Rapport
NOS Prinsjesdagonderzoek 2015
Inhoudsopgave
2
Samenvatting
3
De stand van de economie
9
De economie en de rol van het kabinet
14 Internationale crises 15 Griekenland 17 Vluchtelingencrisis
21 Onderzoeksopzet
© 2015 Ipsos BV. All rights reserved. Contains Ipsos’ Confidential and Proprietary information and may not be disclosed or reproduced without the prior written consent of Ipsos.
1
Samenvatting Internationale crises Griekenland:
Het gaat Nederlanders financieel beter af dan in 2014. Hun eigen situatie is verbeterd en ze zijn iets positiever over het regeringsbeleid op de economie.
… moet het volledige geleende bedrag terugbetalen … mag geen nieuwe lening krijgen, ook als zij failliet raken De vluchtelingencrisis: … houdt een meerderheid bezig
Men kan beter rondkomen, maar merkt nog weinig van de groei van de economie
Nederlanders zijn iets positiever over de regering en haar beleid
Minder Nederlanders verwachten te hoeven bezuinigen het komende jaar
Nederlanders zijn positiever over de invloed van het regeringsbeleid op de economie dan in 2013 en 2014
Minder Nederlanders vinden dat de Nederlandse economie in een crisis verkeert.
Rapportcijfer kabinet Rutte 2 relatief stabiel in 2015 maar is nog wel onvoldoende
Anderzijds merkt een meerderheid van de Nederlands (nog) niets van een aantrekkende economie
Het positievere sentiment over het kabinet is (nog) niet terug te zien in de beoordeling van het kabinet
Nederlanders zouden meer besteden bij lagere belastingen
Nederlanders steunen de belastingverlaging die het kabinet heeft voorgesteld
… heeft volgens een grote minderheid negatieve gevolgen voor de veiligheid en de economie … moet evenredig worden opgelost door de Europese landen … moet opgelost worden door te investeren in opvangcentra in de regio’s waar vluchtelingen aan land komen of in ontwikkelingshulp en internationale troepenmachten om te zorgen dat zij niet hoeven te vluchten
2
De stand van de economie
Nederlanders kunnen beter rondkomen dan in 2014 Het aantal Nederlanders dat goed kan rondkomen, is van 46% gestegen naar 56%. Kiezers die in 2012 op de VVD hebben gestemd, gaat het financieel beter af dan kiezers van andere partijen. 73 procent van hen zegt goed te kunnen rondkomen. Daarnaast zeggen minder Nederlanders dat zij maar net kunnen rondkomen of net niet kunnen rondkomen dan in 2014. Welk van de onderstaande uitspraken past het best bij u? Ik kan goed rondkomen
56%
Ik kan maar net rondkomen
36%
2014 2015
Ik kan net niet rondkomen Ik kan beslist niet rondkomen
5% 3%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147)
4
Minder Nederlanders hoeven te bezuinigen Minder Nederlanders zien de noodzaak om te bezuinigen. Vorig jaar gaf de helft van de Nederlanders aan het komende jaar te gaan bezuinigen; nu zegt 42 procent dat te gaan doen.
Ook is er in de afgelopen 12 maanden door minder Nederlanders bezuinigd. In 2014 heeft 67 procent dat voorgaande jaar bezuinigd. Nu geeft 63 procent dat aan.
