rapportage F&C Investments
In dit nummer… ■ Peper in ondernemingsbestuur in Azië: F&C op pad ■ ¡Ándale! Duurzaam ‘fast food’ op z’n Mexicaans ■ De toegevoegde waarde van de natuur:
ecosystemen vertaald naar aandeelhouderswaarde ■ Werkt het niet? Doe er iets aan! F&C maant toezichthouders in Brazilië, Duitsland en de EU over rechten minderheidsaandeelhouder
Expect excellence
■ Instappen maar! Duurzaam vervoer voor het
voetlicht: -T reinen, vliegtuigen en auto’s: wat is nu schoon en wat niet - Alternatief leven: hybride tegen brandstofcel - Achter het stuur: hoe lobbyen bedrijven bij de overheid? - Uitstootvergunningen luchtvaart: klaar voor vertrek
3e kwartaal 2008
reo® rapportage
Onze filosofie reo® staat voor responsible engagement overlay: ■ Benutten van het aandeelhouderschap van onze klanten ter stimulering van betere zakelijke prestaties op de lange termijn door sterker beheer van risico’s op het gebied van milieu, maatschappij en goed ondernemingsbestuur;
■ Uitoefenen van onze invloed via stemrecht en actief aandeelhouderschap met behulp van de vaardigheden van een van de grootste gespecialiseerde duurzaamheidsteams ter wereld; ■ Volledig implementeren van de Principles for Responsible Investment (PRI) van de Verenigde Naties.
Waarom dit verslag? Onze plicht aan u F&C vertegenwoordigt u in de contacten met ondernemingen over milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur. Uw pensioenfonds heeft uw portefeuille aan ons toevertrouwd. Aan ons de taak om ervoor te zorgen dat de door u in portefeuille gehouden ondernemingen verantwoorde werkwijzen hanteren en hun activiteiten ontplooien met het oog op succes op de lange termijn. Als uw vertegenwoordiger hebben wij een belangrijke verplichting aan u. Wij moeten in het oog houden hoe ondernemingen: 1) Met uw geld hun toekomstige groei denken te realiseren; 2) De bedrijfsrisico’s beheren en minimaliseren, waaronder ook de risico’s die samenhangen met milieu, maatschappij en goed bestuur; 3) Op langere termijn het financiële rendement veiligstellen.
Wat betekent dit in de praktijk? Dit betekent dat wij, als uw vertegenwoordiger, actief de dialoog aangaan met het senior management van de ondernemingen in uw portefeuille(s), dat wij luisteren naar wat dat senior management te zeggen heeft en uw punten van zorg overbrengen.
Daarnaast kan dit ook betekenen dat wij die ondernemingen in voorkomende gevallen aansporen het beter te doen. In het algemeen geldt dat wij daarbij ook onze stemrechten – úw stemrechten – uitoefenen op algemene en buitengewone vergaderingen van aandeelhouders van ruim 3000 ondernemingen wereldwijd.1
Transparantie: het mes snijdt aan twee kanten Van ondernemingen eisen wij transparantie als verantwoord ondernemer, dus van ons mag u hetzelfde verwachten. Als de uiteindelijke eigenaar van de ondernemingen in uw spaar- en pensioenportefeuilles hebt u het recht te weten wat ondernemingsdirecties in uw naam doen met het geld dat u aan hen hebt toevertrouwd. En u hebt evenzeer het recht te weten hoe wij uw belangen hebben vertegenwoordigd. Bij F&C vatten wij deze verantwoordelijkheid uiterst serieus op. In dit kwartaalverslag geven wij tekst en uitleg over de vragen en opmerkingen die wij namens u bij ondernemingsdirecties hebben neergelegd, zodat zij weten wat hun aandeelhouders bezighoudt. U vindt een elektronische versie van dit verslag op: www.fandc.nl.
reo® wordt bedreven namens:
2
Dat geldt voor alle fondsen waarvan F&C het directe beheer verzorgt en voor diverse andere institutionele cliënten die F&C hebben opgedragen namens hen te stemmen. Bij sommige institutionele cliënten is de uitoefening van stemrecht gescheiden.
1
3e kwartaal 2008
Introductie Bij het afsluiten van dit nummer stonden de financiële markten in het teken van de grootste crisis sinds de beurskrach van 1929. Bekende bedrijfsnamen die ogenschijnlijk binnen een paar dagen van de kaart werden geveegd; politici en centrale bankiers die worstelden met de juiste aanpak. De schokgolven zijn over de hele wereld nog volop voelbaar en er hangt ons mogelijk nog veel meer boven het hoofd. Het is daarom nog te vroeg om te zeggen hoe diep en langdurig de schade wordt. Duidelijk is echter wel dat aan de crisis een fundamenteel falen van ondernemingsbestuur ten grondslag ligt. Banken en andere financiële instellingen hebben zich laten meetrekken in de slag om talent en groei. Er kwam een bonusstructuur die bestuurders en werknemers beloonde voor het nemen van absurde risico’s. De plotselinge eindafrekening zorgde voor een implosie die het vertrouwen volledig heeft weggeslagen. De markten zijn totaal verlamd en functioneren niet meer en de crisis dreigt van de financiële wereld naar de reële economie over te slaan.
De ineenstorting valt samen met de laatste weken voor de Amerikaanse verkiezingen; de verkiezingsretoriek richt zich nu met name op het onheil van deregulering. Lering kan op allerlei terreinen worden getrokken: behalve doordachtere wet- en regelgeving, ook betere verantwoording van het management aan het bestuur en van het bestuur aan de aandeelhouders. Met alleen regels voorkom je echter geen crisis ofwel, in de onnavolgbare woorden van Robert Jenkins: ‘We will not outlaw greed and cannot legislate against stupidity’.2 Een gezond economisch systeem staat of valt met ‘checks and balances’. Dat geldt ook voor de discussies, kritische aandacht en het direct aanspreken die samengaan met actief aandeelhouderschap, transparante ondernemingen en een sterk ondernemingsbestuur
Karina Litvack –
Director, Head of Governance & Sustainable Investment F&C Management Limited
In dit nummer… Terugblik
6-8
- Samenvattend verslag internationaal - F&C op de bres voor de rechten van de aandeelhouder in Brazilië, Duitsland en Europa - Succes in Latijns-Amerika: Mexicaanse fast-food gigant Alsea gaat voor duurzaam
Blik op goed ondernemingsbestuur: Azië
9-10
- Traditie loslaten in Japan - Voor goud gaan in China – in de governance-marathon - Corruptie in Korea: hoe lang duurt het feest nog? - Risico van verwatering in Singapore en Hong Kong
Blik op ecosysteemdiensten
11-12
- Wat kunnen ecosysteemdiensten beleggers nu schelen? - Grondstoffenwinning: uit de grond maar wel met behoud van de biodiversiteit - Biobrandstoffen en palmolie: goed, slecht of om het even? - Dorst in de wereld: F&C voelt bedrijven aan de kaak over watergebruik
Blik op duurzaam vervoer
13-16
- Kosten omhoog, strengere regels en de consument verandert van gedachten - Vervoerstechnologie: wat is schoon, wat niet en wat zit eraan te komen? - Hybride of brandstofcel? - Achter het stuur: hoe lobbyen bedrijven bij de overheid?
