Regulier versus Alternatief

Uittreksel Liefde in Wonderland Riekje Boswijk-Hummel (RBH) Helpers en cliënten (pag. 62) Gewoonland (GL)

ß-à

Wonderland (WL)

Regulier

versus

Alternatief

Mensen gaan naar WL, vanwege onvrede resultaten zoektocht in GL. Onvrede door ontwikkelingsdrang of groeibehoefte of ‘vage ziekte’ (het zit tussen je oren!), evt. zingevingsvraagstukken. De onvrede is ontstaan in GL. Onvrede positief = nieuwsgierig, leergierig, onderzoeken. De ervaring dat er meer is door buitengewone ervaringen, kan aanzet vormen te zoeken naar diepere religieuze ervaringslagen, oftewel inspiratie. Als nieuwsgierigheid of inspiratie negatief uitpakt, ontstaat angst. Angst voor onbekende, onbegrijpelijke, onvoorspelbare. (Pag. 68: De angst van de Bosjesman voor een misoogst is even reëel als de angst van de moderne mens voor ziekte, dementie, economische crisis of de chaos in het milieu.) Angst leeft diep in ons ‘Archetypische angst’. Positieve interpretatie Archetypische angst is ‘Archetypische Nieuwsgierigheid’. Waarom: de speurtocht naar de essentie van het bestaan, naar het antwoord op de vraag waarom mensen ziek worden, sterven en pijn lijden. Hoe ontstaat dit en hoe is het te stoppen. Positief of negatief: uit gevoel van onvervuldheid, nieuwsgierigheid of angst ontstaat een grote behoefte aan kennis, aan een leer. Voor zover er angst in het spel is (RBH: en ik geloof dat dat vaker het geval is dan mensen zich bewust zijn) ontstaat er behoefte aan houvast, dus een filosofie, spirituele leer of religie. Samenvattend: Iemand wordt naar een helper gedreven door (een van) de volgende emoties: pijn, eenzaamheid, angst en onvervuldheid. Uit deze emoties ontstaat drie behoeften: 1. Pijn en eenzaamheid ‘produceren’ een behoefte aan aandacht, zorg en respect, een behoefte de pijn te delen. Uit pijn ontstaat ook behoefte aan inzicht in eigen of andermans functioneren. Inzicht kan evt. helpen situatie of relatie te veranderen. (Redderstype: een hartelijke, belangstellende, onvoorwaardelijk liefhebbende persoon, aan wie pijn kan worden getoond om dat hij aandacht, zorg en respect voor die pijn heeft: beeld veilig thuis/ideale ouderfiguur = archetype). 2. Uit angst ontstaat een soortgelijke behoefte aan aandacht, opvang en hulp. (Redderstype: roept tevens beeld van liefhebbende ouderfiguur op.) 3. Uit onvervuldheid (nieuwsgierigheid/inspiratie/angst) ontstaat behoefte aan kennis of houvast, in vorm van spirituele leer, filosofie of religie. (Redderstype: beeld Meester, de archetypische leraar, die ‘het’ allemaal weet en die je op zijn woord kan geloven. Waar het vermogen tot raad geven van de ouders

Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel

1/11

ophoudt, zal de Meester het overnemen. Geven de ouders raad en steun w.b. wereldse zaken (werk, relatie e.d.), zal de Meester het geven op alle gebieden die hier ‘bovenuit’stijgen (religie, spiritualiteit). Redders (pag. 69): Reddersbeelden zijn dus ideaalbeelden: de onvoorwaardelijk liefhebbende ouder, een veilig thuis, een ideale ouderfiguur (beeld archetypische ouderfiguur) en de verlichte meester (beeld archetypische leraar). Begin hulpverleningsrelatie: aftasten, uitproberen, zoeken naar veiligheid. Zodra veiligheid wordt ervaren (respect, zorg, liefde, aandacht, wijsheid etc), gaat cliënt idealiseren (projecteert innerlijke reddersbeelden op de helper). Vanaf dàt moment is cliënt afhankelijk, omdat hij zijn redders voor zich ziet staan! Omdat hij innerlijk vervuld is van gevoelens van dankbaarheid, bewondering, blijdschap e.d. ziet hij buiten zich personen verschijnen die die emoties rechtvaardigen: de ideale vader, moeder of de Meester. In psychotherapeutische termen heet dit: hij zit in de overdracht! Het proces van overdracht bestaat uit de volgende stappen (pag. 74): 1. De cliënt ervaart emoties (pijn, eenzaamheid, angst, onvervuldheid). 2. Vanuit deze emoties ontstaan behoeften (opvang, houvast). 3. Uit de behoeften ontstaan reddersbeelden (ideale ouders, de Meester). 4. In het contact met de helper ervaart cliënt veiligheid, warmte en begrip. Daar heeft hij vaak jaren naar verlangd. 5. Beelden die deze ervaringen rechtvaardigen worden op de helper geprojecteerd. Cliënt ziet in de helper een ideale vader, moeder of Meester. Innerlijke reddersbeelden zijn volslagen onbewust, soms door ontkenning of door het echt niet weten. Dus er is geen enkel besef van de mogelijkheid dat er projectie in het spel is. Cliënt ziet uitsluitend zijn waarheid in eigen werkelijkheid en sluit zich hier in op. Overdracht als term Overdracht wordt hier gebruikt in de betekenis van projectie: een oude situatie wordt op een actuele geprojecteerd. Oftewel: je draagt beelden en emoties van de ene situatie over op de andere. Of onbewuste beelden en emoties uit je eigen innerlijke bagage worden geprojecteerd op een situatie of een persoon. De betekenis van overdracht in dit boek: de projectie van een autoriteit uit de jeugd, doorgaans een ouderfiguur. Projectie en illusie Overdracht is een vorm van begoocheling; de cliënt heeft zelf het ideaalbeeld op de helper geplakt, wat hij ziet, hoeft helemaal niet waar te zijn. De kracht van het verlangen vormt de motor van de neiging om te projecteren. Hoe groter de behoefte aan opvang, aandacht, liefde, inzicht en houvast, des te sterker is de neiging om een ideale ouderfiguur of een Meester te projecteren. Het is het kind in de cliënt dat aan het projecteren slaat. Hoe groter de pijn, hoe groter de behoefte. (Het verlaten kind, dat zich als volwassene snel verlaten voelt. Alleen zijn is eng, zoekt steeds gezelschap.) Daarnaast hebben we allemaal wel de neiging tot projecteren: de Dalai lama, Nelson Mandela of de huisarts die wijs zijn en/of alles weten!


2/11

Negatieve overdracht: de overdracht van de ideale ouder gaat plaats maken voor de échte, in casu slechte ouder. Bijv. Een negatief aspect van vader/moeder wordt geprojecteerd op hulpverlener. Je kunt op verschillende manieren reageren: de een wordt boos, een ander gaat huilen of lachten of haalt z’n schouders op. De manier waarop je reageert hangt af van de emoties en bijbehorende reactiepatronen die je in je jeugd hebt geleerd. Aan de hand van de emotie interpreteer je de gebeurtenis die de emotie opriep. Dat interpreteren doe je d.m.v. projectie; op die manier vorm je je eigen waarneming. Dus: je voelt boosheid, dus zie je een schurk; je voelt je gekwetst, dus zie je een hufter; je voelt je ongeïnteresseerd, dus zie je een oninteressant persoon. Je maakt het voorval d.m.v. een projectie ‘passend’ bij een gevoel. Op die manier ontstaat een gesloten systeem: Waarneming en emotie rechtvaardigen elkaar over en weer en zo sluit je je op in een bepaalde werkelijkheid. Dus, elke cliënt heeft een emotionele opslag die is ontstaan in relatie tot zijn ouders. Uit die emoties vloeiden reacties voort die nog steeds bestaan. Deze emoties komen tevoorschijn in situaties die die emoties oproepen. Deze omstandigheden hoeven doorgaans maar een minimale aanleiding te vormen. Bv. Er hoeft maar dàt te gebeuren of de cliënt voelt zich volslagen afgewezen. Of, er gebeurt iets dat met afwijzing niets van doen heeft, maar de cliënt voelt zich afgewezen en interpreteert de situatie als afwijzend. Cliënt is dus overgevoelig . Zodra het gevoel van afwijzing er is, wordt de situatie m.b.v. projecties ‘passend’ gemaakt. Het negatief ouderbeeld wordt dus op helper overgedragen. ‘Technisch’ gezien is het heel interessant wat de cliënt uit zijn ‘emotionele opslag’haalt. Deze negatieve overdracht kan een richtsnoer vormen voor het therapeutisch proces. Praktisch gezien is het werken met negatieve overdracht bijzonder lastig. De overdracht geeft informatie, maar vormt ook een barrière. Er ontstaan twee werelden: de wereld van de therapeut en die van de cliënt. De therapeut doet iets, zegt iets, bedoelt iets en de cliënt ervaart en interpreteert totaal iets anders. De therapeut heeft waardevol ‘materiaal’ in handen, maar als cliënt bang en gekwetst is en de veiligheid ontbreekt, hoe kan dan nog worden doorgewerkt? Er is dus positieve en negatieve overdracht mogelijk. Positieve overdracht is de projectie van een reddersbeeld; negatieve overdracht is de projectie van een minder ideaal of zelfs slecht beeld. Positief is: een redder (ideale ouder of Meester). Negatief is: elke minder sympathieke verschijningsvorm van ouders of vroegere autoriteiten. Positieve overdracht ontstaat op grond van prettige emoties als: veiligheid, zorg, aandacht, bewondering, blijdschap. Negatieve overdracht ontstaat op grond van minder prettige emoties als: afwijzing, vernedering, angst, eenzaamheid, woede. Verder bestaat er uitgeprojecteerde overdracht. Als de cliënt zich (een deel van) de gevoelens die in relatie met de helper ontstaan niet bewust wordt. Omdat die gevoelens er wel zijn, worden ze uitgeprojecteerd op de helper. Voorbeeld: in relatie met de helper ontstaat bij cliënt een hevige behoefte aan erkenning en waardering, maar hij maakt zich dat gevoel niet bewust. De consequentie is dat dit gevoel wordt uitgeprojecteerd: de cliënt ziet dat de helper een grote behoefte heeft aan bevestiging en erkenning. Het is logisch dat de cliënt


