Rapport: Hoe een museum een effectieve aanpak kiest in het onderwijzen van vaardigheden voor de 21e eeuw Juni 2015 Culturele instellingen kunnen kinderen door het aanbieden van kunstonderwijs helpen hun creatieve en sociale vaardigheden te ontwikkelen. Dit biedt de mogelijkheid om een langdurige sociale impact te bewerkstelligen. Recente studiesi tonen aan dat vaardigheden zoals creativiteit, empathie voor andere culturen en multidisciplinaire samenwerking voor jonge generaties steeds belangrijker worden om goed voorbereid te zijn op de competitieve uitdagingen die de 21e eeuw hen biedt. Hoewel kinderen deze vaardigheden bij voorkeur op jonge leeftijd krijgen aangeleerd, ligt de nadruk in het huidige onderwijscurriculum vooral op traditionele kernvakken als rekenen en taal. Toegenomen druk op scholen om goed te scoren bij toetsen en examens en drastische bezuinigingen in het onderwijs zijn mede verantwoordelijk hiervoorii. Musea en andere culturele instellingen kunnen derhalve een belangrijke maatschappelijke rol vervullen door de ontwikkeling te stimuleren van vaardigheden die noodzakelijk zijn om succesvol deel te kunnen nemen aan onze geglobaliseerde kennissamenleving, maar die in het reguliere onderwijs nauwelijks aan bod komen. De Hermitage Amsterdam heeft Bain & Company gevraagd een onderzoek uit te voeren naar de impact van haar kunstonderwijsprogramma. Dankzij het uitgebreide onderwijsprogramma van de Hermitage Amsterdam komen jaarlijks gemiddeld 10.000 kinderen in aanraking met kunst. Tijdens een kennismakingsbezoek met de klas aan de Hermitage Amsterdam worden de meest talentvolle kinderen geselecteerd en uitgenodigd om deel te nemen aan een gratis vijfjarig talentprogramma. Hiermee biedt de Hermitage Amsterdam het meest uitgebreide onderwijsprogramma van alle Nederlandse musea. Uit het onderzoek van Bain blijkt dat de Hermitage Amsterdam met haar educatieve programma niet alleen artistieke en kunsthistorische kennis overbrengt, maar ook de bredere cognitieve ontwikkeling van de deelnemers stimuleert. Hiermee laat de Hermitage Amsterdam zien dat musea en andere culturele instellingen met dit soort onderwijsprogramma’s hun culturele kapitaal kunnen aanwenden om de jongste generaties de vaardigheden bij te brengen die nodig zijn om succesvol te zijn in de 21e eeuw. Daarnaast identificeert de studie drie kritieke succesfactoren die essentieel zijn om langdurige en aantoonbare impact te behalen.
