“Randerij is een nieuw concept voor vitale landschapsontwikkeling. Scherpe grenzen tussen natuur en landbouw worden hier veranderd in geleidelijke overgangszones die steeds rijker worden: Steeds rijker als ecosysteem en zo ook steeds rijker als verdienmodel. Deze Randerijen hebben een gecombineerde functie: Voedselproductie in vitale ecosystemen gecombineerd met ultieme natuurervaringen voor de recreant. In Randerijen worden ecologische processen actief geoptimaliseerd, deze randerijen bruisen van het leven en hierin ontstaat ruimte voor een herstel economie”
RANDERIJ
een strategie voor duurzame landschapsontwikkeling en nieuwe economie
1 Het concept Randerij
Jos Willemsen landschapsproducties www.jwlp.nl
deel 1 - Het concept Randerij document nummer: 128-01-V5 Jos Willemsen
landschapsproducties Postbus 273 4330 AG Middelburg Nederland T +31 118 644442 M +31 6 46015371
[email protected] , www.jwlp.nl www.facebook.com/fringefarm Dit document is als download beschikbaar: http://jwlp.nl/pdf/publicaties/randerij.pdf
A4
A4
Deze studie is tot stand gekomen met financiele steun van: http://stimuleringsfonds.nl
RANDERIJ
(English: Fringefarm)
een strategie voor duurzame landschapsontwikkeling en nieuwe economie
Deze bundel is een beschrijving van het concept ‘Randerij’. Randerij is een nieuwe benadering voor vitale landschapsontwikkeling. Hierin ontstaan veel nieuwe waarden, ontstaat een gunstig ondernemersklimaat waarin ondernemers en burgers zelf aan de slag kunnen en kan door Randerij bovendien veel overheidsgeld worden bespaard. Drie transities in één.
Deze bundel is samengesteld door Jos Willemsen. Er kunnen geen rechten aan worden ontleend. © Alles uit deze publicatie mag worden gekopieerd of gepubliceerd wanneer de bron is vermeld. Voor meer informatie over Randerij:
[email protected] - www.jwlp.nl Jos Willemsen, september 2014
Index
Het concept Randerij Teaming with life 5 Steeds rijker 7 Eco-effectief ondernemerschap 8 Randerij 9 Het ondernemersklimaat 21 Samengestelde arrangementen 23 Vergelijkingen van landgebruik 24 Documenten in de reeks ‘Randerij’ 26 Lezingen 26 Over mij, over Jos 27 Droom: Een steeds vitaler wordende wereld 28
“The source of wealth is a good functioning ecosystem” John D. Liu
[ benadering ]
dominerend de mens als top-predator verlies aan grondstoffen en biodiversiteit
4
als gelijkwaardigen de mens als beschermer life has sustained for billions of years - sustain-ability minimaliseren van de ecologische voetafdruk nog altijd verlies aan grondstoffen en biodiversiteit
[ benadering ]
Teaming with life
samenwerkend - ‘teaming with life’ de mens als team-creator life has created for billions of years - create-ability optimaliseren van de ecologische voetafdruk toename van grondstoffen, meer welzijn en ecologisch herstel
“We komen uit een tijd waarin we dominant waren op andere soorten. Hoewel we dat vaak nog steeds zijn doen we nu ons best om ons als gelijkwaardigen op te stellen en onze ecologische voetafdruk te minimaliseren. Maar in deze benadering zien we dat we nog steeds grondstoffen en biodiversiteit verliezen en we nog steeds te maken hebben met stijgende kosten en klimaatsverandering. ‘Teaming with life’ gaat over eco-efficientie, de creërende krachten van ecosysteem-processen benutten en gebruiken. Waarin organismen als processors actief aan herstel kunnen meewerken. Resultaat: Meer grondstoffen, het ontstaan van een groeiende welvaart en ecologische groei..” Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 5
[ benadering ]
schone lu cht
el
klimaatcontro le vr ruchting v e s b uficatie s ync m uc hu c
ez pl
e n sc
e
gezondh e i d biodiversi t e t i t ch k sy m mie en b na i os happ e n dy
ier
e em
ecosysteem-processen en bijhorende creaties
6
... ren
voeds
ond ern em foto sy ferm nthe en
op ti
ater ise on w v ho al ee sc g r m t r kr o a n ds a ma t kli of oedselk e v s t e f ns er l ev se e n tie sg ta
odem b e r ba t h atie uc s i on e r h si es
[ benadering ]
Steeds rijker
Meeliften op ecologische groei
upspiral - create-ability
recycle: grondstoffen opnieuw gebruiken door het terug te keren in de technosfeer of in de biosfeer - sustain-ability (in de praktijk is dit vaak downcycling). upspiral: ‘create-ability’ - Het optimaliseren van condities voor productieve ecosystemen om ‘leven te laten werken’ aan het produceren van nog meer leven, aan nog meer grondstoffen en voedsel, en aan herstel van het milieu. Optimaliseren van condities voor ondermeer fotosynthese, voedselketens, successie, dynamiek, symbiose, levens- gemeenschappen, fermentatie en humuficatie. ( ‘Upspiral’ is een nieuwe en niet eerder gepubliceerde life-cycle benadering ( Jos Willemsen - 2014 ) ).