3/11

vervolgens denkt dat de helper die erkenning en bevestiging bij hém, de cliënt, zoekt. De overdracht is inmiddels omgedraaid; er is nu een behoeftige helper die erkenning zoek bij de cliënt. Althans in de ogen van de cliënt. Ook tegenoverdracht kan op identieke wijze worden uitgeprojecteerd. Een helper die niet aan zichzelf wil toegeven dat hij verliefd is op zijn cliënt, zal maar al te snel denken dat die cliënt verliefd is op hém. Of de therapeut voelt gevoelens van afwijzing voor cliënt en denkt dan aan negatieve overdracht! Blijf op de mogelijkheid bedacht: wat je bij de ander denkt waar te nemen kan altijd een projectie zijn van je eigen onbewust gehouden gevoelens. Positieve en negatieve overdracht komen zowel in WL als in GL voor. Overdracht komt voor waar sprake is van affectie, hiërarchie en/of afhankelijkheid. B.v. leraar, werkgever, directeur, arts, reisleider, dominee, tennisleraar, partner, kind en hulpverlener. Al dit geprojecteer levert veel verwarring en pijn op. In liefdesrelaties worden door de positieve overdracht in de periode van de verliefdheid uiterst pijnlijke teleurstellingen als het ware ingebouwd: de geliefde aanbeden prins(es), wordt vroeg of laat een schurk of heks! Beide zijn geen realiteit, maar projecties. Hoe groter de pijn en teleurstelling, des te harder de opstelling tijdens het gevecht. Alleen wanneer de onderliggende emoties verdwijnen, zal er iets aan een overdrachtspatroon veranderen. De therapie van overdracht: wil je iemand van zijn overdracht verlossen, dan moet de emotie worden aangepakt op grond waarvan de moeder, de therapeut of de partner als boos wordt waargenomen. Dus het gevoel van vernedering, eenzaamheid of angst. Zodra die emoties zijn verwerkt, verdwijnen de ‘plaatjes’ en ontstaat de mogelijkheid om de werkelijkheid objectief = realistisch te zien. De taak van de therapeut bestaat er voornamelijk uit zijn cliënt te helpen diens eigen authentieke emoties en wilsimpulsen – zijn hart – terug te vinden. Met hart wordt hier bedoeld de oorspronkelijke gevoelens van liefde en affectie, maar ook de oorspronkelijke impulsen, de oorspronkelijke wil! Rondom het hart bevindt zich meestal een stevige laag van gedachten, emoties en angsten, op grond waarvan de directe impulsen van het hart niet naar buiten kunnen worden gebracht, of worden gehoord of gevoeld. Deze laag van gedachten wordt meestal ‘ego’ genoemd of ook wel structuur. Binnen cliënt bevinden zich twee instanties: hart en structuur (of hart en ego, kind en volwassene of hart en verstand). Hart en structuur leven doorgaans op voet van oorlog; structuur verhindert alle of bepaalde impulsen van het hart om naar buiten te komen (zoals ouders destijds spontaniteit belemmerden). Daardoor ontstond gedrag dat niet in directe verbinding staat met het hart en dat doet pijn en maakt ongelukkig. Alles wat cliënt in het hieren-nu voelt, is wat het kind indertijd ook voelde: angst, opstandigheid, woede, koppigheid, verdriet, wanhoop, destructiviteit, schuld. En daardoor kunnen zijn liefde, vreugde, creativiteit en inspiratie die ónder de angst enz verborgen liggen, niet meer spontaan stromen. Zo kan het hart, de kern van iemand, helemaal worden afgedenkt door de emoties in zijn structuur. Wat de therapeut doet is door de emoties heen op zoek gaan naar het hart. Het komt erop neer dat alles wat in de opvoeding is aangeleerd of juist afgeleerd en wat tegen het hart van het kind indruiste, weer wordt