Pagina 1
De Hermitage Amsterdam is één van de meest bekende musea van Amsterdam en ontwikkelde vijf jaar geleden het kunstonderwijsprogramma “Hermitage voor Kinderen”. Na vijf zeer
succesvolle jaren, waarin de vraag vanuit basisscholen groter was dan verwacht, heeft de Hermitage Amsterdam Bain & Company gevraagd om een onderzoek uit te voeren naar de sociale impact van dit kunsteducatieprogramma. Doel van het onderzoek was om de volgende drie vragen te beantwoorden: 1. Welke aantoonbare impact heeft de Hermitage voor Kinderen? 2. Welke maatschappelijke behoefte is er voor een dergelijk programma? 3. Welke factoren maken de Hermitage voor Kinderen tot een succes? De Hermitage voor Kinderen is het meest “In eerste instantie zijn we het project intensieve onderwijsprogramma dat gestart uit een gevoel van sociaal door Nederlandse musea aangeboden ondernemerschap, om iets terug te geven aan de samenleving door te wordt voor kinderen onder de 16 jaar. investeren in jongeren. Er was meteen Dankzij de Hermitage voor Kinderen veel interesse en we kregen veel komen elk jaar gemiddeld 10.000 positieve feedback. Nu we vijf jaar basisschoolleerlingen in aanraking met verder zijn is het tijd om het programma grondig te evalueren en kunst tijdens een bezoek aan de beter te begrijpen wat het zo succesvol Hermitage Amsterdam. Voorafgaand maakt.” - Cathelijne Broers, aan het bezoek nemen de leerlingen op Directeur Hermitage Amsterdam hun eigen school deel aan vier voorbereidende lessen. Tijdens het bezoek bespreken de kinderen de culturele en historische context van het werk dat in het museum tentoongesteld wordt, en maken zij in een speciaal ingericht atelier hun eigen kunstwerkje dat gebaseerd is op de topstukken die zij zojuist gezien en besproken hebben. Tijdens het museumbezoek scouten de museumdocenten de top 2% meest talentvolle leerlingen en nodigen hen via hun ouders uit om deel te nemen aan de uitgebreide talentenprogramma’s Hermitage Atelier en Hermitage Academie. Gedurende viereneenhalf jaar nemen de geselecteerde talenten deel aan 50 sessies die gericht zijn op zowel de ontwikkeling van creatieve en technische vaardigheden als de vergaring van kunsthistorische kennis.
Bij de talentselectie maakt het museum actief gebruik van het social inclusion principe: omdat alle programma’s volledig gratis zijn is er geen financiële Dit document is door Bain & Company opgesteld uitsluitend voor gebruik door Hermitage Amsterdam; gebruik door derden is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke goedkeuring vooraf van Hermitage Amsterdam en Bain & Company.
Pagina 2
belemmering tot deelname en kunnen kinderen met zeer uiteenlopende sociaaleconomische achtergronden in het programma participeren. Van september tot en met november 2014 zijn ruim 200 deelnemers van het Hermitage schoolprogramma geïnterviewd. Dit komt overeen met ongeveer 10% van de kinderen die gedurende die periode heeft deelgenomen. Daarnaast zijn ook ongeveer 100 interviews gedaan met deelnemers en alumni van de Hermitage talentenprogramma’s, ouders van (oud-)talenten, experts en leerkrachten.
De Hermitage voor Kinderen heeft aantoonbare impact Meer dan 70% van de bassischoolleerlingen die de Hermitage in schoolverband heeft bezocht kon na afloop specificeren wat hij/zij geleerd had tijdens het drie uur durende introductieprogramma. De durft meer, door de kennis introductielessen dienen tevens als platform Ze en ook de technieken, het 'lukt' om kinderen te selecteren voor de meerjarige vaker. talentenprogramma’s. Het is dan ook niet - Moeder van Anne (15 jaar) verrassend dat deze intensieve vervolgprogramma’s een nog grotere impact hebben op de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers. Bijna 75% van de geïnterviewde talenten kon dankzij hun deelname aan het talentenprogramma nieuwe carrièremogelijkheden aandragen. Nog belangrijker is dat ongeveer 80% van de deelnemers aangaf dat het programma hun zelfvertrouwen had verhoogd. Deze getallen werden bevestigd door geïnterviewde ouders: ongeveer 80% stelde dat hun kind dankzij de Hermitage voor Kinderen nieuwe mogelijkheden ziet, en meer zelfvertrouwen heeft.
Dit document is door Bain & Company opgesteld uitsluitend voor gebruik door Hermitage Amsterdam; gebruik door derden is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke goedkeuring vooraf van Hermitage Amsterdam en Bain & Company.
Pagina 3
Naast deze meetbare effecten, stelde meer dan 70% van de ouders dat hun kind niet aan zo’n intensief kunstprogramma had deelgenomen als de Hermitage voor Kinderen niet had bestaan. Meerdere ouders gaven aan dat een vergelijkbaar programma waarschijnlijk te duur zou zijn voor hun gezin. Maar liefst 78% van de ouders zou het programma aanraden aan vrienden.
