STEL U VOOR.... Stel u voor: u hebt een buitengewone ervaring gehad: iemand uit uw omgeving is gestorven en is op datzelfde moment bij u geweest om afscheid te nemen. Ik noem maar wat. Zulke dingen gebeuren. Mensen die paranormale ervaringen of gaven hebben - en dat zijn er nogal wat - komen beslist in hun omgeving anderen tegen die 'alles wat paranormaal is onzin vinden'. Dat kan behoorlijk pijnlijk zijn, vooral wanneer u het gevoel hebt dat u een stervende zou kunnen helpen, of troost zou kunnen bieden aan iemand die pas zijn partner heeft verloren, of u hebt een bijna dood ervaring achter de rug waarvan u zo dolgraag uw naasten deelgenoot zou willen maken. Het blijkt dat psychische gaven of argumenten, maar ook heel plotselinge en onverwachte ervaringen relaties kunnen laten barsten, vriendschappen kunnen verstoren en de omgang met onze kinderen onder druk kan zetten. Een gesprek over wat u bezighoudt is dan moeilijk, en meestal onmogelijk. Misschien gaat u die dan ook liever uit de weg, omdat u bang bent voor conflicten. En dat is het niet waard.... Reden te meer om na de denken over hoe we 'anti'-argumenten kunnen pareren. Daarover gaat deze brochure. Maar eerst een paar feiten op een rijtje. Wetenschappers en mensen die de wetenschap als hun ijkpunt, richtlijn en vraagbaak nemen, komen vaak met voor de hand liggende verklaringen voor buitengewone ervaringen. Het is hier niet de bedoeling om al die verklaringen over één kam te scheren en wetenschappers op een hoop te gooien. Dat zou buitengewoon dom en kwalijk zijn. Er zijn veel integere wetenschappers die goed onderzoek doen en openstaan voor meerdere verklaringen. Het is ook beslist niet zo dat elke rationele verklaring per definitie onjuist is en iedere ervaring per definitie van 'hogerhand' komt.. Want laten we wel wezen: er zíjn mensen die zich dingen inbeelden of ergens een slaatje uit proberen te slaan. Er zíjn mensen die interessant willen doen en er zíjn psychiatrische of somatische kwalen die bijzondere geestelijke toestanden teweeg kunnen brengen. Dat is een feit, en daar moeten we de ogen niet voor sluiten. 1
Nu eerst een paar rationele verklaringen zoals ze in de literatuur voorkomen. Een beetje eenzijdig en ongenuanceerd, maar dat is omwille van de duidelijkheid. Een Bijna Dood Ervaring is: a: zuurstofgebrek in de hersenen, of: b. morfine of: c. stofjes in de hersenen die visioenen geveroorzaken, of: d. een herbeleving van de geboorte, waarbij dan de 'tunnel' staat voor het geboortekanaal. Een uittreding of astrale belevenis is: een illusie. Prikkelt men een bepaald hersengebied, dan krijgt men de ervaring dat men zweeft. Het zien/horen/voelen van overledenen is: een hallucinatie ingegeven door verdriet of wensgedachten, of in het geval van mediums: bedrog, het z.g, 'cold reading'. Een mystieke ervaring is: de illusie van een waarschijnlijke lijder aan epilepsie van de temporale kwab van de hersenen. Reïncarnatieherinneringen zijn: 1. fantasie of: 2. cryptomnesie: verborgen herinnering. Poltergeist is: de vernielzucht van een gestoorde puber Remote Viewing/Helderziendheid is: een slag in de lucht. Treffers zijn toeval. Telekinese is: boerenbedrog, een goocheltruc Stemmen horen is: gekte Dieren een paranormaal aanvoelingsvermogen toedichten is: de wensgedachte van eigenaars van huisdieren die van hun dier een mens willen maken. (Dit is Oscar, de verpleeghuiskat die voorspellen kan dat iemand gaat ▲ sterven)
2
ONDERZOEK Dit lijstje kan nog met de nodige punten worden uitgebreid, maar dat heeft weinig zin. Waar het me eigenlijk om gaat is dat er voor alles altijd een argument te bedenken is, voor - of tegen. Natuurlijk bestaat er zoiets als objectief onderzoek. Men heeft daarvoor machines ontworpen die elektronisch bediend worden, en er zijn allerlei proeven bedacht die HERHAALBAAR zijn. Want dat is het sleutelwoord: herhaalbaar betekent dat de resultaten van proeven in een grafiek gezet kunnen worden en geanalyseerd. Alle specifieke kenmerken van de proefpersonen en van de proeven kunnen zo geregistreerd worden, waardoor de uitkomsten van een proef duidelijk zijn en niet voor meerdere uitleggingen vatbaar. Men noemt dat 'onder gecontroleerde omstandigheden' een experiment doen. Zulke herhaalbare proeven gaan dan ook altijd over de interactie tussen de proefpersoon en een 'middel' om de proef gestalte te geven. Dat kan zijn een pak kaarten dat geraden moet worden, of de omstandigheden bijvoorbeeld een prikkelloze ruimte - waarin de proef plaatsvindt, of elektronische apparatuur die beïnvloed moet worden, of een bepaald protocol dat gevolgd wordt. IETS geeft eenheid aan zulke proeven, bepaalt de herhaalbaarheid en zo de mogelijkheid om er conclusies uit te trekken.