4/11

gewijzigd. Dit wijzigen kan uitsluitend door het de cliënt zelf te laten ervaren, te laten voelen. (Ontvoeden i.t.t. opvoeden!) ‘Het gaat er niet om dat de cliënt leert dat iemand anders hem aardig vindt, maar dat hij zichzelf aardig gaat vinden. Het gaat er ook niet om dat hij doet wat een ander van hem verwacht, maar dat hij doet wat hij wil, wat hij belangrijk, zinnig etc vindt. Alleen dat maakt hem zelfstandig’. Een cliënt kan zichzelf niet ontvoeden. Hij kan alleen voelen hoezeer hij onder zijn structuur lijdt. In wezen weet hij heel goed wat hij wil. Hij moet alleen geholpen worden om dat wezen, dat hart, weer te bereiken. Een cliënt moet naar zijn hart worden teruggeleid, waar zich zijn liefde, zijn levenslust, zijn vreugde en zijn inspiratie bevinden. Daartoe kan hij zijn volwassen verstand aanspreken en gebruiken, voor zover dat deel niet remmend en blokkerend werkt. Voor alle duidelijkheid: niet de hele structuur moet worden afgebroken, alleen die delen die belemmerend we rken, die het hart of de wil remmen. Zodra er contact met het hart is gemaakt, kan het gezonde, volwassen deel van de cliënt worden ingeschakeld om de impulsen van het hart in de wereld te brengen. Resumé: het therapeutisch groeiproces is een ontwikkeling tot zelfstandigheid. Deze zelfstandigheid ontstaat als het hart wordt gehoord en erkend. Als de structuur de impulsen van het hart niet meer tegenhoudt of verdoezelt. Als iemand de verantwoordelijkheid voor zijn eigen gedrag durft te nemen en daardoor niet meer afhankelijk is van het oordeel van anderen. Een therapeutische relatie is een hiërarchische, en heeft trekken van een ouderkind-relatie. Dat er een hiërarchie is in de therapeutische relatie is niet erg, zolang er ook sprake is van liefde en respect. Zoniet, is er sprake van machtsmisbruik. (Geldt ook voor opvoedingssituatie). Voor de duidelijkheid: als gesteld wordt dat de relatie tussen cliënt en therapeut trekken heeft van een ouder-kind relatie, wordt daarmee de relatie bedoeld tussen de therapeut en het kind in de cliënt. Het groeiproces betreft dan ook het kind in de cliënt, zijn onvolgroeide of pijnlijk getroffen emotionele deel. Dus naast het onvolgroeid en kinderlijk stuk dat aandacht nodig heeft en met behulp van therapie moet groeien en helen, beschikt een mens meestal ook over andere stukken die heel gezond kunnen zijn, grote kwaliteiten kunnen hebben, leuk, interessant en plezierig zijn. De cliënt is ‘dubbel’ en de therapeut communiceert met twee personen: de volwassen cliënt (buiten de therapeutische setting) en het kind in de cliënt (binnen de therapeutische setting). Deze dubbelheid lijkt een paradoxe te veroorzaken. De cliënt gaat in therapie, omdat hij problemen heeft die vanuit zijn afhankelijkheid ontstaat, hij wil zich ontwikkelen tot onafhankelijke, dus hij gaat aan de slag met zijn innerlijke kind. Maar dat innerlijke kind is volslagen afhankelijk. Het moet ook afhankelijk zijn om te kunnen groeien. In mum van tijd stelt cliënt zich afhankelijk op. Dus: om onafhankelijk te worden gaat hij een afhankelijkheidsrelatie aan. Echter feitelijk is er geen sprake van een paradoxale, maar van een dubbele relatie: er is een volwassen cliënt en die is en blijft onafhankelijk van de therapeut. Maar er is ook een kind in de cliënt en dat kind is afhankelijk op het moment dat het in therapie komt, dat kind wil geholpen worden. Dat kind wil groeien en kan pas zelfstandig worden als de pijn is verwerkt, de leegte is vervuld en de behoeften erkend. Om zelfstandig te worden is het dus nodig te erkennen dat je – althans gedeeltelijk – afhankelijk bent en dat je een afhankelijkheidsrelatie aangaat om volledig zelfstandig te worden.