70% van de kinderen zou niet hebben deelgenomen aan een vergelijkbaar programma als het niet gratis was geweest
Doordat de onderwijsprogramma’s van de Hermitage voor Kinderen gratis zijn en deelnemers actief gescout worden tijdens het schoolbezoek, is er geen sprake van zelfselectie die inherent is aan programma’s waarvoor ouders hun kinderen zelf kunnen opgeven; kinderen met een lagere sociaaleconomische achtergrond – waar kunstonderwijs niet vanzelfsprekend is – hebben een gelijke kans om deel te nemen aan het programma als kinderen met ouders die actief op zoek zijn naar kunstonderwijs voor hun kind. Het volledige cognitieve spectrum komt aan bod
De Hermitage voor Kinderen onderscheidt zich van andere aanbieders van kunstonderwijs door de multidimensionale onderwijsvorm. Al tijdens het schoolbezoek Herhaaldelijke toepassing van worden deelnemers aangemoedigd om de vaardigheden in verschillende contexten en reflectie op het kunstvoorwerpen goed te observeren en de geleerde en vaardigheden culturele en historische context te begrijpen. stimuleert de transfer naar Hierna wordt de leerlingen gevraagd om dit nieuwe leersituaties - Authentieke Kunsteducatie, als inspiratie te gebruiken voor hun eigen Van Gerwen et. al kunstwerk en bespreken ze hun ervaringen en creaties klassikaal. In combinatie met de basiskennis die voorafgaand aan het bezoek in de eigen klas is opgedaan, heeft dit tot resultaat dat het programma drie cognitieve vaardigheden aanspreekt die typisch centraal staan in culturele onderwijsprogramma’s, maar waarop zelden gelijktijdig een beroep wordt gedaan.
Dit document is door Bain & Company opgesteld uitsluitend voor gebruik door Hermitage Amsterdam; gebruik door derden is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke goedkeuring vooraf van Hermitage Amsterdam en Bain & Company.
Pagina 4
De talentenprogramma’s Hermitage Atelier en Hermitage Academie doen een beroep op de volledige reeks cognitieve vaardigheden aan de hand van lezingen, groepsdiscussies en creatieve workshops. Door een dergelijke brede aanpak helpen de programma’s het culturele zelfbewustzijn van kinderen te ontwikkelen Ik ben anders tegen dingen aan gaan kijken. Als je ergens en hun verbeeldingskracht te vergroteniii. De loopt en een foto ziet, of op tv interviews met de Academiestudenten en hun een kunstvoorwerp, dan kijk je ouders tonen aan dat het programma het niet zomaar. Laatst heb ik het volledige scala aan cognitieve vaardigheden nog over de HvK gehad en me aangemeld voor een bijbaan. aanspreekt. Ouders benadrukken het brede - Garvin (17 jaar) karakter van het programma, dat zich uitstrekt van het leren waarderen van kunst in haar eigen context, via het begrijpen van deze Je leert hoe anderen denken, je ziet nu meer de waarde in van context, tot het creëren van eigen schilderijen. Je kijkt dieper, je kunstobjecten. Deelnemers bevestigen dat het ziet het verhaal erachter. - Lexi (15 jaar) programma hen heeft geleerd om het verhaal achter schilderijen te begrijpen en de maatschappelijke context van de werken op waarde te schatten.
