RAPPORTAGE PROJECT NME-NIEUWE STIJL IEDER KIND NAAR BUITEN

RAPPORTAGE PROJECT “NME-NIEUWE STIJL”

IEDER KIND NAAR BUITEN Van 100 % bereik basisscholen naar 100 % bereik ieder kind

Inhoudsopgave

I

Inleiding .............................................................................................................................. 5

II

Onderzoeksverantwoording ................................................................................................ 6

III Informatie en Achtergrond onderzoek NME nieuwe stijl................................................... 9 IV Het Verloop van het onderzoek in hoofdlijnen ................................................................. 12 • Deskresearch en steekproef 12 • UurNatuur en Pilot 14 • Enquete en Vriendensysteem 16 V

Na het project NME nieuwe stijl....................................................................................... 18 • Drie scenario’s 19 • Aanbeveling Stuurgroep De Klyster 23 • Nieuwe koers 24

Bijlage 1

Deskresearch

Bijlage 2

Akkoard fan Earnewâld Systematiek UurCultuur versus UurNatuur

Bijlage 3

UurNatuur, programma schooljaar 2010-2011

Bijlage 4

Enquête

Bijlage 5

Begrotingen bij scenario’s

Bijlage 6

Deelname aan UurNatuur 2010-2011

I.

Inleiding

Twee jaar lang heeft NME-Centrum De Klyster hard gewerkt aan het project met de naam “NME Nieuwe Stijl”. Dit werd mogelijk gemaakt door financiering van de Provinsje Fryslân* en de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. Het project “NME Nieuwe Stijl” was erop gericht een passende systematiek te ontwikkelen en te testen, met als uitgangspunt de missie van De Klyster; 100% bereik van alle basisschoolleerlingen in De Klystergemeenten. Het doel van dit project was: a. het opbouwen van een duurzame relatie met het primair onderwijs, om zo te komen tot b. een verschuiving van de ambitie: 100% bereik van de scholen in Noordoost Friesland, naar de ambitie 100% bereik van álle basisschoolleerlingen in Noordoost Friesland, door c. de ontwikkeling van een programmatische werkwijze die aansluit bij zowel het gemeenteals het schoolbeleid. De exacte financiële en personele doorrekening valt niet binnen de kaders van het project “NME Nieuwe Stijl”. Aan het eind van deze rapportage worden drie scenario’s beschreven en een aanbeveling gedaan met een indicatie van de financiën. Naar aanleiding daarvan kunnen beleidskeuzes gemaakt worden. Tijdens de projectperiode (1 maart 2009-1 maart 2011) is onderzoek gedaan en is naar aanleiding daarvan een pilotproject UurNatuur gestart. Op provinciaal niveau heeft De Klyster zitting gehad in de initiatiefgroep Akkoard fan Earnewâld. In het volgende hoofdstuk wordt de onderzoeksverantwoording beschreven en vervolgens uitgewerkt op hoofdlijnen. In de bijlagen zijn de deelstappen van het onderzoek opgenomen.

Damwoude, juni 2011 Marjolein Staal

* subsidieverlening op grond van het provinciaal Meerjaren Programma Landelijk Gebied Fryslân 2007-2013

5

II.

Onderzoeksverantwoording

Het onderzoek naar NME-nieuwe stijl startte in maart 2009 en kende vier fases. Deskresearch Om inzicht te krijgen in de plaats van NME bij overheden, gemeenten en onderwijs, is studie gedaan naar trends en ontwikkelingen. Eerder verrichte onderzoeken zijn bekeken, een terreinverkenning is gedaan en de Rijksnota NME is geraadpleegd. Een weerslag van deze huidige situatie staat in deze rapportage. Het deskresearch heeft als input gediend voor de volgende kwalitatieve fase. In bijlage 1 staat een uitgebreide versie van het deskresearch. Kwalitatieve fase Om goed te achterhalen wat er bij het primair Onderwijs leeft met betrekking tot NME zijn interviews georganiseerd met directeuren en leerkrachten uit het basisonderwijs (steekproef). Tijdens deze gesprekken is een peiling gedaan naar wensen, inzet en beschikbare middelen en is voorlichting gegeven m.b.t. NME. Hierbij is uitgegaan van een ideaalsituatie. Er is verkend hoe scholen dachten over een duurzaam scholennetwerk en een passend NME- aanbod in relatie tot bekostiging. Om te achterhalen wat mogelijke samenwerkingspartners zouden kunnen zijn in de toekomst zijn gesprekken gevoerd met Groene Instanties. Tegelijkertijd heeft de NME- coördinator zitting genomen in de provinciale initiatiefgroep “It Akkoard fan Earnewâld”, om ook provinciaal de NME- missie te verspreiden en te toetsen. Het onderzoek naar de toepasbaarheid van de systematiek van het cultuuronderwijs op die van NME maakte onderdeel uit van deze fase (bijlage 2). De resultaten van al deze gesprekken dienden als input voor de vragenlijst en de pilot UurNatuur in de volgende kwantitatieve fase. Kwantitatieve fase Om de uitkomsten van het kwalitatieve deel te kunnen omzetten naar een nieuwe NMEstructuur is de ideaalsituatie bijgesteld en is de UurNatuur- systematiek ontwikkeld en als pilot uitgezet in schooljaar 2010-2011 (bijlage 3). Gevolgd door een grootschalig onderzoek naar de bevindingen omtrent UurNatuur en De Klyster, onder alle 48 scholen in Noordoost Friesland. De scholen kregen een vragenlijst die uit twee delen bestond. Het eerste deel bestond uit stellingen en was bedoeld om de kwaliteit en de behoefte aan een gestructureerd NME- aanbod te peilen en het tweede deel bestond uit een vragenlijst die betrekking hadden op het betalen van een jaarlijkse bijdrage en het werven van een vaste contactpersoon voor NME per school. Scenario’s en aanbeveling Tot slot worden drie NME- scenario’s beschreven en een aanbeveling gedaan.

