ONDERZOEK NAAR CADMIUM, LOOD EN KWIK IN VISCONSERVEN
K.M. Jonker H. P.G.M. Bos J.F.M. Petersen KEURINGSDIENST VAN WAREN OOST AFDELING SIGNALERING SECTOR: LABORATORIUM Postbus 202 7200 AE Zutphen tel. 0575-588100 fax 0575-588200 e-mail
[email protected] projectnummer: OT 0105B datum: november 2001
Project: OT0105B
Pagina 1 van 6
INHOUD INHOUDSOPGAVE
2
SUMMARY, SAMENVATTING EN TREFWOORDEN
3
1.
INLEIDING
4
2.
MATERIALEN EN METHODEN
4
3.
RESULTATEN
5
4.
DISCUSSIE
5
5.
CONCLUSIE
6
6.
DANKBETUIGING
6
7.
LITERATUUR
6
BIJLAGE
Project: OT0105B
Pagina 2 van 6
SAMENVATTING Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van cadmium, lood en kwik in visserijproducten op de Nederlandse markt werd eerder onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van lood, kwik en cadmium in verse vis, schaal- en schelpdieren. Dit onderzoek is nu uitgebreid naar geïmporteerde visconserven. Bij onderzoek in het verleden zijn verhoogde gehalten voor cadmium en lood gevonden in monsters visconserven afkomstig uit gebieden rond de Middellandse Zee. Van inktvis is bekend dat deze hoge gehalten aan cadmium kan bevatten. In de periode van 18 april tot 15 mei 2001 werden 125 monsters visconserven genomen en voor onderzoek opgestuurd naar de Keuringsdienst van Waren Oost. Bij het onderzoek hiervan is gebleken dat in de bemonsterde visconserven hoofdzakelijk de norm voor cadmium wordt overschreden. Dit was het geval bij 23 (18,4 %) van de 125 monsters. Overschrijdingen traden vooral op bij sardines (16) en ansjovis (4) afkomstig uit Spanje, Italië, Marokko en de Filippijnen. De hoogste waarden werden gevonden in ansjovis. De hoogste overschrijding werd gevonden in een monster ansjovis uit Italië (bijna achtmaal de norm). Twee monsters sardines uit Marokko vertoonden eveneens een geringe overschrijding van de norm voor lood. Voor kwik werd geen overschrijding van de norm geconstateerd. Van 23 (18,4 %) van de 125 monsters was de Nederlandse aanduiding niet correct of geheel afwezig. SUMMARY To obtain information on the presence of cadmium, lead and mercury in fishery products on the Dutch market the levels of these heavy metals in fresh fish and shellfish were investigated earlier. In this investigation imported canned fish was tested. In the past elevated levels of cadmium and lead were found in canned fish from the Mediterranean. It is well known that cephalopods may contain high levels of cadmium. From April 18 to May 15 2001, 125 samples of canned fish were taken and sent to the Inspectorate for Health Protection and Veterinary Health in Zutphen. It was found that in the sampled canned fish mainly levels of cadmium were higher than allowed. This was the case in 23 (18,4 %) of the 125 samples. High levels were especially found in pilchards (16) and anchovy (4) from Spain, Italy, Morocco and the Philippines. Highest values were found in anchovy. The highest value was found for a sample of anchovy from Italy (almost 8 times the maximum allowed level). In two samples of pilchards from Morocco higher levels then allowed for cadmium and lead were found. In none of the samples levels of mercury were too high. The required Dutch designation was not correct or missing on 23 (18,4 %) of the 125 samples.
TREFWOORDEN:
Project: OT0105B
zware metalen, visconserven, cadmium, lood, kwik.
Pagina 3 van 6
1.
