Reformatie. Het onrecht van de slavernij. Bevrijding is er alleen in Christus. Mensen zijn geen handelswaar Laat je niet ophouden Oranjegevoel

De

NUMMER 19 /// JAARGANG 88 /// 28 juni 2013

Reformatie INSPIREREND KERK ZIJN

Mensen zijn geen handelswaar Laat je niet ophouden Oranjegevoel

Het onrecht van de slavernij

Bevrijding is er alleen in Christus

COLOFON

Lange preken

De Reformatie verschijnt om de andere week en is een uitgave van Stichting De Reformatie.

Tekst: Heleen Sytsma, eindredacteur ///

Bestuur drs. Bernard Bos (voorzitter), Herman Rozemuller (penningmeester)

Deze stelling kwam ik laatst ergens

werden om hem te winnen voor het

tegen: tieners die tot geloof komen,

evangelie?

moeten leren om naar lange preken te

Vanuit een andere invalshoek lees ik in

luisteren. Het leuke van stellingen is na-

deze stelling dat naar preken luisteren

tuurlijk dat je ze van alle kanten kunt

noodzakelijk is – maar waarvoor dan?

benaderen door steeds op een ander

Niet om gered te worden in elk geval;

onderdeel de nadruk te leggen.

om gered te worden is alleen geloof

Eén aanvliegroute naar deze stelling

in Jezus Christus, de gekruisigde,

is dat hiermee wordt beweerd dat we

nodig. Ja, waar geloof leidt tot dank-

de vorm van de kerkdienst tot norm

bare gehoorzaamheid, en daar kun je

hebben verheven en verwachten dat

trouwe kerkgang zeker onder scharen.

buitenstaanders – bekeerlingen en

Maar een (jonge) christen die moeite

jongeren – zich aanpassen aan onze

heeft met de gangbare inrichting van

cultuur. Ook aan onze kerkcultuur. Dat

het kerkelijk leven en zich daar maar

is een hoge drempel die we daarmee

moeilijk aan kan conformeren, is geen

hebben opgeworpen.

halve christen. Je bent niet pas gear-

Dat levenslang Bijbelonderwijs voor een

riveerd in Gods koninkrijk als je gedrag

christen noodzakelijk is en dat de bood-

aan bepaalde maatstaven voldoet. Die

schap van het evangelie ’s zondags ver-

maatstaven hanteerden de Farizeeën

Administratie De Reformatie, postbus 89, 7730 AB Ommen [email protected] /// tel. 0529 - 43 88 90

kondigd moet worden, staat buiten kijf.

ook, en zij waren ver van het koninkrijk

Maar de vorm waarin dat nu gebeurt,

verwijderd.

Advertenties Nico Postuma, tel. 0341 - 84 21 47, tel. 06 - 139 959 05 /// [email protected] Contracttarief op aanvraag

manier waarop we tegenwoordig com-

Abonnementen  52,50 per jaar /// studenten  19,50 /// buitenland  130,- abonnementsjaar loopt van 1 januari t/m 31 december

juist hij schrijft dat hij ‘voor de Joden

De Reformatie is op Daisy cd-rom verkrijgbaar bij de Chr. Blindenbibliotheek voor blinden en slechtzienden. Tel. 0341 - 56 54 99.

zich op dat moment bevond. Zou de

Kernredactie drs. Bas Luiten (hoofdredacteur), drs. Heleen Sytsma - van Loo (eindredacteur), drs. Bram Beute, drs. Janneke Burger- Niemeijer, drs. Peter Hommes, drs. Erik Koning, dr. Hans Schaeffer. Brede redactie kernredactie plus dr. Erik de Boer, dr. Ad de Bruijne, Jan Westert Alle stukken voor de redactie bij voorkeur per e-mail: [email protected]. Eventueel per post naar Redactie De Reformatie, Fontanalaan 3, 5624 KN Eindhoven. Alles wat met (abonnementen)administratie te maken heeft naar [email protected] of per post naar De Reformatie, Postbus 89, 7730 AB Ommen. Opmaak IDD concept.communicatie.creatie | www.idd.nu Druk Kon. BDU Grafisch bedrijf

weerspiegelt doorgaans niet veel van de municeren. Paulus preekte ooit zo lang dat een jongere door slaap overmand uit het raam viel (zie Hand. 20:9). Maar … als een Jood geworden’ is om hen te winnen (1 Kor. 9:20). Hij paste dus zijn manier van leven en verkondigen aan aan de cultuur en de omgeving waarin huidige preekvorm het overleven als wij voor de 21ste eeuwer een 21ste eeuwer

Zonder schriftelijke toestemming van de uitgever is het niet toegestaan artikelen uit dit blad over te nemen.

www.dereformatie.nl

Volg ons op Twitter via #DeReformatie 438 De Reformatie

Het eerstvolgende nummer van De Reformatie verschijnt na de zomerstop, D.V. op 9 augustus a.s. Het thema daarvan is: christen zijn op je werk.

IN DIT NUMMER

440 Geen slaven meer

444

460

Vrijheid voor carrière-

Mensen zijn geen

tijgers en loonslaven

handelswaar

Slavernij als zodanig werd in het Nieuwe

Soms voel je je gevangene van een systeem

Wie niet leert van de geschiedenis moet haar

Testament niet als misstand gezien. De

dat je niet zomaar kunt veranderen. Uit deze

overdoen, wordt wel gezegd. 150 jaar geleden

vraag is wat er van gelovige meesters

vorm van slavernij kun je ontsnappen als

beseften de Nederlanders dat slavernij echt

wordt gevraagd. Hoeven zij hun slaven

je beseft dat je identiteit niet vastligt in je

niet kon. Anno 2013 zijn er wereldwijd

enkel menselijk te behandelen of wordt

positie in deze wereld of je status in dit

meer slaven dan ooit, naar schatting zo’n

hun ook geboden hun slaven vrij te laten?

systeem, maar in Christus.

27 miljoen. Doen we er wat aan?

EN VERDER 448 SURINAME: NIET LOS VAN HET SLAVERNIJVERLEDEN /// 451 ‘ZO ZIJN ZE /// 453 UIT DE KERKEN /// 454 GEDENK DE SLAVERNIJ /// 456 VRIJ ADEMEN IN GODS WERELD (1) /// 458 BIJBELTAAL GELOOF /// 462 WANDELEN MET GOD ORANJEGEVOEL /// 464 NOG BETER DE KERKEN DIENEN /// 465 COLUMN /// 465 WWW.DEREFORMATIE.NL /// 466 VRIJ ADEMEN IN GODS WERELD (2) /// 467 BOEKENTIP TUSSEN TEKST EN LEZER /// 468 NIEUWS- EN PERSBERICHTEN ///

De Reformatie 439

thema Slavernij en vrijheid

Geen slaven meer Paulus’ boodschap over slavernij in het Nieuwe Testament Tekst: Dr. John van Eck, theoloog in de PKN en auteur van o.a. de delen over Handelingen en Kolossenzen/Filemon in de CNT-reeks ///

Als we in het Nieuwe Testament over slaven horen spreken, moeten we daarbij niet meteen denken aan de misstanden van de moderne slavernij die 150 jaar geleden afgeschaft werd. Ook in de oudheid waren er misstanden rond slaven, maar de slavernij als zodanig werd niet als een misstand gezien. Zij behoorde tot de gewone arbeidsverhoudingen.

O

ok verrichtten slaven niet

uit handel of arbeid waardoor ze zich

jouw superieur met jou omgaat,’ voegt

enkel zwaar handwerk. Een

vrij konden kopen.

hij eraan toe, waarmee hij in de buurt

slaaf kon kinderoppasser of

Wat de slaaf ontbeerde, was vrijheid.

van de gulden regel uit de Bergrede

zelfs huisleraar zijn, zoals de ‘pedagoog’

Hij was eigendom van de meester die

komt (Matt. 7:12). Een andere Stoïcijn,

waarmee Paulus in de brief aan de Gala-

hem gekocht had of in wiens huis hij

Epictetus, die zelf slaaf was, gaat er

ten de aan Israël gegeven wet vergelijkt

was geboren en kon door diezelfde

klaarblijkelijk vanuit dat het geregeld

(Gal. 3:24 ev.). Functioneel gezien was de

meester ook weer worden verkocht. Als

voorkomt dat slaven vrijgelaten worden;

pedagoog, die slaaf kon zijn, baas over

‘levend gereedschap’ behoorde hij bij de

hij vindt het nodig om deze mensen op

de in het huis geboren kinderen. Een

inboedel.

het hart te binden dat zij nooit mogen

slaaf kon zelfs rentmeester in dienst

vergeten dat degenen aan wie zij nu

van een koning zijn, zoals we van de on-

Humanisering In de eeuwen die aan

de bevelen mogen geven, verwanten

barmhartige dienstknecht uit de gelij-

het Nieuwe Testament voorafgingen,

zijn, broeders van nature, afstamme-

kenis in Matteüs 18 kunnen aannemen.

had zich geleidelijk aan een humani-

lingen van Zeus, de oppergod. Dit is de

De statenvertalers hebben het woord

sering van de slavernij voorgedaan.

context waarbinnen Paulus predikt dat

dat tegenwoordig met ‘slaaf’ vertaald

Dat was met name onder invloed van

‘in Christus’ het onderscheid tussen

wordt, met ‘dienstknecht’ weergegeven,

de Stoïcijnen gebeurd. De wijsgeren

slaaf en vrije wegvalt (Gal. 3:28; Kol.

wat niet helemaal de lading dekt, maar waarmee men

‘Als ‘levend

wel beter dan met ‘slaaf’ laat zien dat het om een voor

gereedschap’

de oudheid gewone arbeidsverhouding gaat. Aan de

behoorde de slaaf

3:11). Paulus staat op grond daarvan

nadruk op de eenheid van

een menselijke behandeling van slaven

het menselijke geslacht. De

voor: ‘Laat dreigementen achterwege,

slaven werden daar uitdruk-

want u weet dat zij en u dezelfde Heer

kelijk bij gerekend. ‘Vergeet

in de hemel hebben, en dat Hij geen

niet dat degene die jij jouw

onderscheid maakt’ (Ef. 6:9).

slaaf noemt van hetzelfde

slaven uit de gelijkenis van de talenten uit Matteüs 25

van deze stroming legden

bij de inboedel’

worden grote sommen geld

zaad is voortgekomen, dat

Beroepsethiek De humaniserings-

hij een plaats geniet onder

gedachten van de Stoïcijnse filosofen

toevertrouwd, die ze in zelfstandigheid

dezelfde hemel, dat hij ademt, leeft,

hebben niet tot kritiek op de slavernij

voor hun meester hebben te beheren.

sterft, net als jij,’ schrijft Seneca, die

als instituut geleid. Hoewel men een

Veel slaven werden na bewezen diensten

een tijdgenoot van Paulus was. ‘Ga met

menselijke behandeling van slaven

vrijgelaten, of hadden neveninkomsten

je ondergeschikte om zoals je wilt dat

voorstond, werd de slavernij zelf niet als

440 De Reformatie

In de oudheid werd slavernij als zodanig niet als een misstand gezien. Afbeelding: Mozaïekvloer, gevonden in Dougga, 3e eeuw na Christus. /// Foto: Dennis Jarvis, Fllickr.com onmenselijk gezien. Hoe is dat in het

dat hij zijn arbeid voor Christus verricht

Mijns inziens gaat wat Paulus de mees-

Nieuwe Testament? Gaan de apostelen

hem verlost van zijn rechtenloze situ-

ters in Kolossenzen 4:1 gebiedt verder

verder dan de Stoïcijnse filosofen, of

atie. Het geloof geeft aan zijn arbeid

dan enkel een aansporing slaven mense-

laten ook zij de slavernij als zodanig

zin. Hij kan nu ook een mens uit één

lijk te behandelen. Aan de vertalingen is

ongemoeid?

stuk zijn. Hij hoeft geen liefde meer te

dat niet te zien: ‘Doet [uw] dienstknech-

Dat lijkt op het eerste gezicht inderdaad

huichelen voor iemand die

het geval. Petrus roept huisslaven op

hij haat.

om lijden te verdragen en ook harde

Hoe ver de slaaf behoorde

meesters te gehoorzamen (1 Petr. 2:18

te gaan in zijn gehoorzaam-

ev.). Paulus lijkt hetzelfde te doen (Kol.

heid vertelt het Nieuwe

3:22 ev.: 1 Tim. 6:1 ev.). In de brief aan

Testament niet. Wat als er

de gelovigen in Kolosse spoort hij ge-

dingen van hem gevraagd

lovige slaven aan tot oprechte gehoor-

werden die ingingen tegen

zaamheid, en om zo trouw te zijn in het

de normen van het christe-

dienen alsof het dienst aan Christus zelf

lijk geloof? We hadden het

betreft. Christus zal hen uiteindelijk

graag geweten.

ten recht en gelijk,’ lezen de

‘Het geloof geeft

statenvertalers. De Nieuwe Bijbelvertaling heeft: ‘Geef

aan de arbeid van

uw slaven waar ze recht op hebben en wat redelijk is.’

de slaaf zin. Hij

Dat ‘geef … waar ze recht op hebben’ gaat in de goede

kan zo een mens

richting, maar het is nog niet genoeg.

uit één stuk zijn’

ook belonen.

Om de weergave van Paulus’ woorden scherp te krijgen,

moet allereerst het door de vertalingen

Zulke woorden komen op ons, die in

Gelijkheid De vraag is wat er van gelo-

aangevulde ‘uw’ weggelaten worden.

een tijd leven dat individuele vrijheid

vige meesters wordt gevraagd. Hoeven

Dan wordt het duidelijk dat de apostel

als een van de grootste verworvenheden

zij hun slaven enkel menselijk te behan-

hier een algemeen geldende regel voor

wordt gezien, wel heel bevestigend over.

delen of wordt hun ook geboden hun

de behandeling van slaven als zodanig

Maar dan vergeten we dat de slaaf hier

slaven vrij te laten? Dat zou, in christe-

wil geven: ‘Geef slaven waar ze recht

voor het eerst van een eigen beroeps-

lijke kring althans, ook het einde van

op hebben.’ De uitdrukking die Paulus

ethiek werd voorzien, en dat het geloof

de slavernij als instituut betekenen.

daar gebruikt, is dezelfde als die we in De Reformatie 441

Matteüs 20:4 in de gelijkenis van de wer-

hun ‘wat redelijk is.’ Ook dat blijft vaag.

machtige Romeinse systeem zou kun-

kers in de wijngaard aantreffen. Daar

‘De’ gelijkheid, staat er, met lidwoord.

nen bewerken. Dat kon hij ook inder-

wordt tegen mannen die ingehuurd

Dat is: de gelijkheid die in het geding is

daad niet. Maar binnen de christelijke

worden gezegd dat ze het loon zullen

waar het gaat over slavernij, gelijkheid

gemeente had hij wel invloed en niets

krijgen waar ze recht op hebben. Ook

in politiek-maatschappelijke zin name-

verhindert hem om gelovige meesters te

buiten de Bijbel wordt de uitdrukking

lijk. Het woord dat met ‘gelijkheid’ is

gebieden hun slaven loon uit te betalen,

met betrekking tot een rechtmatige

weergegeven, heeft ook buiten de Bijbel

zodat die zich op termijn zouden kun-

beloning van geleverde arbeid gebruikt.

een politiek geladen betekenis, bijvoor-

nen vrijkopen. Wie weet waar dat ook

‘Geef slaven het loon waar ze recht

beeld waar het over de toekenning van

maatschappelijk toe zou kunnen leiden

op hebben,’ zegt Paulus dan tegen de

burgerrechten aan nieuwkomers gaat.

als het evangelie zich verder versprei-

meesters.

den zou.

