remigratie
46
|
VERTREKNL DECEMBER 2015
remigratie
k7KXLVLVZDDU MHKDUWLVy tekst bert hartman fotografie ron stoop & bert hartman illustraties andrea kruis
Veel emigranten zijn in de veronderstelling dat als ze in hun nieuwe thuisland niet kunnen aarden, ze altijd eenvoudig terug kunnen naar Nederland. Het lijkt een veilige gedachte, maar de praktijk is vaak weerbarstiger. Zeker in gezinssituaties. Want wat als de een zich wel en de ander zich veel minder thuis voelt in een van beide landen? Twee ervaringsdeskundigen en psychologe Saskia Zimmerman laten hun licht erover schijnen. DECEMBER 2015 VERTREKNL
| 47
remigratie
V
an de gletsjers en de fjorden, naar de rivieren en de uiterwaarden. Docente Mirjam de Waard keek er al jaren naar uit. Lekker weer, bij familie en vrienden in de buurt. Eenmaal in Beuningen, in een historische boerderij net buiten het Gelderse dorpje aan de Waal, was de glans er al snel af, zo zonder haar man Edwin Zanen, reisorganisator en expeditieleider. Spijt van de korte remigratie hebben ze allebei niet: “Als we volledig in IJsland waren gebleven, hadden we nooit volmondig kunnen kiezen,” zegt De Waard. “Ik heb dat zelf moeten ervaren. Blijven is namelijk ook een keuze, net als weggaan. De keuze om te blijven kon ik pas maken nadat ik eerst was weggegaan. Nu weet ik hoe verscheurend het is om als gezin uit elkaar getrokken te worden. Dat is het niet waard.”
Glacioloog Al voor ze elkaar leerden kennen, hadden ze allebei de wereld over gezworven. De Waard vooral in de warme zuidelijke landen, haar
48
|
VERTREKNL DECEMBER 2015
man met name in de koude noordelijke streken. Logisch ook; vanwege zijn opleiding tot glacioloog. Na grote opdrachten in Kamtsjatka en op Groenland, raakte Zanen gebiologeerd door IJsland. Het land heeft hem nooit meer losgelaten. Zanen: “We zijn in de tussentijd nog even met München bezig geweest. Er was daar een goede internationale school. Voor de kinderen, maar vooral ook voor Mirjam: om les te geven. Nederland was veel minder in beeld. We vinden het leuk om in het buitenland te wonen. Dat blijft toch iets bijzonders; elke dag is bijna een nieuwe ontdekkingsreis. Steeds krijg je nieuwe prikkels en je blijft scherp.” Ze hadden het zo mooi bedacht. Zanen die van mei tot en met september de reizen vanuit Reykjavik zou begeleiden en aansturen, De Waard die in Capelle aan den IJssel bij een reisbureau haar kennis over IJsland zou inbrengen. Die baan ketste af, maar daar was
ze niet rouwig om, na enkele dagen forensen: “Dat was een grote omslag in vergelijking met Reykjavik, waar ik na twaalf minuten en zes verkeerslichten op mijn werk zat.” Achteraf bezien hebben ze de verhuizing iets te praktisch ingestoken: een lekker huis, een degelijke auto en vooral een goede opleiding voor de kinderen. De Waard: “Alle focus lag daar op. We waren overtuigd dat we zo het beste van twee werelden konden combineren, maar in de realiteit werkt het anders. Natuurlijk wist ik dat Edwin er bepaalde periodes niet zou zijn, maar door zijn baan als reisleider gebeurde dat op IJsland ook al. En een zeeman is ook langer van huis.” Zanen (lachend): “Precies. Alleen blijkt er een wezenlijk verschil te zitten tussen twee weken of anderhalve maand zonder elkaar.” De Waard: “Eigenlijk is dat het hele verhaal. We kwamen erachter dat dit geen remigratie was, maar het opsplitsen van een
k,NNRQGHNHX]HRPWHEOLMYHQSDVPDNHQ QDGDWLNHHUVWZDVZHJJHJDDQy
remigratie gezin. Punt is dat we elkaar te veel missen. En dan kan ik hier wel naar een verjaardag gaan – iets wat ik in Reykjavik zo miste – maar ik merkte dat ik me daarbij zonder Edwin evengoed leeg voelde.” Zanen zat op IJsland met hetzelfde dilemma: “Ik ben absoluut niet somber aangelegd, maar die eerste weken alleen in Reykjavik was ik een depressie nabij. Dan zat ik daar, alleen aan het ontbijt, terwijl ik anders een vrolijk kletsende Brianna naar school gebracht zou hebben. Na een maand apart leven was de kogel wel door de kerk. Anderen zeiden wel: ‘jullie moeten het langer proberen’. Maar als het niet goed voelt, dan voelt het niet goed.” De Waard: “Ik ben er wel achter: thuis is waar je hart is. Dan maakt het niet uit of dat hier is of daar...”