INLEIDING
In het verleden werd door het Rijksinstituut voor Visserijonderzoek (RIVO) in het kader van het LAC-programma o.a. onderzoek verricht naar zware metalen in visserijproducten en was er voor de Keuringsdienst van Waren geen aanleiding om vis op uitgebreide schaal op zware metalen te onderzoeken. Sinds 1993 is het LAC-programma stopgezet en wordt alleen onderzoek naar kwik in snoekbaars en paling nog door het RIVO in het KAP-verslag gepubliceerd. Het RIVO verricht ook nog onderzoek voor opdrachtgevers maar de resultaten hiervan zijn niet openbaar. Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van cadmium, lood en kwik in visserijproducten op de Nederlandse markt werd eerder (7.1) onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van lood, kwik en cadmium in verse vis, schaal- en schelpdieren. Dit onderzoek is nu uitgebreid naar geïmporteerde visconserven. Bij onderzoek in het verleden zijn verhoogde gehalten voor cadmium en lood gevonden in monsters visconserven afkomstig uit gebieden rond de Middellandse Zee. Van inktvis is bekend dat de ingewanden hoge gehalten aan cadmium kunnen bevatten. Bij het schoonmaken kan het visvlees hierdoor verontreinigd worden met als gevolg verhoogde gehalten. Omdat verhoogde gehalten aan zware metalen in vis gezondheidsbedreigend kunnen zijn, zijn in de Warenwet maximumgehalten vastgesteld voor lood, cadmium en kwik. Onlangs heeft de FDA in de Verenigde staten vrouwen die zwanger zijn of dat kunnen worden afgeraden om bepaalde soorten vis te eten die veel kwik (in de vorm van methylkwik) kunnen bevatten. Deze behoren tot de soorten genoemd in de bijlage van de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen. Ook wordt hierbij aangeraden voorzichtig te zijn met zelf gevangen vis. Hoewel de Amerikaanse en de Nederlandse situatie niet goed vergelijkbaar zijn is het van belang om inzicht te hebben in de kwikgehalten van visproducten die hier verkrijgbaar zijn. Tabel 1 geeft een overzicht van de normen voor zware metalen, genoemd in de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen, artikel 4 onder VIII en IX. Tabel 1. Normen zware metalen.
In bijlage genoemde vissoorten Overige vissoorten Schaaldieren Schelp- en weekdieren
Maximale gehaltes in mg/kg lood Cadmium 0,5 0,05 0,5 0,05 0,5 0,3 2,0 1,0
Kwik 1,0 0,5 0,5 0,5
De in de bijlage genoemde vissen zijn: haai, tonijn, dwergtonijn, boniet, boniter, zwaardvis, zeilvis, marlijn, paling, zeebaars, steur, heilbot, roodbaars, blauwe leng, zeewolf, snoek, Portugese doornhaai, rog en vleet, kousebandvis en zeeduivel. 2.
MATERIALEN EN METHODEN
Monsterneming Visconserven werden in de periode van 18 april tot 15 mei 2001 bemonsterd door alle regionale Keuringsdiensten van Waren en voor onderzoek opgestuurd naar de Keuringsdienst van Waren Oost. In totaal werden 125 monsters ontvangen. Tabel 2 geeft een overzicht van het aantal monsters per dienst. Tabel 2. Aantal monsters per dienst. Dienst KvW Noord KvW Oost KvW Noord-West KvW Zuid-West KvW Zuid Totaal
Project: OT0105B
Aantal aangeleverde monsters 6 43 14 29 33 125
Pagina 4 van 6
Onderzoeksmethoden Door het handhavingslaboratorium van de Keuringsdiensten van Waren Oost werden de 125 monsters met behulp van atomaire absorptiespectrometrie (AAS) onderzocht op cadmium en lood (7.2) en op kwik (7.3) (AAS, koude damp). 3.