Dat hij dat ook werkelijk bedoelt, blijkt

Loon Dat de gebruikte woorden in

Een moeilijkheid bij het verstaan van

uit wat volgt: ‘en geef ze de gelijk-

vertalingen meestal worden afgezwakt,

deze woorden van Paulus is ook dat ze

heid.’ De statenvertalers blijven hier

komt mede doordat men zich niet kon

in het Nieuwe Testament alleen lijken

met ‘gelijk doen’ (bedoeld is: billijk en

voorstellen dat een enkeling als Paulus,

te staan. Het is de enige plaats in het

meedogend behandelen) in het vage.

die voor een toen nog kleine minder-

Nieuwe Testament waar over ‘loon’ en

De Nieuwe Bijbelvertaling heeft: geef

heid schreef, een verandering in het

‘gelijkheid’ voor slaven wordt gespro-

Onesimus was een jonge slaaf die van zijn meester Filemon was weggelopen. De ontmoeting met Paulus had ertoe geleid dat Onesimus christen was geworden ///

442 De Reformatie

ken. De overeenkomstige vermaning

mus christen was geworden. Paulus ziet

hij ook als christen, niet ‘was’; Hand.

in de brief aan de Efeziërs gaat duide-

hem als een zoon en zou hem graag bij

23:6.) Ook Philo, een Joodse Bijbeluit-

lijk minder ver. Daar is enkel van het

zich gehouden hebben tot steun in zijn

legger uit die tijd, zag slavernij als

achterwege blijven van dreiging sprake. Dat hoeft

‘Paulus gaat verder

niet met elkaar te strijden. Wanneer men slaven loon

dan een aansporing

gaat geven zodat ze zich op termijn vrij kunnen kopen,

om slaven menselijk

is er in ieder geval tijdelijk nog van een meester/slaaf-

te behandelen’

verhouding sprake. Ook in

gevangenschap. De schade

onrecht. Mogelijk heeft de situatie van

die Filemon geleden heeft,

de weggelopen Onesimus Paulus ervan

wil hij zelf wel vergoeden.

bewust gemaakt dat wat in de wet voor

Maar de apostel wil niets

broeders uit Israël gold in Christus voor

buiten medeweten van File-

alle mensen zou moeten gelden.

mon doen. Daarom stuurt hij Onesimus met een

Onrecht Het loont de moeite het brief-

briefje van zijn hand terug

je aan Filemon te lezen en te herlezen.

naar zijn meester.

Hoe meer men van de boodschap ervan doordrongen raakt, des te duidelijker

1 Tim. 6:2 wordt met het bestaan van gelovige heren gerekend. Een andere

Broeder Duidelijk is dat Paulus Onesi-

wordt het dat de gelijkheid van slaaf en

mogelijkheid is dat bij de apostel sprake

mus niet als slaaf wil overnemen. Hij wil

vrije in Christus vrijlating als conse-

van groeiend inzicht is geweest.

dat de jongeman vrijgelaten wordt. Nu

quentie moet hebben. Als apostel heeft

Onesimus een broeder in Christus is ge-

Paulus de vrijheid om Filemon op te

Onesimus Paulus kende de Kolos-

worden, moet Filemon hem ook als een

dragen om te doen wat hij moet doen,

senzen niet persoonlijk toen hij aan

broeder in het vlees behandelen, vindt

maar hij gaat er vanuit dat Filemon het

hen schreef. Hij had gehoord hoe zij

Paulus (Filem.:16, Statenvertaling). Als

wel uit liefde zal willen doen, en uit

tot geloof waren gekomen. Vanuit de

een broer uit hetzelfde gezin dus, dat

meeleven met de gevangen apostel (Fi-

gevangenschap waarin hij op dat mo-

wil zeggen: als een gelijke. Mogelijk

lem.:8,9). Intussen draait Paulus vrien-

ment verkeert, stuurt hij hun een brief

heeft Paulus door de ontmoeting met

delijk maar strak de duimschroeven

om hen te bemoedigen. Als een van de

Onesimus het onrechtmatige van de sla-

aan en aan het eind kan Filemon niet

bezorgers van de brief wordt Onesimus

vernij als zodanig ingezien en heeft hij

anders dan de weggelopen slaaf, die nu

genoemd (Kol. 4:9). Met deze Onesimus,

dáárom in de brief aan de Kolossenzen

‘broeder’ in Christus geworden is, ook

die zelf uit Kolosse afkomstig was, had

– misschien wel voor het eerst – gespro-

als ‘broer’, dus als gelijke, behandelen.

Paulus een geschiedenis gehad, die we

ken zoals hij heeft gesproken.

Jammer dat Paulus’ gebod toen de

kennen uit de brief aan Filemon, de

Het woord ‘broeder’ dat

kortste en tegelijk meest persoonlijke

hij in verband met One-

brief die ons van de apostel is overgele-

simus tegenover ‘slaaf’

verd.

stelt – Onesimus is van

Onesimus was een jonge slaaf die van

slaaf tot broeder geworden

zijn meester Filemon was weggelopen.

(Filem.:16) –, heeft wortels

Het kan zijn dat hij dat voor zijn vrij-

in het Oude Testament. Het

heid heeft gedaan, en dat hij om zich

was onmogelijk dat een

te redden geld of andere zaken van

Israëliet een mede-Israëliet,

Filemon had gestolen. In ieder geval

een ‘broeder’, tot slaaf

had hij zijn meester schade berokkend

zou hebben (Neh. 5:1 ev.).

(Filem:18). Het kan ook zijn dat hij een

Iemand die door schulden in slavernij

Intussen bleef het briefje aan Filemon

meningsverschil met zijn meester had,

geraakt was, moest vrijgelaten worden

– mét de oudtestamentische wetten –

en dat hij Paulus, die Filemon gekend

als het zevende jaar, het jaar van de

in de Bijbel staan, zodat niemand, in

moet hebben, om bemiddeling had

vrijlating, werd afgekondigd (Deut. 15:1

welke eeuw ook, kan zeggen dat hij niet

gevraagd. Ook dat kwam voor in de oud-

ev.). Zulk recht zat diep geworteld bij

kon weten dat in Gods ogen slavernij

heid. Hoe het ook zij, de ontmoeting

Paulus, die zijn leven lang een man van

onrecht is.

met Paulus had ertoe geleid dat Onesi-

de wet was. (‘Ik ben een Farizeeër,’ zegt

christenen een meerder-

‘De gelijkheid van

heid begonnen te vormen, niet heeft doorgezet. De

slaaf en vrije in

slavernij is bij de kerstening van het Romeinse rijk

Christus móet

niet afgeschaft. Pas eeuwen later is zij een stille dood

wel vrijlating als

gestorven. Ook voor herleving van het instituut heeft

consequentie hebben’

het christendom de wereld niet kunnen behoeden.

De Reformatie 443

thema Slavernij en vrijheid

Vrijheid voor carrièretijgers en loonslaven Tekst: Pieter Kleingeld, predikant van de NGK Maassluis en Missionair Consulent van de NGK ///

Aristoteles schreef: een slaaf is een levend werktuig, een werktuig een levenloze slaaf. Vatten de woorden human resource dat niet treffend samen? Zijn carrièretijgers uiteindelijk niet gewoon loonslaven? En is er bevrijding mogelijk uit dit kwade systeem? Bevrijdingstheoloog Segundo leidt ons met deze vragen naar Christus en geeft ons antwoorden die ook relevant zijn voor andere vormen van slavernij en gebondenheid.

‘O

m stand te houden in de

vakantie, de perspectieven. Van binnen

er waren ook hoogopgeleide slaven,

academische wereld schrijf

voelt het soms anders. Je voelt je gevan-

slaven met grote bestuurlijke invloed.

ik papers. Nee, ik produceer

gen in een systeem, gevangen door de

Sommigen van hen behoorden tot het

papers. Ik ben net een fabriek. Alleen zo

prestatiedruk, je hypotheek, je verplich-

huishouden van de keizer, hadden

behoud ik status en subsidie, en mijn

tingen... Aan de ene kant belonen ze je

grote verantwoordelijkheden en waren

plek in de pikorde. En hopelijk houd ik

vorstelijk, aan de andere kant beschou-

trots op hun positie. Tegelijkertijd ble-

af en toe tijd over om na te denken over

wen ze je als human resource. Ben je niet

ven ze slaven, levend eigendom, human

thema’s die ertoe doen. Want onder-

simpelweg een loonslaaf?

werpen die echt relevant zijn, moeten

Toen ik de overstap maakte

rijpen. Op slechte momenten realiseer

van de ICT naar het predi-

ik me wel: ik ben deel van een ratrace.’

kantschap uitte meer dan

resources.

‘Hoogopgeleid,

Ik zie hier wel overeenkomsten met onze tijd. En

hoog op de

dat kan de Bijbel dichtbij brengen. Want hoe meer

één collega gevoelens van ja-

maatschappelijke

‘Net overgeplaatst naar Amsterdam,

loersheid. Niet omdat zij zo

hoorde ik vandaag dat ik het komende

gelovig waren en hetzelfde

halfjaar toch in Utrecht werk. Met al

ambieerden, maar omdat ik,

die reorganisaties willen ze de juiste

volgens hen, ging doen wat

man op de juiste plek hebben en ze

mijn hart me ingaf. Ze dach-

denken dat ik dat ben. Eigenlijk kom ik

ten dat ik verhuisde naar

goed weg. Had ik in schaal 11 gezeten,

een beter land, een land van vrijheid.

situatie. Niet alleen voor de werkne-

dan was ik weg geweest. Ze hebben heel

Maar bestaat dat land wel?

mers van cacaoboeren, maar ook voor

overeenkomsten je ziet tussen de loonslaven van nu en

ladder en toch

de slaven in Paulus’ dagen, hoe belangwekkender de

slaaf. Kan dat?’

die schaal weggesneden. Dat was mak-

‘slaafteksten’ in de brieven van Paulus zijn voor onze

carrièretijgers in fort Europa.

kelijker uit te leggen aan de OR. Ik ga

Slaafteksten Hoogopgeleid, hoog op

mijn koffer pakken, want we beginnen

de maatschappelijke ladder en toch

Koninkrijk Nu Ik kan me voorstellen

morgen en overmorgen eerst met een

slaaf. Kan dat? Ik denk het wel.

dat deze vergelijking vragen oproept.

tweedaagse heisessie.’

In de tijd van het Romeinse Rijk waren

Is die niet te oppervlakkig? Carrièretij-

er slaven die leefden onder erbarme-

gers kunnen toch gewoon ontsnappen?

Van buiten beoordelen ze je misschien

lijke omstandigheden – op het platte-

Niemand verplicht hen toch om te

als carrièretijger: het huis, de auto, de

land bijvoorbeeld, of in de mijnen. Maar

blijven werken bij die multinational? Ze

444 De Reformatie

Van buiten beoordelen ze je zitten toch niet echt gevangen? Sterker

misschien als carrièretijger, van

nog: als ze al gevangen zitten, dan toch

binnen voelt het soms anders. ///

in hun eigen hebzucht? Zijn zij niet

(Foto: Lennart Huizing)

simpelweg in de ban van mammon? Wel slaaf, maar dan van geld en goed? Moeten zij zich daarvan niet bekeren? En nog een stap verder: zijn al die hoogopgeleide high potentials niet simpelweg collaborateurs in dienst van een kwaadaardig systeem? Het goede aan die vragen is de observatie dat wij mensen in ieder geval geen willoze slachtoffers zijn, maar keuzes kunnen maken. En er zijn inderdaad genoeg mensen die zich moeten afwenden van de afgoden in hun hart. Tim Keller zegt daarover behartigenswaardige zaken in zijn boek Namaakgoden. Het lastige van deze vragen is dat het slavernij wel erg verinnerlijkt – slavernij als hebzucht of verlangen naar status. Maar kwaad en zonde zitten niet alleen in ons, maar zijn ook om ons heen. Het kwaad zit in het systeem waar we deel

praten: enerzijds heb je de mensen

gemakzucht vergeeft? Hoe trots kunnen

van uitmaken, een systeem met goede

die gaan voor eigen geluk en winst en

we zijn? Pelagius geloofde inderdaad

maar ook buitengewoon slechte en

anderzijds de mensen die hongeren en

dat we de macht hebben om elke goede

onmenselijke kanten.

dorsten naar gerechtigheid. Maar den-

zaak te realiseren door actie, spraak of

Zowel het Romeinse Rijk als ons eco-

ken in zo’n tweedeling is niet Bijbels. Er

gedachte. Maar net zomin als we een

nomische, politieke en sociale leven

is maar één mensheid.

‘Koninkrijk Nu’ kunnen stichten, is er

vormen een overkoepelend systeem waaruit wij

‘Wij zijn deel – slaven

niet kunnen ontsnappen. We kunnen niet een

– van een systeem waaruit we niet

bestaan geen neutrale bedrijven, laat staan zuivere.

ook geen zuiver ‘Koninkrijk Nu’ in ons

om te denken dat je bij

eigen hart. Wij zijn deel – slaven – van

de ‘goeden’ hoort zolang

een systeem waaruit we niet kunnen

je simpelweg maar dorst

ontsnappen.

naar gerechtigheid. Je

soort heilstaat buiten het huidige stelsel stichten. Er

Het is ook verleidelijk

kunnen ontsnappen’

Er is geen ‘Koninkrijk Nu’.

doet misschien niet alles

Echte identiteit Hoe en waar vinden

goed, maar als je je ertoe

we bevrijding?

zou zetten, dan zouden al

Op zoek naar een antwoord ben ik al ja-

je maaltijden biologisch,

ren gefascineerd door wat ik las over de

al je kleren fair trade en al je reizen

bevrijdingstheoloog Juan Luis Segundo.

klimaatneutraal zijn... Dat is natuurlijk

Hij schreef voor arme en onderdrukte

Nu is het verleidelijk om hierbij in

niet zo. Je hebt weleens geen tijd of zin

mensen in Zuid-Amerika. Hij hoopte op

tegenstellingen te gaan denken. Want

en die Apple is gewoon een stijlelement

hun bevrijding, las dat ook in de Bijbel,

als je oog krijgt voor het systemati-

dat bij jou past. Maar als je je ertoe zou

preekte het, maar zag uiteindelijk dat

sche kwaad dat gepleegd wordt door

zetten...

bevrijding niet altijd kwam. Toen las hij

grootmachten en multinationals, ga je

Hoe goedkoop kunnen we genade

Paulus opnieuw.

al snel in termen van een tweedeling

maken? Jezus als iemand die ons onze

Misschien besefte Paulus wel dat hij

Ook niet bij de Amish.