'Searching for the calm after the storm’, Investment Week, 22 september 2008
2
3
reo® rapportage
In dit rapport opgenomen ondernemingen Terugblik
blz. 6-8
Bedrijf
Landen
Alsea
MX
Bedrijf
Aracruz
BR
BAE Systems
VK
Continental AG
DE
Kulim
MY
Deutsche Telekom
Landen
Bedrijf
Landen
Bedrijf
Levi Strauss
VS
Shaeffler Group
DE
Gap Inc
VS
Marks & Spencer
VK
Sime Darby
MY
Hennes & Mauritz
SE
Hellenic Telecommunication Organisation (OTE)
GR
Tesco
VK
Votorantim Celulose e Papel (VCP)
BR
Ondernemingsbestuur – Azië Bedrijf
Landen
Landen
DE
Bedrijf
blz. 9-10 Landen
Bedrijf
Landen
Bedrijf
Landen
China Mobile
CN
Hyundai Heavy Industry
KR
Mitsubishi Holdings
JP
SK Holdings
KR
China Shenhua
CN
Hyundai Motor
KR
Mitsui Corp
JP
Sumitomo Metals
JP
CNOOC
CN
Hyundai Steel
KR
Nippon Oil
JP
Takeda Pharmaceuticals
JP
Doosan Heavy Industries
KR
Idemitsu Kosan
JP
PetroChina
CN
Ecosysteemdiensten
blz. 11-12
Bedrijf
Landen
Ahold
NL
ENI
Bedrijf
Landen
Bedrijf
Landen
Bedrijf
Anglo American
VK
BHP-Billiton
AU
BP
VK
Cairn Energy
VK
Freeport McMoran Copper & Gold Inc
Carrefour
FR
Golden Agri-Resources
CEMEX
MX
Holcim
CH
Pepsico
VS
Vedanta Resources
VK
Chevron Corporation
VS
Idemitsu Kosan Co Ltd
JP
Petrobras
BR
Unilever
NL
China Shenhua
CN
Inpex Holdings
JP
PetroChina
CN
Xstrata
VK
CNOOC
CN
IOI Corporation Berhad
Rio Tinto
VK
Lafarge
FR
Rosneft
RU
Evraz
RU
Lonmin
VK
Royal Dutch Shell
NL
ExxonMobil
VS
LVKOIL
RU
Samling
MY
Marathon Oil Corporation
VS
Sime Darby
MY
VS
Norilsk Nickel
RU
StatoilHydro
NO
SG
Novatek
RU
Total
FR
MY
Sector – Duurzaam vervoer Bedrijf
Aisin Seiki
Landen
JP
Landen
IT
Bedrijf
Continental
blz. 13-16 Landen
DE
Bedrijf
Landen
Hyundai Motor
KR
Bedrijf
Landen
Samsung Heavy Industry
KR
Autoliv
SE
Energy Conversion Devices
VS
Johnson Matthey
VK
Siemens
DE
BAA
VK
Ford Motor Company
VS
Landi Renzo
IT
Shimano
JP
BAE Systems
VK
General Motors
VS
Network Rail
VK
Tata Motor
IN
Boeing
VS
Giant Manufacturing
TW
Nissan
JP
Toyota
JP
Canadian Pacific
CA
Honda
JP
Renault
FR
Umicore
BE
Chrysler
VS
Hyundai Heavy Industry
KR
Rolls Royce
VK
Zap Cards
VS
4
3e kwartaal 2008
Activiteitenverslag – Hoe reo® helpt bij de implementatie van PRI F&C bereikt met haar responsible engagement overlay een diepere en bredere betrokkenheid dan wie dan ook. Ook helpt F&C haar cliënten de Principles for Responsible Investment (PRI) van de Verenigde Naties te implementeren. Wij onderscheiden ons door: ■ Ons 16-koppig team van specialisten op het gebied van goed ondernemingsbestuur en maatschappelijk verantwoord ondernemen, dat in staat is de portefeuilles volledig te bewaken op risico’s met betrekking tot milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur en om waar nodig diepgaand en langdurig met individuele ondernemingen in gesprek te gaan;
■ Internationale betrokkenheid in alle markten; ■ Volledige benutting van stemrecht. F&C oefent het stemrecht uit op alle aandelen van cliënten wereldwijd en doet hier maandelijks verslag van.
Aantal aangesproken ondernemingen dit kwartaal Programma Goed ondernemingsbestuur 117
Bedrijfsethiek 204
Duurzaamheid: Beheer en verslaglegging 111
Milieubeheer 73
Diensten ecosystemen
46
Klimaatverandering 219
Arbeidsomstandigheden 73
Mensenrechten
49
Volksgezondheid
38 0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
220
200
Totaal aantal aangesproken ondernemingen dit kwartaal
501
3
Aantal landen
45
Aantal vergaderingen waar is gestemd
832
4
Brieven aan directie over ondernemingsbestuur
Geografische verdeling
Overleg met ondernemingen
VK
23%
Bestuursleden6
20
Europa vasteland
14%
Noord-Amerika
32%
Vertegenwoordiger onderneming (niet-bestuurslid)
67
Azië (ex Japan)
20%
Japan
4%
Overig
7%
In deze tabel vindt u het land van vestiging van ondernemingen die F&C in het afgelopen kwartaal actief heeft aangesproken op hun beleid.
Moties bij aandeelhoudersvergaderingen Voor
Een overzicht van het aantal keren dat F&C het afgelopen kwartaal met ondernemingen in overleg is getreden, persoonlijk en telefonisch.
Redenen voor stem tegen directie
87%
Directie en Raad van Bestuur
50%
Tegen
7%
Bezoldiging
15%
Onthouden
6%
Kapitaal
20%
Een overzicht hoe F&C het afgelopen kwartaal heeft gestemd.
3 4 5 6
4355
Ondernemingen kunnen op meerdere beleidspunten zijn aangesproken. Dat wil zeggen, vergaderingen waarvoor F&C steminstructies heeft afgegeven. Gegevens voor de periode 01/06/08 tot en met 31/08/08. Gegevens voor dit kwartaal voor de periode 16/06/08 tot en met 31/08/08. Inclusief benoemde statutaire directeuren in de Verenigde Staten
Fusies/reorganisaties
2%
Beschermingsconstructies
0%
Aandeelhoudersmoties
8%
Overige
5%
Een overzicht van redenen waarom F&C zich het afgelopen kwartaal tegen de directie heeft uitgesproken.
5
reo® rapportage
Terugblik Samenvattend verslag internationaal Op de jaarlijkse conferentie van JANA, een toonaangevende Australische beleggingsadviesgroep, heeft F&C 270 pensioenfondsbeheerders en beleggingsadviseurs toegesproken. Voor het eerst in de geschiedenis van JANA stond duurzaam beleggen op de agenda. Duurzaam beleggen mag zich verheugen in een groeiende interesse in Australië, nu het land worstelt met de ernstigste droogteperiodes ooit en nu klimaatverandering steeds meer aandacht krijgt van politiek en burger. Centraal in onze presentatie stond de ervaring die wij hebben met het integreren van duurzaamheidsthema’s in onze beleggingsstrategieën, naast de beleggingskansen die worden geboden door klimaatvriendelijke technologieën en aanpassingen.
F&C was verder ook een van de sprekers op de in Korea gehouden jaarvergadering van ondertekenaars van de PRI van de Verenigde Naties. Wij namen als gespreksleider deel aan forumdiscussies over omkoping en corruptie, het Extractive Industries Transparency Initiative en duurzaamheid in de sectoren verzekeren en mijnbouw. Eenmaal in Seoul hebben wij ook uitgebreide gesprekken gevoerd met zes belangrijke Koreaanse ondernemingen, met name over het beheer van de toeleveringsketen en klimaatveranderingen. Nadere informatie over deze bijeenkomsten is te vinden op pagina’s 9-10 en 13-16.
6
De reis ging ook naar Singapore en Maleisië, waar F&C deelnam aan de eerste International Corporate Social Responsibility Conference in Kuala Lumpur. Behalve dat wij tips hebben uitgewisseld met in Azië gevestigde beleggers, hebben wij zeven ondernemingen actief aangesproken, naast toezichthouders en lokale stakeholders als het Global Compact van de Verenigde Naties in Singapore en Maleisië. Tot de aangesproken ondernemingen behoorden onder andere Sime Darby en Kulim, twee belangrijke exploitanten van oliepalmplantages. Het gesprek ging over hoe zij palmolie als belangrijke grondstof voor biobrandstoffen kunnen produceren, terwijl hun activiteiten tegelijkertijd ook het milieu beschermen en de lokale gemeenschap ten goede komen.
3e kwartaal 2008
Terugblik kwartaal: belangrijkste acties F&C op de bres voor aandeelhouders rechten in Europa en Brazilië En ineens waren van de zomer de belangen van de minderheidsaandeelhouder in het geding. Overnames in Brazilië, Duitsland en Griekenland waren reden voor F&C om in de pen te klimmen naar de toezichthouders van Brazilië, de Comissão de Valores Mobiliários (CVM), de Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht (BaFin) in Duitsland en de Europese Commissie. Onderwerp: de bescherming van de kleine aandeelhouder. Deutsche Telekom lijfde zijn kleinere Griekse tegenhanger Hellenic Telecom (OTE) in; het Braziliaanse Votorantim Celulose e Papel (VCP), een pulp- en papierproducent, werd het eens met landgenoot Aracruz.
