White paper Steef Peters heeft na het behalen van zijn doctorstitel in de fysica de overstap gemaakt naar informatietechnologie en strategie. Hij zoekt samen met partners naar oplossingen waarin mens, natuur, organisatie en techniek verbonden worden.
Rendement en risico van sociaal, menselijk en financieel vermogen Inleiding De afgelopen decennia was er sprake van een
vernietiging van zowel menselijk als sociaal
scheiding tussen financieel vermogen enerzijds
vermogen.
en menselijk en sociaal vermogen anderzijds. De afgelopen decennia waren er grote
De financiële wereld was doorgeslagen in
tegenstellingen tussen bankiers en
haar streven naar maximaal financieel
investeerders enerzijds en de overheden en
rendement. Hierdoor zijn bankiers en
sociale sector anderzijds. Zij stonden met de
investeerders het maatschappelijk rendement
rug naar elkaar toe. Bankiers deden
en het menselijk rendement uit het oog
denigrerend over de sociale sector die maar
verloren. De meest sprekende voorbeelden
geld over de balk blijft gooien zonder dat dit
hiervan zijn corporate raiders die in hun
leidt tot een financieel rendement. Aan de
streven naar financieel rendement
andere kant staan mensen werkzaam in de
ondernemingen saneerden, mensen ontsloegen
sociale sector en bij
en door middel van leverage een zware
overheden/overheidsinstellingen die bankiers
schuldenlast op de onderneming laadden.
en investeerders zien als graaiers en
Hierdoor konden zij vaak een hoog financieel
sprinkhanen, maar ondertussen geld uitgeven
rendement behalen maar ging dit wel ten koste
zonder zich voldoende af te vragen waar dit
van sociaal rendement. Ook de doorgeslagen
geld vandaan komt en of en hoe wij in de
hypotheken securitisatie in de VS is een uitwas
toekomst dergelijke uitgaven ons nog kunnen
van deze focus op financieel rendement.
permitteren. Goede doelen stichtingen waren
Hypotheken werden verstrekt aan mensen die
vooral bezig met geld weg te geven zonder
deze lasten niet konden dragen maar de
zich voldoende af te vragen hoe effectief hun
financiële instellingen konden hier op korte
liefdadigheid was. Investeren en hieraan ook
termijn wel een hoog financieel rendement
geld verdienen in derde wereldlanden of aan
mee behalen. Mede hierdoor ontstond wel een
arme mensen was voor hen een gotspe en
bubbel in de huizenmarkt in de VS, die ertoe
werd gezien als uitbuiting.
leidde dat miljoenen mensen uit hun huizen werden gezet, buurten verpauperden en mensen verder verarmden, kortom een
-1-
Een nieuw paradigma We moeten af van deze scheiding tussen financieel rendement enerzijds en menselijk of sociaal rendement anderzijds. We moeten naar een nieuw paradigma waarin we niet langer denken dat financieel rendement ten koste gaat van menselijk of sociaal rendement. In plaats van alle rendement te vertalen naar financieel rendement moeten we het totale rendement van een investering gebruiken, inclusief het sociale en menselijke rendement. Hierdoor wordt het resultaat en risico van complexe social impact investeringen inzichtelijk, omdat het resultaat en risico en van deze drie vormen van rendement separaat kan worden bepaald. In deze white paper willen wij inzichtelijk maken, dat er een verband is tussen financieel vermogen, menselijk vermogen en sociaal vermogen. Het totale vermogen bestaat dus uit een som van de drie genoemde vermogensposities: TV = FV + MV + SV drie decennia heeft de focus primair gelegen op het financieel rendement en zijn we het sociaal rendement en menselijk rendement uit het oog verloren. Dat ondernemingen zich impliciet bewust zijn dat er een positief verband bestaat tussen menselijk vermogen en financieel vermogen blijkt uit het feit dat heel veel ondernemingen investeren in opleiding van het eigen personeel en dus investeren in menselijk vermogen. Bedrijven realiseren zich
Het rendement op het totale vermogen bestaat
dat dit weliswaar op korte termijn ten koste
dus ook uit de som van het rendement op de
gaat van het financieel vermogen van de
verschillende vermogens:
onderneming maar op lange termijn essentieel
TV + ΔTV = FV + ΔFV + MV + ΔMV + SV + ΔSV
is om het financieel vermogen van de onderneming te vergroten.
