samenvatting (RE-) CONNECTING THE DOTS Een onderzoek naar vraag en aanbod van media- en ICT vaardigheden in de context van de Hilversum Media Campus Auteur: Matthijs Leendertse ELM Concepts Erasmus Universiteit Rotterdam
Dit onderzoek is verricht in opdracht van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, in nauwe samenwerking met iMMovator en de Gemeente Hilversum in het kader van het CLICKNL netwerk Media&ICT. Het gehele rapport kunt u vinden op www.beeldengeluid.nl/hilversummediacampus en www.mediastad.nl/ publicaties en www.hilversum.nl/ondernemen/creatieve_sector. 1
Hilversum mag wel wat trotser zijn op de media in de stad en dat ook uitdragen. Waarom staat er niet een enorme Voice of Holland stoel of een Big Brother huis voor het station?
Media firms have become technology firms, and technological skills and innovative capabilities are fast becoming as strategically significant as content capabilities. —Küng, 2013, p. 11
Inleiding
den van het creatieve proces. Toenemende com-
De Nederlandse mediasector is een dynamische
plexiteit brengt ook onzekerheid met zich mee.
en snel ontwikkelende markt waar continue in-
Hoe zorg je dat je bijblijft? Welke veranderingen
novatie een voorwaarde is om te overleven. Ne-
zijn blijvend en welke slechts een hype? Hoe ga
derland kent een groot aantal mediabedrijven
je om met al die verschillende standaarden en
dat internationaal aan de weg timmert als Talpa,
platformen binnen het mobiele domein? Veel
Spil Games en MediaMonks. Om deze positie te
mediabedrijven zien zich gesteld voor strategische
behouden en verder uit bouwen is de aansluiting
vragen over richting en aard van hun activiteiten.
tussen onderwijs en bedrijfsleven cruciaal. Juist
Ook voor het personeelsbeleid heeft dit grote
binnen de snel veranderende media sector is de
consequenties. Welke vaardigheden zijn nodig?
beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel
Wie moet wat kunnen? In dit onderzoek - dat is
dat op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen
verricht in opdracht van het Nederlands Instituut
van groot belang. De mediabedrijven in Hilversum
voor Beeld en Geluid, in nauwe samenwerking met
en omgeving die voor dit onderzoek zijn geïnter-
iMMovator en de Gemeente Hilversum - proberen
viewd geven aan dat hun activiteiten onder druk
we antwoord te geven op deze vragen. De hoofd-
van snelle – voornamelijk technologische – veran-
vraag van dit onderzoek is: “Wat is de behoefte
deringen steeds complexer worden. Waar vroeger
van mediaorganisaties in Hilversum en omgeving
verschillende onderdelen van de waardeketen net-
aan gekwalificeerd personeel en in welke mate
jes waren afgebakend en sectoren duidelijk van el-
voorzien de huidige (media)opleidingen in deze
kaar waren gescheiden, zien we dat met de komst
behoefte?”. Om deze vraag te kunnen beantwoor-
van nieuwe media technologieën activiteiten en
den zijn interviews gehouden met 30 mediapro-
sectoren steeds meer convergeren. Dit betekent
fessionals van 23 mediaorganisaties, en met 10
dan ook voor mediabedrijven dat er kennis nodig
vertegenwoordigers van opleidingsinstellingen. In
is van verschillende disciplines met bijbehorende
deze samenvatting worden de belangrijkste bevin-
technologie en dat de noodzaak van innovatie erg
dingen uiteengezet.
hoog is. Zoals een respondent aangaf: ”Innovatie killer app en die content wordt gemaakt door crea-
Belangrijkste conclusies van het onderzoek
tiviteit en innovatie en niet door 100 jaar hetzelfde
Hoewel de samenwerking tussen mediaorganisa-
te doen. Wij moeten mee vooraan kunnen staan en
ties en opleidingsinstellingen niet altijd vlekkeloos
onze innovatieve kracht versterken”.