6

Project NME nieuwe Stijl VOORONDERZOEK

KWALITATIEVE FASE

Deskresearch • onderwijs • overheden • groen • UurCultuur

Steekproef • interviews scholen • akkoard van Earnewâld • groene organisaties

Pilot UurNatuur • vrijwilligers • overheden • groen • UurCultuur

KWANTITATIEVE FASE

Enquête • NME-contactpersoon • Vrienden van De Klyster • UurNatuur bevindingen

AFRONDING Scenario’s • doorrekenen • bijstellen ambitie • aanbeveling koerswijziging

7

Verantwoording: wat is er gedaan in de 2 jaar onderzoek • Uitgebreid Deskresearch NME • Steekproef basisschooldirecties over NME • Ontwikkelen van 3 Presentaties/lezingen over NME voor o.a. schooldirecties, bestuurders, Akkoard fan Earnewâld (“NME Ideaalsituatie”, “NME en de Ecosystemen”, “NME in relatie tot groei Wereldbevolking”). • Onderzoek bij Groene verenigingen en andere aanbieders van NME in Noordoost Friesland • Inventarisatie natuurgebieden Noordoost Friesland. • Inhuren administratief personeel. Uitbreiding uren NME-coördinator met 6 uur per week gedurende 2 jaar. • Inhuren projectmedewerker voor ontwikkeling digitaal lesmateriaal. • Onderzoek UurCultuur provincie Fryslân. Hoe is het Cultuuronderwijs en -aanbod georganiseerd, interviews met Keunstwurk Fryslân en bestuderen systematiek UurCultuur. • Ontwikkelen, faciliteren en uitwerken van pilotproject UurNatuur. • Inhuren vormgever website voor ontwikkeling van tal nieuwe modules voor de website i.v.m. UurNatuur (digitaal aanmelden, digitale bevestigingen, beschrijving activiteiten website, digitale module vrijwilligerscontracten, systeem voor digitale evaluatie van geboden natuurprojecten) • Opzetten Vrijwilligersbeleid voor De Klyster (onderzoeken wetgeving, vergoedingen, ontwikkelen contact) • Opstellen vrijwilligerscontracten en -betalingssysteem vrijwilligers. • Eindonderzoek bevindingen UurNatuur bij scholen in de vorm van enquête. • Ontwikkelen “Vrienden-van-de-Klyster-systeem”. • Voorstel berekenen drie scenario’s + passende begroting. • Zittingname initiatiefgroep Akkoard fan Earnewâld (deelname provinciebreed overleg NME, overleg Agentschap.nl) • Schrijven van eindrapportage project NME nieuwe stijl.

8

III.

Informatie en Achtergrond onderzoek NME-nieuwe Stijl

Projectperiode Maart 2009 tot heden. Doel Verschuiven van de focus van “het NME- bereik per school” naar “het NME- bereik per kind”: Oftewel van 100% bereik van alle scholen
100 % bereik van alle leerlingen. Idee en Subsidie Voor het idee om ieder kind in de gemeente systematisch te bereiken met NME hebben de Provincie Fryslân en de drie klystergemeenten subsidie verstrekt. Nieuwe Werkwijze onderzoeken De haalbaarheid van een nieuwe programmatische werkwijze is onderzocht. Waarbij de ideaalsituatie zou zijn dat ieder kind tijdens de basisschoolperiode 4 x naar buiten gaat en 4 x de natuur in de klas beleeft. Aan het eind van de basisschoolperiode ontvangt de leerling een Groen Diploma. Tijdens het onderzoek wordt de ambitie bijgesteld en wordt een pilotproject ontwikkeld waarin de nieuwe systematiek wordt uitgevoerd en getest.