5/11

Wat het volwassen deel van de cliënt in de gaten moet houden is of de therapeut werkelijk bezig is zijn cliënt naar zelfstandigheid te begeleiden. Fasen in groeiproces (pag. 104): 1 Positieve overdracht: de ideale ouders worden geprojecteerd. Cliënt voelt zich vertrouwd en veilig, heeft eindelijk gevonden waar hij al lang naar zocht, stort zich met hart en ziel in therapie, komt groeiproces ten goede. Cliënt (innerlijke kind) is erg afhankelijk, maar ook buitengewoon ontvankelijk. 2. Negatieve overdracht: de (sl)echte ouders worden geprojecteerd. Negatieve overdracht ontstaat op grond van allerlei ogenschijnlijk onbenullige gebeurtenissen binnen het therapieproces. Dan komt de emotionele opslag van cliënt tevoorschijn. Cliënt kan heel argwanend worden en zit soms potdicht. Het kleine kind ziet zijn eigen ouders weer voor zich, voelt zich vernederd, in de steek gelaten of miskend en wil niets meer van de therapeut weten. De kunst is nu de problemen te bespreken, de veiligheid te herstellen en vervolgens de emotionele opslag van cliënt uit te gaan werken. 3. De overdracht breekt: de cliënt maakt zich los van de therapeut. Het beeld van de therapeut als gewoon mens komt door de projecties heen schemeren. Er valt een illusie weg! Soms ervaart cliënt het als een desillusie: hij had kennelijk liever te maken met een ideale vader/moeder of met een Meester. Soms is de desillusie zo pijnlijk, dat de cliënt de therapeut zijn gewoon-zijn kwalijk neemt, het vertrouwen in hem opzegt en op zoek gaat naar een andere therapeut. In dit geval wil de cliënt zijn illusie = positieve overdracht, nog niet opgeven, dus niet volwassen en onafhankelijk worden: hij is nog niet toe aan een gelijkwaardige relatie. 4. De overdracht verdwijnt: cliënt en therapeut gaan als twee volwassen mensen met elkaar om. Het innerlijke kind is geheel geïntegreerd; de afhankelijke cliënt heeft zich tijdens het therapeutisch proces ontwikkeld tot en persoon die onafhankelijk kan functioneren en die zich wezenlijk kan onderscheiden van zijn therapeut. Tegenoverdracht Zoals overdracht bij alle mogelijke soorten cliënten in alle mogelijke hulprelaties voorkomt, zo komt tegenoverdracht bij alle mogelijke helpers voor. De tegenoverdracht wordt problematischer, naarmate de relatie intiemer is. Tegenoverdracht is de overdracht van de helper. Tegenoverdracht zal alleen maar ontstaan wanneer: 1. een helper zijn eigen verleden niet of onvoldoende heeft verwerkt. Wanneer hij een pijnlijk getroffen en behoeftig kind in zich bergt en zich daar niet van bewust is. Als hij zichzelf in diepste wezen niet waardeert, niet liefheeft, niet de moeite waard vindt, heeft hij iemand buiten zich nodig om hem ervan te overtuigen dat hij wél de moeite waard is, etc. 2. een helper zijn behoefte aan aandacht en waardering binnen zijn eigen vrienden-= en/of familiekring kennelijk niet kan bevredigen. Zoals bij de cliënt geldt hier: hoe groter de nood van het innerlijke kind, des te sterker de neiging om in de tegenoverdracht te schieten! Een helper die in de tegenoverdracht zit, gaat perfect samen met een cliënt die een positieve overdracht heeft. Beide kunnen hier uitermate tevreden mee zijn.


6/11

Problemen ontstaan als de cliënt in de negatieve overdracht gaat, want de therapeut heeft waardering en bewondering nodig en is als de dood voor afwijzing! Deze angst maakt dat de therapeut kost wat kost gelijk wil hebben en krijgen, er kunnen dan zeer pijnlijke tot onverkwikkelijke situaties ontstaan met voor cliënt veel verwarring. Overdracht én tegenoverdracht hebben dus zowel een positieve als een negatieve verschijningsvorm. Er is dus sprake van een zekere overeenkomst tussen helper en cliënt. Beiden hebben een innerlijke kind met precies dezelfde behoeften en reageert op precies dezelfde manier: het wil erkend = geliefd worden en reageert hypergevoelig op signalen van afwijzing. Het verschil is dat het kind van cliënt een erkend = legaal kind is (cliënt komt hulp vragen voor dit kind), terwijl kind in helper niet erkend = illegaal is. Er is dus sprake van 4 personen en 4 relaties: 1. de (volwassen) helper en de (volwassen) cliënt; 2. de (volwassen) helper en het innerlijke kind van de cliënt; 3. het kind in de helper en de (volwassen) cliënt; 4. het kind in de helper en het innerlijke kind van de cliënt. De eerste twee zijn bewust, de laatste twee (meestal) onbewust. Uitingsvormen cliënt in overdracht en therapeut in tegenoverdracht: Cliënt bewondert therapeut, therapeut maakt deze bewondering waar, poetst imago zorgvuldig op. (Behandelkamer vol cadeaus van cliënten!) Kan leiden tot idyllische (eenzijdige!) openhartigheid en intimiteit. Soms komt therapeut ook met ontboezemingen van persoonlijke aard, met rechtvaardiging om wat ‘gewoner’ te lijken, dit is echter een rationalisatie. De helper bevredigt diepere, onbewust behoeften. Zijn innerlijke kind is aan het woord. Wat gebeurt is dat de rollen (de hiërarchie) worden omgedraaid: hulpgever wordt hulpvrager en hulpvrager wordt hulpgever. (In gezinnen is dit parentificatie! Ouderen kindrol wordt omgedraaid. Voor kinderen heel belastend, maar ook vleiend; ze worden voor vol aangezien.) Dit geldt ook voor cliënt; het is vleiend, maar ook verwarrend, want cliënt kwam voor hulp en die krijgt hij nu niet. Deze verwarring van de cliënt die in de positieve overdracht zit, met wederzijdse ontboezemingen, kan leiden tot een gevoel van verliefd worden. Ook voor de helper is het verwarrend: het kind in de helper wordt verliefd op cliënt, dat past niet in zijn taakopvatting van hulpverlener. Het innerlijke kind is blij om erkenning en waardering, verrukt van de warmte en intimiteit en klampt zich aan (het volwassen deel van) cliënt vast. Deze verliefdheid doet zich aan hulpverlener voor in de vorm van gevoelens van vertedering, ontroering en dergelijke. Het heeft een element van vader- of moederlijkheid in zich en lijkt daardoor zeer legaal. Echter, doorgaans als een therapeut de relatie tot een meer persoonlijke uitbreidt, zijn deze gevoelens vermommingen voor de behoefte van het innerlijke kind van de therapeut. Simpel gezegd: de emotionele nood van het innerlijke kind vertaalt zich in verliefdheid, door dat het kind iemand ziet die zijn emotionele nood kan lenigen en vervolgens wordt die verliefdheid binnen de hiërarchische setting ervaren. De helper wordt zich zijn gevoelens van verliefdheid en afhankelijkheid bewust in zijn rol van helper en in die rol voelt verliefdheid als vader- of moederlijkheid. Dergelijke innerlijke kinderen spelen in alle relaties. Ook ‘gewone’ liefdesaffaires starten soms vanuit een volstrekt ongelijkwaardige positie, met emoties als