bracht de zwakke plekken van de informatieverschaffing in Duitsland pijnlijk aan het licht. F&C heeft er dan ook bij de toezichthouders op aangedrongen het toezichtskader te verbeteren en dit soort praktijken in de toekomst te voorkomen. Uiteindelijk wordt hiermee de efficiëntie van de markt ondergraven. Om precies te zijn hebben wij verzocht:7
■ Dat de Duitse toezichthouder BaFin de transparantie en informatieverschaffing over directe of indirecte belangen verbetert en zo ‘sluipende overnames’ voorkomt;
■ Dat de Europese Commissie onderzoekt of het bod van Deutsche Telekom voor OTE in strijd was met de Europese overnamerichtlijn, omdat het telecomconcern met de steun van de Griekse overheid heeft voorkomen dat het een verplicht bod moest uitbrengen;
■ Dat de toezichthouder in Brazilië, CVM, zich gaat In het eerste geval gooide Deutsche Telekom het op een akkoordje met de Griekse overheid. Het Duitse telecomconcern verwierf met een belang van slechts 25% de effectieve controle over OTE. De zeggenschap over Aracruz werd binnengehaald zonder dat de overnemende partij VCP hiervoor een premie aan de minderheidsaandeelhouders hoefde te overhandigen. VCP maakte hiervoor gebruik van een maas in de Braziliaanse wet. En het Duitse familiebedrijf Schaeffler Group, dat onder meer onderdelen voor versnellingsbakken maakt, overviel de markt met het nieuws dat met geheime derivatenaankopen een belang van 36% was verkregen in het Duitse banden- en auto-onderdelenconcern Continental AG. In principe allemaal keurig binnen de letter van de wet. Toch waren deze transacties in strijd met de geest van goed ondernemingsbestuur. Immers, in alledrie de gevallen werd de betaling van een fatsoenlijke overnamepremie aan de kleine aandeelhouder omzeild. Vooral het geval Schaeffler
Fast food-reus in Mexico: van filantropie naar duurzame bedrijfsstrategie Alsea is de belangrijkste exploitant van fast foodrestaurants in Mexico. Het concern beheert onder andere de franchises van bekende Amerikaanse merken als Starbucks Coffee en Burger King. In 2006 bestond het bereik uit 12 merken, bijna 20.000 werknemers en een geplande uitbreiding door heel Zuid-Amerika. Dit succes is, behalve door de aantrekkingskracht van Amerikaanse merken, ingegeven door een perceptie van kwaliteit en hygiëne. De risicobeheersystemen van Alsea konden de groei echter niet bijbenen, met name wat betreft duurzaamheid en reputatie. Alsea bleef ernstig achter bij activiteiten met hetzelfde logo in de VS. Behalve dat het internationale merk schade zou kunnen oplopen, stond de relatie met de Amerikaanse partners hierdoor onder druk.
Zie voor volledige bijdrage http://www.fandc.com/publicpolicy
7
buigen over de bescherming van de rechten van minderheidsaandeelhouders bij een overname. Volgens het huidige systeem kan een overname ‘gelaagd’ plaatsvinden. Dat wil zeggen dat een bedrijf zowel de overnemende partij als de grootaandeelhouder is. De kleine aandeelhouder heeft daarbij het nakijken. Het negeren van de rechten van de minderheids aandeelhouder is niet alleen slecht voor aandeelhouders op de korte termijn, maar ondermijnt ook het vertrouwen van beleggers in kapitaalmarkten die minder goed gereguleerd zijn. In een tijdperk van internationale financieringsstromen kunnen markten met een minder geloofwaardige governancestructuur het steeds moeilijker krijgen om kapitaalstromen aan te trekken. De kosten van kapitaal kunnen dan ook hoger komen te liggen. F&C ziet de veronachtzaming van de rechten van minderheidsaandeelhouders als een fundamenteel beleggingsrisico. Wij blijven ons er dan ook sterk voor maken in markten waar die rechten van de tafel worden geveegd.
Bovendien waren de bestaande systemen slecht toegesneden op de eisen van de Mexicaanse markt, waar het bedrijfsmodel van Alsea zich geconfronteerd ziet met een cultuur waarin men zo nauw niet kijkt bij de toepassing van arbeidsrecht en andere voorschriften, waar het anti-Amerikanisme nog immer voelbaar is en waar zich een opvallende obesitas-trend aftekent. Net als veel andere bedrijven in Latijns-Amerika nam verantwoord ondernemerschap bij Alsea vooral de vorm aan van filantropische activiteiten in de buurgemeenschappen. Zoveel werd ook duidelijk uit de maatschappelijke jaarrapportage, waarin de nadruk meer op liefdadigheidswerk lag dan op de bedrijfsstrategie en -praktijken. In 2006 heeft F&C Alsea gevraagd deze benadering te herzien en zichtbaar te maken hoe het bedrijf de risico’s voor milieu en maatschappij systematisch beheert.
7
reo® rapportage
Wij hebben Alsea daarbij aangespoord aan te haken bij internationale best practices door:
■ Een arbeidsomstandighedenbeleid in te stellen dat uitgaat van internationale conventies;
■ Doelstellingen te formuleren voor afvalverwerking en energie-efficiëntie;
■ Op de cliëntverpakkingen gegevens over voeding en gezond eten te vermelden. Verder hebben wij Alsea op het hart gedrukt gebruik te maken van de banden met de Amerikaanse franchisegevers, met hen samen te werken aan de risico’s ter plaatse en de integriteit van het merk hoog te houden.
In dat verslag wordt ingegaan op de systemen die de onderneming gebruikt in haar inzet voor het milieu. Ook de informatieverschaffing over de arbeidsomstandigheden is beter geworden: Alsea heeft een expliciet arbeidsrechtenbeleid geformuleerd en verstrekt gegevens over de diversiteit en het behoud van het personeelsbestand (een belangrijke factor in de fast food-sector, waar het verloop hoog is). Tot slot heeft het concern het reputatierisico bij de hoorns gevat: er is een nieuw voedingsprogramma geïntroduceerd en er worden gezonde voedingskeuzes aangeboden. Wij blijven Alsea volgen en leggen daarbij in het bijzonder de nadruk op de introductie van duidelijke prestatiedoelen, die vooralsnog ontbreken. Niettemin vormt de geboekte vooruitgang een positief voorbeeld van de integratie van duurzaamheid in de opkomende markten.
Binnen een periode van twee jaar heeft Alsea een verbeterd duurzaamheidsverslag over 2007 gepubliceerd.
Ook in het nieuws: F&C schiet… op corruptie Na herhaaldelijke beschuldigingen van omkoping en corruptie heeft BAE Systems in juni aangekondigd de aanbevelingen te zullen overnemen van de Woolf Committee. Deze onafhankelijke commissie onder leiding van Lord Woolf, de voormalige Lord Chief Justice, heeft zich gebogen over het ethische beleid en de processen van het Britse defensieconcern. Eerder dit jaar heeft F&C een bijdrage aan de Woolf Committee geleverd, waarin werd opgeroepen tot een heel scala nieuwe voorzorgsmaatregelen – vele daarvan komen terug in de uiteindelijke aanbevelingen van de Woolf Committee. BAE is van plan in de komende drie jaar alle 23 aanbevelingen van de Woolf Committee te implementeren.
Einde aan gedwongen kinderarbeid F&C heeft samen met ruim 60 beleggers en maatschappelijke groeperingen president Islam A. Karimov van Oezbekistan en de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice opgeroepen om een einde te maken aan gedwongen kinderarbeid bij de jaarlijkse katoenoogst in het Centraal-Aziatische land. Ook de vier grootste Amerikaanse detailhandels- en kledingconcerns drongen op hetzelfde aan met het oog op de groeiende bezorgdheid over het feit dat de Oezbeekse regering stelselmatig duizenden kinderen dwingt om op de katoenvelden te werken. Het land ziet zich inmiddels geconfronteerd met de uitzonderlijke situatie dat een tiental belangrijke detailhandelsconcerns, waaronder Tesco, H&M, Marks & Spencer, Levi Strauss en Gap Inc de inkoop van Oezbeekse katoen heeft gestaakt.
8
8
De volledige verklaring kunt u downloaden via www.fandc.com/climatewise.
F&C is van mening dat, om te voorkomen dat de belangrijkste exportsector van het land en gezinnen in een crisis storten, een actieve en langdurige inzet om kinderarbeid te beperken te prefereren valt boven een boycot. Detailhandelsconcerns hebben echter in dit geval de duimschroeven aangedraaid vanwege de centrale rol die de Oezbeekse overheid speelt in het ronselen van de kinderen.
F&C ‘wijzer’ over klimaatverandering F&C heeft haar eerste jaarlijkse ClimateWise Statement8 gepubliceerd. Daarin wordt belicht hoe F&C omgaat met de risico’s van klimaatverandering en inspeelt op de kansen, zowel middels interne activiteiten als via het vermogensbeheer van cliënten. De verklaring valt vrijwel samen met de afronding van het eerste jaar van de ClimateWise Principles, een verzameling actiepunten ondertekend door 40 verzekeraars en verwante organisaties, waaronder ook F&C, die allen hebben toegezegd iets te willen doen aan klimaatverandering en bereid zijn hun eigen prestaties op dit terrein openbaar te maken. Op een door Prince Charles georganiseerde receptie sprak Chief Executive van F&C, Alain Grisay, daarnaast ook een aantal topmensen toe van P8. Dit is een groep toonaangevende internationale pensioenfondsen die actie ondernemen op het gebied van klimaatverandering.
3e kwartaal 2008
Blik op… goed ondernemingsbestuur: Azië Onze doelstellingen
Verbeteren normen ondernemingsbestuur in Azië. Belangrijkste aandachtsgebieden zijn: ■■ Versterking
van de rechten van de minderheidsaandeelhouder, met name bij ondernemingen met één of meer grootaandeelhouders;
■■ Verbetering
niveau transparantie en informatieverschaffing;
■■ Verbetering
onafhankelijkheid van het bestuur en verantwoording aan minderheidsaandeelhouders;
■■ Terugdringing
omkoping en corruptie.
