Redactioneel. Koud bloed 11 verschijnt in december. Siem Eikelenboom & Marie-Anne van Wijnen. Koud Bloed 010 Binnnenwerk :31 Pagina 1

Koud Bloed 010 Binnnenwerk

26-08-2010

10:31

Pagina 1

Redactioneel Deze zomer bracht Paul Vugts in Het Parool het nieuws dat justitie onder gedetineerden een groot onderzoek heeft laten doen naar hun tatoeages. Het onderzoek heeft alles te maken met de zogeheten tattoo killers, een bende huurmoordenaars waarvan de leden rugbedekkende tatoeages van Chinese karakters hebben. Justitie hoopt zo te achterhalen of de bende meer leden heeft dan Redactie: Siem Eikelenboom Marie-Anne van Wijnen Uitgever en redactieadres: Nieuw Amsterdam uitgevers Jan Luijkenstraat 16 1071 cn Amsterdam [email protected] www.koudbloed.nl

tot nu toe is aangenomen. Voor Koud bloed schreef Paul Vugts een groot portret van deze mysterieuze groep. Witteboordencriminelen zijn onmisbaar voor de georganiseerde criminaliteit. Op het oog bonafide zakenmensen en hun adviseurs – notarissen, fiscalisten, boekhouders, medewerkers van trustkantoren, advocaten – zijn cruciaal voor het witwassen van geld dat in de misdaad is verdiend. Het proces dat eerder dit jaar

Redactiesecretariaat: Marije Braat, [email protected]

diende tegen vastgoedman Jan-Dirk Paarlberg mag wat dat betreft

Grafisch ontwerp: Mulder van Meurs, Amsterdam

En het vastgoed stond al niet in een goede reuk. In november

Abonnementen: Jaarabonnement (4 nummers): € 36,50 Voor opgave en/of wijzigingen: SP Abonneeservice Antwoordnummer 10542 2400 wb Alphen a/d Rijn Telefoon tijdens werkdagen van 9.00-17.00 uur: 0172-476085 Een abonnement afsluiten kan ook via www.koudbloed.nl Het abonnement kan op elk gewenst moment ingaan en wordt automatisch verlengd, tenzij 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd. Opzeggingen worden door ons schriftelijk bevestigd. Coverfoto: Symphonygebouw aan de Amsterdamse Zuidas. Copyright: Auteursrecht voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

illustratief heten. begint het monsterproces tegen verdachten van wat de grootste vastgoedfraude uit de Nederlandse geschiedenis wordt genoemd. Vasco van der Boon en Gerben van der Marel, auteurs van de bestseller De vastgoedfraude, portretteren hoofdverdachte Jan van Vlijmen aan de hand van een exclusieve verklaring van hemzelf. En dan zijn we er nog niet. Linde Eijking beschrijft hoe de politie te ver ging in haar ijver een vermeende incestpleger achter de tralies te krijgen. Gerard Trentelman sprak exclusief met de twee dochters van een vermoorde restauranthouder in Callantsoog; de moord is nooit opgelost. Historicus Albert L. Kort vond een dagboek van een Zeeuwse veldwachter die zijn vrouw vermoordde en schetst daarmee een fraai beeld van het leven op het Zeeuwse platteland. Jan Libbenga memoreert de opkomst en ondergang van de Brabantse kruidendokter die soepgroenten zou hebben verkocht als wondermiddel. En dan hebben we nog het fascinerende verhaal van de Amerikaan die niet alleen elektrische stoelen bouwt maar gevangenispersoneel ook instrueert hoe ze ermee om moeten gaan. Uiteraard zijn onze vaste columnisten ook weer van de partij.

isbn 978 90 468 0816 0

Koud bloed 11 verschijnt in december

Het is een vol maar mooi nummer geworden. Ons tiende alweer. Geniet en zegt het voort! Siem Eikelenboom & Marie-Anne van Wijnen


26-08-2010

10:31

Pagina 2

Inhoud nummer 10 4

Vasco van der Boon en Gerben van der Marel Sfinx Jan verbreekt het zwijgen

18

Bart Middelburg IN MEMORIAM Chung Mon

20

Paul Vugts De tattoo killers

34

Ewoud Sanders BARGOENS Een eigenaardig taaltje

40

Linde Eijking De wraak van een ex

49

Nico Dijkshoorn Misdaadgedichten

52

Rob van Scheers DE MISDAADFILM Frank Sinatra & The Mob

58

Joop van Riessen PLAATS DELICT Een gruwelijke moord in Amsterdam-Noord

68

Siem Eikelenboom en Vasco van der Boon De val van een kasteelheer


26-08-2010

10:31

Pagina 3

75

Leo Blokhuis MISDAAD IN DE MUZIEK Frankie & Johnny

78

Jan Libbenga De Raspoetin van Brabant

86

Gerard Trentelman De wrede dood van een altruïst

98

Jos Breukers HET VOORWERP Uitgehold boek

100

Susan Lehman Elektrische stoel of injectie?

110

Albert L. Kort De belevenissen van een dorpsveldwachter

123

Robby van der Meulen (naar een scenario van René Leisink) STRIP De tijd staat stil

126

Medewerkers


4 Koud bloed nr. 10

26-08-2010

10:31

Pagina 4


26-08-2010

10:31

Pagina 5

De geheime verklaringen van de hoofdverdachte van de vastgoedfraude

Sfinx Jan verbreekt het zwijgen door Vasco van der Boon en

Gerben van der Marel J an van Vlijmen, hoofdverdachte in de vastgoedfraude rond Bouwfonds en Philips Pensioenfonds, deed er na zijn arrestatie in november 2007 het zwijgen toe. Daarmee deed hij zijn bijnaam de Sfinx eer aan. Onlangs werd bekend dat hij toch in het geheim verklaringen heeft afgelegd tegen forensische accountants van PricewaterhouseCoopers. Hij hoopte op die manier een schikking te kunnen treffen over een schadeloosstelling, om zich verder te kunnen richten op de hoofdvragen van deze zaak: wat is toelaatbaar en wat is oplichting in een gunningtraject? Koud bloed publiceert exclusief uit het geheime verslag van die verhoorsessies. Daarin verklaart Jan van Vlij-

Foto links: Het Symphoniecomplex aan de Amsterdamse Zuidas werd het symbool van

men over zijn mysterieuze oom, over zijn Bouw-

de vastgoedfraude

fondsbaas ‘smeerkees’ Hakstege en over zijn domme

5 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:31

Pagina 6

oud-collega’s. Bescheiden is Van Vlijmen niet, wel eerlijk naar eigen zeggen. Zijn boodschap: ‘Iedereen deed het. Bijverdienen mocht gewoon.’

Het vermoeden is dat de onberispelijke zakenman met veel handlangers zijn zakken heeft gevuld met tientallen miljoenen euro’s.

6 Koud bloed nr. 10

Koning Jan heet hij in familiekring. Don Giovanni noemen zijn medeverdachten hem. Onder zakenpartners staat hij bekend als de Sfinx. Vooral die laatste bijnaam is toepasselijk voor Jan van Vlijmen, de spil van de vastgoedfraude rond Rabo Bouwfonds en Philips Pensioenfonds. De vastgoedtycoon uit Heemstede (1957) is zwijgzaam. Alleen een select gezelschap kent zijn wijsheid en sterkte. Een charmante schaker die al ruim voor zijn veertigste levensjaar multimiljonair is door de verkoop van zijn privébedrijf aan Nederlands grootste woningontwikkelaar, Bouwfonds. De telg uit een vooraanstaande Nederlandse familie staat sinds zijn arrestatie op 13 november 2007 ook bekend als ‘V001’: verdachte nummer één in het grootste fraudeonderzoek ooit. V001 is de codenaam waarmee het Openbaar Ministerie hem vanaf 2006 vol overtuiging bestempelt als de grootste witteboordencrimineel ooit. Een meesteroplichter. Op het hoofdbureau van de politie Kennemerland aan het Binnen Spaarne in Haarlem houdt hij zich aanvankelijk kranig. Het is niet ver van zijn huis in Heemstede maar wel een totaal andere wereld. Het vermoeden is dat de onberispelijke zakenman met veel handlangers zijn zakken heeft gevuld met tientallen miljoenen euro’s. Dat zou ten koste zijn gegaan van zijn werkgever Bouwfonds en de gepensioneerden van Philips. Van Vlijmen is op het politiebureau de rust zelve. Tot een tape wordt aangezet. In een voor witteboordencriminelen ongekende opsporingsactie heeft de Fiod-ECD afluisterapparatuur geplaatst in een hotelkamer waar Van Vlijmen zijn geheime vergaderingen houdt met medeverdachten en met geld en zakelijke beloftes paait. Pensioenfondsdirecteur Rob L. bijvoorbeeld. In het Mövenpick Hotel in Den Bosch smeden hij en Jan in het geheim plannen om de pensioenpot leeg te roven. Multimiljonair Van Vlijmen krijgt op 13 november 2007 om elf uur ’s ochtends in het politiebureau een stukje van een getapt gesprek te horen. Hij beluistert zijn eigen zware stem met het donkere timbre. Jan hoort een zelfverzekerde, bijna bezeten figuur. Een keihard onderhandelaar. Een liefhebber van het spel maar vooral van de knikkers die dat spel oplevert. Op de taps is het geknisper van bankbiljetten van 500 euro te horen. Jan betaalt ze met


26-08-2010

10:31

Pagina 7

genoegen aan zijn zakenpartner van Philips Pensioenfonds. Een man die gewoon in loondienst is maar graag stiekem wat bijbeunt. De ondervragers laten hem foto’s zien. ‘De geluidsopnamen en de foto’s spreken voor zich en vragen om een verklaring uwerzijds.’ Jan klapt dicht. Hij verklaart niets tegen zijn verhoorders.

Geen monster Zijn hechtenis valt hem zwaar. Maar het stilzwijgen houdt hij vol. Hij doet daarmee zijn bijnaam de Sfinx eer aan. Tijdens de zes maanden voorarrest wordt hem van alles voorgehouden. Urenlang krijgt hij te horen wat anderen hebben verklaard. Urenlang mag hij luisteren naar zijn eigen stem uit het zo abrupt afgebroken tijdperk waarin hij zulke grote successen boekte. Hij kan niet antwoorden. Hij is geen monster. Dit is een selectieve waarheid die justitie hem voorhoudt, denkt hij. Ik doe toch niet veel anders dan al die anderen in de vastgoedwereld? In april 2008 wordt Van Vlijmen vlak voor Koninginnedag op vrije voeten gesteld. Enkele dagen nadat Van Vlijmen uit zijn half jaar voorarrest vrijkomt, verschijnt de gevallen vastgoedman op een groot verjaardagsfeest van zijn goede vriend en buurman Jan de Jong. Het thema van diens vijftigjarige verjaardag zijn de jaren zestig. De feestgangers zijn uitgedost in hippiekleren. Voor een authentieke flowerpowersfeer steken sommige van de aanwezige vooraanstaande miljonairs grote joints op. Jan van Vlijmen is op dit feest voor het eerst weer onder de mensen na zijn eenzame voorarrest. Op de groepsfoto, van zo’n tweehonderd personen, staat hij kenmerkend achteraan, een beetje verscholen in de massa, opnieuw als een onbewogen standbeeld maar nu niet meer in gedachten bij de handel. Tegen zijn goede vriend Roel Pieper en diens vrouw kunnen Jan van Vlijmen en zijn echtgenote op het feest hun verhaal kwijt. Over de verschrikkelijke inval en het vreselijk lange voorarrest. Tijdens het feestgedruis moet Jan van Vlijmen in roze soulbroek met zijn vrouw, hippiesjaaltjes om hun voorhoofd, poseren voor een foto. Op de achtergrond een wigwam. Jan van Vlijmen is even zichzelf niet meer. Hij houdt zich liever op de achtergrond maar na de maanden voorarrest kan hij tenminste weer ademen.

Feestgangers Roel Pieper en Jan van Vlijmen

7 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:31

Pagina 8

Hij is weer mens. Welkom terug Jan. Als de voormalige clean cut zakenman daarvoor in een hippiepak moet, prima. De sfeer is uitzinnig op de zomerse dag. Voor de foto poseert de raadselachtige Sfinx met een zonnebril op en zijn dolblije echtgenote aan zijn zijde, geflankeerd door twee gebodypainte, vrijwel naakte vrouwen.

Eerlijk

Bouwfondsbaas Cees Hakstege en Jan van Vlijmen

8 Koud bloed nr. 10

Voor de buitenwacht en de opsporingsdiensten blijft Jan van Vlijmen na zijn vrijlating zo gesloten als een oester. Hij zegt niets over de verdenking dat hij vele miljoenen heeft weggesluisd van werkgever Bouwfonds en dat hij directeuren van Philips Pensioenfonds zou hebben omgekocht. Pas sinds kort is uitgekomen dat Jan in de tweeënhalf jaar zwijgen sinds zijn arrestatie wel in drie verhoren door forensische accountants van PricewaterhouseCoopers (PwC) zijn mond open heeft gedaan. In het geheime verslag van die verhoorsessies verklaart Jan over zijn mysterieuze oom. Over zijn Bouwfondsbaas ‘smeerkees’ Hakstege. Over zijn domme oud-collega’s. Bescheiden is Jan niet in deze verklaringen. Eerlijk is hij naar eigen zeggen wel. Zijn boodschap: ‘Iedereen deed het. Bijverdienen mocht gewoon.’ Als de Sfinx zich in 2009 meldt bij PwC heeft hij een duidelijke agenda. Hij kondigt via zijn advocaat aan ‘mogelijk wetenschap te hebben over mogelijke onregelmatigheden die zouden zien op oud-werknemers en/of oud-leden van de raad van bestuur en/of raad van commissarissen van Bouwfonds’. Maar omdat hij zijn eigen strafzaak ‘niet wil verstoren’ blijft Van Vlijmen zwijgzaam over de verdenkingen tegen hem persoonlijk. Over zijn eigen handelen en zijn motieven verklaart hij nog steeds vrijwel niets. Behalve dat zijn doel ‘altijd het verdienen van geld is geweest voor Bouwfonds en voor zichzelf’. Van Vlijmen zegt de financiële dimensie van deze fraudezaak zo snel mogelijk te willen afronden. Hij stelt PwC een schadeloosstelling voor. Omdat Jan zich vervolgens volledig wil kunnen richten op wat volgens hem de hoofdvragen van deze zaak zijn. Namelijk: wat is toelaatbaar en wat is oplichting in een gunningtraject, zo meldt het verslag van zijn verhoren. Als hij Bouwfonds schadeloos stelt, bekent hij daarmee ‘niet per definitie schuld’, benadrukt Jan. PwC: ‘Hij geeft aan zeer pragmatisch te zijn. Hij zit midden in een totaal geruïneerd leven en wil dit oplossen. Hij wil ervanaf.’


26-08-2010

10:31

Pagina 9

Ingetrapte ruit Pas ruim een jaar later – in juni 2010 – krijgt dit voorstel voor een schadeloosstelling daadwerkelijk gestalte. Kort voor de eerste regiezitting in de strafzaak tegen Jan en een veertiental medeverdachten ontvangt het Openbaar Ministerie vijf miljoen euro van Jan. Bouwfonds en Philips Pensioenfonds krijgen 70 miljoen euro van hem om onderling te verdelen. Op dit geld heeft justitie al beslag liggen. Sommigen noemen het daarom een sigaar uit eigen doos. Later herhaalt zijn advocaat dat de geste van Jan niet moet worden gezien als een bekentenis. Hij zou er ook niets voor hebben teruggehad. Van Vlijmen ‘neemt zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid’ door alvast zijn ‘hele vermogen’ op te geven voor de schadevergoeding. Daarna kan later alsnog worden vastgesteld wie nu verantwoordelijk is ‘voor de bij het voetballen ingetrapte ruit’. Maar als Jan in 2009 met de onderzoekers van PwC aan tafel zit, is de schikking slechts een voorstel. Hij probeert hen ervan te overtuigen dat hij toestemming had om bij te klussen bij Bouwfonds. Van verduistering in dienstbetrekking kan daarom geen sprake zijn, betoogt Jan. Dat heeft te maken met de aanpassing van zijn arbeidsvoorwaarden in 1998 bij Bouwfonds. ‘Tot 1998 had de heer Van Vlijmen uitsluitend het standaard, fiscaal toelaatbare, inkomen genoten uit zijn vennootschappen.’ In 1998 zou het contract van Van Vlijmen, in overleg met onder anderen zijn Bouwfondsbaas Cees Hakstege, zo zijn aangepast ‘dat hij de mogelijkheid kreeg om zaken te doen, mits niet voor concurrenten’. Zijn basissalaris was ‘relatief bescheiden ten opzichte van hetgeen elders in de vastgoedmarkt gebruikelijk is, maar dit kon worden gecompenseerd door nevenactiviteiten en -inkomsten in eigen vennootschappen’. Volgens Van Vlijmen was dit niet ongebruikelijk binnen Bouwfonds. Hij kwam namelijk naar eigen zeggen in 1995 bij Bouwfonds terecht in een organisatie waar zakelijke en privébelangen ‘door het hele bedrijf hand in hand gingen’. Directeuren en commissarissen van Bouwfonds hadden privévennootschappen voor hun nevenactiviteiten. Jan noemt als voorbeeld de in 2005 overleden Bouwfondscommissaris Theo Scholten. Die was eigenaar van een aanzienlijk stuk grond in het prijzige Bilthoven, genaamd ‘de Onvoltooide’. Hierop stond één bungalow. Scholten wilde er graag meerdere bungalows op bouwen. Daartoe moest de bestemming van de grond wijzigen. Er moest een vergunning worden afgegeven. Scholten was hier al verschillende jaren vruchteloos mee bezig.

Op dit geld heeft justitie al beslag liggen. Sommigen noemen het daarom een sigaar uit eigen doos.

9 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:31

Pagina 10

In 1997 vraagt Hakstege aan Van Vlijmen om te kijken of hij hier iets aan kan doen. Van Vlijmen beweert de bestemming daarna binnen twee jaar gewijzigd te krijgen. Scholten mag een serie bungalows in zijn riante achtertuin bouwen. De kosten zijn voor Bouwfonds. De opbrengst van de bungalowverkoop gaat naar Scholten. Die wordt daarmee een zeer vermogend man. Zo gaan ‘die dingen nu eenmaal in die tijd’, zegt Van Vlijmen.

Grootse feesten

‘Hij gaf veel om uiterlijk vertoon.’ Zo zou hij het belangrijk hebben gevonden om op de Mipim in een busje te worden rondgereden.

10 Koud bloed nr. 10

Hij wijst ook op de overleden oud-Bouwfondstopman John Simons. Die zou partijen bevoordeeld hebben in ruil voor smeergeld. ‘Maar hij weet dit niet zeker,’ concludeert PwC uit het gesprek met Jan van Vlijmen. Bouwfondspresident-commissaris Hans Wiegel zou zijn echtgenote ‘naar voren hebben geschoven’ voor de verkoop van wijn vanuit haar onderneming aan de grootse feesten van Bouwfonds. Van Vlijmen noemt ook de renovatie van een carillon te Arlington, een erebegraafplaats in Washington DC. De renovatie werd geïnitieerd door Bouwfondsdirecteur Berend Boks. Diens vader heeft dit carillon ontworpen. Het idee van Boks is volgens Jan dat ‘iedereen die zaken deed met Bouwfonds’ geacht werd hieraan te doneren. ‘Iedereen’, met name de leveranciers van Bouwfonds, doet dat ook. Van Vlijmen zegt ook zelf te hebben betaald. Jan vertelt PwC hoe hij in 1995 bij Bouwfonds terechtkwam in een bedrijf waar ze geen verstand hebben van vastgoed. De cultuur bij Bouwfonds was ‘absoluut over the top’, staat in het gespreksverslag dat PwC maakte voor opdrachtgever Bouwfonds, dat nu Rabo Vastgoedgroep is. ‘Als voorbeeld hiervan noemt hij het feit dat het kerstdiner in 1995 een miljoen gulden zou hebben gekost. De heer Van Vlijmen voelde zich hierbij niet prettig en wilde de bestaande cultuur een halt toe roepen.’ De kersverse oud-Bouwfondsdirecteur, die niet bekendstaat om zijn uitspattingen en vrijwel geen alcohol drinkt en niet rookt, vertelt dat hij geen vrienden maakt als hij zijn Bouwfondsmedewerkers in 1996 verbiedt de Mipim te bezoeken. Dat is de jaarlijkse vastgoedbeurs in het Zuid-Franse Cannes waar iedereen die er toe doet in het vastgoed flaneert en zich laaft aan drank en spijs. De ingreep van de dan geen veertig jaar oude Van Vlijmen leidt volgens hem tot ‘ergernis’ bij de leden van de raad van bestuur, ‘die zelf nu ook geen mogelijkheden zagen om te gaan’ naar het geliefde jaarlijkse uitstapje. Van Vlijmen laat niet onvermeld dat zijn grote baas Cees Hakstege, ook bekend als beauty-Cees, juist erg kon genieten in Cannes. ‘Hij gaf veel om uiterlijk vertoon.’ Zo zou


26-08-2010

10:31

Pagina 11

hij het belangrijk hebben gevonden om op de Mipim in een busje te worden rondgereden. Hij is dan als het ware Mister Bouwfonds.

Bedremmeld Van Vlijmen moet hier naar eigen zeggen weinig van hebben. Hakstege krijgt jaren later in 2001 een royaal afscheid in de Amsterdamse Stopera aangeboden door Bouwfonds. Daar laat hij zich voorrijden in een koets van vastgoedtycoon Cor van Zadelhoff. Van Vlijmen houdt niet van zo’n netwerkpartij en staat er wat bedremmeld bij in de gang van de Stopera. De onopvallende vastgoeddirecteur komt uit een vooraanstaande familie in de omgeving van Heemstede-Aerdenhout. Hij woont al jaren op een enorm landgoed in de buurt. Hij weet met gemak nauwe contacten aan te boren bij topondernemers en de crème de la crème van de financiële wereld. Maar een corpsbal is Jan absoluut niet. Van uitbundig uiterlijk vertoon moet hij weinig hebben. Onder werktijd is hij altijd onberispelijk in het standaard blauwe pak gestoken van de doorsnee zakenman. In zijn vrije tijd is hij vooral bezig met privébeslommeringen. Zoals het onderhoud van zijn boot en zijn wagenpark. Op de extraverte feestjes en partijen van de vastgoedwereld is hij liever niet aanwezig. Als dat toch moet vanwege de business staat hij tussen het feestgedruis als een onbewogen standbeeld, met zijn gedachten bij de handel. ‘De heer Van Vlijmen begrijpt,’ aldus het gespreksverslag van PwC, ‘dat hij wellicht een indruk heeft achtergelaten als een in verhouding koele, zakelijke, uitsluitend op werk gefocuste man. De heer Van Vlijmen geeft aan dat hij deze houding ten opzichte van de bestaande cultuur bewust heeft aangenomen.’ Zijn bedrijf Van Vlijmen Vastgoed bouwde ‘niet op risico’. Dat was volgens hem wel het geval bij Bouwfonds toen hij daar binnenkwam. Daar werd ongeremd gebouwd zonder dat het gebouw van tevoren was verkocht of verhuurd, zegt Van Vlijmen. ‘Bouwfonds was verlieslijdend. Er was sprake van één goed, groot, project in Rotterdam.’

Onder werktijd is hij altijd onberispelijk in het standaard blauwe pak gestoken van de doorsnee zakenman.

Wrang Voor zijn mededirecteur Berend Boks heeft Jan van Vlijmen geen goed woord over. Wrang, want het was juist deze Boks die de overname van Van Vlijmen Vastgoed initieerde, zegt Van Vlijmen tegen PwC. De twee kennen elkaar van een studiereis in 1994 naar Hongkong. Hier was Koning Jan naar eigen zeggen op uitnodiging van Piet van der Plas van verzekeraar Amev, dat later opging in Fortis. Van der Plas brengt Boks met Van Vlijmen in contact. De Amev-



26-08-2010

Sommige cynici zeggen dat Jan zelfs nu tijdens zijn strafproces met een verkoop bezig is. De verkoop van een voor hem ontlastende versie van de werkelijkheid.

10:31

Pagina 12

topman wijst erop dat Van Vlijmen Vastgoed voor Bouwfonds mogelijk een goede overname-kandidaat zou zijn. ‘In eerste instantie wilde Van Vlijmen zijn bedrijf niet verkopen. Van Vlijmen Vastgoed was een autonoom bedrijf, dat goede banden onderhield met belegger Janivo en het Ahold pensioenfonds.’ In tweede instantie zwicht Jan voor de belangstelling van Bouwfonds, omdat hij er zelf wel beter van zou worden. Van Vlijmen zegt dat hij tijdens dit verkoopproces wordt geadviseerd door fiscalist Bernard Bavinck, die daarna in de Hoge Raad zitting neemt, en zijn notaris. In de ogen van Van Vlijmen is Boks ‘geen echte projectontwikkelaar’. Ook de door Van Vlijmen voorgestelde vorm van samenwerking, waarbij Boks ‘de linten doorknipte’ en Van Vlijmen de operationele gang van zaken bij de Bouwfondsdivisie aanstuurde, blijkt geen succes. Dit leidt ertoe dat Van Vlijmen onder andere tegen de grote baas Cees Hakstege zegt dat hij niet langer met Boks wil samenwerken. Van Vlijmen Vastgoed BV was immers net ‘met veel bombarie’ overgenomen door Bouwfonds. Dus moest Boks weg en niet Van Vlijmen. Niet meer dan logisch, aldus Van Vlijmen tegenover PwC. Hij zegt ‘het uitgangspunt van voorzichtigheid’ bij Bouwfonds te hebben geïntroduceerd. ‘Hij werkte zelf zeer risico-avers,’ aldus PwC. ‘Bij Van Vlijmen Vastgoed was er altijd sprake van een veilig financieel beleid. De heer Van Vlijmen liet beleggers in termijnen betalen, in tegenstelling tot hetgeen gebruikelijk was, namelijk bij oplevering.’ Jan staat bekend als een koele handelsman die alles kan verkopen wat los en vast zit. Dat doet hij al 35 jaar onafgebroken, sinds zijn zestiende. Van tweedehandsbrommers in zijn jeugd tot tweedehandsauto’s als student, culminerend in stapels stenen als volleerd vastgoedbaas. Sommige cynici zeggen dat Jan zelfs nu tijdens zijn strafproces met een verkoop bezig is. De verkoop van een voor hem ontlastende versie van de werkelijkheid. Jan is een handelsman met dierlijke instincten. Kent honderden telefoonnummers uit zijn hoofd. Hij heeft altijd een telefoon aan zijn oor. Per jaar voert hij achtduizend zakelijke telefoongesprekken. Voor de intelligente Van Vlijmen lag vooral in de wereld van de stenen het geld voor het oprapen.

Gigageldwolf


Over de persoon Van Vlijmen is veel minder bekend. Dat zou Jan ook graag zo willen houden. Net als veel andere inwoners van Aerdenhout en omgeving koestert hij achter hoge schuttingen zijn pri-


26-08-2010

10:31

Pagina 13

vacy. Voor sommigen symboliseert Jan, net als de sfinxen in het oude Egypte, het raadsel van het menselijk bestaan. De praktiserend katholiek lijkt verscheurd te worden door een dierlijke hebzucht naar geld enerzijds en anderzijds een verheven streven naar onthechte spiritualiteit en harmonie. Zakenpartners noemen hem een gigageldwolf. Zijn buren spreken over rupsje-nooitgenoeg. Terwijl hij het lang niet zo breed liet hangen als de mensen die wel de Quote 500-rijkenlijst sieren. Hij is wel een botenman. En een liefhebber van auto’s. Justitie neemt in november 2007 een aardig wagenpark in beslag: een klassieke Jaguar en een klassieke Peugeot thuis. In Loosdrecht staan drie klassieke Mercedessen, een 450sel, een 280se en een 600. Helemaal in zijn nopjes is Jan met zijn mobiele telefoonnummer,want dat eindigt op 405915. Van de Peugeot 405 en de Porsche 915, twee automodellen waar Jan wat mee heeft. Als Jan van Vlijmen halverwege de jaren negentig toch de Quote 500-lijst van rijkste Nederlanders binnenkomt, koopt hij voor zichzelf nog steeds bij voorkeur een shabby bruine tweedehands Mercedes. Daarmee rijdt hij naar zijn klanten, als onderdeel van een ingestudeerde act. ‘Want als je in een Rolls-Royce ergens voorrijdt, doe je geen zaken,’ legt Jan van Vlijmen binnenskamers uit. Jan van Vlijmen is niet een man die bij binnenkomst in een duur restaurant zijn ‘proletenbestek’ van autosleutels en mobiele telefoons op tafel gooit. Vooral omdat hij op zakenpartners geen verkeerde indruk wil maken. Hij wil als zuinig bekend staan en onder de radar blijven. Het zakenblad Quote had Van Vlijmen jarenlang niet eens opgemerkt als multimiljonair. Jan wil sympathiek gevonden worden en laat anderen royaal meeprofiteren. Maar zelf blijft hij liever op de achtergrond. Een keer gaf hij een interview aan een vakblad nadat hij zijn privébedrijf in 1995 had verkocht aan Bouwfonds. Het interview is niet meer te achterhalen. De journalist herinnert zich nog wel dat Jan hem een overdadig theeservies had gestuurd nog voor hij het verhaal had kunnen uitwerken.

Hij wil als zuinig bekend staan en onder de radar blijven.

Mental coach In zijn kielzog naar Bouwfonds neemt Van Vlijmen behalve zijn broer ook zijn mysterieuze oom mee. Dat is Nico Vijsma, een ouddirecteur uit de uitgeverswereld. Die heeft zich ook verdiept in spiritualiteit. Hij is mental coach van onder meer freefighters. Die praktijk breidt Nico uit naar Bouwfondsmedewerkers. Sommigen vallen als een blok voor de stille kracht van Nico. Anderen voelen zich nogal geïntimideerd door de theatrale oudere man met don-



26-08-2010

Jan omschrijft Vijsma als een ‘intellectueel die de boot heeft gemist’.

10:31

Pagina 14

kere zonnebril die coke snuift in de directiekamers. Jan erkent dat hij heeft meegemaakt dat mensen schrikken als Vijsma de kamer binnenkomt. ‘Ik ben mij steeds bewust geweest van de kracht van de heer Vijsma en de impact die zijn handelswijze had op mensen.’ PwC noteert dat Van Vlijmen meent dat ‘indien en voor zover mensen bang waren voor de heer Vijsma, dit iets zegt over die mensen en niet over de heer Vijsma’. De aanpak van Vijsma was ‘op een zeker niveau te rationeel. In zijn optreden en handelswijze zat te weinig emotie.’ Jan: ‘Vijsma kon intimiderend zijn, maar dreigde niet met geweld. Hij zou mensen ook niet bewegen om besluiten te nemen, die ze eigenlijk niet willen nemen. Wel zal hij mensen helpen om een besluit te nemen als ze ergens omheen draaien.’ ‘Initieel heeft Bouwfondsbaas Cees Hakstege niet veel op met de heer Vijsma,’ zegt Van Vlijmen. Pas in 1998/1999 hebben Hakstege en Vijsma elkaar leren waarderen. ‘Met name omdat ze allebei oog hadden voor vrouwen.’ De historie van Jan met zijn oom begint in 1963, aldus de verklaring. Dan komt Vijsma bij Jans oma om de hand van zijn jongste tante vragen. Jan omschrijft Vijsma als een ‘intellectueel die de boot heeft gemist’. Als een niet-geschoolde persoon die zeer goed ‘out of the box’ kan denken. Als een echt ‘mensenmens’. Hij benadrukt dat Vijsma een zeer charismatische man was: ‘Nu is hij nog slechts een schim van degene die hij ooit was.’ Vijsma was al adviseur en sparringpartner van Van Vlijmen in de tijd van Van Vlijmen Vastgoed. Vijsma ging naadloos mee over naar Bouwfonds. Hoewel Vijsma, een van de verdachten van de vastgoedfraude, stiekem vele miljoenen opeiste in Bouwfondsprojecten erkent zijn neef dat hij ‘niet goed kon rekenen’ en ‘geen projecten kon ontwikkelen’. Toch ging Vijsma soms mee naar zakelijke gesprekken ‘omdat hij als het ware boven de materie stond en op het juiste moment kon zeggen: “En nu moet je tot zaken komen.”’

Spirituele invulling


Van Vlijmen heeft zich duidelijk laten beïnvloeden door zijn aangetrouwde oom. Sinds zijn puberteit loopt oom Nico als een rode draad door het leven van zijn zakelijke neef Jan. Wat de vastgoedman zo raadselachtig maakt, is dat hij – onder invloed van zijn oom – ook een man is die een spirituele invulling van zijn leven zoekt. Iemand die behalve een hebzuchtig vastgoedmonster graag een ingetogen mens is. Iemand die in afwachting van zijn rechtszaak op een duintop mediterend over zee staart, fantaserend dat hij daar in zijn eentje in zijn bootje op de oceaan dobbert. Iemand die van lezen houdt. Hij liet zich


26-08-2010

10:31

Pagina 15

net als zijn vriend, zakenpartner en medeverdachte Hans van Tartwijk en anderen die studeerden in de jaren zeventig beïnvloeden door Ayn Rand, een voorvechtster van het vrijemarktdenken. Jan is iemand die zichzelf als individu centraal stelt en weinig op heeft met autoriteiten. Behalve als ze hem behulpzaam zijn bij zijn streven naar financiële onafhankelijkheid. Hij zag Bouwfonds voor zichzelf als ‘springplank’ om bij andere, grote partijen binnen te komen. Op deze wijze hoopte Van Vlijmen een netwerk aan zich te binden. Hij moet daar naar eigen zeggen wel offers voor doen. Dommige en suffe mensen wekken ergernis bij de handige vastgoedman. Ook in de jaren na de verkoop van zijn bedrijf komt Van Vlijmen naar eigen zeggen een hoop onkunde tegen. Bij ABN Amro bijvoorbeeld. De bank heeft met ABN Amro Projectontwikkeling (AAPO) een hoop ellende binnen de gelederen. Het idee ontstaat om het samen te voegen met de Bouwfondsafdeling van Van Vlijmen.