7/11

vertedering en bewondering, met vervolgens wederzijdse afhankelijkheid en hiërarchie. Verliefdheid heeft alles te maken met positieve overdracht! Het verschil is dat de relatie tussen cliënt en helper met een totaal andere doelstelling startte. 4 Soorten helpers in de tegenoverdracht: 1. De hierboven geschetste is De ideale helper: intimiteit en verliefdheid 2. De mysterieuze helper: onbereikbaarheid Er is sprake van een volstrekte hiërarchie: de helper is dankzij zijn verheven kennis onbereikbaar en de cliënt heeft maar te geloven wat hij zegt. De helper zal zijn kennis en inzichten op een opzichtige manier tonen, met een waas van ingewikkeldheid en geleerdheid; dit staat niet ten dienste van de cliënt maar van het verkrijgen van waardering en respect. Helper creëert daarmee hiërarchie en afstand. 3. De ijverige helper: omgekeerde hiërarchie Is tegenpool van de mysterieuze, is zeer bereikbaar, heel begaan en neemt diens leerproces geheel voor zijn rekening. Balanceert voortdurend op het randje van afwijzing en waardering. Is als de dood dat die waardering omslaat in afwijzing. Helper blokkeert hiermee het groeiproces, vormt obstakel in de ontwikkelingsweg van cliënt vanuit een slachtofferhouding naar een zelfstandige volwassen houding. En helper belast zich hiermee heel zwaar! 4. De Meester: onaantastbaarheid. Sommige helpers zijn leraren: dragen een spirituele overtuiging of leer uit; filosofisch of religieus denk - of geloofssysteem dat antwoord geeft op vragen voortkomend uit emotionele, religieuze of spirituele nood. Dit hoeft niet verkeerd te zijn, maar gaat mis als de leraar zich als Meester gaat opstellen, die suggereert de waarheid in pacht te hebben, niet tegengesproken wil worden, wiens woord wet is. Zich dus onaantastbaar en hoog verheven opstelt. Clans: Voor de helper in de tegenoverdracht is een riante positie weggelegd: de Meester met de schare volgelingen. Een groep is een clan al er sprake is van een eenhoofdige onaantastbare leiding plus een hiërarchie. De bovenste lagen hebben méér en persoonlijker contact met de leider dan de onderste lagen. Contact met leider betekent liefde, erkenning, aandacht, status enz. Ieder lid van de clan wil door de leider gezien worden en geliefd zijn. Binnen een groep zal naast overdracht van de ouders, ook overdracht van de complete gezinssituatie ontstaan. Grofweg zijn er binnen het ‘groepsgezin’, net als binnen het ‘thuisgezin’, vier verschillende manieren van aandacht en waardering vragen: 1. Lief zijn: aandacht vragen door je aan te passen, je uit te sloven of zelfs je ouders te ondersteunen. 2. Ergens heel goed in worden: uitblinken, aandacht vragen door (buitenshuis) prestaties te le veren, zoals goede cijfers op school halen. 3. Trammelant maken: aandacht trekken door problemen te veroorzaken en de dingen juist níet goed te doen. 4. Géén aandacht vragen: zo onopvallend mogelijk aanwezig zijn. Kenmerken van een clan: 1. Vermenigvuldigingsijver: neiging wereld indelen in wij en zij. Negatief: afzetten tegen. Positief: proberen anderen erbij te betrekken.-denken.