Het toneel Achterover leunen is er niet bij Ondernemingsbestuur in Azië gaat vooruit. Met horten en stoten weliswaar, maar de wet- en regelgeving, het toezicht en de transparantie zijn de afgelopen jaren over het geheel genomen verbeterd. Beleggers kunnen echter niet achterover gaan zitten. Ondernemingsbestuur blijft namelijk een van de belangrijkste risicofactoren in Azië, in Japan net zo goed als in China of India, ongeacht de staat van ontwikkeling van de economie. De belangrijkste zorgpunten zijn de zwakke rechten van de aandeelhouders (een situatie die in veel rechtsgebieden alleen nog maar erger wordt gemaakt door een weinig effectief en niet-onafhankelijk bestuur) en de diepgewortelde corruptie.
Uitoefening stemrecht en actief aandeelhouderschap: F&C op pad in de regio F&C heeft in 2008 in Azië vormgegeven aan het actief aandeelhouderschap door zowel bedrijven als toezichthouders in Azië intensief te benaderen. Dit deed F&C door middel van de uitoefening van stemrecht, brieven en bezoeken aan de regio. Tot nu toe zijn onder andere Japan, Korea, China, India, Maleisië en Singapore aangedaan.
Japan krijgt het vuur aan de schenen De activiteiten die in Japan zijn ontplooid, vloeien mede voort uit de publicatie van het eerste witboek over corporate governance in Japan, waarvan F&C een van de medeauteurs is. In dat White Paper on Corporate Governance in Japan van de Asian Corporate Governance Association (ACGA) worden diverse specifieke maatregelen aanbevolen voor de bescherming van de aandeelhoudersrechten, de verhoging van de transparantie en de versterking van het onafhankelijk bestuurstoezicht. Als reactie op het witboek heeft de beurs van Tokio een enquête onder buitenlandse beleggers gehouden. Hierin werd gevraagd naar hun mening over corporate governance in het Japanse bedrijfsleven. Verandering zal dat niet van de ene op de andere dag opleveren, maar uit deze actie blijkt wel hoe veel hoger ondernemingsbestuur al op de Japanse agenda is komen te staan.
De bijdrage van F&C aan het witboek was grotendeels gebaseerd op haar actief aandeelhouderschap bij ruim 40 Japanse ondernemingen in de afgelopen vier jaar, alsmede zes uitgebreide één-op-één bezoeken aan bedrijven in 2008 voordat het stemseizoen weer losbarstte: Mitsubishi Holdings, Mitsui Corp, Idemitsu Kosan, Takeda Pharmaceuticals, Nippon Oil en Sumitomo Metals. Boven aan de lijst kwam onze bezorgdheid over het gebrek aan onafhankelijk bestuur en de bescherming van de rechten van de aandeelhouders. Verder hebben wij erop aangedrongen dat er voor de bepaling van de beloning van bestuurders onder andere prestatiemaatstaven voor maatschappelijk verantwoord ondernemen zouden worden geïntroduceerd.
Voor goud gaan in China – in de governancemarathon Terwijl China zich opmaakte voor het grote geoliede Olympische Spelen spektakel ging F&C de boer op met de duurzaamheidsboodschap, direct naar de leiders van het Chinese bedrijfsleven, de politiek en maatschappelijke organisaties:
■ Anticorruptie. Zo hadden wij afspraken met olie- en gasreuzen PetroChina en CNOOC en mijnbouwconcern China Shenhua. Wij hebben hen en de Chinese overheid geadviseerd het Extractives Industries Transparency Initiative (EITI) te onderschrijven, dat door de bevordering van fiscale transparantie de corruptie in landen die rijk zijn aan hulpbronnen tegen wil gaan. Wij wachten nog op een reactie.
■ Aansluiten bij internationale normen voor goed ondernemingsbestuur. Wij hebben in onze contacten met 27 Chinese ondernemingen geadviseerd onze richtlijnen voor bedrijfsethiek te implementeren en toe te werken naar internationale ‘good practices’ wat betreft onafhankelijk bestuur en transparantie.
9
reo® rapportage
Wij hebben daarnaast ook gesprekken gevoerd met de beurs van Sjanghai. Daar hebben wij een aanscherping van de regels voor voorkeursrechten en de bescherming van klokkenluiders bepleit. Verheugd waren wij over de invoering door China van internationale regels voor de verslaglegging (IFRS), maar hebben wel benadrukt dat ten bate van verbetering van het beleggersvertrouwen die regels ook goed dienen te worden toegepast. Daarnaast hebben wij de beurs verzocht richtlijnen te formuleren voor vrijwillige verschaffing van informatie over duurzaam ondernemen. Dit om de overgang naar internationale gebruiken te vergemakkelijken.
China Mobile: grote sprong voorwaarts In 2007 is F&C een vergaande dialoog aangegaan met China Mobile, het enorme telecommunicatieconcern van de Chinese staat. Op de gespreksagenda stonden de duurzaamheidsstrategie en de verslaglegging. In juni 2008 maakte China Mobile behalve een duurzaamheidsstrategie voor de komende drie jaar de oprichting van een nieuwe commissie van toezicht bekend. Verder werd het eerste duurzaamheidsverslag gepubliceerd. China Mobile heeft toegezegd de problemen van elektronisch afval en elektromagnetische velden voor de publieke gezondheid aan te zullen pakken. Ook heeft China Mobile een ambitieuze doelstelling voor energie-efficiëntie geformuleerd: 40% in 2010. F&C staat positief tegenover deze inspanningen van de grootste mobiele telefonie-exploitant ter wereld. Wij houden nauwlettend in de gaten in hoeverre de indrukwekkende toezeggingen worden gestaafd met feitelijke resultaten. China Mobile heeft ambities om uit te breiden in Europa en het Midden-Oosten. Het welslagen daarvan zal blijken uit de oprechtheid van de inspanningen en uit hoe effectief de onderneming omgaat met haar belangrijkste relaties, waaronder cliënten, lokale toezichthouders en gemeenschappen.
Corruptie in Korea: hoe lang duurt het feest nog? Korea gaat al jaren gebukt onder de dubbele last van wijdverbreide corruptie tot in de hoogste regionen van het bedrijfsleven en de politiek en de diepe apathie van de kant van het rechtssysteem en het algemene publiek. Flagrante vergrijpen worden stilletjes in de doofpot gestopt of eindigen in voorwaardelijke straffen.
Wij zeiden...
“
While a number of leading companies in Japan have made strides in corporate governance in recent years, we submit that the system of governance in most listed companies is not meeting the needs of stakeholders or the nation at large.
”
White Paper on Corporate Governance in Japan, mede opgesteld door F&C en gepubliceerd door de Asian Corporate Governance Association, mei 2008
Alles om de leiders van de chaebols van Korea uit het gevang te houden en het BBP niet in gevaar te brengen. Nu de Koreaanse economie opengaat en de media wandaden aan de kaak beginnen te stellen, komen er vragen over de schade die de reputatie van Korea Inc. door corruptie zou kunnen oplopen. F&C heeft anticorruptie systematisch aan de kaak gesteld als belangrijke corporate governance-kwestie, onder andere in gesprekken met Hyundai Heavy Industry, Hyundai Motor en Hyundai Steel, nadat zij waren beboet door de Korea Fair Trade Commission. Wij hebben flink doorgevraagd over hoe het bestuur de interne controle beoordeelt en effectieve risicobeheersystemen zekerstelt. Verder hebben wij de bewuste ondernemingen verzocht de rol van de auditcommissie te versterken en in het jaarverslag van 2009 over de interne controle te rapporteren.
Zij zeiden...
“
… those opposed to bringing Japanese corporate governance in line with the west’s would eventually ‘dampen the future of Japan’.
”
Atsushi Saito, hoofd van de beurs van Tokio, geciteerd in ‘TSE Chief fears financial sell-off’, Financial Times, 12 juni 2008
Onze standpunten zijn kracht bijgezet: bij SK Holdings, Hyundai Motor en Doosan Heavy Industries hebben wij tegen het hele bestuur gestemd als protest tegen het feit dat bestuursleden zelfs na veroordeling voor fraude, verduistering en belastingontduiking gewoon maar aanbleven. Verder hebben wij deze ondernemingen schriftelijk opgeroepen deze bestuurders uit hun managementposities te ontslaan. Tot slot heeft F&C zich samen met andere beleggers sterk gemaakt voor stringentere anticorruptieregels in de vorm van nieuw beleid en nieuwe richtlijnen voor de International Corporate Governance Network (ICGN), die zijn bekendgemaakt op de jaarlijkse conferentie in Seoul. Daarnaast waren wij gespreksleider over anticorruptie en het EITI bij de jaarvergadering van de ondertekenaars van de PRI.
Ondernemingsbestuur in de voorhoede: het risico van verwatering In Singapore en Hong Kong hamerde F&C met de uitoefening van haar stem voortdurend op het verwateringsrisico. Bij vrijwel elk voorstel voor de uitgifte van nieuwe aandelen zat namelijk een verzoek tot uitbreiding van het maatschappelijk aandelenkapitaal tot maximaal 20% zonder voorkeursrechten voor bestaande aandeelhouders tot 50% met voorkeursrechten. Wij hebben in bijna alle gevallen tegengestemd.
Zij zeiden...
“
There is a word in Korean society that says when you have money then you are not guilty and if you have no money then you are guilty.
