Relatie als uitdaging Christina Moormann Tegenwoordig komen steeds meer mensen tot het besef dat ze in hun relatie de mogelijkheid hebben om tot spirituele groei te komen. Ze onderkennen dat hun partner in wezen de belangrijkste leermeester is en ze weten dat problemen hen de uitdaging bieden om een nieuw en rijker evenwicht te vinden, zowel in zichzelf als binnen de relatie. Ze zijn bereid om naar de kern van zichzelf te kijken wanneer er dingen spelen. Meestal ontstaan bij betrokkenen na de veranderingsperiode diepere waarden en nieuwe uitdagingen. Ze laten de ander voelen dat die belangrijk voor hem is en dat blijkt ook uit de hoeveelheid en de kwaliteit van de tijd die ze voor elkaar vrij maken. In een goede relatie komt men naast elkaar volledig tot recht, men voelt zich gelukkig en heeft veel levensenergie, oftewel 1 + 1 wordt 3. Hulp bij relatieproblemen Wanneer partners een langere periode problemen hebben of zich samen in een crisis bevinden dan kan relatietherapie bij hun veranderingsproces behulpzaam zijn. De Duitse schrijver en winnaar van de Nobelprijs, Herman Hesse had in de jaren zestig van de vorige eeuw, in verband met relatieproblemen, relatie- en psychotherapie ondergaan. In zijn kindertijd was hij door een onderdrukkende opvoeding van zijn ware zelf vervreemd geraakt, wat in de relatie met zijn vrouw tot problemen leidde. De beroemde kinderpsycholoog Benjamin Spock heeft samen met zijn vrouw op tachtig jarige leeftijd nog gebruik gemaakt van relatietherapie. Helaas rust er in onze samenleving voor velen een taboe op het consulteren van een therapeut. Eigenlijk jammer en onlogisch, zeker wanneer je bedenkt dat men voor lichamelijke klachten wel een arts raadpleegt en bij problemen met de auto gaat men naar de garage. Het zou juist getuigen van wijsheid om zich op tijd te laten spiegelen door een coach of therapeut. In mijn beleving zijn de mensen, die de openheid van geest hebben om naar zichzelf te kijken en bereid zijn om te veranderen, de hoekstenen van de samenleving. Bij het begeleiden van paren richt ik mijn aandacht in beginsel niet alleen op de problemen maar vraag vooral naar beider behoeften en verlangens. Als een stel in een relatiecrisis verkeert wordt meestal alle energie gestoken in de conflicten en het doorgronden daarvan. En juist dan hebben ze het hard nodig om deze vicieuze cirkel te doorbreken en tijd te besteden aan dingen die hen bindt. Een echtpaar bijvoorbeeld dat zich zo sterk met zijn problemen geïdentificeerd had en alleen nog maar naar elkaar kon schreeuwen, ging akkoord met de opdracht om de eerste week absoluut niet met elkaar te praten en te ruziën maar om wel samen in stilte te wandelen, te fietsen en naar de bioscoop te gaan.Vanaf het tweede gesprek kon er constructief gewerkt worden en waren ze bereid om hun eigen aandeel onder ogen te zien. Zo zijn ze toegegroeid naar een rijpe en evenwichtige relatie die hun voldoening en plezier gaf. ‘Liefhebben betekent vooral jezelf accepteren zoals je werkelijk bent.’ Thich Nhat Hanh Eigenliefde Zij kwam met een nors gezicht binnen, ging zitten en legde demonstratief een boek neer. Ze vroeg verbitterd: ‘Wat is van jezelf houden en hoe doe je dat? In dit boek staat dat ik eerst van mezelf moet houden en dat ik daarna pas een gelukkige relatie kan hebben. Heb ik daarom steeds pech in de liefde?’