Jan van Vlijmen © carel gijsen



26-08-2010

10:31

Pagina 16

Niet goed

Het is in de ogen van Jan niet veel soeps.


Hij herinnert het zich zo: ‘In 1997 ben ik met de heer Cees Hakstege bij de heer Rijkman Groenink en de heer Hans ten Cate geweest. ABN Amro zat met AAPO in haar maag. AAPO was verliesgevend. Er zaten ongeveer 100 projecten in. De heer Ten Cate moest AAPO executeren. Binnen één uur was er een principeakkoord gesloten. Bouwfonds Vastgoed Ontwikkeling zou AAPO overnemen. Er werd een 40:60 joint venture opgericht. De joint venture werd opgericht om al het (toekomstige) vastgoed van ABN Amro in onder te brengen. In principe had Bouwfonds AAPO ook kunnen overnemen. Maar de heren Groenink en Ten Cate wensten erbij betrokken te blijven. Ik werd door de heer Ten Cate gevraagd om de joint venture met AAPO te leiden. Ik heb toen ja gezegd. Maar dan moest mijn contract met Bouwfonds wel worden verlengd van de resterende twee jaar naar drie jaar. En de arbeidsvoorwaarden moesten naar aanleiding hiervan worden veranderd. Ik heb toen een probleem voor ABN Amro opgelost. Ik was van mening dat die bankiers gewoon niet goed waren in vastgoed. We hebben toen een bus gehuurd en we zijn in een week langs alle projecten van ABN Amro gereden en hebben ze allemaal ter plekke bestudeerd, met alle orders met informatie bij de hand. We zijn ook naar projecten in Duitsland en België geweest. Onder andere de heer Bavinck was hierbij.’ Het is in de ogen van Jan niet veel soeps. Vijsma helpt hem daarna om af te komen van 40 van de 43 medewerkers van ABN Amro Projectontwikkeling. Van Vlijmen meent dat het op zijn conto te schrijven valt dat ABN Amro in 2000 het hele Bouwfonds wilde overnemen. Die lezing wordt overigens bevestigd door Cees Hakstege, die in zijn afscheidsspeech in de Stopera zeer lovend is over Van Vlijmen. ‘Het uiteindelijke succes van AAPO,’ stelt Van Vlijmen over zijn eigen daden, ‘was voor ABN Amro aanleiding om Bouwfonds te kopen.’ Bij die verkoop is het niet helemaal netjes gegaan, vertelt hij tegen de onderzoekers van PwC. De aankoop zou in feite ‘geregisseerd’ zijn. Bij de voorgenomen verkoop van Bouwfonds Nederlandse Gemeenten door de aandeelhoudende gemeenten waren een aantal partijen zeer geïnteresseerd. Naast buitenlandse banken betrof dit onder meer ING, Rabo en ABN Amro. Nadat andere potentiële kopers afhaakten, bleven ABN Amro en ING over. Toen bracht ING als eerste een bod uit. Jan: ‘Acquisitie door ING werd door bepaalde personen binnen Bouwfonds echter niet wenselijk geacht. ABN Amro, in de persoon van de heer Rijkman Groenink, had daarnaast een aansprekende acquisitie nodig om


26-08-2010

10:31

Pagina 17

hem moverende reden.’ Hans ten Cate van ABN Amro en de joint venture met Bouwfonds, Groenink en Cees Hakstege ‘hebben gezamenlijk besloten dat Bouwfonds aan ABN Amro zou worden verkocht’.

Wegkapen Dat reeds onderhands was besloten dat Bouwfonds aan ABN Amro zou worden verkocht, blijkt volgens Van Vlijmen uit het feit dat hij, op verzoek van de heer Hakstege, het vertrouwelijke INGbod op Bouwfonds van 2,7 miljard gulden moest overhandigen aan Ten Cate van ABN Amro. Groenink zou hierbij aanwezig zijn geweest, volgens Van Vlijmen. Ten Cate, Groenink en Hakstege ontkennen dit verhaal van Van Vlijmen overigens. Jan zegt tegen PwC dat Groenink zag dat hij Ten Cate een document overhandigde in de periode dat de bieding liep. ‘Hij heeft het gezien en wist welk document dit betrof.’ Volgens Van Vlijmen heeft ABN Amro daarna een vergelijkbaar eerste bod gedaan en kon zij Bouwfonds voor de neus van ING wegkapen. Waarom Hakstege hem heeft betrokken bij de overname door ABN Amro kan Van Vlijmen niet verklaren tegenover PwC. Hakstege had tenslotte ook zelf het bod van ING aan ABN Amro kunnen overhandigen, zonder Jan van Vlijmen daarbij te betrekken, stelt PwC. Van Vlijmen claimt de afdeling Projectontwikkeling ‘op de kaart gezet’ te hebben binnen Bouwfonds. Hakstege was vooral verguld over Jan, meldt PwC. Hakstege zou hem ‘als een soort icoon’ zien, zegt Jan.

Diepste geheim Over de verdenkingen tegen hem persoonlijk houdt Van Vlijmen zijn zwijgen bijna drie jaar vol. Ook tegenover PwC gaat hij niet in op wat hem ten laste wordt gelegd. In het diepste geheim verbreekt Jan een week voor het begin van zijn proces in juni 2010 dit stilzwijgen. In een ruimte van de rechtbank Haarlem gaat hij dan voor het eerst weer praten, in een besloten zitting met alleen zijn advocaat, de officier van justitie en de rechter-commissaris erbij. Maar op de regiezitting een week later zegt hij onder het oog van tientallen journalisten niet meer dan ‘nee’ op de vraag van de rechter of hij iets wil toevoegen aan het verhaal van zijn advocaat. Tot de inhoudelijke behandeling van de megazaak in november zal de pers het hiermee moeten doen. Als een absolute monarch houdt hij de regie van de strafzaak, die de rest van zijn leven zal bepalen, strak in eigen hand.

Lees meer over de vastgoedwereld in de bestseller van Vasco van der Boon en Gerben van der Marel




26-08-2010

10:31

Pagina 18


26-08-2010

10:31

Pagina 19

In Memoriam door Bart Middelburg Chung Mon vestigde zich in de jaren zestig in Amsterdam als hoofd Europa van de Hongkong-triade 14K, die aanvankelijk vooral actief was in het illegale gokcircuit. 14K introduceerde rond 1970 de eerste heroïne op de Amsterdamse markt. Lange tijd gold Chung Mon als de onbetwiste tai lo (baas) van het Amsterdamse Chinatown. Hij runde er onder meer het amusementspaleis Si Hoi, dat gevestigd was in een aantal in elkaar door lopende panden aan de Geldersekade en de Prins Hendrikkade; grote trekker van Si Hoi was het illegale gokhuis Wah Kiauw. Midden jaren zeventig drong een andere triade, de Wo Lee Kwan, het territorium van 14K binnen. De Wo Lee Kwan liet weten op de Prins Hendrikkade eveneens een gokhuis te willen openen. Chung Mon dreigde daarop de heroïneleveranties aan de Wo Lee Kwan te staken, en werd vervolgens, op maandagmorgen 3 maart 1975, op de trappen van Si Hoi (aan de zijde van de Prins Hendrikkade) met twee dumdumkogels geliquideerd. De moord op Chung Mon wordt vrij algemeen gezien als de eerste weloverwogen criminele afrekening in Amsterdam; toeristen die het zagen gebeuren waren ervan overtuigd dat het hier filmopnamen betrof. Een van de twee uit Hongkong ingevlogen hit-men werd later tot twee keer toe gepakt (in Maleisië en Hongkong), maar werd nooit vervolgd omdat hij tijdens zijn verhoor door de plaatselijke politie zwaar zou zijn mishandeld. De moord op de 56-jarige Chung Mon luidde een complete Chinezenoorlog in Amsterdam in, waarbij talloze doden vielen, inclusief zijn opvolger. Hoe groot het aanzien van Chung Mon was, bleek wel bij zijn begrafenis op Zorgvlied: duizenden Chinezen uit heel Europa kwamen de peetvader de laatste eer bewijzen. Op zijn graf stond in Chinese tekens dat Zhong Man (de correcte transcriptie) was geboren in Songshan in de zuidelijke provincie Guangdong; het graf is in 2005, na dertig jaar, geruimd.

Chung Mon * 07-09-1918 † 03-03-1975

Foto links: © johannes abeling




26-08-2010

10:31

Pagina 20


26-08-2010

10:31

Pagina 21

De mysterieuze bende die moordt op bestelling

De tattoo killers door Paul Vugts De hoofdstedelijke recherche verkeerde lang in de veronderstelling dat liquidaties in Amsterdam in de regel gepleegd werden door ingevlogen schutters uit de Balkan. Dat was toen ze nog zelden daders vond. Nu de recherche dan toch een vinger lijkt te hebben achter een reeks opzienbarende onderwereldmoorden, ontstaat een ander beeld. In de zwaarbeveiligde ‘bunker’ van de rechtbank in Osdorp dient het megaproces tegen een groep beweerde huurmoordenaars uit Amsterdam en omgeving; ondertussen heeft justitie een minstens zo opzienbarende groepering uit de regio Rotterdam in het vizier. Die bende vermoede moordenaars-op-bestelling is ‘de tattoo killers’ gaan heten,

Foto links: de plaats delict in Leiderdorp, waar Belserang en

omdat de leden hun ruggen vol hebben laten tatoeë-

Chakor in 2009 zijn geliquideerd

ren met Chinese karakters.



Yassin Chakor

Boneka Belserang


26-08-2010

10:31

Pagina 22

De gekookte gsm in het pannetje vertelt het paradoxale verhaal van de bende die, vanwege de intrigerende, rugbedekkende inkttekeningen waarmee de leden hun lichamen hebben gemarkeerd, bekend is komen te staan als ‘de tattoo killers’. Het is het verhaal van een enerzijds buitengewoon professioneel opererende, maar anderzijds soms onbegrijpelijk knullige groep criminelen die justitie inmiddels met verscheidene liquidaties in verband brengt. De telefoon staat op het onderduikadres te pruttelen op het fornuis als een politiemacht een inval doet. De bedoeling laat zich raden: het mobieltje en de simkaart daarin moeten vernietigd worden om de recherche na een eventuele huiszoeking geen schat aan informatie in de schoot te werpen. In het milieu is immers wel bekend hoeveel bewijs rechercheurs en analisten uit zo’n telefoontje peuren. Het koken helpt niet. De specialisten van het Nederlands Forensisch Instituut weten de telefoon weer tot leven te wekken; het levert telefoonnummers en sms’jes op die veel vertellen over de contacten die de verdachten onderhouden. In de schuilplaats – een appartement aan de Tempelhof in westelijk Amstelveen – ligt nog veel meer bewijs dat de kern van de groep zal opbreken in een eerste strafzaak, rond de mislukte liquidatie van de Amsterdamse drugshandelaar Marlon Dalfour. Die zaak wil de recherche tot de opmaat maken van een vervolgproces waarin ze de groep voor een reeks liquidaties in de Amsterdamse onderwereld hoopt te vervolgen. Het lijkt er sterk op dat de sleutelfiguren in de bende zich jaren onaantastbaar waanden, maar hun hand in hun hoogmoed hebben overspeeld.

Moordcommando Berucht in de ruime omgeving van Rotterdam – Schiedam, Vlaardingen, Leerdam – hebben de hoofdrolspelers in de groepering de laatste jaren hun intrede gedaan in de hoofdstedelijke onderwereld, waar ze zich als een moordcommando lijken te hebben verhuurd. Ze komen volop in beeld van de recherche in het grootschalige onderzoek naar een dubbele liquidatie op 4 februari vorig jaar bij het pannenkoekenhuis langs de A4 in Leiderdorp. Daar worden de bekende Amsterdamse crimineel Boneka Belserang en zijn Marokkaanse vriend Yassin Chakor doodgeschoten. Vooral de half Indonesische, half Nederlandse Belserang is bekend in het Amsterdamse milieu, waarin hij met zijn broer al van jongsaf actief is. Met zijn jeugdvriend Gwenette Martha, een bekende Antilliaanse crimineel, pleegt hij in zijn jonge jaren overvallen. Later


26-08-2010

10:31

Pagina 23

Op een bouwterrein naast het pannenkoekenhuis wordt het lichaam van Yassin Chakor aangetroffen

verdenkt de politie hem van de moord op de gewezen politieman Martin Hoogland, die in 1991 maffiabaas Klaas Bruinsma heeft vermoord, en krijgt hij vijf jaar cel nadat hij op 16 januari 2005 in een parkeergarage in de Reguliersdwarsstraat in de Amsterdamse binnenstad tijdens een nachtelijke ruzie een rivaal heeft doodgeschoten. Sinds zijn vrijlating uit de gevangenis vreest Belserang voor zijn leven en gaat hij zelden van huis zonder wapen en kogelwerend vest. Chakor, die de overstap heeft gemaakt van het Enschedese criminele milieu naar dat van Amsterdam, is al even voorzichtig. Het wekt dan ook verbazing dat ze ongewapend en onbeschermd bij het pannenkoekenhuis arriveren voor een afspraak die Chakor heeft met een goede bekende uit zijn jeugd in Enschede: de geadopteerde, dertigjarige Zuid-Koreaan Onno Kuut – portier en bodyguard in de prostitutie, vechtersbaas en lid van de harde supporterskern van FC Twente. Kuut heeft in Nederland en Brazilië aan zijn criminele carrière gebouwd. Kennelijk vertrouwen Belserang en Chakor hem volledig; mogelijk ten onrechte. Kuut lijkt dubbelspel te spelen. Als Belserang en Chakor op hun afspraak arriveren, worden ze doodgeschoten.

Onno Kuut

‘Wees daadkrachtig’ Hun entourage weet van de afspraak met Kuut en houdt hem voor de liquidaties verantwoordelijk. Anderhalve maand later wordt



26-08-2010

10:31

Pagina 24

De geliquideerde Boneka Belserang

De geliquideerde Onno Kuut


Kuut zelf vermoord. Op 25 maart ziet een gids een been uit het zand steken in een natuurgebied in de duinen van Hoek van Holland. De recherche graaft Kuut op uit een provisorisch duingraf. Hij lijkt te zijn gemarteld. Mogelijk hebben de daders geprobeerd informatie over de opdrachtgevers voor de moord op Belserang en Chakor los te krijgen. Aanvankelijk heeft de politie moeite vast te stellen of het opgegraven lichaam van een man of van een vrouw is. Op de snijtafel blijkt Kuuts rug van zijn nek tot zijn onderrug verticaal te zijn bedekt met een tatoeage van Chinese karakters die volgens een sinoloog zoiets als ‘Wees daadkrachtig’ betekenen. Kuut blijkt in verband te brengen met een groepje beruchte criminelen uit de regio Rotterdam: de half Nederlandse, half hindoestaanse broers Cor en Brian P. uit Schiedam, 26 en 22 jaar, en de Molukse Nederlanders Jeroen S. (35) en Evert Sijahailatua (28) uit Leerdam. Cor wordt ‘de Paling’ genoemd omdat hij heel vaak wordt gearresteerd maar bijna net zo vaak aan straf ontkomt. Hij is bekend door zijn vermoede betrokkenheid bij de moord op de Dordtse ex-kickbokser Peter Smit in 2005; waarvan hij wordt vrijgesproken. Zijn neef Iron I. krijgt veertien jaar cel voor het schieten. Cor P. wordt weliswaar veroordeeld voor een


26-08-2010

10:31

Pagina 25

zedenzaak, maar het vermoeden dat hij een vrouwenhandellijn vanuit Brazilië runt, samen met zijn Braziliaanse vriendin, wordt niet bevestigd. Cor en zijn broer Brian gaan ook vrijuit in verscheidene geweldszaken. Jeroen S. staat bekend als prominent in een gewelddadige bende Molukkers, Evert springt aanvankelijk minder in het oog. De politie doet kort voor de moorden op Belserang en Chakor al onderzoek naar stelselmatige autodiefstal door de vier. Als de recherche haar onderzoek na de moord op Kuut fors uitbreidt met die drie liquidaties, zijn al enkele schuiladressen van de bende in beeld gekomen en worden de verdachten door observatieteams in de gaten gehouden. Onder enkele van de gestolen auto’s die ze gebruiken zijn peilzenders geplaatst, zodat de recherche ze steeds kan lokaliseren. Het onderzoeksteam richt een camera op de galerijwoning Tempelhof 32 in Amstelveen, die de mannen als safehouse gebruiken en waar later dat pannetje met die gekookte gsm zal worden gevonden.

Cruciale beelden Dan heeft de recherche geluk. De camera bij de Tempelhof levert al snel cruciale beelden op in een nieuwe zaak. Op 10 augustus registreert de camera hoe de vier verdachten om drie minuten voor tien de Amstelveense woning verlaten, waar ze om 23.29 en 23.39 uur twee aan twee terugkeren. In de tussentijd, om tien over elf, wordt in de Andries Vierlinghstraat in Amsterdam-Slotervaart de 34-jarige crimineel Marlon Dalfour met een automatisch wapen beschoten vanuit een donkere Volkswagen Golf. De schutter vuurt door het rechter-portierraam tientallen kogels af. Dalfour schiet terug met het automatische Glock-pistool dat hij in zijn auto bewaart, maar mist. Tien kogels treffen hem in zijn gezicht en zij, maar hij overleeft de aanslag. Hij weet zich het trappenhuis naar zijn appartement in te slepen en kan met spoedoperaties worden gered. De zwarte Golf waarin de schutters vluchten, staat even later brandend op een parkeerplaats aan het Christoffel Plantijnpad, ook in Amsterdam-West. In de auto ligt eenzelfde kogelhuls als bij Dalfour in de straat is aangetroffen. De huls komt uit het wapen waarmee Dalfour is beschoten. De vluchtauto was waarschijnlijk al in gebruik bij de vier verdachten en past precies in het arsenaal aan

De beschoten auto van Marlon Dalfour



26-08-2010

‘Tattoo killer’ Evert Sijahailatua op de Most Wanted-lijst van Interpol (2010)

10:31

Pagina 26

auto’s dat hun bende bij voorkeur stal. Bovendien was de auto voorzien van gelijksoortige valse kentekenplaten als de verdachten vaker gebruiken. De vier zijn dan ook meteen de belangrijkste verdachten van het schieten op Dalfour. Observatieteams volgen hen als ze de volgende dag het appartement aan de Tempelhof verlaten. Een arrestatieteam haalt de broers Cor en Brian P. bij Almere van de weg, samen met Cors Braziliaanse vriendin. Jeroen S. wordt in zijn woonplaats Leerdam opgepakt, Evert Sijahailatua is spoorloos. De woning aan de Tempelhof blijkt vervolgens vergeven van bewijsmateriaal tegen de vier. Behalve de gsm vindt de recherche een camera waarvan de geheugenkaart is gewist – maar zodanig dat de technici van de recherche de beelden weer tot leven weten te wekken. Dat levert ongeveer zeshonderd beeldjes op die veelal in verband zijn te brengen met de grondige voorbereiding van de liquidatie van Dalfour. Met de camera is de route van de Tempelhof naar Dalfours huis aan de Andries Vierlinghstraat tot in detail gefotografeerd, evenals de route van de Andries Vierlinghstraat naar de plek waar de vluchtauto brandend is achtergelaten.

Dwarslaesie

Evert Sijahailatua


Die veelzeggende routes zijn echter niet het enige dat is gefotografeerd. Reeksen andere foto’s op de geheugenkaart van de camera moeten zijn gemaakt door een soort van eigen observatieteam van de bende. Er zijn foto’s van een bezoek dat Marlon Dalfour met zijn vriendin brengt aan zijn jongere broer Michael, in het milieu bekend als Mike, die in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam-Oost ligt met een dwarslaesie die hij in mei 2009 heeft opgelopen bij een schietpartij voor club Zebra Lounge in de Leidsebuurt. Ook is Dalfour gefotografeerd bij de belwinkel van een broer in de Van Hallstraat in Westerpark en in de buurt van het revalidatiecentrum aan de Overtoom en is hij bij zeker zes andere gelegenheden in de gaten gehouden. Onder zijn auto hebben de verdachten waarschijnlijk al in mei, kort na de schietpartij waarin zijn broer was verwikkeld, een baken geplaatst om zijn bewegingen te kunnen volgen. Met een TomTom van een van de verdachten zijn kort voor hun arrestatie adressen geprogrammeerd die met de mislukte liquidatie van Dalfour in verband zijn te brengen.


26-08-2010

10:31

Pagina 27

Ook in andere huizen waar de verdachten geregeld verblijven, liggen allerhande benodigdheden die van pas komen bij het liquideren. Een automatisch wapen en drie pistolen, met de bijbehorende munitie en patroonhouders. Twee handgranaten. Een arsenaal aan mobiele telefoons en portofoons met toebehoren. Gsm-jammers om mobiel telefoonverkeer en plaatsbepalingssystemen te verstoren. Apparaatjes waarmee peilbakens en afluisterapparatuur zijn te detecteren. Bivakmutsen, kogelwerende vesten, handschoenen. Een sleutel om beweegbare palen in de stad mee te laten zakken. Een blauw zwaailicht. Gestolen blanco kentekenplaten. De politie neemt een wagenpark in beslag dat vooral bestaat uit gestolen Golfjes met valse kentekenplaten en een enkele BMW. Al met al schetsen de vondsten het beeld van een zeer professioneel opererende bende. Justitie besluit het onderzoek naar de aanslag op Dalfour af te splitsen van haar onderzoek naar andere liquidaties, omdat de zaak-Dalfour door de overvloed aan bewijs rond lijkt. Komt de rechtbank in die zaak tot stevige veroordelingen, dan heeft de recherche rustig de tijd om de mogelijke betrokkenheid van de verdachten bij de andere liquidaties te onderzoeken.

Ontdekking Als de verdachten voor de zaak-Dalfour in voorarrest worden genomen, doet de recherche een opmerkelijke ontdekking die de groepering inmiddels haar bijnaam heeft opgeleverd. Alle drie de opgepakte verdachten hebben dezelfde rugvullende tatoeage van Chinese karakters als de vermoorde Onno Kuut. De recherche vindt tijdens huiszoekingen in een computer een reeks foto’s, gemaakt in Rotterdam en op een schietbaan in een Braziliaanse badplaats, waarop groepjes mannen hun ruggen tonen, met steeds diezelfde tatoeages. Ze poseren met vuurwapens in de hand. Behalve die gemeenschappelijke tatoeages van Chinese tekens hebben enkele leden van de groep nog andere interessante versieringen in hun lijven laten kerven. Versieringen die bewijzen dat ze zich onaantastbaar voelen en, zacht gezegd, weinig ophebben met het bevoegde gezag. De vermoorde Kuut en Jeroen S. hebben een tatoeage van dezelfde morbide figuur laten zetten; Kuut over zijn hele buik, S. in een iets bescheidener variant op zijn been. Magere Hein is afgebeeld met in zijn ene hand een zeis en in zijn andere hand een weegschaal die naar één kant doorslaat: de kant waar een vuurwapen op de schaal ligt. De schaal die te licht is be-

Alle drie de opgepakte verdachten hebben dezelfde rugvullende tatoeage van Chinese karakters als de vermoorde Onno Kuut.



26-08-2010

10:31

Pagina 28

Het vermeende moordcommando

vonden, draagt het hoofd van Vrouwe Justitia. De broers Cor en Brian P. dragen een tatoeage met een suggestie over hun levenswandel. ‘Broederschap van moordenaars’ hebben zij in hun lichaam laten krassen. Bij een andere verdachte staat het duivelsgetal in zijn nek getatoeëerd: 666.

Nieuw prestigeproject


Justitie vermoedt inmiddels dat de groepering rond de drie gearresteerde verdachten, Kuut en Sijahailatua zeker twaalf leden telde; al is niet van al die leden de identiteit bekend. Het is niet uit te sluiten dat betrokkenen momenteel her en der op de wereld doende zijn hun tatoeages te laten verwijderen, aangezien die bij de huidige stand van de onderzoeken op zichzelf al verdenkingen kunnen opleveren. Gaandeweg haar onderzoek is de recherche overigens gaan betwijfelen of de gehele bende als een elitekorps moet worden beschouwd dat zich voor liquidaties liet inhuren. Het kan ook zijn dat de bende er verscheidene divisies op nahield met elk een eigen taak. Hoe dan ook: de onderzoeken naar de groep zijn uitgegroeid tot een nieuw prestigeproject van het Openbaar Ministerie. Dat hoopt parallel aan de grote Amsterdamse liquidatiezaak die al bijna anderhalf jaar loopt in ‘de bunker’ in Amsterdam-Osdorp een tweede omvangrijke liquidatiezaak te kunnen optuigen en zo opnieuw enkele geruchtmakende liquidaties te kunnen oplossen. Tijdens een van de inleidende zittingen in de aanloop naar het proces over het beschieten van Dalfour verzamelen zich tal van prominenten van zowel het Amsterdamse OM als het landelijk


26-08-2010

10:31

Pagina 29

parket in de rechtszaal. In reguliere zaken hebben dergelijke formele zittingen nauwelijks bekijks, maar nu zit de tribune vol met rechercheurs, aanklagers en leden van de justitietop. Overigens kan meespelen dat de zaak in die periode, voorjaar 2010, van het Amsterdamse parket overgaat naar het landelijk parket. Dat gebeurt onder meer omdat de Amsterdamse officier van justitie Sabine Tammes, die het onderzoek leidde, sinds november 2009 ernstig wordt bedreigd vanuit de hoek van de groepering. De dreiging is zo serieus genomen dat de politie half november een observatiepost heeft geplaatst voor haar woning in Amsterdam-Zuid, dat Tammes en haar gezin voortdurend worden bewaakt en soms moeten onderduiken. Cor P. wordt overgeplaatst naar de Extra Beveiligde Inrichting in Vught, de zwaarst beveiligde gevangenis van Nederland. De parketleiding hoopt dat de dreiging zal afnemen als collega’s van het landelijk parket de zaak overnemen. Wel blijven vanzelfsprekend de rechercheurs bij het onderzoek betrokken die de zaak al vanaf het begin ‘draaien’. Amsterdamse rechercheurs, met name, maar ook collega’s uit de regio’s Hollands-Midden en Rotterdam-Rijnmond en van het Recherche Bijstands Team.

Verdachte Cor P.

Brute baas Behalve de moorden op Boneka Belserang, Yassin Chakor en Onno Kuut en de aanslag op Marlon Dalfour, linkt de recherche een vijfde moordzaak aan de ‘tattoo killers’: de liquidatie van de zeer gewelddadige Surinaamse drugshandelaar August Adjoeba – bijgenaamd Segebai, wat in het Sranantongo zoiets betekent als ‘brute baas’. Adjoeba is betrokken bij de vechtpartij in de parkeergarage in de Reguliersdwarsstraat in januari 2005, waarin Boneka Belserang het fatale schot lost waarvoor hij vijf jaar cel krijgt. Belserang maakt die nacht deel uit van de ene groep zware criminelen, Adjoeba van de andere, waartoe ook de later eveneens geliquideerde Surinaamse crimineel Brian Stein behoort, met zijn lijfwacht ‘Rico’ Flores Lopez. De twee groepen krijgen in de garage ruzie om een futiliteit, na het uitgaan in club The Ministry. Flores Lopez trekt een volautomatisch wapen, een Tech 9, en loopt op de vechtpartij af. Adjoeba weet het wapen af te pakken, maar Belserang trekt het weer uit zijn handen en schiet Flores Lopez dood. Belserang krijgt eerst negen jaar cel, mede op basis van getuigenverklaringen van Adjoeba en van Stein. Het gerechtshof brengt de straf terug tot vijf jaar cel, omdat Belserang in het nauw is gedreven voor het schieten. De schietpartij in de parkeergarage is lang niet de enige waarin



26-08-2010

10:31

Pagina 30

Adjoeba verzeild raakt. Vuurwapengeweld ligt als een patroon over zijn leven. Hij heeft in het milieu al vanaf de jaren negentig een kwalijke reputatie als ripper: als drugsdief die steelt van concurrenten. Hij is verwikkeld geraakt in talloze ruzies waarin vuurwapens worden getrokken – en gebruikt. Hij vecht vetes uit in Amsterdam en overzee in Suriname. Hij wisselt zijn twee thuislanden voortdurend af als het hem in één van die landen weer eens te heet onder zijn voeten wordt.

‘Kaolo hoofd bossen’

August Adjoeba


Kort voor zijn gewelddadige dood is Adjoeba zijdelings betrokken bij een ontvoering op de Churchilllaan in de Amsterdamse Rivierenbuurt. Een 36-jarige visexporteur wordt klemgereden en uit zijn auto getrokken door vermomde en gewapende mannen, die hem in hun eigen auto ontvoeren. Ze eisen tienduizenden euro’s losgeld, dat een dag later moet worden overgedragen in de buurt van het Amstelstation. Daar kan een arrestatieteam het slachtoffer bevrijden en drie ontvoerders arresteren. Na de ontvoering wordt de moord op Adjoeba min of meer voorspeld op het Surinaamse webforum Mamjo – een soort van digitale dorpspomp. Daar wordt in de weken voor de liquidatie al geschreven dat Adjoeba’s ‘kaolo hoofd’ gaat ‘bossen’. Tegenstanders zouden hem ‘de hele dag’ zoeken ‘met een gun’ in verband met de ontvoering. Op het forum wordt ook een ordinaire knokpartij in de Leidsebuurt aangehaald, waar Adjoeba en zijn entourage geregeld op stap gaan in clubs als Jimmy Woo. ‘Sege kan niet over straat want Froktoe en zijn mannetjes zoeken hem de hele dag,’ schrijft iemand. De recherche vindt en verhoort genoemde ‘Froktoe’ later, als Adjoeba inderdaad is geliquideerd. Die erkent dat hij vanwege een oude vete een akkefietje heeft gehad met Adjoeba, kort voor de moord. Op het Leidseplein zou daarbij een klap zijn gevallen, maar van de moord zegt hij niets te weten. Ook zijn er twee mogelijke conflicten van Adjoeba met bekenden uit de Amsterdamse onderwereld. Als hij vermoord wordt, heeft de Surinamer een relatie met de ex-vriendin van Sjaak B. Het gerucht gaat dat Adjoeba Sjaaks vriendin heeft afgepakt terwijl B. in de cel zit. De uit Badhoevedorp afkomstige Sjaak wordt beschouwd als een belangrijk wapenhandelaar. Hij wordt er in de grote liquidatiezaak Passage van beschuldigd dat hij de wapens


26-08-2010

10:31

Pagina 31

Na de liquidatie van Adjoeba

heeft geleverd voor de moorden op de hasjhandelaar Kees Houtman (in november 2005) en de criminele kroegbaas Thomas van der Bijl (in april 2006). Dat hij vast zit als Adjoeba wordt geliquideerd, verkleint de kans dat hij iets met de moord van doen heeft. Dat geldt ook voor Sjaaks medeverdachte in die grote liquidatiezaak: Ali A. Van deze Alkmaarse Turk beweert kroongetuige Peter la Serpe dat die hem en hitman Jesse R. al in 2005 de opdracht heeft gegeven Adjoeba dood te schieten.

in Amsterdam-Buitenveldert, 2008

Grote neger A. wil Adjoeba laten ‘omleggen’ omdat die cocaïne heeft gestolen, zegt de kroongetuige. Die vertelt in detail hoe Jesse en hij daadwerkelijk ‘in de bosjes’ hebben gelegen om Adjoeba dood te schieten, maar dat ze dat op het laatste moment niet durfden omdat ze betwijfelden of het wel de juiste ‘grote neger’ was die voor hun ogen van zijn dure auto naar de ingang van zijn Buitenveldertse flat liep. De Criminele Inlichtingen Eenheid van de recherche waarschuwt Adjoeba na La Serpes biecht, waarna hij voor een



Meteen na de aanslag op Adjoeba hebben de rechercheurs warme belangstelling voor de nummerplaten van de gestolen Golf.


