Bevolkingsonderzoek lood in bloed Antwerpen District Hoboken Wijk Moretusburg-Hertogvelden Verslag najaar 2014
Dr. Vera Nelen Dhr. Guy Thys PIH Kronenburgstraat 45 2000 Antwerpen november 2014
1. Inleiding Dit halfjaarlijks bloedonderzoek bij schoolkinderen in de wijk Moretusburg-Hertogvelden gebeurt in het kader van het 23-punten programma voorzien in het K.B. van juli 1978. Het 23-puntenprogramma werd geactualiseerd in 2003. Financiering wordt verzorgd door de Vlaamse Gemeenschap. De collectieve resultaten worden besproken binnen de medische werkgroep Hoboken. Een overzicht van de individuele resultaten werd bezorgd aan Mevr. Sarah Benoy, Afdeling Preventie van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid voor de provincie Antwerpen. Resultaten per onderzoekslocatie werden bezorgd aan de respectievelijke verantwoordelijke artsen. Individuele resultaten werden bezorgd aan de ouders en aan de huisarts.
2. Bloedonderzoek 2.1. Methode: De halfjaarlijkse bloedonderzoeken worden ingericht voor alle kinderen van 1-12 jaar die wonen in Moretusburg-Hertogvelden. Het onderzoeksgebied is gelegen ten noorden van Umicore, van de Curiestraat tot en met de Lenaart De Landrelaan. Alle kinderen lopen vanaf het najaar 2014 school buiten de wijk. De kinderen die schoollopen in Sint-Agnes, Dokter Coenstraat, worden uitgenodigd via de school. Andere kinderen krijgen een uitnodiging thuis voor een bloedname buiten de schooluren op een locatie in de wijk (Maalbootstraat – Baron Sadoinestraat). Als referentie worden telkens de kinderen van de eerste kleuterklas en het eerste leerjaar in de stedelijke school in de Jules Baeckelmanslaan voor een bloedonderzoek uitgenodigd. Deze school is in stedelijk gebied gelegen op ongeveer 2,5 km van Moretusburg. De referentieschool werd bij het onderzoek betrokken vanaf het schooljaar 1993-1994. De eerste bloednames gingen er door in het najaar van 1993. De bloedname gebeurt door middel van een vingerprik waarna een capillair bloedstaal wordt opgevangen in een containertje met lithiumheparine voor antistolling. Vooraf worden de handen gewassen met warm water. De vinger wordt met een oplossing van 1% salpeterzuur gereinigd om contaminatie van het bloedstaal via de huid te vermijden. Na de vingerprik wordt een druppel vaseline op de prikplaats aangebracht om druppelvorming te bevorderen en ook om contaminatie via de huid te vermijden. Analyse van lood in bloed gebeurt in het labo van het PIH met een Perkin Elmer Zeeman toestel voor atomaire absorptiespectrometrie (AAS). In de atomaire absorptiespectrometrie worden atomen die zich in de grondtoestand bevinden, bestraald met monochromatisch licht dat ze kunnen absorberen. Men vergelijkt de intensiteit van het licht vóór en na doorgang door het absorberend midden en legt daarna een kwantitatief verband tussen de gemeten absorptie en het aantal absorberende atomen of de atomaire concentratie van het element in het geatomiseerd monster. Het verhitten van de monsteroplossing dient enkel om het monster in atomaire vorm te krijgen door het verbreken van de chemische bindingen. Het atomiseren van het monster gebeurt in de grafietoven. Het PIH laboratorium bezit een Belac accreditatie volgens ISO 17025 voor lood in bloed. Er wordt meegewerkt aan ringtests georganiseerd door het Wetenschappelijk instituut voor Volksgezondheid, Louis Pasteur.
2
2.2. Referentiewaarden De loodwaarden worden steeds vergeleken met de referentiewaarde gehanteerd door de Amerikaanse Centers for Disease Control. In 2012 werd deze referentiewaarde voor lood in bloed verlaagd van 10 naar 5 µg/dl. De vroegere CDC-klassen (1991) worden niet meer gebruikt. In het rapport wordt de loodwaarde gegroepeerd in 4 groepen. Volgende advies werd aan de ouders meegegeven: “Uit wetenschappelijk onderzoek over de risico’s voor de gezondheid van kinderen weten we dat er geen veilige ondergrens bestaat. Lood kan, bij langdurige blootstelling, ook aan lagere dosis, een invloed hebben op de ontwikkeling van het zenuwstelsel kinderen. Dus hoe lager het loodgehalte in bloed hoe beter. Anderzijds wordt iedereen blootgesteld aan lood. Bij niemand is de gemeten waarde “nul”. De blootstelling aan lood in deze regio geeft geen acute gezondheidsrisico’s.” Meer informatie over lood en de risico’s voor de gezondheid vindt u op de website www.mmk.be .” De ouders ontvangen samen met het resultaat van het bloedonderzoek een folder met preventietips indien één van de kinderen een waarde boven 5 µg/dl heeft.