Van jezelf houden is niet zomaar een besluit, een knop die je omzet. Zo van: Van nu af aan ga ik mezelf verwennen, een maal in de week naar de sauna, in het weekend uitslapen en naar de film en ik doe niets meer tegen mijn zin in. Zo simpel is het niet. Om tot voldoende eigenliefde te komen is zelfkennis nodig. De lange weg van bewustwording waarop je de mogelijkheid krijgt om al die onbewuste delen, die diep in je verborgen liggen, te ontdekken en te integreren. Eigenliefde is in wezen de basis van alles. Eigenliefde houdt in dat je jezelf accepteert met zowel je goede als nadelige eigenschappen, dat je onvoorwaardelijk van jezelf houdt ongeacht de fouten die je maakt en de gebreken die je hebt. Wanneer je beschikt over voldoende eigenliefde ben je pas echt in staat om onvoorwaardelijk van een ander te houden. Vaak wordt gezegd dat je een ander nooit meer zult kunnen liefhebben dan je jezelf lief hebt. De liefde voor jezelf maakt je onafhankelijk en vrij. Je bent autonoom en niet meer gebonden aan een ander omdat je hem zo nodig hebt of door alsmaar door hem bevestigd moet worden. Je kunt van hem houden om wie hij is en om wat hij is en toch vrij zijn. Helaas hebben veel mensen zichzelf te weinig lief. Een gebrek aan eigenliefde zal inhouden dat hij iemand anders zoekt om dit gebrek te compenseren. De ander zal hem moeten geven wat hij zichzelf niet geven kan. Daardoor sluimert onder veel liefdesrelaties de soms zo verstikkende afhankelijkheid. Het is zoals Aristoteles al zei: ‘Het geluk behoort hen die aan zichzelf genoeg hebben.’ Er is een mooi gezegde dat stelt dat ieder mens juist die partner krijgt die hij nodig heeft om tot meer bewustzijn te komen. De ontevredenheid over de ander is meestal een weerspiegeling van eigen beperkingen en de mate waarin men zichzelf niet gelukkig voelt. Wat is liefde Voordat we het over relaties hebben moeten we ons eerst afvragen wat liefde is. Er zijn talloze boeken over de liefde geschreven en ontelbare films handelen over de romantiek en dramatiek die de liefde met zich meebrengt. Toch is het moeilijk om kort samen te vatten wat liefhebben nu precies inhoudt. Bij liefde moet er vrijheid van keuze zijn. Twee mensen kunnen alleen van elkaar houden als ze ook goed in staat zijn zonder elkaar te leven, maar er juist voor kiezen met elkaar te leven. Echte liefde is ook een kwestie van wil, de wil om de ander trouw te blijven, de wil om de ander bij te staan in moeilijke tijden en de wil om bij elkaar te blijven ook al lijkt de liefde gevoelsmatig een periode te ontbreken. De wil om te knokken voor de relatie en de wil om te kijken naar je eigen aandeel wanneer er problemen zijn. En dan vooral de wil om de ander te vergeven wanneer die je gekwetst heeft en de wil om na een periode van pijn en verwarring toch weer samen de draad op te pakken en te investeren in elkaar. Zonder het inzetten van de wil kunnen we niet echt liefhebben. En dat wordt in onze samenleving nogal eens over het hoofd gezien. Sommige stellen menen dat alles vanzelf moet gaan en hebben niet in de gaten dat liefde vraagt om onderhoud en revisie. Maar liefde is nog meer. Door de liefde kan een moment van eenheid ontstaan. De mens die in wezen is gescheiden van de wereld, van de natuur en van de medemens, kan in de liefde een mogelijke eenheid ervaren. Liefde is een allesomvattend gevoel en zelfs meer dan dat, zij is een energie die ons met alle facetten van het leven verbindt. Erich Fromm zegt: ‘De menselijke liefde is een actieve kracht die de muren slecht die de ene mens van de ander scheiden en zo de mensen met elkaar verenigt. De liefde zorgt ervoor dat de mens dat gevoel van geïsoleerdheid en eenzaamheid overwint. Zij staat hem ook toe trouw te blijven aan zichzelf en zijn integriteit en eigenheid te handhaven. In de liefde manifesteert zich de eigenaardige paradox dat twee mensen één worden en toch twee individuen blijven.’ Wanneer twee mensen verliefd op elkaar worden overwinnen zij heel spontaan het gevoel vreemden voor elkaar te zijn en plotseling staan zij open voor elkaar. Of zoals Descartes het