26-08-2010

10:31

Pagina 32

tijdje naar Suriname vertrekt. Daar drijft hij kledingzaken, en als spijkerharde verdediger voetbalt hij in Suriname in het elftal van zijn zwager, de gewezen bevelhebber van het Junglecommando Ronnie Brunswijk. In Suriname raakt Adjoeba weer in hevige conflicten verwikkeld, dus reist hij weer naar Amsterdam. Op 11 augustus heeft hij een afspraak in de sportschool en loopt hij vanuit de flat van zijn vriendin bij het Gelderlandplein in Buitenveldert naar zijn auto. Onder aan de buitentrap wachten twee ‘getinte mannen’ hem op, vertellen getuigen later. Zij schieten in het wilde weg zo’n dertig kogels af. De ringen om zijn bovenarmen die hem volgens de bosneger-overlevering onsterfelijk maken, redden Adjoeba niet. Hij sterft op de stoep. Kogels vliegen alle kanten uit. Een moeder die haar kinderen uit haar auto haalt, heeft geluk. De technische recherche treft in de deurstijl van haar auto later een kogel aan – precies tussen de plek waar zij stond en die waar de kinderen zaten. Een zeventigjarige vrouw die van de fysiotherapeut komt en in haar auto wil stappen, ontkomt net aan de kogel die ter hoogte van een ruitenwisser haar auto in schiet. Tientallen afgezwaaide kogels liggen tot voor de supermarkt, een paar honderd meter verderop.

Vluchtauto De schutters springen in een gestolen zilvergrijze Volkswagen Golf waarin een derde man wacht. De Golf rijdt over de Ring A10 naar de Watergraafsmeer, waar de daders de auto op het parkeerterrein bij sportpark Voorland in brand steken. Daar loopt het spoor dood. Meteen na de aanslag op Adjoeba hebben de rechercheurs warme belangstelling voor de nummerplaten van de gestolen Golf, omdat die afkomstig zijn uit twee in Rotterdam en Schagen gestolen partijen. Die gestolen platen en die Golf krijgen na de arrestatie van de drie vermoede ‘tattoo killers’ nog meer lading. Ook de vluchtauto die zij hebben gebruikt voor de aanslag op Marlon Dalfour was een gestolen Golf en ook die vluchtauto was voorzien van kentekenplaten uit dezelfde gestolen partij. Op meer punten past de modus operandi van de moordenaars van Adjoeba op die van degenen die Dalfour beschoten. Ook Adjoeba is waarschijnlijk uitvoerig geobserveerd voor hij werd neergeschoten; ook de Golf die op een afgelegen plek in brand wordt gestoken is met brandstof overgoten waarna er een brandende Zippo-aansteker naartoe is gegooid. In het safehouse aan de Amstelveense Tempelhof is eenzelfde type Zippo gevonden als bij de uitgebrande auto’s die bij de aanslagen op Dalfour en Adjoeba zijn gebruikt.


26-08-2010

10:31

Pagina 33

Misstappen Justitie ziet voldoende aanknopingspunten om ook de liquidatie van Adjoeba te koppelen aan de ‘tattoo killers’ en de moorden op Belserang, Chakor en Kuut. Dat onderzoek splitst ze af van die ronde zaak die de aanslag op Dalfour lijkt te zijn. Dat geeft het onderzoeksteam de gelegenheid de bevindingen in de drie zaken rond de geslaagde aanslagen onder zich te houden, terwijl het gehele dossier omtrent Dalfour vanzelfsprekend naar de drie verdachten moet. Hun advocaten doen uiteraard grote moeite via de rechtbank ook de dossiers rond de andere moorden te pakken te krijgen, omdat de verdachten graag willen weten welke aanwijzingen in hun richting de recherche in die zaken ziet. Misschien valt bovendien aan te tonen dat het onderzoek naar de zaak-Dalfour onrechtmatig is begonnen doordat de politie in de andere zaken misstappen heeft gemaakt, waardoor de verdachten niet op een rechtmatige manier in beeld zijn gekomen. Het lijkt de enige kans van de verdachten te zijn níet te worden veroordeeld voor het schieten op Dalfour. De raadslieden van de drie beklagen zich tijdens een inleidende zitting in de rechtbank over het beeld dat van hun cliënten is ontstaan na een uitzending van het tv-programma Opsporing Verzocht. De verdachten zijn ten onrechte bestempeld als een moordcommando, vinden ze. ‘Mijn cliënt zou deel uitmaken van een elitegroep van moordenaars en verantwoordelijk zijn voor allerlei moorden in het criminele milieu. Dat wordt zonder ook maar enige terughoudendheid medegedeeld, terwijl hij voor de genoemde liquidaties niet eens als verdachte is aangemerkt,’ betoogt advocaat Anique Slijters van Jeroen S. ‘De media nemen dergelijke stellingen klakkeloos over, waardoor mijn cliënt een enorm risico loopt, nu hij zonder nuance als dader is neergezet.’

De verdachten zijn ten onrechte bestempeld als een moordcommando, vinden ze.



26-08-2010

10:31

Pagina 34

Een eigenaardig taaltje Bargoens door Ewoud Sanders


Tussen 21 mei en 8 juli 1927 verscheen in Het Leven, indertijd een zeer populair tijdschrift, een serie van zes artikelen getiteld ‘De misdadige cel. Uit het leven van een ontslagen gevangene. Door een ex-gevangene-zelf’. Hoe de ex-gevangene in werkelijkheid heette weten we niet, maar in de twee stukken die ik eerder in Koud bloed over hem schreef, heb ik hem Herman genoemd. In zijn jeugd had Herman twee jaar in diverse gevangenissen gezeten: in Amsterdam, Den Bosch, Hoorn en Scheveningen. In Het Leven schreef hij niet alleen over enkele interessante gebruiken onder de gevangenen – bijvoorbeeld hoe ze met elkaar communiceerden door briefjes te verstoppen in een poepton – maar ook over het ‘eigenaardige taaltje’ dat zij met elkaar spraken, het Bargoens. Ook buiten de gevangenis raakte Herman met deze dieventaal vertrouwd, want omstreeks 1916 werkte hij een jaar als pianist in nachtclubs in Amsterdam en Den Haag. De nachtclub in Amsterdam, op de Achterburgwal bij de Bloedstraat, was eigendom van een man die hij in de bak had leren kennen. ‘Een veldheer met een uitgeschoren stierennek, boksersneus en spleetoogen,’ aldus Herman. Over het taalgebruik in de nachtclub schreef hij: ‘Dit taaltje werd in onze nachtclub meerendeels door de heeren gesproken, als er vreemde ooren bij waren.’ Veel Bargoense woordenlijsten uit het verleden zijn notoir onbetrouwbaar. Er staan allerlei woorden in die weer uit oudere lijsten zijn overgenomen, waardoor we geen idee hebben wat in de praktijk nog wél en wat niet meer werd gebruikt. Dat geldt niet voor Hermans lijst. Die is volkomen authentiek. Het gaat om een lijst met 141 Bargoense woorden en uitdrukkingen. Herman noteerde ze uit het hoofd, kriskras door elkaar. ‘Ik schreef de woorden op zooals ze mij momenteel te binnen schoten,’ schreef hij in 1927. Het is duidelijk dat hij zich soms liet leiden door de klanken – kinnif, tinnef – maar vaker door de betekenissen. Zo schreef hij een heel rijtje Bargoense geldbenamingen achter elkaar op: voor cent, dubbeltje, kwartje, gulden, en zo


26-08-2010

10:31

Pagina 35

verder omhoog tot duizend gulden, de begeerde rooie rug. Voor het gemak zijn de woorden hieronder in alfabetische volgorde gezet. Alleen in de definities – die van Herman zijn – is de spelling gemoderniseerd. Opmerkelijk is overigens dat Herman bij jatten, ganneven en snaaien – in zijn lijst de laatste woorden – als betekenis ‘gappen’ geeft, want dat is ook een Bargoens woord. Kennelijk was dit indertijd al zeer ingeburgerd. Slechts bij één Bargoens woord lijkt Herman onzeker over de betekenis. Hij begint de definitie van pinoze met de woorden ‘= ... Ja, wat?’ Pinoze was indertijd dan ook een diffuus woord. Het is pas in 1906 voor het eerst opgetekend, in een Bargoens woordenboekje, waar het als betekenissen ‘kostwinning’, ‘werk’ en ‘jacht’ kreeg. Tegenwoordig wordt het, in de spelling penoze, vooral gebruikt voor ‘criminaliteit’, ‘het misdadigersberoep’ of ‘de wereld van de misdaad’. Toen Herman deze lijst maakte, in 1927, was hij naar eigen zeggen een ‘achtenswaardig burger’ geworden. Toch koos hij bij het woord plat, wellicht per ongeluk, even voor het perspectief van zijn oude makkers, want hij definieert dit als ‘omgekocht; op onze hand’.Hoe het ook zij, Herman heeft met deze belangrijke lijst onderzoekers van het Bargoens een grote dienst bewezen. achterwiel, rijksdaalder. afleggen, vóór onderzoeken, of ‘de val’ (zie aldaar) safe is. aggeling, een strop (krijgen), er naast staan. bajes, gevangenis. beisje, dubbeltje. beknijsd, bekend. besjolmen, betalen. bietser, schooier, bedelaar. bink, snuiter, vent. blaffer, revolver. blauwspekslager*, looddief. bokkevreter, veertig gulden (een groen blaadje!). dalles, armoede. dalven, schooien, bedelen. dalver, schooier, bedelaar. deis-je, deins-je, pas op, houd je gemak. doffer, klap. dof gajes, rechercheur.

* Deze Bargoense woorden komen niet in de lijst voor, maar Herman gebruikte ze elders in zijn artikelenreeks.



26-08-2010

10:31

Pagina 36

doorslaan, verraden. doos, gevangenis. emmes, prettig, heerlijk. fladderik, krant. gajes, volk, gepeupel. gammel, ziek. gannef, dief. ganneven, gappen. gele brief, vijfentwintig gulden. glimmerik, politieagent. goudvink, horloge. granderer, politieagent. groene bink, onnozele vent. groensoeter, onnozele vent. handjevol, vijf jaar (celstraf). hasjewijne gaan, sterven. heibel, ruzie. heitje, kwartje. heitjesbi-jeitser*, kwartjesvinder (oplichter). hippen, schoenen. hommeles, ruzie. jatten, gappen. joet, tien gulden. joppene, prettig, heerlijk. jovel, prettig, heerlijk.


kapsones, trots, ‘airs’. kaug, kracht. kedin, prettig, heerlijk. keil, borrel; dronken. kien, loper, sleutel. kift, herrie, gift. kinnef, ongedierte. klapper, zaak, winkel, kroeg. kleum, klap. kleurlooze angst, jenever. klit, fiets.


26-08-2010

10:31

Pagina 37

klittenjager, fietsendief. klofte, kleren. knaak, rijksdaalder. koffer, bed. kofferen, slapen. kolen, op de -, op de trein. kraak, inbraak. lammetje, fl. 1,25. lampie, klein glas; oog. lijzen, ontvangen. lik, gevangenis. link, in de - hebben, in de gaten hebben. loeken, kijken. loene, vals, onecht. loene daaien, valse dobbelstenen. loene flik, gemerkte kaarten. loene foks, doublé [geelkoper met een dunne laag goud of zilver bedekt, ES]. loenenaar, leugenaar. mans, geldontvangst. manzen, rondgaan om geld. meier, honderd gulden. mekajem, veel. melik, zak. merode, armoede. merojem, in de - hebben, in de gaten hebben. miesponem, gemeen, vals gezicht. miskleumen, elkaar bestelen bij buitverdeling. mokkel, vrouw. nachtspieze, nachthuis. nep, bedrog. nieze, vrouw. nijf, mes. nor, gevangenis. oortje, cent. opgaan, gestraft worden. 37 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:31

Pagina 38

peesnieze, publieke vrouw die op beroving werkt. penoze, zaak, geval. pezen, azen, loeren, op iets lopen. pierement, orgel. pierement dalver, de man die achter ’t orgel mee slentert. pieren, werken, spelen (muziek). pijgeren, sterven. pikaan slaan, stelen. pikaanslag, diefstal. pikvaart, op roof uitgaan (vooral door publieke vrouwen). pinoze, een goede -, een goed geval, een goed bedrijf, een goede winst. pinoze, een jongen van de -, een jongen van de vlakte, een die aan alles meedoet. pinoze, ze is in de -, ze is een publieke vrouw. plat, omgekocht; op onze hand. platvink, portemonnee. pop, gulden. poser, cent. rauzen, vechten. rooie rug, duizend gulden. rus, rechercheur.


saviaantje peuren, sigaret roken. scheften, zitten, straf ondergaan. schof-je, pas op, houd je gemak. schokken, betalen. schore, handel; handelsartikel. sein stieken, wenk geven. sjoeg, mal, gek. sjoege, verstand. skorem, leugen. smeris, politieagent. snaaien, gappen. snees, opkoper [er staat opkopen maar dit moet een zetfout zijn; ES]. soof, gulden. spie, cent. spieze, zaak. stoot, winst. stuk zijn, verraden zijn, ‘er bij’ zijn.


26-08-2010

10:31

Pagina 39

tiet, portefeuille. ti-jijs, brandkast. tikker, horloge. tinnef, rommel. tippelen, het lopen der publieke vrouwen op zoek naar een bink (zie aldaar). val, zaak waar ingebroken moet worden. verlinken, verraden. versmiechelen, verraden. vonk, zaklantaarn. zeeperd, vrijzetter. zespijper*, de celwagen met zijn zes afgesloten hokjes en zes luchtpijpen. zije, een, een glad, effen gezicht hebbend persoon. zwijn, fiets. zwijntjespezer, fietsendief.




26-08-2010

10:31

Pagina 40


26-08-2010

10:31

Pagina 41

Ziekelijke verdachtmakingen zetten justitie op het verkeerde been

De wraak van een ex door Linde Eijking

Bekennen terwijl je onschuldig bent. Door fouten van justitie gaf Martin toe drie van zijn vier kinderen jarenlang seksueel te hebben misbruikt. Hierdoor zat hij zeven maanden onterecht in voorarrest. Zijn advocate Ivonne Leenhouwers zag al snel dat het onderzoek volstrekt niet deugde. Op 2 maart 2009 werd hij vrijgesproken. Exclusief in Koud bloed een gesprek met Martin en zijn advocate. ‘Ik moet me de rest van mijn leven verantwoorden voor iets wat ik niet heb gedaan.’ Martin wordt in de vroege ochtend van 17 maart 2008 door twee agentes van zijn bed gelicht. Ze vertellen hem dat hij is aangehouden, maar de reden wordt hem pas duidelijk nadat hij dagenlang

Om privacyredenen zijn de namen van de betrokkenen gefingeerd.



26-08-2010

10:31

Pagina 42

is verhoord. Martin: ‘Het enige wat ze me de eerste twee dagen vertelden was dat ik werd verdacht van seksueel misbruik van drie van mijn eigen kinderen. Ik wist niet wat de exacte beschuldigingen waren, hierdoor kwam ik in een kwetsbare positie terecht en kon ik niet meer logisch nadenken. Ik belandde in een wereld die niet de mijne was.’ De derde dag wordt duidelijk dat het gaat om zijn drie kinderen Wesley, Leroy en Kelly, die ten tijde van de aangifte respectievelijk 20, 19 en 10 jaar oud waren. Alle drie hebben ze gedetailleerd aangifte gedaan, waarin ze verklaarden regelmatig hun vader af te moeten trekken, gedwongen werden zijn penis in hun mond te nemen en door hem anaal werden verkracht. Martin is vanaf het begin bereid mee te werken aan het onderzoek, hij weet dat hij onschuldig is. Dit besef verandert al snel door de verhoortechnieken van de politieagenten. Advocate Leenhouwers: ‘Ik zie vaak in ontkennende zedenzaken dat mensen willen meewerken. Ze zijn er in het begin nog van overtuigd dat het vanzelf goed komt.’ Toch legt Martin op de derde dag van zijn verhoren een bekentenis af. ‘Nú weet ik dat mijn kinderen hebben gelogen, maar als je daar dagenlang zit ga je op een gegeven moment denken: als zij het zeggen dan zal het wel kloppen. Waarom? Waarom! Omdat je zo veel van je kinderen houdt. Mijn kinderen zijn mijn alles en mijn kinderen liegen niet!’ Advocate Leenhouwers: ‘Mijn cliënt was nog nooit in aanraking geweest met justitie, de verhoren zijn lang, je slaapt slecht en hebt geen contact met de buitenwereld. Je bent geen mens meer en uiteindelijk maken ze daar gebruik van, door net zo lang te dram‘Je bent geen mens men totdat je bekent.’ Martin: ‘De verhoorster zei: meer en uiteindelijk “Wanneer ben jij nu die vent dat je gewoon zegt: ik heb het gedaan?” Stomme klootzak die ik was!’ maken ze daar De verhoorders zijn zo overtuigd dat het verhaal gebruik van, door net van de drie kinderen klopt dat ze de signalen die wijzen op Martins onschuld stelselmatig negeren. Wanzo lang te drammen neer blijkt dat Martin zich tijdens zijn verhoren niet totdat je bekent.’ kan herinneren wat er is gebeurd, concluderen de verhoorders dat hij de herinneringen heeft verdrongen, heeft weggestopt achter een zelf gemetselde muur. Dit wordt ook wel ‘rationaliseren’ genoemd, een verhoortechniek waarbij verdachten die hun geheugen wantrouwen en gemotiveerd zijn om de waarheid te achterhalen, proberen op basis van de hun verstrekte informatie te reconstrueren wat er gebeurd zou kunnen zijn. Advocate Leenhouwers: ‘De verbalisanten zouden samen met Martin steentje voor steentje de muur afbreken en uiteinde42 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:31

Pagina 43

lijk gezamenlijk tot de conclusie komen dat het wel gebeurd is.’ Te belachelijk voor woorden, vindt de advocate.

Treinkaping Martin: ‘De weken daarna wist ik niet wat me overkwam. Ik wist niet meer wat waar was en wat niet.’ Hij kreeg een gesprek met een psycholoog in de gevangenis. ‘“Ik weet het niet, ik weet het echt niet. Misschien heb ik het gedaan,” vertelde ik de psycholoog. Totdat deze zei: “Stel dat ik tegen jou zeg: ‘Je hebt een treinkaping gedaan.’ Op dat moment weet je of je het hebt gedaan of niet.”’ Een maand later, in april 2008, wist Martin het zeker: ‘Ik heb niets gedaan met mijn kinderen.’ De aangifte namens de jongste dochter is gedaan door Martins ex-vrouw Els, van wie hij sinds 2004 is gescheiden. Zij verklaart tegenover de politie uitgebreid over de beschuldigingen door haar kinderen jegens haar ex-man. Ondanks het feit dat zij in al die jaren niets heeft gemerkt van het seksueel misbruik bij haar kinderen is ze er nog altijd stellig van overtuigd dat het gebeurd is. Leenhouwers: ‘Op het moment dat duidelijk wordt dat de jongste dochter op tienjarige leeftijd seksueel overschrijdend gedrag vertoont op de basisschool wordt er geconcludeerd dat ze zou zijn misbruikt. Dit hoeft helemaal niet zo te zijn. Uit medisch onderzoek is geen enkele aanwijzing voor seksueel misbruik Uit medisch naar voren gekomen. Dit is opvallend, gezien het feit dat de beschuldiging luidt dat er vanaf jonge leeftijd sprake onderzoek is geen zou zijn geweest van zeer intensief seksueel misbruik.’ enkele aanwijzing De verhoorders hebben daarover echter hun eigen theorie: ‘In het begin is het voorzichtig, voorzichtig. Maar voor seksueel naarmate er vaker iets ingepropt wordt, met tact en voormisbruik naar voren zichtigheid, rekt dat wel een beetje op, want dat is het menselijk lichaam hè. Dat is in staat om heel veel rek te vertonen.’ gekomen.

Flashbacks Nadat de moeder heeft gehoord dat haar dochter seksueel overschrijdend gedrag vertoont, gaat ze met al haar kinderen rond de tafel zitten. Ze zegt: ‘Als het bij jou is gebeurd dan heeft hij het bij jullie allemaal gedaan.’ In de verhoren en de dossiers is vaak terug te lezen dat de moeder daarna meerdere keren uitvoerig met de kinderen heeft gesproken over wat er allemaal gebeurd zou zijn. Zo verklaarde Wesley dat er tijdens een gesprek met zijn moeder, broer en zusje over het misbruik, beelden bij hem naar voren kwamen en dat er plaatjes in zijn gedachten waren. Hij zou daarbij



26-08-2010

10:31

Pagina 44

soms flashbacks hebben, waarbij hij beelden van zichzelf zag van toen hij klein was. Dit wordt ook wel ‘imagineren’ genoemd: een toestand waarin de betrokkene veelal een sterke behoefte voelt zich gebeurtenissen te herinneren, terwijl deze niet noodzakelijk ook werkelijk hebben plaatsgevonden. Opmerkelijk is dat de oudste dochter van inmiddels 20 jaar, Julia, haar vader niet beschuldigde van seksueel misbruik en als enige geen aangifte heeft gedaan. Kennelijk was dit meisje minder beïnvloedbaar of minder vatbaar voor suggestie en heeft zij het ‘misbruikverhaal’ niet overgenomen. De overige gezinsleden en de dochter zelf zochten hiervoor een ‘verklaring’. Ze vertelde dat zij kennelijk te mondig is geweest, waardoor haar vader het bij haar nooit zou hebben geprobeerd. Leenhouwers: ‘Uit de manier waarop dit in verschillende verklaringen naar voren is gekomen, kan worden opgemaakt dat ook hierover onderling in het gezin is gesproken.’

Garagebox In juni 2008 stapt Els, de ex van Martin, wederom naar de politie. De vader van haar kinderen zou in het bezit zijn van een garagebox waar zich jarenlang bizarre gebeurtenissen hebben afgespeeld. Martin zou de leiding hebben over een groot internationaal kinderpornonetwerk dat tientallen kinderen seksueel zou misbruiken. Samen met haar kinderen Wesley, Leroy en Kelly was Els al op zoek gegaan naar deze garagebox. Alle kinderen wezen echter een andere aan. Enkele dagen na de aangifte wordt Wesley door verbalisanten opgehaald om met de auto de garagebox te gaan zoeken waar hij door zijn vader zou zijn misbruikt. De oudste zoon van Martin vertelt de politie dat er weer ‘beelden’ en ‘dromen’ voorbij komen. In de politieverhoren is te lezen dat Wesley verklaart dat hij met een touw om zijn nek als een hond rond moest kruipen van zijn vader. Zijn armen Zijn armen werden werden op zijn rug gebonden en hij kreeg tape over op zijn rug gebonden zijn mond. Leroy verklaart tegenover de politie dat hij van zijn vader naar videobanden moest kijken van en hij kreeg tape over seks met kinderen in de garage. Naderhand blijkt dat zijn mond. de garageboxen die de kinderen hebben aangewezen niet op naam van Martin staan. Er zou zelfs nog nooit stroom in de garageboxen zijn geweest, hoewel Leroy en Wesley in hun tekeningen lieten zien dat er licht aanwezig was. Als blijkt dat er in de garageboxen geen enkel bewijs wordt gevonden, gaat het Openbaar Ministerie twijfelen aan de aangiftes. 44 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:31

Pagina 45

Dit is het moment waarop de Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ) wordt ingeschakeld. De LEBZ is een groep van zedenrechercheurs, psychologen, pedagogen en gedragsdeskundigen die zedenzaken onderzoeken waaraan wordt getwijfeld. Leenhouwers: ‘De LEBZ is fantastisch en doet goed werk. Een groot nadeel is echter dat het een instantie van justitie is waar alleen het OM advies aan kan vragen. In de 141 zaken die de LEBZ heeft onderzocht in de periode 2003-2007, werd in 78 procent van de gevallen geadviseerd het onderzoek te stoppen. Ook in de zaak van Martin adviseerden ze het onderzoek te beëindigen.’ De LEBZ concludeert in haar rapport dat de wijze waarop het verhoor van de verdachte is uitgevoerd door de politie, een zogenaamde ‘valse bekentenis’ heeft veroorzaakt. Er zou sprake zijn geweest van ‘tunnelvisie’ bij de verhoorders. Met name Er zou sprake zijn de vrouwelijke rechercheur heeft een grote rol gespeeld bij geweest van het verkrijgen van een valse bekentenis van Martin. Advocate Leenhouwers: ‘Het belerende toontje waarbij de ver- ‘tunnelvisie’ bij de hoorster zich volledig leek in te leven in hetgeen de verhoorders. slachtoffers zou zijn overkomen... Ze voerde een compleet toneelstukje op. Verschrikkelijk! Ook de LEBZ noemt de manier waarop de verhoorster voorlas uit de verklaringen en de wijze waarop zij inging op de seksuele handelingen die gepleegd zouden zijn, onprofessioneel.’ Verhoorster: ‘Maar je hoort het haar zeggen: met diezelfde harde plasser ging hij ook weleens op me liggen, dan lag ik in zijn bed, want daar moest ik dan slapen, want als ik bij papa bleef slapen, dan had hij mijn nachtjaponnetje of mijn pyjamaatje en mijn knuffel al in zijn bed gelegd.’ Leenhouwers: ‘Het gaat er niet om wat de verbalisanten geloven. Zij hebben de taak om een verdachte zijn eigen verhaal te laten doen en hem te confronteren met de beschuldiging, zodat hij hierop kan reageren. Meer niet. Het is niet aan de politie om ergens overtuigd van te raken en zeker niet om een onschuldige te laten bekennen! Ik zie steeds vaker in dit soort zedenzaken dat de politie beweert dat het goed is voor de slachtoffers om te bekennen. Er wordt dan gezegd: “Het is erg als je vader aan je zit, nog veel erger als hij het niet toegeeft.” Maar de mensen van de politie zijn geen hulpverleners!’

Wantrouwen In oktober 2008 laat de LEBZ aan justitie weten wat de voorlopige aanbevelingen zijn. Martin komt onmiddellijk vrij. ‘Opeens stond



26-08-2010

10:31

Pagina 46

ik buiten de gevangenismuren. Ik zag op dat moment het plezier van het leven niet meer. Ik besloot om in mijn eentje naar Barcelona af te reizen en te kijken of ik dit weer kon vinden. Als dat niet zou lukken, wilde ik er een einde aan maken.’ Uiteindelijk heeft Martin zijn levensplezier toch weten te hervinden. Het vertrouwen in de mens is verdwenen. De politie heeft zijn naïviteit weggenomen, en daarvoor in de plaats is wantrouwen gekomen. Bijna een jaar nadat Martin is opgepakt, wordt hij op 2 maart 2009 volledig vrijgesproken door de rechtbank van Breda. Evenals de LEBZ zet de rechtbank grote vraagtekens bij de geloofwaardigheid van de verklaringen van de kinderen. De ‘bekentenis’ van Martin wordt door de manier waarop deze is verkregen niet gezien als bewijs. Ook stelt de rechtbank vast dat Martin te laat op de hoogte is gesteld van de exacte verdenking en komt zij tot het slotoordeel dat er geen feiten en omstandigheden zijn die wijzen op seksueel misbruik.

Onschuldig Nog steeds zijn er mensen die Martin verdenken van seksueel wangedrag. Martin: ‘Waarom? Omdat het niet logisch is. Je kunt niet bevatten dat dit verzonnen wordt door kinderen. Ga maar bewijzen dat Els gek is. Jeugdzorg las het rapport en verdacht mij er ook van. Inmiddels ziet Jeugdzorg ook wel in wie Els werkelijk is, maar dan ben je wel een half jaar verder. Het grootste probleem heb ik met het feit dat profes‘Het grootste probleem sionals toch beter moeten weten en anders moeheb ik met het feit dat ten handelen.’ Martin heeft samen met zijn advocate aangifte gedaan van valse aangifte door professionals toch beter zijn ex-vrouw. Leenhouwers: ‘Ik ken Martin nu al moeten weten en anders een tijdje en zag gelijk dat hij op slot ging toen hij moeten handelen.’ op het politiebureau zijn verhaal deed. Er hing een negatieve sfeer. Het was zo herkenbaar voor Martin. Hij zat weer op diezelfde plek, twee mensen van de politie die net iets hoger zitten, de autoritaire houding die men heeft.’ Uiteindelijk heeft Martin de aanklacht tegen zijn ex weer ingetrokken. Martin: ‘Het heeft geen zin. Je kan uitzoeken hoe dit allemaal heeft kunnen gebeuren, nadeel is dat je de kinderen er niet mee helpt. Iedereen wordt weer ondervraagd en moet weer door dezelfde hel. Het Openbaar Ministerie stuurde me zelfs een fax met de strekking: als je dit doorzet dan worden je kinderen hiervan de dupe terwijl de slagingskans nagenoeg nihil is.’ Onlangs heeft Leroy, die nog regelmatig bij zijn vader langs46 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:31

Pagina 47

komt, toegegeven gelogen te hebben. ‘Leroy kwam naar me toe en zei dat hij me iets belangrijks moest vertellen. Mijn vriendin moest naast me zitten, als steun. Leroy ging aan de andere kant van de tafel zitten en vertelde toen hoe zijn moeder hem gedwongen had om deze valse aangifte te doen en dat hij is blijven liegen om in een goed daglicht te blijven staan bij haar. Op zo’n moment kan je uit je dak gaan. Dat heeft geen zin, want ik wist al dat hij gelogen had. Je moet naar je zoon luisteren en hem steunen. Ik kan het mijn kinderen niet kwalijk nemen dat ze zijn gehersenspoeld door mijn ex.’ Met zijn oudste dochter Julia (nu 20) en zoon Wesley (nu 22) heeft Martin geen contact meer. Zijn jongste dochter Kelly (12) woont nog altijd bij zijn ex-vrouw. Een gezinsvoogd houdt hem op de hoogte hoe het met haar gaat. ‘Mijn jongste dochter heeft echt hulp nodig, ook Jeugdzorg heeft dit aangegeven. Het probleem is dat Kelly denkt dat haar moeder “God” is, op het moment dat je haar weghaalt zal het probleem alleen maar groter worden. We zien dat het niet goed met haar gaat, maar hoe kan ik dat veranderen?! Ik ben het inmiddels zo zat dat ik continu moet vechten om mijn kinderen. Onlangs heb ik van Leroy ‘Ik ben het inmiddels vernomen dat mijn ex-vrouw plannen heeft om samen zo zat dat ik continu met mijn twee dochters naar Frankrijk te emigreren. moet vechten om Dan ben ik ze echt kwijt.’ ‘Dit drama zal mij blijven achtervolgen. De aangifte mijn kinderen.’ waarmee het begonnen is, de blunders die justitie heeft gemaakt. Het heeft ervoor gezorgd dat ik me de rest van mijn leven moet verantwoorden voor iets wat ik niet heb gedaan. Zelfs mijn huidige vriendin moet liegen. We zijn nu anderhalf jaar samen en gaan binnenkort trouwen. Het liefste zou ze zeggen: “Ik ga met Martin trouwen, hij heeft onschuldig in de bak gezeten en is uiteindelijk vrijgesproken,” maar dat kan nu eenmaal niet. Veel mensen hebben hun oordeel klaar en beseffen niet dat wat er met mij is gebeurd, iedereen kan overkomen.’

Excuses In een gesprek met de twee verbalisanten, afgedwongen via de Nationale Ombudsman, heeft Martin duidelijk kunnen maken hoe hij de zaak heeft ervaren, maar van excuses was geen sprake. ‘De mensen van destijds hebben nog steeds dezelfde blik op deze zaak, tunnelvisie. Ik heb de politieagenten kunnen vertellen wat voor schade het mij heeft berokkend. De vrouwelijke verhoorster die met haar belerende toontje de psycholoog uit wilde hangen



26-08-2010

10:31

Pagina 48

zou erover nadenken, haar mannelijke collega dacht: men heeft een klacht en die handelen we eventjes af. Ik heb mijn verhaal kunnen doen, maar hun mening veranderen kan ik niet.’ Justitie laat in een reactie weten dat ook zij vindt dat het verhoorkoppel ver onder de maat heeft gehandeld. Deze mensen zijn op het matje geroepen. Persofficier Pilaar: ‘Wij moeten erop kunnen vertrouwen dat de politie haar werk goed doet.’ De scha‘Justitie heeft devergoeding die Martin onlangs kreeg interesseert hem weinig. ‘Het leven draait niet alleen om geld, en geld zal nooit toegegeven dat er het leed weg kunnen nemen.’ Advocate Leenhouwers beaamt grove fouten zijn dat het niet alles doet vergeten, maar wel een blijk van erkenning is. Martin: ‘Ik vind het veel belangrijker dat justitie gemaakt.’ heeft toegegeven dat er grove fouten zijn gemaakt. Het geld staat trouwens nog steeds op de bank, het interesseert me geen moer. Het ergste vind ik het voor mijn kinderen, die voor altijd beschadigd zijn.’