9

Werkwijze van De Klyster tot nu toe De Klyster verzorgt ruim 10 jaar NME voor het basisonderwijs in Noordoost Friesland. Dit houdt in dat aan ± 50 basisscholen ieder jaar een aantrekkelijk NME- programma wordt aangeboden. Dat aanbod is bekend onder de naam “het basispakket”. Hiermee wordt ieder jaar bijna 100% van de scholen bereikt. Scholen mogen meedoen, maar zijn tot niks verplicht. Het basispakket staat beschreven in het beleidsplan NME. Waarom een nieuwe werkwijze De Klyster heeft meerdere redenen om een nieuwe werkwijze te willen ontwikkelen. Redenen die heel verschillend zijn van aard. Hieronder volgen een aantal. • Duurzame ontwikkeling heeft de wind mee. De uitdaging voor De Klyster is het NMEprogramma nog beter te laten aansluiten op vragen van de eindgebruikers, beter te laten inspelen op relevante gemeentelijke thema’s en meer in te spelen op maatschappelijke en onderwijskundige trends. • Wetenschappelijk is bewezen dat als kinderen jong natuurervaringen op doen door in contact te komen met de natuur, ze later beter in staat zijn om duurzame keuzes te maken. Dit pleit ervoor om ieder kind natuurervaringen te bieden. • Maatschappelijk is er grote zorg over het feit dat kinderen steeds minder buiten komen, te weinig bewegen en hierdoor niet meer in staat zijn om een band op te bouwen met de natuur en de eigen leefomgeving. In een groene omgeving als Noordoost Friesland is de natuur juist een kernkwaliteit. Bewustwording is van belang. • Scholen geven aan dat ze graag met de kinderen naar buiten zouden willen, maar hiervoor steeds minder tijd hebben. De drie kwartier per week op het rooster wordt gebruikt voor school-TV en het volgen van de methode. Het faciliteren van natuurprojecten met levende natuur en het aanbieden van georganiseerde begeleide buitenexcursies door De Klyster wordt hoog gewaardeerd door het basisonderwijs. Scholen vragen naar bijpassend lesmateriaal dat zo van De Klystersite gedownload kan worden. Hieraan wordt praktisch uitvoering gegeven tijdens projectperiode • De Klyster heeft behoefte aan een vaste NME- contactpersoon per school. Via deze persoon kan alle communicatie lopen. In een nieuwe werkwijze kan dit meegenomen worden. • De Klyster wordt incidenteel ingezet door het onderwijs en wil graag een vaste plek krijgen in het curriculum van de school. Of de scholen meedoen aan NME-activiteiten is nu volledig facultatief. Bovendien is het sterk afhankelijk van de groepsleerkracht. • De Klyster wil graag jaarlijks een vaste geldelijke bijdrage per school ontvangen. Dit moet leiden tot een verankering van NME in het schoolbeleid. • Groene verenigingen geven steeds vaker aan dat ze graag via De Klyster hun educatieve programma’s onder de aandacht van de scholen willen brengen. In plaats van elkaars concurrent te worden zou een bundeling door samenwerking bij kunnen dragen tot het uiteindelijke doel: Ieder kind bereiken met NME.

10

• Gemeenten willen hun burgers graag betrekken bij de eigen leefomgeving. Betrokken burgerschap is een voorwaarde bij het realiseren van duurzaamheidsdoelstellingen. NME is een instrument dat bijdraagt aan de kwaliteit van de samenleving voor deze en toekomstige generaties. Een nieuwe werkwijze borgt dat de burgers in de leeftijd van 4 t/m 12 jaar systematisch bereikt worden. • Ten einde de jeugd kennis te laten nemen van de lokale natuur, het landschap en de eigen leefomgeving t.b.v. de kwaliteit van de Friese samenleving, is verankering van NME in het gemeentebeleid en schoolbeleid gewenst. • NME is geen verplichte taak. Om continuïteit van het NME-Centrum te waarborgen is een breder financieel draagvlak van belang. Te denken valt aan scholen, gemeenten, en sponsoren als belangrijkste peilers onder NME. Een goede systematiek is een vereiste om financieel draagvlak te creëren. • Het Groene Diploma is een nieuw idee van De Klyster en levert de gemeenten een instrument om duurzaamheid handen en voeten te geven (goodwill en publiciteit).

11

IV.

Het verloop van het onderzoek in hoofdlijnen

Verloop deskresearch en steekproef De Klyster is begonnen met een uitgebreid deskresearch (bijlage 1) waarna een steekproef is gehouden onder 10 basisscholen. Aan de hand van 40 vragen en stellingen is informatie ingewonnen over: de interne organisatie van de school, de plaats van NME binnen de school, de rol van De Klyster voor de school en de bereidheid om de ideaalsituatie in te voeren. Belangrijke uitkomsten steekproef: • Scholen vinden het van groot belang dat de kinderen ervaringsgericht onderwijs krijgen op het gebied van NME. Hiervoor maken ze o.a. gebruik van De Klyster, De Kruidhof, Natuurmuseum Dokkum, It Fiskershúske, De Spitkeet, De Schierstins, It Fryske Gea, De boswachter van Staatsbosbeheer en de Natuurschool. De scholen geven aan deze instanties nodig te hebben om dergelijk uitstapjes te kunnen realiseren. • Scholen hebben NME buitenactiviteiten meestal niet verankerd in het curriculum. Sommige scholen hebben per bouw wel een aantal vaste buitenactiviteiten in hun jaarplanning staan. • Op het rooster staat drie kwartier per week voor NME en dat wordt gebruikt voor schoolTV, een combinatie met een techniekles en het volgen van de methode. • De wensen t.a.v. De Klyster zijn: excursies faciliteren en Natuur in de Klas projecten organiseren. Deze activiteiten moeten vooral gericht zijn op: ervaren, onderzoeken, inzetten van alle zintuigen, natuur in eigen omgeving, korte overzichtelijke NME- projecten, de praktijk, er op uit en de natuur in. • Alle scholen en groepen beschikken over een digitaal schoolbord. Hiervan wordt veel gebruik gemaakt. De leskisten vormen een goede aanvulling wanneer er veel aanschouwelijk materiaal in zit. Het is wel lastig om leskisten te halen en terug te brengen. • NME is meestal geen vast onderdeel tijdens de teamvergaderingen. De communicatie over het NME- aanbod kan beter. Vooral de liefhebbers maken nu gebruik van De Klyster. Enkele scholen hebben een NME- contactpersoon aangesteld in het team. • Op scholen zijn veel combinatiegroepen. Iedere (combinatie)groep heeft doorgaans meer dan 1 leerkracht voor de groep. • Het schoolteam is groot doordat er veel deeltijdkrachten aan de school verbonden zijn. Dit maakt de communicatie (routing van de post, terugbelnotities, bereikbaarheid, etc) tot een ingewikkeld proces.