Kunt u aangeven wat bij de onderstaande stellingen voor u van toepassing is? Ik ben sinds een aantal jaar al aan het bezuinigen
59%
Ik heb de afgelopen 12 maanden bezuinigd
63%
2014 2015
Ik ga de komende 12 maanden bezuinigen Ik kan niet meer bezuinigen dan nu
42% 29%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) die het eens zijn met de bovenstaande stellingen
5
Minder Nederlanders denken dat de economie zich in een crisis bevindt Minder Nederlanders vinden dat de Nederlandse economie in een crisis verkeert. In 2014 vond 59 procent dat; nu is dat aandeel gedaald naar 36 procent van de Nederlanders. Stelling: de Nederlandse economie bevindt zich momenteel in een crisis (zeer) mee oneens 2015
22%
2014
(zeer) mee eens
36% 10%
69%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147)
Eén op de drie denkt dat de economische situatie het komende jaar verbetert. Van de grote partijen denken PVV- en SP-kiezers vaker dan andere kiezers dat de situatie juist verslechtert (39% en 28%). Dit is weliswaar nog steeds een minderheid. En als u denkt aan de komende twaalf maanden, denkt u dat de economische situatie in Nederland beter wordt, hetzelfde blijft of slechter wordt? De situatie verbetert
32%
De situatie blijft hetzelfde De situatie verslechtert
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147)
51% 17% 6
Nederlanders gaan weer meer besteden bij lagere belastingen Andere belangrijke factoren zijn de dalende werkloosheid (43%) en een hogere spaarrente (35%). PVV-kiezers uit 2012 geven vaker aan weer meer uit te zullen geven bij lagere belastingen dan andere kiezersgroepen. 69 procent van de PVV-kiezers zegt daardoor meer te gaan besteden. Welke signalen van een verbeterende economie zijn voor u nodig te besluiten om weer meer te gaan besteden? U kunt maximaal drie antwoordopties selecteren. Lagere belastingen
56%
Dalende werkloosheid
43%
Hogere spaarrente Opleven van de woningmarkt Economische groei in andere Europese landen
35% 18% 16%
Stijgende huizenprijzen
13%
Positieve uitspraken uit de Nederlandse politiek over de economie
13%
Anders
17%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) Vermelding partijlogo: het percentage bij deze groep kiezers uit 2012 is hoger dan andere kiezersgroepen
7
Meerderheid merkt (nog) niets van aantrekkende economie Hoewel Nederlanders aangeven beter te kunnen rondkomen en minder te bezuinigen, merken ze veelal niets van de aantrekkende economie. Het sentiment onder Nederlanders komt daarmee nog niet overeen met die van de metingen van diverse instanties.
Volgens diverse instanties, als het CBS* en het CPB*, groeit de Nederlandse economie weer. In hoeverre merkt u in uw directe omgeving dat het wat beter gaat met de economie? Ik merk het sterk 2%
Hoe merkt u dat het in uw directe omgeving wat beter gaat met de Nederlandse economie? Ik heb meer te besteden
23%
De waarde van mijn huis is hoger
20%
Ik heb meer baanzekerheid
20%
Mijn partner heeft meer baanzekerheid Anders Ik merk er niets van 62% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147)
Ik merk het een beetje 36%
• • •
10% 38%
“De huizenmarkt trekt aan” “Meer vacatures” “Andere mensen kopen meer”
Basis: Nederlanders 18+ die een beetje/sterk merken dat het beter gaat met de Nederlandse economie (n=448)
8
De economie en de rol van het kabinet
Nederlanders zijn positiever over de invloed van het regeringsbeleid op de Nederlandse economie dan in voorgaande jaren Eén op de drie Nederlanders vindt dat het regeringsbeleid de economie negatief beïnvloedt. Twee jaar geleden vonden 8 op de 10 Nederlanders dat nog. Daarnaast zeggen meer mensen positief te zijn over die invloed. 100% 82% Ik denk dat het huidige beleid van de regering de crisis verergert
80% 60% 43% 40% 20%
43% 33%
10%
16%
30% 28% 19%
Ik denk dat het huidige beleid van de regering nauwelijks invloed heeft op de ontwikkeling van de economie Ik denk dat het huidige beleid van de regering een positieve invloed heeft op de economie
0% Alle kiezers 2013
Alle kiezers 2014
Alle kiezers 2015
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) die het eens zijn met bovenstaande stellingen