26-08-2010

10:31

Pagina 49

Misdaadgedichten

door Nico Dijkshoorn

Confrontatie

Nieuwe Schrijvende Vrouw

kijk nog eens goed zat deze dichter aan je piemel ?

uw manuscript over een moord in de buitenwijken van haarlem zullen wij pas uitgeven als u het haar laat blonderen hoge hakken gaat dragen en als u wilt publiceren onder het pseudoniem saskia zuid

De Chauffeur Deed Het misschien geef je in de titel net iets te veel weg



26-08-2010

10:31

Pagina 50

Goed Speurwerk

Flaptekst

laat maar jongens het is geen zelfmoord kijk maar wat er op zijn kussen ligt hij is overleden aan het verzameld werk van harry mulisch

in deze thriller mengt hoofdpersoon karel luun gif door het eten van zijn vrouw om zo voldoende stof te hebben voor zijn nieuwe roman



26-08-2010

10:31

Pagina 51

De Maffia spaart Mart Smeets

Marketing

laat maar leven die krijgen we nooit in een vat beton

en dan laten we je vlak na de voltooiing van je trilogie net als die stieg larsson spectaculair dood gaan aan een nare ziekte



26-08-2010

10:31

Pagina 52

Frank Sinatra & The Mob Over de banden tussen de maffia en de Amerikaanse entertainmentindustrie

door Rob van Scheers

Regisseur Martin Scorsese heeft aangekondigd nu eindelijk aan zijn lang verwachte biopic over Frank Sinatra (1915-1998) te beginnen, en wat een geweldig nieuws voor film- en muziekliefhebbers is dat. De rolprent staat gepland voor 2011 en de werktitel luidt eenvoudig: Sinatra. De beoogde hoofdrollen zijn voor Al Pacino als Frank zelve en Robert de Niro als zijn trouwe sidekick Dean Martin, al willen de geruchten dat ook Johnny Depp nog in de race is om de jongere Sinatra te verbeelden. Vaststaat dat het project al jaren boven de markt hangt. Maar de erven Sinatra deden moeilijk, dochter Tina voorop. Het laat zich wel raden waarom. De hardnekkige verhalen over de meer dan vriendschappelijke banden die Ol’ Blue Eyes onderhield met bekende maffiabazen als – noem er eens een paar – Carlo Gambino, Sam Giancana, Lucky Luciano en Joseph Fischetti kunnen natuurlijk niet onbesproken blijven in zo’n biopic. Overigens, de zelf altijd zo paranoïde FBI-directeur J. Edgar Hoover kende die verhalen ook. Reden voor zijn federale speurneuzen om The Voice vanaf de vroege jaren veertig scherp in de gaten te houden en een flink dossier over hem aan te leggen. Het curieuze is nu dat die FBI-rapporten gewoon online te vinden zijn op: http://foia.fbi.gov/foiaindex/sinatra.htm. In het licht van de Freedom of Information-wet kun je het dossier Sinatra van 2403 pagina’s rustig doornemen, al zijn er hier en daar wat namen doorgekrast. Dan tref je dingen aan als: 28 februari 1966 ‘Het Miami Beach Police Department ontving anoniem telefoontje waarin werd aangekondigd dat een handgranaat naar Frank Sinatra zal worden geworpen tijdens diens show in Miami van 1 maart 1966.’ Of:


14 april 1947 ‘Frank Sinatra werd vandaag in de studio van de Colombia Broadcasting Company halverwege een repetitie voor een radioshow gearresteerd en afgevoerd naar de rechtbank. Daar


26-08-2010

10:31

Pagina 53

verklaarde hij “niet schuldig” te zijn inzake de beschuldiging een klap te hebben uitgedeeld aan showbizzcolumnist Lee Mortimer, gisteravond voor de deur van het Hollywoodrestaurant Ciro’s.’ En: 1 oktober 1963 ‘Frank Sinatra – die 3,4 miljoen dollar heeft geïnvesteerd in de eerder omschreven, verdachte casino’s van Lake Tahoe, Nevada – heeft te kennen gegeven zich terug te zullen trekken uit deze bedrijfstak ten einde zich volledig op zijn eigen muziekcarrière te kunnen concentreren.’ Alsook: Memorandum 15 maart 1971 ‘Onze informant laat weten dat er sprake is van een poging tot afpersing van de voormalige beurshandelaar Ronald Alpert voor een bedrag van 10 miljoen dollar. Dit gebeurde met het gebruik van lichamelijk geweld en onder bedreiging het leven van Ronald Alpert te zullen nemen. De informant wijst erop dat Alpert in het verleden betrokken is geweest bij een beurstransactie van aandelen Computer Fields Expressway, ter waarde van 10 miljoen dollar. Dit geld werd naar verluidt ingelegd door Carlo Gambino, Frank Sinatra en Jilly Rizzo. Uiteindelijk gingen de aandelen Computer Fields Expressway naar beneden, en ging de investering verloren. Met nadruk moet gesteld worden dat Carlo Gambino geïdentificeerd is als het hoofd van La Cosa Nostra.’

Frank Sinatra (1915-1998)

Paardenhoofd Ho-ho, zeggen wij Sinatrafans dan, de jongens van J. Edgar maken het in hun ijver wel heel bont. Meneer Sinatra is voor geen van deze zaken veroordeeld en tot die tijd is ook The Chairman of the Board onschuldig. Zo eenvoudig liggen de zaken. De enige mug shot – archetypische politiefoto – die wel van Frank voorradig is, is er een uit 1938. Een sheriff van Bergen County, New Jersey arresteerde hem voor het rommelen met een getrouwde vrouw (en wat staat Frankie Boy er goed op!).



Politiefoto van Frank Sinatra uit 1938


26-08-2010

10:31

Pagina 54

Maar het is waar: je kunt gerust aannemen dat scenarist Phil Alden Robinson van de beoogde biopic flink heeft gesnuffeld in Franks FBI-dossier. Zoveel begrijpt ook dochter Tina Sinatra wel, want zij heeft bij Universal Pictures een plek als een van de drie ‘executive producers’ van de film geclaimd. Preventief, zo mogen we aannemen. Zij wil – zo heeft ze al uitgelegd – de zachte kant van papa laten zien. Maar Martin Scorsese kiest uiteraard voor de onopgesmukte Frank, de mannenman, de macho, het icoon van de populaire cultuur van wie we allemaal zo houden. Nou ja, in ieder geval wij jongens dan. Na twee jaar gesteggel over de rechten voor Franks levensverhaal en diens muziek lijken beide partijen er inmiddels naar volle tevredenheid uitgekomen. Tina mag toekijken op de set, maar Scorsese – die voor klassiekers als Mean Streets, GoodFellas, Casino, Gangs of New York en The Departed al eerder met dit bijltje heeft gehakt – zal zich heus niet de kaas van het brood laten eten. Een goed verhaal blijft een goed verhaal, en daarmee: basta! En bovendien, Francis Ford Coppola ging Scorsese natuurlijk al voor. Ik bedoel, dat afgehakte paardenhoofd uit The Godfather I (1972) staat ons allemaal nog levendig voor de geest. Schrijver Mario Puzo baseerde het personage van zijn charmezanger Johnny Fontane op Sinatra en Don Vito Corleone bleek zijn grootste fan. Dat werd nog eens duidelijk toen in de film ‘Hollywood-producer’ Jack Woltz weigerde Corleones aangenomen petekind te casten in een oorlogsfilm. Reeds de volgende ochtend vond de halsstarrige producer de ontzielde overblijfselen van zijn favoriete renpaard Khartoum naast zich in bed. Een cadeautje van Corleones huisadvocaat Tom Hagen, en aangesteld als zaakwaarnemer voor Johnny Fontane bovendien. Dit alles onder het motto: ‘We zeiden toch dat we je een aanbod deden dat je niet had mogen weigeren?’ Zo kreeg Johnny Fontane natuurlijk alsnog zijn filmrol.


26-08-2010

10:31

Pagina 55

Martin Scorsese’s Gangs of

New Orleans Even voor de goede orde: die paardenkop is fictie, hoor. Dat heeft Mario Puzo (1920-1999) aan eenieder die het maar horen wilde nog eens bevestigd (bovendien was Frank ook een groot liefhebber van Arabische volbloedracepaarden). Maar dat van die banden tussen de Amerikaanse entertainmentindustrie en de maffia is uiteraard een thema dat enorm tot de verbeelding spreekt. Of tot verregaande ergernis leidt, zoals in het geval van Jim Garrison. Hem kennen we nog als de held uit het onderzoek naar de moord op JFK, in de gelijknamige film van Oliver Stone wordt hij gespeeld door Kevin Costner. Maar toen hij in 1962 te New Orleans werd aangesteld als officier van justitie begon hij onmiddellijk een campagne tegen het zondige Bourbon Street – die luidste straat ter wereld, zo beroemd omwille van zijn muziek – en stripclubs. Garrison liet er om de andere avond de politie binnenvallen, en het ging er dermate frenetiek aan toe dat pianist par excellence Dr. John uiteindelijk zijn geliefde New Orleans verruilde voor Los Angeles, zoals je in zijn autobiografie Under a Hoodoo Moon kunt lezen. ‘Dit spasme van rechtvaardigheid,’ haalt de Dokter op, ‘werd duur betaald. New Orleans onderging een nieuwe golf aan misdaad, omdat alle zware jongens die eerst als uitsmijter hadden gewerkt nu een nieuwe bron van inkomsten moesten zoeken. Sommigen gingen over op gewapende overvallen, en de

New York (1996)



Carlos Marcello, de godfather van New Orleans

26-08-2010

10:31

Pagina 56

dames die als animeermeisje hadden gewerkt eindigden als straathoer. Een paar jaar nadat Garrison zijn werk als officier van justitie was begonnen, bleek het hart uit New Orleans gerukt. Het resultaat was vooral dat muzikanten met wie ik altijd prima had gewerkt, waren vertrokken naar plaatsen als New York, Chicago, Memphis en L.A.’ En toen ging-ie zelf ook maar, hij kon niet anders. Nou ja, Jim Garrison had in zoverre een punt dat de tenten van Bourbon Street grotendeels in handen van Carlos Marcello (1910-1993) en zijn mob waren. Carlos Marcello (geboren Calogero Minacore) was de gekende godfather van New Orleans, de ‘Big Daddy’ van ‘The Big Easy’. Hij zou naar verluidt nog persoonlijk het lot van president Kennedy op ‘Siciliaanse wijze’ hebben bezegeld, na een besloten vergadering in de lobby van het Royal Orleanshotel aan 621 St.Louis Street. Maar die verstrengeling van maffia en muziek, dat was natuurlijk niet iets exclusiefs voor het Diepe Zuiden. Dat leert ons de geschiedenis, meer precies het verhaal over de sluiting van de uitgaanswijk Storyville. Voordat Bourbon Street aan zijn zondige reputatie kon werken, was het Storyville geweest waar de muziekclubs en bordelen van New Orleans verzameld waren. Na een oekaze vanuit Washington dat het afgelopen moest zijn met dit losbandig vermaak werd Storyville vanaf 1917 dichtgetimmerd. Jazzgrootheden als King Oliver, Jelly Roll Morton en Louis Armstrong vertrokken naar Chicago, waar ze prompt in de armen van de georganiseerde misdaad liepen. Straatwijze Louis Armstrong kreeg bijvoorbeeld te maken met Joe Glaser als manager, een maffiamaatje van Al Capone.

Coole Tony

Tony Bennett had ooit een maffiose manager


Zo gaan die dingen, en iemand die daar openhartig over kan vertellen is de klassieke crooner Tony Bennett. In november 1998 had hij net zijn autobiografie The Good Life uitgebracht en derhalve ging Tony op een boektour. Die bracht hem ook naar de Book Soup, een bekende boekhandel aan Sunset Boulevard. Je kon je exemplaar laten signeren, maar je kon hem ook vragen of hij – nu hij er toch was – tijd had voor een kort vraaggesprek over zijn lange, lange carrière. Tony – die van 1926 is – vond dat goed, en zo kwam het dat ik na het slot van de signeersessie mijn reporter’s notebook mocht trekken. Na verloop van tijd kwamen wij erover te spreken hoe zijn geliefde showbizzwereld ook een keerzijde kende. Tony schetste


26-08-2010

10:31

Pagina 57

hoe hij in de begindagen van zijn loopbaan een beroep deed op de diensten van Ray Muscarella, part-time manager, voltijdsmaffioso. ‘Het was – zo direct na de oorlog – al een paar jaar sappelen voor mij geweest als zanger, maar door de bemiddeling van mijn nieuwe manager kreeg ik plots de betere zalen, de betere liedjes, een rol in een vroege tv-show en ook nog een aardig platencontract.’ De lucratieve samenwerking zou tot 1955 duren voordat Bennett de banden verbrak. Veel heeft hij daarna niet meer van Muscarella gehoord, maar wel volgde bij een later optreden in de Carnegie Hall een bommelding, waarna de zaal moest worden ontruimd. Hoewel de zaak nooit werd opgelost, heeft de zanger wel enig vermoeden, ja. ‘Maar ik dacht niet dat de verstrengeling van onderwereld en nachtleven nu zo typisch Italiaans of Amerikaans is. Waar dacht je dat Kurt Weills “Mack the Knife” voor staat? En dat was toch écht een Duitser. In Nederland zal het niet anders zijn. Volgens mij is het niet eens alleen de entertainmentindustrie, maar heeft iedere richting te maken met de blessings van de mob. En écht niet alleen in het nachtleven, hoor.’ Wat we goed moeten begrijpen, zegt hij, is dat je als artiest de grootste moeite hebt om te overleven in de entertainmentindustrie. Voordat je dan je eerste plaatje maakt, heb je een pad vol valkuilen afgelegd. ‘Je hele loopbaan word je omringd door producers die je het vreselijkste materiaal willen laten zingen – cheap songs, to make a fast buck. Ik heb mij daar altijd tegen verzet, maar ik heb er ook een prijs voor moeten betalen.’ Toch is juist dát een van de beste adviezen die hij ooit heeft gekregen. Het kwam van zijn grote voorbeeld Frank Sinatra. ‘Kijk, zingen doe je uit hartstocht,’ weet Tony. ‘Je zingt omdat je het móet doen. Maar je moet wel oppassen dat je geen slachtoffer wordt van je eigen liefde voor muziek, heeft Frank mij geleerd. Er is maar één wet. Je moet zelf waarderen wat je zingt. Een inferieur nummer zal je je hele leven lang blijven achtervolgen. Je wilt het niet, maar je hoort het op de radio, je hoort het zelfs in de lift. En dan: you start drinking! Het is dus de kunst om omringd door welke showbizzgekte dan ook toch vooral maar voet bij stuk te houden.’ Dat, en niets anders, weet Tony, is de ware betekenis van het begrip cool. En de coolste van allemaal krijgt nu zijn eigen speelfilm. Een biopic over Frank, ik kan niet wachten.




26-08-2010

10:31

Pagina 58


26-08-2010

10:31

Pagina 59

Een gruwelijke moord in Amsterdam-Noord Omdat de brievenbus vol raakte, vroegen buren zich af of er iets mis was. Toen zij op 24 november 1997 in de woning aan de Noorderbreedte 141 te Amsterdam poolshoogte namen, deden ze een gruwelijke ontdekking. De bewoners Henk (79) en Mary (73) waren door fysiek geweld en tientallen messteken om het leven gebracht. Hun keel was volledig doorgesneden. Uit het onderzoek op de plaats delict bleek dat de dader(s) het perceel zonder sporen van braak betreden hadden. Het kunnen bekenden geweest zijn, maar de slachtoffers kunnen ook voor onbekenden de deur geopend hebben, met alle vreselijke gevolgen van dien. Uit stille getuigen in de woning kon de recherche afleiden dat de bejaarden een paar dagen voor de vondst in de morgenuren vermoord moeten zijn. Het koffieapparaat stond klaar, de kopjes ervoor. Het ochtendblad lag opengeslagen op tafel. De woning zag er zoals altijd keurig uit, de bedden waren nog niet opgemaakt. Ze moeten een makkelijke prooi geweest zijn, er was nauwelijks gevochten, alles stond nog op zijn plaats. Mary en Henk kenden elkaar sinds een paar jaar en hadden een latrelatie. Mary hield haar woning een paar huizen verderop nog steeds aan. Ze waren gelukkig, vooral Henk was opgebloeid sinds hij Mary had leren kennen. Er werd alleen een horloge vermist, het bankpasje van Mary was niet meegenomen. Over Mary gingen verhalen dat ze goed in haar slappe was zat, ze had haar geld liever thuis dan op de bank. Maar op het tijdstip van de moord stond alles op haar bankrekening. In de jaren na de moord is door de recherche alles overhoop gehaald, maar zonder resultaat. In 2007 werd de zaak opnieuw bekeken door het coldcaseteam van de Amsterdamse recherche, dat oordeelde dat er aanleiding was voor vrijwillig dna-onderzoek bij een aantal mannen die voorkomen in het onderzoeksdossier. Justitie heeft daar inmiddels groen licht voor gegeven.

Plaats delict door Joop van Riessen

Foto links: © politie-archief amsterdam



26-08-2010

10:31

Pagina 60


26-08-2010

10:31

Pagina 61

De bizarre berechting van Jan-Dirk Paarlberg

De val van een kasteelheer door Siem Eikelenboom en Vasco van der Boon Tot zijn grote schrik veroordeelde de rechtbank in Haarlem hem op 8 juni 2010 tot een gevangenisstraf van vier jaar en zes maanden. De rechters achtten bewezen dat zakenman en vastgoedbaron Jan-Dirk Paarlberg een bedrag van 17 miljoen euro heeft witgewassen, geld dat Willem Holleeder van Willem Endstra had afgeperst. Bovendien vond de rechtbank hem schuldig aan belastingfraude en valsheid in geschrifte. Het vonnis kwam na een lange, soms bizarre rechtszaak, waarin het er soms op leek alsof Paarlberg zich niet wílde verdedigen. Natuurlijk is het druk. De eerste dag van een groot proces is er altijd veel belangstelling van de media. Buiten op de hof van de Haarlemse rechtbank wachten cameraploegen op Jan-Dirk Paarlberg en zijn gevolg, bestaande uit zijn chauffeur, zijn secretaresse, zijn vriendin en zijn raadslieden Bénédicte Ficq en Marnix van der Werf. ’s Avonds zullen alle journaals en actualiteitenrubrieken de beelden tonen.

Foto links: vastgoedbelegger Jan-Dirk Paarlberg wordt als getuige gehoord in het hoger beroep tegen Willem Holleeder, januari 2009



26-08-2010

Wapperde deze kasteelheer als een derderangs oplichter bij banken met borgsompapieren die nep waren?


10:31

Pagina 62

Dag een bestaat uit het voorlezen van de tenlastelegging en de gebruikelijke plichtplegingen. Na deze eerste dag zullen de meeste media verstek laten gaan. Dan wordt het proces te ingewikkeld, te gedetailleerd. Maar voor de fijnproevers gaat het dan pas echt beginnen. Want wat heeft Paarlberg na bijna zes jaar zwijgen nu eigenlijk te zeggen op de aanklacht, die zes punten telt (witwassen 2x, valsheid in geschrifte 2x, belastingfraude en oplichting)? Heeft de in blauw pak gestoken zakenman, die kantoor houdt op het statige kasteeltje Bolenstein bij Maarssen, die nauwe banden had met oud-minister Neelie Kroes met wie hij sjieke feesten afstroopte, die een prachtige kunst- en wijncollectie heeft opgebouwd, een liefhebber is van de betere auto en wiens vermogen ergens in de tweehonderd miljoen euro wordt geschat, heeft deze heer van stand geld witgewassen voor een crimineel als Willem Holleeder? Heeft deze gedrongen man als een ordinaire koppelbaas de fiscus getild? Wapperde deze kasteelheer als een derderangs oplichter bij banken met borgsompapieren die nep waren? Het is allemaal moeilijk voor te stellen.

Opmerkelijk patroon De liquidatie van de omstreden vastgoedman Willem Endstra, in mei 2004, is het begin van Paarlbergs neergang. Tot dan is hij geheel buiten de radar van politie en justitie gebleven. Wordt Endstra al jaren in allerlei onderzoeken genoemd als iemand die banden heeft met grote criminelen als John Mieremet, Cor van Hout en Willem Holleeder; Paarlberg komt in geen dossier voor. Tenminste, dat denkt iedereen. In het onderzoek naar de moord op Endstra wordt zijn boekhouding minutieus nageplozen. En langzaam, heel langzaam zien ambtenaren van de fiscus en financiële rechercheurs van het korps Amsterdam-Amstelland een opmerkelijk patroon ontstaan: vanuit bedrijven van Endstra zijn tien betalingen gedaan die bij elkaar een bedrag vormen van iets meer dan 17 miljoen euro. Omdat de beschrijvingen bij die betalingsopdrachten soms nogal cryptisch zijn, besluit men het spoor van die betalingen te volgen. Geld gaat naar een rekeningnummer in Luxemburg, gaat soms naar een schimmige onderneming op de Kaaimaneilanden of de Antillen en belandt vervolgens op rekeningen van ondernemingen die behoren tot het imperium van Jan-Dirk Paarlberg. Dan gaan de rechercheurs snuffelen in de eigen archieven. Wie is toch die Jan-Dirk Take Paarlberg? Komt hij toch niet ergens voor in justitiële stukken? Ja, weggestopt in het dikke dossier met de codenaam City Peak, liggen twee observatieverslagen. In dat on-


26-08-2010

10:31

Pagina 63

derzoek naar drugshandel door onder anderen Cor van Hout, zien rechercheurs in augustus 1996 dat drie mannen gelijktijdig een pand aan de Apollolaan verlaten. Twee van hen worden direct herkend: Endstra en Holleeder. De derde is een gedrongen man met zwart haar. Zijn chauffeur wacht in een Mercedes. De politie trekt die wagen na. Het is een leasebak, ‘vermoedelijk in gebruik bij Jan-Dirk Paarlberg’. Bij een tweede observatie duikt dezelfde auto op. Op de zitting reageert de peper-en-zoutharige Paarlberg als volgt op deze observaties. Hij trekt zijn schouders op en zegt: ‘Ik heb geen zwart haar.’ Holleeder kent hij wel. Die heeft hij twee keer ontmoet bij Endstra thuis toen hij daar kwam voor zaken. Maar het feit dat Endstra omging met Holleeder en andere duistere mannen was voor Paarlberg juist reden om zijn zaken met Endstra te ontvlechten. En dan is er nog een telefoongesprek uit februari 2000. De politie luistert het mobieltje af van John Mieremet. Op een gegeven moment belt die zijn collega in het kwaad Willem Holleeder en vraagt hem om het telefoonnummer van ‘die Palenberg’. Vervolgens horen rechercheurs Holleeder bellen naar het kantoor van Endstra voor dat nummer. Wat Mieremet van ‘die Palenberg’ moest is onbekend.

Twee van hen worden direct herkend: Endstra en Holleeder.

Lucratief Op deze eerste zittingsdag, 29 maart 2010, draait het na het voordragen van de tenlastelegging om die merkwaardige tien betalingen die via allerlei schijven bij Paarlberg terechtkwamen. Kort gezegd luidt Paarlbergs verhaal als volgt. Na een carrière bij diverse banken in Nederland, de Verenigde Staten en Londen keert hij terug naar Nederland. Met de bij de bank verdiende miljoenen gaat hij in zaken. Hij koopt Mediamax, een bedrijf dat handelt in buitenreclame, en begint in vastgoed te beleggen. ‘Eind 1994, begin 1995’ komt hij via een kennis in contact met Willem Endstra. Samen investeren zij onder andere in Sea Port Marina, de jachthaven in IJmuiden. Als bij Endstra thuis steeds vaker duistere types opduiken, (‘Niet mijn bloedgroep,’ zegt Paarlberg) wil hij in 1997 de zaken met zijn omstreden zakenpartner ontvlechten. Maar wat is die jachthaven met een appartementengebouw waard? Veel geld, zegt Paarlberg tegen de rechters. De jaren daarna zouden er nog enkele appartementencomplexen gebouwd mogen worden. Van die toekomstige winstrechten wil Paarlberg wel het een en ander hebben. Hij zegt dat bouwonderneming BAM de erven Endstra binnenkort een bedrag tussen de 40 en 45 mln euro zal gaan betalen voor die



26-08-2010

10:31

Pagina 64

ontwikkelingsrechten. Dat heeft hij via via gehoord. Zo lucratief is die jachthaven kennelijk. De officieren van justitie Koos Plooij en Michiel Zwinkels horen het verhaal schamper aan. Zo winstgevend was die hele jachthaven volgens hen helemaal niet. In de periode 1995-2001 was het resultaat ieder jaar negatief. Een sporadische winst werd alleen geboekt door de verkoop van een deelneming. Bij elkaar opgeteld beliep het verlies ruim 28 miljoen gulden. En dan is er nog een punt: vanwege allerlei milieu- en natuurregels mocht in dat gebied vrijwel niet worden gebouwd. Kortom, waar zag Paarlberg die toekomstige winsten dan? Zijn verhaal dat BAM fors voor de jachthaven wil betalen, kan nog dezelfde dag worden verwezen naar het rijk der fabelen. Een woordvoerder van de bouwgigant is stellig: ‘Het enige wat BAM met deze haven heeft te maken, is dat in de jaren negentig één van de bouwers, het bedrijf Nelis, door BAM is overgenomen. Dat is alles.’

Dag 2

Advocaat Benedicte Ficq bij Pauw & Witteman, januari 2010


Een blaasontsteking. Van dat ongemak heeft hij vijf keer eerder last gehad, zegt Paarlberg tegen de rechters. Die kwaal speelt hem sinds gisteren opnieuw parten. Het is voor de rechtbank reden om de zitting deze dinsdag te schorsen. ‘Het is belangrijk dat u helder van geest voor ons zit,’ zegt rechtbankvoorzitter Ad Rutten. Een dag eerder wijst raadsvrouwe Ficq al op ander malheur bij haar cliënt. Hij is gespannen en heeft concentratieproblemen. Dat heeft alles te maken met recente invallen van justitie. Kort voor aanvang van het proces zijn er op last van een speciaal bureau van justitie huiszoekingen en beslagleggingen geweest in en op panden van Paarlberg. Beslag ligt er nu ook op zijn kunst- en wijncollectie. Op deze manier wil het Openbaar Ministerie voorkomen dat geld dat hij met zijn criminele activiteiten zou hebben verdiend, buiten zicht van Vrouwe Justitia geraakt. Ficq verzoekt de rechtbank de duur van de zittingsdagen beperkt te houden opdat haar cliënt ‘zijn concentratie niet verliest’. Maar hoe zit het met die concentratie van Paarlberg? Als oudbankier weet hij dat binnen een bank alles schriftelijk wordt vastgelegd. Alle afspraken worden op papier gezet. Voor de zekerheid. Om geen misverstanden te krijgen. Maar hoe zit het dan met die ontvlechting met Endstra? Een ervaren zakenman als Paarlberg legt die ongetwijfeld vast in vuistdikke contracten. Zeker als jouw zakenpartner als chronisch onbetrouwbaar bekendstaat, zoals hij zijn voormalige zakenpartner Endstra omschrijft.


26-08-2010

10:31

Pagina 65

Maar tegen de rechters zegt Paarlberg dat hij de afspraken rond die ontvlechting, die in 1997 zou zijn begonnen, pas in 2004 op papier zet. Endstra en Paarlberg ondertekenen beiden dat document. Maar Paarlberg is dat belangrijke stuk papier kwijtgeraakt. Verscheurd of verloren, dat kan hij zich niet meer herinneren. De officieren wapperen met contracten van vastgoedhandelaren John Wijsmuller en Erik de Vlieger. Ook zij ontvlochten met Endstra. Maar zij legden die afspraken wel schriftelijk vast.

Dag 3 Deze donderdag wordt besteed aan het afluisteren van de zogeheten Endstra-tapes. Opnames van gesprekken tussen de zich bedreigd voelende vastgoedman en rechercheurs van de Criminele Inlichtingen Eenheid (CIE). Opgenomen in een onherkenbare politiewagen. Er is veel over gesproken. Ze zijn integraal gepubliceerd in een boek en op websites, maar Endstra’s stem op die bandjes kon tot nu toe alleen worden gehoord tijdens het Holleederproces. Een medewerker van de CIE frommelt op zijn laptop met cd’s. Uit de boxen klinkt nauwelijks verstaanbaar gebrabbel van drie heren in een auto. Op de achtergrond verkeersgeluid. Eigenlijk zouden de tapes later tijdens het proces worden afgespeeld. Maar Paarlberg is nog ziek, en zo kan de procestijd toch nuttig worden besteed. ‘De maximumsnelheid wordt hier overschreden,’ grapt Ficq als de auto met Endstra en de politiemensen kennelijk op volle snelheid over de weg raast. ‘Kan het geluid wat zachter, want anders worden we allemaal wagenziek,’ grapt rechtbankvoorzitter Rutten. Ondertussen passeren de bekende maar voor Paarlberg vervelende passages uit Endstra’s mond. Over de ‘nette mensen’ die het door Holleeder afgeperste geld incasseren. De speelhallen op de Wallen die Endstra onder dwang moest verkopen. Het voor de helft van Paarlberg zijnde pand waaruit Holleeder Endstra observeert en stalkt. Op de tapes noemt Endstra Paarlbergs naam nergens, maar wel zegt hij ergens dat Holleeder hem ongeveer 17 mln euro afperste. En laat dat nou net het bedrag zijn dat Endstra in tien tranches naar rekeningen van Paarlberg overmaakte.

Ondertussen passeren de bekende maar voor Paarlberg vervelende passages uit Endstra’s mond.

Dag 4 De dag begint nog zo goed. ‘U bent weer de oude?’ vraagt rechtbankvoorzitter Ad Rutten aan Paarlberg. ‘Gelukkig wel.’ Maar in de loop van de ochtend wordt duidelijk dat de verdachte zich steeds meer, en steeds openlijker, ergert aan vragen en op-



26-08-2010

10:31

Pagina 66

merkingen van de rechter. Snapt dan niemand dat de wereld van het vastgoed een heel andere is dan de ‘gewone’ zakenwereld. Dat in het vastgoed veel mondeling wordt afgesproken? Om kwart over twee barst de bom. ‘Ik heb echt de indruk dat u mij niet gelooft,’ zegt een duidelijk verontwaardigde Paarlberg. Neem nu dat akkefietje met Bayline. Dat bedrijf zou Endstra in 2000 zogenaamd van Paarlberg hebben gekocht. Dat was volgens de officieren van justitie een ‘valse titel’ om die 17 mln aan betalingen te rechtvaardigen. ‘Helemaal niet waar,’ reageert de verdachte. Maar tijdens een doorzoeking van het trustkantoor dat Bayline beheerde vonden rechercheurs een certificaat waaruit blijkt dat Endstra sinds mei 2000 de ‘beneficial owner’ van die firma was. ‘Dat was een heel stomme fout van mijn trustkantoor in Wassenaar,’ stelt Paarlberg. ‘Maar die fouten zijn anders wel gemaakt door mensen die u hebt betaald om zaken voor u te regelen,’ houdt de rechtbankvoorzitter hem voor. ‘Maar ik heb die documenten niet opgemaakt. Achteraf vind ik ook dat veel zaken superslordig zijn afgewikkeld, maar dat ging buiten mij om. Ik was in die tijd dag en nacht bezig met de overname van een groot vastgoedfonds.’

Dag 5

‘Zo werkt dat. Ik heb er nooit geheimzinnig over gedaan.’

Zwitserland en geheime bankrekeningen. Het is een combinatie die het goed doet in thrillers. Geheimzinnig. Ongrijpbaar. Ook in dit proces duikt de spannende combinatie op. Een deel van de betalingen die Endstra deed aan Paarlberg werd gestort op coderekeningen in het Alpenland. Ze waren genoemd naar de bankmedewerker die ze beheerde: ene Tanner. Waarom, wil de rechtbankvoorzitter weten. ‘Waarom niet?’ reageert Paarlberg laconiek. ‘Zo werkt dat. Ik heb er nooit geheimzinnig over gedaan.’ ‘Toch zijn coderekeningen in veel beschaafde landen verboden,’ probeert de voorzitter nog een keer. Dan heeft Paarlbergs raadsvrouwe er genoeg van: ‘Is Zwitserland geen beschaafd land dan? Waar heeft u eigenlijk vandaan dat coderekeningen in een kwade reuk staan?’ De voorzitter schiet in de verdediging: ‘Mevrouw Ficq, dat coderekeningen in een kwade reuk staan is een feit van algemene bekendheid.’

Dag 6


Deze vrijdag staan de uitvoerders voor het hekje. De mannen die voor Endstra en Paarlberg de 17 mln euro aan betalingen een net jasje moesten geven. Joop van der Haar ontdekte in de administratie van Endstra’s bedrijven omvangrijke ‘betalingen zonder ti-


26-08-2010

10:31

Pagina 67

tel’. Nadat hij hierover had geklaagd bij zijn baas, nam die hem mee naar buiten het kantoor. Daar onthulde hij dat hij moest betalen, omdat hij werd afgeperst. Vooral door Willem Holleeder, maar ook door John Mieremet. Om geen argwaan te wekken bij de fiscus moest Van der Haar die chantagegelden in een ‘plausibele vorm’ gieten in Endstra’s boeken. Aan de ontvangende kant had Jan-Dirk Paarlberg ook zijn mannetje: de diepgelovige fiscalist Ad van Tatenhove. Die werkt sinds 2002 niet alleen op declaratiebasis voor Paarlberg, maar krijgt daarbovenop een vaste fee. Hij werkt nog steeds voor de kasteelheer. Van Tatenhove spreekt over ‘het structureren van betalingen’. Dat ging niet altijd makkelijk ‘omdat ik de basisdocumenten niet had’. Menige betalingstitel die voor een van de tien betalingen werd verzonnen, moest hij daarom later weer schrappen.