”
Kang Sung-goo, secretaris van Transparency International van Korea, na het pardon voor de grootste witteboordcriminelen door de president van Zuid-Korea. Australian Broadcasting Corporation, 14 augustus 2008.
10
3e kwartaal 2008
Blik op… ecosysteemdiensten. Onze doelstellingen
Alle ondernemingen die zich geconfronteerd zien met aanzienlijke risico’s of kansen in verband met ecosysteemdiensten, stimuleren om die ecosysteemdiensten te begrijpen en te beheersen, door middel van: Biodiversiteitsbeheer: het opzetten van een biodiversiteitsbeleid en een proces voor het beheersen van directe en indirecte biodiversiteitseffecten; Toegang tot grond: het ontwikkelen van een toepasselijke strategie en beheersystemen voor de goedkeuring van toezichthouders en de gemeenschap; Water: het integreren van waterverbruiksplanning met projectplanning en formuleren van reductiedoelstellingen; Overige ecosysteemdiensten: het implementeren van beleid en beheersystemen die het aanbod van biologische bronnen zeker moeten stellen.
De toegevoegde waarde van de natuur: waarom ecosysteemdiensten belangrijk zijn voor beleggers Het bedrijfsleven is afhankelijk van producten en diensten uit de natuur, ‘ecosysteemdiensten’ genoemd. Ecosysteemdiensten maken vitale processen mogelijk, zoals bestuiving voor voedselgewassen, het leveren van essentiële producten als zoet water en het ‘reguleren’ van het natuurlijke leefklimaat, zoals bomen die CO2 opslaan of moerassen die vloedwater opnemen en filteren. In de afgelopen vijftig jaar zijn de ecosystemen door menselijke activiteit ingrijpend veranderd, vooral door het uit de pan gestegen gebruik van natuurlijke hulpbronnen als voedsel, water, hout, vezel en brandstof.9 Tenzij er snel actie wordt ondernomen om de schade te herstellen, wordt ook het bedrijfsleven getroffen. Door afbraak van ecosysteemdiensten ontstaan plotselinge, onvoorspelbare veranderingen, zoals overstromingen, verslechtering van de kwaliteit van water, ziekte en klimaatveranderingen. Nu al wordt voorspeld dat 's werelds kustprovincies, die tezamen goed zijn voor 25% van het BBP van China, zich in 2010 geconfronteerd zullen zien met een tekort van 16,6 à 25,5 miljard m3 water per jaar.10 In de bescherming van ecosysteemdiensten ligt derhalve een belangrijke langetermijn uitdaging voor de internationale economie. Een uitdaging die ook afzonderlijke bedrijven steeds vaker zullen moeten aangaan. In de komende tien jaar zullen bedrijven steeds vaker door de politiek worden afgerekend op het effect dat zij op ecosysteemdiensten hebben. En zullen zij de rekening moeten betalen voor de afbraak van diensten die niet noodzakelijkerwijs door henzelf is veroorzaakt.
Grondstofwinning Deze sector heeft de afgelopen tien jaar aanzienlijke vooruitgang geboekt. Het sectoreffect op ecosysteemdiensten blijft echter aanzienlijk en nieuwkomers beginnen zich nu pas wat aan te trekken van wereldwijde ‘good practice’. F&C is in gesprek gegaan met ruim 30 bedrijven11 (waaronder oude rotten als Anglo American) over zich aandienende kwesties als compensatie voor biodiversiteit en water en met relatieve nieuwkomers als China Shenhua en het Russische LUKOIL over de basale beheersing van het biodiversiteitsrisico. Het zwaartepunt lag daarbij onder andere op:
■ Biodiversiteitsbeheer. F&C heeft grote mijnbouwconcerns als Anglo American, BHPBilliton, Freeport-McMoRan Copper & Gold Inc, Rio Tinto, Xstrata en China Shenhua aangespoord allesomvattend, op risico’s gebaseerd biodiversiteitsbeheer in te stellen met betrekking tot hun kernactiviteiten en zich niet langer te beperken tot een enkel milieuprojectje hier of daar. F&C adviseert ook om biodiversiteit al vanaf de eerste fase van nieuwe projecten mee te nemen, bij de inventarisatie van milieueffecten en bij de uitbesteding van projecten. Verbeteringen zijn zichtbaar bij Anglo American, Rio Tinto en Xstrata, die in markten als Zuid-Afrika al met strengere milieuregels te maken hebben. Preventief werken is dan uiteindelijk zuiniger dan herstelwerkzaamheden achteraf.
■ Biobrandstoffen. Wij hebben bij de grote
F&C laat van zich horen F&C heeft de sectoren aangesproken waar de grootste risico’s en kansen liggen in verband met ecosysteemdiensten: grondstofwinning, voedingsmiddelen en dranken, tabak en de bouw.
oliemaatschappijen12 aangedrongen op het formuleren van sectorbrede duurzaamheidsnormen, zodat de eerste generatie biobrandstoffen al meteen leiden tot de reductie van CO2-uitstoot en sourcing die ecosysteemdiensten beschermt. Shell, BP en Petrobras hebben het voortouw genomen en hiertoe een nieuw sectorinitiatief ontplooid: de Roundtable for Sustainable Biofuels. Ook F&C levert een bijdrage aan dit initiatief. Wij willen er vooral op toezien dat de overeengekomen duurzaamheidsnormen voldoende krachtig zijn.
Millennium Ecosystem Assessment, 2006. Dit betreft een geavanceerde wetenschappelijke beoordeling van de trends in de ecosystemen van de wereld. Er worden opties aangedragen om die ecosystemen te herstellen, conserveren en verbeteren. Een belangrijke bevinding is dat bij circa 60% van de beoordeelde ecosystemen sprake is van afbraak of niet-duurzaam gebruik, inclusief visserij en het aanbod van zoet water. Dr. Richard Hardman, EU Commission, Challenges in Water Resource Management in China, april 2008 11 Anglo American, BHP Billiton, BP, Cairn Energy, CEMEX, Chevron Corporation, China Shenhua, CNOOC, Eni, Exxon Mobil, Evraz, Freeport-McMoRan Copper & Gold Inc, Idemitsu Kosan Co Limited, Holcim, Inpex Holdings, Lafarge, Lonmin, LUKOIL, Marathon Oil Corporation, Norilsk Nickel, Novatek, Petrobras, PetroChina, Rio Tinto, Rosneft, Royal Dutch Shell, StatoilHydro, Total, Vedanta Resources en Xstrata. 12 F&C heeft over biobrandstoffen gesproken met de volgende grote oliemaatschappijen: BP, Chevron, Eni, ExxonMobil, Petrobras, PetroChina, Shell, StatoilHydro en Total. 9
10
11
reo® rapportage
Voeding, dranken en tabak
Water – valt de dorst van de wereld te lessen?
Deze sectoren zijn met name gevoelig voor de afbraak van ecosysteemdiensten en hebben een begin gemaakt met de beheersing daarvan. Een krachtige ontwikkeling tekent zich inmiddels af bij palmolie en zoet water: een goed voorbeeld van bedrijfsingrijpen ter bescherming van ecosystemen.
Het verbruik van zoet water ligt op dit moment 5% tot 20% hoger dan het duurzame aanbod, terwijl ook 15% tot 35% van het irrigatieverbruik niet duurzaam is.13 Door de bevolkingsgroei, verstedelijking, veranderingen in de consumptiepatronen en klimaatverandering komt de watervoorraad steeds meer onder druk te staan. Na conflicten met de lokale gemeenschap in India over de uitputting van grondwater in 2003 zag Pepsico zich op de aandeelhoudersvergadering van 2008 geconfronteerd met een motie waarin werd opgeroepen voor een beleid voor het ‘recht van mensen op water’. F&C heeft niet voor die motie gestemd, omdat Pepsico al had toegezegd het waterverbruik per eenheid productie te reduceren en de watertoevoer aan de lokale gemeenschap in de buurt van productielocaties te verbeteren. Wel adviseert F&C Pepsico om groepsbrede doelstellingen voor waterefficiëntie op te stellen en de locatie van de fabrieken te kiezen op basis van lokale waterrisicoanalyses. Wij houden in de gaten of de onderneming deze aanbevelingen inderdaad overneemt in regio’s waar water schaars is.