noemde: ‘de ziel wordt verrast.’ De Fransen zeggen: ‘tomber amoureux’, de Britten en Amerikanen verwoorden het als: ‘to fall in love,’ de geliefden die elkaar zien worden als het ware door de bliksem getroffen. En niets verloopt nog normaal, volgens de regels of alledaags. Verliefdheid kleurt alles anders en maakt soms zelfs dat iemand op bepaalde momenten ontoerekeningsvatbaar kan worden. Niet voor niets zeggen we vaak: ‘liefde maakt blind.’ Maar op een gegeven moment komt er een einde aan de betovering en de verliefdheid lost op als een zeepbel die uit elkaar spat of gaat over in liefde die standhoudt. De liefde neemt dan geleidelijk een andere realiteit aan; je zou ook kunnen zeggen dat de liefde reëler en groter wordt. Er komt een proces van wederzijdse verruiming op gang, dat de Jungiaanse analytica Verena Kast in haar boek ‘Paare’als volgt beschrijft: ‘Misschien is het wel zo dat de liefde alleen dan ontstaat en ontluikt, wanneer we de beste mogelijkheden zien in iemand van wie we houden en in staat zijn die mogelijkheden door veel liefde optimaal te benutten: mogelijkheden die hem boven de beperkingen van zijn huidige leven doen uitstijgen, die zijn leven openen voor iets wat hij voor onmogelijk hield. Indien wij die mogelijkheden zien of nog beter, benutten dan worden wij als partner een deel van iemand en komen ook in ons aspecten boven die grootser en belangrijker zijn dan ons leven en de dingen waarop wij altijd waren gefixeerd.’ Langzaam of soms ook plotseling dus gaat de verliefdheid over in liefde en de geliefde wordt een partner. Voor beide partners geldt nu dat zij elkaar gaan ontdekken en daarmee begint voor hen een reis naar een nieuw en ander leven.Tevens houdt die reis in dat zij aan de ander de gelegenheid krijgen om meer zicht op zichzelf te krijgen, de partner fungeert als een soort spiegel en men bewondert in hem juist die aspecten die men in zichzelf meer tot recht en ontwikkeling mag laten komen. De liefde als gevoel en haar vorm als relatie is een thema van het menszijn maar ook van de hele mensheid. Mythen, sprookjes, sagen en religieuze teksten getuigen daar nadrukkelijk van.Verena Kast schrijft daarover: ‘Die basisverlangens en angsten met betrekking tot liefde en relaties zijn al in de mythen over de godenparen beschreven… In de mythe wordt de wijze waarop de mens zichzelf en de wereld ziet of wil zien tot uitdrukking gebracht; in de mythen zien we interpretaties van onszelf en van de wereld, in de mythen over de godenparen zien we interpretaties van het gedrag van het paar en mogelijke modellen voor de relatie tussen man en vrouw.’ ‘Liefde wil verenigen, grenzen opheffen, tegenstellingen overwinnen. De mens die liefheeft weet zich verbonden met de ander en het Andere. Vanuit die verbinding handelt hij.’ Augustinus Uitdagingen in de relatie Een van de meest trieste redenen dat een relatie stukloopt, is dat veel partners de waarde ervan niet beseffen totdat het te laat is. Pas nadat de inboedel is verdeeld, de scheidingsakte is gepasseerd en de partners apart wonen, realiseren velen zich hoeveel ze hebben opgegeven toen ze elkaar opgaven. Helaas wordt een relatie te vaak als vanzelfsprekend beschouwd in plaats van gekoesterd en onderhouden te worden. En daaarnaast verliest men uit het oog dat de problemen die men samen ondervindt er juist zijn om beide partners uit te dagen om een nieuw evenwicht in de relatie en in zichzelf te vinden. Amerkaans onderzoek ( Lois Verbrugge en James House, Michigan ) heeft uitgewezen dat de kans op ziekte door een ongelukkig huwelijk met 35% toeneemt en dat een ongelukkige relatie je leven zelfs met vier jaar kan bekorten. Een reden daarvoor is dat lichaam en geest zwaarder belast worden, wat zich kan uiten in allerlei lichamelijke kwalen zoals hoge bloeddruk, hart en maagklachten maar ook in allerlei psychische problemen zoals angststoornissen, depressie, drugs- en alcoholmisbruik en suïcide. Een goede relatie heeft een