Het uitgangspunt van het nieuwe paradigma is, dat de verschillende vermogens in elkaar
Een investering in sociaal vermogen is het
omgezet kunnen worden. Dit gebeurt al
coachen van teams zoals dat gebeurt bij
eeuwen in verschillende vormen. Investeren in
thuiszorg organisatie Buurtzorg. Deze
de opleiding van mensen leidt tot stijging van
organisatie gaat ervan uit dat de zorg wordt
het menselijk vermogen maar ook tot
geleverd door zelforganiserende teams, maar
economische groei en daarmee een hoger
zorgt door coaching van deze teams ervoor dat
financieel vermogen. Coöperaties en
het risico op uiteenvallen van teams of andere
woningbouwverenigingen zijn in het verleden
risico factoren verlaagd wordt. Met deze
opgezet met als belangrijkste streven een
investering in sociaal vermogen verwacht
verhoging van het sociaal vermogen. Dit is
Buurtzorg een competitief voordeel te behalen
vele decennia gedaan terwijl dit ook leidde tot
ten opzichte van haar concurrenten.
een hoger financieel vermogen. Pas de laatste
-2-
Impact Investing is een goed voorbeeld van het combineren van financieel, menselijk en sociaal rendement. JP Morgan heeft Impact Investing als volgt gedefinieerd: ”Impact investments are investments intended to create positive impact beyond financial return. As such, they require the management of social and environmental performance in addition to financial risk and return”. Een bekend voorbeeld van Impact Investing is micro financiering, Mohammed Yunuz won hiermee al de Nobelprijs voor de vrede. Micro financiering is slechts één verschijningsvorm van Impact Investing. Impact Investing beperkt zich niet tot ontwikkelingslanden maar gaat veel verder en kan ook in ontwikkelde landen een belangrijke bijdrage leveren aan positief financieel en sociaal rendement. Impact Investing kan vaak effectiever zijn dan liefdadigheid. Waar men bij liefdadigheid vaak eenmalig helpt en daarna verder gaat om anderen te helpen blijft een investeerder betrokken bij zijn/haar investering om er voor te zorgen dat het financieel, menselijk en sociaal rendement ook daadwerkelijk wordt behaald. Als Impact Investing wordt gezien als aantrekkelijk investering kunnen ook veel grotere geldstromen loskomen dan bij liefdadigheid. We zien ook dat duurzaam of verantwoord beleggen, waarbij er niet alleen naar het financiële rendement maar ook naar het menselijke en sociale rendement gekeken wordt, al een aantal jaren groeit en steeds belangrijker wordt. Hieruit blijkt dat er steeds meer mensen en instellingen zijn die zich realiseren dat financieel, menselijk en sociaal rendement goed samengaan en elkaar kunnen versterken.
Total return in een breder perspectief Door niet uitsluitend het financieel rendement
vermogen en het financieel vermogen zijn
in ogenschouw te nemen te maar ook het
gegroeid. Als deze investering uitsluitend op
menselijk en sociaal rendement mee te nemen
het financieel rendement wordt beoordeeld zal
kunnen investeringen ook anders beoordeeld
het verwachte rendement wellicht te laag zijn ,
worden. In de onderstaande grafiek is het
maar als ook het menselijk en sociaal
totale rendement van de investering positief
rendement worden meegenomen in de
(de cirkel is gegroeid).
beoordeling is de kans veel groter dat de investering zal worden gedaan. Eventueel kunnen verschillende groepen investeerders gezamenlijk deze investering doen waarbij de investeerder die een groot belang hecht aan het menselijk rendement misschien genoegen neemt met een lager financieel rendement zodat een investeerder voor wie het financieel rendement belangrijker is ook het door
Het hoogste rendement is gehaald op het
hem/haar gewenste financiële rendement kan
menselijk vermogen, maar ook het sociaal
behalen.
-3-
Meten financieel en sociaal rendement Een goede investeerder weet dat iedere investering moet voldoen aan twee voorwaarden. 1.
Het behalen van een goed rendement
2.
Het goed beheersen van het risico
Financieel rendement is goed meetbaar, daarvoor hebben we veel verschillende ratio s
Menselijk
rendement is meetbaar op basis van de individuele ontwikkeling, in hoeverre zijn van tevoren vastgestelde doelstellingen behaald?. Sociaal rendement is misschien minder concreet maar wel meetbaar. Veelal wordt er bij het bepalen van het sociale rendement het netwerk van de groep gemeten en vastgesteld voor en na de investering in hoeverre dat netwerk zich positief heeft ontwikkeld door betere verbindingen sterkere relaties en minder “structured holes”
Vaak is sociaal
rendement meer casus specifiek, voorbeeld minder recidive ex gedetineerden, het percentage en de gemiddelde leeftijd van ouderen die in een verzorgingshuis terecht komen. Maar ook een bredere indicator als het bruto nationaal geluk zoals dat in Bhutan wordt gehanteerd kan een meetlat zijn voor het sociaal rendement.