3
3. Deelname en resultaten 3.1. Bloedonderzoek in het algemeen 3.1.1. Deelname aan het onderzoek najaar 2014 Van de 407 kinderen van 1-12 jaar die in Moretusburg-Hertogvelden wonen namen in het najaar 2014, 154 kinderen deel aan het bloedonderzoek (37,8%). Ter controle werden 44 kinderen, woonachtig buiten Moretusburg-Hertogvelden, onderzocht in de eerste kleuterklas en het eerste leerjaar in de school in de Jules Baeckelmanslaan. De bloedonderzoeken gingen door in oktober - november 2014. 3.1.2. Algemene trend van de loodmetingen sinds 1998 bij kinderen uit Moretusburg-Hertogvelden Het gemiddelde loodgehalte in bloed bij alle deelnemende kinderen uit Moretusburg en Hertogvelden bedroeg in het najaar van 2014: 5,02 µg/dl.
microgram lood per deciliter bloed
Grafiek 1: Gemiddelde loodgehalte (µg/dl) voor alle deelnemende kinderen uit Moretusburg en Hertogvelden, per campagne. 20 15 10 5 0
jaar
4
3.1.3. Algemene trend van de loodmetingen sinds 1990 bij kinderen uit Moretusburg-Hertogvelden en bij de controlegroep Het gemiddelde loodgehalte in bloed (in µg/dl) van de schoolkinderen wonend in Moretusburg in vergelijking met de controlegroep in de J. Baeckelmanslaan wordt weergegeven in onderstaande tabel: Tabel 1: Gemiddelde loodgehalte (µg/dl) per leeftijdsgroep en per campagne.
Kleuters Moretusb. voorjaar najaar Kleuters controle voorjaar najaar Lagere school Moretusb. voorjaar najaar Lagere school controle voorjaar najaar
90
91
92
93
94
26,7 21,9
21,2 18,0
19,9 20,4
23,8 21,3
20,5 19,2
8,4
22,8 19,1
19,6 16,1
20,0 18,6
95
13
14
8,09 7,76
7,99 8,75
12,51 -
2,90 2,57
1,81 2,38
2,90 1,54
1,67 2,30
5,74 7,01
4,90 5,89
5,22 5,37
5,35 5,52
6.53 -
3,23 3,48
3,26 4,36
2,27 2,72
2,65 2,17
2,14 2,34
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
19,2 19,6
24,4 16,6
20,5 25,5
19,3 18,8
17,6 17,0
15,1 17,9
13,0 16,9
15,7 14,9
11,7 13,4
12,0 13,9
13,9 11,9
9,7 11,7
7,9 8,3
8,96 8,71
7,96 9,11
6,9 8,5
6,9 8,5
8,0 7,3
6,7 7,3
6,5 7,2
5,7 4,8
4,8 7,2
5,9 6,1
5,1 4,3
4,3 5,9
4,8 3,2
3,6 3,0
3,1 3,4
3,3 4,0
2,68 3,41
21,9 17,4
15,1 17,2
16,2 17,3
16,8 15,9
16,5 18,0
17,9 18,7
16,5 14,8
14,9 13,2
11,5 12,8
14,2 10,0
9,2 9,7
7,9 10,2
9,8 8,6
7,6 8,9
7,7 5,2
6,5
6,1 6,5
6,1 6,5
7,4 6,5
6,1 6,4
5,2 6,3
5,1 5,1
5,6 6,9
5,9 5,6
5,2 4,0
4,4 3,9
3,4 4,1
4,5 3,9
2,6 4,1
3,9 2,6
Slechts vanaf najaar 1993 werd een controlegroep gebruikt Vanaf najaar 2014 gaan alle kinderen naar school buiten Moretusburg
5
11
12
7,12 8,85
8,34 9,60
3,27 3,70
3,96 3,73
6,31 8,47
7,06 6,65
3,58 2,83
2,67 3,46
Grafiek 2: Gemiddelde loodgehalte (µg/dl) voor de deelnemende kinderen (peuters, kleuters en lagere scholieren) naargelang wonen en schoollopen, per jaar. 30
25
20
15
10
5
0
schoollopen kleuters
schoollopen lagere school
wonen kleuters
wonen lagere school
controle kleuters
controle lagere school
6