46 procent van de Nederlanders vindt daarnaast dat de Nederlandse regering te optimistisch is over de stand van de economie. Onder PVV-kiezers is dit aantal groter dan bij andere groepen: 71 procent is deze mening toegedaan. 10
VVD-kiezers zijn het meest positief over de invloed van het regeringsbeleid op de economie Hoewel het sentiment onder PvdA-kiezers niet overwegend positief is, zijn zij wel iets positiever dan in 2014. Toen vond 13 procent dat het beleid een positieve invloed had; nu vindt 23 procent dat. Het huidige regeringsbeleid… ...verslechtert de economische situatie ...heeft nauwelijks invloed op economie ...heeft een positieve invloed op de economie 72% 58% 44%
42%
38% 28%
29%
27%
23%
20% 22%
PvdA
PVV
31%
18%
16% 9%
7%
VVD
32%
29%
SP
CDA
D66
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) die het eens zijn met bovenstaande stellingen
11
Rapportcijfer kabinet Rutte 2 relatief stabiel in 2015 maar is nog wel onvoldoende Het positievere sentiment over de economie is (nog) niet terug te zien in het rapportcijfer voor het kabinet. Welk rapportcijfer zou u het kabinet geven voor hoe het op dit moment functioneert? 7
Week 29: Vliegramp MH17
Week 45: Beëdiging kabinet Rutte/Asscher
Week 17 – week 20: Bed-bad-en-brood discussie
5.9
6
Week 41: akkoord met C3 over 5.4 begroting 2014
5.6 5.4
5.6 5.4
5.2 5.0
5.0
5
5
4.8
Week 45: Rutte kondigt inkomensafhankelijke zorgpremie aan
5.1
5.0
4.5
5.2 5
5.3
5.4 5.2
5.3
5
Week 11: Opstelten en Teeven stappen op Week 12: VVD grootste bij PS2015, PvdA verliest
4 44 48
2 '13
6
10 14 18 22 26 34 38 42 46 50
2 '14
6
10 14 18 23 27 35 39 43 47 51 3 '15
7
11 15 19 23 27 3537
12
Een meerderheid van de Nederlanders steunt de plannen van het kabinet om de belasting te verlagen Door een financiële meevaller en de aantrekkende economie heeft het kabinet circa 5 miljard euro tot haar beschikking. De regering is van plan dit te besteden aan belastingverlaging voor burgers. Hoe moet de regering de meevaller, volgens u, besteden?
Aan welke van onderstaande beleidsthema’s zou de 5 miljard euro, volgens u, besteed moeten worden? Zorg Onderwijs
Een andere overheidsbest eding 9%
Vooral aan belastingverla ging voor burgers 69%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) Vermelding partijlogo: het percentage bij deze groep kiezers uit 2012 is hoger dan andere kiezersgroepen
36%
Armoedebestrijding
28%
Ouderen
25%
Sociale zekerheid Vooral aan het aflossen van het begrotingstek ort 22%
61%
20%
* Top 5 geselecteerde bestedingen Basis: Nederlanders 18+ die vinden dat de 5 miljard aan een andere overheidsbesteding moet worden uitgegeven (n=117)
13
Internationale crises • Griekenland • Toestroom vluchtelingen
7 op de 10 Nederlanders wil dat Griekenland alles terug betaalt PVV- en VVD-kiezers zijn vaker van mening dat een lening ook daadwerkelijk een lening is en dat Griekenland het volledige bedrag verschuldigd is aan de Europese Unie. Respectievelijk vindt 92% en 80% van hen dat Griekenland moet terug betalen. Griekenland heeft sinds de start van de crisis een fors bedrag geleend van de Europese Unie, en dus haar lidstaten. Sommige instanties pleiten voor het kwijtschelden van een deel van de Griekse schulden, terwijl anderen graag zien dat Griekenland het volledige geleende bedrag terug betaalt aan de Europese Unie. Welk van de onderstaande opvattingen komen het meest overeen met uw mening?
Weet niet 10%
Een groot deel van het geleende moet worden kwijt gescholden 20%
Griekenland moet het volledige geleende bedrag terugbetalen 70%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) Vermelding partijlogo: het percentage bij deze groep kiezers uit 2012 is hoger dan andere kiezersgroepen
15
… en er is weinig steun voor nieuwe leningen aan Griekenland Een groot deel van de Nederlanders vindt dat er geen geld meer aan Griekenland mag worden geleend, ook als dit de Grieken financieel naar de afgrond duwt. Kiezers op de flanken van het politieke spectrum vinden vaker dan andere kiezersgroepen dat er niet opnieuw geld mag worden vrijgemaakt. 93 procent van de PVV-kiezers vindt dat er niet opnieuw geleend moet worden; 61 procent van de SP-kiezers denkt daar ook zo over. Stel, Griekenland heeft een nieuwe lening van de Europese landen nodig om niet failliet te gaan. Wat moeten Europese landen naar uw mening doen?