Dag 7 Tweehonderd. Zoveel vragen hebben de officieren Koos Plooij en Michiel Zwinkels aan Paarlberg. Mochten de rechters de eerste dagen de verdachte bevragen, vandaag is het de beurt aan de vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie. Om het werk van de griffier wat te verlichten, hebben de officieren hun vragen op schrift gesteld. Of ze ook een kopie hebben voor de verdediging, wil raadsvrouwe Ficq weten. ‘Nee,’ luidt het krachtige antwoord. ‘Het zou wel handig zijn als we kunnen meelezen!’ probeert Ficq nog. Maar Plooij geeft geen krimp: ‘Het is de bedoeling dat meneer Paarlberg spontaan antwoordt, en als we de vragen van tevoren geven, is die spontaniteit weg.’ Het is nog vroeg in de ochtend maar de toon is gezet. Vaak stellen de officieren in net andere bewoordingen dezelfde vraag, waarop Paarlberg soms openlijk geïrriteerd reageert: ‘Het begint een beetje flauw te worden. Ik heb u al heel goed uitgelegd waarom ik van Willem Endstra af wilde, laten we het daarop houden.’ Maar laten de officieren nu juist op dat punt veel meer willen weten. ‘Heeft u Endstra openlijk laten weten dat u de zaken met hem wilde verbreken omdat hij met mensen omging die niet tot uw bloedgroep behoorden?’ vraagt Plooij. Paarlberg: ‘Nee, daar had ik geen behoefte aan, om dat rechtstreeks te zeggen.’ ‘Mijn cliënt is een beetje Engels hè, wat dat betreft,’ zegt Ficq, doelend op het feit dat de verdachte al jaren hoofdzakelijk in Engeland woont. ‘Maar hij heeft anders een puur Amsterdamse achtergrond,’ riposteert Plooij. Paarlbergs vader was een Mokumse aardappelhandelaar.

Paarlbergs vader was een Mokumse aardappelhandelaar.



26-08-2010

10:32

Pagina 68

Dag 8 Een deskundige. Achter een tafeltje, vlak naast de verdachte, zit Marcel Pheijffer. Hoogleraar forensische accountancy aan Nyenrode Business Universiteit. Oud-medewerker van de Fiod. Op verzoek van het Openbaar Ministerie bekeek hij de tien betalingen. ‘Is het geoorloofd om een oude schuld in nieuwe transacties te verpakken zonder dat duidelijk is dat het een oude schuld betreft?’ wil officier van justitie Zwinkels weten. Hij doelt hiermee op de stelling van Paarlberg dat die 17 mln alles te maken hebben met een vordering die hij op Endstra had. ‘Op zichzelf kan dat, als de partijen dat afspreken. Maar dan moet het wel transparant zijn voor een aantal andere partijen, waaronder de fiscus. En dan zie je in het strafdossier dat de adjudanten van Endstra en Paarlberg zelf daar problemen mee hebben,’ antwoordt Pheijffer. Hij omschrijft het dossier van de tien betalingen als ‘een zoektocht naar titels’.

Dag 9

Naast feit één, het witwassen van de 17 mln euro, prijken er nog vijf feiten op Paarlbergs dagvaarding.


Het lijkt inmiddels een vaste truc geworden van officier Koos Plooij. Dezelfde die hij uithaalde in het proces Holleeder. Zet niet alleen de belangrijke, de zware misdrijven op de tenlastelegging, maar laat die volgen door ogenschijnlijk mineure feiten, die echter wel het een en ander zeggen over de verdachte. Zo ging het beeld van de aimabele, gevatte Holleeder aan diggelen na de behandeling van een aantal feiten van mishandeling en bedreiging. Kennelijk kan Holleeder als iets hem even niet zint in een oogwenk veranderen in een man die personeel van een restaurant bedreigt en in een ander restaurant een klant een harde mep geeft. Naast feit één, het witwassen van de 17 mln euro, prijken er nog vijf feiten op Paarlbergs dagvaarding. Een van die feiten wordt vandaag behandeld. Op een van zijn Zwitserse coderekeningen zou de zakenman tussen 2001 en 2006 telkens een deel van de 75 miljoen gulden ontvangen die was afgesproken voor de verkoop van zijn reclamebedrijf Mediamax. Deze betalingen liet hij in 2003 vastleggen in een officieel document, een zogeheten ‘escrow agreement’. Met dit document in de hand stapte hij in december 2003 naar de SNS Bank om een lening van 1,5 miljoen euro los te krijgen. De SNS Bank wist niet dat het document vals was en dat Paarlberg dus feitelijk de bank aan het oplichten was. Want in werkelijkheid had de koper van Mediamax, het bedrijf TDI, de koop-


26-08-2010

10:32

Pagina 69

som al in 2000 in één keer voldaan. Maar Paarlberg had december 2003 liquiditeitsproblemen en verzon deze list. ‘Het is fout. Het is stom van me,’ zegt hij nu op de zitting. Opmerkelijk: voor het eerst in zes jaar erkent hij schuldig te zijn aan een misdrijf. ‘Ik heb er heel erg veel spijt van. Ik heb het daarna nooit meer gedaan, en daarvoor had ik het ook nooit gedaan. En nu wil ik het er niet meer over hebben.’ Uiteindelijk mislukt de list. Met ditzelfde ‘escrow agreement’ poogde de vastgoedman ook leningen los te krijgen bij ABN Amro en financieringsmaatschappij De Hoge Dennen. Maar deze pogingen staan niet op de tenlastelegging.

Dag 10 Een nieuwe procesdag. Tijd om een nieuw feit op de tenlastelegging te behandelen. De verdenking dat Paarlberg met zwart geld de aandelen in hotel Newport in Huizen heeft gekocht. Dat laatste is een feit, maar was het geld wel zwart? ‘Nee,’ stelt de verdachte. Het geld was afkomstig van een kunstdeal. Wat volgt is een mooi verhaal. Als bankier, zakenman en vastgoedbaron heeft de zoon van een aardappelhandelaar een prachtige kunstcollectie opgebouwd: schilderijen, meubels en designmeubelen. In 1998 wil hij af van een anderhalve meter hoog beeld van de Colombiaanse kunstenaar Fernando Botero. ‘Ik vond het niet mooi meer,’ zegt hij tegen de rechters. Van zijn vaste kunsthandelaar Frans Jacobs in Amsterdam krijgt hij de naam van de Belgische kunsthandelaar Emiel Veranneman. Op het gebied van Botero is hij een specialist. De Vlaming toont niet alleen belangstelling voor het beeld maar vraagt Paarlberg ook of hij niet meer kunst te koop heeft. Wellicht kan hij een koper vinden. Van de wanden in zijn kasteel in Maarssen en de boerderij van zijn vriendin in Woerdense Verlaat plukt Paarlberg nog een Manet, een Chagall en enkele Van Dongens. Acht kunstwerken in totaal. Hij pakt de werken in bubbeltjespapier, tilt ze in zijn Jeep en rijdt ermee naar Vlaanderen. Van Veranneman krijgt hij een reistas overhandigd met daarin 8,5 miljoen gulden. ‘Wist u wie de koper was van uw kunst,’ vraagt de rechtbank. ‘Nee, alleen dat het een vermogend iemand is die een groot bedrijf heeft gehad.’ ‘En heeft u nooit stilgestaan bij de herkomst van dat geld?’ ‘Nee, ik was wel verrast, want ik vond het niet erg gebruikelijk.’

Hij pakt de werken in bubbeltjespapier, tilt ze in zijn Jeep en rijdt ermee naar Vlaanderen.



26-08-2010

10:32

Pagina 70

‘Is er iemand die uw verhaal kan bevestigen? Of heeft u bewijsstukken?’ vraagt officier Koos Plooij. Die heeft Paarlberg allemaal niet. En de kunsthandelaar? Die is in 2003 al overleden en nooit door de politie gehoord.

Met deze frauduleuze praktijk sprokkelde de miljonair een belastingvoordeel van 556.068,40 euro bij elkaar.


Het is zo’n raar verhaal dat we besluiten om maar eens te gaan bellen in het Vlaamse. Emiel Veranneman had één grote vriend: de in Vlaanderen zeer bekende strafpleiter Jef Vermassen. We mailen hem Paarlbergs verhaal. Kan dat kloppen? Er gaan weken overheen. Belletjes naar zijn kantoor zijn vruchteloos. Maar op een late vrijdagmiddag belt zijn secretaresse: ‘Meneer Vermassen heeft uw mail gelezen. Hij kan alleen zeggen dat hij nauw met meneer Veranneman bevriend was en dat ze over zaken nooit praatten. Het verhaal zegt meneer Vermassen dan ook niets.’ Meer succes hebben we bij Patrick van Meerbeek. Oud-voorzitter van de Stichting Veranneman. Ook hem mailen we het verhaal van Paarlberg. Patrick is zeer verbaasd. Hij beweert dat niemand de zaken van Veranneman zo goed heeft gekend als hij: ‘Meneer Veranneman vertelde mij alles, hij kon geen geheimen bewaren.’ Als de kunstkenner zo had gehandeld, zou hij dat Van Meerbeek zeker hebben verteld. De hele gang van zaken komt hem ‘zeer onwaarschijnlijk’ voor. Hij wijst erop dat Veranneman in 1998 al jaren eerder met zijn kunsthandel was gestopt.

Dag 11 De witwasdelicten zijn afgehandeld. De oplichting ook. Vandaag komt de rechtbank toe aan de belastingfraude. Volgens het Openbaar Ministerie heeft ‘JDP’, zoals medewerkers hem noemen, afgelopen decennium een zestal privéwoningen laten verbouwen en de kosten bij de belastingdienst opgevoerd als bedrijfskosten. Eigenlijk is het nog vaker gebeurd, maar zes zaken vinden de officieren wel voldoende voor de tenlastelegging. Met deze frauduleuze praktijk sprokkelde de miljonair een belastingvoordeel van 556.068,40 euro bij elkaar. Onder de privéwoningen die Paarlberg op kosten van de belastingbetaler liet verfraaien, is bijvoorbeeld zijn eigen onderdak in Londen. Maar ook de woonstee aan de Amstel van zijn toenmalige advocaat ‘en goede vriend’ Lucas van Eeghen kreeg een forse opknapbeurt. Door Paarlberg gefinancierd. Nadat de Belastingdienst hier jaren later vragen over was gaan stellen, betaalde Van Eeghen de vriendelijke geste toch maar terug aan Paarlberg. Mede onder druk van mensen ‘in de professionele


26-08-2010

10:32

Pagina 71

sfeer’ rond Van Eeghen, zegt een van zijn huidige raadslieden Marnix van der Werf. Paarlberg legt de schuld van de fraude bij zijn boekhouder. Maar wat voor belang heeft een boekhouder nu bij het systematisch boeken van privékosten als bedrijfskosten, wil de rechtbank weten. ‘Ik zou het niet weten,’ antwoordt Paarlberg poeslief. ‘Onbegrijpelijk. Het is fraude.’

Dag 12 Sjoerd Swane. Man van stand in de mooie gemeente Maarssen. Eigenlijk de onderkoning van dit dorp. Was daar namens de VVD raadslid en wethouder. Zat in de Staten van provincie Utrecht. Is sinds anderhalf jaar spoorloos. Veertig schuldeisers azen op hem. Het Openbaar Ministerie verdenkt hem van corruptie. Met deze heer zijn we aanbeland bij het laatste feit op de dagvaarding: valsheid in geschrifte. Kort gaat het verhaal als volgt. Swane had een forse schuld bij Paarlberg. In 2001 verkoopt hij de aandelen van zijn cateringbedrijf Tous Frais voor 2 mln gulden aan zijn gefortuneerde zakenvriend. Maar in de voor de notaris opgemaakte akte staat een bedrag van 546.500 gulden. Op deze manier loste Swane een deel van zijn schuld in en zo hoefde Paarlberg minder belasting over de aandelentransactie te betalen. De VVD’er zelf is voortvluchtig, maar de politie heeft tapes bewaard van enkele verhoren die plaatsvonden kort na zijn aanhouding. ‘Waarom werkte hij mee aan deze constructie?’ wil een rechercheur weten. ‘Ze hoefden maar dit te doen met hun pink,’ zegt Swane. ‘Als Paarlberg pfff doet, valt Swane om,’ zegt de expoliticus over zichzelf. Het verhaal van Swane wordt ondersteund door documenten die in Paarlbergs kasteel zijn gevonden. En Paarlberg? Die zegt die documenten niet te kennen.

Kasteel Bolenstein in Maarssen



26-08-2010

10:32

Pagina 72

Dag 13 De dag begint waar de vorige ophield. Tijdens een huiszoeking bij Paarlberg is een papiertje gevonden met een bedankje van ene Marie José van E. Daarin dankt zij Paarlberg voor zijn hulp bij haar zakelijke start. ‘Is dat de vriendin van meneer V?’ wil officier Koos Plooij weten. V. is beter bekend als de Hakkelaar. Volgens justitie een van de grootste drugsbaronnen van Nederland. Paarlberg ontploft: ‘Ik heb hier geen zin meer in.’ Een dag eerder zoemt in de wandelgangen direct het verhaal rond dat Plooij er helemaal naast zit. ‘Die Van E. is gewoon een oud-werkneemster van mijn cliënt,’ meldt raadsman Marnix van der Werf aan enkele journalisten. Telefoontjes naar bronnen rondom Paarlberg wijzen uit dat Van der Werf gelijk heeft. Vandaag komt Plooij hier na de lunchpauze op terug. ‘Het OM heeft vermoedelijk twee personen door elkaar gehaald. Maar dat ligt niet aan het OM maar aan de verdachte, die eerder op zitting niet wilde zeggen of achter die Van E. de vriendin van de Hakkelaar schuilging.’ Waarom wilde Paarlberg dat niet zeggen? ‘Omdat ik de suggestieve vragen van de officieren spuugzat was,’ luidt het bozige antwoord. Ietwat beschaamd vervolgen de officieren hun requisitoir.

Dag 14

Twee dagen zijn ze aan het woord. Maar uit de hoge hoed komt geen konijn.


Dag twee van het requisitoir. Bijna honderdtachtig bladzijden. Te veel om samen te vatten. Vier jaar eisen Zwinkels en Plooij. Zij vinden alle feiten op de tenlastelegging bewezen. Interessant is hun aanval op de binnen het Koninkrijk der Nederlanden opererende trustkantoren. Amicorp, FTC en CMF zijn in hun ogen betrokken geweest bij het wegsluizen van de 17 mln euro aan afpersingsgeld van Willem Endstra naar Jan-Dirk Paarlberg. Een tiental personeelsleden is door de politie gehoord. ‘Hun houding was niet erg coöperatief,’ stelt Zwinkels. ‘Uit alle verklaringen blijkt dat de getuigen het liefste om de hete brij heen draaien. De reden: hun loyaliteit lag en ligt bij Paarlberg.’

Dag 15 en 16 Het woord is aan de verdediging. Het topduo Bénédicte Ficq en Marnix van der Werf. Bekende strafpleiters die al heel wat grote criminelen bijstonden. Twee dagen zijn ze aan het woord. Maar uit de hoge hoed komt geen konijn. Net als bij de officieren is alles wat ze aanvoeren al


26-08-2010

10:32

Pagina 73

ruimschoots tijdens het proces aan de orde gekomen. Requisitoir en pleidooi zijn een herhaling van zetten. Maar aan het einde van de eerste dag heeft Ficq naar haar eigen zeggen ‘nog iets heel raars’. Ook tijdens de zitting heeft Paarlberg steevast ontkend dat hij is afgeperst om zo aan het witwassen mee te doen. Het was voor het OM zelfs reden om de eis een half jaar lager te laten uitvallen. Maar die ontkenning van haar cliënt ontslaat de rechtbank volgens Ficq niet van de plicht om ‘ambtshalve’ eigen onderzoek te doen naar de mogelijkheid dat Paarlberg ‘onder invloed van een van buiten komende dwang’ geld moest witwassen. Het is een prachtig slot van een lang proces waarin officieren en advocaten soms als kemphanen tegenover elkaar stonden. Zijn ze het op één klein puntje – onder voorbehoud – toch nog met elkaar eens: het valt niet uit te sluiten dat Paarlberg onder dwang handelde.

Uitspraak Dinsdag 11 mei. De journalisten, fotografen en cameramensen die weken lang verstek hebben laten gaan zijn er weer. Dit keer niet in het gebouw waar alle zittingen plaatsvonden: de rechtbank aan de Simon de Vrieshof. Voor de uitspraak moet iedereen zich melden in het statige gebouw aan de Jansstraat, waar tegenwoordig de civiele sector huist. Paarlberg is weer omringd door de getrouwen die al die zittingsdagen niet van zijn zijde zijn geweken. Als de bode het begin van de zitting aankondigt, schrijdt hij statig naar het wat kleine tafeltje. In zijn blauwe pak met voor het oog nauwelijks waarneembare streepjes gaat hij zitten. De armen legt hij gekruist voor zich op het tafelblad. Zijn handen zijn gevouwen, soms krabbelt hij even aan een oor. Zijn schoenen zet hij neer op de punt, zodat het journaille zicht heeft op zijn zolen. Het is duidelijk dat hij zich vaak laat rijden. Al snel wordt tijdens het urenlange voorlezen van het vonnis duidelijk dat het niet goed voor hem gaat aflopen. De rechtbank verwerpt alle verweren van de verdediging. Paarlberg beweegt nauwelijks. Blijft al die tijd zitten in dezelfde houding. Als bevroren. In het 92 pagina’s tellende vonnis gaat de rechtbank in op de band tussen Paarlberg en Holleeder, die in juli 2009 in hoger beroep is veroordeeld tot een gevangenisstraf van negen jaar. Die band is volgens de rechters inniger geweest dan de verdachte de rechtbank heeft willen doen geloven. De rechtbank vindt dat ze ‘geen goed zicht heeft gekregen op

Zijn schoenen zet hij neer op de punt, zodat het journaille zicht heeft op zijn zolen.



Te midden van zijn getrouwen verlaat hij vliegensvlug de rechtbank.


26-08-2010

10:32

Pagina 74

de relatie Holleeder-Paarlberg’. Maar vervolgens citeert rechtbankvoorzitter Rutten uit een verklaring van Endstra’s vriendin. Daarin zegt zij dat Paarlberg vanaf 1994/1995 regelmatig bij haar en Endstra op bezoek kwam en dat zij Paarlberg en Holleeder daar samen heeft gezien. Ze zouden elkaar bij de voornaam hebben aangesproken en ook zou Holleeder de beveiliging van Paarlbergs boerderij in Woerdense Verlaat hebben geregeld. Dit wordt bevestigd door een timmerman die in dienst was van Paarlberg. Hij verklaarde eerder op een zitting dat Holleeder enige tijd betrokken is geweest bij die beveiliging. Tot slot haalt de rechtbank een dagboekaantekening van Endstra aan. Daarin schrijft de vermoorde vastgoedhandelaar dat Holleeder blijkbaar weet dat Paarlberg in Zwitserland een coderekening had. Ook weet Holleeder de naam van de accountmanager van die rekening. Kortom: ‘De contacten tussen Paarlberg en Holleeder moeten dus nauwer zijn geweest,’ stellen de rechters. ‘Hieruit leidt de rechtbank af dat de verdachte nauw en bewust moet hebben samengewerkt met Willem Holleeder, zodat medeplegen van witwassen wettig en overtuigend bewezen is.’

Hoger beroep Als hij de straf hoort van vier jaar en zes maanden is alleen een lichte beweging van zijn vingers merkbaar. Na afloop blijft hij even stil zitten. Ficq spreekt kort met hem. Dan staat hij plotseling snel op. Te midden van zijn getrouwen verlaat hij vliegensvlug de rechtbank. Te snel voor de meeste fotografen en cameraploegen. Het gezelschap slaat links de hoek om, passeert de Grote of Sint Bavo-kerk en duikt café Stempels in. Buiten verzamelt de pers zich. Ficq laat weten dat Paarlberg straks een verklaring zal geven. Door het raam is hij te zien aan de koffie. Dan komt Ficq naar buiten. In een korte verklaring zegt zij dat ze hoger beroep zal aantekenen. En haar cliënt? Die is via een achterdeur van het café verdwenen. Pas weken later zal hij in een aantal media, die in zijn ogen niet zo achter het OM hebben aangelopen, vertellen dat in zijn zaak een ‘rechterlijke dwaling’ is begaan. Ficq roept het publiek op zich bij haar te melden met verhalen over de duistere kant van Endstra. Hoe onbetrouwbaarder Endstra, hoe gunstiger dat is voor Paarlberg, die rondbazuint dat hij ‘niet gaat zitten’. Het klinkt allemaal wat theatraal voor de man die hoog is geklommen en nu zijn val ontkent.


26-08-2010

10:32

Pagina 75

Frankie & Johnny 24 uur nadat de jonge prostituee Frankie Baker de trekker overhaalt om haar geliefde Allen Britt neer te knallen zingt balladeer Bill Dooley al over de moord op Allen. De man is nog niet dood, hij sterft pas vier dagen na de schietpartij. Frankie schiet hem in haar eigen huis neer, op 15 oktober 1899 aan 212 Targee Street in St Louis. In diezelfde stad, een paar straten verderop, schoot Lee Shelton een paar jaar eerder Billy Lions neer – vereeuwigd in het nummer ‘Stagger Lee’. Frankie heeft haar redenen ontevreden te zijn over haar tienerman. Hij is pianist in het Phoenix Hotel en bedriegt haar met een collega-hoer, Alice Pryar. Frankie wil luisteren naar haar vriend en betrapt de twee in het hotel. Ze maakt ter plekke een behoorlijke scène. Allen weigert met haar mee te gaan, maar komt ‘s nachts bij Frankie thuis. Volgens een vriend die Allen in het ziekenhuis opzoekt, raakte Frankie in paniek toen ze huilend naar buiten rende en daar Alice trof. Als je nog een stap verder zet, vermoord ik je, zegt Allen. Daarna loopt het uit de hand. Frankie zelf zegt dat Allen haar ’s nachts met een lamp probeert te slaan en dat ze uit zelfverdediging handelde. Beide versies eindigen op dezelfde manier: Frankie pakt een .38 pistool en schiet Allen in zijn buik. De achttienjarige strompelt naar het huis van zijn moeder, op nummer 32 van dezelfde straat. Nadat de jongen in elkaar zakt, rent de vrouw hysterisch de straat op en gilt ‘Frankie’s shot Allen! Frankie’s shot Allen!’ De muzikant Dooley pikt het verhaal eenvoudig op. De scène in het hotel en de schreeuwende moeder op straat, de hele gebeurtenis heeft zich niet in de besloten stilte afgespeeld. Hij brengt het als een zingende krant verder de wereld in – het is een eeuwenoude functie van het volkse lied. Het lied verspreidt zich razendsnel over de Verenigde Staten. Mississippi John Hurt zingt in 1928 een prachtige versie van het nummer ‘Frankie’ en blijft redelijk dicht bij het oorspronkelijke verhaal, maar al snel komen de variaties. Folkzanger Leadbelly zingt – opgenomen door Lomax – het nummer dat hij ‘Frankie And Albert’ titelt terwijl hij zelf een straf voor doodslag uitzit in de beruchte Angola-gevangenis in Louisiana.

Misdaad in de muziek door Leo Blokhuis

Frankie Baker



26-08-2010

10:32

Pagina 76

De hotelscène volgens Thomas Hart Benton (1936)

Mississippie John Hurt maakt in 1928 het nummer ‘Frankie’


Vrij snel daarna wordt het ‘Frankie And Johnny’, en zo wordt het lied bekend. Sammy Davis Jr maakt er in 1956 een swingende jazz standard van, Johnny Cash – altijd goed in murder ballads – bezingt het ongelukkige koppel al in 1958 en Sam Cooke zingt een zalvend mooie versie in 1963. Niet alleen de muziekwereld stort zich op het verhaal van Frankie, ook de filmindustrie doet een duit in het zakje. In 1933 komt de film She Done Him Wrong, gebaseerd op het leven van Frankie en meteen de doorbraak van Mae West. Drie jaar later is daar Frankie & Johnny en in 1966 schittert Elvis Presley in een film met dezelfde titel, ook losjes gebaseerd op Frankies verhaal. De recentste Frankie & Johnny-film – met Al Pacino en Michelle Pfeiffer – stamt uit 1991. Elvis Presley, dat mag duidelijk zijn, zingt het nummer in 1966, maar ook Bob Dylan, Stevie Wonder en Van Morrison wagen zich aan het liedje. Ieder geeft zijn eigen draai aan de tekst, zet het in een andere tijd en geeft Frankie een gepaste straf, meestal de doodstraf, maar allen zijn ze het over één ding eens: ‘He was her man but he was doing her wrong.’ Een van de indrukwekkendste versies van het nummer is die van Beth Orton. Zij gebruikt de meest authentieke versie, die van Mississippi John Hurt. Zoek even op You Tube ‘Beth Orton sings “Frankie” live’ en je vindt een prachtig filmpje. De echte Frankie Baker is niet zo blij met het lied en de films.


26-08-2010

10:32

Pagina 77

Anders dan veel tekstbewerkers suggereren, wordt zij nooit gestraft voor haar daad. Op vrijdag 13 november 1899 oordeelde een jury dat zij uit zelfverdediging handelde. Ze verhuist uit St Louis, maar het lied en later de films achtervolgen haar. Mensen wijzen haar na als een lugubere bezienswaardigheid. ‘Laat me met rust,’ zegt ze tegen een verslaggever. ‘Ik weet dat ik zwart ben, maar daarom heb ik nog wel rechten.’ Frankie probeert met rechtszaken een schadevergoeding af te dwingen, maar deskundigen beweren – betaald door de producenten – ineens dat het volksliedje ‘Frankie’ veel ouder is dan 1899 en dus niet over mevrouw Baker kan gaan. Op 75-jarige leeftijd belandt Frankie in een mental hospital en een jaar later, in januari 1952, overlijdt zij. “’his story got no moral,’ zingt Elvis Presley. ‘This story only goes to show that there ain’t no good in men...’

Ook Sam Cooke zingt ‘Frankie & Johnny’

NEGRO SHOT BY WOMAN Allen Britt, colored, was shot and badly wounded shortly after 2 o’clock yesterday morning by Frankie Baker, also colored. The shooting occurred in Britt’s room at 212 Targee Street, and was the culmination of a quarrel. The woman claimed that Britt had been paying attentions to another woman. The bullet entered Britt’s abdomen, penetrating the intestines. The woman escaped after the shooting. - St Louis Globe-Democrat, October 16, 1899.




26-08-2010

10:32

Pagina 78


26-08-2010

10:32

Pagina 79

Kruidendokter Van de Moosdijk heeft geen spijt

De Raspoetin van Brabant door Jan Libbenga In 2008 gaf Willem van de Moosdijk, de ‘Wonderdokter van Casteren’, zijn laatste interview aan het Eindhovens Dagblad over de affaire waarmee hij dertig jaar eerder de landelijke pers haalde: inmiddels 82 jaar oud had hij nog steeds geen spijt dat hij begin jaren zeventig anderhalf miljoen gulden van een geldloper had gestolen. Hij had er riant van geleefd, gaf hij toe. Toch wilde hij die periode nu maar eens afsluiten. ‘Ik wil er vanaf nu ook nooit meer iets over kwijt. Dat kost me op deze leeftijd te veel energie. Ik heb nu vooral mijn rust nodig.’ Vier jaar eerder waren vader Willem en zoon Frans nog te zien in de VPRO-serie Het Blijft Toch…, waarin de krui-

Foto links: Willem van Mooswijk (1926) groeide op in

dendokter toch vooral wilde benadrukken dat hij helemaal

de goot van Eindhoven

niets verkeerds had gedaan. ‘De wereld stikt van de af-



26-08-2010

10:32

Pagina 80

gunst,’ reageerde Van de Moosdijk door een dikke wolk sigarenrook. Hij had slechts meerdere kruiden gemengd, waarvan er maar een zijn werk hoefde te doen. Zoon Frans kreeg nog tranen in de ogen als hij dacht aan de teloorgang van het legendarische kruidenbedrijf van zijn vader. ‘Het geld dat binnenkwam werd niet meer gestreken, maar verdween in dikke proppen in de la.’ Wilhelmus Johannes Antonius van de Moosdijk wordt in 1926 geboren in een gezin van twaalf kinderen. Het gezin woont in het Eindhovense stadsdeel Woensel. Senior werkt in de sigarenfabriek van Mignot & De Block en heeft het niet breed. Eten is er nauwelijks. De kleinste jongens plassen elkaar nog geregeld nat, als het te koud is, of te griezelig om in het donker naar de plaspot te gaan die onder de klepperende dakpannen staat, zo vertelde broer Frans ooit. Willem is dertien jaar als hij een baantje krijgt in de sigarenfabriek waar zijn vader werkt. Zo volgen twaalf ambachten en dertien ongelukken, onder andere als bakkersknecht, stoffeerder, keukenhulp en balkensjouwer in een kolenmijn in Eisden. Uiteindelijk wordt hij, inmiddels de dertig gepasseerd, schoenenverkoper in Vlaanderen. Van de Moosdijk pakt vanuit Eindhoven de bus naar België en gaat daar boerderijen langs. Zo leert hij de goedgelovigheid van het boerenvolk goed kennen. Aan één boer weet Van de Moosdijk zelfs schoenen te verkopen die zeker drie maten te groot zijn. Toch krijgt hij nog steeds geen loon naar werken, zo stelt Willem gefrustreerd vast. Na een curieuze droom waarin hij zichzelf Hij praat zijn klanten een met geneeskruiden langs de deuren ziet gaan, schrijft Van de Moosdijk zich bij de Kamer snel naderende dood aan, van Koophandel in als kruidenverkoper. Aanom ze vervolgens een vankelijk neemt hij nog steeds de bus naar zijn klanten, later schaft hij een Dafje aan. Hij kruidenthee als enige praat zijn klanten een snel naderende dood redmiddel te adviseren. aan, om ze vervolgens een kruidenthee als enige redmiddel te adviseren. Al spoedig is het succes zo groot dat Van de Moosdijk zelf het land niet meer in hoeft. Van kruidendokter is hij wonderdokter geworden. Op het hoogtepunt van zijn kruidenhandel rijden 22 Volkswagenbusjes stad en land af. 80 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 81

Eeuwige hernia Sommige klanten, die gratis worden opgehaald door chauffeurs, moeten meer dan duizend gulden neertellen voor een zakje kruiden, maar als onderdeel van een ‘koperkuur’ kost hetzelfde zakje slechts 35 gulden. Als chauffeurs worden uitgezonden krijgen ze specifieke instructies: ‘De man met de wijnneus heeft jicht en reuma, de vrouw met het taarthoedje een eeuwige hernia.’ Niet dat de kruiden helpen. Een journalist die een zak met kruidenthee laat onderzoeken krijgt te horen: ‘Er zit van alles in. Anijs voor de eetlust, kattenstaarten om te plassen, zelfs nierkruiden.’ Het Gerechtelijke Laboratorium zou later tot een opsomming komen van onder meer pioenroos, berenklauw en korenbloem. De werking hiervan was volgens weer andere experts ‘licht laxerend, zwak urineuitdrijvend’. Het gezin is dan al verhuisd naar De Zandhoeve in het Brabantse Kempenland. Daar wordt een riante wachtsalon ingericht met meisjes in verpleegstersuniform. Van de Moosdijk – geuzennaam: de Raspoetin van Brabant – vertoont zich maar wat graag op straat, steevast met een verse anjer in de borstzak. De kruidendokter laat het breed hangen: Cadillacs, paarden en een privébiljartleraar voor zijn zonen en bontjassen voor de vrouw. De euforie duurt niet lang. Het is de Hilversumse reclameadviseur Rinus Eirenberg die in 1968 als eerste aan de bel trekt. Zijn vrouw bestelt kruiden bij Van de Moosdijk, maar Eirenberg vertrouwt het niet. Via de plaatselijke krant komt hij in contact met tal van gedupeerden die zeggen dat de kruiden niet werken. Als hij bij het VARA-programma Koning Klant, waar zijn neef Gerrit werkt, geen gehoor krijgt, wendt hij zich tot Willem Duys. Op 13 december 1968 begint Duys zijn Voor de Vuist Weg met de woorden die in huize Van de Moosdijk nog lang nagalmen: ‘En dan nu uw aandacht voor een heel groot brok ellende in Nederland…’ Zeven miljoen kijkers horen hoe twee chauffeurs tegen hun zin tot heilbrengers werden gepromoveerd. Van de Moosdijk mag ook naar de studio komen, maar die weigert. Hij kijkt de uitzending thuis.