Beheersen van het risico Het meten van het risico is lastiger. Dit bleek onder meer tijdens de Lehman crisis in 2008 toen veel financiële risicomodellen niet goed meer functioneerden omdat zij onvoldoende rekening hielden met het risico van dikke staarten
Dit zijn risico s waarop de kans in een model heel klein is maar de kans
dat deze risico s zich in werkelijkheid manifesteren is veel groter
Hoewel nog steeds volop in
ontwikkeling, zijn er de nodige financiële risicomodellen beschikbaar. Voor sociaal en menselijk risico geldt net als bij rendement dat dit eveneens minder concreet is maar wel meetbaar. Ook hier is het risico meer casus specifiek dan bij financiële risico s
Dit kun je doen door vooraf risicodrivers te
definiëren als ervaring team/onderneming en de kracht van het netwerk inclusief de verbindingen naar andere netwerken. Het risico bij investeringen in het menselijk vermogen kan worden bepaald door voor de investering een assesment te doen waaruit de kans van het verkrijgen van het gewenste rendement kan worden bepaald (hierbij zijn IQ en inzet bijvoorbeeld twee belangrijke parameters). In de onderstaande tabel geven we aan op welke manier het rendement gemeten kan worden, welk risico daarbij in overweging genomen moet worden en op welke manier het risico verkleind kan worden Hierbij wordt het begrip “structured hole” gebruikt Een “structured hole” is een gat in de diensten portfolio, in de kennis en kunde van medewerkers of in het netwerk rond een persoon, dat een groot effect heeft op het mogelijke succes van de investering. Wanneer bijvoorbeeld er in de dienstenportfolio een dienst mist, die de klant wel nodig heeft, zal de klant deze bij een andere leverancier inkopen, waardoor deze leverancier toegang krijgt tot de klant en zal proberen zelf het gehele portfolio aan te bieden. Wanneer er dus in het verdienmodel bij de investering zo een gat aanwezig is, is de kans op succes kleiner.
-4-
Als een bepaalde competentie niet aanwezig is bij de leden van het team, dat de investering aanvraagt zoals bijvoorbeeld projectmatig werken, is de kans dat de investering het gewenste resultaat oplevert, klein. Dit geldt ook, wanneer het sociale netwerk in en rond het team gaten vertoond. Dit beteke nt dat er bepaalde personen in het netwerk vooral als individu of als separate groepen zullen optreden in plaats van een gewenst samenwerkingsmodel. Meten rendement
Mogelijk risico
Risico management
Financieel
Meten van de ontwikkeling van het kapitaal als percentage van de investering
“structured holes” in product/dienst portfolio, waardoor de aansluiting op markt ontbreekt en concurrentie een ingang krijgt
Klant contact en input van klanten op de geboden producten/diensten gebruiken bij vaststellen portfolio
Sociaal
Meten van de ontwikkeling van het netwerk door middel van sterkte van relaties
“structured holes” in netwerk waardoor netwerk aansluiting met klanten en partners ontbreekt
Netwerken koppelen door samenwerkingsverbanden met klanten (pilots) en partners
Menselijk
Meten van ontwikkeling van competenties door middel van assesments
“structured holes” in competenties, waardoor beoogd doel niet bereikt kan
Assesments van teamleden koppelen aan individueel opleidingsplan en competenties
worden
Risico mitigatie Op basis van het bovenstaande stellen we voor dat projecten altijd beoordeeld worden op de drie aspecten van vermogen, financieel, sociaal en menselijk en het bijbehorende rendement. Het is dus van belang vast te stellen wat maatschappelijke issues zijn en hoe deze gerelateerd zijn aan de andere rendementen. Een voorbeeld is de aanpak van armoede. Hierbij is het van belang dat zowel opleidingen, community vorming en beloofd financieel rendement voor bepaalde groepen in de maatschappij in de aanpak worden meegenomen. Bij het organiseren is het dus van belang dat er duidelijke doelen gesteld worden, die gerelateerd kunnen worden aan de rendementen op de verschillende vermogens. Deze doelen moeten overeenkomen met de (persoonlijke) doelen van de stakeholders, zodat er geen verschil van mening kan ontstaan tijdens het project. Vervolgens kunnen de “structured holes” bepaald worden en maatregelen worden genomen deze weg te nemen. Het is tevens van belang rapportages over de behaalde rendementen uit te drukken in rendement op de verschillende vermogens en deze te vergelijken met de gestelde doelen. Zoals hierboven is aangegeven kan het gebeuren, dat het financieel rendement laag is, maar dat dit gecompenseerd wordt door het rendement op het menselijk en sociaal vermogen en leidt tot een stijging van het totale vermogen.
-5-
In het vorige hebben we het natuurlijke rendement, het resultaat van investeringen op het gebied van het ecologische systeem in samenhang met het financiële, sociale en menselijke rendement niet meegenomen in onze beschouwingen. Dit zal in een latere fase worden toegevoegd. Op dit moment zijn wij bezig het model te toetsen in verschillende situaties. Vervolgens kan het toegepast worden bij het beoordelen van complexe social impact investeringen. Dit zal worden gevalideerd met wetenschappelijke instellingen.
Bronnen: JP Morgan: Impact Investments An emerging asset class, 29 november 2010
Hans Molenaar
Steef Peters
IVM Caring Capital
Conclusion
-6-