De rol van musea bij het onderwijzen van 21e-eeuwse vaardigheden Onze hedendaagse westerse samenleving is een kennismaatschappij. Het verwerven van kennis, het vinden van creatieve oplossingen en het vermogen tot multidisciplinair denken en samenwerken zijn belangrijker dan ooit. Het is daarom niet verrassend dat er veel aandacht is
voor de ontwikkeling van deze zogenoemde 21e-eeuwse vaardigheden. Deze vaardigheden omvatten niet alleen het leer- en innovatievermogen zoals kritisch denken, creativiteit en inventiviteit, maar strekken zich uit tot een bredere set van vaardigheden die van groot belang is bij het maken van levens- en carrièrekeuzes. Ontwikkeling van deze vaardigheden op een jonge leeftijd helpt kinderen zich voor te bereiden op, en zich te redden in, een steeds complexere en globaliserende werkomgeving. Ondanks het belang van 21e-eeuwse vaardigheden hebben basisscholen nog niet de benodigde kennis en middelen om er de noodzakelijke aandacht aan te besteden. In plaats daarvan richten zij zich op academische excellentie en het vergaren van kennis in traditionele kernvakken. Alhoewel leraren vaak de vrijheid hebben om ook andere vaardigheden bij hun leerlingen te ontwikkelen, ontbreekt het hen aan de juiste ondersteuning om met een gestructureerde aanpak de ontwikkeling van de 21e-eeuwse vaardigheden in het bestaande curriculum op te nemeniv. Het wordt algemeen aangenomen dat kunstonderwijs een grote impact heeft op en een sterke correlatie met de ontwikkeling van 21e-eeuwse vaardigheden zoals creativiteit, innovatie, communicatie en samenwerkingv. Kunstonderwijs kan kinderen helpen om te reflecteren op cultuur en helpt in het communiceren van waarden en tolerantie doordat voorwerpen en hun betekenis vanuit verschillende invalshoeken belicht worden. Kunstonderwijs is echter vaak het Dit document is door Bain & Company opgesteld uitsluitend voor gebruik door Hermitage Amsterdam; gebruik door derden is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke goedkeuring vooraf van Hermitage Amsterdam en Bain & Company.
Pagina 5
ondergeschoven kindje in een al zeer vol onderwijscurriculum. Omdat scholen moeite hebben de ontwikkeling van 21e-eeuwse vaardigheden op de onderwijsagenda te zetten is er een cruciale rol voor musea weggelegd bij de ontwikkeling hiervan. Recent onderzoek van een Nederlandse denktank benadrukt het belang van kunstonderwijs bij de overdracht van deze essentiële vaardigheden. Een recent opgerichte taskforce heeft als doel de daling van het aantal museumbezoeken door basisscholen tegen te gaanvi. Het onderzoek laat zien dat de Hermitage Amsterdam met de Hermitage voor Kinderen een programma heeft gecreëerd dat kinderen aantoonbaar in staat stelt om zich deze, voor de toekomst kritieke, vaardigheden eigen te maken.
Kritieke succesfactoren van de Hermitage Amsterdam Zowel breder wetenschappelijk onderzoek als Bain’s onderzoek naar de maatschappelijke impact van de Hermitage voor Kinderen laten zien dat culturele instellingen een langetermijn aanpak moeten volgen om een langdurige impact op kinderen te bereiken. Het vermogen van
de Hermitage Amsterdam om deelnemers een multidimensionaal kunstprogramma aan te bieden tijdenseen groot deel van de ontwikkelingsperiode van een kind, ligt ten grondslag aan het succes van het programma. Drie belangrijke factoren liggen hieraan ten grondslag: •
Een meerjarig, intensief programma. Kinderen die geselecteerd worden voor het talentenprogramma nemen gedurende viereneenhalf jaar ongeveer eens per maand deel aan een les van twee uur. De intensiteit van dit meerjarige talentprogramma geeft de Hermitage voor Kinderen de mogelijkheid om daadwerkelijk blijvend resultaat te boeken, doordat vaardigheden en ervaringen herhaaldelijk aan bod komen tijdens de verschillende tentoonstellingen.