Op het hoogtepunt rijden er 22 busjes door het land



26-08-2010

10:32

Pagina 82

Rotte vis De gevolgen zijn direct merkbaar: de chauffeurs die daags na de uitzending weer de weg op gaan worden belaagd met flessen en stenen, een aantal van hen moet rennen voor lijfsbehoud. Diverse auto’s keren terug met diepe butsen en al Hij krijgt van de AVRO gauw moet Van de Moosdijk afscheid nemen van zijn personeel. Hij krijgt van de AVRO nog wel nog wel weerwoord, weerwoord, dat hij gebruikt om het halve land voor dat hij gebruikt om het rotte vis uit te maken. Daarnaast spant hij een kort geding aan dat in de NOS-studio Vitus in Bussum halve land voor rotte wordt voortgezet omdat de president van de rechtvis uit te maken. bank de uitzending nog eens wil bekijken. Advocaat Zieleman stelt dat Van de Moosdijk ‘zonder bewijs was gekraakt’ en verwijt Duys dat hij op de stoel van de rechter is gaan zitten, maar helpen doet het niet meer: Van de Moosdijk verliest het kort geding en de rijpaarden en motoren moeten worden verkocht. De kruidendokter heeft dan al enkele boetes geïncasseerd voor het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunst, maar dat houdt hem niet tegen. Hij betaalt keurig en gaat onverstoorbaar verder. Na de uitzending met Duys verlegt Van de Moosdijk zijn terrein opnieuw naar België. Als ook veel Belgen zich bedrogen voelen, besluit de Eindhovense advocaat Athmer hun klachten te bundelen. Tot twee keer toe gaat een groep boze Belgen op strafexpeditie naar Casteren. De kruidendokter zelf doet open, maar verwijst naar zijn advocaat. Van de Moosdijk breidt zijn werkterrein steeds verder uit, eerst naar Frankrijk, dan naar Oostenrijk en uiteindelijk zelfs naar Noorwegen. Klanten worden benaderd via advertenties, waarin Van de Moosdijk naast zijn kruiden vooral zichzelf aanprijst. Het gaat mis als een chauffeur van een Friese vervoermaatschappij aan de Franse grens wordt aangehouden. In zijn bagage treft de douane 400 pakjes kruiden uit Casteren aan. Omdat hierover geen invoerrechten zijn betaald, worden de auto en de kruiden meteen in beslag genomen. De eigenaar van de vrachtwagen moet een forse dwangsom betalen en laat daarom beslag leggen op de goederen van Van de Moosdijk. Dat leidt in oktober 1971 tot diens persoonlijk faillissement. De curator laat Van de Moosdijk zelfs nog gijzelen in het huis van bewaring in Den Bosch. Uit de overzichten van Van de Moosdijks Kruidenhuis Holland blijkt dat hij ondanks de negatieve publiciteit nog altijd goed verdiende. In 1970 zette het bedrijf ruim 7 ton om, in 1971 nog altijd 82 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 83

ruim 4 ton. Slechts een ton daarvan werd terugbetaald aan boze klanten. De curator telt in de boedel van het bedrijf verder onder meer een Buick Riviera, een Peugeot, een BMW 2002, een Jaguar Cabriolet type E en twee Laverda motoren 750 cc. Voor schuldeisers blijft er desondanks niet veel over. De totale erkende schuld beloopt 410.000 gulden; de roerende en onroerende goederen brengen iets meer dan een ton op.

Inboorlingen Niet alleen het faillissement betekent het einde van de loopbaan van Van de Moosdijk. Justitie hoopt de kruidendokter nu eindelijk eens voor oplichting veroordeeld te krijgen; officier van justitie Hulleman eist twee jaar cel. Advocaat Van Nakel vraagt echter om clementie voor zijn cliënt, omdat Van de Moosdijk aan het einde van zijn krachten zou zijn: ‘De duif is dood.’ ‘Waarom moest u zo’n grote winst maken?’ wil de president van de rechtbank van de kruidendokter weten. Maar Van de Moosdijk houdt vol dat de winst niet zo groot was, want in de verkoopprijs waren de taxikosten berekend die hij moest betalen. Hij ontkent ook dat inboorlingen de kruiden hebben uitgezocht, zoals hij Belgische gedupeerden had wijsgemaakt. Ze hadden hem niet goed begrepen, zegt Van de Moosdijk. ‘Dat komt door dat taaltje van hen.’ Justitie hoopt de In februari 1972 krijgt hij een voorwaardelijke gevangekruidendokter nu nisstraf opgelegd. In hoger beroep wordt alsnog twaalf maanden voorwaardelijk geëist. De rechter maakt daar ne- eindelijk eens voor gen maanden onvoorwaardelijk van. oplichting veroorVan de Moosdijk mag de oproep voor de straf thuis afwachten. Ten einde raad smeedt hij samen met zijn broer deeld te krijgen. Frans een boosaardig plan. Hij belt de chef van het grenswisselkantoor Theo de Lange en zegt dat hij 14 miljoen Belgische franken wil inruilen voor Nederlands geld, zo’n 1 miljoen gulden, wat wel vaker was gebeurd. De Lange arriveert samen met zijn schoonvader in zijn auto bij het huis in Casteren. In een koffertje heeft hij duizend biljetten van 1000 gulden en 80.000 gulden in coupures van 100 en nog een onbekend bedrag in buitenlandse valuta bij zich. Eerst drinken de broers samen met De Lange in de keuken een kopje thee. De schoonvader wacht in de auto. Vervolgens geeft Frans de koerier een tik met een rubberen hamer en pakt hij het koffertje met geld af. De Lange vlucht met een bloedende hoofdwond en een hersenschudding naar buiten en schreeuwt naar zijn schoonvader dat die de auto voor de uitrit moet zetten. De ge- 83 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 84

broeders Van de Moosdijk stappen snel in een lilaroze Oldsmobile en rammen de wagen van de schoonvader. De Lange rent naar een nabijgelegen parochie om de politie te waarschuwen, maar zijn belagers hebben dan al de benen genomen.

Emmers met tranen

Van de Moosdijk zat zijn straf uit in een psychiatrische observatiekliniek en was er tuinman en grafdelver

Pas veel later zou Van de Moosdijk verklaren dat het allemaal een idee was van zijn broer, die vanwege zijn ‘kleptomanische talenten’ al eens in een inrichting had gezeten. ‘Ik zou nooit van mijn leven iemand kunnen slaan,’ verklaarde Van de Moosdijk. ‘Na die overval zijn we in een auto gestapt en gevlucht. Na vier dagen ging ik echter weer terug naar huis omdat ik mijn gezin te erg miste. Ik heb in die tussentijd emmers met tranen gejankt omdat ik toen pas besefte wat ik had gedaan.’ Op 15 november 1972 wordt Van de Moosdijk na een klopjacht gearresteerd. Hij wordt geheel ontredderd opgesloten in het politiebureau van Bladel. Een groot deel van het geld wordt niet meer teruggevonden. Een deel ervan verbergt Van de Moosdijk in de bossen bij Vessem, waar hij was gestrand met zijn eerste vluchtauto. De grond wordt omgespit, maar Willem kan de plek waar hij het geld zou hebben achtergelaten niet meer aanwijzen. Aanvankelijk wordt ook nog rekening gehouden met de mogelijkheid dat het geld is gestort op een bankrekening in de Spaanse plaats Alicante, waar een relatie van Van de Moosdijk woont. Deze 43-jarige handelaar Giel M. wordt eveneens aangehouden, maar al snel vrijgelaten. Als Van de Moosdijk in 1973 weer voor de rechter moet verschijnen, is hij strijdvaardig. Desnoods gaat hij bij Philips werken, of in de bouw, zo laat hij weten. Willem van de Moosdijk zit uiteindelijk vierenhalf jaar vast, onder meer in een psychiatrische observatiekliniek. Daarna werkt hij nog vier jaar bij meubelfabrikant Heuvelmans. Daar kan hij aan de slag vanwege zijn goede verkooppraatjes en zou hij naar eigen zeggen ‘enorm veel meubels hebben verkocht, ook nog aan oude klanten die altijd kruiden bij me kwamen halen’.

Vakantie vieren


Pas tientallen jaren later wilde Van de Moosdijk wel verklappen dat hij acht ton in zijn stofzuiger had verstopt. Die stofzuiger stond gewoon in de huiskamer en de rechercheurs kwamen bij huiszoekingen


26-08-2010

10:32

Pagina 85

niet op het idee om het apparaat eens open te maken. Een ander deel van het geld heeft Van de Moosdijk naar eigen zeggen ondergebracht bij vrienden die hij nog steeds niet met naam en toenaam wil noemen. Van het geld viert hij vakantie op de Bahama’s, Florida en Californië. Soms reist hij via Luxemburg zodat hij niet wordt opgemerkt. Eén keer is Van de Moosdijk, zo beweert hij zelf, Willem Duys op Schiphol tegengekomen. ‘Ik ga lekker vakantie vieren van mijn miljoen,’ zou hij Duys hebben gezegd. Ook in het dorp Casteren valt op dat de dokter er weer warmpjes bij zit, maar werk wordt er niet meer van gemaakt. Het gestolen geld was niet genummerd. Binnen de familie komt de affaire wel hard aan. Neef Harrie, bouwondernemer en ’s lands grootste Ferrariverzamelaar, verandert voor de zekerheid zijn achternaam in Van de Moesdijk. Alleen zoon Frans blijft zijn vader door dik en dun steunen. Hij heeft de afgelopen jaren geprobeerd om het levensverhaal verfilmd te krijgen, maar de brieven naar Hollywood bleven grotendeels De Groof wil geen onbeantwoord. ‘Die filmers willen natuurlijk zelf hun verhaal rehabilitatie, net bedenken, maar dit heeft mijn vader al op onwaarschijnlijke wijze tot leven gebracht.’ zomin als Van de Wat er wellicht wel komt is een musical. De HilvarenMoosdijk dat wil. beekse tekstschrijver en cabaretier Bart de Groof, bedenker van de hitmusical Carmen, zegt al met diverse producenten in gesprek te zijn. ‘Mij intrigeert vaak waarom mensen op een bepaald moment net die éne beslissing nemen,’ zegt hij. ‘Het leven van Willem is er niet bepaald een uit een dozijn. Zo zie ik een relatie tussen de bittere armoede uit zijn jeugd en de overdadige weelde en rijkdom in zijn vette jaren, waarin het niet op kón. Dat schrille contrast is dramatisch interessant, evenals de persoonlijkheid van de man zelf.’ De Groof wil geen rehabilitatie, net zomin als Van de Moosdijk dat wil. De kruidendokter werkt zelf mee aan een voorstelling. ‘Ik vind het prima dat hij een musical wil maken, zolang alles maar fatsoenlijk wordt gebracht. Ik heb de afgelopen jaren al genoeg rotzooi over me heen gehad,’ laat de kruidendokter aan het Brabants Dagblad weten.




26-08-2010

10:32

Pagina 86


26-08-2010

10:32

Pagina 87

Samir moest sterven voor een paar honderd euro

De wrede dood van een altruïst door Gerard Trentelman Drie, mogelijk vier overvallers roven op een ijskoude oktoberavond in 2009 enkele honderden euro’s weg uit restaurant De Visserman in Callantsoog. In een kantoortje laten zij mede-eigenaar Samir Kamel Mosa (55) levensgevaarlijk gewond achter. De Egyptische Nederlander zal enkele minuten later sterven in de armen van zijn dochter Melanie (28). Zij heeft, als een schild over haar 9-jarige broertje liggend, het misdrijf van begin tot eind moeten meemaken. Nu, tien maanden later, is zij in staat – exclusief voor Koud bloed – de mysterieuze tragedie tot in detail te reconstrueren. Zij en haar jongere zus Stephanie vertellen samen over de trauma’s die het wrede misdrijf in hun levens heeft veroor-

Foto links: het Noord-

zaakt. Samen schetsen zij ook een mooi, realistisch portret

Hollandse kustplaatsje Callantsoog

van Samir Mosa. ‘Met recht een altruïstisch, diepgelovig mens… Een man die niet in het kwaad geloofde…’



26-08-2010

‘Rust zacht papa, we houden van je. Kijk… iederéén houdt van je.’

10:32

Pagina 88

Met het kippenvel op hun armen nemen de bijna vijfhonderd aanwezigen in de Santa Maria van de Koptisch-Orthodoxe Kerk in Amsterdam het tafereel in zich op. De foto naast de kist met het stoffelijk overschot van de acht dagen eerder vermoorde restauranthouder Samir Kamel Mosa baadt in een fel licht. Licht van de enige zonnestraal in de nogal donkere pracht en praal van het godshuis. Op deze emotionele woensdag, 28 oktober 2009, zijn velen ervan overtuigd – ze zullen dat later op de dag ook bevestigen aan de familie van de overledene – een wonder te hebben aanschouwd. Een omen. Een zichtbaar teken dat de 55 jaar geworden Egyptische Nederlander de goddelijke genade heeft ontvangen. Kort na de bijzondere afscheidsdienst wordt Samir Mosa op ‘St. Barbara’ in de hoofdstad begraven. Tot verrassing van iedereen kan zijn oudste dochter Melanie, die op de avond van de dodelijke overval op het restaurant in Callantsoog het leven uit haar vader heeft zien wegvloeien, de kracht opbrengen de grafrede uit te spreken. Zij durft daarin zelfs terug te gaan naar die inktzwarte herfstavond. ‘Onze papa geloofde altijd dat het goed kwam. Doe maar rustig… het komt wel goed. Hoe vaak heb ik dat wel niet gehoord? Dat is ook wat ik tegen hem bleef zeggen die bewuste avond. Doe maar rustig papa, het komt wel goed. (…) Maar het kwam niet goed die avond.’ Haar slotwoorden toveren iets van glans op haar door verdriet getekende gezicht. ‘Rust zacht papa, we houden van je. Kijk… iederéén houdt van je.’

Kabaal

(Op verzoek van de nabestaanden zijn de met * aangeduide namen gefingeerd, red.)


Melanie Mosa reist op dinsdag 20 oktober 2009 vanuit Amsterdam naar het Noord-Hollandse Julianadorp om daar voor haar alleenwonende vader op te passen op haar 9-jarige halfbroertje Marcel*. In het kader van een bezoekregeling met Sharon* – de tweede ex-vrouw van Samir Mosa en moeder van Marcel – komt de jongen de hele dag naar zijn vader, maar die moet, niet volgens planning, werken in zijn restaurant in het naburige Callantsoog. De hele dag trekt Melanie, een hbo-studente vrijetijdsmanagement die al jaren kampt met de nasleep van een val van de fiets, met Marcel en een vriendje op en kookt voor hen. ’s Avonds om acht uur mag de jongen met zijn grote halfzus nog even naar het restaurant van pa en diens compagnon komen. Melanie kaart nog even met Marcel en als die zich met muziek gaat bezighouden, kletst zij wat met Samir en drie jonge personeelsleden. Na een biefstukje en een biertje gaat zij het geld van


26-08-2010

10:32

Pagina 89

de deze dag uiterst povere omzet tellen: een paar honderd euro cash en wat pinbetalingen. Kort daarna gaat Samir via de binnenplaats naar zijn kantoor. Ruim na tienen hoort ze opeens kabaal en geschreeuw achter zich. Ach, de jongens zijn, met de muziek hard aan, samen aan het dollen, denkt ze. De jonge vrouw probeert zich, omdat ze veel last heeft van haar hoofd, af te sluiten van het rumoer, maar krijgt de schrik van haar leven als ze hoort: Ik zei toch: liggen! Ze kijkt in de ogen van twee overvallers met messen en vuurwapens die zich met capuchons en sjaals onherkenbaar hebben gemaakt. Een van hen duwt Marcel op de grond. Angstig ineengedoken, met de handen op z’n hoofd, kijkt de jongen haar aan. De andere indringer komt dreigend op Melanie af, schreeuwend: Ik zei toch: liggen! ‘Marcel lag zo’n vijf meter van me af, naast hem lag de barjongen. Ik weet niet of ik kruipend, springend of hoe dan ook bij Marcel ben gekomen, maar ineens lag ik boven op hem… Bijna als een beschermende bal… helemaal om hem heen,’ vertelt Melanie in haar eerste interview na de afschuwelijke, zinloze dood van haar vader. Het is hartje zomer 2010, een dag waarop ze zich in staat acht haar dramatische verhaal te doen. ‘Het was één agressieve chaos. Drie gemaskerde mannen liepen door elkaar heen. Een van hen hield in de keuken twee op de grond liggende werknemers in bedwang, een kompaan ging “die andere”, waarschijnlijk m’n vader, zoeken en de derde bleef ons in het restaurant bedreigen. We moesten liggen met onze handen omhoog, maar ik wilde per se niet dat Marcel dit geweld zou zien. Dat schreeuwde ik ook, maar ik mocht mijn handen niet voor z’n ogen houden. Toch probeerde ik dat later stiekem nog met een elleboog… Het kind was hartstikke bang, trilde hevig maar huilde niet. Ik probeerde hem gerust te stellen. Papa komt zo. De politie komt zo. En met Ze gaan zo weg… Eindelijk hoorde ik de kreet “Pak die tas! Wegwezen!” De ober had inmiddels zijn portefeuille met het wisselgeld voor de volgende dag afgegeven, maar ik had geen idee wat er met m’n vader was… Ik schreeuwde naar de jongen die bij me in de buurt lag om een telefoon. Die schoof hij, als in een filmscène, over de vloer naar me toe. Ik belde 112 en zette mijn broertje, samen met een werknemer in shock, in een hoek van het restaurant. Daar plantte ik ook de twee totaal ontredderde personeelsleden die in de keuken waren bedreigd neer. Gaf ze allemaal nog cola om ze bij te laten komen… Hoe kán een mens dat, hè?’

Samir Mosa



26-08-2010

10:32

Pagina 90

De afgezette plaats delict

Bloederige massa


Melanie durft nauwelijks op zoek te gaan naar haar vader. Toch moet zij via het binnenplaatsje in de richting van het kantoor. Papa, papa! roept ze aan een stuk door in de gang naar die ruimte. Dan, in de deuropening van het kantoor, lijkt haar hart op te houden met kloppen. Samir Mosa zit met het gezicht naar haar toe rechtop in zijn bureaustoel. De handen gevouwen in zijn schoot, de ogen gesloten achter het leesbrilletje dat hij in zijn ijdelheid zo verfoeide. Zijn hoofd is één bloederige massa. Hoe in godsnaam bescherm ik Marcel tegen dit afgrijselijke beeld? denkt Melanie onmiddellijk en rent terug naar het restaurant. Snel… een ambulance, gilt ze om meteen weer terug te rennen naar haar vader. Haar ooggetuigeverslag: ‘Onderweg naar hem greep ik een zwarte doek om het bloeden te stelpen. Hij ademde nog. Ik hield zijn hoofd achterover om de luchtwegen vrij te houden en zette z’n bril af. In paniek heb ik nog zijn hevig bloedende neus dichtgehouden, Sorry, papa mompelend… Op de klok bij de deuropening heb ik vervolgens de minuten geteld. Tweeëntwintig lange minuten. Onuitsprekelijk lange. Totdat de politie en ambulancemensen kwamen, heb ik onophoudelijk tegen hem gezegd wat ie ons een leven lang heeft voorgehouden: Doe maar rustig, het komt


26-08-2010

10:32

Pagina 91

wel goed. Ik heb gebeden van verschillende religies door elkaar gepreveld, gegild – zo erg dat ik bang was dat ik hem zou laten schrikken – een schone doek voor de angstaanjagende wond (volgens de politie is mijn vader van voren door de hals geschoten) gehaald en nog telefonisch advies aan hulpverleners gevraagd… Wat heb ik, soms scheldend en tierend, eigenlijk niet gedaan? Maar zijn ademhaling was gestokt… Mijn benen hielden niet meer op met trillen. Toen heb ik pa neergelegd, hem gekust en overgedragen aan de ambulancebroeders. Ik weet nog dat ik heel bewust over die enge bloederige massa op de grond heen ben gesprongen en in een spiegel in de gang zag dat ikzelf ook ónder het bloed zat. Snel heb ik me eerst nog gewassen voordat ik in het restaurant Marcel ging troosten met de woorden Papa heeft een beetje bloed en de ambulance is er al. Met het toestel van pa heb ik daarna de eerste familieleden en mijn vriend gebeld. Ik kuste mijn broertje en keerde terug naar het kantoor, waar ik al een lijkzak zag liggen. Toen ging ik door m’n knieën. Echt zoals ik dat in films zo vaak heb gezien.’

Eerbetoon Op een bankje in een plantsoen in Oud-Zuid, vlak bij haar Amsterdamse woning, heeft Melanie de bewonderenswaardige moed gehad het harde misdrijf dat haar vader het leven kostte te reconstrueren. Daar wil zij, op een ovenhete julidag, ook nog één keer praten over Samir Kamel Mosa, haar charmante, menslievende, permanent keihard werkende vader. Als een eerbetoon aan hem, maar ook in de hoop dat haar indringende verhaal belangrijke reacties zal oproepen. ‘Ik doe een beroep op het publiek en zelfs de dadergroep. Deze misdaad tegen een voorbeeldig, zachtmoedig mens móet worden opgelost,’ stelt Melanie. ‘De overvallers pakten het geld mee – al viel die buit dan tegen – maar waarom moest mijn vader dan dood? Zelf heeft hij ons altijd ingepeperd bij een eventuele overval alles af te geven. Dit is zo unfair van die lui. Een lichter vergrijp had hij hun waarschijnlijk nog wel vergeven, maar dít geweld en het leed dat zijn kinderen is aangedaan… Pa zou dat als een ware Egyptische koptisch christen aan God overlaten.’ Met grote precisie vertelt de studente het levensverhaal van Samir Mosa, die in 1953 in El Kanater aan de Nijl, net onder Caïro, werd geboren. Zijn vader, leraar Engels, en moeder kregen vijf kinderen. In 1974 studeerde hij aan de universiteit van Caïro af als econoom, maar hij besefte al snel dat hij meer van de wereld wilde zien. Hij zocht het avontuur, een nieuwe toekomst. Bijna twee jaar trok hij

‘Ik kuste mijn broertje en keerde terug naar het kantoor, waar ik al een lijkzak zag liggen.’



26-08-2010

‘Hij cijferde zichzelf moeiteloos weg en die eigenschap heeft veel in de weg gestaan in zijn leven.’


10:32

Pagina 92

door Zwitserland en Frankrijk – in Parijs was hij lange tijd krantenverkoper -– waarna hij rond 1975-1976 vertrok naar Nederland. Melanie, glimlachend: ‘Pa heeft hier werkelijk van alles ondernomen. Augurken ingemaakt, trams schoongemaakt, in snackbars gewerkt. Geleidelijk aan werkte hij zich in onze maatschappij op. Drie keer had hij in Amsterdam en Den Helder een eigen cafetaria, maar ging er met die zaken soms wat mis dan nam hij weer net zo makkelijk heel triviale baantjes aan. In 2004 kwam hij in loondienst bij De Visserman van de Egyptenaar Ehab en twee jaar later kocht hij zichzelf daar als compagnon in.’

Te bescheiden Met één enkele karakteristiek typeert zij haar vader kernachtig. ‘Hij was volgens iedereen die hem ook maar een beetje kende veel te goed. Empathisch, altijd mensen maar helpen en veel te bescheiden. Hij cijferde zichzelf moeiteloos weg en die eigenschap heeft veel in de weg gestaan in zijn leven. Zakelijk en in zijn privéleven. Dat de huwelijken met mijn moeder, Susanna, en later met Sharon strandden, heeft er volgens mij ook mee te maken dat hij mensen, ook gezinsleden, niet wilde belasten, niet wilde verplichten. Daardoor konden die dingen doen zoals zij die wénsten te doen. Ik hoef maar te denken aan Stephanie en mezelf. Wij gingen ook veelal onze eigen weg. En pa? Die ging nauwelijks de confrontatie aan, liet te makkelijk over zich heen lopen. Die was gewoon bezorgd om de mensen om hem heen. Ja, en daar kan dan eenvoudig misbruik van worden gemaakt, hè?’ Melanie Mosa haalt dierbare herinneringen op aan de vader die stierf in haar armen. Zijn excellente gastheerschap – in het restaurant of thuis in Julianadorp –, zijn grappen en plagerijtjes, zijn onvoorwaardelijke liefde voor de drie kinderen en zijn gouden, maar erg kleine hart. ‘Oh, hij was zo zachtmoedig… Ging ie met mijn broertje op paling vissen achter zijn huis, vond ie het vaak zielig de dieren dood te maken. Zwommen er dagenlang palingen in de wastafel of het bad.’ Eén onderwerp mijdt Samirs oudste dochter haast krampachtig: haar eigen fysieke en psychische toestand na de traumatische ervaringen in Callantsoog en de gesteldheid van haar inmiddels tien jaar geworden halfbroertje. Aarzelend: ‘Ik weet dat Marcel gewoon een leven leidt zoals een kind van die leeftijd dat moet leiden. En dat er meteen hulp is als hij die nodig heeft. Ik heb geen contact met de moeder van m’n broertje dus weet verder niet veel. Zelf ben ik met mijn klachten


26-08-2010

10:32

Pagina 93

van na het ongeluk via een revalidatiecentrum nog poliklinisch onder behandeling. De hoofdpijnen hou ik en ook psychisch zou het beter kunnen. Ik krijg geen cognitieve therapie voor “niet aangeboren hersenletsel” meer, maar alleen nog psychotherapie. Mijn therapeut en ik gaan nu voorzichtig toewerken naar traumabestrijding, naar EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Mijn zus Stephanie heeft dat al achter de rug. Ja, ’t is zwaar… Ik durf zonder het licht aan niet te slapen en ook niet alleen over straat. Moet dus altijd worden gehaald en gebracht. Trauma’s manifesteren zich ook bij vlagen… Wanneer ik geld aan het tellen ben, raak ik volledig van slag. En een specifieke kleur rood, roodbruinachtig, veroorzaakt paniekaanvallen in mij. Toen ik bijvoorbeeld bij een vriendin een bord met chili con carne kreeg aangereikt, heb ik dat van me afgesmeten. Zoiets voert me onmiddellijk terug naar die verlammende gebeurtenissen in dat kantoor.’

Weggepoetst In haar met eenvoudige middelen stijlvol ingerichte atelierwoning in Den Helder zegt Stephanie Mosa (23) haar geestelijke evenwicht weer ‘redelijk’ te hebben teruggevonden. Mede dankzij intensieve EMDR-therapie. ‘Mijn angst op straat en in grote menigten, waar ik in onbekenden soms een dader zie, ben ik grotendeels kwijt, maar ik moet me in acht blijven nemen. Callantsoog heb ik uit mijn leven weggepoetst. Ik ben er nog drie keer geweest. De nacht en de ochtend na de moord en op 19 november, toen het kantoor van het restaurant werd schoongemaakt. Ik wílde de plaats delict zien. Voor mij was dat meteen einde Callantsoog… En einde kustweg, achter de duinen langs, naar dat plaatsje toe. Nu ben ik steeds weer blij als ik op de weg langs het Noordhollands Kanaal het bord bij de afslag Callantsoog zie en kan zeggen: Die rotplaats is voor mij verleden tijd.’ Maar met de regelmaat van een klok, eigenlijk dagelijks nog, zijn er die momenten van pijn. Soms al in de lange gang die naar haar slaapkamer leidt. ‘Want daar in die kamer van mijn nieuwe huis, waar ik voor het eerst zou slapen, hoorde ik het vreselijke nieuws van mijn zusje. Om vier minuten voor elf ’s avonds. Dan, of ik wil of niet, herbeleef ik dikwijls het drama met pa. En elke maand wanneer het naar de twintigste gaat, is er met mij ook geen land te bezeilen. Onmogelijk gedrag, chagrijnig. Op 20 juni, Vaderdag, was ik bij een vriendin op bezoek toen zij met haar vader belde. Ik ging door de grond… werd er naar van. Ik moest me beheersen. Zoals ook op de momenten dat mijn dochter Mila van vier

Maar met de regelmaat van een klok, eigenlijk dagelijks nog, zijn er die momenten van pijn.



26-08-2010

10:32

Pagina 94

spontaan wat zegt tegen de foto van pa die je daar ziet. Of staande voor zijn foto een liedje voor hem zingt. Dan moet ik huilen, want dan voel ik niet alleen verdriet maar ook de grote liefde die hij koesterde voor zijn kleinkind. Vader was ook zó trots dat Mila is gedoopt in de kerk die zo ontzettend belangrijk voor hem was.’ Minutenlang zwijgt de jonge vrouw.

Har tstikke bizar

Waarom moest Samir Mosa, die diepreligieuze man, de goedheid zelve, dood?


Bijna excuserend vertelt Stephanie Mosa, een alleenstaande moeder, nog steeds in de ziektewet te zitten door de dreunen die zij in de herfst van 2009 moest incasseren. Zij werkt op de beddenafdeling van het Gemini-ziekenhuis in Den Helder, een locatie waar zij zichzelf al de ochtend na de dodelijke roofoverval terugvond. ‘Hartstikke bizar natuurlijk,’ roept ze wat cynisch, ‘maar ik ben daar blijkbaar onder een totale verdoving naartoe gereden. Ik was mezelf niet meer. Anders ga je toch niet om negen uur in de ochtend na de moord op je vader naar de afschouwing van je oude huis en meteen daarna naar je werkplek? Ik weet niet eens meer hoe ik er gekomen ben. Ik moest gewoon weg zijn en vooral mijn arme vader zoeken. Want in de kelder waar de beddencentrale is ondergebracht, bevindt zich ook het mortuarium. Ik ben de enige op mijn afdeling die mensen van de begrafenisonderneming weleens hielp met de verzorging van de dode lichamen, dus in dat mortuarium moest pa nu ook zijn in mijn verwarde geest. Mijn chef Jan probeerde me voorzichtig duidelijk te maken dat het lichaam eerst naar het Nederlands Forensisch Instituut zou gaan, maar toch wilde ik zelf kijken. Jan, bel je me als papa hier wél aankomt? heb ik ’m nog gevraagd.’ Waarom moest Samir Mosa, die diepreligieuze man, de goedheid zelve, dood? Waarom is hij niet, als hij moest worden uitgeschakeld, bijvoorbeeld in zijn been geschoten, maar steenhard geliquideerd? Wie zijn in godsnaam die daders, die geen spoortje hebben achtergelaten? Genadeloze, al dan niet professionele boeven of junkachtige dombo’s? En dan die merkwaardige paradox in deze roofmoord: de daders plannen ‘gewiekst’, zonder in hun ogen al te veel risico’s te nemen, een roofoverval op een restaurant, maar doen dat op een ijskoude herfstavond in een volledig uitgestorven badplaats? Het zijn de vragen die steeds weer woede, frustratie en soms fysieke pijn oproepen bij Stephanie en de andere nabestaanden. ‘Wat ik ook moeilijk kan hanteren is het harde gegeven, dat het politieonderzoek muurvast zit,’ bekent zij. ‘Soms hoor je dat een delict jaren, jaren later nog wordt opgelost via een dna-match, maar


26-08-2010

10:32

Pagina 95

in Callantsoog is gewoon niks achtergelaten door de overvallers. Geen dna dus en daarmee is het volgens mij uít, basta. Dat vooruitzicht van een onopgelost misdrijf beangstigt me enorm. Laat iemand in Nederland ons alsjeblieft helpen.’ ‘Over één ding ben ik als een kind zo blij, namelijk dat de naam van mijn vader is gezuiverd. Want kort na de moord werden er tendentieuze, heel smerige berichten verspreid over restauranthouder Samir Mosa uit Callantsoog. Hij zou in de criminaliteit zitten en mogelijk het slachtoffer zijn geworden van een afrekening in het milieu.’

Geen vijanden ‘De kreet “drugshandel” viel ook. Ja, want anders kon hij zich de luxe toch niet permitteren in het hoogseizoen van een badplaats de tent een dag gesloten te houden? Er werd niet bij verteld dat pa destijds één dag met een gebroken voet thuis zat. We zijn toen van de familie allemaal ontploft! De politiemensen moesten ons afremmen. Maar gelukkig werd een paar dagen later de waarheid onthuld. De opsporingsinstanties en tientallen mensen die hem goed kenden nuanceerden het beeld dat van pa was gecreëerd exact: het slachtoffer was een erg sociale, keihard werkende ondernemer, die feitelijk geen vijanden kende. De politie beklemtoonde nog dat mijn vader niets van doen had met criminaliteit – zie ook kader, red. – en dat er geen enkele aanwijzing is dat het delict specifiek tegen hem was gericht. We waren allemaal érg gelukkig met die rehabilitatie.’ In de grote ogen van Samirs jongste dochter zijn plotseling twinkellichtjes te zien. Trots, wat meer ontspannen probeert zij haar geliefde vader nog wat scherper uit te tekenen. ‘Hij was echt een lieve, mooie man met een charmant accent, die populair was bij haast iedereen. IJdelheid was ’m niet vreemd. Hij had het niet graag over zijn leeftijd, dus pestte ik ’m daarmee. Vóór zijn laatste verjaardag ook. Pa, gróót feest hoor, als je vijfenvijftig wordt… Dan glimlachte hij verlegen. Mooi, wat mysterieus…’ ‘Hij geloofde alleen in het goede van de mens. Als je maar zuiver, eerlijk was, kwam dat altijd terug in je leven. Nu en hierna. Deze man geloofde gewoon niet in het kwaad. En niet in wraak. Ik ben weleens echt boos geweest op ’m, over dat alleen maar in het goede geloven… Terwijl hij privé en zakelijk genoeg tegenslagen heeft gehad. Geen geluk gehad in zijn twee huwelijken vooral. Beide verkeerd gelopen. Misschien ook door zijn goedheid en tolerantie? In zijn filosofie gebeurde alles wat God zo wilde. Alles heeft

‘Deze man geloofde gewoon niet in het kwaad. En niet in wraak.’