12

• Scholen vinden de “ideaalsituatie” (ieder kind ieder jaar verplicht 1 buitenexcursie) een loffelijk streven, maar kiezen liever voor een facultatief keuzemenu. • Scholen vinden UurCultuur een goede systematiek, toepasbaar voor NME, omdat het past bij de combinatieklassen. Men zelf kan kiezen. • Scholen hebben het liefst per bouw een aanbod en vinden 3 Euro per kind voor een excursie betaalbaar, mits het een kwalitatief goede excursie is. Om voor ieder kind op voorhand 3 Euro te betalen voor NME vinden de meeste scholen geen goed idee. • Voor de variatie, willen scholen ook van andere instanties gebruik kunnen maken. Een NME- aanbod waarin andere instanties ook een plek hebben wordt toegejuicht. • Scholen vinden dat een excursie geleid moet worden door vakkundige en pedagogisch/didactisch goed opgeleide gidsen. Voor de leerkracht moet een (liefst digitale) lesbrief beschikbaar zijn. Excursies zouden in de eigen omgeving plaats moeten hebben. • Scholen vinden dat de gemeenten een rol hebben als het gaat om het faciliteren van NME, omdat NME ook een maatschappelijk doel dient. Het liefst hadden ze ook extra geld voor NME van de Rijksoverheid (net als voor Cultuur en ICT).

Tegelijkertijd is uitgebreid onderzoek gedaan naar de systematiek van UurCultuur en is De Klyster toegetreden tot de initiatiefgroep van het Akkoard fan Earnewâld. Uitgebreide gesprekken en overleg zijn gevoerd met de initiatiefgroep, het Agentschap en met Keunstwurk met als doel de nieuwe NME- systematiek bij te schaven en verder te ontwikkelen (bijlage 2). Belangrijke uitkomsten: • Zorg voor kwalitatief hoogwaardig product met geclassificeerd personeel. • Zorg naast het aanbieden van UurNatuur voor bijbehorend digitaal lesmateriaal voor de docenten. • Zorg dat scholen wat te kiezen hebben, stel een soort keuzemenu op. Houd het aanbod regionaal. • Tuig een goed logistiek systeem op om alle activiteiten naar behoren te kunnen plannen. • Zorg voor correcte bevestigingen, rekeningen, evaluaties. • Zorg voor een goed contact met de aanbieders van NME- producten.

13

• Scholen ontvangen geoormerkt geld van het Rijk voor Cultuur en niet voor NME. • Keunstwurk wordt door de Provincie Fryslân gesubsidieerd. Gemeenten betalen daar bovenop nog een bedrag per leerling voor Cultuur. Dit is een andere bekostigingssystematiek dan NME. De resultaten van bovengenoemde punten en de interviews uit de steekproef dienden als input voor de volgende kwantitatieve fase. Verloop UurNatuur en pilotproject Na de steekproef is de “ideaalsituatie” bijgesteld naar een haalbaar NME- aanbod per bouw. Het doel blijft gelijk namelijk 100% NME- bereik van ieder kind. Het aanbod wordt per bouw aangeboden. Dit past praktisch beter bij de organisatie van de scholen vanwege het werken in combinatiegroepen. En biedt scholen de mogelijkheid om keuzes te maken uit het NME aanbod. De verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat iedere leerling systematisch wordt bereikt met NME ligt bij de school. Het aanbieden van een keuzemenu zoals ze dat gewend zijn bij UurCultuur, is een uitdrukkelijke wens van de scholen. De scholen betalen bij deelname een eigen bijdrage per activiteit voor deelname. Als pilotproject voor schooljaar 2010-2011 is gekozen voor het optuigen van “UurNatuur” (zie bijlage 3). Per bouw is een NME- keuzemenu opgesteld (kleuterbouw, onderbouw, middenbouw en bovenbouw). Dit betekent 4 x een keuzemenu. Hiervoor moest meer aanbod gecreëerd worden en waren meer gidsen nodig. Verder moest er een extra module ontwikkeld worden voor de website en excursies en educatief materiaal ontwikkeld worden om voldoende educatief ondersteunend materiaal te kunnen aanbieden. Een aantal groene instellingen en terreinbeheerders is gevraagd om mee te helpen aan de invulling van de UurNatuur menukaart. De groene instellingen waren hiertoe van harte bereid. In onderstaande schema is de toename in “volume” van het aanbod van De Klyster te zien. Aanbod NME-Centrum De Klyster 2009-2010 3x 8x 3x 14

Natuur in de Klas, 1487 deelnemers = 131 Excursie, 2920 deelnemers overig (Wecycle, Dierenbescherming, Voorleesproject) verschillende activiteiten

Aanbod NME-Centrum De Klyster 2010-2011 8x 13 x 3x 22

Natuur in de Klas, 2147 deelnemers = 166 Excursies, 4292 deelnemers overig (Eerlijk duur het Langst, Voorleesproject, NFW themabijeenkomst) verschillende activiteiten

Het totaalaanbod is met 57% gestegen t.o.v. vorig schooljaar. Deelname aan Natuur in de Klas is met 45% gestegen t.o.v. vorig schooljaar. Deelname aan Excursies is met 46% gestegen t.o.v. vorig schooljaar.