3.2. Onderzoek bij kinderen die wonen in Moretusburg-Hertogvelden 3.2.1. Gegevens volgens woonplaats Om de loodgehalten van de verschillende zones binnen Moretusburg en Hertogvelden beter te vergelijken worden voor de woonplaats 4 zones onderscheiden : - binnen Moretusburg -MO1 : de zone palend aan de fabrieksmuur (0-150m in noordelijke richting) -MO2 : het resterend deel van Moretusburg tot en met de Kapelstraat -MO3 : Hertogvelden van boven de Kapelstraat tot en met de Lenaart De Landrelaan. - buiten Moretusburg (BM) 3.2.2. Deelname aan het onderzoek najaar 2014
De kinderen, van 1-12 jaar die in Moretusburg wonen en naar de school St Agnes in de Dr Coenstraat gaan, werden uitgenodigd via de school. Aan de andere kinderen werd het bloedonderzoek aangeboden via een brief per post. Deze bloedafnames werden georganiseerd in de vroegere scholen in de Maalbootstraat en de Baron Sadoinestraat. Op basis van leeftijd en woonplaats werden 407 kinderen uitgenodigd. Bij 154 kinderen werd een bloedstaal genomen, respons 37,8 %. 3.2.3. Deelname per woonzone Tabel 2: Deelname per woonzone Woonzone
Aantal kinderen uitgenodigd 68 243 96 407
MO1 MO2 MO3 Totaal
Aantal deelnemers
% deelname
29 90 35 154
42,6 37,0 36,5 37,8
3.2.4. Gegevens per leeftijd en volgens woonplaats Tabel 3: Bloedresultaten van de Kinderen (najaar 2014). Leeftijd Peuters
Zone MO1 MO2
MEAN 8,88 5,0
N 2 13
Std-Dev 3,16
MIN. 3,34 1, 22
MAX. 14,42 11,08
P50* 4,70
P75 7,93
P90 10,36
MO3
2,80
4
0,55
2,11
3,40
2,84
3,31
-
Totaal
4,94
19
3,59
1,22
14,42
3,40
7,80
11,08
Kleuters
Zone MO1 MO2 MO3 Totaal
MEAN 8,84 5,03 3,53 5,46
N 12 23 16 51
Std-Dev 4,06 2,62 2,24 3,49
MIN. 4,37 1,36 1,25 1,25
MAX. 18,21 12,66 9,84 18,21
P50* 7,73 5,05 2,77 4,82
P75 11,39 6,54 4,63 6,76
P90 16,66 7,93 7,39 10,78
Lagere School
Zone
MEAN
N
Std-Dev
MIN.
MAX.
P50*
P75
P90
7
MO1 MO2
7,27 4,59
15 54
3,95 1,91
4,00 1,05
19,35 10,62
5,79 4,24
8,68 5,76
14,4 7,05
MO3
2,95
15
1,55
Totaal 4,78 *P50 = Mediaan.
84
2,67
1,42
6,33
2,42
3,26
6,20
1,05
19,35
4,44
5,92
7,87
Tabel 4: Lood-groepen per leeftijd en Zone ( najaar 2014) Leeftijd Peuters
Kleuters
Lagere School
Zone MO1 MO2
0-4 1 8
5-9 0 4
10-19 1 1
>=20 0 0
Totaal 2 13
MO3 Totaal
4 13
0 4
0 2
0 0
4 19
Zone MO1
0-4 2
5-9 6
10-19 4
>=20 0
Totaal 12
MO2 MO3 Totaal
11 13 26
11 3 20
1 0 5
0 0 0
23 16 51
Zone
0-4
5-9
10-19
>=20
Totaal
MO1 MO2 MO3 Totaal
6 30 13 49
7 23 2 32
2 1 0 3
0 0 0 0
15 54 15 84
8
3.2.5. Gemiddelde cijfers van de kinderen van 1-12 jaar die wonen in MoretusburgHertogvelden Tabel 5: Gemiddelde loodwaarde per woonzone (najaar 2014)
woonzone MO1
Aantal deelnemers 29
Gemiddelde loodgehalte µg/dl 8,03
90
4,76
MO3
35
3,20
Totaal
154
5,02
MO2
Tabel 6: Lood-groepen; percentage per woonzone (najaar 2014)
woonzone
0-4
5-9
10-19
>=20
Totaal aantal
MO1
31,0%
44,8%
24,1%
0%
29
MO2
54,4%
42,2%
3,3%
0%
90
MO3
85,7%
14,3%
0%
0%
35
Totaal
57,1%
36,4%
6,5%
0%
154
3.3. Bloedonderzoek in de controleschool 3.3.1. Deelname in de controleschool aan het onderzoek najaar 2014 Tabel 7: Deelname in de controleschool, najaar 2014.