De Reformatie 445

en zijn medegelovigen het zondige

de kans om vrij te worden zeker moet

broeders en zusters, ieder voor God blij-

systeem van slavernij ook niet omver

benutten)’ (1 Kor. 7:21). Volgens de Willi-

ven wat hij was toen hij geroepen werd’

konden werpen. Het Romeinse Rijk

brordvertaling schrijft hij zelfs: ‘Bent u

(1 Kor. 7:22-24).

was simpelweg te groot, te

als slaaf geroepen, laat het

Wie te veel aandacht heeft voor zijn

u niet verdrieten; en zelfs

positie in deze wereld kan voorbijgaan

als u vrij kunt worden, blijf

aan waar zijn werkelijke identiteit en

dan toch liever slaaf.’

ware vrijheid te vinden zijn: bij Jezus

Paulus kan dat laatste

Christus. Bevrijding is niet de mogelijk-

schrijven omdat hij beseft

heid om te stijgen op de maatschappe-

dat onze echte identiteit

lijke ladder, bevrijding is de mogelijk-

niet vastligt in onze positie

heid om geliefd te worden en lief te

in deze wereld, onze status

hebben. Het Koninkrijk van God staat

elkaar kunnen leven. Paulus laat zien

in dit systeem, maar omdat onze identi-

zo bezien haaks op het koninkrijk van

dat een christen kan triomferen, zelfs

teit vastligt in Christus. ‘Want een slaaf

deze wereld.

als de omstandigheden niet veranderen,

die door de Heer geroepen is, is een vrij-

zelfs als bevrijding niet komt. En zo kan

gelatene van de Heer, zoals degene die

Schijnvrijheid Laten we dit nu eens op

hij zover komen dat hij schrijft: ‘Wan-

als vrij man geroepen is een slaaf van

onszelf toepassen. Allereerst ontdekken

neer u als slaaf geroepen bent, moet

Christus is. U bent gekocht en betaald,

we dan dat het onzin is om te spreken

u dat niets kunnen schelen (hoewel u

dus wees geen slaven van mensen. Laat,

over mensen die werken in de wereld en

machtig, te alomvattend.

‘Werken voor de EO

Misschien koos Paulus daarom voor een andere

is niet anders, laat

weg. Hij ‘humaniseert’ de slaaf van binnenuit. Hij

staan beter, dan

geeft aanwijzingen hoe slaven en meesters binnen dat

werken voor ING’

kwaadaardige systeem met

Als carrièretijgers al gevangen zitten, dan toch in hun eigen hebzucht? Zijn zij niet simpelweg in de ban van mammon? ///

446 De Reformatie

mensen die werken in Gods Koninkrijk.

tegen de segregatie in de Verenigde

Hoezo je baan opgeven, jezelf (!) bevrij-

Staten. Hij fulmineerde tegen de blanke

den van het juk van de maatschappij,

gematigde, die liever een negatieve

om te werken voor Gods

‘Beseffen wie we

Koninkrijk? Werken voor de EO is niet anders, laat staan

in Christus zijn,

beter, dan werken voor ING. Allen die Gods kinderen zijn, werken in Gods Koninkrijk,

stimuleert profetisch

terwijl we tegelijkertijd ook volop deel zijn van deze

spreken en optreden’

wereld.

Achtergronden

vrede heeft (de afwezigheid

David Bosch citeert en beschrijft de

van spanning) dan een

ideeën van Segundo in Transforming

positieve vrede (de aanwe-

Mission, pagina 445-446. Hij verwijst

zigheid van gerechtigheid).

daarbij vooral naar Segundo’s The

Hij vond dat mensen zich

Humanist Christology of Paul, een

moesten verzetten tegen

commentaar en Bijbelse theologie

onrechtvaardige wetten.

gebaseerd op Romeinen 1-8.

Ik denk dat wij als christenen er vaak toe neigen om

Het woord ‘systeem’ is afkomstig

Laten we daarbij wel te werk gaan als kin-

kwaad en zonde vooral in onszelf te zoe-

van Walter Wink (1935-2012), pacifist,

deren van het licht. En dat is een punt

ken, of om de strijd tegen systematisch

activist en theoloog, vooral bekend van

waar de slaafteksten van Paulus volop in

kwaad als een individuele keuze te zien.

zijn Powers-trilogie. Wink heeft een

beeld komen.

Maar laten we het werk van de duivel

scherp oog voor systematisch kwaad,

Hoe meer we beseffen wie we in Christus

niet onderschatten.

maar slaat volgens velen de plank mis

zijn, hoe meer vrijheid we krijgen om

We moeten af van onze naïviteit over

door de duivel te ontmythologiseren.

ons te bewegen in het systeem waar we

techniek, wetenschap en economie. Mis-

nu deel van uitmaken. Een manager die

schien zijn carrièretijgers, werkers op

De woorden van dr. Martin Luther King

beseft dat hij een ‘slaaf van Christus’ is,

cacaoplantages, slachtoffers van vrou-

jr. zijn afkomstig uit een beroemde

zal eerder zijn maatschappelijke positie

wenhandel, uitgebuite Indiase expats en

brief die hij schreef vanuit de

op kunnen geven dan een manager die

naaisters in de sweatshops in Bangladesh

gevangenis in Birmingham. De hele

hangt aan status en inkomen. En kriti-

allemaal wel slaven – al hebben de

brief vind je op internet. Zoekwoorden:

sche vragen stellen over een verderfelijk

eersten wel meer mogelijkheden en dus

‘Martin Luther King Letter Birmingham

financieel product doe je gemakkelijker

meer verantwoordelijkheid. Juist het

Jail’.

wanneer je diep doordrongen bent

besef dat er één Heer en één mensheid

van hoe geliefd je door de Vader bent.

is, mag ons aansporen tot profetisch

Immers: zijn liefde verandert niet, ook

spreken en handelen. ‘Degene die als

al zou je leidinggevende je vanwege je

vrij man geroepen is, is een slaaf van

opmerkingen op een zijspoor zetten. Het

Christus. U bent gekocht en betaald, dus

kan hierbij overigens wel heel moeilijk

wees geen slaven van mensen.’

zijn om je vrijheid in Christus te beseffen, aangezien het systeem je al zo veel

Ik schreef eerder al dat Paulus laat zien

schijnvrijheid geeft...

dat een christen kan triomferen, zelfs als de omstandigheden niet veranderen,

Beseffen wie we in Christus zijn,

zelfs als bevrijding niet komt. Wat is

stimuleert ook profetisch spreken en

dat een geweldige belofte voor loonsla-

optreden. Uit bovenstaande zou je kun-

ven, maar ook voor wie door ziekte aan

nen concluderen: we kunnen toch niets

bed gekluisterd is, wie gevangen zit in

veranderen, laat staan dat we kunnen

depressies, wie maatschappelijk niet

ontsnappen aan het systeem. Maar dat

meetelt en wie minderwaardig wordt

kan de bedoeling niet zijn. Bisschop Des-

geacht.

mond Tutu protesteerde (profeteerde)

En tegelijk: is dit niet onze grote uitda-

nadrukkelijk tegen de apartheid. En dr.

ging? Ontdekken waar onze vrijheid in

Martin Luther King jr. kwam in opstand

Christus zit?

Dr. Martin Luther King (1929-1968) ///

De Reformatie 447

thema Slavernij en vrijheid

Suriname: niet los van het slavernijverleden Tekst: Inger Hoegee - Bout, freelance journalist /// Foto Klaas Harink: Dick Vos; foto Carl Breeveld: Gert Lassche

Klaas Harink, de huidige directeur van zending- en hulpverleningsorganisatie De Verre Naasten, werkte in

T

oen Harink eens in Suriname over de rivier voer, vertelde een reisgenoot: ‘Daar kwamen de schepen

met slaven vandaan. En daar gingen ze

de jaren ’90 acht jaar lang in Suriname. Daar besefte hij

heen. Op naar de slavenmarkt in Paramaribo, om gekeurd en verhandeld te worden

hoe groot 150 jaar na de afschaffing de impact van het

als beesten. Mijn betovergrootvader was één van hen.’ ‘Dat doet wat met je,’ zegt

slavernijverleden nog is. Hij vraagt zich af of het ook ons als

Harink, ‘ik kreeg het er koud van. 150 jaar na de afschaffing van de slavernij is Suri-

Nederlandse christenen anno 2013 nog iets te zeggen heeft.

name er nog steeds niet los van.’

Impact Toen hij naar Suriname vertrok, was Harink zich niet heel erg bewust van het verschrikkelijke verleden en de rol die Nederland daarin gespeeld heeft. Maar de impact van het slavernijverleden op de huidige Surinaamse samenleving werd hem tijdens zijn verblijf steeds meer duidelijk. Allereerst weerspiegelt de huidige bevolkingssamenstelling dat verleden. Suriname heeft slechts 500.000 inwoners, maar kent een grote etnische diversiteit. Zo zijn er de oorspronkelijke Indianen en natuurlijk de Creolen, de afstammelingen van tot slaaf gemaakte Afrikanen. En toen er na de afschaffing van slavernij geen mensen meer waren om op het land en de plantages te Klaas Harink, directeur van zending- en hulpverleningsorganisatie De Verre Naasten ///

werken, werden er contractarbeiders uit India gehaald. Alle afstammelingen van deze

‘Onvoorstelbaar wat wij als christenen met de hand op de Bijbel gedaan hebben’ 448 De Reformatie

bevolkingsgroepen houden stevig vast aan hun eigen achtergrond. Ze hebben hun eigen politieke partij, hun eigen radiozender, hun eigen scholen. Suriname is daardoor een heel verzuilde maatschappij.

Ook in sociaal-cultureel opzicht stempelt het verleden de Surinaamse samenleving, vertelt Harink verder. Veel mannen nemen hun rol als echtgenoot niet serieus. Ze houden er zogenoemde buitenvrouwen op na en zijn geen vader voor hun kinderen. Deze houding is een erfenis van de periode dat ze als slaaf niet getrouwd mochten zijn, dat man en vrouw van elkaar gescheiden werden en vrouwen de kinderen opvoedden.

Fort Elmina ’Als ik niet in Suriname had gewoond, zou ik hier nooit bij stilgestaan hebben,’ zegt Harink. ‘Nederlandse chris-

Carl Breeveld, Surinaams politicus en theoloog ///

tenen worden er niet graag aan herinnerd dat het onze voorouders waren die hun Afrikaanse medemens gevangen zetten in

Vrijheid

de bedompte kelder van fort Elmina, aan de Ghanese kust (zie kadertekst op pag. 450). Terwijl in de verte de boten al aan kwamen

Carl Breeveld is Surinaams politicus en theoloog. Hij onderstreept uit

varen om hun gevangenen als slaaf naar

eigen ervaring de waarneming van Harink dat het slavernijverleden

Zuid-Amerika te vervoeren, hielden de

Suriname nog steeds stempelt: ‘Voor veel mensen is 150 jaar een lange

blanken in hetzelfde fort in een mooie koele

tijd. Waarom zouden wij de slavernij na zo veel jaar nog gedenken?

ruimte een kerkdienst. Psalmen zingen terwijl je het gekreun van de slaven uit de

Voor veel Surinamers is de slavernij nog dichtbij. De oude verhalen

kelder hoort komen, onvoorstelbaar wat

leven nog.’

wij als christenen met de hand op de Bijbel gedaan hebben.’

Hoe goed boetedoening kan zijn, beschrijft Breeveld ook: ’In een stampvolle

Is het wenselijk dat Nederlandse christenen

Grote Stadskerk op 1 juli 2008 in Suriname beleed Gideon Ahuno, een theo-

boetedoen? Klaas Harink: ‘Vergeving vragen

loog uit Ghana, als nakomeling van zijn voorouders, schuld voor de verkoop

en ontvangen is heel christelijk en werkt rei-

van eigen ‘broeders’ aan de Nederlanders die hen opkochten en tot slaaf

nigend en bevrijdend. Ik heb in de jaren ‘90

maakten.’

zelf nooit van Surinaamse broers en zussen

Ook van belang is wat Breeveld schrijft over werkelijke vrijheid: ‘Op 1 juli

in Christus vernomen dat zij hier behoefte

1863, de dag waarop slavernij officieel werd afgeschaft, was in dezelfde

aan hadden. Maar als dat wel zo is en als dat

Grote Stadskerk de preektekst: ‘Als de Zoon u vrijmaakt, zult u echt vrij zijn,’

hun iets van verlichting en bevrijding kan

(Joh. 8:36). Die tekst is mijn persoonlijke houvast geworden om vrij te komen

geven van het vreselijke verleden, dan is het

van haat en bitterheid. Overigens behoorde die tekst niet slechts te gelden

goed dat het gebeurt. We zullen ons als Ne-

voor de vrijgekomen Surinamers, maar ook voor hen die deze groep tot slaaf

derlanders dan wel eerst moeten verdiepen

gemaakt hadden. Ook zij hebben bevrijding nodig van alle wandaden.’

in achtergronden van de slavernij. Ik heb het idee dat veel Nederlanders niet verder

Bronnen:

zijn gekomen dan het lezen van De negerhut

Voorwoord in een uitgave van het Zendingsgenootschap van de Evangelische Broedergemeen-

van oom Tom.’

schap in Nederland in verband met 150 jarige herdenking van de afschaffing van slavernij. Rob Kool en Carl Breeveld in Zending Nu: Suriname: meer dan een ex-kolonie, december 2007.