‘Ieder organisme ‘werkt’ voortdurend aan het creëren van nog meer leven; aan nog meer grondstoffen, aan nog meer voedsel, aan nog meer vitaliteit, en nog meer biodiversiteit, op een zeer energie-efficiënte wijze bovendien. Als de condities daarvoor goed zijn gebeurt dat. En wij kunnen zelf helpen deze condities te optimaliseren..’
Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 7
[ benadering ]
Eco-effectief ondernemerschap
Gunstige condities voor ondernemers door natuur, en gunstige condities voor natuur door ondernemers Met eco-effectief ondernemerschap wordt met ecosysteem-processen mee gewerkt. De ondernemer schept in de bedrijfsvoering gunstige condities voor ecosysteem-processen, en de ecosysteem-processen scheppen gunstige condities voor de ondernemer. Ze trekken als het ware samen op. Zo ontstaan tegelijkertijd economische waarden en ecologische waarden, zij zorgen ieder voor elkaars groei. Een mooi voorbeeld hiervan wordt misschien herkent door mensen die wel eens gesnorkeld of gedoken hebben. Op de zeebodem zie je vaak niet meer dan een schelpje of een garnaaltje. Maar is daar ineens een wrak dan gonst het daar van het leven. Dit wrak als voorbeeld is onbedoeld, maar dit als principe kan ook expres. Eco-effectief ondernemen maakt gebruik van het principe dat elk levend organisme gedurende zijn leven condities creëert voor ander leven. En elke cel deelt (verdubbelt) zich voortdurend, al het leven zorgt voor meer leven en meer grondstoffen op een zeer energie-efficiënte wijze. Leven werkt! De eco-effectieve ondernemer maakt gebruik van deze condities en zorgt er voor dat ‘leven kan creëren’ (create-ability). Door het optimaliseren van de condities voor ondermeer fotosynthese, symbiose, voedselketens, successie en dynamiek. Om zo toe te werken naar een landschap dat steeds rijker wordt als ecosysteem, steeds rijker als verdienmodel en steeds rijker in gebruiks- en belevingswaarden. Een landschap waarin een eigentijds cultuurverhaal ontstaat.
upspiral - teaming with life
de eco-effective ondernemer Homo sapiens ‘Utile’ - de mens als ‘nuttige soort’
1
2
3
4
Voor het eerst in tijden zijn er opmerkelijke voorbeelden van boerderijen die steeds rijker worden als verdienmodel én steeds rijker als ecosysteem. Voorbeelden: De boerderijen van 1 Joel Salatin, 2 Mark Shepard, 3 Sepp Holzer en 4 Martin Crawford. 8
[ benadering ]
Randerij
Een strategie voor duurzame landschapsontwikkeling en nieuwe economie De wereld wordt steeds schaarser aan grondstoffen en steeds schaarser aan biodiversiteit. Maar in Randerijen draaien we dit om, Randerijen worden steeds rijker; steeds rijker aan grondstoffen, steeds rijker aan voedsel en biodiversiteit en ook steeds rijker aan sociale waarden. Alles wat leeft gaat hier aan meewerken, en we gaan samen leren hoe we dit kunnen doen: Door het introduceren van nieuwe verdienmodellen en door ecosysteem-processen te optimaliseren: create-ability. Randerijen voorzien in natuur-landbouw en natuur-recreatie op randen in het landschap. Randerijen kunnen worden ontwikkeld op nu vaak harde randen tussen landbouwgebieden en bijvoorbeeld natuurgebieden, dorps- en stadsranden en (mini)campings. Op deze randen worden de aangrenzende landschappen nu vaak ongunstig door elkaar beïnvloedt. Met het toepassen van het Randerij principe ontstaat een ‘klimaat’ voor ondernemerschap en wordt gelijktijdig naar aansluiting op ecologische principes toegewerkt. In deze benadering werken ondernemers, planten en dieren gezamenlijk toe naar het vormen van robuuste ecosystemen en naar robuuste verdienmodellen. Er kan zo een netwerk van kleinschalig natuurrijk cultuurlandschap ontstaan die zich door het grootschalig landbouwlandschap heen weeft. Randerij is een methode waar middels slim landgebruik en andere verdienmodellen kan worden toegewerkt naar actuele plattelandsopgaven zoals ruimte voor schaalvergroting én schaalverkleining, ruimte voor water, vergroening, krimp, recreatief medegebruik, biodiversiteit en stikstofdepositie PAS. Probleemranden worden zo kansranden. ( ‘Randerij’ is een nieuwe benadering voor vitale landschapsontwikkeling ( Jos Willemsen - 2012 ) ).