Weet niet 20%
De Europese landen moeten Griekenland het benodigde bedrag lenen 24%
De Europese landen moeten Griekenland geen geld meer lenen, ook als dit betekent dat Griekenland failliet gaat 56% Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) Vermelding partijlogo: het percentage bij deze groep kiezers uit 2012 is hoger dan andere kiezersgroepen
16
Nederlanders zijn bezig met de toestroom aan vluchtelingen en een grote minderheid verwacht negatieve gevolgen Nederlanders maken zich zichtbaar zorgen over een ander actueel internationaal probleem: de toestroom aan vluchtelingen richting de Europese Unie. 47 procent verwacht negatieve gevolgen voor de economie; 43 procent ziet negatieve gevolgen voor de veiligheid. Daarnaast maakt het ruim vier op de tien somber over de toekomst van Nederland.
Op verschillende plekken in de wereld vinden politieke, economische of humanitaire crises plaats die direct of indirect invloed kunnen hebben op andere landen. De toestroom van vluchtelingen uit diverse regio’s in de wereld is daar één van. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? De toestroom van vluchtelingen naar Europa…: (zeer) mee oneens houdt me bezig zal negatieve gevolgen hebben voor de Nederlandse economie maakt me somber over de toekomst van Nederland zal negatieve gevolgen hebben voor de Nederlandse veiligheid maakt me bang
(zeer) mee eens
9% 22% 29% 23% 34%
64% 47% 44%
Van de grote partijen zien PVVkiezers het vaakst nadelige gevolgen voor de Nederlandse veiligheid (91%) en de economie (87%). Het maakt hen ook het vaakst somber over toekomst van Nederland. Voor 92% van de PVVkiezers is dat het geval. Tot slot maakt het 64% van hen bang. D66-kiezers voorzien van de grootste kiezersgroepen de minste problemen met de komst van de vluchtelingen.
43% 35%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) 17
Helft vindt evenredige verdeling vluchtelingen over EU goede maatregel De helft van de Nederlanders vindt het een goede maatregel als vluchtelingen evenredig verdeeld worden over de Europese lidstaten, ook als het aantal vluchtelingen in Nederland hierdoor toeneemt. Alleen PVV-kiezers zijn tegen deze maatregel (64%). Het sentiment verandert sterk als Nederlanders wordt voorgelegd wat zij ervan vinden als enkele staten, waaronder Nederland, meer vluchtelingen zou opnemen dan andere landen. 71 procent van de kiezers vindt dit een (zeer) slechte maatregel. Zeer goede maatregel
Goede maatregel
Vindt u het een goede of een slechte maatregel om de toegestroomde vluchtelingen evenredig over de Europese landen te verdelen, ook als dit betekent dat het aantal vluchtelingen in Nederland zal toenemen?* Vindt u het een goede of een slechte maatregel om kritische lidstaten te ontzien en andere landen, als Nederland, Duitsland en Frankrijk, meer vluchtelingen op te laten vangen?**
Neutraal
13%
5%
Slechte maatregel
36%
18%
Zeer slechte maatregel
22%
30%
10%
12%
NB: Het veldwerk vond plaats voor het vluchtelingendebat in de Tweede Kamer van donderdag 10 september
41%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) *Uitleg voor vraagstelling: “Sinds begin dit jaar overleggen Europese leiders over het gezamenlijk oplossen van de vluchtelingenkwestie. Sommige leiders willen dat de vluchtelingen evenredig worden verdeeld over alle Europese landen, terwijl andere leiders daar terughoudend in zijn. Het totale aantal vluchtelingen dat haar weg in Europa probeert te vinden wordt op dit moment geschat op 120.000”. ** Uitleg voor vraagstelling: “Een aantal Europese lidstaten, als Spanje, Hongarije en de Baltische Staten, hebben zich verzet tegen het verplicht opvangen van asielzoekers. Dit zou volgens deze landen een te grote cultuurschok zijn voor haar inwoners. Om deze landen te ontzien heeft de Europese Commissie voorgesteld dat andere lidstaten, zoals Nederland, Duitsland en Frankrijk, daardoor meer vluchtelingen opvangen”.