Palmolie – graag verantwoord vet De vraag naar palmolie (gebruikt in van alles; van voeding tot cosmetica) is de laatste jaren enorm gestegen, hoofdzakelijk door de toenemende vraag naar eetbare olie en voeding. Door de uitbreiding van oliepalmplantages werd de Europese consument echter ongerust over de vernietiging van de regenwouden en de uitsterving van diersoorten als de orangoetan. F&C heeft producenten en gebruikers van palmolie gevraagd actie te ondernemen ter bescherming van de regenwouden, die essentiële ecosysteemdiensten leveren, waaronder de opslag van CO2. Unilever heeft aangekondigd dat alle in Europa gebruikte palmolie in 2012 volledig traceerbaar zal zijn. Ahold en Carrefour zijn toegetreden tot de Roundtable for Sustainable Palm Oil, dat de duurzame aanplant van oliepalm bevordert. F&C heeft er bij de leden van de rondetafel op aangedrongen de van palmolieproducenten gevraagde duurzaamheidsnormen aan te scherpen. Vooral de bescherming van veenmoerassen als opnamepunt voor kooldioxide is belangrijk. Die veenmoerassen worden nu veelal leeggepompt en platgebrand om de grond geschikt te maken voor nieuwe oliepalmplantages. Ook leveranciers aan internationale merken die zich bezighouden met de aanplant, verwerking en handel in palmolie zijn door F&C in het nekvel gevat. Golden Agri-Resources is daar een van en met Samling, Sime Darby en IOI Corporation Berhad zijn in Maleisië en Singapore directe gesprekken gevoerd. Sime Darby wil alle palmolie in 2009 onafhankelijk gecertificeerd hebben en heeft toegezegd nader onderzoek te zullen doen naar aantijgingen over ontbossing in Indonesië door een toeleverancier.
In de pers
“
As long as PepsiCo is in the beverage business in places like India, it will remind potential customers of a resource that's increasingly in short supply.
”
- ‘Pepsi: Repairing a Poisoned Reputation in India’, Business Week, 31 mei 2007
Zij zeiden...
“
Business cannot assume that there will be ample warning of a change in the availability of key services or that company’s past responses to changes will be successful in the future. Ecosystems often change in abrupt, unpredictable ways. Most ecosystems are being altered by human actions in unprecedented ways.
”
- ‘Ecosystems and Human Wellbeing’, een rapport van Millennium Ecosystem Assessment, 2006
12
13
Millennium Ecosystem Assessment, 2006
3e kwartaal 2008
Blik op… treinen, vliegtuigen en auto’s. Allemaal instappen voor duurzaam vervoer. Onze doelstellingen
Bedrijven in de vervoerssector aanmoedigen om: ■ Vervoersoplossingen te onderzoeken, te ontwikkelen en erin te investeren; ■ Milieuvriendelijke productiemethoden in te voeren; ■ Verantwoorde arbeidsomstandigheden te handhaven; ■ Ethische risico’s in het bedrijfsleven te beheersen, waaronder corruptie en ongepaste politieke
invloed.
F&C laat van zich horen Inleiding Nu de brandstofprijzen steeds verder stijgen, de mondiale economie sputtert, er pensioentekorten dreigen en consumenten hun koopgedrag tegen het licht houden, stellen wij de vraag: ‘Hoe zal de vervoerssector er in 2020 uitzien?’ Om deze vraag te beantwoorden, hebben wij de belangrijkste uitdagingen op een rij gezet waarvoor bedrijven in deze sector staan – bedrijven die niet alleen aantrekkelijke beleggingsrendementen willen behalen, maar ook werkelijk duurzame vervoersoplossingen willen bieden.
Hogere kosten, veranderingen in de vraag en verscherpte regels Naarmate de vraag in China en andere belangrijke opkomende markten verder de pan uit rees, bereikte de prijs van ruwe olie in juli een recordhoogte van $ 147 per vat. Daarna zakte de prijs door de afzwakkende mondiale economie terug. Deze dramatische prijsstijgingen hadden in de vervoerssector een domino-effect. Ze spoorden consumenten aan om benzinevreters de rug toe te keren en om over te stappen op zuinigere auto’s. Ook dreven ze de productiekosten op omdat de grondstoffen en eindproducten nu kriskras over de wereld gaan en leidden ze zelfs tot fiscale noodmaatregelen omdat overheden de brandstofsubsidies niet meer konden betalen. Tegelijkertijd eisen andere macro-economische krachten ook hun tol. De marges in de vervoerssector zijn in de knel gekomen door de stijgende staal- en aluminiumprijzen, die op hun beurt omhoog worden gejaagd door de hogere energiekosten en de snel toenemende vraag in de opkomende economieën. Ondertussen heeft de vraag te lijden van de stijgende werkloosheid, de kredietcrisis en de inflatie van voedselprijzen waardoor de consument nu extra goed nadenkt over hoe hij zijn geld besteedt en hoe hij elke dag naar zijn werk gaat.
Komen ze boven een bepaalde grens, dan moeten ze dit compenseren door emissierechten te kopen. Ondertussen moeten autofabrikanten aan steeds strengere eisen voldoen. Eind 2007 hebben de Amerikaanse regelgevers voor het eerst in 30 jaar de normen voor brandstofefficiëntie voor auto’s en lichte vrachtwagens bijgesteld. In 2020 moeten alle in de Verenigde Staten verkochte auto’s voldoen aan minimumnormen voor brandstofbesparing van 15 kilometer per liter. Dit komt neer op een gemiddelde verbetering van de brandstofefficiëntie van ruim 30%.14 Tegelijkertijd kondigde de EU aan de regels voor personenauto’s aan te scherpen, zoals de strengere eisen die met ingang van 2014 aan uitlaatgassen worden gesteld en een herziening van de regels met betrekking tot duurzame brandstoffen onder de Richtlijn voor Biobrandstoffen. Tegen deze achtergrond moeten ondernemingen in de vervoerssector zich inspannen om te voldoen aan de veranderende eisen van cliënten en regelgevers. Tegelijkertijd moeten zij weerspannige werknemers geruststellen en het hoofd bieden aan scherpe concurrentie van spelers uit de opkomende markten.
In de pers
“
There is nothing like high oil prices, panicselling of big cars and the prospect of swingeing new penalties on carbon-spewing vehicles to concentrate the minds of the world’s carmakers. In less than two years something remarkable has happened. Technologies once regarded by horsepower-obsessed marketing departments as politically correct public-relations fluff, never likely to see the light of day, are entering the mainstream just as fast as the car firms can get them there.
”
‘Cars: The Road Ahead’, The Economist, 6 september 2008
Op regelgevend gebied is er in het afgelopen jaar binnen de vervoerssector ook een en ander gebeurd. In 2006 kondigde de Europese Unie aan van plan te zijn om de luchtvaartsector op te nemen in de tweede fase van het European Emissions Trading Scheme (EU ETS). Vanaf 2012 moeten alle luchtvaartmaatschappijen die van of naar Europa vliegen voldoen aan strenge CO2-normen.
Gebaseerd op gemiddelde brandstofefficiëntie in 2004
14
13
reo® rapportage
F&C onderneemt actie: vies of schoon in de vervoerssector F&C heeft een kritische blik geworpen op deze aardverschuiving in de vervoerssector. De eerste vraag die wij ons stelden, was: ‘Welke subsectoren van deze bedrijfstak zullen van deze veranderingen het meest profiteren en welke zullen er het meest onder lijden?’ De winnaars zijn spoorwegen fietsbedrijven, gezien hun beperkte druk op het milieu en de lage of negatieve correlatie met olieprijzen. Vervolgens hebben wij bepaald welke ondernemingen in de overige sectoren goed in staat waren om te voldoen aan de duurzame vervoerseisen of bezig waren oplossingen te ontwikkelen om de achterblijvers in de goede richting te sturen. F&C heeft tot dusverre meer dan 20 duurzame vervoersbedrijven in kaart gebracht:
Onderneming
Land
Duurzaam vervoersproduct
Aisin Seiki
JP
Hybride drivetrains
Autoliv
SE
Veiligheidssystemen voor auto’s
Canadian Pacific
CA
Spoorwegen
Continental
DE
Brandstofbesparende banden en controls
Energy Conversion Devices
VS
Brandstofceltechnologie
Giant Manufacturing
TW
Fietsen
VK
Autokatalysatoren, brandstofcellen
Landi Renzo
IT
Geavanceerde brandstofsystemen voor lage-uitstoot voertuigen
Network Rail
VK
Spoorwegen
Shimano
JP
Fietsen
Umicore
BE
Autokatalysatoren om uitstoot te verlagen
Zap Cards
VS
Elektrische auto’s
Johnson Matthey
Het is voor autofabrikanten, de scheepsbouw en de luchtvaart het lastigst om hun bedrijfsmodellen milieubestendig te maken. Zij moeten niet alleen hun productpakket aanpassen, maar ook fors investeren om duurzame vervoersoplossingen voor de toekomst te ontwikkelen. De diverse bedrijven hebben hier tot dusverre verschillend op gereageerd. Om te bepalen wie er als winnaar uit de bus komt en wie mogelijk achterblijft, is F&C met ondernemingen in de scheepvaart en auto-industrie in gesprek getreden om te onderzoeken op welke manier zij brandstofbesparende, lageuitstoot producten ontwikkelen die hen in staat zullen stellen om te profiteren van toekomstige regelgeving. Wij spraken met vertegenwoordigers van de Koreaanse scheepsbouwers Hyundai Heavy Industry en Samsung Heavy Industry en vroegen hen hoe zij lichtere, brandstofefficiëntere schepen ontwikkelden. Wij gingen ook op bezoek bij toonaangevende Aziatische autofabrikanten, zoals Hyundai Motor en het Indiase Tata Motor. Beide bedrijven richten zich op de groeiende middenklasse in de opkomende Aziatische markten en moeten daarom betaalbare, zuinige auto’s maken. Hyundai Motors is van plan om in 2009 de eerste hybride elektrische auto op de markt te brengen. Deze wordt aangedreven door een combinatie van LPG en een lithium-ion accu.