Verwarrend Vanaf mei is ‘daar’ weer ‘hier’. En is ‘Nederland’ weer ‘daar’. “Heel verwarrend,” beseft De Waard. En zo gaat het al maanden. “’Brianna gaat in het buitenland naar school’, zeiden haar klasgenoten voor de zomer in Reykjavik. Zelf zag ik dat anders. Maar in Nederland is ze wel een buitenlands kind dat Nederlands spreekt. Niet eens echt vloeiend. Als ze met haar broer optrekt, praten ze allebei IJslands, omdat ze zich in die taal beter kunnen uitdrukken.” En toen Zanen nog in september in Reykjavik zat, vroeg een collega: ‘jullie gaan dus toch terug?’ “Eerst dacht ik, ‘je wist toch al van Nederland?’ Bleek dat hij ook al op de hoogte was van onze plannen om ons toch permanent op IJsland te vestigen. Wat dat betreft hebben we het voor onze omgeving niet eenvoudig gemaakt.”
k:HZDUHQRYHUWXLJGGDWZHKHWEHVWHYDQ WZHHZHUHOGHQNRQGHQFRPELQHUHQy Hoewel Gísli en Brianna hun draai in Gelderland inmiddels aardig hebben gevonden, is het hele gezin opgelucht dat de knoop is doorgehakt om in mei terug naar IJsland te gaan. Vooral Gísli mist zijn vrienden, met name die bij de atletiekvereniging. “Hij vindt dat hij hier niet hard genoeg hoeft te trainen. Zijn IJslandse teamgenoten zijn vijf keer in de week twee uur bij de club bezig,” legt De Waard uit. Aan de andere kant gaat het er hier op school fanatieker aan toe, hebben ze ervaren. “Niet voor niets neemt Nederland de tweede plaats in op de internationale onderwijsranglijst PISA, net achter Zweden.
Toch is dat geen garantie voor een goede persoonlijke ontwikkeling. In IJsland is veel meer ruimte voor andere vakken als koken, houtbewerking en dus ook sport. Ik vind het goed dat onze kinderen straks het leven daar én hier hebben meegemaakt. En dat ze hun Nederlands hebben opgehaald.” De Waard is elke dag druk doende om haar kinderen bij te staan bij het maken van hun huiswerk. Daarnaast heeft ze zich gestort op haar eigen bedrijf Framtid Travel, dat toeristen hét IJsland wil laten ervaren.”Dat idee speelde al langer. Maar ik stond er daar niet voldoende open voor om het echt van de grond te tillen, daarvoor werd ik te veel opgeslokt door het alledaagse.” Edwin: “Soms is het goed even afstand te nemen. In dit geval dus letterlijk en figuurlijk. Het kan inspirerend werken om ergens weer fris tegenaan te kunnen kijken.” Aan de internationale school in Reykjavik lukte dat niet, merkte De Waard. In een omgeving van expats voerde de tijdelijkheid van het verblijf telkens de boventoon. “Ik ben daar te veel in meegegaan, Edwin zit daar anders in. Hij is namens het reisbureau vooral bezig geweest om IJsland te verkopen en is daardoor altijd op zoek naar de positieve kanten. Met ons nieuwe reisbureau ga ik daar zelf ook actiever naar op zoek. Dat zal me vast helpen om alsnog te wortelen.” Q
DECEMBER 2015 VERTREKNL
| 49
remigratie
k,NNHQPHQVHQGLH QDDU%HOJLÓ HPLJUHHUGHQHQ]LFK QHW]RRQWKHHPG YRHOGHQDOVDQGHUHQ LQ&DQDGDy
3V\FKRORJHHQHPLJUDQWH6DVNLD=LPPHUPDQQ
k6XFFHVYROHPLJUHUHQLVYRRUDO HHQNZHVWLHYDQORVGXUYHQODWHQy
D
e uitspraak ‘Ik kon de keuze om te blijven pas maken toen ik eerst was weggegaan’ van Mirjam de Waard is psychologe en emigrante Saskia Zimmermann uit het hart gegrepen. Steeds vaker vragen remigranten haar om raad. De terugkomst naar Nederland is psychisch minstens zo zwaar als het vertrek naar het buitenland, weet ze. “Mensen merken dat ze als het ware uit hun Nederlandse jas zijn gegroeid. Ze moeten zich opnieuw aanpassen aan de nieuwe situatie en kunnen eenmaal terug ook maar lastig wennen.”