ERVARING Anders is dat met de menselijke ervaring. Ervaringen zijn aan geen enkele wet gebonden. Ze vinden plaats in de huiskamer, in bed, misschien wel in bad. Ze kunnen iemand overrompelen in een menigte of wanneer hij een eenzame wandeling maakt in de natuur. Iedere menselijke ervaring uit het hele brede veld van de parapsychologie moet noodzakelijkerwijs geïnterpreteerd worden. Er zijn vragen te beantwoorden over de persoon die het meemaakt, de omstandigheden waaronder het plaatsvindt, en de reden van de ervaring (als die er is).
3
Ook al gaat het over een ervaring die vaak voorkomt, bijvoorbeeld een Bijna Dood Ervaring, dan nog zijn er heel veel 'variabelen'. Geen enkele ervaring is precies hetzelfde, want ieder mens verschilt en de omstandigheden rond de ervaring verschillen. Zo'n ervaring is niet herhaalbaar; men kan er geen proeven mee nemen in een laboratorium onder gecontroleerde omstandigheden. Stel je voor! En dus moet men zulke en miljoenen andere ervaringen interpreteren. Dat interpreteren gebeurt door parapsychologen op grond van alle gegevens die ze hebben over soortgelijke ervaringen. Dat is de enige manier om er een 'patroon' in te ontdekken. Want zo'n ervaring, élke ervaring, is per definitie subjectief. WETENSCHAPPELIJKE TWIJFELS En dat is nou precies wat de parapsychologie - de wetenschap van het paranormale - en ook de mensen die die ervaringen hebben zo kwetsbaar maakt voor aanvallen van buitenstaanders. Om even bij wetenschappers te blijven: Parapsychologische verschijnselen zijn niet in een duidelijk hokje te stoppen, zoals bijvoorbeeld astronomie, of scheikunde. Als een astronoom een ster heeft ontdekt, zal een medicus niet zeggen dat dat onzin is, net zomin als de astronoom zich met de behandeling van een patiënt zal bemoeien. Met buitengewone menselijke ervaringen ligt dat anders. Niet alleen parapsychologen hebben daar hun zegje over, maar ook medici, hersenspecialisten, psychiaters en psychologen, statistici, filosofen en theologen en niet te vergeten: goochelaars! Vooral die laatste groep is heel actief in het 'beoordelen' van parapsychologie, hoewel ze zelf natuurlijk geen wetenschappers zijn. INTERPRETATIE Wanneer de parapsychologie met het resultaat van bepaalde onderzoeken naar buiten komt, springen wetenschappers uit alle richtingen opgewonden op en neer, en dan begint de interpretatie van zo'n onderzoek . Maar interpreteren van paranormaal onderzoek doet iedere wetenschapper vanuit zijn eigen vakgebied. Dat betekent dat zijn 'uitleg' beperkt zal zijn tot dat kleine gebiedje waar hij werkelijk verstand van heeft. Als het gaat om bijzondere menselijke ervaringen......staan die wijd open 4
voor interpretatie vanuit diverse wetenschappelijke disciplines. Daarbij blijkt dat wetenschappers ook maar mensen zijn, en dat ieder zijn persoonlijk geloof en persoonlijke kijk op de wereld mee laat spreken in hoe hij de ervaringen van anderen beoordeelt. Lang niet altijd zijn het wetenschappelijke argumenten die de doorslag geven. Vaak spelen er hele andere dingen een rol. Emoties bijvoorbeeld. Het idee dat er dingen bestaan die vragen om een andere, bredere kijk op de werkelijkheid maakt veel wetenschappers heel bang. Het is zo 'onwetenschappelijk' ongrijpbaar en niet te verklaren. Daarom willen ze er liever niet mee geconfronteerd worden. Anderen hebben meteen een verklaring bij de hand: die mevrouw of dat kind is psychisch gestoord en heeft medicijnen nodig. Of: het is een wensdroom dat er leven na de dood is, en daarom denken mensen dat ze wat meemaken. Een atheïst zal zeggen: er is geen God en dus geen ziel. Een orthodoxe theoloog zal (misschien) zeggen: er is een God en al het andere is van de duivel. Een hersenspecialist zal zeggen: die persoon heeft een