14
Indien dit product aanslaat, zal het bedrijf de hybride auto’s ook elders in Azië verkopen. Het management van Tata Motors vindt daarentegen dat het voldoen aan de vraag naar betaalbaar vervoer een hogere prioriteit verdient dan het klimaatprobleem. F&C is van mening dat duurzaam vervoer alleen kan worden gerealiseerd door het ontwikkelen van auto’s met een lage CO2-uitstoot, die bovendien veilig, betaalbaar en brandstofbesparend zijn. Wij hebben daarom voorgesteld dat Tata Motors veiligheidskwesties ter hand neemt en daarnaast met het oog op de toekomst en het belang van mondiaal verantwoord ondernemen de uitstoot van broeikasgassen bewaakt. Tata Motors heeft in 2008 een eerste stap in deze richting gezet door deel te nemen aan het Carbon Disclosure Project.
Wij zeiden...
“
We recommend that the company prioritise within its corporate responsibility programme strong implementation of international good practice in climate change, anti-corruption and political influence, employee relations - including non-discrimination and HIV/ AIDS within the workforce - and effective community consultation, particularly during land acquisition.
”
Brief F&C aan Tata Motors, 28 december 2007
In de ontwikkelde markten is de strijd om de titel van duurzame autofabrikant eveneens opgelaaid. Europese, Amerikaanse en Japanse autofabrikanten vechten om het recht om de standaard te bepalen voor het elektrische vervoer van de toekomst. Europese zwaargewichten zoals Nissan-Renault wijzen erop dat de toekomst van lage-uitstoot voertuigen in brandstofceltechnologie ligt, omdat deze de weg vrijmaakt voor de ontwikkeling van volledig elektrisch aangedreven auto’s vóór 2012. De Japanse autofabrikanten Toyota en Honda vinden echter dat de toekomst op de korte termijn ligt in het verder ontwikkelen van hybride LPG-elektrische voertuigen die gebruik maken van de meest geavanceerde technologie. Ondertussen proberen reuzen als Ford Motor Company en General Motors in de Verenigde Staten naarstig om een nieuwe richting in te slaan. Hun assemblagefabrieken voor SUV-bakbeesten worden heringericht om kleinere auto’s te kunnen produceren. Tegelijkertijd moeten ze de voortdurende onrust onder werknemers over de stijgende ziektekostenverzekeringen sussen en ijveren om cliënten te behouden die lonken naar nieuwe, zuinigere auto’s. F&C heeft in 2008 het bestuur van beide Amerikaanse autofabrikanten per brief gevraagd hun CO2-doelstellingen en de standaarden voor zuinig brandstofgebruik van hun vloot te specificeren. Wij hebben aandeelhoudersmoties van deze strekking gesteund.
3e kwartaal 2008
Eerst het ‘Wat?’, dan het ‘Hoe?’ F&C heeft niet alleen gekeken naar de productontwikkelingsstrategieën van vervoersbedrijven, maar heeft bovendien onderzocht hoe zij omgaan met de maatschappelijke en milieurisico’s die van invloed zouden kunnen zijn op de totale productiekosten en daarmee ook op de marges. Wij vroegen de fabrikanten:
■ Of zij een milieubeheersysteem hebben om gevaarlijke emissies in hun werkplaatsen terug te dringen en hoe zij in vergelijking tot de concurrentie in de loop der jaren op milieugebied hebben gepresteerd;
■ Hoe zij op de werkvloer goede arbeidsomstandigheden handhaven. Welke maatregelen nemen zij om bedrijfsongevallen en letsel te verminderen? Hoe zien zij erop toe dat deze omstandigheden ook voor extern personeel gelden?;
■ Of zij maatregelen hadden genomen om de duurzaamheid van hun toeleveringsketen en logistieke keten te verbeteren. Of zij een gedragscode hadden ontwikkeld voor leveranciers en een beleid voor verantwoord inkopen, waardoor hun indirecte invloed op milieu en maatschappij kan verminderen. Uit ervaring weten wij dat ondernemingen die erin slagen om deze uitdagingen het hoofd te bieden beter in staat zijn om productievertragingen te vermijden, in te spelen op veranderingen in regelgeving en om te profiteren van efficiëntere productiemethoden die tot betere marges leiden. De duurzaamheid van de auto-industrie in de VS wordt bovendien bedreigd door de vergrijzende beroepsbevolking en stijgende pensioenverplichtingen en verzekeringskosten. Dit zou kunnen leiden tot verdere arbeidsconflicten nu bedrijven proberen in de kosten te snijden. Boeing, Toyota, General Motors en Ford Motor spannen zich in om de productiekosten drastisch te verlagen ondanks de druk om de lonen te verhogen, de pensioentekorten te dichten en om de stijgende kosten van de gezondheidszorg te dekken. F&C maakt zich zorgen over de gevolgen van ongedekte pensioenverplichtingen voor de beurskoersen en voor de kwaliteit van de schuldverplichtingen en heeft bedrijven die met een fors pensioentekort kampen gevraagd aan te geven hoe zij van plan zijn dit aan te pakken. In de VS zullen de stijgende kosten van de gezondheidszorg en de politieke roep om gezondheidszorg voor iedereen een belangrijke invloed hebben op de jaarcijfers van grote werkgevers. Daarom heeft F&C ondernemingen gevraagd om kenbaar te maken hoe zij van plan zijn deze zaken aan te pakken en om eventuele beleids- of lobbyactiviteiten te melden. Ondertussen komt Tata Motors in India tegemoet aan de toenemende vraag naar personenauto’s door de productiefaciliteiten uit te breiden met een nieuwe fabriek in West Bengalen. De autofabrikant zal hier de goedkoopste auto ter wereld maken – de Nano. Ondanks de steun van de deelstaatregering heeft het bedrijf veel weerstand te verduren van de lokale gemeenschap en van de grootste regionale oppositiepartij. Heikele punten zijn eigendomsrechten, financiële compensatie en de hervestigingsprogramma’s die nodig zullen zijn om de fabriek te bouwen.
F&C heeft bij het management van Tata Motors nagevraagd of het bedrijf met vertegenwoordigers van de plaatselijke gemeenschap en met regionale politieke partijen in gesprek is getreden om hervestiging overeen te komen, om de bedrijfsvergunning veilig te stellen en om onnodige kosten of vertragingen van de lancering van de Nano te voorkomen. Bij het afsluiten van dit nummer maakte de autofabrikant bekend dat de productie helemaal was stopgezet vanwege hevige protesten onder de plaatselijke bevolking. Het bestuur overweegt om de fabriek naar een andere locatie te verplaatsen. Dit ondanks de $ 338 miljoen die al in de regio is geïnvesteerd.
Geen vuiltje aan de lucht Gezien de veranderingen die in de vervoerssector op stapel staan, hebben wij er bij bedrijven uit de hele sector op aangedrongen om de toekomst van vervoersstandaarden mede vorm te geven door op transparante en verantwoorde wijze in gesprek te treden met regelgevers. Een aantal bedrijven, waaronder Johnson Matthey, BAA, Chrysler, Ford Motor, General Motor en Siemens, lobbyt samen met andere partijen uit het bedrijfsleven bij politici uit het Verenigd Koninkrijk, de EU en de Verenigde Staten om te bewerkstelligen dat zij zich verbinden tot het terugdringen van broeikasgassen en om ondernemingen te belonen die zich hiervoor sterk maken. Wij zijn van mening dat het bedrijfsleven op deze manier een bijdrage kan leveren aan de totstandkoming van toekomstgerichte milieuwetgeving die niet alleen milieuvriendelijk is maar tevens efficiënt.
Wij zeiden...
“
Tata Motors is distressed at the limited clarity on the outcome of the discussions, ” the Mumbai-based company said in a release today. “In view of the same, Tata Motors is obliged to continue the suspension of construction and commissioning work at the Nano plant.
”
Persbericht Tata Motors, geciteerd in ‘Tata Motors Says It Won't Resume Work at Nano Plant (Update2)’, Bloomberg, 8 september 2008
Ondanks dergelijke nieuwe regelgeving moeten bedrijven in de vervoerssector nog steeds voldoen aan de basisprincipes van de bedrijfsethiek. De verleiding om in het huidige uiterst concurrerende klimaat met slinkende marges de kantjes er vanaf te lopen en zich met illegale praktijken bezig te houden, kan heel groot zijn. Na de recente corruptieschandalen bij BAE Systems, Boeing, Siemens en Rolls Royce hebben wij bedrijven gevraagd welke bedrijfsethische en interne controlesystemen zij hadden om ervoor te zorgen dat de bestaande wet- en regelgeving wordt nageleefd. Wij hebben ze aangemoedigd om een groepsbrede gedragscode te publiceren, om duidelijke systemen op te zetten voor het bewaken van naleving en om interne controles regelmatig tegen het licht te houden om mogelijke problemen te ontdekken die zouden kunnen leiden tot boetes of andere verliezen.