18
De helft van de Nederlanders wil geen of minder dan 6.000 vluchtelingen opvangen; een kwart wil er meer dan 8.000 opvangen 8 procent van de Nederlanders heeft de voorkeur om er 6.000 tot 8.000 op te vangen. Hoeveel vluchtelingen zou Nederland, naar uw mening, op korte termijn moeten opvangen? Geen enkele
19%
Enkele honderden tot 2.000
4.000-6.000
9% 6%
6.000-8.000
8%
8.000-10.000
9%
10.000-15.000 15.000-20.000 Meer dan 20.000 Weet niet/geen mening
wil geen of minder dan 6.000 vluchtelingen op korte termijn in Nederland opvangen
14%
Tussen de 2.000 en 4.000
48%
NB: Het veldwerk vond plaats voor het vluchtelingendebat in de Tweede Kamer van donderdag 10 september
23%
wil meer dan 8.000 vluchtelingen op korte termijn in Nederland opvangen
6% 3% 5% 22%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) 19
Meerderheid voor investeren in opvangcentra in eigen regio én in ontwikkelingshulp en internationale troepmachten Nederlanders reageren wisselend op de verschillende maatregelen die partijen aandragen voor de vluchtelingenkwestie. Het meeste draagvlak is er voor het investeren in opvangcentra in de regio’s waar de vluchtelingen aan land komen. Ook het investeren in ontwikkelingshulp en internationale troepenmachten heeft draagvlak onder Nederlanders. Van de voorgelegde oplossingen kunnen Nederlanders zich het minst vinden in het sluiten van de Nederlandse grenzen Wat zou de Nederlandse regering, volgens u, moeten doen om de toestroom aan vluchtelingen uit Afrika en het Midden-Oosten op te lossen? Niet doen Investeren in opvangcentra in de regio’s waar de vluchtelingen vandaan komen (in Afrika en het Midden-Oosten)
13%
Investeren in ontwikkelingshulp en internationale troepenmachten om de redenen van asielzoekers om te vluchten te verkleinen
15%
Investeren in extra voorzieningen om vooral oorlogsvluchtelingen fatsoenlijk in Nederland op te vangen De Nederlandse grenzen sluiten voor elke vorm van immigratie (ook arbeidsmigranten uit andere Europese landen)
Wel doen 69%
64%
28%
52%
PVV-kiezers zijn vaker dan andere kiezersgroepen voor het sluiten van de grenzen (78%) . Zij zijn vaker tegen andere oplossingen dan andere kiezers. Het draagvlak voor de diverse oplossingen is voor andere kiezersgroepen niet hoger of lager dan gemiddeld.
46%
28%
Basis: Nederlanders 18+ (n=1.147) 20
Onderzoeksopzet
Onderzoeksopzet Doelgroep Voor dit onderzoek zijn 1.147 stemgerechtigde Nederlanders ondervraagd. De respondenten zijn geworven uit het ISO-gecertificeerde Ipsos Isay Panel. De steekproef is een representatieve steekproef voor de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder. De resultaten zijn gewogen op de belangrijkste socio-demografische kenmerken en politieke voorkeur. Methode De vragen hebben meegelopen in de Ipsos Politieke Barometer van week 37. De Ipsos Politieke Barometer is gebaseerd op online onderzoek. Respondenten uit het panel zijn daarbij via e-mail benaderd om deel te nemen in het onderzoek. De gegevens zijn verzameld van dinsdagmiddag 8 september 2015 tot en met donderdag 10 september 2015. Het veldwerk vond daarmee plaats voor het vluchtelingendebat in de Tweede Kamer van donderdag 10 september. Voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording van de Ipsos Politieke Barometer gaat u naar: www.ipsos-nederland.nl/ipsos-politieke-barometer/onderzoeksverantwoordingen-polbar 22