verloopt, zijn er inhoudelijk weinig verschillen
wordt steeds belangrijker voor ons. Content is de
over de vraag welke vaardigheden nodig zijn voor Het traditionele onderscheid tussen het maken van
de arbeidsmarkt. De mediaorganisaties ervaren
inhoud en techniek als ondersteunende activiteit
voor alles een tekort aan mensen met voor media
is aan erosie onderhevig. Techniek en inhoud zijn
relevante technische kennis. Aan deze specialis-
inmiddels onlosmakelijk met elkaar verweven en
ten is een tekort doordat relatief weinig mensen
technici zijn een fundamenteel onderdeel gewor-
relevante studies volgen. Wel is er de laatste jaar 3
een groei geweest in het aantal studenten voor
langere termijn te maken. Hoe onderscheid je de
media technologische opleidingen als Gaming en
hype van de structurele verandering? Daarnaast
Communication & Media Design. Studenten met
hebben opleidingen vaak geen toegang tot de
relevante ICT kennis zijn erg gewild op de arbeids-
laatste apparatuur en software, niet in de laatste
markt, waardoor het noodzakelijk is voor de me-
plaats vanwege de kosten. Verder is het perso-
diasector om zich te profileren als aantrekkelijke
neelsbeleid gericht op continuïteit met laag ver-
werkgever voor techneuten. Dit begint uiteraard
loop, waardoor continue bijscholing van docenten
al op de opleidingen zelf. Daarnaast is het belang-
cruciaal is. Ook geven de onderwijsinstellingen
rijk dat de sector als geheel – mediaorganisaties,
aan gebonden te zijn aan regelgeving en strakke
overheden en opleidingen – afspraken maken om
procedures, waardoor het lastig is om snel met de
meer technici voor de media op te leiden.
markt mee te kunnen bewegen. Mediaorganisaties kunnen helpen met het identificeren van relevante
In tegenstelling tot het aantal studenten die een
trends, toegang bieden tot hard- en software en
technische opleidingen volgt zijn er juist veel
professionalisering van docenten. Daarnaast zou
studenten die een niet technische mediaoplei-
een samenwerkingsverband tussen mediaorgani-
ding volgen. Vanuit de mediaorganisaties wordt
saties, de mediaopleidingen en overheden ruimte
aangegeven dat deze studenten meer kennis van
kunnen bieden aan opleidingen om flexibel te
techniek nodig hebben om te kunnen meedraaien
kunnen inspringen op vragen en behoeftes vanuit
in de hedendaagse mediapraktijk. Opleidingen
de markt.
signaleren dezelfde noodzaak maar ervaren soms moeilijkheden om te bepalen welke technische
Ook over het belang van de meer persoonlijke
kennis nodig is en hoe het in te passen is in het
vaardigheden als 21st century skills, advies- en
curriculum. Ook hier zou het helpen als de belang-
ondernemersvaardigheden bestaat er veel over-
rijkste stakeholders inhoudelijk afstemmen welke
eenstemming tussen de mediaorganisaties en
technische kennis van belang is voor niet techni-
de opleidingen. Op bijna alle opleidingen wordt
sche mediaopleidingen, en afspraken maken om
aandacht geschonken aan 21st century skills, in het
deze kennis daadwerkelijk over te brengen. Het
bijzonder aan teamwork en interdisciplinariteit. Ini-
bedrijfsleven zou hier een belangrijke rol in moe-
tiatieven zijn vaak wel beperkt tot de eigen organi-
ten spelen.
satie. Dit is jammer, omdat een deel van het vermogen ook gaat over samenwerken met andere
Mediaorganisaties geven verder aan dat de op-
instellingen, met een andere invalshoek, ritme en
leidingen niet up to date zijn, waardoor er een
cultuur. Mediaorganisaties en mediaopleidingen
groeiende kloof ontstaat tussen opleidingen en
zouden studenten moeten leren interdisciplinair
de arbeidsmarkt. De opleidingen erkennen dat
te denken en werken, en over de grenzen van de
ze vaak niet up to date zijn, maar geven ook aan
eigen organisatie heen te kijken.
dat dit lastig is. Allereerst gaan de ontwikkelingen zo snel dat het lastig is om onderwijsbeleid op
Opleidingen erkennen ook het toenemende be4
lang van advies- en ondernemersvaardigheden,
van netwerken cruciaal. In alle succesvolle innova-
maar geven aan daar zelf nog te weinig aandacht
tieregio’s, van Berlijn tot Londen en Silicon Valley,
aan te besteden. Deels komt dit ook doordat deze
zien we netwerken van mensen die vanuit dezelfde
vaardigheden voor een belangrijk deel in de prak-
interesse en drive kennis delen om verder te ko-
tijk moeten worden geleerd. Mediaorganisaties
men. Vaak verbinden deze netwerken de gouden
moeten een grotere rol spelen in het aanleren van
driehoek van bedrijfsleven, overheid & onderwijs /
advies- en ondernemersvaardigheden.