Hernhutters Bijzonder is dat van de verschillende etnische groepen in Suriname De Reformatie 449

de Creolen, de afstammelingen van de slaven, voor het overgrote deel christen zijn: maar liefst 94 procent. Klaas Harink zegt daarover: ‘Dat cijfer laat zien hoe mensen juist in verdrukking God vinden, iets wat bijvoorbeeld ook gebeurde in het communistische China en nu in veel Arabische landen.’ Het is overigens ondanks, niet dankzij de Nederlandse christenen dat de Creolen tot geloof kwamen. Het waren de Duitse Hernhutters die het evangelie onder de slaven brachten. ‘Geweldig

Fort Elmina

wat zij deden,’ zegt Harink. ‘Vanuit hun werk is de Evangelische Broederge-

Fort Elmina (Ghana) aan de westkust van Afrika was het middelpunt van de Nederlandse

meente ontstaan, een van de grootste

slavenhandel. Het enorme fort is in 1482 gebouwd door de Portugezen. Eeuwen later

kerkgenootschappen in Suriname.

wordt het door Michiel de Ruyter veroverd. De West-Indische compagnie gebruikt het

Maar voor ons is het wel beschamend

vervolgens als verzamelplaats voor slaven die vanuit het binnenland van Afrika worden

en confronterend: de Duitse, meer

aangevoerd, voordat zij verscheept worden naar Noord- en Zuid-Amerika.

evangelische groeperingen moesten het

Fort Elmina speelt een rol in Het Negerboek (Nederlandse vertaling: oktober 2011) van

evangelie verkondigen aan de slaven

Lawrence Hill - een prachtige roman over het

van de calvinistische Nederlanders.’

afschuwelijke slavernijverleden. De titel klinkt

Een groot voordeel was dat de Hern-

heel fout, maar het boek heet niet voor niets

hutters geen theologen waren, maar

zo. Een andere roman die het slavernijverleden

gewone handwerklieden die vanuit hun

belicht is De zwarte met het witte hart (1997) van

geloof gemotiveerd waren om in onze

Arthur Japin. Ook daarin komt Fort Elmina voor.

Surinaamse samenleving hun bijdrage te leveren.

Woord en daad Die benadering

telijk radiostation dat uitzendt onder

Harink verder, ‘las ik overigens in een

spreekt Harink aan: ‘Woord en daad

de Marrons, de van oorsprong gevluch-

nieuwsbrief over Bijbelvertaalwerk.

gaan altijd hand in hand. We zien het

te slaven die in de bossen zijn gaan

In Belize is vorige maand het Nieuwe

als zendingsorganisatie ook niet meer als onze taak om

‘Vergeving vragen

bijvoorbeeld een kerkplanter naar Suriname te sturen;

en ontvangen is

er zijn daar, zoals gezegd, al kerken. DVN kiest er

heel christelijk en

tegenwoordig voor om in zijn werk aan te sluiten bij

werkt reinigend

bestaande kerken en projecten binnen de cultuur en

en bevrijdend’

context van het betreffende

wonen, en een theologische

Testament in het Kriol uitgekomen, de

school, die vanuit verschil-

taal van voormalig slaven.’ Bisschop

lende kerkelijke achtergron-

Philip Wright van de Anglicaanse Kerk

den is opgezet. Vanuit de op-

in Belize zei daarover: ‘Wat een opmer-

leiding is de vraag gekomen

kelijke demonstratie van de goedheid

om jaarlijks een Nederlandse

en genade van God, dat de taal van de

docent een serie lessen te la-

slaven die deze plaats van aanbidding

ten verzorgen. Onder andere

bouwden, nu tot uiting komt op een

professor Van Bruggen heeft

manier als nooit tevoren. Een taal die

dat vanuit de Theologische

vroeger werd gebruikt om een groep

Universiteit in Kampen vele

te onderscheiden en uit te sluiten, zal

land.

jaren gedaan.’

nu worden gebruikt om ons volk te

In Suriname steunen we momenteel

’Een prachtig en actueel voorbeeld van

verenigen op een prachtige en unieke

twee projecten: radio Shalom, een chris-

zendingswerk in dit verband,’ vertelt

manier.’

450 De Reformatie

thema Slavernij en vrijheid

‘Zo zijn ze’ In gesprek met twee Surinaamse kerkleden Tekst: Bas van Zuijlekom, predikant te Rotterdam-Zuid en voor MAR (Missionaire Arbeid Rijnmond) werkzaam onder Antillianen ///

Op de vraag ‘welke gedachten roept het onderwerp slavernij bij je op?’ volgt snel een antwoord: ‘Niet veel.’ Om even later op een moment van onbedachtzaamheid te zeggen: ‘Jullie zijn een walgelijk soort mensen.’ Slavernij is een onderwerp waar je niet vaak over praat, maar het speelt wel degelijk een grote rol. In de Rotterdamse kerkplanting MEER dan BeverWAARD gaan we in gesprek met twee Surinaamse kerkleden, John Leetz en Audrey Forst.

‘V

roeger werd de wereld

meeste zwarte kinderen kwamen uit de

deels voor Duitsland. Vier jaar later was

gerund door blanken,’ zegt

onderklasse. Zij werden ook niet gesti-

Argentinië de favoriet; opnieuw ging de

John. ‘De blanken organi-

muleerd om hogerop te komen, dat was

sympathie niet uit naar Nederland. Er

seerden handel en de zwarten deden

voor hen niet weggelegd. Verder dan de

is pijn over de manier waarop Seedorf

het zware werk. Zo ging dat toen. Het

lagere school kwamen zij niet.’

werd aangepakt wanneer hij penalty’s

heeft geen zin om nu nog boos op

miste, dat werd door Surinamers als

elkaar te zijn.’

WK-finale In de jaren ‘70 van de vorige

racisme ervaren.’

Toch is het niet alleen geschiedenis.

eeuw begon in Suriname een ontwik-

Zulke pijn is nog altijd voelbaar. Bij

John kan ook uit eigen herinneringen

keling van emancipatie. Mede door de

de inhuldiging van koning Willem

putten. ‘De blanke met zijn welvaart,

dichter Robin Raveles groeide het besef

Alexander verbood de Surinaamse mi-

dat was jouw ideaal. Als neger uit de middenklasse

‘Toen Nederland

probeerde je daar zo dichtbij mogelijk bij te komen.

in 1974 in de WK-

Naarmate je hoger op de maatschappelijke ladder

finale speelde tegen

stond, voelde je meer sympathie met blanken.’

Duitsland waren

Die sympathie had niet iedereen. De minder wel-

veel Surinamers voor

gestelde Surinamer voelde juist weerzin tegen blan-

Duitsland’

ken. Audrey herkent wat

dat ‘wij zwarten ook wat

nister van Buitenlandse Zaken bijvoor-

kunnen,’ dat men voor

beeld zijn ambtenaren om op het feest

welvaart en geluk niet

aanwezig te zijn, een blijk van een nog

‘van hen’ afhankelijk was.

altijd diepe aversie bij een deel van de

Status en verantwoorde-

Surinaamse bevolking.

lijkheid waren niet alleen weggelegd voor blanken.

Vrome woorden ‘Zo zijn ze.’ Dat

Zelfbewustzijn en nationa-

zeggen Surinamers onder elkaar over

lisme groeiden.

Nederlanders. Audrey reageert gelijk

Dit ging gepaard met een

met herkenning wanneer John de zin

hevige strijd, die overigens

uitspreekt. Zo zijn ze: ze zijn niet te

zonder wapens werd uitge-

vertrouwen, ze leggen ons dingen op

vochten; een strijd die nog

en ze hebben zelf niet eens door hoe

John vertelt: ‘In mijn jeugd zaten op de

altijd doorgaat. ‘Toen Nederland in 1974

dominant ze zijn. Surinamers voelen,

middelbare school vooral blanken, een

in de WK-finale speelde tegen West-

ondanks dat ze dat meestal niet willen,

zeer kleine minderheid was zwart. De

Duitsland, waren Surinamers meren-

een diepe antipathie. En die wordt De Reformatie 451

gen geschiedenis helemaal niet zo is. En ook niet in de moderne samenleving.’ ‘Dat is de onbesproken dominantie van de Nederlandse cultuur, een systeem dat we niet eens doorhebben met elkaar,’ vult Audrey aan. Dit geldt ook voor godsdienstige kringen. Want de patronen van onderdrukking werden met vrome woorden verdedigd en in stand gehouden. Zo kan zending vanuit het Westen worden ervaren als een vorm van het uitdragen en versterken van de eigen dominantie. De kerk verkondigde niet dat alle volken één zijn in Christus, men hield John Leetz en Audrey Forst ///

bewust segregatie in stand. Onrechtvaardige verhoudingen werden met een

voortdurend gevoed.

In de geschiedenisboeken worden de

beroep op de Bijbel verdedigd. Slavernij

4 en 5 mei worden in Nederland met

slaven die in verzet kwamen tegen de

zou een straf van God zijn voor de nako-

veel inzet gevierd, maar de dag van de

onderdrukking bijvoorbeeld afgeschil-

melingen van Cham. Over de oneerlijk-

beëindiging van de slavernij (1 juli) gaat

derd als slechte mensen. ‘Ze

bij de meeste Nederlanders onopge-

werden neergezet als plun-

merkt voorbij. Dit irriteert mateloos,

deraars en moordenaars.

want op 1 juli gaat het evengoed ergens

Terwijl ze vochten en hun

over: over het herdenken van ontelbare

leven riskeerden voor hun

mensenlevens, over een stuk geza-

en andermans vrijheid. Zij

menlijke geschiedenis, over pijnlijke

waren verzetsstrijders,’ zegt

herinneringen die deel zijn van het

John. Over deze eenzijdige

leven van velen. Dat wordt simpelweg

weergave van gebeurtenissen

niet erkend.

wordt gezwegen – dat is nog het pijnlijk-

deze waarheden werd je zoet gehouden.

heid moest niet gepraat

‘Zo zijn

worden. ‘Wat God doet, dat is welgedaan.’ En: ‘Wees

Nederlanders:

tevreden met je lot, anders krijg je niks van God.’

ze zijn niet te

Spreek deze zinnen uit in aanwezigheid van een Suri-

vertrouwen’

namer en er wordt met veel herkenning gelachen. Met

ste. ‘Ze verkondigen de Europese waarde

Onderdrukking werd ermee in stand

Oneindig veel grote en kleine dingen

dat iedereen gelijkwaardig is, maar ze

gehouden.

dragen bij aan de pijn van Surinamers.

zien niet onder ogen dat dit in hun ei-

Negers moesten op de achterste rijen in

In Rotterdam wonen momenteel rond de 21.000 Antillianen. Ze

als Nederlandse samenleving, en dat geldt helemaal voor kerken,

hebben helaas de naam een problematisch deel van de bevolking

de taak om Antilliaanse jongeren die voor zichzelf geen volwaar-

te zijn dat zich op grote schaal schuldig maakt aan zware gewelds-

dige plek zien in onze samenleving, perspectief te bieden.

misdrijven. Maar generalisaties doen, zoals altijd, geen recht aan de bevolkingsgroep. Generalisaties hebben zelfs een storend ef-

Het werk van Ds. Bas van Zuijlekom onder Antillianen is vooral

fect op de ontwikkelingsmogelijkheden van de groep in zijn geheel

gericht op het beter leren kennen van God en de Bijbel. Daarnaast

en van jongeren in het bijzonder.

wordt er veel praktisch diaconaal werk verricht onder Antillianen in Rotterdam-Zuid. In de Beverwaard is in november 2008 een derde

De meeste Antillianen geloven in God maar het blijkt in de praktijk

vestiging van House of Hope geopend.

nog niet zo eenvoudig om daaraan elke dag handen en voeten te geven. Hier ligt een uitdaging voor kerken. En verder hebben we

452 De Reformatie

Bron: www.maronline.nl

de kerk zitten. De leiding van de kerk

deren. Liever geen grote woorden, maar

‘Zo zijn ze.’ Ooit komt de dag dat we

was wit. En je keek tegen hen op, zij

kleine daden. Maar welke daden?

elkaar niet meer vastpinnen op onrecht

waren ‘de top,’ je had ontzag voor hen,

Om te beginnen vertellen we elkaar

en andere fouten. Op die dag zien we

ook al werd je onrechtvaardig behan-

welke pijn, welke herinneringen, welke

elkaar niet meer door ons verleden

deld. Je aanvaardde het leven zoals het

verhalen er zijn. Erkenning van wat er

en door onze zonde, maar door Jezus

was. Zo ging dat toen, tot halverwege

is gebeurd is wezenlijk. Het

de twintigste eeuw. En soms gaat het

zwijgen moet doorbroken

nog zo.

worden. Juist ook omdat

Christus. God doet dat al.

‘Het is duidelijk

En wij mogen dat nu ook al doen in de christelijke

voelbaar: slavernij

in het verleden christelijke

gemeente. Gods nieuwe

Zo zijn we Het is duidelijk voelbaar:

waarden als eerlijkheid en

slavernij is een emotioneel onderwerp.

nederigheid met voeten zijn

Wat doen we met dit verleden? Dat is

getreden. Onrecht werd in

een belangrijke vraag in een intercul-

stand gehouden en Gods

turele kerk als MEER dan BeverWAARD

Naam werd erbij gebruikt.

in Rotterdam-Zuid. Hoe kunnen we met

Er is veel gelogen, er is mishandeld,

dienen en leren om elkaar te eren en te

verschillende culturen en zo’n gedeelde

mensen hebben over elkaar geheerst.

waarderen.

geschiedenis toch één zijn?

Dat strijdt met wat Jezus Christus

Het is een uitdaging voor de kerk om

Een gemakkelijke oplossing is er niet.

belangrijk vindt. Daarom gaan we in

met zonde om te gaan zoals God dat

En als plaatselijke kerkelijke gemeente

gebed, terug naar wat God zegt over

doet. Zodat je tegen elkaar kunt zeggen:

kun je al helemaal niet de wereld veran-

volken en mensen.

zo zijn we, in Jezus Christus.

realiteit mag daar zicht-

is een emotioneel

baar worden. In die nieuwe realiteit van Jezus Christus

onderwerp’

mogen we van vergeving leven, niet heersen maar

Advertentie

uit de kerken

nen: Cahier 96

Onlangs versche

Beroepen:

Verhaal en feit in bijbelse tijd

Te Hoofddorp: J.A. Vos te Grijpskerk in combinatie met

Niezijl; Aangenomen: Naar Barneveld-Voorthuizen: G.F. de Kimpe te Hardenberg-

Naar Soest-Baarn: H.J. Room te Harderwijk; Naar Harderwijk: R.T. de Boer te Leusden.

maak je een goed mooi verhaal? Hoe Hoe schrijf je een beeld of van je eigen vergadering bijvoor verslag, van een En hoe léés je dan is een kunst apart. belevenissen? Dat je wat de schrijver ander? Hoe ontdek het verhaal van een hele kunst. ? Ook dat is een vooral wilde zeggen

WOORD & WERELD EEN SERIE CAHIERS TOT

door drs. Hans de

HET VERSTERKING VAN GEREFORMEERDE

LEVEN

naaid, 168 x 230 mm, ge gebrocheerd, 104 pagina’s

Bedankt: Voor Ommen-Noord/Oost: P. Poortinga te Drachten-Zuid/

West. Beroepbaar: Beroepbaar: drs. R.J. Stolper, e-mail ruard.stolper@gmail.

com, tel. 0681686758.