50
|
VERTREKNL DECEMBER 2015
Zimmermann verhuisde zelf in 2000 naar de Ardèche. Ook zij kampte lange tijd met heimwee en weet nog steeds niet honderd procent zeker waar ze het meest thuis is: in Nederland of in Frankrijk. Grote verschillen tussen de psychische effecten bij (r)emigratie van en naar Europa of van/naar een ander continent zijn er volgens haar niet: “Ik ken mensen die naar België verhuisden en zich daar net zo ontheemd voelden als anderen in Canada of in de Verenigde Staten.” In praktische zin ligt een verhuizing naar de andere kant van de oceaan mentaal iets lastiger: “Het maakt qua tijd en geld wel verschil of iemand uit Canada, Spanje of IJsland
terugreist naar Nederland”, constateert Zimmermann. “Er is weinig tot geen gelegenheid om ‘even’ terug te gaan. Dat geeft extra druk. En vergeet ook niet het fysieke aspect: het steeds moeten verwerken van een jetlag.” Aan de andere kant; de grotere afstand kan ook meer rust geven. Het wispelturige van vaker heen en weer (kunnen) reizen, kan het juist moeilijker maken in het nieuwe land te wortelen. Zimmermann ontdekt daarin een nieuwe trend: semigratie. “In een gemondialiseerde wereld proberen mensen meer het initiatief in eigen hand te houden. Vanwege werk of privé verdelen ze hun verblijf over Nederland en hun nieuwe thuisland.
remigratie
k0LMQDGYLHV JDRSHQKHWDYRQWXXUDDQ (QEHQDGHUKHWRRNDOV]RGDQLJy Eigenlijk hebben Edwin en Mirjam dat ook geprobeerd: het beste van twee werelden combineren. In de praktijk is zoiets bijna nog moeilijker, want het brengt automatisch een rusteloosheid teweeg.” Succesvol emigreren is volgens Zimmermann vooral een kwestie van los durven laten. Niet voor niets paste ze onlangs de naam van haar website www.bewustemigreren.nl aan: “Die titel dekte de lading niet. ‘Bewust’ impliceert dat er iets te plannen valt, terwijl ik mensen aanraad dat juist los te laten. Mijn advies: ga open het avontuur aan. En benader het ook als zodanig, want ‘het avontuur’ is meestal de reden waarom mensen naar het buitenland verhuizen.”
eens eentje die sterk uitvergroot. Dat maakt dat gevoelens heviger zijn en harder binnenkomen. Het kost tijd daarmee om te gaan.” De nieuwe site www.liefdevolemigreren. nl is daar meer op geënt. Een nieuw ‘thuis’ creëren vraagt liefde en geduld, schrijft
Zimmermann in een van haar blogs. “Soms moet je even door niemandsland. Het is niet gek als het een tijdje duurt voordat jij of je partner zijn of haar draai heeft gevonden. Het begrip ‘voor altijd en eeuwig’ is lastig te hanteren voor ons menselijk brein. Het helpt dan dit in te perken en een moment te bepalen om de balans op te maken. Ondertussen is er ruimte om leuke dingen te doen en stilaan ook te genieten van je nieuwe liefde: je nieuwe thuisland.” Q
Maakbaarheid Nederlanders zijn geneigd alles te plannen, heeft Zimmermann ervaren. “De maakbaarheid van het alledaagse komt lang niet altijd overeen met de realiteit. Probeer het leven te nemen zoals het komt. Die les geldt zeker in het buitenland.” Paniek is een slechte raadgever, is een ander gezegde dat Zimmermann toepast in haar adviezen. “Uiteindelijk beslissen de mensen zelf of ze blijven of teruggaan. Het enige wat ik ze meegeef is: durf het nieuwe leven een kans te geven. Weet dat veel tegenslagen ook in Nederland overwonnen hadden moeten worden. Emigratie houdt mensen een spiegel voor. En dan ook nog
DECEMBER 2015 VERTREKNL
| 51