hersenafwijking en daar komt het door. En zo wordt er door iedereen gespeculeerd en geïnterpreteerd. Vanuit het eigen geloof. Vanuit de eigen angst. Vanuit de eigen beperking. Van wérkelijke bewijzen in het onderzoek naar paranormale verschijnselen kan alleen sprake zijn als objectieve apparatuur die bewijzen levert en elke andere verklaring is uitgesloten. En dat is nou eenmaal in de meeste gevallen onmogelijk. Al het andere, subjectieve, is aanvechtbaar en zal dat altijd blijven. EEN PAAR VOORBEELDEN Neem nu zoiets als 'Temporal Lobe Epilepsie' - epilepsie van de temporaalkwab. Mensen met mystieke of religieuze ervaringen zouden daar, volgens een gangbare theorie, aan lijden. Mij treft dit om twee redenen: gezien de grote hoeveelheid mensen die religieuze en mystieke 'verlichtingservaringen' hebben (gehad) kunnen we ons terecht afvragen hoe algemeen nou net díe vorm van epilepsie zou moeten zijn om in al die gevallen de verklaring te leveren. Bovendien: van alle gevallen in het verleden kunnen we zoiets van z'n levensdagen nooit meer achterhalen, en dus ook niet bewijzen. Zo'n theorie zal zeker in sommige gevallen kloppen, maar dan rijst daar meteen de vraag hoe ervaringen ontstaan die niet op die manier verklaard kunnen worden. Vervolgens kunnen we ons afvragen wat dat dan eigenlijk zegt over die ervaring. Is hij alleen 'echt' als de 'ervaarder' geen epilepsie heeft? Of is hij in geen van beide gevallen 'echt', en alleen een product van onze vruchtbare fantasie? 5
Zelf heb ik ooit een mystieke ervaring gehad, en ik kan u verzekeren dat die echt was, en dat ik heel beslist niet aan epilepsie lijd. Ander voorbeeld: Er is een oogkwaal die luistert naar de naam 'Bonnet-Syndroom' . Veel oudere mensen hebben er last van. In medische termen heet dat 'macula degeneratie'. Lijders aan het syndroom van Bonnet gaan slecht zien. Maar in andere opzichten zien ze prima. Ze zien namelijk de wonderlijkste wezens rondlopen, in hun kamer, op straat, over de tafel. Sprookjesfiguren, dieren, kleine mensjes. En het wonderlijke is dat iedere lijder aan deze kwaal soortgelijke beelden ziet. Wetenschappers hebben een verklaring: wie slechter gaat zien krijgt last van hersenen die ondervoed raken. Wat doen dan die slimme hersens van ons: die maken hun eigen beelden. Verklaard? Niks daarvan. Want mensen met andere oogkwalen hebben helemaal geen cent last van hallucinaties, niet van het Bonnet type en niet op een andere manier. En mensen die een tijd lang zonder visuele en auditieve prikkels blijven gaan soms dingen zien en horen, maar totaal anders dan de lijder aan het syndroom van Bonnet. Dus waar komen die 'typische' beelden vandaan? Vragen, vragen..... Nog een voorbeeld: Mensen die psychotisch zijn, zien de werkelijkheid anders en horen vaak stemmen. Psychiaters zeggen dan: dat zijn innerlijke stemmen, van jezelf, of van je ouders, en die zitten gewoon in je zieke hoofd, ook al beleef je ze alsof ze 'van buitenaf' komen. En die hallucinaties... Maar ook mensen zonder een psychiatrische achtergrond horen soms stemmen, in hun hoofd, en toch van 'elders'. Soms zien ze ook wel eens iets wat er in deze werkelijkheid niet is. En niet alleen mediums! Het punt is: een 'verklaring' is vaak iets wat veel vragen oproept en er geen enkele écht bevredigend beantwoordt. Ergo: In het geval van verklaringen doen we er goed aan niet meteen 'o zit dat zo' te roepen, maar ons af te vragen wåt er nou eigenlijk precies verklaard is. Als we voorzichtig speculeren... Het zou wel eens kunnen zijn dat er bij sommige mensen met schizofrenie, met het syndroom van Bonnet, met temporaalkwab - epilepsie, door blikseminslag of een Bijna Dood 6