14

Belangrijke uitkomsten Pilot UurNatuur: • Scholen zijn enthousiast over het UurNatuur-aanbod, het aantal deelnemers aan de excursies en Natuur in de Klas is sterk gestegen. • Scholen laten nu al weten dat ze UurNatuur een overzichtelijk aanbod vinden. • De scholen schrijven massaal in met als gevolg meer werk om o.a. de planning en de logistiek rond te krijgen. • UurNatuur vergt van het personeel op kantoor meer tijd: vrijwilligerscoördinatie, logistieke planning, financiële administratie, communicatie en afspraken groene instellingen. Kortom de overhead stijgt en de backoffice moet aangepast. • Bij het ontwikkelen van activiteiten moeten eveneens digitale lesbrieven en evaluatieformulieren ten behoeven van de kwaliteitsbewaking ontwikkeld worden. • De systematiek van het cultuuraanbod “UurCultuur” is voor NME goed te vertalen naar UurNatuur. • Het “Basispakket” is goed om te zetten naar “UurNatuur”. In het UurNatuur programma kan het gemeentelijk project met duurzaamheids thema worden opgenomen. • Groene instellingen willen graag gebruik maken van het scholennetwerk van De Klyster om hun activiteiten te promoten bij het basisonderwijs. Voor deze samenwerking is in het schooljaar regelmatig overleg nodig (financieel, logistiek, kwaliteit en organisatorisch). • De Klyster heeft tijdens de pilot extra menskracht ingezet om de scholen te kunnen bedienen met een groter aanbod. Zonder deze extra menskracht was het niet mogelijk om de 22 verschillende activiteiten te organiseren en uit te voeren. • Het aanbieden van meer excursies vereist extra coördinerende taken en administratieve ondersteuning. • Het streven naar 100% bereik van ieder kind vereist nog meer ambassadeurswerk richting de scholen. Om de uitkomsten van de pilot UurNatuur te kunnen generaliseren naar de basisscholen in Noordoost Friesland, is een grootschalig onderzoek gedaan onder alle scholen.

15

Verloop Enquête scholen, Vriend van De Klyster systeem In januari 2011 hebben alle scholen een set formulieren toegestuurd gekregen (bijlage 4). Om goed te achterhalen en te checken wat er onder scholen leeft, met betrekking tot duurzaamheid en NME in relatie tot het aanbod UurNatuur van De Klyster. De scholen kregen een lijst met algemene vragen over de school en een verzoek om te bepalen wie binnen het team de NME- contactpersoon voor de school gaat worden. Het tweede deel bestond uit stellingen en vragen over NME gebaseerd op de uitkomsten van de steekproef en het pilotproject. Het derde deel vraagt van iedere school of ze bereid zijn “Vriend van De Klyster” te worden voor een bedrag van € 10,00 + € 0,25 per leerling in ruil voor gratis uitleen van het educatief materiaal, deelname aan projecten en tegen gereduceerd tarief deelname aan excursies en Natuur in de Klas. Uitgaande van de respons van de enquête tot nu komt het volgende beeld naar voren. Belangrijke uitkomsten n.a.v. de enquête: • Iedere school heeft een NME- contactpersoon aangesteld. • Iedere school vindt NME belangrijk voor ieder kind en is van mening dat NME het beste kan worden gegeven buiten het klaslokaal via ontdekkend leren. 95% van de scholen weet dat NME een vast onderdeel van het schoolprogramma is. • Iedere school vindt NME een taak van ouders, school en maatschappij. Iedere school juicht het toe dat de gemeente een NME-Centrum faciliteert. • Het merendeel van de scholen (80%) geeft aan dat ze graag meer tijd en geld zouden willen hebben voor buitenactiviteiten. • De scholen ervaren allemaal een grote werkdruk en geven aan dat de inspectie hen vooral op taal en rekenen afrekent. • Alle scholen vinden dat De Klyster hen op een goede manier ondersteunt bij NME en geven aan behoefte te hebben aan kant en klare korte NME- projecten. Ongeveer de helft heeft behoefte aan een jaarlijkse leskisten markt. • Graag worden ze in april/mei voorafgaand aan het nieuwe schooljaar geïnformeerd over het aanbod. Als het kan willen scholen zelf digitaal opgeven. • UurNatuur wordt als een prettig overzichtelijk aanbod ervaren. • UurCultuur wordt door alle scholen op 1 school na gevolgd. Bijna alle scholen (91%) zijn tevreden over de pilot UurNatuur, 9% heeft hierover (nog) geen mening. • De gidsen, de website en het lesmateriaal van De Klyster worden door 100% van de scholen positief beoordeeld. • Naast De Klyster worden ook de volgende organisaties ingeschakeld voor de uitvoering van NME van de school: Fryske Gea, Fiskershúske, Natuurmuseum Dokkum, Natuurschool Lauwersoog, Landschapsbeheer Friesland, Landbouwmuseum, Kruidhof, Fûgelwacht, Natuurmuseum Leeuwarden, Spitkeet Harkema.

16

• 89% geeft aan Vriend van De Klyster te willen worden. D.w.z. een vaste jaarlijkse vriendenbijdrage van 10 Euro betalen + 0,25 eurocent per kind en daar bovenop nog per activiteit betalen (excursies 1,50 tot 3 euro per kind en natuur in de klas rond 15 Euro per groep)

17

V.