Randerij: een netwerk van kleinschalig natuurrijk cultuurlandschap dat zich door het grootschalig landbouwlandschap heen weeft... Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 9
[ benadering ]
N
L
voor
een scherpe grens tussen natuur en landbouw
na
N
R
L
Randerij: eco-effectief ondernemerschap op randen
10
[ benadering ]
voor
natuur en landbouw gescheiden
na
3 2 1
natuur + landbouw + cultuur
“Randerij beschermd de twee aangrenzende zones van de landbouw en de natuur, zodat deze zones zich beiden zonder verstoring kunnen ontwikkelen. En de rijkdom van de natuurlijke en culturele verschijning verbindt de burgers met het landschap. Zo zijn er drie winnaars: de boer, de natuur en de burger.” Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 11
[ benadering ]
verstoring
verstoring
voor
verstoring
na
buffer
12
[ benadering ]
minimaliseren van de impact - natuur bescherming
voor
na
optimaliseren van de impact - teaming with life
“Door de randerijen en de mensen die ze gebruiken onderdeel van het lokale ecosysteem te maken, veranderen ze van het hebben van een negatieve ecologische voetafdruk, in ‘organismen’, welke positieve ecologische waarden creëren. Ze bufferen bijvoorbeeld water, bouwen humus op, verbeteren de biodiversiteit, of zorgen voor meer klimaatcontrole.” Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 13
[ benadering ]
voor
monocultuur van eenjarige gewassen
na
polycultuur van meerjarige gewassen, struiken en bomen
14
[ benadering ]
uitspoeling nutriënten eenjarig oppervlakkig wortelsysteem zonder symbiose
van bemesting afhankelijk
voor
na
opname nutriënten
permanent en diep wortelend wortelsysteem in symbiose
een zelf-voedend systeem
“De diepe en permanente wortelsystemen van de bomen en de struiken leven in symbiose met mycelium en brengen zo de van nature voorkomende nutriënten uit de diepe bodem omhoog in de vegetatie en voeden zo het systeem als geheel: Het maakt de bovengrond steeds rijker.” Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 15
[ benadering ]
CO2 afname van humus
nutriënten erosie
voor
na
afname van bodemvitaliteit en toename van klimaatverandering
CO2
4e 3e
verijkt met humus
successielandbouw
2e
vastleggen van de bodem
1e
herstellen van successie + optimaliseren van fotosynthese
de mobiele eco-lodges kunnen met de successie mee opschuiven 16
[ benadering ]
verlies biodiversiteit
voor
verlies van biodiversiteit en afname van grondstoffen
na
nomadisch vee
herstel van dynamiek + optimaliseren van de voedselketens
“Met het actief creëren van gunstige condities voor successie en dynamiek en door het optimaliseren van voedselketens, profiteren wilde planten en dieren van de maatregelen die in deze randerijen genomen worden. De ingrepen zorgen voor verrijking van het ecosysteem en voor meer interessante en meer productieve landschappen.” Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 17
EU
[ benadering ]
EU
voor
€
van subsidies afhankelijk, en elke dag zijn er weer boeren die het bijltje erbij moeten neer leggen
na
een (eco-effectief) klimaat voor ondernemerschap
18
€
€?