positief effect op het immuunsysteem en het is al langer bekend dat een scheiding of je ongelukkig voelen een negatieve invloed hebben op het immuunsysteem. Andersom zou je kunnen stellen dat wanneer mensen met behulp van sport en fitness zoveel aan hun gezondheid willen doen, dat ze net zo goed meer aandacht aan hun relatie zouden kunnen besteden. Bijvoorbeeld samen regelmatig wandelen of fietsen werkt op beide fronten zeer positief. Wanneer ouders zich niet gelukkig voelen in de relatie of teveel ruzie maken heeft dat voor de kinderen vaak tot gevolg dat ze meer problemen hebben op school of met vriendjes, dat ze minder presteren en vatbaarder zijn voor lichamelijke en psychische klachten. Alom, genoeg redenen om meer werk van de relatie en van jezelf te maken. De Amerikaanse psycholoog John Gottman ( uit: De zeven pijlers van een goede relatie, Dr.John Gottman & Nan Silver ) heeft na onderzoek aangetoond dat de meeste relatietherapieën weinig effect hebben omdat men zich alleen richt op de problemen, de gekwetste gevoelens en de slechte communicatie. Hij constateerde dat zelfs gelukkige paren soms hooglopende ruzie kunnen hebben maar dat dat niet persé schadelijk voor de relatie hoeft te zijn. Volgens hem gaan gelukkige echtparen op een positieve manier met elkaar om waardoor ze ruzies en problemen makkelijker kunnen relativeren. Volgens mij is er nog een basisvoorwaarde die voor een goede relatie zorgt en dat is een gezond gevoel van eigenwaarde en een zekere geestelijke ontwikkeling. Mijn bevindingen wat relatietherapieën betreft zijn positiever dan die van Gottman. De nadruk komt in de gesprekken niet zozeer te liggen bij de problemen maar bij de individuele en gezamenlijke verlangens en vooral bij de groeimogelijkheden. Dat geeft de partners hoop en een zinvol gevoel wat de toekomst betreft. Het gaat er niet om dat de problemen zo snel mogelijk geliquideerd moeten worden maar dat beide partijen ze gaan zien als hulpmiddel of graadmeter van in hoeverre ze van hun eigenheid en verlangens zijn verwijderd. Daarnaast ontdekken ze door de ander hun eigen thema dat uitgewerkt wil worden waardoor ze authentieker worden. Paulo Coelho omschrijft dat in ‘Elf minuten’ als volgt: ‘Iedereen kan liefhebben, want met deze gave zijn we geboren. Sommigen doen het spontaan goed, maar de meesten moeten het opnieuw leren, moeten diep graven om zich te herinneren hoe het ook al weer moest. Iedereen – niemand uitgezonderd – moet zijn emoties uit het verleden op de brandstapel verbranden, sommige blije en verdrietige dingen, sommige fouten – en het herstellen daarvan – opnieuw beleven, tot het ons lukt om de rode draad te zien, het voortdurend weerkerende motief dat achter iedere nieuwe ontmoeting schuilgaat; ja, zo’n rode draad is er.’ Een gelukkige relatie is de weerspiegeling van twee individuen die beiden afzonderlijk in evenwicht met zichzelf zijn. cm Nieuwetijds relaties Relaties hebben de laatste decennia een enorme ontwikkeling doorgemaakt. In en vlak na de tweede wereldoorlog lag de nadruk van een relatie vaak op het economisch nut. Men moest overleven en de ‘struggle for life’ hielp mee in de verstandelijke partnerkeuze. Ook wat de persoonlijke groei betreft zag je dat deze generatie naast hun partner meestal niet tot recht kwam. De man zorgde gewoonlijk voor het inkomen en de vrouw daarentegen voor een rijke kinderschaar en het huishouden. Vaak berustten dat soort relaties op een sterke mate van afhankelijkheid en scheefgroei. Door de seksuele revolutie in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw groeide er meer intimiteit tussen de partners en zo ontstond er een overgang van een zekere afstandelijkheid naar meer intimiteit. Anderzijds zagen we een ontwikkeling waarbij afhankelijkheid meer plaats ging maken voor gelijkwaardigheid.