Na het project NME-Nieuwe Stijl

Na de projectperiode van ruim twee jaar waarin veel geleerd is door het uitgebreide onderzoek en het pilot project, komt het moment om een keuze te maken. De belangrijkste vraag is: “Hoe gaat De Klyster verder” en wat zijn de consequenties. Hieronder staan drie scenario’s kort beschreven. Opgemerkt moet worden dat De Klyster vier uitgavenposten onderscheidt: 1. Basisvoorziening met het basispakket. Gefinancierd uit de basisbegroting, betaald door de drie klystergemeenten 2. Gemeentelijk Project. Deels gefinancierd door de klystergemeenten aangevuld met extra financiële middelen. 3. Ontwikkeling & Groei. Gefinancierd door extra financiële middelen 4. Aanbod excursies. Gefinancierd door de scholen en bijdragen subsidies en sponsoring. Het pilot project UurNatuur 2010-2011 is te vergelijken qua kosten en aanbod met scenario 2b.

18

Scenario 1: De Klyster Basisvoorziening (inclusief Basispakket) = Oude werkwijse • • • • • • •

De gemeenten houden De Klyster als basisvoorziening in stand. Vergelijkbaar met de situatie van voor 2005, met zelfde menskracht en middelen. Scholen maken gebruik van het Uitleencentrum en maximaal 5 activiteiten. Ambitie: 100% bereik van alle scholen in Noordoost Friesland. Scholen zijn verantwoordelijk voor 100% bereik van iedere leerling. Scholen doen facultatief mee Worden geen excursies aangeboden

Wat kan hiervoor geboden worden: 1. Basisvoorziening De Klyster - Natuur in de Klas 2 x per jaar - Themabijeenkomst 2x per jaar - Incidentele actie (Voorleesdag, Himmeldei) - Uitleen educatief materiaal - NME-Centrum + personeel Begroting: € 47.205,00 Bijdrage gemeenten aan Uitleencentrum & Basispakket Bijdrage scholen (Natuur in de Klas) Omgerekend Gemeenten: Scholen:

5.000,00 940,00

- financieren De Klyster (€ 8,12 per kind), waarvan € 5.000 voor het aanbod aan de scholen is (omgerekend € 0,88 per kind) - dragen € 940,00 bij (omgerekend € 0,16 per kind)

19

Scenario 2a: Basisvoorziening De Klyster + Aanbod UurNatuur afgeslankte vorm De Klyster biedt 80 excursies aan • De gemeenten houden De Klyster als basisvoorziening (inclusief basispakket) in stand met een breed excursieaanbod richting de scholen. • NME-aanbod van De Klyster en Groene instanties is schoolbreed • Capaciteit aanbod bereik 44% van alle leerlingen. Dit houdt in dat scholen bij andere instanties dan De Klyster groene activiteiten inkopen. • Ambitie 100% bereik van alle leerlingen in Noordoost Friesland. • Scholen zelf verantwoordelijk voor 100% bereik van iedere leerling. • Scholen doen facultatief mee en leveren een NME-contactpersoon. • Scholen en derden kunnen Vriend van De Klyster worden. • Voor het NME aanbod geldt: Vol = Vol Wat kan hiervoor geboden worden: 1. Basisvoorziening De Klyster - Natuur in de Klas 2 x per jaar - Scholingsbijeenkomsten gekoppeld aan een activiteiten - Incidentele actie (Voorleesdag, Himmeldei) - Uitleen educatief materiaal - NME-Centrum + personeel Begroting: 47.205,00 Euro Bijdrage gemeenten aan Uitleencentrum & Basispakket 5.000,00 Bijdrage scholen (Natuur in de Klas) 940,00 Omgerekend Gemeenten: - financieren de basisvoorziening, waarvan € 5.000 voor het aanbod aan de scholen is (omgerekend € 0,88 per kind) Scholen: - dragen 940,00 euro bij (omgerekend € 0,16 per kind) 2. Aanbod Scholen - Excursies 20 buitenexcursies per bouw = 4 x 20 = 80 excursies Begroting: € 22.290,00 Kosten aanbod excursies Bijdrage scholen + Vriendeninkomsten Tekort

22.290,00 6.031,25 € 16.258,75 (dit tekort moet worden opgevangen door subsidie, sponsoring, andere bijdragen)

Omgerekend Gemeenten: - financieren niet voor het aanbod aan excursies Scholen: - dragen € 6.031,25 bij (omgerekend € 1,06 per kind) Totale begroting Scenario 2a = € 69.495,00 • De gemeenten houden De Klyster met de basisvoorziening in stand (€ 8,12 per kind) • Het aanbod richting school bestaat uit de Basisvoorziening en UurNatuur, waarvoor extra geld nodig is van € 16.258,75 op jaarbasis • Scholen dragen totaal € 6.971,25 bij (€ 1,22 per kind) • Gemeenten dragen € 5.000 bij (€ 0,88 per kind) aan de basisvoorziening

