnen te verzetten. In de natuur-om-de-hoek. Maar hoe lang nog..? Vernietiging van natuur Op veel plaatsen in Nederland zie je bedrijventerreinen in plaats van landschap. Dat komt omdat dáár bouwen goedkoper is dan het opknappen van een bestaand terrein. En dat is dubbel jammer. Want het nieuwe terrein slokt natuur op en het bestaande

terrein verpaupert door leegstand. Dat is een gecombineerde natuur- én kapitaalvernietiging die gewoon niet nodig is. Het geld regeert Als er niets gebeurt, is het aantal verouderde bedrijventerreinen over vijftien jaar verdubbeld. Niemand wil dit, maar toch gebeurt het. Voor gemeenten is de aanleg van nieuwe terreinen in een open weiland goedkoper en eenvoudiger dan het opknappen van verouderde bedrijventerreinen. En bedrijven verhuizen liever naar een nieuw pand op een goedkoop nieuw terrein dan hun oude pand op te knappen of aan te passen. Economisch denken eist hier zijn tol.

Het verschil Milieudefensie probeert deze vicieuze cirkel te doorbreken door campagne te voeren voor een ander bedrijventerreinenbeleid. Dertig bestaande landschappen staan daarin centraal. In deze gebieden zijn protestborden geplaatst en huis-aan-huis actiekranten verspreid. Met de website www.recyclederuimte.nl mobiliseert Milieudefensie belangstellenden in het hele land. Met deze actie doet Milieudefensie een oproep aan regering en parlement om snel een eind te maken aan deze dubbele verspilling.

ving Milieudefensie in totaal 14,8 miljoen euro van ons. Door mee te doen met de Postcode Loterij steunt u met 50% van uw inleg Milieudefensie en nog 56 andere goede doelen. Kijk op www.postcodeloterij.nl hoe wij samen het verschil maken. Met z´n allen werken we aan een betere wereld.

Milieudefensie ontving dit jaar 1,5 miljoen euro van de Postcode Loterij. Sinds 1996 ont-

Samen maken we het verschil. De Postcode Loterij steunt 57 goede doelen. Ga naar www.postcodeloterij.nl

Respect voor thuisblijvers. F l o o r t j e D e s s i n g, r e i s s p e c i a l i s t. Milieuactivisme in China. Schoon vliegen in 2050?

Recommend Documents