School
Lagere Scholieren
Kleuters
Baeckelmanslaan
N 14/16
% 87,5
N 30/43
% 69,8
Kleuters Tabel 8: Bloedresultaten voor Kleuters, controleschool (najaar 2014). Baeckelmanslaan
Zone BM
MEAN 2,30
Totaal 2,30 *P50=Mediaan.
N 14
Std-Dev 0,92
MIN. 0,73
MAX. 4,09
P50* 2,08
P75 3,15
P90 3,80
14
0,92
0,73
4,09
2,08
3,15
3,80
Tabel 9: Lood-groepen voor Kleuters, controleschool (najaar 2014) Baeckelmanslaan
Zone
0-4
5-9
10-19
>=20
Totaal
BM
14
0
0
0
14
Totaal
14
0
0
0
14
9
Lagere scholieren Tabel 10: Bloedresultaten voor Lagere School, controleschool ( najaar 2014) Baeckelmanslaan
Zone MEAN BM 2,34 Totaal 2,34 *P50=Mediaan.
N 29 29
Std-Dev 1,53 1,53
MIN. 0,57 0,57
MAX. 7,97 7,97
P50* 1,87 1,87
P75 2,89 2,89
Tabel 11: Lood-groepen voor Lagere School, controleschool ( najaar 2014) Baeckelmanslaan
Zone BM Totaal
0-4 28 28
5-9 1 1
10-19 0 0
>=20 0 0
Totaal 29 29
In de school van de Baeckelmanslaan nam één kind dat in zone MO2 woont deel aan het onderzoek. Het resultaat van dit bloedonderzoek werd meegenomen in de resultaten van de kinderen die wonen in de wijk. Bij één kind in het 1ste leerjaar is de bloedafname niet gelukt.
3.4. Deelname aan het bloedonderzoek in de Dokter Coenstraat De meeste kinderen die naar school gingen in de Baron Sadoinestraat gaan nu naar de school in de Dokter Coenstraat. We wilden de methode van rekruteren via een school behouden. Hiervoor zijn in de zomer afspraken gemaakt met de directies van de kleuter en lagere school Sint Agnes. De respons ligt in de lijn van voorgaande campagnes.
Tabel 12: Deelname in de Dokter Coenstraat, van de kinderen die wonen in Moretusburg, najaar 2014.
Lagere Scholieren
Kleuters School Dokter Coenstraat
N 22/34
% 64,7
N 44/53
% 83,0
Tabel 13: Deelname in de Baron Sadoinestraat, van de kinderen die wonen in Moretusburg, voorjaar 2014 en najaar 2013
Kleuters
B.Sadoine voorjaar 2014 B.Sadoine najaar 2013
Lagere Scholieren
N 19/33
% 57,6
N 27/31
% 87,1
19/28
67,9
33/36
91,6
10
P90 4,45 4,45
4. Wegen van impregnatie Bij de kinderen van het 1ste leerjaar werd het lood op de handen gemeten. Tabel 14: Loodgehalte per hand ( µg lood/hand).
Dokter Coenstraat Baeckelmanslaan
Aantal
Mediaan
min-max
14 31
4,38 3,37
2,03 - 46,60 0,76 - 11,94
De voorziene norm voor lood in water is 10 µg/l. Het loodgehalte in het water uit de kraan in de school in de Dokter Coenstraat was niet meetbaar, in de Jules Baeckelmanslaan bedroeg het 0,30 µg/l.
Grafiek 3: Mediaan loodgehalte per hand (µg/hand) in Baron Sadoinestraat, Dokter Coenstraat en controleschool Baeckelmanslaan, per jaar 180 Baron Sadoinestraat
controleschool
160 140
Pb per hand
120 100 80 60 40 20 0
jaar
11
Dokter Coenstraat