26-08-2010

10:32

‘Ik mag hopen dat het dodelijke schot per ongeluk is gelost’

Pagina 96

Noord-Holland Noord in het leven geroepen Overvallenteam. ‘Ons uitgangspunt nu is, na al die hypothesen en scenario’s, dat we hier niet te maken

De politie Noord-Holland Noord formeerde op 21

hebben met min of meer professionele overvallers

oktober 2009 een rechercheteam van twintig man

of met lieden die het plan hadden iemand te liqui-

om de daders van de dodelijke roofoverval te ach-

deren,’ verklaart Marco Mentink, ‘maar met een vol-

terhalen. Die ploeg, die de afgelopen tien maanden

ledig uit de hand gelopen overval. De dadergroep

qua omvang nogal varieerde, heeft honderden

heeft op voorhand niet bedacht dat er iemand zou

mensen in Callantsoog en wijde omgeving betrok-

worden omgebracht. We weten niet wat zich in het

ken in haar onderzoek, maar een oplossing is niet

kantoor van het restaurant heeft afgespeeld, maar

in zicht. ‘Dat er bij vlagen minder politiemensen op

houden er rekening mee dat de heer Mosa niet be-

de zaak zitten, betekent echter niet dat onze aan-

wust is gedood.’

pak verflauwt,’ verzekert Marco Mentink, teamlei-

De politiefunctionaris betitelt het slachtoffer als

der TGO (Team Grootschalige Opsporing). ‘De case

een erg sociale, bepaald niet criminele man, iemand

ligt zeker niet op de plank. De daders van dit laffe

die altijd heel hard aan het werk was. ‘Erg gemakke-

misdrijf moeten worden gepakt.’

lijk voor zijn personeel, dat bijvoorbeeld nooit eens

Justitie heeft een beloning van twintigduizend

op z’n lazer kreeg, en ook uiterst soepel tegenover zijn

euro uitgeloofd voor de gouden tip die leidt tot de

vele trouwe klanten met in hun kielzog weleens vreem-

arrestatie van de overvallers. Wellicht een impuls voor

de snoeshanen. Ja, op gezette tijden was De Visser-

het rechercheonderzoek dat relatief weinig concrete

man een beetje de zoete inval voor rare vogels.’

aanwijzingen heeft opgeleverd.

En, met lichte stemverheffing: ‘Wij hopen echt

Teamleider Mentink in een update: ‘Het gaat om

dat er met die dader in het kantoortje iets is mis-

drie, vermoedelijk vier – dat is niet honderd procent

gegaan. En dat zijn mededaders zich kapot zijn ge-

zeker – daders. Jonge jongens tussen de zestien en

schrokken van wat ie heeft aangericht: een on-

vijfentwintig jaar die goed vermomd waren. Capu-

schuldige man tegenover je uitschakelen met een

chons op, (arafat-)sjaals voor hun gezichten en een

dodelijk schot in de halsstreek… Wij doen nog steeds

straattaaltje, een beetje een mengelmoesje, sprekend.

een beroep op de daders die wellicht ongewild bij

Het is ook niet echt bekend of ze blank of getint wa-

dit zware delict betrokken zijn geraakt… Zij zouden

ren. Of misschien zonnebankbruin. We sluiten niet

daar als jonge mensen heel veel last van moeten heb-

uit dat de schutter een gehoorbeschadiging heeft op-

ben. Ik zeg, ook als politieman: Ik mag zelfs hopen

gelopen, omdat hij met een zwaar wapen heeft ge-

dat er per ongeluk een dodelijk schot is gelost.’

schoten in een erg kleine ruimte. Inmiddels hebben

‘Ongelooflijk’ en ‘bijna absurd’ noemt hij de dra-

we ook achterhaald dat de daders gebruik hebben ge-

matische taferelen die Melanie Mosa op die okto-

maakt van een zwarte sporttas met witte opdruk. Vol-

beravond in het kantoortje heeft moeten meemaken.

gens een getuige een Adidas-logo of een vogel. Mis-

‘Hoe dat meisje haar hevig bloedende vader achter

schien dat iemand in Nederland daarop aanslaat…’

diens bureau aantrof, hoe ijzersterk zíj in die ver-

Alle elementen van het zware misdrijf zijn on-

schrikkelijke toestand nog heeft kunnen optreden…

derzocht. Het speciaal geformeerde TGO-team

Nee, als je daarover als mens nadenkt… dat geloof

werkte daarbij samen met het ook door de politie

je niet. Heel, heel sterk.’



26-08-2010

10:32

Pagina 97

een reden. Als pa de overval had overleefd, zou hij de daders bijna zeker hebben vergeven. Ze moeten dat geld dringend heel nodig hebben gehad, had ie gezegd, misschien wel voor hun familie of kinderen.’

Superbaas Stephanie denkt regelmatig met weemoed aan restaurant De Visserman, dat kort na het drama weer opende onder supervisie van haar vaders compagnon Ehab. ‘Dan zie ik een stralende mede-eigenaar/kok Samir Mosa, een meestal twaalf uur per dag werkende man en een superbaas voor zijn personeel. Ik heb er zelf gewerkt… ík kan ’t weten. Hij kookte voortreffelijk, was ook een uniek gastheer. Na hun diner maakte hij nog vaak een praatje met de vaste gasten, maar je moet niet denken dat ie dat in kokskleding deed. Nee, hij kleedde zich eerst altijd netjes om… Het was fijn werken daar. En na werktijd vaak keten: muziek hard, soms per ongeluk met de buitenspeakers nog aan, flauwekullen of, bijvoorbeeld met mijn halfbroertje, voetballen op de binnenplaats. Mijn vader was dat kabaal wel gewend dus op die fatale avond heeft hij ook niets verdachts bespeurd in het geschreeuw van de overvallers. Ik denk dat hij in zijn kantoor meteen is doodgeschoten.’ ‘Er komt een dag dat ik alle foto’s uit het dossier wil zien,’ kondigt zij opeens gedecideerd aan. ‘Ik wil alles precies in me kunnen opnemen.’ Haar woorden leiden een navrante ontboezeming in: als kind van zes, zeven jaar heeft zij in een nare droom haar vader, ook bij een overval, op vrijwel identieke wijze zien sterven. Over dat déjà vu: ‘Als kinderen al sliepen wij met een oud boekje van de KoptischOrthodoxe Kerk onder ons matras. Dan kreeg je volgens mijn vader geen nachtmerries. Mijn moeder vergat na het schoonmaken een keer dat boekje terug te stoppen en prompt kreeg ik een vreselijke nachtmerrie. Ik droomde dat pa in de cafetaria die hij toen in Den Helder runde, ’t Lieverdje, werd overvallen. Ik hoor ’m nog roepen dat Banjer, een slome hond die we toen hadden, bij hem moest blijven, maar hij werd hard aangevallen. De overvaller stak hem met een mes in het voorhoofd. Een dodelijke wond… Toen ik hem diezelfde nacht nog vertelde wat ik in mijn droom had gezien, was hij boos dat dat boekje van zijn kerk niet was teruggelegd in mijn bed. Vanaf die tijd is het altijd onder mijn matras te vinden.’ Desgevraagd gaat ze het op haar slaapkamer halen. Het is een dun, vergeeld liturgisch werkje in de Koptische taal – ontstaan uit het Faraonisch en het Grieks – met op de cover Paus Kyrillos VI, een van de grote namen uit de rijke historie van de kerk die zo belangrijk was voor Samir Kamel Mosa.

‘De overvaller stak hem met een mes in het voorhoofd.’



26-08-2010

10:32

Pagina 98


26-08-2010

10:32

Pagina 99

Uitgehold boek Het uitgeholde boek is voorzien van een adreswikkel met in 1917 te Amsterdam afgestempelde postzegels. Het met inkt geschreven adres is vervaagd. De adreswikkel is doorgesneden om het boek open te kunnen slaan. Het boek is een Regeeringsalmanak voor Nederlandsch-Indië 1899, tweede gedeelte Kalender en Personalia, gedrukt bij de Landsdrukkerij te Batavia. Iemand heeft geprobeerd om in het boek peper en spek naar Duitsland te smokkelen. De afzender verstuurde het boek in 1917 vanuit Amsterdam als ‘aangetekend drukwerk’, maar het boek is door de douane onderschept en in 1918 in de verzameling van politiedeskundige C.J. van Ledden Hulsebosch beland. Nederland was tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal. De Britse regering oefende grote druk uit om te voorkomen dat Nederland vitale goederen naar het Duitse keizerrijk exporteerde. Naarmate de oorlog langer duurde, begonnen ook in Nederland zelf tekorten aan grond- en brandstoffen en levensmiddelen te ontstaan. In 1917 waren er in diverse grote steden aardappelrelletjes. De lucratieve smokkel met Duitsland tierde welig. De grensbewaking werd verscherpt om te voorkomen dat het schaarse voedsel over de landsgrenzen verdween. De criminologische studieverzameling van Van Ledden Hulsebosch ging in 1925 op in het Politiemuseum Amsterdam. De collectie van het Amsterdamse politiemuseum is op haar beurt in 1991 overgedragen aan het Nederlands Politiemuseum in Apeldoorn.

Het voorwerp door Jos Breukers

foto’s: © nederlands politiemuseum, apeldoorn



26-08-2010


10:32

Pagina 100


26-08-2010

10:32

Pagina 101

De doodstraf als technische uitdaging

Elektrische stoel of injectie? door Susan Lehman

De Amerikaan Fred Leuchter heeft een luguber specialisme. Hij ontwerpt en bouwt elektrische stoelen, maakt installaties voor het toedienen van dodelijke injecties. Ook voor gaskamers en galgen kan men bij hem terecht. Bovendien traint hij uitvoerders van de doodstraf. Alles gericht op hetzelfde doel: een zo pijnloos mogelijke dood voor de veroordeelde, zonder veiligheidsrisico’s voor het personeel. Slapen doet deze zoon van een gevangenenvervoerder als de beste. ‘Ik weet dat door mijn toedoen minder mensen gemarteld worden.’ Fred Leuchter biedt mij een stoel aan. Nee dank u, zeg ik, want in de hoge eiken stoel waarop ik plaats mag nemen hebben bijna honderdtachtig mensen het leven gelaten. De elektrische stoel, die zich naast een flipperkast in de kelder van Leuchters huis bevindt, is eigendom van een zuidelijke staat, met een gevangenis waarin meer dan zestig gevangenen op Death

Foto links: elektrische stoel in het Texas Prison Museum © carly whelan



26-08-2010

10:32

Pagina 102

Row zitten. De stoel staat hier omdat de honderdvijfenzeventig kilo zware man die als eerste op de nominatie staat om geëlektrocuteerd te worden er niet gemakkelijk in past. Afgezien daarvan heeft de stoel, die negentig jaar geleden door gevangenen zelf gebouwd werd, nieuwe bedrading nodig, een comfortabeler rugleuning, een plastic opvangpan en andere moderne voorzieningen. Fred Leuchter is druk bezig de stoel weer up-to-date te brengen, zodat hij de komende maanden weer naar behoren kan functioneren. Fred A. Leuchter, president-directeur van Fred A. Leuchter Associates, Inc. in Boston, is de man die je moet bellen als je een elektrische stoel gerepareerd wil hebben. Leuchter ontwerpt en bouwt state-of-the-art elektrocutiesystemen en hij leidt het enige trainingsprogramma in het land voor uitvoerders van de doodstraf. De firma van Leuchter repareert, installeert en moderniseert. Fred A. Leuchter is de enige commerciële leverancier van elektrocutieapparatuur, je kunt gerust stellen dat niemand in dit land over meer kennis beschikt over deze materie dan hij. Leuchters expertise beperkt zich niet tot uitsluitend elektrocutie. Hij is gediplomeerd ingenieur en een ervaren technicus die alle typen van executieapparatuur kent. Hij maakt installaties voor het toedienen van dodelijke injecties, gaskamers, galgen en elektrocutiesystemen. De brochure van de firma stelt dat ‘aan elke wens op het gebied van executieapparatuur voldaan kan worden’. Leunend op deze elektrische stoel legt Leuchter uit dat elektrocutie een redelijk simpele procedure is. Er zijn, zegt hij, uitsluitend een paar technische afwegingen te maken. De elektriciteit snelt Goede resultaten hangen af van zorgvuldige afstelling van het voltage, de stroomtoevoer, de schakeling, door het lichaam naar en de duur en het aantal van de toe te dienen elekde twee elektrodes die trische schokken. Een goed elektrocutiesysteem, gaat Leuchter verstrak aan beide enkels der, gebruikt drie elektroden. De elektriciteit wordt toegebracht door een elektrode op het hoofd van de bevestigd zijn. gevangene. Leuchter plaatst een metalen helm op zijn hoofd en legt uit dat dit de hoofdelektrode was van deze dodenstoel uit het zuiden. De elektriciteit snelt door het lichaam naar de twee elektrodes die strak aan beide enkels bevestigd zijn. Hij pakt de helm met de elektrode weer van zijn hoofd en benadrukt het belang van ‘goede continue stroomtoevoer bij de elektrodecontacten’. ‘Een strak elektrisch contact,’ legt hij uit, ‘helpt het verbranden van vlees te voorkomen.’ 102 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 103

Stroom rooster t Weer van nieuwe bedrading voorzien is de stoel geschikt om degene die er op zit 2640 volt toe te dienen plus vijf ampère elektrische stroom. ‘Stroom roostert,’ zegt Leuchter, ‘dus is het belangrijk de stroomtoevoer te beperken. Als je een mens te veel stroom toedient – meer dan zes ampère – rooster je het vlees van zijn lichaam. Het wordt net een stuk kip dat te hard geroosterd is. Als je de arm van het lichaam daarna vastpakt, valt het vlees er gewoon af in je hand.’ Meteen stelt Leuchter ons gerust. ‘Dat betekent niet dat hij iets gevoeld heeft. Het wijst er alleen maar op dat, in cosmetische zin, dit niet de juiste methode is. In veel gevallen geeft de staat het lichaam terug aan de familie van de overledene om het te begraven. Om de familie een geroosterd lichaam te overhandigen zou natuurlijk van slechte smaak getuigen.’ Hoewel 2000 volt normaal gesproken genoeg is om het hart te doen stilstaan rekent Leuchter voor dat een extra 400 volt nodig is, om bij abnormaal zware veroordeelden de dood te doen intreden. Daarnaast rekent hij nog eens 400 volt extra om het tien procent voltageverlies te compenseren dat meestal optreedt bij een elektrocutie. De extra hoeveelheid volt sluit de mogelijkheid uit dat de ter dood veroordeelde opnieuw geëlektrocuteerd moet worden. Vanwege de zekerheid dat dit voltage niet zal leiden tot ‘onnodig leed voor de veroordeelde vlak voor zijn dood,’ zegt Leuchter dat daardoor 2640 het ideale voltage is om toe te dienen. De stoel in de kelder van Leuchter kan, nadat hij is aangepast, twee elektriciteitsstoten van een minuut produceren. De eerste stoot van 2640 volt brengt Maar zelfs het sterkste een adrenalineproductie teweeg in het lichaam mensenhart kan niet van de veroordeelde. Die extra adrenalineproductie houdt het hart van de veroordeelde nog nogmaals een stroomstoot actief tijdens de eerste stroomstoot. Maar zelfs van 2640 volt overleven. het sterkste mensenhart kan niet nogmaals een stroomstoot van 2640 volt overleven. Daarom is de stoel van Leuchter elektronisch geprogrammeerd om de tweede stoot pas tien seconden later te geven, een pauze waarin de adrenaline weer grotendeels verdwenen is.

Opstand Als hem dat tien, twaalf jaar geleden gevraagd was, had hij zelf ook niet vermoed dat hij in de wereld van de executiesystemen terecht zou komen. Hij zegt dat hij ‘er gewoon ingerold is’. De twintig jaar na zijn afstuderen aan de universiteit van Boston heeft Leuchter



26-08-2010

10:32

Pagina 104

zich beziggehouden met een grote variëteit aan technische ontwikkelingen. Hij ontwierp navigatieapparatuur voor de marine en heeft een patent op het ontwerp van de eerste elektronische sextant. Hij bezit ook patenten op diverse andere instrumenten voor optische codering en landmeting, bijvoorbeeld fotografische apparatuur om vanuit helikopters mee te werken, onder meer ingezet om land in kaart te brengen in Vietnam. Tien jaar geleden werkte hij als zelfstandig technisch adviseur, toen hij gebeld werd door een gevangenisdirecteur in New England om een elektrische stoel te repareren, die bij een opstand in de gevangenis beschadigd was. Hij had nog nooit iets met executie-installaties te maken gehad. Voor Leuchter was deze opdracht aanleiding om zich te verdiepen in de technologie van het executeren van mensen; met een partner startte hij enige tijd daarna het bedrijf American Engineering. Hij ging te rade bij medische tijdschriften in de bibliotheek van de Universiteit van Boston. Hij sprak met technici en gevangenispersoneel in het hele land. Hij bestudeerde de beschikbare tekeningen en foto’s van diverse installaties. Toen hij zijn onderzoek had afgerond belde hij de directeur van de gevangenis in New England terug en verklaarde dat hij nu over de kennis beschikte om vragen op het gebied van de elektrische stoel te beantwoorden. Daarna belde een andere gevangenisdirecteur. Deze had Omdat er meer executies een soort bevestiging nodig om een elektrode voor het hoofd op zijn plaats te houden gedurende de werden voltrokken, executie. Leuchter stuurde hem een handgegebeurden er ook meer maakte helm ter waarde van 1400 dollar. Het nieuws van deze leverantie verspreidde zich als een betreurenswaardige lopend vuurtje in de wereld van het gevangenisongelukken in de personeel. Al snel belden gevangenisdirecteuren uit het hele land om te vragen of Fred Leuchter en executiekamers. zijn American Engineering hen kon helpen met diverse problemen rond hun elektrische stoel. Kort daarna werd American Engineering opgeheven. Leuchter en zijn nieuwe firma, Fred A. Leuchter Associates, Inc., was nu de enige in de Verenigde Staten die telefoontjes op dit gebied kon beantwoorden.

Ontzet


In de Verenigde Staten vond in die periode een toenemend aantal executies plaats nadat in 1976 de Hoge Raad de grondwettelijkheid van de doodstraf had bevestigd. Omdat er meer executies werden voltrokken, gebeurden er ook meer betreurenswaardige ongelukken in de executiekamers.


26-08-2010

10:32

Pagina 105

Op 12 december 1984 bijvoorbeeld zagen getuigen Alpha Otis Stephens zich acht minuten lang in alle bochten wringen en naar adem happen, nadat een eerste stroomstoot van twee minuten er niet in was geslaagd hem te doden. Door een slecht functionerende elektrische stoel duurde het op 16 oktober 1985 liefst zeventien minuten voordat het de staat Indiana lukte William Vandiver naar de andere wereld te helpen. Ook in Mississippi en Texas waren er in die tijd meldingen van een pijnlijke doodsstrijd na het toedienen van dodelijke injecties of het produceren van dodelijk gas. Naar aanleiding van telefoontjes uit het hele land waarin zijn hulp werd gevraagd, begon Leuchter gevangenissen te bezoeken om de executieapparatuur te inspecteren. Hij was ontzet door wat hij zag. Het was in de eerste plaats kwalijk dat hij moest constateren dat in de meeste staten het gevangenispersoneel niet adequaat beschermd was tegen de mogelijke gevaren die bij een executie kunnen optreden, in het bijzonder de gevaren van dodelijk gas. Nog erger was het dat hij ook zag dat veel van de gebruikte systemen, waarvan de meeste al meer dan honderd jaar in gebruik waren, in slechte conditie verkeerden of gewoon defect waren. ‘Om eerlijk te zijn,’ zegt Leuchter, ‘ik denk dat zelfs vandaag de dag nog niet alle bestaande systemen pijnloos genoemd kunnen worden, en geen enkel executiesysteem mag natuurlijk pijn veroorzaken.’ Leuchter zegt dat hij prima slaapt ondanks de ma- Hij geniet van het terie waar hij zich mee bezighoudt. Niet alleen zorgt reizen naar de zijn firma ervoor dat het personeel over veilige apparatuur beschikt, zodat ze geen gevaar lopen ge- diverse gevangenissen wond te raken bij een executie, maar ‘veel belangverspreid over het land. rijker voor iemand die in de doodstraf gelooft maar niet voor marteling is, ik slaap goed omdat ik weet dat door mijn toedoen er minder mensen gemarteld worden’. Leuchter houdt gewoon ook van zijn vak. Hij geniet van het reizen naar de diverse gevangenissen verspreid over het land. Als zoon van een man die veertig jaar gewerkt heeft voor de afdeling personenvervoer van het gevangeniswezen in Massachusetts, voelt Leuchter zich thuis in de wereld van gevangenen en gevangenispersoneel. Als zijn vader aan het werk was, speelde de jonge Fred in zijn vrije tijd met de gevangenen, die hem ook kennis bijbrachten over het openen van sloten en het kraken van safes. Leuchter vindt dat ‘gevangenen beschikken over kennis en vaardigheden die je nergens anders kunt leren dan in een gevangenis’ – het is kennis die hij nog vaak gebruikt als technicus, voegt hij daaraan toe. 105 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 106

Verbrand vlees De passie waarmee Leuchter werkt aan het verbeteren van de elektrische stoel komt zowel voort uit zijn grote technische interesse als uit zorg voor gevangenispersoneel en ter dood veroordeelde gevangenen. Een voorbeeld daarvan is zijn ontwerp voor de elektrische stoel van een zuidelijke staat waaraan hij een speciaal elektronisch mechaniek toegevoegd heeft, waardoor verborgen blijft welke van de twee beulen, die elk over een eigen knop beschikken, de fatale stroomstoot toedient. Om het gevangenispersoneel onnodige moeite te besparen, als ze op een dag vervangende onderdelen voor hun stoel nodig hebben, bouwt Leuchter zijn elektrocutiesystemen met eenvoudige onderdelen die gewoon bij lokale gereedschapswinkels en elektronicawinkels gekocht kunnen worden. Leuchter gaat in de elektrische stoel zitten en zet zichzelf vast met de leren riemen. ‘Dit kunnen we ook verbeteren,’ zegt hij, ‘we gaan straks deze riemen vervangen door betere bevestigingen.’ De nylon vliegtuigstoelachtige riemen die hij gaat installeren zullen worden voorzien van een gemakkelijk te openen kliksysteem. Terwijl hij weer uit de stoel omhoogkomt legt Leuchter uit dat mensen die geëlektrocuteerd zijn vies ruiken, door het verbrande vlees en omdat ze meestal onder de urine en feces zitten. Toch moet gevangenispersoneel het lichaam van de gevangene in deze conditie weer uit de stoel tillen en dan helpt een gemakkelijk te openen kliksysteem, om het nare karwei zo snel mogelijk te klaren.

Ongemak Als hij moest kiezen,

Andere aanpassingen die Leuchter ontwerpt zijn bedoeld om het ongemak van de veroordeelde zo veel mogelijk zegt Leuchter, zou hij te voorkomen. Hij gaat de armleuningen van deze stoel vervangen door verstelbare armleuningen, zodat de stoel aan elektrocutie de beter geschikt is voor mensen van verschillende lengvoorkeur geven boven te. Hij gaat een hogere rugleuning aanbrengen zodat het hoofd van de veroordeelde niet ‘van voor naar achter slaat andere vormen van tijdens de executie’. Leuchter gaat de helm die bij deze executie. stoel hoort voorzien van een kliksysteem, waardoor een klein denim masker over het gezicht van de veroordeelde geklikt kan worden tijdens de executie. Hij legt uit dat hierdoor ‘de veroordeelde enige vorm van privacy heeft tijdens de executie’. Als hij moest kiezen, zegt Leuchter, zou hij aan elektrocutie de voorkeur geven boven andere vormen van executie. ‘Het is gewoon 106 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 107

een kwestie van snelheid. Als alles goed gaat, duurt het vierhonderdste van een seconde om in een elektrische stoel het bewustzijn te verliezen.’ Naar zijn ervaring zijn het nooit de kosten die de doorslag geven bij het kiezen voor een bepaalde methoAl vier staten de van executie. Voor de statistiek kan wel vermeld worden dat de elektriciteit die nodig is voor een executie in een stoel hebben de van Leuchter ten tijde van dit gesprek 31 cent kostte. Bij een beschikking over dodelijke injectie heb je chemicaliën nodig die zo’n zevenhonderd dollar kosten en de gevangenisdirecteur die ge- de door Leuchter bruikmaakt van een gaskamer moet ongeveer tweehonontworpen derdvijftig dollar uitgeven aan natriumcyanidecapsules. De kosten van de apparatuur lopen ook nogal uiteen. Het apparatuur voor dodelijke-injectiesysteem van de firma Leuchter is met derdodelijke injecties, tigduizend dollar het goedkoopste apparaat dat je kunt aanschaffen (deze prijzen zijn zonder de kosten van installatie). maar hijzelf heeft Het Leuchter elektrocutiesysteem kost vijfendertigduizend doler nog nooit een in lar en een Leuchter galg komt op zo’n vijfentachtigduizend dollar. Maar steeds meer staten kiezen voor de ‘Leuchter execu- actie gezien. tietrailer’ die voor honderdduizend dollar wordt geleverd met een dodelijke-injectiemachine, een stalen wachtcel voor de veroordeelde, aparte ruimtes voor de getuigen, de priester, gevangenbewaarders en medisch personeel. De gaskamers van Leuchter ten slotte gaan voor bijna tweehonderdduizend dollar de deur uit.

Voorkeur voor elektrocutie Ondanks Leuchters persoonlijke voorkeur wordt de dodelijke injectie steeds populairder in veel staten die de doodstraf kennen. Al snel nadat hij zich de technologie van de elektrocutie had eigen gemaakt, belde een noordelijke staat, een van de eerste die zou overstappen op de dodelijke injectie, om advies. Leuchter ging terug naar de bibliotheek en las zich bij over de laatste ontwikkelingen op het gebied van farmacie en scheikunde. Met onderzoeksresultaten van tests uitgevoerd met varkens en konijnen, berekende hij de doseringen van natriumpenthotal, kaliumchloride en pancuroniumbromide (een synthetisch gif) dat nodig is voor het dodelijk injecteren van mensen. Daarna ontwierp hij een computergestuurde machine die ervoor kan zorgen dat de dodelijke injecties worden toegediend zonder de aderen te beschadigen of ander ongewenst letsel te veroorzaken. Al vier staten hebben de beschikking over de door Leuchter ontworpen apparatuur voor dodelijke injecties, maar hijzelf heeft er nog nooit een in actie gezien. (Hij is zelfs nog nooit bij een exe-



26-08-2010

10:32

Pagina 108

cutie aanwezig geweest). Hij is er echter zeker van dat zijn systeem fouten van gevangenispersoneel kan helpen te voorkomen, zoals bijvoorbeeld in 1988 in Texas, toen, tijdens een handmatige injectie, een buisje dat aan de arm van de veroordeelde was vastgemaakt plotseling knapte, waardoor dodelijke chemicaliën zich verspreidden in de richting van de verzamelde getuigen. Gezien de groeiende trend om dodelijke injecties toe te dienen en zijn eigen voorkeur voor elektrocutie, ligt het accent bij de verkoop voornamelijk op injectie en de elektrische stoel. Maar Leuchter heeft er geen problemen mee om aan de wensen van sommige staten tegemoet te komen die liever geOphangen is geen eenvoudige bruikmaken van ophanging en vergassen. Overheden die kiezen voor ophanzaak. Een verkeerde ging stellen zichzelf meestal voor een manoeuvre kan leiden tot flink probleem. Ophangen is geen eenvoudige zaak. Een verkeerde manoeuvre verwurging of onthoofding. kan leiden tot verwurging of onthoofding. Gekwalificeerde beulen zijn niet gemakkelijk meer te vinden, zoals de staat Washington nog recentelijk ondervond toen ze er naar een op zoek waren. Leuchter is ook voor ophanging eigenlijk de enige expert in het land en hij ontwierp een galg met een systeem dat gebruikt werd door Britse militaire beulen. De handgemaakte galg laat mensen vallen met een kracht van 1600 voetpond. Dat is volgens Leuchter genoeg om de rugzenuw te knakken en de nek pijnloos te breken. Leuchter zegt dat hij waarschijnlijk wel naar Washington gereisd zou zijn om de apparatuur op te zetten, als de staat de geplande executie zou hebben doorgezet. De autoriteiten van een bepaalde staat moeten wel flink aandringen voordat Leuchter ermee akkoord gaat hun een gaskamer te verkopen. Hij vind vergassen een gevaarlijke procedure. Gaskamers kunnen bijvoorbeeld gaan lekken, zegt hij. Het ventilatiesysteem om het gas er weer uit te krijgen functioneert meestal onvoldoende. En HCN-gas kan door de huid heen dringen zodat gevangenispersoneel, dat de lichamen verwijdert na een vergassing, blootgesteld kan worden aan een gevaarlijke situatie, met mogelijk zelfs dodelijke gevolgen. ‘Het vervelendste aan de situatie is dat de mensen die met deze methode te maken krijgen niet getraind zijn. Ik heb echt te doen met de bewaarders die met deze systemen moeten omgaan, omdat ze niet precies begrijpen aan welke risico’s ze worden blootgesteld.’ 108 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 109

Groeiende markt Leuchter is altijd bezig om nieuwe klanten te werven, hoewel hij eigenlijk geen concurrentie heeft. Hij neemt ten minste een keer per jaar contact op met de gevangenissen voor controle en service. Hij kent dan ook alle gevangenisdirecteuren in het land bij hun voornaam. Hij herinnert zich nog de lastige situatie waarin een secretaresse van een bepaalde directeur hem nooit wilde doorverbinden, omdat ze een tegenstander van de doodstraf was. Hij woont congressen bij van gevangenispersoneel, waar hij met foto’s en ontwerptekeningen public relations bedrijft voor zijn producten. De markt is nog steeds groeiende. Leuchter vertelt dat ook een buitenlandse overheid zich tot hem gewend heeft om een galg te bouwen. Maar een particulier heeft hij nog nooit apparatuur verkocht, zegt hij, terwijl hij mij een pen met reclameopdruk overhandigt. Voor het geval ik meer zou willen weten over het aanbod ‘Execution Equipment and Support’ kan ik er het telefoonnummer en het adres van Fred A. Leuchter Associates op vinden. Bij het weggaan vindt Leuchter dat het tijd is voor een laatste anekdote. ‘Toen ik een kleine jongen was en ik met mijn vader naar de gevangenissen van Massachusetts ging, vertelde men het verhaal dat een andere kleine jongen, zoon van een van de bewaarders, eens in een elektrische stoel Hij lacht. ‘Je zou kunnen was gaan zitten. Elf jaar later stierf hij in dezelfde zeggen dat ik een nieuwe stoel. Het bleek dat hij bij een moord betrokken was. In ieder geval ontstond zo de legende dat wie legende heb gecreëerd.’ ooit in een elektrische stoel gaat zitten in die stoel zal sterven. Nou, ik zat ook in die stoel destijds. En ik ben er niet in geëlektrocuteerd. Ik zat in de stoel, maar maak nu zelf elektrische stoelen.’ Hij lacht. ‘Je zou kunnen zeggen dat ik een nieuwe legende heb gecreëerd.’ Vertaling Nico Kroese; published with permission of The Atlantic Monthly.



26-08-2010

10:32

Pagina 110

Corruptie, drankzucht en baldadigheden in het Zeeuwse Dreischor

De belevenissen van een dorpsveldwachter door Alber t L. Kor t Moord met voorbedachten rade? Het had er alle schijn van volgens de Vlissingsche Courant van 1 augustus 1906. ‘Gisterenmorgen,’ zo lezen we, ‘is te Zonnemaire een moordaanslag gepleegd op de vrouw van den veldwachter van Dreischor die te Zonnemaire vertoefde. Th. Klooster, gemeenteveldwachter van Dreischor, oud 33 jaar, leefde met zijn vrouw Pieternella voortdurend in onmin. Deze, de gestadige huiselijke twisten eindelijk moede, verliet zaterdag de echtelijke woning en zocht bij haar ouders te Zonnemaire een toevlucht. Hij zocht haar daar gisterenochtend op, en schoot, terwijl zij achter de deur stond een revolver op haar af.’ Enige tijd later overleed Pieternella aan haar verwondingen. Klooster deed geen enkele poging te vluchten en gaf zichzelf bij de burgemeester aan. Door de rechtbank in Zierikzee werd hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van zes jaar. 110 Koud bloed nr. 10

De moord baarde opzien. Niet vanwege het motief, dat was


26-08-2010

10:32

Pagina 111

duidelijk genoeg. En ook niet omdat de politie een klopjacht op de verdachte organiseerde, dat was al helemaal niet nodig. Nee, de mensen waren verbaasd omdat uitgerekend een veldwachter, iemand die belast was met de handhaving van orde en wet, de wet zo flagrant had overtreden. Het woord ‘veldwachter’ roept bij veel mensen herinneringen op aan de eertijds zo populaire televisieserie ‘Swiebertje’, waarin de gelijknamige persoon voortdurend in de clinch lag met ‘Bromsnor’. Terwijl Swiebertje de ongebondenheid van het vrije leven symboliseerde, stond Bromsnor voor alles wat met onkreukbaarheid, netheid en gehoorzaamheid te maken had. In uniform en bewapend met een sabel en een zakboekje stond hij voor de niet geringe opgave om de orde op het platteland te handhaven. Vrijwel alle dorpelingen kenden hem van nabij. Zijn uitgebreide takenpakket, vastgelegd in plaatselijke verordeningen, maakten hem in zekere zin tot een manusje-van-alles. Zeker niet uitsluitend en alleen wetsovertreders kruisten zijn pad, ook mensen die niets op hun kerfstok hadden kwamen geregeld met de veldwachter in aanraking. Zo was het in veel plaatsen gebruikelijk dat de veldwachter belast was met de inning van de plaatselijke belastingen en de uitreiking van aalmoezen aan klanten van het armenbestuur. Soms werd hij zelfs ingeschakeld om het gedrag van bedeelden in de gaten te houden. Verder werd hij ingeschakeld bij de bezorging van de post, de verspreiding van het dagelijks nieuws en de uitvoering van allerlei sociale wetten die vanaf ongeveer 1900 werden doorgevoerd. Dit alles maakt de veldwachter in zekere zin tot een sleutelfiguur, die ons een prachtig doorkijkje gunt in het dagelijks leven in het verleden. Het gebeurt niet zo vaak dat ‘gewone mensen’ schriftelijke sporen nalaten in de geschiedenis, meestal is het weinige dat we over hen weten afkomstig van anderen, in de regel de elite. De veldwachter behoort echter tot die kleine groep gewone mensen van wie de stem nog nadrukkelijk doorklinkt. Eigenhandig geschreven sollicitatiebrieven, verzoeken tot verhoging van het salaris, protesten tegen dreigend ontslag: al deze documenten vormen een rijke bron van informatie.