20

Scenario 2b: Basisvoorziening De Klyster + Aanbod UurNatuur zoals pilot De Klyster biedt 160 excursies aan: Zoals tijdens de pilot UurNatuur • De gemeenten houden De Klyster als basisvoorziening (inclusief basispakket) in stand met een breed excursieaanbod richting de scholen • NME-aanbod van De Klyster en Groene instanties is schoolbreed • Capaciteit aanbod bereik 88% van alle leerlingen. • Ambitie 100% bereik van alle leerlingen in Noordoost Friesland. • Scholen zelf verantwoordelijk voor 100% bereik van iedere leerling. • Scholen doen facultatief mee en leveren een NME-contactpersoon. • Scholen en derden kunnen Vriend van De Klyster worden. • Voor het NME aanbod geldt: Vol = Vol Wat kan hiervoor geboden worden: 1. Basisvoorziening De Klyster - Natuur in de Klas 2 x per jaar - Scholingsbijeenkomsten gekoppeld aan een activiteiten - Incidentele actie (Voorleesdag, Himmeldei) - Uitleen educatief materiaal - NME-Centrum + personeel Begroting: € 47.205 Bijdrage gemeenten aan Uitleencentrum & Basispakket 5.000,00 Bijdrage scholen (Natuur in de Klas) 940,00 Omgerekend Gemeente: - financieren de basisvoorziening, waarvan € 5.000 voor het aanbod aan de scholen is (omgerekend € 0,88 per kind) Scholen: - dragen € 940,00 bij (omgerekend € 0,16 per kind) 2. Aanbod Scholen - Excursies 40 buitenexcursies per bouw = 4 x 40 = 160 excursies Begroting: € 44.580 Kosten aanbod excursies Bijdrage scholen + Vriendeninkomsten Tekort

44.580,00 10.451,25 € 34.128,75 (dit tekort moet worden opgevangen door subsidie, sponsoring, andere bijdragen)

Omgerekend Gemeenten: - financieren niet voor het aanbod aan excursies Scholen: - dragen € 10.451,25 bij (omgerekend € 1,83 per kind) Totale begroting Scenario 2b = € 91.785 • De gemeenten houden De Klyster met de basisvoorziening in stand (€ 8,12 per kind). • Het aanbod richting school bestaat uit de Basisvoorziening en UurNatuur, waarvoor extra geld nodig is van € 34.129 op jaarbasis • Scholen dragen totaal 11.391 euro bij (€ 2,00 per kind). • Gemeenten dragen € 5.000 bij (€ 0,88 per kind) aan de basisvoorziening

21

Scenario 3*: 100% bereik van alle basisschoolleerlingen Kosten: onbekend aangezien er een vervolgtraject nodig is. UurNatuur + Groen Diploma moet op organisatie en financiën nader onderzocht en ontwikkeld worden. Hiervoor is tijd, menskracht, deskundigheid en geld nodig. Doel: Ieder kind ieder jaar minstens 1 keer naar buiten. Het idee is dat De Klyster als een soort makelaar fungeert tussen instanties die natuuractiviteiten aanbieden en de afnemers, in dit geval de scholen (vergelijk de organisatie van UurCultuur). De Klyster zelf heeft niet voldoende capaciteit en volume om voldoende aanbod te bieden opdat alle leerlingen ieder jaar bereikt worden, daar zijn andere aanbieders voor nodig. Dit traject vereist o.a. samenwerking met andere groene instanties in Noordoost Friesland. Verder valt te denken aan het vergroten van het bedieningsgebied (bijv. gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel). * UurNatuur is een keuzemenu waaruit iedere jaargroep ieder jaar een excursie moet kiezen. Het aantal keer dat een kind bereikt wordt, wordt bijgehouden in het leerlingvolgsysteem. Aan het eind van de basisschoolcarrière ontvangt het kind een Groen diploma.

Slotsom scenario’s Voor alle scenario’s geldt dat De Klyster ieder jaar een groot NME-project met een duurzaamheidsthema organiseert. Dit is qua onderwerp afhankelijk van de actualiteit en thema’s die door het gemeentebeleid worden ingegeven. Voor de uitvoering van een NME-project is De Klyster afhankelijk van extra geldstromen. Voorts blijft het uitleencentrum voor scholen beschikbaar. De focus bij de collectie ligt op aanschouwelijk, uniek en practicum materiaal dat niet te downloaden is en te duur is voor scholen om in grote hoeveelheden zelf aan te schaffen.