Ervaring en met nog legio andere aandoeningen, een poort wordt geopend tussen deze werkelijkheid en een andere, waardoor die mensen dingen zien en horen die misschien wel echt bestaan. Net als helderzienden, mediums, of mensen die een Bijna Dood Ervaring hebben. Echt. Uit een andere dimensie. WAT HEBBEN ZE ER TEGEN? Wat hebben mensen tegen het paranormale? Het kan zijn dat ze griezelen bij het idee dat er dingen bestaan die ze niet kunnen zien. Het kan ook zijn omdat ze zich om allerlei redenen hebben afgesloten voor geestelijke zaken, vanwege slechte ervaringen met religie, bijvoorbeeld. Of misschien hebben ze een keer het verkeerde medium bezocht of een voorspelling gehoord die niet uitkwam. Soms is een enkele ervaring voldoende voor een levenslange aversie. Het kan ook zijn dat ze door de bomen het bos niet meer zien, en dat is niet zo gek. Want het hele veld van 'het paranormale' omvat tegenwoordig ook ineens UFO's, graancirkels, tarot en astrologie, en onverklaarbare gebeurtenissen zoals kikkers die uit de lucht komen vallen, of Bigfoot en andere merkwaardige wezens. Op internet en in veel literatuur vallen 'onverklaarbaar' en 'paranormaal', vaak samen. Dat is onzin. We moeten proberen om niet alles op een hoop te gooien, anders weten we niet meer waar we het over hebben. DE MENSEN OM ONS HEEN Maar wat doen we nu met onze omgeving, en hoe betrekken we ze in onze ervaringen zonder ze kopschuw te maken? U kent vast de dooddoeners, zoals: "Er is nog nooit iemand teruggekeerd om het te vertellen". Of: "Parapsychologie is geen wetenschap maar een geloof". Of: "Er heeft nog nooit iemand dat miljoen van James Randi geclaimd", of: "Ja kom zeg...daar ben ik echt te nuchter voor." En daarmee lijkt dan alles gezegd.
7
De 'nuchtere' voegt daar vaak dat veel gehoorde - maar volstrekt onlogische credo aan toe: "ik geloof het pas als ik het met eigen ogen heb gezien." Zo iemand kunnen we aan zijn woord houden, door hem te vragen of hij
1. bedoelt dat alle mensen die 'iets zien' leugenaars zijn, en 2. of hij alle andere dingen waar hij in gelooft, God misschien, of de zwaartekracht, of het bestaan van virussen, ook allemaal 'met eigen ogen' heeft gezien? Nee toch? Nou dan. Mensen die zichzelf te 'nuchter' vinden zien ons als zwevers en dwepers. Die mensen kunnen we (misschien) overtuigen door met nuchtere, verstandelijke argumenten te komen. Met het weerleggen van de kreet dat 'er nooit iemand is teruggekeerd', zullen wij hopelijk weinig moeite hebben. Het argument dat parapsychologie geen wetenschap is, is erg geliefd bij mensen die niets van wetenschap afweten, en bij wetenschappers zelf. Zeg in zo'n geval: Parapsychologie is een wetenschap die gebruik maakt van wetenschappelijke methoden. Wie de literatuur kent zal daar geen ogenblik aan twijfelen. Parapsychologie wordt bedreven door wetenschappers uit diverse disciplines, aan universiteiten en gespecialiseerde instituten, en bij onderzoek wordt gebruik gemaakt van moderne techniek en moderne inzichten. In geen enkel opzicht doet de parapsychologie wat methodiek betreft onder voor enige andere wetenschap, en onder haar beoefenaren zitten fysici, psychologen, astronomen, biologen en filosofen en zelfs Nobelprijs winnaars. Het argument van dat miljoen is een instinker, maar wees er van verzekerd dat de goochelaar James Randi, die al sinds jaar en dag die prijs uitlooft maar zich steeds op het laatste moment terugtrekt, absoluut niet van plan is om die prijs ooit uit te reiken. Persoonlijk ben ik geneigd om iedereen die een onwrikbaar oordeel heeft over wat dan ook, te vragen of hij ooit de moeite heeft genomen zich werkelijk te informeren. Heeft hij ooit een boek over het onderwerp gelezen? Op internet gezocht? Dat laatste geldt ook voor onszelf. Hoe beter we zelf geïnformeerd zijn, hoe beter we anderen te woord kunnen staan.
8