De veldwachter behoort echter tot die kleine groep gewone mensen van wie de stem nog nadrukkelijk doorklinkt.

Pagina 112-113: veldwachter Klooster, verdacht van moord op zijn vrouw, op weg naar de rechtzitting. Naast hem de veldwachters Jan Visser en Paulusse. © beeldbank

Uniek Th. Klooster is de enige veldwachter die een autobiografie heeft nagelaten en dat is te danken aan de tijd die hij in de gevangenis heeft doorgebracht. Zo heeft ieder nadeel zijn voordeel. Natuur-

schouwen-duiveland



26-08-2010

10:32

Pagina 112


26-08-2010

10:32

Pagina 113


26-08-2010

‘Ik heb door menige zure appel moeten heen bijten om wat orde en gezag te krijgen.’

10:32

Pagina 114

lijk moeten we zijn levensverhaal – in drie schoolschriften opgetekend – hier en daar met een korrel zout nemen. Veroordeeld wegens moord op zijn vrouw, die hem naar eigen zeggen niet begreep, en met de nodige verbittering terugkijkend op de autoriteiten die hem onheus zouden hebben bejegend, had hij alle reden om de waarheid enigszins te verdraaien, al was het alleen maar om zijn optreden in de korte tijd dat hij veldwachter in Dreischor was (1897-1906) te rechtvaardigen. Misschien is zijn verhaal over de toestand in Dreischor hier en daar wat aangedikt en zijn portret van de burgemeester ietwat vertekend, trefzeker zijn zijn beschrijvingen wel. We laten Klooster hieronder zoveel mogelijk zelf aan het woord. ‘1 Januari 1897 werd ik Gemeente- en Onbezoldigd Rijksveldwachter te Dreischor. Dreischor was een zeer verwaarloosde gemeente en ik heb door menige zure appel moeten heen bijten om wat orde en gezag te krijgen waar jaren lang, zelfs ernstige misdrijven ongestraft konden plaats vinden. Zoo als nog heden met de meeste in nieuw functie tredende politiebeambten het geval is, had ik niet de minste vakkennis. Om mij zelven echter te bekwamen en volledig uitgerust te zijn ontving ik de volgende materialen: Een wetboek van strafrecht dat vervallen en dus niet meer van kracht was; een dito provinciaal reglement; een dito polderreglement; een brandreglement en een gemeenteverordening die eveneens niet meer van kracht waren, omdat ze sinds het jaar 1868 niet behoorlijk telkens om de vijf jaar vastgesteld waren. Verder een defecte karabijn waarop het jaartal 1818 stond, als dat van aanmaak, een oude verroeste revolver, eveneens onbruikbaar, alsmede een sabel uit Napoleons tijd, die voor cavaleriesabel hadt kunnen dienen, voorzien van een koperen gevest met dito beugel daaraan. De burgemeester hadt mij opgedragen mij zoo af en toe maar eens te laten zien, daar bij voegende: dat er echter nooit iets voorviel dat iets beteekende.’

Ergerlijke baldadigheden


Klooster kwam er naar eigen zeggen al snel achter dat de woorden van de burgemeester nergens op sloegen en ‘dat het zeer moeilijk zou zijn in deze gemeente eenig gezag te handhaven. Ik begon met preventief op te treden en te waarschuwen. Dit preventief optreden was zeer vermoeiend, als ik mededeel dat er veel gestolen werd en dat de ongeveer tweehonderd moestuinen, welke onmiddellijk om het dorp liggen, plus de boomgaarden en tuinen der vele in de polder wonende boeren, een groot deel des jaars des nachts het ter-


26-08-2010

10:32

Pagina 115

rein waren van brutale dieverijen. Daar de gemeenteverordeningen niet van kracht waren, bleven de drank en bierhuizen zoo lang open als hun goeddacht en zaterdags en zondags nachts was ik dan ook wel genoodzaakt om meestal tot twee, drie, ja soms vier uur in de morgen op straat te zijn ten einde ergerlijke baldadigheden enz. te keer te gaan. Met de arbeidswet en Zondagswet werd gehandeld of ze niet bestonden; in het vlassersbedrijf hadden de meeste werkgevers zelfs geen arbeidslijsten of kaarten en lieten vrouwen en kinderen werken zonder zich om iets te bekommeren.’ Klooster schreef de anarchie in Dreischor voor een belangrijk deel toe aan het optreden van zijn voorganger J.C. Modderkreeke, die de dingen te veel op zijn beloop had gelaten. ‘In het jaar 1864 kreeg dit volkje een gemeenteveldwachter met name J.C. Modderkreeke. Deze Modderkreeke nu was een aartsdeugniet, die dubbel en dwars de gevangenis meermalen heeft verdient en hoewel de bevolking hem nimmer openlijk ernstige feiten heeft kunnen ten laste leggen, althans als politieman, verloor deze toch al spoedig alle mogelijke gezag, zelfs zoo dat hij, als hij nog eens wilde ingrijpen, dit eenvoudig moest nalaten uit vrees voor openbaring van sommige schelmenstukjes. Bij een groot deel der bevolking kreeg hij de naam van “een goede vent” te zijn en deze gemeenteveldwachter geleek ten slotte in alle mogelijke baantjes en vuile zaakjes alsmede door het ontvangen van fooien, meer op een koewachter als een veldwachter.’

‘Bij een groot deel der bevolking kreeg hij de naam van “een goede vent” te zijn.’

Haat en nijd Burgemeester Pieter Goemans, die volgens Klooster verliefd was op geld en corrupt tot op het bot, vond in veldwachter Modderkreeke een trouwe bondgenoot. Vele overtredingen werden met de mantel der liefde bedekt. ‘O, er gebeurde nooit iets in de gemeente, maar intusschen werd dikwijls brand gesticht, werd veel, veel gestolen, hadden ernstige baldadigheden plaats, deed de bevolking tegenover vreemdelingen die iets misdreven in de gemeente, zelf recht, zoodat kort voor mijne benoeming een huis formeel weg werd geplunderd (dat van dr de Wilde) werden uit haat en nijd onderling, koeien en paarden de staarten of tong afgesneden en kon des zondagsavonds geen fatsoenlijk mensch op straat komen, daar de opkomende jeugd formeel koning was op straat. Bij deze ergerlijke toestand moet ik nog voegen dat het drankverbruik ontzettend was gestegen, zoodat Dreischor op ééne na (dat was Bruinisse) procentsgewijze, het grootste alcoholgebruik had van geheel het eiland Schouwen-Duiveland. Ik weet beslist dat in dien tijd, dat zijn de eerste jaren dat ik op Drei-



26-08-2010

Het was voor Klooster van het begin af aan duidelijk dat hij in Dreischor veel werk moest verzetten.


10:32

Pagina 116

schor was, door de vier bierhuizen, waarvan één danshuis was, als mede door partikulieren, vooral de boeren, zeer veel sterken drank, clandestien werd ingevoerd. Ja ik heb meer als eens, jongens van 15, 16, 17, jaar bestraft die ’s avonds in hoeken en gaten met een flesch jenever en een rakkertje (glaasje zonder voet) zich vroolijk maakten.’ Het was niet alleen het drankmisbruik waar Klooster zich aan ergerde. Waar de veldwachter vooral van schrok, was het hoge aantal kindermoorden. Abortus was in Dreischor aan de orde van de dag en leek zelfs een volkomen geaccepteerd verschijnsel. De bewoners van Dreischor, aldus Klooster, ‘beroemden zich er op dat op ’t dorp geen onechte kinders waren. Maar wie als ik de inwoners kent, kan verzekeren dat menige getrouwde vrouw, menig jong meisje met haar leven speelde en dat menige vrucht ongeboren werd gedood.’ Burgemeester en Modderkreeke waren op de hoogte van dit alles, maar weigerden er iets aan te doen. Wat kon men anders verwachten van deze mensen, die zelfs een oogje hadden toegeknepen toen er een keer een jongen uit Schuddebeurs was vermoord? De jongen was tijdens de kermis door een woedende menigte opgepakt, omdat hij in dronken toestand schoten had afgevuurd op een bewoner van Dreischor. De dader was naar de burgemeester gebracht, die niets anders wist te vertellen dan: ‘Breng de schobbert maar van ’t dorp af.’ Hij werd, aldus Klooster ‘afgevoerd, mishandeld en den volgenden morgen vondt men de man buiten het dorp opgehangen, beter echter uitgedrukt geworgd’. De officiële lezing was zelfmoord, maar Klooster had veel later de namen van de daders gehoord.

De viering van oud en nieuw Het was voor Klooster van het begin af aan duidelijk dat hij in Dreischor veel werk moest verzetten. Het eerste waar hij een einde aan wilde maken, waren de uitspattingen tijdens de ouden nieuwjaarsviering. ‘De nacht van oude op nieuwjaar,’ schreef Klooster, ‘vertoonde te Dreischor vanaf 12 uur tot vier à vijf uur in de morgen, in de herbergen voornamelijk, steeds de ruwste en liederlijkste tooneelen, waaraan niet alleen jongelieden en gehuwde mannen, maar zelfs vrouwen en kinderen medededen. Het waren voornamelijk de twee groote herbergen van J.P. Hanse en D. van Bloois die het tooneel waren van deze pretmakerij. De hoofdoorzaak hiervan was de zoogenaamde suikerkomme. Als de Klok 12 sloeg en de eerste stonde van het Nieuwe jaar aanving, kwam al wat leven had, jong en oud, waaronder ook de jongelui die een eind buiten “de kom” woonden, naar buiten. Gelijkertijd brak een razen en tieren los, terwijl men tevens elkaar “veel eil en zegen” toe-


26-08-2010

10:32

Pagina 117

wenschte, dat hooren en zien verging. Dan begaf alles zich naar de beide groote herbergen waar de kastelein met de ‘suikere komme’ klaarstond. Verbeeld U, een verbazend groote wit aarden kom, een soort spoelkom. Deze bevatte een paar liter brandewijn, benevens eene groote hoeveelheid bruine suiker en een lepel. Mannen, vrouwen, jongens, meisjes, kinders, schaarden zich dringende, schreeuwende en tierende in eene kring en de kastelijn gaf onder een: “veel eil en zegen” de “suikere komme” aan een der omstanders uit deze kring, dat in den regel iemand was die deze functie ieder jaar vast waarnam. En nu ging de godendrank rond, ieder roerde er met de lepel in, ieder dronk er van. En al doller werd dan het rumoer. Dan klommen vrouwen met kleine kinders op den arm op tafeltjes en banken, werden glazen en flesschen gebroken, jongens en meisjes van 10, 12 jaar rolden stomdronken tusschen de stampende, springende en schreeuwende massa in, welke aanhoudend en onverstoord, even als een troep kannibalen om hun afschuwelijk maal, eentoonig en altijd door brulde: “Rond is de reister, de reister die is rond, en als je ’t dan nie gloave wil dan gae je mè is rond.”’

Klappen ‘Dit helsch rumoer duurde tot over tweeën onafgebroken voort. Langzamerhand begonnen dan enkele vrouwen en zulken, die door hun dronkenschap van de wereld niet meer af wisten, af te zakken. Troepjes gingen tierende de straat op, om allerhande baldadigheden te plegen, terwijl een ander deel in de herberg bleef, springen, drinken en ruzie maken waarbij somtijds klappen vielen. Af en toe zakten weer enkelen af en het was in den regel 5 uur ’s morgens geworden eer de laatste pretmakers huiswaarts keerden.’ Klooster was vastberaden om aan dit soort baldadigheden een einde te maken. Hij verbood kasteleins de verkoop van sterkedrank aan kinderen beneden de zestien jaar. Op steun van de burgemeester hoefde hij niet te rekenen. Deze had Klooster het drankverbod ten sterkste afgeraden en hem gezegd: ‘Hoor eens Klooster, je moet de menschen niet te veel in hunne vrijheid be-

Collega-veldwachter P. Groenleer met echtgenote (Zuid-Bevelandse dracht) uit Kapelle


26-08-2010

‘Ik had A gezegd, dus moest nu ook B zeggen en mijn plan was om zoo noodig het geheele alfabeth uit te zingen.’

10:32

Pagina 118

lemmeren, dan worden ze boos. Een paar jaar geleden heb ik eens op oudejaarsnacht om 12 uur laten sluiten en toen heb ik veel dol met de lui gehad. Je moet het echter zelf weten, de wet geeft je het recht er toe, ik kan ’t je niet beletten.’ Klooster vernam later dat op die bewuste oudejaarsnacht verscheidene ruiten bij de burgemeester waren ingegooid. Een drankverbod instellen was één, toezien op de naleving ervan was twee en vereiste moed. Klooster: ‘De herberg van J.P. Hanse waar ’t rumoer steeds het grootst was, was om 12 uur stampvol. Daar ik aan mijn verbod zoo noodig kracht diende bij te zetten, begaf ook ik mij in de herberg, plaatste mij met den rug tegen een muur, zóó, dat ik heel het lokaal, als mede de tapkast kon overzien. Daar stond ik dan tusschen die razende steeds meer opgewonden wordende menschenmassa en de onmogelijkste verwenschingen en vervloekingen werden mij toegeworpen. Verscheidene lieden naderden mij, op alle mogelijke wijzen tartende en uitdagende of mij trachtende weg te hossen. Ik had A gezegd, dus moest nu ook B zeggen en mijn plan was om zoo noodig het geheele alfabeth uit te zingen. Bijna twee volle uren had ik daar gestaan en toen ik mij naar buiten begaf, bemerkte ik pas dat ik doornat bezweet en half bedwelmd was, deels van de geweldige zenuwinspanning, deels van de verpestende atmosfeer in het lokaal. Ik verheugde mij echter over den kalmen afloop, doch – ’t einde was er nog niet. Ongeveer half drie begaf ik mij weder in dezelfde herberg, de andere was zoo waar al gesloten, en maande de lui bedaard en kalm tot naar huis gaan. Een kwartier later hadden allen, hoewel schoorvoetende en mokkende, de herberg verlaten daarbij zeggende dat het toch geen sluitingsuur was [...]. ’t Was buiten stikdonker en onder de zware lindeboomen in de Ringstraat kon men schier geen hand voor de oogen zien.’

Stomdronken


‘Een tiental lieden waren onder veel rumoer bezig om een zekere J.F. die blijkbaar stomdronken scheen en op de stoep eener woning lag, op de beenen te helpen. Naderbei komende vermaande ik de lui zich wat kalm te houden, terwijl ik genoemde J.F. bij zijn lurven nam om hem naar zijn huis te sjouwen. Dit ging vrij goed en F. scheen mij niet zoo dronken als hij zich voordeed. Gevolgd door de andere lieden gingen we door de Meelstraat en op het einde daarvan gekomen, bij den Achterweg, welke daar zeer eenzaam is, greep genoemde F. mij plotseling in de borst en bracht mij eene vuistslag toe die op mijn linkerschouder terecht kwam. Gelijkertijd riep hij:


26-08-2010

10:32

Pagina 119

“Nou zullen we je eens helpen; jongens help!” Terstond schoten de anderen toe en grepen mij aan. Dit duurde slechts een kort oogenblik want bijna op hetzelfde moment had ik F. met mijn eschdoornen stok een slag achter het rechter oor toegebracht zoodat hij als een blok tegen den grond tuimelde. Nog een slag op zij van mij, die naar ik merkte ook raak was, en – de helden, uitgezonderd F., kozen het hazenpad. F. kwam spoedig weer bij, ik bracht hem thuis en ’t gevolg was natuurlijk dat F. eenigen tijd later de doos inging.’

Blanke sabel Klooster mocht deze eerste vuurproef dan glansrijk hebben doorstaan, er zouden er nog vele volgen. Oudjaar bleef iedere keer weer voor problemen zorgen, zoals bleek op 31 december 1901: ‘Oudjaar 1901 was ongemeen rumoerig. Ongeveer één uur ’s nachts had er in en voor de herberg van J.P. Hanse eene groote vechtpartij plaats. Als gewoonlijk was het onder de lindeboomen stikdonker daar de zuinigheid niet toestond de straatlantaarns langer als tot 10 uur ’s avonds te laten branden. Daar deze kloppartij van zoodanigen aard was dat een paar lui gevaar liepen van verdrinken in de kerkgracht en het einde van dergelijke door drank opgewondene handtastelijke menschen, in zulke gevallen nooit is te overzien, sloeg ik, ten einde erger te voorkomen, de massa met de blanke sabel uiteen en liet de herbergen oogenblikkelijk sluiten. Dat hielp, hoewel ’t natuurlijk ’s morgens niet naar burgemeesters zin was. Nieuwjaarsdag verliep als gewoonlijk vrij rustig, doch Nieuwjaar twee haalde de scha van den vorigen dag in. Verbeeld U een troep vlaswerkers die langzamerhand tot 40 à 50 man aangroeit. Deze lieden verhit door jenever, waaronder enkelen stomdronken, gekleed in hun bestoven smoezige werkmanskleeren, met bepoeierde en bestoven kaf van ’t vlas, die in hun midden een ouden bezem waaraan een kluwen mokkegoed (vlasafval) als vaandel omhoog houden. Hier host deze brullende en tierende massa, waarbij zich ook vrouwen gevoegd hebben, daaronder godbeter ’t mijn vrouw, eene woning binnen waar men genoodzaakt is de lui te trakteeren; daar wordt een deur half ingetrapt omdat de bewoner deze wijselijk gesloten houdt; elders tuimelt een dronken kerel door de ruiten; kortom het geheel doet meer denken aan een troep amokmakers dan aan eenvoudige plattelandbewoners. Aan daadwerkelijk optreden was, zoolang deze schandalen geen al te ernstig karakter aannamen, voor mij als man alleen, voorlopig geen denken omdat men in zulke gevallen zoo licht provoceert tot handtastelijkheden waar sabel of revolver moeten beslissen. Ik be-

‘Als gewoonlijk was het onder de lindeboomen stikdonker daar de zuinigheid niet toestond de straatlantaarns langer als tot 10 uur ’s avonds te laten branden.’



26-08-2010

10:32

Pagina 120

Van rechts naar links gemeenteveldwachters, rijksveldwachters en marechaussees in ZeeuwsVlaanderen

paalde mij dan ook deze bende slechts te volgen, hierbij mijn potlood en zakboekje niet sparende en besloten om, mocht vandalisme zich van die lieden meester maken dit, kost wat kost, met mijn wapens te beletten. Men raakte echter uitgebulderd, vrouwen gingen naar hun bedorven middageten, eenige mannen thuis of in de vlaskooi slapen, anderen ruziezoeken en vechten; de oude jaarsnacht was nog niet beslist. Het resultaat van dezen dag was dat door mij eenige lieden werden geverbaliseerd wegens dronkenschap (openbare) en baldadigheid, zes wegens mishandeling, één bovendien wegens verzet en wederspannigheid.’ De gebeurtenissen waren die keer zo uit de hand gelopen, dat Klooster er een artikel over schreef in de Zierikzeesche Nieuwsbode.

Wars van corruptie


‘Eenige dagen na Nieuwjaar,’ schrijft Klooster in zijn autobiografie, ‘terwijl ik voor de Rijksontvanger de belastingbiljetten rondbracht (eene nevenverdienste voor mij) deed zich bij verscheidene gegoede ingezetenen het volgende tusschen hen en mij voor: “Wel veldwachter je bent met Nieuwjaar geen Nieuwjaar wezen wenschen.”’ Op zijn antwoord dat hij de mensen nog niet zo goed kende en dat zijn dienst voor ging, kreeg hij van de bewoners te horen: ‘“Nee, dat bedoel ik niet; Modderkreeke kwam altijd wenschen, dat doet Steenland de nachtwaker ook en dan geef ik altijd wat; er zijn er die ook wel een maat tarwe geven.” “O, neemt U mij


26-08-2010

10:32

Pagina 121

niet kwalijk, maar wat mijn voorganger deed moet hij zelf weten; ik ben dit echter in deze niet gewoon en doe dit ook niet.” “Ja, maar je zult toch wel…” “Dank U, ’t is heel vriendelijk van U, maar laten we daar niet meer over spreken, ik doe dat niet, neemt U mij niet kwalijk.” “Nou je bent wel grootsch ook.” Eenige dagen later voer mijn burgemeester heftig tegen mij uit omdat ik te grootsch was om fooien te vragen en aan te nemen. Ook liet hij niet onduidelijk merken dat hij zich in mij bedrogen hadt: hij hadt van een oud-sergeant een ander optreden verwacht. Ja, ik kan hier nog bij voegen dat mij meermalen is toegevoegd, als ik mij Zaterdags of Zondagsnachts in de nabijheid der herbergen bevond: “We begrijpen niet wat je hier doet; doe zoo als Modderkreeke, die ging naar huis.” Nu ik den naam Modderkreeke noem, nog dit. In de loop der tijd die ik op Dreischor was heb ik verscheidenen stroopers en visschers (de laatste waren altijd Zierikzeeënaars) geverbaliseerd waarvan onderscheidene mij hebben meegedeeld, dat Modderkreeke hen vroeger menigmaal hadt gewaarschuwd als hij wist of vermoedde dat een der rijksveldwachters of Jachtopzieners hen in de gaten hadt.’

Aan de bitter tafel Veel dorpelingen voelden zich bedreigd door Klooster en probeerden bescherming bij burgemeester Goemans te zoeken: ‘Vooral in de eerste jaren van mijn verblijf te Dreischor is het mij niet alleen meermalen gebeurd dat mij bij het constateeren van meer of minder ernstige feiten werd toegevoegd: “Ik zal eens naar den burgemeester gaan”, of “Denk je dat dat zoo maar gaat” en dergelijke, waarop dan ook veelal een bezoek bij edelachtbare volgde om de zaak straffeloos te maken, maar onderscheidenen keeren is mij door vertrouwenswaardige en eerlijke menschen meegedeeld, dat in de herberg, wanneer de burgemeester aan de bittertafel zat, aan hem werd gevraagd: “Maar burgemeester gaat dat nu zoo maar, die veldwachter verbaliseerd iedereen maar, ze moesten die kerel ontslaan, je mag niets meer doen tegenwoordig.” En burgemeester antwoordde dan: “Ja die g.v.d. vent, hij krijgt nog eens op zijn donder van ’t volk, je kunt niets met hem doen. Je mag niets meer doen tegenwoordig.”’ Ofschoon dit enigszins merkwaardige woorden voor een burgemeester waren, kon Klooster zich er niet langer over verbazen. Daarvoor kende hij hem inmiddels al te goed. Hij had zijn baas zelfs eens een keer betrapt op gerommel in de boekhouding van de gemeente. Zo was uit de gemeenterekening gebleken, dat er in een bepaald jaar geld was uitgetrokken voor de aanschaf van wa-

‘Eenige dagen later voer mijn burgemeester heftig tegen mij uit omdat ik te grootsch was om fooien te vragen en aan te nemen.’



26-08-2010

10:32

Pagina 122

pens en kleding voor de veldwachter. Klooster had echter niets gekregen, de burgemeester daarentegen had tezelfdertijd een modern geweer en revolver aangeschaft!

Slot Tot zover het relaas van Klooster. Hij schreef het in 1907, een jaar na zijn arrestatie vanwege de moord op zijn vrouw. Klooster had geen gelukkig huwelijk. Hij dacht dat zijn echtgenote met hem was getrouwd vanwege de bestaanszekerheid die de baan van veldwachter gaf. Haar moeder had haar in elk geval dat advies gegeven: ‘Neem jie dien, dan bin jie onder dek’. (Zeeuws: neem je die, dan ben je onder dak.) Over zijn huwelijksnacht schreef Klooster: ‘Noch kussen, noch liefkozingen schenen enige warmte in die koude gevoelloze vrouw te brengen; ze bleef die nacht nog maagd. Ik ging een paar uur later stil het bed uit, dronk een paar grote glazen brandewijn, vloekte in mezelf als een ketter en viel tegen de morgen in slaap.’ Ook schreef hij over haar: ‘Nooit, nooit heeft die vrouw me bij mijn thuiskomst met een kus of met een hartelijke groet verwelkomd. Nooit een vurige kus gegeven. Bah! Welk een vrouw! Een vrouw minder nog dan een vrouw uit een bordeel.’ Hij stond versteld van haar onverschilligheid tegenover (ongeboren) kinderen: ‘Pie, mijn wettige vrouw was drieënhalve maand zwanger. De dag nadat we samen naar Rotterdam waren geweest om goed te kopen kreeg ze een zogenaamd miskraam. Ik heb de foetus in de tuin begraven. Ze had zich in de inrichting “De Noorderplaat”, Erasmusstraat 70, voor 25 gulden de vrucht laten losmaken. Zelfs geen eerbied voor het ongeboren kind, geen eerbied voor haar lichaam.’ Acht jaar zou de veldwachter in de gevangenis vertoeven. In 1914 emigreerde hij naar Australië om in 1929 weer naar Nederland terug te keren. Hij trok in bij zijn moeder in Ellewoutsdijk (Zuid-Beveland) en werd evangelist in Dreischor! Omdat hij vanwege zijn belast verleden niet mocht preken in de kerk van Dreischor verkondigde hij het woord van God op de Ring van het dorp. Na verschillende omzwervingen in Zeeland verhuisde hij in 1956 naar Dordrecht. Daar overleed hij op 12 november 1966. Hij werd begraven op de begraafplaats ‘de Essenhof’ te Dordrecht.

Bronnen Albert L. Kort, Bromsnor in Zeeland. Een geschiedenis van de gemeenteveldwacht 1795-1943, Vlissingen 2010 122 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 123

De tijd staat stil door Robby van der Meulen naar een scenario van René Leisink




26-08-2010

10:32

Pagina 124


26-08-2010

10:32

Pagina 125



26-08-2010

10:32

Pagina 126

Medewerkers Leo Blokhuis (1961) schreef de muzikale bestsellers Grijsgedraaid (2006), het Plaatjesboek (2007) en recent City to City (2009), en produceerde samen met Matthijs van Nieuwkerk het Klein ABC van de Popmuziek. Met Van Nieuwkerk doet hij jaarlijks op tv de Top 2000 en de Nacht van de Popmuziek. Met Mart Smeets maakt hij al 15 jaar het radioprogramma For The Record. Vasco van der Boon is redacteur bij Het Financieele Dagblad waar hij over financiële affaires bericht. Zijn journalistieke werk is tweemaal bekroond. Het boek dat hij met collega Gerben van der Marel schreef over de vastgoedfraude won de M.J. Brusseprijs 2010 voor het beste journalistieke boek. Jos Breukers (1960) heeft geschiedenis gestudeerd in Nijmegen. Is sinds 1995 conservator in het Nederlands Politiemuseum in Apeldoorn. Nico Dijkshoorn is schrijver, dichter en columnist van Voetbal International. Hij schrijft teksten voor Draadstaal en Dit was het nieuws, en is huisdichter van De Wereld Draait Door. De uiterst succesvolle dichtbundel Daar schrik je toch van verscheen oorspronkelijk onder het pseudoniem P. Kouwes (inmiddels onder Dijkshoorn). In 2009 publiceerde hij de roman De tranen van Kuif den Dolder, en in 2010 een bundeling van zijn beste verhalen in DIJKSHOORN. Siem Eikelenboom is redacteur van Koud bloed. Hij werkte bij het Utrechts Nieuwsblad en de tv-programma’s Zembla en Nova, en is nu onderzoeksjournalist bij Het Financieele Dagblad. Hij publiceerde twee boeken over terrorisme (meest recent in 2007 Niet bang om te sterven) en in 2000 De Genetische Vingerafdruk. De waarde van DNA als opsporingsmiddel. Linde Eijking (1990) studeert sinds 2007 aan de School voor Journalistiek in Utrecht. 126 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 127

Albert L. Kort (1955) is docent geschiedenis. Hij studeerde moderne geschiedenis in Amsterdam en promoveerde in Rotterdam op Geen cent te veel Armoede en armenzorg op ZuidBeveland 1850-1940. Zijn interesse gaat uit naar sociale en lokale geschiedenis, waarbij het leven van de ‘gewone man’ centraal staat. Kort heeft meerdere publicaties op zijn naam staan. Susan Lehman was strafrechtadvocaat en schreef voor diverse bladen over juridische onderwerpen. Ze is nu directeur Communicatie en Strategie aan het Brennan Center for Justice van de New York University Law School. Samen met Edward W. Hayes schreef ze het boek Mouthpiece: A Life In − And Just Outside − the Law (Doubleday), met een inleiding van Tom Wolfe. René Leisink (1976) werkt als freelance tekenaar onder andere voor Dagblad De Pers. Van zijn hand verschenen inmiddels zeven delen uit de cartoonserie ‘Argus’. Jan Libbenga schreef een aantal boeken: samen met Arnoud Groot een biografie over Robert Jan Doorn, De Man Die Onzichtbaar Wilde Blijven (2007), Klopjacht op Malika, moderne Mata Hari (2009) en Pieter Lakeman, de terriër (2010). Eind 2010 zal een boek over het Icesave-drama volgen, Vulkanisch bankieren. Gerben van der Marel is bij Het Financieele Dagblad verslaggever op het terrein van beursfraude en witteboordencriminaliteit. Hij won de Citi Journalistic Excellence Award 2007 voor een artikel over de ondernemers in de Amsterdamse Rosse Buurt en de botsing met de lokale overheid. De bestseller die hij samen met FD-collega Vasco van der Boon over de vastgoedfraude schreef, won de M.J. Brusseprijs 2010 voor het beste journalistieke boek. Robby van der Meulen (1983) publiceerde zijn eerste stripjes in het amateur-stripblad waarvan René Leisink de redacteur is, en bovendien mocht Robby het stripje ‘Paul Flekx’ van René overnemen in het dagblad Metro, wat zijn landelijk debuut betekende. In 2009 rondde hij in Groningen de studie psychologie af, ging een half jaar naar Nieuw-Zeeland en besloot toen om zich in Nijmegen volledig te storten op het maken van strips. Hij vindt het dan ook een eer om deze nieuwe start te beginnen met het tekenwerk op scenario van René Leisink. 127 Koud bloed nr. 10


26-08-2010

10:32

Pagina 128

Bart Middelburg (1956) is (misdaad)verslaggever van Het Parool. Hij publiceerde eerder o.a. de bestsellers De dominee. Opkomst en ondergang van mafiabaas Klaas Bruinsma en De Godmother. De criminele carrière van Thea Moear en recent Jeanne de Leugenaarster en een update van Riphagen; en, samen met Paul Vugts, De Endstra-tapes en De oorlog in de Amsterdamse onderwereld. Joop van Riessen werkte van 1965 tot 2004 bij de Amsterdamse politie, de laatste jaren als hoofdcommissaris. Sindsdien is hij adviseur bij het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement in Den Haag. In 2007 publiceerde hij In naam der wet. Veertig jaar bij de Amsterdamse politie. In 2009 verscheen het eerste deel van een reeks politieromans, Vergelding, waarvan binnenkort deel twee verschijnt, Fatale herkenning. Ewoud Sanders (1958) is taalhistoricus en journalist. Hij heeft wekelijks een taalcolumn in NRC Handelsblad. Verder is hij vaste medewerker van het tijdschrift Onze Taal en KB.nl. Sanders heeft verschillende taalboeken op zijn naam staan. Rob van Scheers (1959) is cultuurreporter voor het weekblad Elsevier en auteur. Hij publiceerde o.m. de veelgeprezen biografie Paul Verhoeven. Onlangs verscheen De Jazz Parade − Een verborgen geschiedenis van New Orleans. Van Scheers won de Jip Golsteijn Journalistiekprijs 2010 voor zijn reportage over de New Orleans muziekproducer Cosimo Matassa. Gerard Trentelman (1944) schreef meer dan vijfentwintig jaar onthullende reportages over misdaad en sociale drama’s voor Panorama. In 2000 werd hij genomineerd voor de Mercur-prijs voor Tijdschriftjournalist van het Jaar. In 2005 was hij co-auteur van Moorden, Misdadigers & Achterblijvers en een jaar later verscheen zijn boek Bombrief voor oma met ‘het beste’ uit zijn carrière. Paul Vugts (1974) is (misdaad)verslaggever van Het Parool. Hij publiceerde Torens van Amsterdam en samen met Bart Middelburg De Endstra-tapes en De oorlog in de Amsterdamse onderwereld.


Redactioneel. Koud bloed 11 verschijnt in december. Siem Eikelenboom & Marie-Anne van Wijnen. Koud Bloed 010 Binnnenwerk :31 Pagina 1

Recommend Documents