Wolf

veel van die gedan kom je daar Als je de Bijbel leest, niet voor niets over We spreken ook al in schiedverhalen tegen. zoemt dan specia edenis. Dit cahier de bijbelse geschi om de vraag hoe vooral ent. Het gaat e op het Oude Testam En ook hoe histori werd. of beschreven uittocht uit die historie verteld de aan Denk verwerkt werd. soms in dichtvorm en 14, en vervolgens even in Exodus 13 Egypte, eerst beschr s 15. Andere vragen Exodu in Mozes lied van bezongen in het , welke bronnen n: wat is geschiedenis de die besproken worde het bijzondere van chrijvers, wat is dan gebruikten de bijbels tendensboek? En , is de Bijbel een is het bijbelse verhaalkunst aag aan de orde: eidsvr waarh de als opkomt natuurlijk ook moeten we kiezen hoe En rd? n? allemaal echt gebeu lijken tegen te spreke Bijbel de ltaten gravingsresu deze onderwerpen met dit boekje over maken Reden genoeg om bij elk hoofdstuk . Gespreksvragen kennis te maken mogelijk. in groepsverband ook bestudering

nt € 9,Prijs bij abonneme bij de Ook verkrijgbaar 11,€ or vo el nd ha boek

8-8-4

ISBN 978-90-81686

RELD WOORD & WE

Naar Leusden: R. ter Beek te Soest-Baarn;

STICHTING

Voorthuizen;

STICHTING

RELD WOORD & WE

Naar Hardenberg-Baalderveld-Zuid: A.P. Feijen te Barneveld-

in bijb else tijd Verh aal en feit

Verhaal en feit in bijbelse tijd in het chrijving in Geschie hieg ds scrijvin Gedsch nt Oude Testament de het Ou Testame

DRS. HANS DE WOLF

Baalderveld-Zuid;

96 96

en woont in Amers is emerituspredikant Drs. Joh. de Wolf Testament, en e zich in het Oude onder foort. Hij specialiseerd Nader Bekeken, een bijdrage voor schrijft geregeld k ‘Woordwaarde’. andere in de rubrie

4 9 789081 68688

W & W

Verhaal en feit in bijbelse tijd Geschiedschrijving Oude Testament

in het

lf

Drs. Hans de Wo

96 01-05-13 12:57

WW Cahier 96 De

Wolf omslag.indd

1

bestel via www.woordenwereld.nl of www.bladenbox.nl (ook voor een abonnement) De Reformatie 453

WW 85x115 Reformatie.indd 1

17-06-13 15:53

thema Slavernij en vrijheid

Gedenk de slavernij Tekst: Bram Beute, redacteur van De Reformatie ///

‘De slavernij heeft eeuwenlang tot 1863 plaatsgevonden onder Nederlandse vlag… Honderdduizenden mensen werden van huis en haard weggehaald... Als kerken weten we ons deel van dit schuldig verleden en moeten we vaststellen dat theologie in bepaalde omstandigheden misbruikt is om de slavernij te rechtvaardigen… Wie kan de schuld vergeven en vergiffenis aanreiken voor mensen die zelf geen woorden meer in de mond kunnen nemen en die tot het einde van hun leven in slavernij hebben moeten doorbrengen?’

E

nkele citaten uit de Verantwoor-

antwoorden. Deze verklaring komt ‘te

Kerken is geen expliciete schuldbelijde-

ding van het slavernijverleden van

laat’. En aan de andere kant: de slavernij

nis. Klaas van der Kamp, secretaris van de

de Raad van Kerken in Nederland

is voor veel christenen iets wat ver van

Raad van Kerken, zei daarover: ‘De begrip-

van 14 juni jl. De verklaring heeft iets

hen afstaat. Waarom zou ik me daar nu

pen schuld en excuus zijn aan inflatie

ongemakkelijks. Wat moeten we als

schuldig over voelen?

onderhevig. Dat kan de suggestie wekken

christenen met ons slavernijverleden;

Toch is het kortzichtig om niet stil te

dat we een stuk tekst schrijven waarin we

de slachtoffers kunnen ons niets meer

staan bij de (afschaffing van de) slavernij.

die begrippen benoemen en dan de kwes-

Onze wereld is tot op de dag van vandaag

tie geregeld hebben’ Het gaat vooral om

vergaand beïnvloed door de slavernij –

het erkennen van verantwoordelijkheid

denk bijvoorbeeld aan al die mensen van Afrikaanse afkomst die wonen

en die moeten de kerken leren dragen (ND, 14 juni 2013).

in Suriname, de Antillen en dus ook in Nederland. Denk aan de

Erkenning Ik ben erg blij met deze in-

welvaart die de slavernij en de

steek. Er is ruimte om te groeien in besef

bijbehorende ‘V.O.C. mentaliteit’

van schuld en verantwoordelijkheid. Als

Nederland heeft gebracht. En

we niet goedkoop willen spreken over

ten slotte: we kunnen ons Ne-

schuld en schuldbelijdenis, moet er een

derlandse verleden van slavernij

echte erkenning van schuld zijn, een

alleen maar tot onze eigen

belijden van die schuld naar de ander en

schade negeren. Het gedenken

tenminste de intentie om de schade te

van de slavernij confronteert

herstellen.

ons ook met onze verantwoorde-

Werkelijke erkenning van schuld is

lijkheid ten opzichte van heden-

moeilijk. Dat geldt zeker voor collectieve

daagse vormen van onrecht.

schuld. Veel reëel kwaad in deze wereld is

De verklaring van de Raad van

niet de schuld van één slechterik , maar vooral van heel veel verschillende men-

454 De Reformatie

‘Ben ik niet een mens, een broeder?’

sen samen, die zich geen van allen eind-

Embleem van de Britse abolitionisten (1795) ///

verantwoordelijk voelen. Ook het kwaad

Foto: Alan Gathman, Flickr.com

van de slavernij werd in stand gehouden

door een collectief waarin velen een

waar zou jij gestaan hebben? En waar sta

Een belijdenis kan vervat worden in een

eigen maar beperkte rol hadden: van de

je nu? Lastige en pijnlijke vragen. Maar

verklaring, maar moet ook gedragen wor-

timmerman die slavenschepen timmerde

juist christenen, die hun eigen zondige

den door het persoonlijk contact tussen

tot de plantagehouder in de Cariben,

natuur én Gods genade kennen, zouden

nakomelingen van daders en slachtoffers.

van de matroos op het slavenschip tot

het voortouw kunnen nemen in de her-

Dat kan gemakkelijk in een kerk waar de

het meisje dat graag suiker in haar thee

denking van dit grote kwaad.

nazaten van slaven en slavenhouders sa-

dronk (eigenlijk altijd afkomstig van

Voor een goede herdenking is dan wel

menkomen, en dat is in heel veel kerken

plantages waar slaven werkten).

kennis van zaken nodig. Zoals we de

nou juist niet het geval. Hoewel Neder-

Toch doet erkenning van collectieve

Tweede Wereldoorlog niet willen verge-

land allang niet meer alleen maar blank

schuld recht aan de werkelijkheid. Maar

ten en er ons telkens weer in verdiepen,

is, zijn veel Nederlandse kerken dat nog

hoe zit het met terugkijken naar schuld

zo zouden we ook de verhalen van de

wel – ook een gevolg van de buitenslui-

uit het verleden, heeft dat zin? We vin-

slavernij aan onszelf en onze kinderen

ting van slaven door Nederlandse kerken

den het in Nederland wel belangrijk. Op

moeten vertellen om ook werkelijk te

in het verleden. Daarom zou het goed

4 en 5 mei herdenken we slachtoffers en

komen tot een verbrokenheid van hart.

zijn als ‘blanke kerken’ contact zoeken

helden uit de Tweede Wereldoorlog en de

met bijvoorbeeld Surinaamse en Antilli-

oorlogen daarna. We vragen ons in stilte

Belijdenis Bij een eerlijke erkenning

af wie nu de slachtoffers en helden zijn,

van schuld hoort ook de openlijke

of we zelf helden zouden durven zijn.

‘Het is een goede

Maar aan de daders denken we liever niet te veel.

Bijbelse gewoonte om

Misschien ook omdat we eigenlijk niet willen accepte-

je ook met daders te

ren dat zij net zulke gewone mensen waren als de helden

identificeren’

en de slachtoffers? Het is

aanse gemeenschappen en kerken.

belijdenis ervan. Dat lijkt

Genoegdoening Het is niet mogelijk

me in dit geval de lastigste.

om het aangedane leed werkelijk te

De belangrijkste vraag is

herstellen. Het leed van mishandelde en

waarschijnlijk: wie dien je

vermoorde slaven kan alleen God nog

met een schuldbelijdenis,

rechtzetten. Wel kunnen we nagaan wat

de nazaten van de daders of

er toe doen is aan de negatieve effecten

ook degenen die nu nog het

die nu nog steeds merkbaar zijn. Ook

meeste lijden onder de ge-

hier geldt: dat moet beginnen met con-

volgen van het slavernijver-

tact met de mensen die het betreft.

echter een goede Bijbelse gewoonte om

leden? Als die laatsten er niet werkelijk

Verder zou je bij ‘genoegdoening met-

je ook met daders te identificeren. Psalm

mee gediend worden, lijkt zo’n belijdenis

terdaad’ ook naar het collectieve kwaad

106 doet dat bijvoorbeeld bij de herden-

me zinloos.

in het heden kunnen kijken. Als wij

king van de tocht van Israël door de

Een andere vraag is wie zo’n belijdenis

werkelijk niets met slavernij te maken

woestijn. Het centrale thema is niet hoe

of verklaring zou moeten uitspreken.

willen hebben, betonen we ons dan ook

glorieus deze tocht was, maar hoe groot

Kerkelijke bestuurders zijn weliswaar

in onze tijd werkelijke tegenstanders van

het ongeloof en de zonde van Israël was.

formeel de vertegenwoordiging van een

moderne vormen van slavernij?

En dat is van belang in het nu: ‘HEER,

aantal kerken, maar in de praktijk niet.

wij zijn zondig, wij zijn boos, als onze vaad’ren goddeloos’ (Ps 106:3, berijming Liedboek).

Meer aandacht geven aan het slavernijverleden? Hieronder een paar tips. n

Herdenking De fouten van onze voorouders als irrelevant voor onszelf beschouwen is riskant. Je kunt jezelf zomaar wijs maken dat jij een ander (beter) mens bent en tegelijk blind zijn voor het onrecht waar jij nu aan bijdraagt. Herdenking van

Sta er op zondag 30 juni of 7 juli bij stil in gebed of preek;

n Woon

op 1 juli de herdenking bij het Nationaal Monument Slavernijverleden in het

Oosterpark in Amsterdam bij en vier daarna het Keti Koti (verbreking van de ketenen)festival mee. n Verdiep

je erin door middel van boeken, films en tentoonstellingen, zie bijvoorbeeld

http://www.herdenkingslavernijverleden2013.nl/. n Leg

contact met een Evangelische Broedergemeente (EBG) in Nederland bij jou in

de slavernij kan je net als de 4 en 5 mei

de buurt. De EBG is de kerk geweest die het evangelie in Suriname onder de slaven

herdenkingen een spiegel voorhouden:

bracht. Nog steeds zijn veel Surinamers (ook in Nederland) lid van die kerk.

De Reformatie 455

thema Slavernij en vrijheid

Vrij ademen in Gods wereld

Slavernij is iets slechts, vrijheid iets moois. Maar wat is vrijheid eigenlijk, wanneer ben je vrij en

In Gods zon zitten Ad de Bruijne ///

N

og altijd word ik een beetje zenuwachtig als ik moet uitleggen wat vrijheid voor me is. Dat zit zo. Als nog groene net 18-jarige student was ik in 1977

wanneer ervaar je vrijheid? De

begonnen aan een studie filosofie in Utrecht. Tijdens één van de eerste colleges mocht iedereen vertellen wat hij onder vrijheid verstond. Alleen, daarbij moest je

redacteurs van De Reformatie

kiezen tussen aan de muur geplakte uitspraken van denkers. Bijbelteksten stonden er niet bij... Na lang dubben koos ik maar voor de veilige weg van de klassieke

geven er woorden aan, ieder op

dichtregel: ware vrijheid luistert naar de wetten. Geen wonder dat ik later ethicus ben geworden.

zijn/haar eigen manier. Op deze

Toen al had ik mijn twijfels over die keus. Die versterkte maar weer eens het moralistische vooroordeel dat anderen toch al van het christendom hadden.

pagina’s en op pag. 464 - 465

En kun je als christen echt alleen maar in Bijbelteksten over vrijheid praten? Natuurlijk, de kern van mijn vrijheid ligt in Christus. Losgemaakt van het kwaad

leest u hun korte persoonlijke

kom je in Hem weer toe aan je bestemming: liefde – voor God, mens, schepping – en juist daarbij zelf gelukkig worden. Maar dat is dan ook zo weids als de wereld.

impressies.

Dus is vrijheid voor mij: minstens voor even mijn werkverslaving opzijzetten en in Gods zon gaan zitten afkicken.

456 De Reformatie

Vrijwillig het goede doen

Vrij van mezelf

Heleen Sytsma - van Loo ///

janneke Burger - Niemeijer ///

M

Z

woord in dit verband) een slavenjuk op te laten leggen: wij willen dat wat

allesbehalve vrij. Ik voelde me belemmerd.

wij doen – of het nou gaat om het houden van ceremoniële wetten of

Door de gang van een traditionele

om het netjes leven volgens een ongeschreven christelijke moraal – op

gereformeerde dienst: de vaste plaats van

onze kredietrekening wordt bijgeschreven in het koninkrijk van God. De

de gebeden, de Geneefse psalmen en niet

boodschap dat niets in mijzelf eraan bijdraagt dat God van mij houdt,

het minst door het avondmaalsformulier.

bevrijdt mij van dat juk. Nee, het is nog sterker: alles in mij keert zich van

Misschien waren het nog het meest mijn

nature van God af, en desondanks ben ik zijn kind.

eigen gedachten en frustraties die me

Doet wat je doet er dan niet toe? Natuurlijk wel, schrijft Paulus: u bent

vastpinden en die ik niet leek te kunnen

geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid dan niet om uw eigen

omdraaien.

verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde. En God geeft je zijn

Tussen alle orgelklanken was daar opeens

Geest om dat van harte en vrijwillig (!) te doen. Het wordt je tweede natuur.

de piano, de fluit, de stemmen. We zongen

Met de vakantie in het verschiet is het goed om te bedenken: de dagen dat

een avondmaalslied van Sela. Het eind sloeg

je niet hoeft te werken, heb je vrij. De dagen dat je datgene wat je moet

opeens in. ‘Door de kracht van Uw genade ben

doen, doet omdat je het wilt doen, ben je vrij.

ik vrij.’ Ik balde mijn vuisten en zong mee. Niet

omenteel ben ik de vertaling van een Bijbelstudie van Tim Keller aan het afronden over de brief aan de Galaten en het treft me

daarin opnieuw hoezeer we geneigd zijn om ons vrijwillig (een mooi

ondagmorgen, een kerkdienst in mijn eigen geliefde gemeente. Ik zat wat

te draaien op mijn stoel en voelde me

uit boosheid, maar om lichamelijk iets te uiten van die kracht die zo nodig is. Gods kracht

Deo servire vera libertas Bram Beute ///

maakt mij vrij. Gods genade maakt mij vrij. Van menselijke instituten en liturgieën. En nog het meest van mezelf. Gelukkig zongen we deze regel vier keer.