RESULTATEN
De resultaten van het onderzoek zijn opgenomen in de bijlage. Van 23 van de 125 onderzochte monsters was het etiket niet voorzien van de juiste Nederlandse aanduidingen. In 23 monsters werden de normen voor cadmium overschreden, waarvan in 7 monsters meer dan tweemaal. Twee monsters vertoonden een geringe overschrijding van de norm voor lood. Overschrijdingen van de norm voor kwik werden niet gevonden, waarbij opgemerkt moet worden dat 16 monsters niet zijn onderzocht op kwik omdat de apparatuur defect raakte en niet te repareren bleek. Vissoorten genoemd in de bijlage van de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen In deze groep werden 34 monsters onderzocht, waarvan 1 monster haai, paling en zwaardvis en 31 monsters tonijn. Eén monster tonijn uit Spanje vertoonde een geringe overschrijding van de norm voor cadmium, terwijl het monster zwaardvis een hoeveelheid cadmium bevatte die bijna gelijk was aan drie maal de norm. Er werd geen overschrijding gevonden van de norm voor kwik. Slechts 2 van de onderzochte monsters bevatten meer dan 0,5 mg/kg kwik. De hoogste waarde was 0,77 mg/kg. Overige vissoorten Hiervan werden 78 monsters onderzocht. Vier (31 %) van de 13 monsters ansjovis bevatten te veel cadmium. In deze monsters die afkomstig waren uit Italië, Spanje en Marokko (2x) werd de norm van ruim driemaal tot bijna acht maal overschreden. Van de 41 onderzochte monsters sardines bevatten er 16 (39 %) te veel cadmium, terwijl 2 van deze monsters tevens een geringe overschrijding van de norm voor lood vertoonden. Het betrof 3 van de 3 monsters uit de Filippijnen (circa 2x de norm voor Cd), 12 van de 20 monsters uit Marokko (1 tot 2x de norm voor Cd, tevens de overschrijdingen voor lood) en 1 van 1 monster uit Spanje (bijna 2x de norm). In 1 monster botervis, 8 monsters haring, 9 monsters makreel, 1 monster salted fish, 1 monster schelvis, 3 monsters zalm en 1 monster ziganid werden geen overschrijdingen van de normen vastgesteld. Schaaldieren In de 3 onderzochte monsters krab werden geen te hoge gehalten aan zware metalen gevonden. Schelp- en weekdieren Eén van de 7 monsters inktvis bevatte te veel cadmium. Dit monster uit Thailand bevatte ruim anderhalf maal de norm van 1 mg/kg. In de twee onderzochte monsters oesters werden geen te hoge gehalten gevonden. Overig Voor een monster zeevruchtencocktail kon niet vastgesteld worden of de norm voor cadmium was overschreden omdat de samenstelling niet bekend was. 4.
DISCUSSIE
Uit dit onderzoek blijkt dat in de bemonsterde visconserven hoofdzakelijk de norm voor cadmium wordt overschreden. Dit was het geval bij 23 (18,4 %) van de 125 monsters. In 7 (5,6 %) van de 125 monsters werd meer dan tweemaal de norm gevonden, terwijl een monster ansjovis uit Italië bijna achtmaal de norm bevatte. Overschrijdingen treden vooral op bij ansjovis, 4 (30,8 %) van de 13 monsters en sardines, 16 (39 %) van de 41 monsters. Deze monsters waren vooral afkomstig uit Marokko, de Filippijnen en Spanje. Procentueel werden de meeste overschrijdingen gevonden in visconserven afkomstig uit Marokko (14 van de 33 monsters, 42 %) en de Filippijnen (3 van de 5 monsters, 60 %).
Project: OT0105B
Pagina 5 van 6
Er werd geen overschrijding van de norm voor kwik vastgesteld. Er wordt binnen de EU op dit moment gesproken over het verlagen van de norm voor lood, terwijl ook de norm voor kwik enigszins ter discussie staat. Verlaging van deze normen zou het aantal overschrijdingen bij dit onderzoek evenwel nauwelijks veranderen. Het probleem bij deze monsters is het cadmiumgehalte. Van 23 (18,4 %) van de 125 monsters was de Nederlandse aanduiding niet correct of ontbrak geheel. 5.
CONCLUSIE
Uit de resultaten blijkt dat het onderzoek van geïmporteerde visconserven van belang is om in de toekomst de gezondheid van de consument te beschermen. De informatie op de etiketten dient eveneens verbeterd te worden. In het bijzonder bij het onderzoek naar cadmium in ansjovis en sardines worden veel overschrijdingen van de norm gevonden. 6.