onderzoek. Het bundelen van krachten van media professionals, studenten, opleiders, onderzoekers
De samenwerking tussen opleidingen en mediaor-
en overheidsmedewerkers kan de mediasector
ganisaties verloopt niet optimaal. De opleidingen
helpen om innovatie in een hogere versnelling
steken de hand in eigen boezem, maar ook de
te brengen. Hiervoor is een verbindende schakel
mediaorganisaties geven niet altijd thuis wanneer
nodig tussen de mediasector, de opleidingen en
opleidingen contact zoeken. Wat opvalt in de
de overheid.
interviews, is dat er overal in Nederland mooie interne competities voor jong talent lanceren, ei-
Actielijnen voor een Hilversum Media Campus
gen academies en universities opzetten om defici-
Op basis van de onderzoeksuitkomsten hebben
ënties op te lossen en proberen om (buitenlands)
we voorstellen voor actielijnen opgesteld die op
talent aan zich te binden. Of mediaopleidingen,
korte termijn zouden kunnen worden opgestart
die centers of excellence en medialabs opzetten,
om de gesignaleerde knelpunten weg te nemen..
challenges en hackathons organiseren en steeds
In een co-creatie sessie met vertegenwoordigers
meer buitenlandse studenten hebben. Ook is er
vanuit de mediaorganisaties en de mediaopleidin-
veel kennis en kunde in huis bij verschillende par-
gen hebben we deze actielijnen doorontwikkeld.
initiatieven plaatsvinden. Mediaorganisaties die
tijen, die de eigen organisatie nooit verlaat. Hogescholen die in labs aan media innovaties werken, onderwijsinstellingen die modules over media innovatie aanbieden of wetenschappelijke state of
Wederzijdse professionalisering: MASTERCLASSES
the art media onderzoek aan universiteiten. Maar ook mediaorganisaties die weten hoe internationaal markten te veroveren, zelf nieuwe mediatechnologie ontwikkelen omdat niemand het voor hen heeft gedaan of technologieleveranciers die cursussen aanbieden. Het is geen hogere wiskunde om te snappen dat het verbinden van al deze
Veel media professionals die deel hebben geno-
initiatieven van grote waarde voor de mediasector
men aan de interviews gaven aan dat het onder-
kan zijn. We weten dat innovatie gebaat is bij het
wijs en de docenten niet op de hoogte zijn van
delen van kennis en kunde. Hiervoor is het bouwen
de laatste ontwikkelingen binnen de mediasector. 5
De opleidingen gaven zelf ook aan dat het lastig
Binnen de mediaorganisaties en –opleidingen is
is om bij te blijven in een sector die zo snel veran-
veel kennis en kunde aanwezig. Wat opvalt is dat
dert en waar het niet zeker is welke ontwikkeling
deze kennis en kunde vaak binnen de eigen orga-
hype is en welke blijft. Tegelijkertijd gaven een
nisatie blijft. Zo zijn veel modules in het onderwijs
aantal media professionals aan dat ze zelf behoef-
vaak alleen voor de eigen studenten beschikbaar
te hadden aan een opfriscursus over zaken die
terwijl ze ook relevant zijn voor professionals. Ook
in de eigen opleiding aan bod waren gekomen,
binnen de bedrijven is er veel kennis aanwezig. Zo
zoals het maken van een business plan. Een logi-
is er bijvoorbeeld op technologisch gebied veel
sche actielijn voor de Hilversum Media Campus
innovatie binnen de mediabedrijven en klagen zij
is dan ook om professionals uit het onderwijs en
dat studenten die van de opleiding komen te ver
de media elkaar te laten opleiden in de vorm van
achter lopen. Het zou goed zijn om een actielijn
masterclasses. Deze masterclasses zijn een korte
op te zetten waarbinnen mogelijke ‘leermodu-
serie bijeenkomsten waar de beste onderzoekers,
les’ die aanwezig zijn binnen bedrijven en oplei-
docenten en media professionals kennis delen in
dingsinstellingen de sector en in de opleidingen
informele kleine bijeenkomsten al dan niet op de
worden geïdentificeerd. Daarnaast zou op basis
werkvloer. Hiermee worden twee vliegen in een
van deze leermodules een aantal samenhangen-
klap geslagen: het verder professionaliseren van
de programma’s kunnen worden opgesteld voor
docenten en media professionals, en het bouwen
professionalisering van staf en voor de studenten.