•
Selectie van talenten uit een grote groep op basis van het principe van social inclusion. De constante instroom en het succes van
het schoolprogramma bieden de Hermitage voor Kinderen jaarlijks een groep van gemiddeld 10.000 scholieren waaruit men door middel van ‘stille’ observatie de toptalenten selecteert. Deze meritocratische aanpak staat aan de basis van het principe van social inclusion en gelijkwaardigheid, en maakt zowel deelname voor als impact in verschillende sociaaleconomische lagen van de bevolking mogelijk. •
Een gratis programma dat voor alle basisscholen toegankelijk is. De Hermitage Amsterdam biedt alle schoolklassen en talenten gratis
deelname. Voor vervoer van en naar de Hermitage kunnen scholen kosteloos gebruik maken van de Cultuurbus. Door kinderen toegang te verlenen tot zowel de tentoonstellingen in het museum als de onderwijsprogramma's kan de Hermitage haar ambitie verwezenlijken: het aanbieden van kwalitatief hoogwaardige culturele ontwikkelingsmogelijkheden voor alle schoolkinderen, ongeacht hun sociaaleconomische achtergrond.
Dit document is door Bain & Company opgesteld uitsluitend voor gebruik door Hermitage Amsterdam; gebruik door derden is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke goedkeuring vooraf van Hermitage Amsterdam en Bain & Company.
Pagina 6
Met de combinatie van het brede introductieprogramma en het intensieve viereneenhalf jaar durende talentenprogramma, heeft de Hermitage Amsterdam de mogelijkheid om jaarlijks gemiddeld 10.000 scholieren te bereiken en een blijvende en levensveranderende impact te bewerkstelligen op de top 2% talenten. Met hun resultaatgerichtheid, ondernemerschap en langetermijnvisie, laat de Hermitage Amsterdam zien hoe culturele instanties een belangrijke invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van een kind. Hoewel het belang van 21e-eeuwse vaardigheden inmiddels algemeen onderkend wordt, blijken traditionele onderwijsinstellingen nog onvoldoende in staat om op deze ontwikkeling in te springen. Culturele instellingen zoals musea kunnen dan ook een bredere maatschappelijke rol spelen door programma’s aan te bieden die kinderen helpen om een bredere set van vaardigheden en talenten te ontwikkelen.
Foto op cover van Janiek Dam Foto op pagina 1 van Evert Elzinga i Thijs, A., Fisser, P., & Hoeven, M. van der (2014), 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs, SLO – nationale expertisecentrum leerplanontwinkeling; Voogt, J. & Pareja Roblin, Natalie (2010), 21st Century Skills (Discussie nota), Univeersiteit Twente / Kennisnet ii Overheidsinitiatieven in het primair onderwijs richten zich bijna volledig op Cito eindtoetsscores. Zie bijvoorbeeld het Actieplan po Basis voor presteren (2011) van het Ministerie van OC&W, dat een pakket maatregelen biedt om Cito eindtoetsscores op basisscholen te verbeteren iii Van Heusden, B. P., Wat leren we van Cultuuronderwijs? (2012), Uitgave van het Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam; Box citaat op pagina 3 uit Van Gerwen, R. et.al., Authentieke kunsteducatie (2011), Cultuurnetwerk Nederland, Utrecht iv Een eigentijds curriculum (2014), Onderwijsraad Den Haag v
Onderzoek naar 21e eeuwse vaardigheden en cultuureducatie in het Nederlandse basisonderwijs (2015), Hogeschool Windesheim Zwolle vi De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) benadrukt het belang van kunsteducatie en pleit voor een herwaardering van de effecten van creatief onderwijs op de samenleving als geheel. Schrijvers, E., A.G. Keizer & G. Engbersen (ed.), Cultuur Herwaarderen (2015); De Museumvereniging heeft in januari 2015 de “Taskforce Museumeducatie” gelanceerd om de dalende trend in museumbezoek door scholen tegen te gaan
Dit document is door Bain & Company opgesteld uitsluitend voor gebruik door Hermitage Amsterdam; gebruik door derden is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke goedkeuring vooraf van Hermitage Amsterdam en Bain & Company.