DANKBETUIGING
De auteurs willen de medewerkers van de food teams bedanken voor hun inspanningen in het kader van deze signaleringsactie. 7.
LITERATUUR
7.1
Jonker, K.M. Onderzoek naar cadmium, lood en kwik in vis, schaal- en schelpdieren. 2000. Rapport Keuringsdienst van Waren Oost. SOP CHE01-OT564. Bepaling van het gehalte aan lood en cadmium in vis. SOP CHE01-OT565. Bepaling van het gehalte kwik in vis m.b.v. vlamloze AAS.
7.2 7.3
Project: OT0105B
Pagina 6 van 6
BIJLAGE
Pagina 1 van 3
Resultaten Metalen in visconserven 2001 Groepen volgens Warenwetregeling Verontreinigingen in Levensmiddelen Groep 1 (vissoorten, artikel 4 onder VIIIa.) Groep 2 (vissoorten, artikel 4 onder VIIIb.) Groep 3 (schaaldieren, artikel 4 onder IXa.) Groep 4 (Schelp- en weekdieren, artikel 4 onder IXb.) Groep 5 (Overig)
An.Nr.
Soort
Etiket
Pb.
Cd.
Hg.
goed/fout
mg/kg
mg/kg
mg/kg
0,03
0,006
0,005
Aantoonbaarheidsgrens: ISI-nummer
Groep
soort
etiket
lood
cadmium
kwik
Land
1
38282646
1
haai
g
0,00
0,015
-
Thailand
2
38170864
1
paling
g
0,01
0,008
0,076
NL
3
24895106
1
tonijn
g
0,00
0,014
0,232
Spanje
4
35192417
1
tonijn
g
0,00
0,018
0,027
Japan
5
35388508
1
tonijn
f
0,00
0,033
0,071
Spanje
6
35388516
1
tonijn
g
0,00
0,021
0,111
Spanje
7
35388672
1
tonijn
g
0,00
0,002
0,174
NL
8
35401628
1
tonijn
g
0,00
0,006
0,083
Turkijë
9
35401636
1
tonijn
g
0,01
0,011
0,070
Turkijë
10
35436685
1
tonijn
g
0,00
0,016
0,079
Turkijë
11
35438491
1
tonijn
g
0,00
0,008
0,073
Turkijë
12
35438688
1
tonijn
g
0,00
0,019
0,572
Spanje
13
35450238
1
tonijn
g
0,01
0,021
0,767
Spanje
14
35450424
1
tonijn
f
0,00
0,023
0,107
Turkijë
15
35450599
1
tonijn
g
0,01
0,050
0,170
Spanje
16
36288493
1
tonijn
g
0,00
0,027
0,100
Turkijë
17
36288507
1
tonijn
g
0,02
0,006
0,041
Turkijë
18
36288515
1
tonijn
f
0,00
0,030
0,426
Spanje
19
36288523
1
tonijn
g
0,00
0,030
0,098
Spanje
20
36288531
1
tonijn
g
0,01
0,029
0,097
Spanje
21
36288639
1
tonijn
f
0,00
0,003
0,124
Marokko
22
36288647
1
tonijn
g
0,01
0,037
0,086
Spanje
23
36288655
1
tonijn
f
0,00
0,030
0,051
Spanje
24
36288663
1
tonijn
f
0,01
0,020
0,082
Spanje
25
37121428
1
tonijn
g
0,01
0,010
-
Frankrijk
26
37164992
1
tonijn
g
0,00
0,060
0,100
Spanje
27
37165026
1
tonijn
g
0,00
0,003
0,117
Spanje
28
37166138
1
tonijn
g
0,00
0,016
0,255
Spanje
29
38035452
1
tonijn
g
0,00
0,027
-
Turkijë
30
38082906
1
tonijn
g
0,01
0,017
-
Turkijë
31
38229605
1
tonijn
g
0,01
0,021
0,047
Turkijë
32
38229621
1
tonijn
g
0,01
0,019
0,069
Turkijë
33
38367323
1
tonijn
g
0,00
0,009
-
Indonesië
34
38367315
1
zwaardvis
g
0,01
0,138
-
Portugal
35
24895092
2
ansjovis
g
0,01
0,013
0,038
Marokko
36
35049568
2
ansjovis
f
0,02
0,018
0,084
Italië
37
35049576
2
ansjovis
f
0,05
0,019
0,134
Italië
38
35438556
2
ansjovis
g
0,01
0,385
0,047
Italië
BIJLAGE
Pagina 2 van 3
An.Nr.