In de huidige relaties komt er een steeds grotere nadruk te liggen op de aandacht en zorg voor elkaars geestelijke ontwikkeling. Daarbij mag er een besef ontstaan om steeds meer te gaan leven vanuit een spirituele verbondenheid met het grote geheel of de schepping. Dit kan alleen wanneer we een persoonlijke en spirituele groei doormaken en dat we die transformatie op veel verschillende manieren kunnen aangaan is duidelijk maar de meest voor de hand liggende manier is nu juist deze ontwikkelingsweg met en aan elkaar te gaan. Sommige mensen denken dat ze spirituele groei alleen maar in hun eentje kunnen doormaken. Er zijn vrouwen die zich bezighouden met groei en bewustwording maar steeds meer van hun man verwijderd raken. Dan komt het voor dat ze een zekere arrogantie, verhevenheid of betweterigheid uitstralen waarmee ze hun partner afschrikken en hem een gevoel van ‘niet spiritueel genoeg’ geven. Dit zal hem eerder afremmen dan stimuleren waardoor de kans groot is dat hij zich geleidelijk aan steeds meer terugtrekt en zich uiteindelijk af gaat zetten tegen al dat ‘spirituele gedoe’ van zijn vrouw. Niet zelden komt een stel dan in een vicieuze cirkel terecht waarbij de vrouw haar verdieping meer buiten de deur zoekt en niet meer deelt met haar levensgezel en waarbij de man zich steeds meer buitengesloten voelt en zijn eenzaamheid wegdrinkt of zich juist ter compensatie meer gaat richten op uiterlijke waarden en materieel bezit. Groeimogelijkheden Elly had een astrologie opleiding gevolgd en ontving zo nu en dan iemand voor een consult. ‘Ik heb tijdens de opleiding zoveel geleerd over mezelf en over het leven. Die inzichten en wijsheden verrijken me enorm en ik wil niets liever dan anderen hetzelfde aanreiken. Ik zou het wel van de daken willen schreeuwen .’ Maar in de relatie wilde het niet meer vlotten. ‘Ze is alleen maar met anderen en de astrologie bezig. Ik ben niet meer in beeld en er kan geen normaal gesprek meer gevoerd worden’ klaagde haar partner Egbert. ‘En als ik er iets van zeg dan krijg ik het verwijt naar mijn kop geslingerd dat ik een spirituele analfabeet ben en me voor niets anders dan auto’s interesseer.’ Voor Elly hield de groeimogelijkheid in dat zij Egbert vanuit onvoorwaardelijke liefde zou mogen betrekken bij haar veranderingsproces en dat ze zonder druk en minderwaardige ondertoon haar inzichten met hem ging delen. Egbert op zijn beurt mocht hiervoor meer openstaan en belangstelling tonen. En wanneer de sfeer tussen hen open en liefdevol is en vooral niet dwingend dan is de kans groot dat Egbert langzaam aan mee verandert, maar wel op zijn heel eigen wijze. Op dit punt raken nogal wat stellen in de problemen. Vaak worden er te hoge eisen aan de ander gesteld, of men stelt een ultimatum waarmee men bij de ander persoonlijke groei probeert af te dwingen. Soms wordt zelfs met een scheiding gedreigd. De partner, meestal de man, schiet dan terug in zijn oude afweermechanisme. En juist bij dat afweermechanisme bevindt zich nog een andere groeimogelijkheid. Dat afweermechanisme is doorgaans in de kindertijd ontstaan. Nogal wat kinderen werden vroeger teveel aangesproken in hun totale zijn. Dan werd er gezegd: ‘omdat je zoveel rommel maakt vind ik je niet lief’ in plaats van ‘ik vind het vervelend dat je zo’n rommel maakt’. Van heel wat kinderen werd ook geen weerwoord geduld, er moest gewoon onvoorwaardelijk geluisterd worden. Ze groeiden dus op in voorwaardelijke liefde, met andere woorden, als jij gehoorzaamt