van netwerken tussen beide groepen. Een voor-
Onderwijsinstellingen kunnen modules die nu
beeld kan zijn een masterclass over data journa-
aan studenten worden aangeboden – eventueel
listiek, waar een bedrijf als Google laat zien wat je
met aanpassingen – beschikbaar maken voor het
met hun zoektechnologie kunt doen, de NOS de
bedrijfsleven en wellicht ook derde geldstromen
deelnemers aan de masterclass de praktijk op de
aanboren. Daarnaast kunnen onderwijsinstellingen
nieuwsvloer laat zien en waar een hoogleraar de
studenten modules aanbieden buiten het regulie-
laatste stand van zaken rond het analyseren van
re programma bijvoorbeeld bij een technologisch
grote hoeveelheden data toelicht.
vooroplopend bedrijf. Mediaorganisaties wordt dan wel gevraagd om kennis en praktijkervaring
Delen van kennis en kunde: LEERMODULES EN LEERPROGRAMMA’S
te ontsluiten voor derden, juist met het oog op het lange termijn doel van de beschikbaarheid van relevant (technisch) opgeleid personeel in Nederland. Daarnaast kunnen zij zelf ook hun eigen personeel bij laten scholen door gebruik te maken van leermodules van andere mediaorganisaties en / of onderwijsinstellingen. Een mooi voorbeeld van een leerprogramma waar kennis uit een onderwijsinstelling beschikbaar komt voor de praktijk, is de executive master in media innovation die NHTV in 6
Hilversum aanbiedt aan media professionals en
ence aanbieden aan jong toptalent en hen binden
HBO docenten die zich willen ontwikkelen in digi-
aan de media sector. Door deze trajecten op in-
tale media processen.
ternationaal hoog niveau in te steken, wordt er ook talent gekweekt dat de Nederlandse mediasector
Talent opleiden en behouden voor sector: TOPTALENT TRAJECTEN
op internationaal niveau concurrerend maakt.
Kloof dichten tussen opleiding en praktijk: STUDENT CHALLENGES
Veel mediaorganisaties gaven aan vooral op het snijvlak van creatie en techniek lastig aan goed personeel te kunnen komen, en ook dat het lastig
Veel respondenten gaven aan dat er een grote
is om goed personeel te behouden. Niet in de
kloof bestaat tussen opleiding en praktijk. Om
laatste plaats doordat de technische kennis en
deze kloof te verkleinen is het belangrijk dat
vaardigheden van deze mensen ook in andere
studenten en docenten veel in contact komen
sectoren kunnen worden toegepast waardoor de
met mediaorganisaties. Een goed middel om dit
concurrentie om vooral technisch talent groot is.
te bereiken is het uitzetten van challenges onder
Om talent op te leiden en te behouden voor de
getalenteerde studenten. Deze challenges wor-
sector, is het van belang om toptalent trajecten
den opgesteld door bedrijven en richten zich op
aan te bieden waarin de ‘best and brightest’ in
actuele vraagstukken of kansen waar het bedrijf in
hun vakgebied op internationaal niveau worden
kwestie zich voor gesteld ziet. Studenten worden
opgeleid. Dit kan zijn in de vorm van een bedrijfs-
gevraagd om in multidisciplinaire teams samen
overstijgend programma zoals een Dutch Digital
te werken aan de uitdaging. Er zijn momenteel al
Design opleiding die een aantal vooraanstaande
veel challenges voor studenten, maar die zijn vaak
digital creative agencies in Nederland gezamen-
relatief kort van duur. Het is hier echt de bedoeling
lijk proberen op te zetten (zie pagina 19 in het
dat de studenten gedurende een langere periode
hoofdrapport) maar ook in een moderne variant
met studenten van andere disciplines en bij voor-
op het meester-gezel model wat in grote delen
keur ook van andere instellingen en / of oplei-
van Europa nog zeer gebruikelijk is. Hierbij wordt
dingsniveaus samen werken. Voor studenten is dit
uitzonderlijk talent dat net uit de opleiding komt
goed omdat ze hiermee echt kunnen werken aan
gekoppeld aan mediaprofessionals die hun sporen
concrete cases van bedrijven over een wat langere
hebben verdiend. Met toptalent trajecten kun je
periode. Daarnaast leren ze hoe belangrijk het is
een hoogwaardige vorm van education perman-
binnen de media om samen te werken met andere 7
disciplines en opleidingsniveaus. Dat studenten
en universiteiten wordt hoogwaardig onderzoek
hier behoefte aan hebben blijkt al uit een initiatief
gedaan naar media. Dit onderzoek bereikt de
van studenten van de International Bachelor of
sector zelf helaas niet genoeg en is in veel geval-
Communication & Media aan de Erasmus Univer-
len gericht op evaluatie van content en processen
siteit om onder de noemer HMC (Hilversum Media
en minder op product ontwikkeling en innovatie.