15
reo® rapportage
Evaluatie en vervolgstappen F&C blijft zoeken naar mogelijkheden om te beleggen in bedrijven die duurzame vervoersoplossingen voor de toekomst ontwikkelen. Daarnaast blijven wij in gesprek met ondernemingen die op dit gebied achterblijven en die het risico lopen om de boot te missen als zij niet inspelen op de snelle veranderingen die zich in deze sector voltrekken. Op macro-economisch niveau steunt F&C wetgeving die strenge productstandaarden definieert voor brandstofbesparing, die milieuverantwoorde bedrijven beloont en die laakbaar gedrag tegengaat.
Verdere actie – In de auto voor een ander regime in Birma? Er bestaat geen twijfel aan het duurzame pionierschap van Toyota Motor Corp. Het autoconcern heeft de hybride auto voor meer dan een miljoen cliënten ontwikkeld van concept naar realiteit. De nadruk van het actief aandeelhouderschap van F&C is bij Toyota dan ook geconcentreerd op maatschappelijke kwesties. Aandachtspunten zijn de toenemende problemen aan de productiekant: geschillen over lonen en het terughalen van producten bij het streven naar hogere productieniveaus. Eerder dit jaar vielen ook geluiden over een zwakke interne controle te beluisteren: een interne klokkenluider beschuldigde het concern van fraude, slechte kwaliteitscontrole en vergeldingsacties. Bovendien wordt, met het oog op de toenemende politieke en maatschappelijke spanningen, de aanwezigheid van Toyota in Birma steeds controversiëler. F&C heeft Toyota gevraagd de interne controle op productveiligheid te herzien, klokkenluiders bescherming te bieden en aan de aandeelhouders verslag over de bevindingen uit te brengen. Wij hebben er verder op aangedrongen dat Toyota in een openbare verklaring de activiteiten in Birma toelicht en duidelijk maakt hoe het concern (zelfs maar de schijn van) medeplichtigheid aan schendingen van de mensenrechten in dat land vermijdt.
Toyota heeft zich al met al ontvankelijk betoond voor onze vragen. De onderneming heeft ons verzekerd dat de activiteiten in Birma minuscuul zijn, dat daar geen enkele interactie met de militaire junta aan te pas komt en dat er beleid en systemen zijn die vergeldingsacties tegen klokkenluiders moeten voorkomen. Dat Toyota niet staat te springen, om in detail in te gaan op de aantijgingen van de klokkenluider en de werknemers in het arbeidsgeschil of om een verklaring over Birma te publiceren, wekt de indruk dat de interne beheersystemen niet erg solide zijn of dat men niet graag politieke of maatschappelijke kwesties aansnijdt. F&C gaat door: doel van ons actief aandeelhouderschap is een proactieve aanpak van productkwaliteitskwesties, oplossing van het arbeidsgeschil om vertraging in de productie te voorkomen, en een publieke verklaring over hoe Toyota zich inzet voor de bescherming van de mensenrechten in Birma.
Overheidsbeleid over luchtvaart In 2006 heeft F&C er samen met zowel de Corporate Leaders’ Group on Climate Change (CLGCC als de Institutional Investors’ Group on Climate Change (IIGCC) bij de Europese Unie op aangedrongen de onder het EU Emissions Trading Scheme (EU ETS) vallende sectoren uit te breiden met de luchtvaartsector. Deze aanbevelingen zijn meegenomen: in juli 2008 maakte het Europese parlement bekend dat de luchtvaart volgens plan met ingang van januari 2012 onder EU ETS zou vallen. Deze aankondiging heeft ons inziens wel erg lang op zich laten wachten. Luchtvaartmaatschappijen uit Brazilië, Canada, China, India en de Verenigde Staten hebben al hun onvrede geuit over het voornemen om deze regeling ook toe te passen op vluchten die afkomstig zijn van buiten de Europese Unie. Uit recent onderzoek blijkt echter dat luchtvaartmaatschappijen soms wel 20% meer CO2 de atmosfeer inpompen dan eerder werd ingeschat. Als hieraan geen paal en perk wordt gesteld, is de sector hiermee een van de grootste en snelst groeiende veroorzakers van de opwarming van de aarde. Het blijft echter de vraag of de politiek het op een internationale handelsoorlog laat aankomen als het gaat om de bescherming van de toekomst van milieu en maatschappij.
Wij zeiden...
“
Growth of CO2 emissions on this scale will comfortably outstrip any gains made by improved technology and ensure aviation is an even larger contributor to global warming by 2025 than previously thought. Governments must take action to put a cap on air transport's unrestrained growth.
”
Jeff Gazzard, woordvoerder voor de Aviation Environment Federation, geciteerd in ‘Airline emissions 'far higher than previous estimates'’, The Independent, 6 mei 2008
16
3e kwartaal 2008
17
reo® rapportage
18
3e kwartaal 2008
19
Producten F&C biedt een breed pakket aan beleggingsoplossingen voor pensioenfondsen, liefdadigheidsinstellingen, financiële instellingen en overige organisaties. We bieden niet alleen de mogelijkheid tot discretionair vermogensbeheer, maar ook is het mogelijk om in onze institutionele beleggingsfondsen te participeren. Wij beleggen in diverse regio's zakelijke waarden, vastrentende waarden en depositofondsen. Mocht u nog vragen hebben dan kunt u altijd contact met ons opnemen of bezoek onze website op www.fandc.nl
Wat zou er beter kunnen? Wij hopen dat wij uw zorgen en aandachtspunten goed voor het voetlicht hebben gebracht. Maar wij willen dat graag zeker weten en stellen uw inbreng dan ook zeer op prijs. Graag horen wij van u wat u wilt dat er met uw geld wordt gezegd.
Voor vragen en/of opmerkingen kunt u contact opnemen met uw accountmanager. U kunt uw commentaar ook per post opsturen naar F&C Netherlands B.V. Postbus 75471 1070 AL Amsterdam
Contact +31 (0) 20 582 3000 +31 (0) 20 582 3621 www.fandc.nl Belangrijke informatie. De in dit document weergegeven informatie was bij F&C bekend op 30 september 2008, tenzij anders vermeld. Dit document is uitsluitend bedoeld voor professionele beleggers en dient niet te worden verstrekt aan niet-professionele beleggers. F&C heeft een “Investment Policy Committee” in het leven geroepen. Deze commissie vergadert ieder kwartaal. De bevindingen die voortkomen uit deze vergaderingen vormen de basis voor dit document. De informatie die verschaft wordt in dit document is alleen bedoeld ter informatie en dient niet te worden beschouwd als enige vorm van advies aan de ontvanger of lezer waar deze op mag/kan vertrouwen bij het nemen van beslissingen over het doen van investeringen, beleggingen of het aangaan van beleggingsovereenkomsten, noch betreft dit een aanbod om dergelijke transacties aan te gaan. De in dit document vervatte informatie, opinies, schattingen en voorspellingen zijn verkregen uit bronnen die wij redelijkerwijs betrouwbaar achten en zijn onderhevig aan wijziging. Door F&C wordt geen enkele garantie, uitdrukkelijk of impliciet, gegeven voor de correctheid of volledigheid van de informatie die dit document bevat. F&C Management Limited en iedere huidige en in de toekomst aan haar gelieerde vennootschap en/of maatschappij kan namens haar cliënten investeringen doen die in dit document worden omschreven. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. De waarde van beleggingen kunnen fluctueren. Het is mogelijk dat beleggers hun inleg niet (volledig) terugkrijgen. Indien beleggingen betrekking hebben op ontwikkelende markten, niet genoteerde effecten of kleinere bedrijven dan kan de prijsvolatiliteit het risico, met betrekking tot de waarde van en de inkomsten uit de belegging, verhogen. Investeerders (al dan niet potentieel) dienen niet over te gaan tot het beleggen in effecten indien zij niet bereid zijn om de risico’s die hiermee gepaard kunnen gaan te accepteren. F&C Management Limited is geautoriseerd en wordt gereguleerd in het Verenigd Koninkrijk door de Financial Services Authority (FSA) FRN: 119230. Geregistreerd in Engeland en Wales onder nr. 517895. Geregistreerd adres en hoofdkantoor: Exchange House, Primrose Street, London, EC2A 2NY. F&C Asset Management plc is genoteerd aan de beurs in Londen. F&C Management Limited is onderdeel van de F&C Group en dochtermaatschappij van F&C Asset Management plc. F&C, F&C logo, REO en het “reo” logo zijn geregistreerde handelsnamen van F&C Asset Management plc. F&C INVESTMENTS en het F&C INVESTMENTS logo zijn geregistreerde handelsnamen van F&C Management Limited. © Copyright F&C Management Limited 2008.
F&C Netherlands B.V. Jachthavenweg 109 k, 1081 KM Amsterdam, Nederland.
F&C/5996 10/08
Expect excellence