dan vind ik jou lief. Zonder dat Egbert het in de gaten had schoot hij weer terug in zijn oude stuk van vroeger. Tussen Elly en hem gebeurde hetzelfde als wat er vroeger tussen hem en zijn ouders ook gebeurd was. De psychologie noemt dat ‘overdracht’. Bij zijn ouders moest hij aan bepaalde voorwaarden voldoen en kreeg hij het gevoel dat ze niet van hem hielden zoals hij was. Nu bij Elly ontstond weer datzelfde gevoel, namelijk dat hij nu aan haar voorwaarden moest voldoen. In zulke omstandigheden voelt het kind of de volwassene zich aangevallen of afgewezen en wanneer iemand zich zo voelt dan gaat hij zich beschermen of verdedigen. De
bescherming houdt in dat men zich terugtrekt in stilzwijgen of door het optrekken van een muur. Dan is in wezen het contact verbroken. Verdedigen is een soort tegenaanval, excuses bedenken of de ander verwijten maken. De groeimogelijkheid bestaat hierin dat Egbert leert inzien dat de voorwaardelijke liefde uit zijn kindertijd voorbij is en dat hij uit zelfbescherming niet meer achter zijn muur hoeft te verdwijnen. Hij mag leren herkennen dat hij niet op zijn totale persoonlijkheid wordt aangesproken maar slechts op één aspect van zijn persoonlijkheid. En wanneer je redelijk goed in je vel zit dan kun je dit op een open manier ontvangen en je het eventueel ter harte nemen. Elly mag leren om op een liefdevolle wijze haar verlangen aan Egbert kenbaar te maken, namelijk dat ze meer over haar inzichten en wijsheden met hem delen wil zonder hem daarbij het gevoel te geven dat hij moet veranderen. Echt veranderen kan iemand alleen vanuit zichzelf en niet op gezag van een ander. Wel kan hij soms op een liefdevolle en uitnodigende manier uitgenodigd worden om te veranderen, maar dan ontstaat er door het contact de motivatie van binnenuit om te veranderen. Zo kun je een relatie dus ook zien als een leerschool en wanneer je er goed mee omgaat ontdek je dat de ander een spiegel voor je is waarin je jezelf kunt leren kennen. Als je dus tot zelfreflectie bereid bent kun je in de omgang met je partner in het dagelijkse leven tot meer groei en zelfkennis komen. Er zijn talrijke situaties binnen de relatie die zich vaak uiten in ruzies, irritaties of problemen, en je juist die uitdaging aanreiken. Kenmerken van een spirituele relatie Maslow, een groot Amerikaans humanistisch psycholoog schreef in de vorige eeuw, rond 1960, over de zichzelf actualiserende mens. ( in: Religie en topervaring ). Hij bedoelde hiermee de mens die aan persoonlijke ontwikkeling en zelfontplooiing toekomt en ontwikkelde daarmee een psychologie van de gezonde mens, de héle mens. Hij ontdekte bij deze mensen veel overeenkomende kenmerken die dus een teken waren van een volgroeide bewuste psyche. In die tijd waren er nog maar weinig van dat soort rijk ontwikkelde mensen maar deze tijd kenmerkt zich juist door de toenemende spirituele groei van veel individuen en de relatie waarvan ze deel uitmaken. De eigenschappen die Maslow toen bedoelde zijn ook nu herkenbaar in de huidige spirituele relatie. Ik heb ze wat aangepast en daar zelf nog een aantal eigenschappen aan toegevoegd omdat het nu specifiek over relaties gaat en de mensheid weer verder in ontwikkeling is. Dat wil zeggen in de relatie waarbinnen beide partners al een rijke persoonlijke groei doorgemaakt hebben en deze eigenschappen beiden bezitten. We zullen er nu dieper op ingaan. Het uitgangspunt is natuurlijk dat twee mensen door liefde verbonden zijn met elkaar en een autonome relatie hebben, dus geen afhankelijkheidsrelatie. 