8/11

2. 3. 4.

De mensen zijn oprecht enthousiast over het ‘geloof’ dat zij hebben gevonden. Bezit van een doelstelling: als je een doel hebt, hoef je je niet met zingevingsvraagstukken bezig te houden, alleen ‘vechten voor de goede zaak’. Onzekerheid: je weet nooit zeker of je het juist ziet. Hoe groter de groep, des te meer waarheidsgehalte de leer krijgt.

Vanuit de vermenigvuldigingsijver ontstaat neiging om ‘zending’ te gaan bedrijven: ‘Zending’: poging om anderen over te halen jouw ideeën en overtuigingen te delen. 1. Schriftelijk: Halleluja -literatuur, grote overtuigingskracht. 2. De als/dan-truc: belonen en straffen: als je dit doet, dan zul je dat ontvangen. Beloften en hoop, als je dit doet, zul je worden beloond. De verleiding voor de helper bestaat er dus in zijn mening of overtuiging als De Waarheid te gaan poneren en een onaantasbare positie, een machtspositie, te gaan innemen. Een helper die vanuit de tegenoverdracht werkt, kan deze verleiding waarschijnlijk moeilijk weerstaan. Macht Macht heeft de neiging te corrumperen, omdat macht alles te maken heeft met angst: wie bang is, zal proberen zijn angst te bezweren. Dat kan d.m.v. macht. Waar hij macht over heeft, moet hem beschermen tegen waar hij bang voor is. In geval van macht is het dus de vraag of de machthebber handelt in het belang van zijn volgelingen of in het belang van zichzelf. Het risico is groot dat er ontsporingen ontstaan die niet worden gecorrigeerd omdat alle correctie van buitenaf door de helper is weggewerkt. De tegenoverdrachtelijke leraar is in zijn functie van Meester op en top tevreden. Hij heeft een plaats die hem alles verschaft waar hij naar hongert, hij is onaantastbaar. Hoe meer volgelingen, hoe sterker en zekerder. Op den duur vervalt elke noodzaak om zichzelf innerlijk te onderzoeken en dàt was wat de helper in de tegenoverdracht wilde realiseren. Hij bevindt zich in een hermetisch gesloten werkelijkheid. Tot volle tevredenheid Therapie of hulp gegeven vanuit positieve tegenoverdracht en ontvangen vanuit positieve overdracht, wordt meestal ervaren als goed, d.w.z. bevredigend. Verder is het zo dat de tegenoverdracht een bepaald soort overdacht aantrekt en die in stand houdt (tot ieders tevredenheid). Echter, deze tevredenheid impliceert voor de cliënt doorgaans en fikse afhankelijkheid, die binnen de bestaande relatie niet wordt opgeheven. (Cliënt is eigenlijk nog slechter af, maar ervaart het niet als zodanig). Immers doel van een therapie is de ontwikkeling tot zelfstandigheid en het in staat zijn de volle verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag te nemen. Een groeiproces, zowel emotioneel-relationeel (het vermogen om bevredigende relaties aan te gaan en om adequaat te reageren op gebeurtenissen) als spiritueel-religieus (dat onder meer leidt tot een volledige aanvaardig van het leven zoals dat zich voordoet). Dit groeiproces voltrekt zich het meest evenwichtig als de volgorde emotioneel-rationeel en vervolgens spiritueel-religieus gevolgd wordt. De aap uit de mouw Wat zijn de consequenties voor de tegenoverdracht van de helper als de positieve overdracht van cliënt omslaat in negatieve overdracht? Deze voelt de pijn van de