[ benadering ]
afhankelijk van prijsvorming op de landbouw-wereldmarkt
voor
na
producten maaltijden overnachtingen educatieve programma’s retraites wellness avontuur evenementen trainingen verdienmodellen
+
gestapelde verdienmodellen in eco-toerisme
“Door middel van deze randen, hebben boeren de mogelijkheid om zich (ten minste ten dele) los te weken van de afhankelijkheid van de prijsvorming op de wereldmarkt. Door middel van deze randen kunnen zij inkomsten uit andere markten genereren zoals eco-toerisme en de lokale markt. Randerij-boeren verkopen diversiteit, avontuur, wellness, gezonde producten en ervaring in een prachtige rustige omgeving.” Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 19
[ werking ]
Mobiele eco-lodge
Voor de Randerijboer: Keuze voor schaalverkleining; Met persoonlijke en financieel gunstige motieven de markt van eco-toerisme aanboren
Voor de verhuurder: Inkomsten uit verhuur ecolodges
Voor de natuurbeheerder: Betere inbedding van natuurgebieden; Ecologische verbindingen tussen natuurgebieden; Natuurwaarden in landbouwareaal door het eco-effectief ondernemerschap van de Randerijboer; Inkomsten uit natuurgebruik Een Randerijboer kan zelf meerdere petten dragen of er voor kiezen om met andere ondernemers samen te werken.
Voor de kok: Inkomsten uit verkoop maaltijden en kookworkshops
Voor de bouwer: Inkomsten uit de bouw van eco-lodges, uit de bouw van nieuwe landschapselementen en lichte infrastructuur
!
Boeren die kiezen om als Randerijboer verder te gaan kunnen kiezen voor schaalverkleining. Door deze keuze krijgen andere boeren ruimte voor schaalvergroting!
20
[ werking ]
Het ondernemersklimaat
de dynamiek en de landwerkers – samen nieuwe economie creëren In Randerijen kan een ondernemersklimaat worden opgebouwd. Er zijn meer inkomsten voor de boer dan alleen uit landbouwproducten. Ketens worden verkort en er wordt een diversiteit aan arrangementen aangeboden. Op die manier zijn plattelandsondernemers (boeren) veel weerbaarder en kunnen zij ook in de opstartfase van een Randerij (de periode wanneer het nog niet volgroeid is) een gunstig verdienmodel vinden. Met de verkoop van arrangementen kan afhankelijk van de creativiteit van de ondernemers een heel divers ondernemersklimaat ontstaan. De boer kan de arrangementen zelf ontwikkelen maar kan hiervoor ook met andere ondernemers samenwerken. De verkoop van arrangementen schept condities waardoor ondernemers op het platteland kunnen ondernemen in voltijds en deeltijds samenwerkingen. Ieder krijgt een deel uit de opbrengst van het verkochte arrangement. Voor de (team) trainer: Inkomsten uit trainingen
Voor de wellness ondernemer: Inkomsten uit wellness
Voor de hoeder: Inkomsten uit beheer en producten
Voor de natuur exploirant: Inkomsten uit natuurbeleving
Voor de manager: Inkomsten uit organisatie en promotie
Voor de paardenhouder: Inkomsten uit landbewerking en beheer met paardentractie
..en in deze dynamiek kan de overheid werken aan betere condities voor water, biodiversiteit, bodem en klimaat!
!
!
..en in de verkoop van arrangementen onstaat een nieuw ondernemersklimaat met nieuw potentieel voor ondernemers en ontstaat werkgelegenheid! >> voor meer over het ondernemersklimaat zie deel 2. ‘De mechanismen en verdienmodellen van Randerij’ Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 21
[ werking ]
Gezondheids vakantie t land van he
voor Wil je leren hoe jij geducten o r p s it Kwalite taurants. zonder kunt leven, en res der daarbij heerlijk genieten lokale der land, min n e Met min minder dier en relaxen door natuur n e eit en gewas omgeven? Dan is deze r kwalit r e e m t vakantie wellicht iets voor me r mee r cultuu e e m jou. en. verdien ar 6 dagen € 495 p.p. ,- /ha/ja €2.500 nder: zo echt bij /jaar 0,- /ha 0 0 . 0 1 €
d
zomer
eekein
verlof
kanow
eind de
ek een we jk li r e e H d de win kop in
1 week p 1 week aardrijden + zeilen p.p. € 170,Voor d e je een ten ugd: Slapen t, in kampv gezond eten uurlied e n jes € 1080 ,- p.p.