1. De belangrijkste eigenschap, die de basis vormt voor alle andere eigenschappen, is dat beide partners op een natuurlijke manier tegenslag kunnen aanvaarden en er de meerwaarde en groeimogelijkheden van inzien. Ze zien de ups en downs van het leven als een gegeven dat onlosmakelijk bij het leven hoort. Ze hebben een zeker basisvertrouwen, dat hen helpt om stil te staan bij verdriet en verlies en er niet voor weg te vluchten. Ze nemen er de tijd voor, durven te voelen en regelmatig naar de pijn terug te gaan totdat de pijn vanzelf afneemt. Omdat ze goed met hun eigen verdriet om kunnen gaan zijn ze ook in staat om hun partner en anderen liefdevol en troostend nabij te zijn. 2. Deze stellen hechten veel waarde aan de wezenlijke dingen van het leven zoals het genieten van de natuur, genieten van echt contact met kinderen en volwassenen, genieten van kunst, muziek en schoonheid. Ze hebben diep ontzag voor de grootsheid van de schepping. Ze jagen het materiële niet na en vluchten niet weg in het alsmaar bezig zijn. Het zijn de innerlijke waarden die hen het rijke gevoel geven en ze gelukkig stemt.
3. Ze voelen regelmatig de behoefte zich af te zonderen om in zichzelf gekeerd te kunnen zijn. Ze durven de confrontatie met zichzelf aan te gaan waardoor ze makkelijker in contact komen met hun verdriet maar ook met hun verlangens. Daardoor zijn ze beter in staat om de ander aan te voelen en hem te ondersteunen in het realiseren van zijn verlangens Voor hen samen is het een must om regelmatig tijd vrij te maken voor elkaars innerlijk beleven. 4. Het zijn mensen die trouw aan zichzelf zijn en ook trouw blijven aan hun innerlijke verlangens, normen en waarden. Zij hebben hun eigen waarheid en hun eigen moraal en durven daarvoor te gaan staan omdat hun binnenwereld hen het houvast en vertrouwen geeft om dat op te brengen hoe moeilijk dat soms ook is. Zij weten dat voor hun partner hetzelfde geldt en zullen hem daarin respecteren en ondersteunen. 5. Het zijn ruimdenkende, flexibele mensen die onderzoekend zijn en open staan voor verandering en persoonlijke groei. Ook staan ze open voor de mening en invloed van anderen en zijn in staat om zelf van mening te veranderen omdat ze ‘open minded’ zijn. Het opdoen van wijsheid en inzicht is een belangrijk onderdeel van hun leven en geeft hen een rijk gevoel van zingeving. 6. Ze zijn gelukkig en hebben een vredige en liefdevolle uitstraling. Ze kunnen zich van binnenuit met Liefde verbinden met de medemens maar ook met dieren, met de natuur en met de hele schepping. Ze zijn zich bewust van de Liefde en Energie die ze van binnenuit op de schepping en de mensheid kunnen overdragen. Ze zullen dan ook niets en niemand kwaad berokkenen, ook niet in gedachten want ze weten dat gedachten ook energie vormen. 7. Omdat ze zoveel innerlijke waarden en innerlijk houvast hebben zullen problemen en ruzies hen niet buitensporig kwetsen. Ze identificeren zich niet met het probleem maar zien het probleem slechts als een aspect van hun totale persoonlijkheid. Ze hebben dus een gezond vermogen om te relativeren, om de dingen van een afstand te bezien en vaak zien ze er dan ook nog de humor van in. 8. Ze durven en kunnen oprecht boos zijn en daarna is het over. Ze maken geen spaarpot van opgespaarde irritatie. Ze accepteren de boosheid van de ander en voelen zich niet afgewezen maar alleen op dat ene aspect aangesproken. 