D

it was de spreuk van mijn studentenvereniging. Eerlijk gezegd snapte ik hem niet zo goed. Dat lag niet aan het Latijn, maar aan de

Door de kracht van Uw genade ben ik vrij

inhoud: God dienen is ware vrijheid.

Door de kracht van Uw genade ben ik vrij

Als student was ik erg op mijn eigen vrijheid gesteld en ik zag niet goed

Door de kracht van Uw genade ben ik vrij

hoe dat samen ging met ‘dienen’. Ik ging naar college als ik het nodig

Door de kracht van Uw genade

vond. Ik bestudeerde wat ik interessant vond. Ik probeerde het leven

Ben ik vrij!

op zijn beloop te laten. En leefde van dag tot dag. Het voelde als een avontuur. Maar ik ontdekte: zo’n vrijheid is onvrijheid. Ik kwam nogal eens vast te

Meer bijdragen leest u op pag. 464-465

zitten: NU MOETEN er boodschappen gedaan worden, want straks zijn de winkels dicht. Had ik maar een studieplanning gemaakt, dan kon ik nu tenminste wel naar dat feestje. Enzovoort Goede regels, een planning en afspraken kunnen speelruimte en vrijheid creëren. Die eenvoudige wijsheid zit ook in de 10 geboden. Ze beginnen met vrijheid en bevrijding. De geboden zijn er om bij de vrijheid te blijven. Word geen slaaf van andere goden, geen slaaf van je antiautoritair gedrag, geen slaaf van je wraakzucht of begeerten. De geboden voelen als beperking maar dienen mijn de vrijheid. Onvrijheid is vrijheid.

De Reformatie 457

bijbeltaal

Geloof

458 De Reformatie

Tekst: Pieter Schelling, emerituspredikant van de Gereformeerde Kerk te ’s-Hertogenbosch /// Schilderij: Rachab, door Krijnie Ederveen

DOOR HET GELOOF ONTVING DE HOER RACHAB DE VERKENNERS GASTVRIJ IN HAAR HUIS EN IS ZE NIET MET DE ONGEHOORZAME BEWONERS VAN HAAR STAD OMGEKOMEN. Hebreeën 11:31 Zij geloofde, die hoer Rachab, maar wat eigen-

Haar opzienbarende verhaal is voor de spion-

lijk?

nen voldoende om hun missie (Joz. 2:1) al bij

De schrijver van Hebreeën vermeldt haar

de start af te breken (Joz. 2:23v)! Hun gast-

‘beroep’ in zijn lijst van voorbeeldige gelovi-

vrouw blijkt niet alleen het plan en de eerste

gen. Net als Jakobus, die ‘Rachab, de hoer’ ook

wapenfeiten van de God van Israël te kennen,

prijst om haar geloof dat ze in daden omzette

ze weet Hem ook feilloos te typeren: Hij heeft

(Jak. 2:25). Anders dan Matteüs, die vermel-

de hele wereld in zijn hand. Dus wat zullen wij

ding van alleen haar naam voldoende vindt in

dan nog, is haar conclusie.

zijn geslachtslijst van de Heiland der wereld

Dat zullen we nog wel eens zien, zeggen haar

(Mat. 1:5).

stadgenoten. Ze zetten de achtervolging in

Hebreeën en Jakobus hechten er blijkbaar aan

en sluiten de poort. De schrik voor Gods volk,

om ons aan haar ‘functie’ te herinneren. Ze

die – zoals beloofd in Exodus 23:27 – als een

stond model voor het godloze Kanaän en zijn

vloedgolf op hen af was gekomen, had hen

poortstad Jericho. En dat willen zij blijkbaar

al aangegrepen, en nu het blijkbaar menens

scherp contrasteren met haar geloof, dat red-

wordt, rechten ze vloekend hun rug.

ding betekende voor de verkenners en haarzelf

Maar hun stadgenote van de rosse buurt ken-

en haar hele familie. Maar wat geloofde zij

de niet alleen die schrik, maar ook de God van

dan toch?

die schrik: ze buigt voor Hem en smeekt Hem

Jozua vertelt het ons (Joz. 2:8-11). ‘Ik weet,’ zegt

via zijn afgezanten om genade en redding.

ze tegen de mannen, ‘dat de HEER dit land

Met gevaar voor haar leven trotseert Rachab

aan jullie gegeven heeft.’ Gegeven heeft! ‘Wij

eerst haar God-vijandige volk, vervolgens

zijn doodsbang, want we hebben gehoord dat

erkent ze compromisloos de macht van de Al-

Hij de Rietzee voor jullie heeft drooggelegd

machtige en zo mag ze straks haar redding en

om de farao te trotseren en dat jullie al met

die van haar familie vieren in de gemeenschap

twee machthebbers in het Oosten hebben

van zijn verloste volk. Als moeder van Christus

afgerekend.’ Maar ja, ‘de HEER, jullie God, is

nota bene, en onze zuster in Hem!

dan ook een God met macht in de hemel en

Als dat geen bewijs is dat daadrijk geloof

op aarde.’ Niet zo’n lokale god als de onze,

gezegend wordt (Jak. 2:24v)! Volhouden dus,

met wat invloed in een stad, een regio, maar

broeders en zusters (Heb. 10:36v en 12:1v)!

een God die hemel en aarde beheerst.

Als dat geen bewijs is dat

daadrijk geloof gezegend wordt! De Reformatie 459

thema Slavernij en vrijheid

Mensen zijn geen handelswaar Tekst: Antonie Fountain, directeur van Stop the Traffik Nederland ///

Dit jaar vieren we in Nederland dat het 150 jaar geleden is dat ‘wij’ de slavernij afschaften, en herdenken we de vele slachtoffers van slavernij die door Nederlands toedoen zijn gemaakt. Tijdens een recente bijeenkomst praatte ik met een groep mensen door over deze mijlpaal, en pas toen drong het tot mij door hoe lang de nasleep van dat verleden is.

D

e pijn is er nog steeds en

halen over uitbuiting in de landbouw,

direct raakte. Het meest hardnekkige

koerst nog altijd diep. Racisme

bijvoorbeeld in champignonkwekerijen

argument was echter: zo zit het systeem

is een dagelijkse realiteit voor

en bij aspergetelers. Minder bekend

nou eenmaal in elkaar.

velen, ook in Nederland. Tel daarbij de

zijn de problemen met au pairs, in de

economische achterstand op van de

horeca en in de bouw. Naar schatting

Vandaag de dag worden dezelfde argu-

groepen die afstammen van voormalige

zijn er zo’n dertigduizend mensen in

menten aangevoerd om mensenhandel

slaven en hun gebrek aan upward mobility, en je hebt

‘Naar schatting zijn

een vreselijke cocktail van historische gevolgen die

er zo’n dertigduizend

maar door blijven etteren. Het is onder andere daar-

mensen in ons land

om dat ik schroom de vergelijking te trekken tussen

slachtoffer van

het afschaffen van slavernij en de huidige praktijk van

mensenhandel’

mensenhandel, ook wel

ons land slachtoffer van

goed te praten: goedkope arbeid om

mensenhandel.

onze almaar groeiende vraag aan meer

En dan hebben we het

en goedkopere producten mogelijk te

alleen nog maar over

maken. De goedkoopste arbeidskrach-

Nederland. Naar schatting

ten zijn nou eenmaal zij die je geen

zijn wereldwijd momenteel

loon betaalt. En de slachtoffers, die

tussen de twintig en zeven-

kennen we niet; ze wonen in Afrika, in

entwintig miljoen mensen

Azië, of werken verborgen achter ramen

slachtoffer van mensenhan-

op de Wallen, in schuren en op de as-

del. Zij werken gedwongen

pergevelden waar we toch niet komen.

in de prostitutie, in de

En wat kan ík er nou aan doen? Ik kan

‘moderne slavernij’ genoemd. Toch

productie van kleding en elektronica,

in mijn eentje het systeem toch niet

doe ik dat bewust wel, onder andere

en op koffie-, thee- en cacaoplantages.

veranderen? Mijn acties zouden slechts

omdat een maatschappij die niet leert

een druppel op een gloeiende plaat zijn.

van fouten uit het verleden, gedoemd is

Goedpraten Tot honderdvijftig jaar

dezelfde fouten te herhalen.

geleden werd slavernij met allerlei

In de buurt Met mensenhandel

argumenten goedgepraat: het ging om

hebben we allemaal te maken, of we

Mensenhandel Bij mensenhandel

het belang van de Nederlandse handel

het nou leuk vinden of niet: door de

denken we hier in Nederland al snel

en om goedkope arbeidskrachten, die

kleren die we dragen en het voedsel

aan gedwongen prostitutie. Ook zien en

bovendien zo ver weg werkten, in an-

dat we consumeren, maar ook in onze

horen we in de media regelmatig ver-

dere werelddelen, dat het ons niet heel

woonomgeving. Soms gebeurt mensen-

460 De Reformatie

STOP THE TRAFFIK STOP THE TRAFFIK is een organisatie aanstuurt op community action against trafficking: de maatschappij die opstaat en zich inzet tegen mensenhandel. Methoden die de organisatie hanteert zijn bijvoorbeeld voorlichting geven aan taxichauffeurs over hoe ze mensenhandel kunnen herkennen bij hun klanten, hotels aansporen zich niet met hotelprostitutie in te laten, de politie bewust maken van mensenhandel en aandringen op beleid, en winkels aansporen om ‘slaafvrije’ producten Wie zegt dat mensenhandel en uitbuiting niet bij mij, bij u in de buurt plaatsvinden? ///

te verkopen.

handel letterlijk om de hoek: tot voor

de wonden te verbinden van hen die

Verandering Dr. Phil, de ‘huispsy-

kort woonde ik met mijn gezin niet

onder de wielen van onrecht terecht

choloog’ van Oprah Winfrey, zegt

ver bij een bordeel vandaan. Sinds een

komen, maar juist om een spaak te

altijd dat je pas een probleem kunt

aantal weken wonen we het platteland.

drijven in het wiel zelf.’

gaan oplossen als je erkent dat er een probleem is. Dat geldt ook hier: we

Zijn we er daar verder van verwijderd? Ik betwijfel het. In de buurt kan ik

Het slechte nieuws is dat we allemaal

ten minste drie plekken aanwijzen waar veel auto’s

‘Met mensenhandel

geparkeerd staan met Poolse kentekens. De sei-

hebben we allemaal

zoenarbeiders wonen er in omgebouwde stallen. Wie

te maken, of we

zegt dat mensenhandel en uitbuiting niet bij mij, bij u

het nou leuk

in de buurt plaatsvinden? Mensenhandel pak je niet

vinden of niet’

alleen aan door ter plekke

moeten open en eerlijk het gesprek

deel zijn van het probleem.

aangaan over moderne vormen van

Het goede nieuws is dat

slavernij, en dat begint met de erken-

we allemaal een deel van

ning dat het bestaat. Tenzij we leren

de oplossing kunnen zijn,

van de zwarte bladzijde uit onze

door ons koopgedrag aan

geschiedenis die slavernij heet, zullen

te passen, door onze stem

we gedoemd zijn om dezelfde fouten

te laten horen bij bedrijven

te blijven maken met mensenhandel

die producten elders inko-

nu.

pen en aan ons doorverko-

Gelukkig leert de geschiedenis ons

pen. We kunnen werken

ook dat verandering mogelijk is.

aan bewustwording bij de

Sterker nog: het is een van de weinige

in te grijpen. Niet alleen politie en justi-

lokale en nationale overheid en opstaan

constanten. Geen enkel menselijk

tie hebben daarin een taak. Mensenhan-

in onze eigen omgeving en daar men-

‘systeem’ duurt eeuwig voort. Ook aan

del is ook, en misschien wel vooral, een

senhandel tegen te gaan.

mensenhandel kan een einde ko-

maatschappelijk probleem dat zal blij-

men. Daarvoor is het zaak dat wij als

ven bestaan zolang wij het toestaan, in

samenleving opstaan en er een einde

de schappen van onze winkels, in onze

aan máken.

dorpen en steden, hoe hard de politie ook haar best doet. Dietrich Bonhoeffer, de Duitse theoloog en verzetsheld, zei ooit: ‘Het is niet onze taak simpelweg De Reformatie 461

wandelen met god Het koningshuis is de laatste jaren onverminderd populair, vooral vanwege het ‘wij-gevoel’ dat het oproept. Veel protestantse christenen voelen zich om nog een reden verbonden met de Oranjes. De tekst van het Wilhelmus zit vol met verwijzingen naar onder andere de psalmen en getuigt bij vlagen van een doorleefd geloof. De gevluchte Prins van Oranje wordt in verband gebracht met David. En Nederland een klein beetje met Israël.