Soort
Etiket
Pb.
Cd.
Hg.
goed/fout
mg/kg
mg/kg
mg/kg
0,03
0,006
0,005
Aantoonbaarheidsgrens: ISI-nummer
Groep
soort
etiket
lood
cadmium
kwik
Land
39
35438602
2
ansjovis
g
0,01
0,048
0,040
Marokko
40
35438629
2
ansjovis
g
0,00
0,004
0,011
Spanje
41
35450211
2
ansjovis
g
0,01
0,293
0,031
Spanje
42
35450246
2
ansjovis
g
0,00
0,031
0,047
Marokko
43
36288558
2
ansjovis
g
0,00
0,000
0,036
Marokko
44
37165743
2
ansjovis
g
0,05
0,188
0,050
Marokko
45
37166189
2
ansjovis
g
0,04
0,010
0,033
Marokko
46
38034677
2
ansjovis
g
0,02
0,004
0,018
Turkijë
47
38035487
2
ansjovis
g
0,00
0,159
0,029
Marokko
48
38367307
2
botervis
g
0,00
0,017
-
Indonesië
49
24772233
2
haring
g
0,01
0,015
0,035
Marokko
50
35436812
2
haring
g
0,01
0,045
0,008
Thailand
51
35438661
2
haring
g
0,01
0,018
0,044
Marokko
52
35450513
2
haring
g
0,00
0,017
0,051
Marokko
53
37165581
2
haring
g
0,01
0,025
0,018
Marokko
54
38082892
2
haring
g
0,04
0,010
0,006
Thailand
55
38171305
2
haring
g
0,02
0,023
0,080
NL
56
38229648
2
haring
g
0,02
0,005
0,008
Thailand
57
35049541
2
makreel
f
0,03
0,035
0,013
Filipijnen
58
35049584
2
makreel
g
0,00
0,016
0,021
Italië
59
35192409
2
makreel
f
0,06
0,009
0,010
Japan
60
35192425
2
makreel
f
0,02
0,016
0,020
Thailand
61
35192433
2
makreel
g
0,00
0,003
-
Thailand
62
35450572
2
makreel
g
0,00
0,014
0,059
Marokko
63
38168835
2
makreel
g
0,00
0,005
-
Denemarken
64
38171275
2
makreel
g
0,01
0,021
0,085
NL
65
38229613
2
makreel
f
0,02
0,010
0,034
Thailand
66
38033859
2
salted fish
g
0,01
0,024
0,031
China
67
24894983
2
sardines
g
0,08
0,019
0,022
Marokko
68
24895041
2
sardines
g
0,24
0,065
0,009
Marokko
69
24895238
2
sardines
g
0,01
0,059
0,011
Marokko
70
35003665
2
sardines
g
0,03
0,044
0,023
Thailand
71
35049533
2
sardines
g
0,04
0,086
0,032
Filipijnen
72
35197362
2
sardines
g
0,00
0,020
0,034
Canada
73
35197389
2
sardines
g
0,15
0,020
0,013
Thailand
74
35388486
2
sardines
g
0,03
0,075
0,008
Marokko
75
35388494
2
sardines
f
0,05
0,054
0,007
Marokko
76
35436839
2
sardines
g
0,10
0,009
0,059
GB
77
35438505
2
sardines
g
0,04
0,053
0,010
Marokko
78
35438548
2
sardines
g
0,04
0,006
0,012
Portugal
79
35438564
2
sardines
g
0,01
0,007
0,159
Portugal
80
35438572
2
sardines
g
0,03
0,033
0,004
?