22

Aanbevelingen Op grond van de uitkomsten van het onderzoek en de haalbaarheid op korte termijn doet de Stuurgroep van De Klyster de volgende vier aanbevelingen. Aanbeveling 1: Kiezen voor Scenario 2b vanaf schooljaar 2012-2013 De Stuurgroep van De Klyster stelt voor om te kiezen voor scenario 2b. De volgende argumenten maken dat scenario 2b de voorkeur heeft.  UurNatuur is ingezet als pilotproject en kan op korte termijn met de extra middelen van scholen en sponsoren/subsidies daadwerkelijk gerealiseerd worden.  Het UurNatuur- aanbod uit de pilot heeft 89% van de scholen doen besluiten om “Vriend van De Klyster” te worden voor een vast bedrag per schooljaar. UurNatuur krijgt nu een vaste plek op de begroting van de school en dat is een eerste stap op weg naar een vaste plek in het curriculum. In de Lumpsumfinanciering van de basisscholen is wel ruimte voor een vriendenbijdrage van 10 Euro + 0,25 per jaar per leerling. Daarnaast betalen scholen een deelnemersbijdrage per activiteit. Hiermee krijgt NME een vaste plek op de begroting van scholen.  Scenario 2b van UurNatuur volgt dezelfde systematiek als het bij iedere school bekende UurCultuur systeem. Hierdoor wordt geprofiteerd van de naamsbekendheid van UurCultuur (niet verplicht, wel zeer aanbevolen en aantrekkelijk door een ruim keuzemenu).  Alle scholen geven aan dat er behoefte is aan een keuzemenu met gefaciliteerde NMEactiviteiten per bouw. Met scenario 2b kan een flink gedeelte van de leerlingen (88 %) bereikt worden.  Verreweg de meeste scholen werken met combinatieklassen. De systematiek uit scenario 2b past goed bij de schoolorganisatie (aanbod per bouw).  Scholen hebben aangegeven dat ze de vrijheid wensen om ook NME- aanbod van andere instanties af te nemen. Een aantal groene instanties is bij scenario 2b al opgenomen.  Met het huidige vrijwilligersbestand van natuurgidsen én de huidige samenwerking met groene instanties, is De Klyster in staat om maximaal 160 excursies te organiseren. Aanbeveling 2: Kiezen voor een NME-aanbod per bouw De Stuurgroep van De Klyster stelt voor om de ambitie (ideaalsituatie) om alle leerlingen 8 x per basisschoolcarrière te willen bereiken bij te stellen naar “4x naar buiten voor ieder kind”. Dit moet een facultatief karakter hebben. UurNatuur heeft tijd nodig om een vaste plek te krijgen in het curriculum en het beleid van de school. Ambassadeurswerk richting scholen en bovenschools management wordt voortgezet. De scholen hebben een stap in deze richting gezet door het aanstellen van een vaste NME-contactpersoon per school en het aangaan van het vriendenlidmaatschap. Het uitdragen van de ambitie 100% bereik van de leerlingen blijft de missie van De Klyster, maar een hoofdverantwoordelijkheid van de scholen. Met deze capaciteit van menskracht kunnen we 88 % van de leerlingen bereiken. Ook de werving van Klystervrienden gaat door.

23

Aanbeveling 3: Starten vervolgtraject t.b.v. invoering Groen Diploma (scenario 3) De Stuurgroep adviseert om een vervolgtraject te starten . Het Groene Diploma is nog steeds een origineel idee en een goede optie om bij zowel gemeenten als scholen NME te borgen. Voorstel is om o.a. te onderzoeken of het Groene Diploma gekoppeld kan worden aan het leerlingvolgsysteem. Voorstel is ook om te onderzoeken of een bundeling van NME-aanbod van de verschillende NME-aanbieders in Noordoost Friesland tot de mogelijkheid behoort. De Klyster zou daarbij als makelaar kunnen fungeren. Het optuigen van een groen overleg zou daartoe een eerste stap kunnen zijn. Evenals samenwerking tussen meerdere gemeenten. Aanbeveling 4: Sponsorgelden genereren De Stuurgroep adviseert om naast de financiële bijdrage van scholen en gemeenten ook te zoeken naar sponsoren. Daartoe is sponsorbeleid opgesteld door de Stuurgroep dat inmiddels de goedkeuring heeft gekregen van de colleges van de drie klystergemeenten.

Nieuw Koers Het is van belang dat kinderen van jongs af aan de natuur beleven met hoofd, hart en handen. Alleen op deze manier ontwikkelen kinderen een band met de natuur, een voorwaarde om nu en later respectvol met de natuur om te gaan. Wetenschappelijk is aangetoond dat kennismaking met de natuur op jonge leeftijd, aantoonbaar positief effect heeft op de wijze waarop mensen op latere leeftijd hun omgeving waarderen. Bovendien levert buitenspelen en oog hebben voor al dat moois, de kinderen veel plezier op en is het goed voor de gezondheid. De vanzelfsprekendheid waarmee vorige generaties opgroeiden te midden van de mooie natuur is lang niet meer voor alle kinderen de realiteit. De regio verandert en de jeugd verandert. Wat blijft is de noodzaak om het landschap te beleven, te kennen en er iets van te weten. Kennis en waardering voor de omgeving zorgen voor welzijn en gezondheid. Daar ligt een maatschappelijk belang én een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Betrokken burgerschap, duurzaamheid, jeugd, gezond gedrag, aandacht voor het landschap in de eigen regio zijn belangrijke speerpunten in het gemeentelijk beleid van Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. De Klystergemeenten nemen hun verantwoordelijkheid en zetten in op preventie en kiezen daarbij heel duidelijk voor natuur- en milieueducatie voor de jeugd als beleidsinstrument. Schooldirecties en docenten hebben aangegeven behoefte te hebben aan een gevarieerd NMEaanbod, waarmee ze de natuur in de klas kunnen halen en waarmee ze met de klas de natuur in kunnen trekken. Daarnaast geven scholen aan behoefte te hebben aan gefaciliteerde projecten op het gebied van NME met een duurzaamheidsthema. Schooldirecties geven aan dat De Klyster een belangrijke partner is. Gezien de resultaten van het onderzoek “NME-nieuwe Stijl” adviseert de stuurgroep van De Klyster om te kiezen voor een nieuwe koers. In de nieuwe koers verschuift de ambitie van 100% bereik van de scholen, naar 100% bereik van ieder kind. De scholen zijn eindverantwoordelijk voor het systematisch bereiken van hun leerlingen. NME-Centrum De Klyster levert een bijdrage om deze ambitie te bereiken in de vorm van UurNatuur, scenario 2b als opstap naar een Groen Diploma voor ieder basisschoolkind.

24

UurNatuur wordt de nieuwe naam voor de activiteiten die De Klyster organiseert voor het basisonderwijs.

25