Oranjegevoel Tekst: Hans-Jan Roosenbrand, predikant te Delft ///

I

n Delft studeren en werken veel

typerend Nederlands fenomeen is. En

Verrijkend Het regelmatig ontvangen

mensen uit het buitenland. Onder

leuk voor de Nederlandse gemeente-

van buitenlandse gasten in kerkdiensten

hen bevinden zich christenen en

leden – waaronder veel studenten –

is een verrijkende ervaring. Niet in de

niet-christenen. Onze kerk wil een gast-

omdat het gaat over ‘ons’ koningshuis.

laatste plaats omdat het je helpt om de

vrije gemeenschap zijn voor christenen

Na een maaltijd deden we een quiz over

Bijbel met een frisse blik te lezen en zo

uit andere landen. Wij proberen ook op

het koninklijk huis in groe-

een gastvrije manier de verbinding te

pen van gemengde samen-

maken met niet-christelijke buitenlandse

stelling (Nederlanders en

studenten, waaronder veel Chinezen. Dat

niet-Nederlanders). Enkele

gebeurt onder andere door persoonlijke

internationale gasten had-

contacten in Nederlandse gastgezin-

den zich tot verbazing van

nen en door onze kerkdiensten zo in te

anderen grondig verdiept

richten dat niet-Nederlandse studenten

in het onderwerp en wisten

zich gezien weten, zich welkom voelen

meer over het koningshuis

en aangesproken worden. En het gebeurt

dan sommige autochtone

ook tijdens maandelijkse interculturele

Nederlanders! De zondag

avonden in ons kerkgebouw.

erna werd in een van de

opnieuw te doordenken wat

‘We zitten in de

christen-zijn inhoudt. De vragen van een Chinees zijn

kerk omdat we

vaak anders dan die van mij. En hoe normaal is het om in

een christelijke

de kerk je nationale hymne te zingen? Natuurlijk valt er best

gemeenschap zijn,

iets voor te zeggen: God gaat een geschiedenis met volken,

niet omdat we

niet alleen met individuele personen. Wij zijn Nederland-

Nederlanders zijn.’

kerkdiensten stilgestaan bij

se christenen, dat honoreren is een waarde. Maar we zitten

Koningshuis Op een van deze avonden

de relatie tussen christenen

ging het over het Nederlandse konings-

en overheden. In de kerk zaten vooral

telijke gemeenschap zijn, niet omdat we

huis. Interessant voor veel buitenlandse

Nederlanders, maar ook Chinezen, Indi-

Nederlanders zijn. Een van de bijzondere

studenten, omdat dit natuurlijk een

ërs en bezoekers uit andere landen.

aspecten van de christelijke boodschap is

462 De Reformatie

in de kerk omdat we een chris-

nu juist dat het mensen verbindt: mensen

tingen van de volgelingen van Jezus (en

plaats. Want wie naar het zwaard grijpt,

van verschillende leeftijden, mensen uit

van veel Joden), dat er in de toekomst een

zal door het zwaard omkomen.’ Jezus

verschillende sociale milieus en mensen

leider te verwachten was, de Messias, die

voegde hier veelzeggend aan toe: ‘Zou ik

uit verschillende landen en (sub)culturen.

Israël zou bevrijden van de onderdruk-

de beker die de Vader mij gegeven heeft

kers en zo het koninkrijk van God zou

niet drinken?’

Bijbelse hoofdlijn Toegepast op de

vestigen. De reactie van Jezus op de vraag

vraag naar de relatie tussen de christelijke

van de leerlingen is opvallend. Jezus

De HEER regeert In situaties waarin

gemeenschap en overheden betekent dit

corrigeert de verwachting niet, maar

christenen in de minderheid zijn of zelfs

bijvoorbeeld dat ik me als voorganger

vraagt geduld. En inzicht

realiseer dat deze relatie van land tot

in de manier waarop dat

land en van tijd tot tijd verschilt. En dat

zal gebeuren. Onze grootste

de vraag voor verschillende bezoekers van

leider blijkt een bijzondere

deze dienst op uiteenlopende manieren

Koning: één die zelf heeft

actueel is. Chinese christenen en burgers

geleden, is gestorven en

hebben een andere verhouding tot hun

weer opstond uit de dood.

overheden dan christenen uit Pakistan,

Deze Koning stuurt nu zijn

Egypte of Polen, om maar een paar voor-

boodschappers rond: ‘Wan-

beelden te noemen.

neer de heilige Geest over jullie komt,

niet te veel en gebruik de vrijheid die je

Het betekent ook dat je gaat zoeken naar

zullen jullie kracht ontvangen en van

als christen hebt vooral om te getuigen

Bijbelse hoofdlijnen. Wat zegt God over

mij getuigen in Jeruzalem, in heel Judea

van het koninkrijk van God.

overheden en regeringen? Hoe heeft Hij

en Samaria, tot aan de uiteinden van de

Deze gezamenlijke manier van Bijbellezen

in de loop van de geschiedenis overheden

aarde’ (Hand. 1:8).

inspireert. Je ziet nieuwe aspecten van de

vervolgd worden, is het de

‘In zo’n internationaal

kunst om als christenen de overheden te respecteren

gezelschap ligt het niet

en aan te spreken op hun verantwoordelijkheid als

voor de hand om het

dienares van God. In tijden van vrijheid is de uitdaging

volkslied te zingen.’

in dienst genomen en hoe verschilde de

anders: verwacht van overheden en koningshuizen

grootheid van Gods werk in deze wereld.

positie van gelovige mensen in de meest

Koninkrijk van God In enkele van zijn

Het voorkomt dat je als Nederlandse chris-

uiteenlopende situaties? Bij deze Bijbelse

brieven werkt Paulus de gevolgen van

ten in 2013 jouw eigen omstandigheden

hoofdlijnen denk ik vooral aan hoe het

Jezus’ koningschap voor gelovige mensen

zomaar inleest in de situatie waarover

volk Israël om een koning vroeg en hoe

vervolgens verder uit. Hij schrijft bijvoor-

Paulus schrijft. Je voelt je op een nieuwe

God tegen de zin van Samuël tegemoet-

beeld dat gelovigen burgers zijn van een

manier verbonden met christenen uit an-

kwam aan deze wens. God maakte van het

hemels koninkrijk (Fil. 3:20). En hij geeft

dere landen, met wie je samen in de kerk

koningschap in Israël zelfs een belangrijk

praktische aanwijzingen voor het leven

zit en luistert naar Gods Woord.

instrument. Hij beloofde David dat er

van de christenen in het Romeinse rijk

In zo’n internationaal gezelschap ligt

altijd iemand van zijn familie op de troon

(o.a. Rom. 13; 1 Tim. 2:2). In het koninkrijk

het niet voor de hand om het volkslied te

van Israël zou zitten. Een belofte die op

van God gaat het om een leven door de

zingen. Het Wilhelmus zingen in de kerk

een bijzondere en ongedachte manier

Geest van God. Soms zie je gelovigen dan

zorgt soms voor gevoelens van vervreem-

vervuld werd door de komst van Jezus.

gebruikmaken van wereldse rechten. Pau-

ding bij christenen uit andere landen.

lus bijvoorbeeld beroept zich op de keizer

Maar we kunnen bijvoorbeeld wel samen

Troonswisseling In Handelingen 1 lezen

als hij wordt beschuldigd door de Joodse

de woorden van Psalm 2 zingen (in het

we dat de leerlingen van Jezus zich na Pa-

leiders. Maar dat beroep staat in dienst

Engels):

sen voorbereiden op een troonswisseling.

van het getuigenis dat Jezus is opgestaan!

Jezus had hier zelf aanleiding toe gegeven

Er zijn ook situaties waarin gelovigen

‘Take heed, O rulers of the earth, and hear.

door na Pasen met hen te spreken over

bewust afzien van bepaalde rechten. Jezus

Be wise, O kings, and let his edict warn you.

‘het koninkrijk van God’ (Hand. 1:3). Zij

zei het zelf al tegen Pilatus: ‘Mijn koning-

Rejoice with trembling; serve the LORD with

vragen aan de opgestane Jezus: ‘Heer, gaat

schap hoort niet bij deze wereld’ (Joh. 18).

fear.’

u dan binnen afzienbare tijd het koning-

Tegen Petrus, die zich wilde verzetten

schap over Israël herstellen?’ (Hand. 1:6)

tegen de onrechtmatige arrestatie van Je-

Of andere liederen in de stijl van Psalm

Deze vraag sluit aan bij eerdere verwach-

zus, zei Hij: ‘Steek je zwaard terug op zijn

93: de HEER regeert! De Reformatie 463

Nog beter de kerken dienen Tekst: Maarten Boersema, theoloog en freelance tekstschrijver ///

D.V. op 1 september a.s. gaat het Praktijkcentrum voor Theologie en Gemeenteopbouw van start, een initiatief van de Theologische Universiteit Kampen, de Gereformeerde Hogeschool Zwolle en Deputaten OOG (Ondersteuning Ontwikkeling Gemeenten). De drie partners hopen in deze nieuwe organisatie hun onderzoek en dienstverlening te integreren en zo de kerken nog beter van dienst te zijn.

H

et huidige Centrum Dienstver-

De medewerkers van het centrum

lening (onder auspiciën van

gaan zich bezighouden met praktisch-

het Deptaatschap OOG) gaat in

theologisch onderzoek, met het in kaart

dit nieuwe Praktijkcentrum op. ‘Het is dus niet zo dat we

brengen van ontwikkelingen

‘Het is straks vooral

per 1 september opeens iets heel nieuws gaan doen,’ zegt

van trainingen en concrete ad-

van belang om te weten wat er in

lopen jaren werden de kerken al door de straks samenwer-

betrokken bij de oprichting van het Praktijkcentrum. ‘We

viezen. ‘Ook dit is niet nieuw,’ aldus Van der Eijk. ‘In de afge-

Jan van der Eijk, voorzitter van deputaten OOG en nauw

in de kerken en met het geven

de kerken leeft’

gaan verder met waar we al

kende partijen ondersteund. Een voorbeeld daarvan is de

mee bezig waren, maar op een nog betere

ontwikkeling van een module die kerken

manier. Straks is er één organisatie en dat

helpt bij het gesprek tussen gemeente-

zorgt voor meer slagkracht en een beter

leden over diversiteit in opvattingen en

aanbod van producten en diensten aan

belevingen. Een ander voorbeeld is de ont-

kracht van de gemeenteleden. ‘Ik stel me

onze “klanten”. Door effectiever samen te

wikkeling van een kerkspiegel waarmee

voor dat het Praktijkcentrum een spin is

werken kan ook de bijdrage van de kerken

in kaart gebracht kan worden wat er in

in het web van netwerken van gemeen-

aan de kosten van dienstverlening worden

een gemeente speelt.’

teleden die actief zijn op het gebied van

Jan van der Eijk, voorzitter deputaten OOG ///

missionaire projecten, jeugd- en jongeren-

teruggebracht.’

Behoeftenonderzoek Van der Eijk zegt

werk, revitalisering van kleinere gemeen-

Samenwerking Van der Eijk benadrukt

verder dat het straks van belang is om te

ten en dergelijke.’

dat de drie partners die zich verenigen in

weten wat er in de kerken leeft, want het

Het Praktijkcentrum zal op verschillende

het Praktijkcentrum in de afgelopen jaren

centrum wil en moet gevoed worden door

manieren met de achterban communi-

op programmatisch gebied al samenwerk-

de praktijk. ‘Daarom is er bijvoorbeeld

ceren. ‘De bezinning moet vanuit het

ten, maar dat ze per 1 september ook op

ook gestart met een behoeftenonderzoek.

Praktijkcentrum ook haar weg naar de

organisatorisch niveau de handen ineen

In een aantal regio’s worden gesprekken

kerk vinden en dat doe je niet alleen

slaan. ‘Onze inzet is dat gemeenten die

gevoerd met mensen in de kerk om in

door artikelen en brochures te schrij-

voorheen bij de GH, de TU of het Centrum

kaart te brengen met wat voor zaken zij te

ven, maar ook door trainingen te geven,

Dienstverlening aanklopten, nu terecht

maken hebben en op welke gebieden men

adviseringstrajecten te starten, seminars

kunnen bij het nieuwe Praktijkcentrum.

ondersteund willen worden.’

en netwerkbijeenkomsten te organiseren,

Daarmee hebben ze snel toegang tot een

Behalve inzicht krijgen in de behoeften

en via internet voorlichting te geven. En

breed pakket van vaardigheden, diensten

van de kerken wil het Praktijkcentrum

wie weet wat er allemaal niet nog meer

en producten.’

ook toegang krijgen tot de denk- en daad-

mogelijk is.’

464 De Reformatie

column

Laat je niet ophouden tekst: Jacob Glas, predikant te Maastricht ///

Na een vernietigende tornado zoekt

Het christelijk geloof werkt op een

een Amerikaan op de plek waar zijn

vergelijkbare manier. Het kan zelfs

huis heeft gestaan naar spullen die nog

sterker worden wanneer het op de proef

bruikbaar zijn. Een verslaggever vraagt

gesteld wordt, en nog sterker wanneer

hem of hij gaat verhuizen. Nee, luidt

beproeving de normaalste zaak van de

het antwoord, dit is mijn thuis. Even

wereld is.

verder vertelt een vrouw dat ze blij is

De volgende zin uit het bevestigingsfor-

dat zij en haar gezin nog in leven zijn.

mulier voor ouderlingen en diakenen

Ook zij scharrelt tussen het puin van

getuigt in dit verband van realiteitszin:

Toch kan een christen bij het volgen

wat korte tijd daarvoor nog haar huis

‘Schenk hun uw genade, dat zij in hun

van Christus weerstand voelen en

was. Later tijdens het journaal komt er

arbeid trouw mogen voortgaan, zonder

terugdeinzen voor de gevolgen van

een vrouw in beeld die haar emoties

zich te laten ophouden door moeite en

het aanvaarden van een bijzondere

nauwelijks de baas is. Ze vertelt dat de

verdriet of vervolging van de wereld.’

opdracht. Van nature zoeken wij een

hypotheeklast zwaar op haar drukt. Ze

Jezus vertelde zijn leerlingen al dat het

zorgenvrij leven. Daarom wordt in het

kan zich geen extraatjes meer veroorlo-

verloochenen van jezelf en het dragen

gebed juist gevraagd of God de genade

ven. Met verdriet in haar stem zegt ze

van een kruis de normaalste zaak van

van de volharding wil schenken. Alleen

dat ze geen plezier meer heeft in haar

de wereld is voor ieder die Hem wil

Hij kan ons op plekken brengen waar

leven.

volgen. Tegenslag en verdriet, pijn en

we uit onszelf liever niet willen zijn.

vervolging zijn voor wie Hem volgen

Laat Hij maar geven wat we nodig heb-

Alle drie deze mensen worden met

eerder regel dan uitzondering. In het

ben, dan kunnen wij hem teruggeven

tegenslag geconfronteerd maar gaan

gebed voor ouderlingen en diakenen

wat Hij ons eerst heeft geschonken. Er

door op de plek die hun gegeven is; dat

klinkt dan ook door dat ze niet moeten

moet wel sprake zijn van een uitzonder-

is hun thuis. Zij geven niet op, omdat

vergeten hoe hun leven is, maar dat ze

lijke situatie als een christen ontheffing

ze niet anders willen of omdat ze niet

desondanks hun werk als ambtsdrager

vraagt van een bijzondere opdracht.

anders kunnen.

kunnen blijven doen.