9. Ze kunnen tegen kritiek en onderzoeken deze. Omdat ze voldoende zelfvertrouwen hebben kruipen ze niet weg achter een muur of afweermechanisme. 10. Ze hebben een goed ontwikkelde intuïtie en vertrouwen daarop. Hun vier psychische basisfuncties: waarnemen, denken, voelen en intuïtie werken goed samen. 11. Ze beseffen dat ze van de ander kunnen leren, dat de ander een spiegel voor ze is, ze onderzoeken projecties en nemen deze terug. 12. Ze zijn in staat om de ander in moeilijke tijden van bijvoorbeeld twijfel, verliefdheid op een ander, burn-out, overspannenheid of rouw krediet te geven en trouw te blijven ook al krijgen ze een periode niet zoveel terug. 13. Ze leven zoveel mogelijk met aandacht in het NU. Houden niet onnodig vast aan het verleden en maken zich geen onnodige zorgen over de toekomst. 14. Ze zijn behoorlijk onthecht, kunnen ook zonder houvast, status en materieel bezit leven en toch kunnen ze van deze dingen ook intens genieten. 15. Ze voelen zich vrij en hebben het gevoel dat ze elk moment van richting kunnen en durven veranderen. Oude patronen en gebruiken hebben ze losgelaten. Ze hebben vaak een soepele en vlotte uitstraling ook al zijn ze op leeftijd. 16. Ze aanvaarden dat de ander onvolmaakt is en respecteren zijn eigenheid en beperking omdat ze weten dat ze zelf ook onvolmaakt zijn. Ze durven dan ook fouten te maken en daar openlijk voor uit te komen. 17. Ze hebben een eigen missie, een hoger doel dat voor een buitenstaander amper herkenbaar kan zijn en niets verhevens hoeft te hebben. Toch draagt die missie bij aan het welzijn van de schepping. Ze stimuleren hun partner met zijn missie en hebben ook een gezamenlijke missie.
18. Ze kunnen intens genieten en zich verwonderen. Ze zien het ‘wonder’ in de dingen en hebben oog voor synchroniciteit en de taal van de symbolen. Ook hebben ze oog voor hun dromen en zullen die in tijden van verandering op een teken onderzoeken. 19. Ze weten van binnen uit dat alles met alles samenhangt en daarom zijn ze vredelievend en sociaal bewogen. Ze zullen niets en niemand moedwillig kwaad berokkenen en zeker hun eigen maatje niet. 20. Ze hebben vertrouwen in het leven en vertrouwen erop dat er voor hen altijd voldoende zal zijn en dat ze in welke situatie dan ook de kracht ervaren om er samen het beste van te maken. 21. Ze kennen weinig of geen angst voor de dood omdat ze op een natuurlijke manier met de polariteiten van het leven omgaan waardoor ze ook hun piek- of eenheidservaringen kennen. Dit geeft beiden een vertrouwen dat de dood wel eens iets goeds zou kunnen zijn of de overgang naar een andere realiteit. Ze zullen elkaar in geval van ziekte en overlijden dan ook liefdevol nabij zijn, dit hoeven ze zichzelf niet op te leggen maar dit is een diepe behoefte van binnenuit, ze kunnen niet anders. Toch ook zullen ze in zo’n situatie voldoende tijd voor zichzelf inruimen omdat ze weten dat liefde en aandacht tot de ander gaat via de liefde en aandacht die men voor zichzelf heeft. Al deze bovengenoemde aspecten bevinden zich natuurlijk niet gauw binnen een relatie. Een koppel kan in heel wat aspecten al ver gevorderd zijn maar wat andere aspecten betreft kan er nog een grote uitdaging voor hen liggen. En is het leven niet rijk en boeiend wanneer er nog uitdagingen zijn? Het gaat om het liefdes proces, de reis of de weg naar zelfrealisatie binnen de relatie. Of zoals Kahlil Gibran het in ‘De profeet’ zo mooi verwoordde: ‘Want zo de liefde je kroont, zij kruist je ook. En ook al dient zij tot je groei, zij snoeit je evenzeer.’