Campus) Erasmus een studenten denktank voor
Tegelijkertijd zijn veel mediabedrijven bezig met
mediabedrijven in Hilversum en omgeving op te
het ontwikkelen van nieuwe producten en dien-
zetten. Voor mediaorganisaties is dit een mooie
sten waar onderzoek een belangrijke bijdrage kan
kans om de denkkracht van jongeren laagdrem-
leveren in alle stappen van het proces. Zo kunnen
pelig in te zetten voor innovatie en vernieuwing.
gebruikersdata, marktinzichten, gebruikersonder-
Omdat de challenges alleen toegankelijk zijn voor
zoek en technisch inzicht een grote rol spelen bij
studenten die zich hebben bewezen tijdens de
het (door) ontwikkelen van mediaproducten. On-
studie, krijgen mediaorganisaties toegang tot de
derzoeksinstellingen kunnen hier een belangrijke
beste studenten. Ook stelt dit ze in staat om zich
rol in spelen. Momenteel zijn bijvoorbeeld on-
als een aantrekkelijke werkgever voor jong talent
derzoekers van Windesheim met het Hilversumse
te positioneren. In het bijzonder voor de technisch
bedrijf Elastique in gesprek om rond de door hen
geschoolde partijen is dit van belang. Het verdient
ontwikkelde Altijd Wat monitor verder onderzoek
aanbeveling om de onderwerpen voor de chal-
te doen om het product door te kunnen ontwikke-
lenges te koppelen aan de vaardigheden waar
len. Voor onderzoekers biedt samenwerking met
de mediaorganisaties van hebben aangegeven
mediaorganisaties dan ook toegang tot empirisch
behoefte te hebben.
materiaal of een ‘living lab’ onderzoeksomgeving. Het verdient de aanbeveling om bij deze actielijn
Innovatie op hoog niveau: RESEARCH
niet te repliceren wat al gebeurd in bijvoorbeeld de centers of excellence die nu worden opgezet in Utrecht en Amsterdam, maar om juist bestaande initiatieven, onderzoekers en mediaorganisaties aan elkaar te koppelen. Ook zou het goed zijn om te onderzoeken in welke mate een fysieke ‘lab’ omgeving voor media innovatie in Hilversum hierin een rol zou kunnen spelen.
Er werd door de respondenten vanuit de len gezegd dat het belangrijk is dat de Hilversum
Afspraken maken: EEN MEDIA PACT
Media Campus inhoudelijk op zeer hoog niveau
Door het verschil in dynamiek, maar ook de regel-
opereert. Hiervoor is de relatie tussen bedrijven
geving waar opleidingen mee te maken hebben,
en hoogwaardig onderzoek van groot belang.
blijkt het lastig om een structurele samenwerking
Op verschillende kennisinstellingen, hogescholen
vorm te geven tussen mediaorganisaties en media-
media-sector tijdens de interviews meerdere ma-
8
opleidingen. De beste remedie is om een aantal concrete acties te ondernemen waar beide partijen bij betrokken zijn. De hierboven genoemde actielijnen zijn hier een concrete uitwerking van. Op deze manier wordt er invulling gegeven aan een topsectoren-achtige aanpak waarin het bedrijfsleven en mediaorganisaties worden verbonden met onderwijs, onderzoek en de kennisinfrastructuur. Om deze verbindingen duurzaam te maken is het belangrijk dat er gezamenlijke afspraken worden gemaakt. Analoog aan het Techniekpact, zou het goed zijn om een Mediapact op te stellen waarin partijen meerjarige afspraken maken over het beter voldoen aan de behoefte van de mediaorganisaties aan vaardig personeel en aan de middelen die de mediaopleidingen daar voor nodig hebben. Hoogwaardig gekwalificeerd personeel is vestigingsfactor nummer één voor bedrijven, is essentieel voor innovatie en draagt zo bij aan economische versterking. Een goed functionerende driehoek bedrijfsleven – onderwijs- & kennisinstellingen en overheid heeft zodoende voortdurend zicht op de benodigde vaardigheden in een dynamische, voortdurend veranderende wereld.
9
2013, ELM Concepts www.elmconcepts.com Contact: Matthijs Leendertse
[email protected] 06-81935076
Designed by presentationlab Contact: Jonas Barre
[email protected] 10