81
35438599
2
sardines
g
0,04
0,112
-
Marokko
82
35450505
2
sardines
g
0,02
0,080
0,012
Marokko
83
36288566
2
sardines
g
0,06
0,004
0,019
Portugal
84
36288574
2
sardines
g
0,05
0,037
0,011
Marokko
85
36288604
2
sardines
f
0,03
0,080
0,010
Spanje
BIJLAGE
Pagina 3 van 3
An.Nr.
Soort
Etiket
Pb.
Cd.
Hg.
goed/fout
mg/kg
mg/kg
mg/kg
0,03
0,006
0,005
Aantoonbaarheidsgrens: ISI-nummer
Groep
soort
etiket
lood
cadmium
kwik
Land
86
36288612
2
sardines
f
0,10
0,047
0,010
Marokko
87
37121266
2
sardines
f
0,59
0,074
0,010
Marokko
88
37121339
2
sardines
g
0,04
0,010
0,065
Frankrijk
89
37121347
2
sardines
g
0,04
0,012
0,065
Frankrijk
90
37121363
2
sardines
g
0,02
0,030
0,013
Marokko
91
37121371
2
sardines
g
0,10
0,012
0,021
Portugal
92
37121398
2
sardines
g
0,11
0,012
0,047
Portugal
93
37165042
2
sardines
f
0,52
0,065
0,010
Marokko
94
37165611
2
sardines
f
0,04
0,012
0,025
Marokko
95
37165646
2
sardines
g
0,02
0,069
0,006
Marokko
96
37165662
2
sardines
g
0,04
0,022
0,011
Marokko
97
37165697
2
sardines
f
0,02
0,055
0,011
Marokko
98
37165727
2
sardines
g
0,01
0,075
0,008
Marokko
99
37165794
2
sardines
f
0,07
0,000
-
Griekenland
100
37166154
2
sardines
g
0,06
0,010
0,035
Griekenland
101
38168827
2
sardines
g
0,03
0,042
0,010
Marokko
102
38168843
2
sardines
g
0,01
0,007
0,009
Marokko
103
38168878
2
sardines
g
0,00
0,013
0,014
Canada
104
38229656
2
sardines
g
0,01
0,029
0,013
Canada
105
38282654
2
sardines
g
0,05
0,102
-
Filipijnen
106
38282662
2
sardines
g
0,04
0,085
-
Filipijnen
107
38282689
2
sardines
g
0,00
0,016
-
Canada
108
38168851
2
schelvis
g
0,03
0,027
0,011
Denemarken
109
37121401
2
zalm
f
0,01
0,007
0,077
Frankrijk
110
37170453
2
zalm
g
0,01
0,006
0,040
Rusland
111
38170872
2
zalm
g
0,00
0,002
0,015
NL
112
38033832
2
ziganid
g
0,19
0,007
0,000
Filipijnen
113
37121304
3
krab
g
0,00
0,059
0,044
Frankrijk
114
37170461
3
krab
f
0,03
0,053
0,060
Rusland
115
38082884
3
krab
g
0,06
0,141
0,050
Thailand
116
38034669
4
calmares
g
0,00
0,080
0,042
Tunesië
117
35003657
4
inktvis
g
0,01
1,649
0,054
Thailand
118
37121274
4
inktvis
g
0,01
0,178
-
Spanje
119
37121282
4
inktvis
g
0,01
0,090
-
Spanje
120
37121312
4
inktvis
g
0,02
0,089
0,008
Spanje
121
38082876
4
inktvis
g
0,02
0,960
0,027
U.S.A.
122
37121355
4
octopus
f
0,05
0,025
0,084
Griekenland
123
38082868
4
oester
g
0,23
0,618
0,009
Noord Korea
124
38282697
4
oester
g
0,25
0,450
0,009
?
125
35436677
5
zeevruchtencoctail
g
0,18
0,190
0,017
Thailand