Want je roeping is je thuis.

www.dereformatie.nl Het thema van dit nummer – slavernij en vrijheid – is samen met

Dit nummer is voorlopig even het laatste dat in uw brievenbus

Opbouw uitgewerkt. Een deel van de thema-artikelen verschijnt

glijdt. Op 9 augustus mag u het volgende nummer verwachten,

in beide bladen. De website van De Reformatie biedt deze keer

dat gewijd is aan het thema: christen-zijn op je werk. Daarna

bovendien nog een paar extra artikelen: De kerk in de strijd

volgen deze thema’s: hoe verhoudt een christen zich tot de

tegen slavernij (over International Justice Mission) door Henk Jan

macht die economie in deze wereld heeft, hoe blijf je een vrij

Kamsteeg, Slavernij in de films van Steven Spielberg door Bart

mens? (23 aug.); Verhalen in pastoraat en prediking (6 sept.).

Cusveller en Apartheid door de ogen van zendelingen door Jordi

Vragen bij deze en suggesties voor andere thema’s zijn altijd

Kooiman.

welkom bij de redactie. U kunt ze mailen naar redactie@

Op de website kunt u ook een reactie geven op dit nummer als

dereformatie.nl.

geheel of op afzonderlijke bijdragen. Ook kunt u reageren op de volgende stelling:

De slavernij is helemaal niet afgeschaft, alleen van gedaante veranderd. De Reformatie 465

Vrij ademen in Gods wereld - 2 Nieuwe gedachten, andere verlangens Bas Luiten ///

I

k moet er niet aan denken dat ik als slaaf zou moeten werken. Al zeggen mijn gezinsleden wel eens, dat het verschil niet heel groot

zou zijn. Maar dat is een grapje. Want ik heb de vrijheid mijn eigen werk te kiezen dat past bij mijn mogelijkheden en waar ik plezier in heb. Een slaaf wordt niet alleen lichamelijk maar ook geestelijk mishandeld, volledig overgeleverd aan de wensen en de grillen van zijn baas. Dat gebeurt op grote schaal. Ik denk aan meisjes die met

Bevrijdingsfestival

valse beloften naar Nederland zijn gelokt om hier te verdwijnen in

Peter Hommes ///

die als gevangene slavenwerk moeten verrichten. Hun aardse leven

E

de gedwongen prostitutie. Ik denk ook aan vervolgde christenen wordt totaal verwoest. Ik ben zielsblij dat mij dit niet overkomt.

en aantal jaren heb ik in Wageningen gewoond.

Toch is mijn vrijheid meer. Mijn vrijheid is in Christus, onder alle

Ieder jaar werd op 5 mei het Bevrijdingsfestival

omstandigheden. Hij bevrijdt mij uit een leven zonder perspectief,

gevierd. Allerlei soorten muziek op verschillende

waarin anderen soms argeloos vastzitten. Hij bevrijdt mij van een

podia, een stad vol mensen, eten, geuren.

bestaan zonder God. Hij maakt mij vrij van mijn zonden en ook

En in al dat gefeest was er ieder jaar een bijzonder

van zondig gedrag van anderen. Hij geeft mij nieuwe gedachten en

moment: het veteranendefilé. Oude mannen en

andere verlangens, uit God, door zijn Geest. Het is een vrijheid die

vrouwen die door Wageningen liepen, reden of

voortdurend wordt bedreigd, maar die niemand kan afpakken.

werden voortgeduwd, vaak behangen met medailles. De een lachte vriendelijk, de ander keek onverschrokken.

Ik vecht omdat ik vrij ben

Langs de kant van de weg werd er geklapt en ge-

Hans Schaeffer ///

zwaaid uit respect voor deze veteranen, die gevochten hebben voor vrijheid. Zo wordt ieder jaar gevierd dat er vrijheid is.

A

ls ik nadenk over vrijheid en slavernij, denk ik ook aan Galaten 5:1. ‘Christus heeft ons bevrijd, zodat wij in vrijheid zouden leven; houd

Ik heb zelf nooit oorlog meegemaakt. Maar ik be-

dus stand en laat u niet opnieuw een slavenjuk opleggen.’ Ik wil God

sefte ieder jaar dat ik kon feesten en dansen dankzij

prijzen om de grote oorlog die Hij voert. God zelf zorgt voor oorlog, zo

deze mannen en vrouwen.

staat er in Genesis 3: ‘Ik zal vijandschap zetten…’. Als wij slaven van de

Ik kan in alle vrijheid nu werken, mijn vrouw en

zonde geworden zijn, gaat God zijn bevrijdingsstrijd voeren. Vervolgens

kinderen liefhebben, in alle openheid hen christelijk

worden er ook mensen bevrijd – God zij dank. Een oude zuster stierf

opvoeden. Ik mag in alle openheid mijn geloof belij-

na een lang leven met grote teleurstelling en moeite, maar met een

den en mijn Heer aanbidden.

glimlach en vol Godsvertrouwen. Een meisje deed belijdenis, terwijl

Echte vrijheid gaat voor mij nog dieper. Het is de

haar vader en broers geen stap meer in een kerkgebouw willen zetten.

vrijheid die ik vind bij Christus, die mij telkens weer

Na veertien jaar aarzelen en gesprekken voeren wordt een man van

bevrijdt van zonde en zondige patronen; die mij

vijftig jaar gedoopt. Zomaar drie verhalen die ik in de afgelopen drie

telkens weer laat ademen in de ruimte van Gods

maanden hoorde. Toch is en was hun leven vol strijd. Tegen zichzelf,

genade; die de macht van de duivel verbreekt.

tegen herinneringen, tegen anderen – tegen satan.

Vrijheid – dat is vrij kunnen ademen in de wereld van

Het geweldige evangelie is hierin: ik vecht als christen niet voor mijn

God.

eigen vrijheid. Ik vecht omdat ik door Christus bevrijd ben om dit gevecht aan te kunnen.

466 De Reformatie

Zuinig zijn op vrijheden Jan Westert ///

H

et verlangen naar godsdienstvrij-

Met de opkomst van niet-christelijke

minderheden borgen.

heid leidde in ons land ooit tot

religies doet dat recht soms zelfs pijn.

Dit aspect staat onder druk door het

politieke vrijheid. De Unie van Utrecht

Een moskee is het teken van de nabije

seculier-liberalistische denken. Non-

(1579) heeft daartoe een belangrijke

islam. Als islamitisch onderwijs een

discriminatie lijkt steeds meer de voor-

aanzet geleverd. Zij zorgde voor ge-

eigen richting wordt, is dat uitvoering

deur te worden naar de andere basale

wetensvrijheid voor ieder. Niemand

geven aan de vrijheid van onderwijs.

grondrechten. De SGP heeft dat met het

mocht overlast ondervinden vanwege

Christelijke politiek moet staan voor

vrouwenstandpunt ervaren. En als scho-

zijn religieuze opvatting. Vrijheid voor

het grondwettelijk recht voor allen;

len geen vrijheid zouden hebben in hun

openbare godsdienstoefening heeft nog

niet slechts voor het behoud van de

benoemingsbeleid, klinkt daarin de

een paar eeuwen op zich laten wachten

eigen verworvenheden. Dat is een

stem door van een meerderheid die het

vanwege de voorkeursbehandeling van

basaal uitgangspunt voor het christelijk

besef van zelfbeperking ter wille van de

de gereformeerden. In de grondwet is

vrijheidsdenken. Tolerantie zorgt voor

minderheid niet meer ziet. Zuinig zijn

de vrijheid van godsdienst uiteindelijk

gelijkberechtiging van minderheden.

op grondwettelijke vrijheden vraagt om

robuust geregeld in een recht voor

De kunst van de meerderheid is niet

ze scherp te borgen.

allen.

jouw wil opleggen, maar het recht van

Boekentip

Tekst: Rob van Houwelingen, TU Kampen ///

Arie Zwiep, universitair docent aan de Vrije Universiteit,

geruststellende conclusie. Er blijkt voldoende stabiele basis te

heeft een tweedelige inleiding in de Bijbelse hermeneutiek

zijn om zinnige uitspraken te doen over de betekenis van Bijbelse

gepubliceerd . Hermeneutiek is, kort gezegd, de kunst van het

teksten, over de legitimiteit en validiteit van sommige interpretaties

interpreteren. Het gaat hier om een historische inleiding.

en de absurditeit van andere. Daarmee kunnen we voorlopig vooruit!

1

Maar lessen trekken uit het verleden is niet verkeerd. Arie Zwiep, Tussen tekst en lezer.

Het eerste deel behandelde de periode tot aan de twintigste

Een historische inleiding in de bijbelse

eeuw. In dit tweede deel maakt Zwiep duidelijk hoe de

hermeneutiek. Deel II: Van moderniteit naar

hermeneutiek zich emancipeerde van een hulpwetenschap ten

postmoderniteit. Amsterdam (VU University

dienste van de (christelijke) exegese van de Bijbelse geschriften

Press), 2013. 573 pagina’s, € 39,95.

naar een allesomvattende discipline die funderend is voor de geesteswetenschappen, met als gevolg dat de Bijbelse hermeneutiek bijna overwoekerd raakte. Behalve theologen als Barth

1 Zie voor een bespreking van deel 1 De Reformatie jrg. 85 nr. 12, 19 dec. 2009, pag. 182

en Bultmann komen ook filosofen als Gadamer, Wittgenstein en Ricoeur voorbij. Toch weet Zwiep voortdurend voeling te houden met

Wilt u ook een recent verschenen

de uitleg van de Bijbel. Jammer dat de zogeheten ‘heilshistorische

boek onder de aandacht van de

school’ door hem niet wat positiever gewaardeerd wordt.

lezers van De Reformatie brengen?

Voor wie vreest dat bij zoveel verschillende modellen en

Mail uw boekentip naar redactie@

perspectieven geen enkele uitleg meer vaststaat, trekt Zwiep een

dereformatie.nl

De Reformatie 467

Nieuws en persberichten Relatie GKv en het Joodse volk

met een beperking. Materiaal kan door bezoekers op verschillende manieren

instructie-avond, Zwolle • zaterdag 28 september: Micha Young

doorzocht worden: via zoektermen,

instructie-ochtend op het YFC Trai-

Yachad is de organisatie in de Gerefor-

door het aanklikken van trefwoorden of

ningsevent, Woerden

meerde kerken (vrijgemaakt) die zich

door te bladeren in categorieën.

inzet voor de ondersteuning van de evangelieverkondiging onder het Joodse volk. Daarbij zijn er twee werkrichtin-

• zondag 20 oktober: wereldwijde Micha Zondag

Trainingsevent ‘Dichterbij jongeren’

gen: er worden contacten onderhou-

Aanmelden voor een instructiebijeenkomst of meer informatie opvragen kan via www.michanederland.nl.

den met Christusbelijdende Joden en

Youth for Christ organiseert op 28

gemeentes in Israël en enkele concrete

september een trainingsevent. Het

lokale evangelisatieprojecten in dat

Trainingsevent is speciaal bedoeld voor

land gefinancierd; en tegelijk wordt

kerkelijke jongerenwerkers, jeugdou-

geprobeerd in de GKv de liefde voor

derlingen, jeugdleiders en voorgangers.

het Joodse volk levend te houden en te

Je blijft op de hoogte van de laatste

Al vele jaren werken diverse instanties

stimuleren. Op vrijdag 4 oktober orga-

ontwikkelingen in het jongerenwerk en

binnen onze kerken samen op het

niseert Yachad in samenwerking met de

je komt in contact met andere jeugdlei-

gebied van scholing, regelingen en

Theologische Universiteit (Broederweg)

ders. Het thema is ‘Dichterbij jongeren’.

begeleiding van predikanten. Maar

Kampen een studiedag over de relatie

Er zullen verschillende workshops te

sinds de laatste synode in Harderwijk is

tussen de GKv en het Joodse volk.

volgen zijn, waaronder een van Anko

aan onderlinge afstemming en coördi-

De bijeenkomst wordt gehouden in het

Oussoren, adviseur bij Centrum Dienst-

natie meer structuur gegeven. In 2012

gebouw van de Theologische Univer-

verlening Gereformeerde Kerken.

is dit in onderling overleg voorbereid

siteit in Kampen (TUK) en begint om

Meer informatie is te vinden op de web-

door Predikantenvereniging | cgmv,

15.30 uur. Belangstellenden kunnen

site van Youth for Christ: www.yfc.nl.

Theologische Universiteit Kampen, Steunpunt Kerkenwerk, Deputaten Pro-

zich vooraf aanmelden als deelnemer. Ga voor meer informatie en aanmel-

‘Micha’ werkt door

bleembehandeling en Vereniging VSE. Met veel enthousiasme hebben deze

ding naar www.yachad.nl.

Multimediamateriaal beschikbaar

Raad van Advies in predikantszaken officieel van start

De Micha Cursus en Micha Young zijn

partijen tot doel gesteld elkaar scherp

praktische hulpmiddelen voor diaconie-

te houden bij het uitoefenen van de

ën om gemeenteleden te stimuleren tot

taken gericht op de ondersteuning van

een diaconale en duurzame levenshou-

predikanten. Daaronder valt uiteraard

De website www.opkijken.nl is ver-

ding. Deelnemers leren hoe ze ‘Goed en

ook de advisering aan kerken rondom

nieuwd. De website bevat filmpjes,

recht’ kunnen doen in hun eigen leven.

predikantszaken. Dit gestructureerd

geluidsfragmenten, PowerPoint-presen-

Daarnaast is er de jaarlijkse Micha

overleg dwingt tot elkaar tijdig infor-

taties, afbeeldingen en PDF-bestanden

Zondag waarin duizenden kerken we-

meren, naar elkaar luisteren, te komen

die bedoeld zijn om allerlei werk in de

reldwijd samen stil staan bij armoede

tot onderlinge beleidsafstemming en

kerk te ondersteunen.

en onrecht. Dit jaar onder de titel: ‘Ik

waar mogelijk gezamelijk (organisatie-

Het materiaal op www.opkijken.nl is ge-

hoor jullie klacht’. De bedoeling is om

overstijgende) zaken gecoördineerd in

koppeld aan Bijbelhoofdstukken en ca-

vervolgens met die kennis ook daadwer-

beweging te brengen.

techismuszondagen en is geschikt voor

kelijk te werken aan gerechtigheid. Het

In de toekomst zal de Raad van Advies

gebruik in kerkdiensten en Bijbelstudie-

kerkenpakket is vanaf juli te downloa-

de kerken en predikanten over diverse

verenigingen. Daarnaast is er op Opkij-

den via www.michazondag.nl.

onderwerpen nader informeren. Voor

ken.nl een zogenaamd portal ingericht

De volgende data staan gepland in 2013:

meer informatie: J. Los (voorzitter),

voor catecheten. Ook wordt er gewerkt

• woensdag 28 augustus: Micha Cursus

06-53846776 Bureau Steunpunt

aan portals voor andere specifieke doelgroepen: beamerteams en mensen 468 De Reformatie

instructie-avond, Amsterdam • woensdag 11 september: Micha Cursus

Kerkenwerk, 038-4270455 of [email protected]