9/11

afwijzing, de ondraaglijke onzekerheid en zal op alle mogelijke manieren gaan draaien om dit niet te hoeven voelen. Doorgaans ontstaat dan een enorme verwarring. In de eerste plaats bij de cliënt, vervolgens bij de helper zelf. Uitingsvormen: de ijverige helper: hij voelt zich onzeker en wil bewijzen dat hij goed is; de strenge helper, voelt zich afgewezen en wordt boos. Er is sprake van negatieve tegenoverdracht. Negatieve overdracht, hoe gaat de helper er mee om Als een cliënt in de negatieve overdracht zit, zal hij wellicht van een mug en o lifant maken. Hij ziet en voelt vaak dingen die er niet of nauwelijks zijn, reageert overgevoelig en tovert een reactie uit zijn emotionele opslag. De strenge helper zal elk verwijt of op- aanmerking, ontstaan uit negatieve overdracht, onmiddellijk van de hand wijzen. Hij refereert aan overdracht of weerstand en dat cliënt daar maar naar moet kijken en verwijst eventueel naar patronen en mechanismen in cliënt. Als een cliënt weerstand heeft (om bijvoorbeeld de woede te uiten), kan dat in helper het gevoel oproepen dat die faalt. Hij noemt de cliënt koppig, echter cliënt is nog niet aan een volgende stap toe. Feitelijk is hier de helper te koppig om dit toe te geven en kan daardoor cliënt niet helpen om eerst uit te zoeken welke problemen aan deze weerstand ten grondslag liggen. Als de cliënt wil praten over de verwarring die nu ontstaat (de teleurstelling, frustratie), zal hij dat doen op het niveau van gelijkwaardigheid: ‘van man tot man’. Vanuit de cliënt gezien is dat een manifestatie van groei naar een o nafhankelijk standpunt. Echter, de helper zit in de kinderrol, voelt zich verlaten, onbegrepen, onjuist beoordeeld en is niet in staat op een gelijkwaardig niveau te communiceren. Het verwarrende is echter dat de helper vastzit aan kinderlijke emoties (wil waardering en affectie), maar probeert dit gedaan te krijgen binnen de hiërarchische opstelling. De helper gedraagt zich dubbel. ‘Je zit in de overdracht’ is een opmerking vanuit de bovenkant van de hiërarchie. Dergelijke opmerkingen zijn bijzonder autoritair, ongeacht of ze terecht zijn. Nu ontstaat goed beschouwd een machtsstrijd: cliënt daagt helper uit als normaal mens te reageren en helper is bezig de hiërarchie te herstellen, moet zijn gelijk krijgen, t.b.v. de broodnodige erkenning. Hij kan dus geen gelijkwaardige relatie met zijn cliënt aangaan. Hij kan zich hiermee maken tot een angstaanjagende autoriteit. Cliënt voelt zich onveilig en onvrij, gaat op eigen gedrag letten om bij helper in goed blaadje te komen. Cliënt voelt zich onzeker, maar ook schuldig (wat weet ik er eigenlijk van?) Cliënt herhaalt thuissituatie met boze scheldende ouders, het ligt aan jou, jij moet het anders doen! Cliënt probeert krampachtig alsnog in een goed blaadje te komen en raakt soms geheel gevangen in deze situatie. Cliënt vroeg hulp voor de weg naar zelfstandigheid, maar komt niet verder dan thuissituatie herhalen. In het ergste geval zal helper cliënt, mocht deze de therapie willen beëindigen, lafheid verwijten. Samenvattend 1. Negatieve tegenoverdracht manifesteert zich op het moment dat de cliënt in de negatieve overdracht schiet, of op zijn minst gen positieve overdracht vertoont.


10/11

2. 3. 4. 5. 6.

Negatieve tegenoverdracht ontstaat doordat het kind in de helper zich afgewezen voelt. Dat kind krijgt nu niet meer waar het zo’n dringende behoefte aan heeft: bewondering, aandacht, erkenning, etc. Daardoor wordt helper weer met zijn diep verborgen gevoelens van pijn, eenzaamheid en onzekerheid geconfronteerd: hij voelt zich weer zoals hij zich vroeger voelde in relatie met zijn ouders o f ouderfiguren. Om deze pijn, eenzaamheid en onzekerheid niet te hoeven voelen, probeert de helper de oude hiërarchie weer te herstellen. Hij doet dat door met zijn kennis en inzichten te schermen. De cliënt voelt zich aangevallen of op zijn minst niet begrepen. Hij probeert enerzijds duidelijk te krijgen wat hij bedoelt, anderzijds voelt hij zich ook afgewezen en klap hij dicht. Er ontstaat een zeer verwarrende machtsstrijd. Verwarrend doordat er vier personen in zijn betrokken: de (volwassen) cliënt en de (volwassen) helper, ieder met hun innerlijke kinderen.

Samengevat: een helper die elke op- of aanmerking aan zijn adres wegduwt en afwimpelt als ‘overdracht’, ‘weerstand’of iets dergelijks, bewijst en illustreert daarmee zijn eigen tegenoverdracht. De zielige helper is de tegenpool van de strenge helper; de zielige zit ook in de hiërarchie vastgebakken en doet zijn best die in stand te houden en/of te herstellen. Hij doet dit niet door streng en dreigend te zijn, maar door met zieligheid te manipuleren. (Is gekwetst, verdrietig, teleurgesteld en had het zo goed bedoeld.) Helper geeft cliënt een schuldgevoel. Het kan ook gebeuren dat de helper zijn cliënt manipuleert door zich heel kwetsbaar en breekbaar op te stellen.


11/11

Regulier versus Alternatief

Recommend Documents