& natuurvlees ten natuurgroen rd aan direct geleve het naastinwoners van gelegen dorp
22
eten van
het land
u
Dagmen
.
€ 20,- p.p
groene huishoudens Kom je leren hoe je eenvoudig en groen je huishouden kunt doen? Je ontmoet ook anderen die bij duurzaamheid betrokken zijn. Drie dagen vol plezier, groen, inspiratie en leren.
expres
s you
r Self 3 dagen € 300 p.p. 1x per m leide n aand een beg atu e andere urervaring m et kindere n, naar eig enwaa op zoek rde 10 x € 490,p.p.
[ werking ]
Samengestelde arrangementen voorbeelden
Arrangementen worden uit de producten en activiteiten samengesteld. Dat kan de randerijboer of een gebiedscoöperatie zelf doen. Toegespitst op specifieke gebiedskenmerken, op de doelgroep en op de kwaliteitskenmerken van de ondernemer(s) zelf. De arrangementen worden ook afgestemd op de draagkracht van het daar aanwezige ecosysteem. Tradities en oude gebruiken kunnen opnieuw geïnterpreteerd worden. Maar ook nieuwe ontwikkelingen in cultuur en techniek kunnen hier vorm krijgen. En nieuwe inzichten in bijvoorbeeld landbouwmethoden, voeding en gezondheid. Randerijen zijn plekken om te zijn en om (spelenderwijs) te leren.
twee weken retraite na een zware operatie ed groene omgeving, go eten, en persoonlijke assistentie € 1150,- p.p.
ongestoord schrijven
de zalige modus
retraite
ongestoord schrijven, goed eten, sauna en uitzicht over de velde n
een weekeind lang niets dan een donzen dekbed, vers brood, goede wijn, vogelgeluiden en een houtvuur 2 nachten € 260,- voor twee
per week € 420,- p.p.
4-da a zom gse ertre ktoc
h
bee eco-effective
teamtraining
Haal meer uit het team! Aan bod komt het communicatieproces, valkuilen, verschillende stijlen en opvattingen. Afgewisseld met actieviteiten en super lekker eten. v.a. € 210,- p.p.
Een vierdaagse cursu s, leer hoe ecosystemen werken en leer hoe je er zelf deel van uit kunt maken.
t Wan dele n van Rand e Goed rij naar R a en b slapen, g nderij. ijklet o ed e sen ten € 22 0,- p .p
akfast
bos & bre
Return: Kom helpen oogsten
owerrrr..
ur p pimp yo
n zelf der in ee n o je p o nbod k tellen aa s te n e sam , aikido, van yoga , sauna, ess mindfuln n, en , uitwaaie e g a s s a m n lekker ete
, en een boom slapen in r n bij elkaa zelf je ete n verzamele jagen en 2 nachten . € 270,- p.p
5 dagen .p. € 350,- p
Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 23
[ vergelijking ]
Vergelijking van landgebruik - voordelen van Randerij Agrarische en natuurlijke landschappen hebben verschillende vormen van landgebruik. Er is een grof onderscheid te herkennen tussen conventionele landbouw, biologische landbouw, permacultuur, agro-toerisme en natuurgebieden. Om een duidelijk beeld van Randerij te krijgen is hier een vergelijking gemaakt tussen Randerij en andere vormen van landgebruik. Vergelijking van Randerij met biologische landbouw Een biologische boerderij verbouwt en verkoopt biologische producten. Randerij verkoopt arrangementen in eco-toerisme. In een Randerij is het geproduceerde voedsel is in de eerste plaats bedoeld voor gebruik in de maaltijden voor de gasten, rechtstreeks aan de consument. Daarnaast kan het ook op de lokale markt verkocht worden. Zowel biologische boerderijen als Randerijen produceren biologisch voedsel, zonder het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Maar Randerijen creëren een permanent ecosysteem met vaste planten, om zo toe te werken naar een boom-massa en zo bij te dragen aan klimaat-controle en biodiversiteit. In Randerij wordt niet of weinig geploegd. In een biologische boerderij kan de productie ook uit éénjarige planten bestaan en kan ook geploegd worden. In deze vorm van biologische landbouw, kan zich geen boom-massa ontwikkelen. In de ontwikkeling van de Randerij, schept de boer gunstige condities voor verschillende soorten planten en dieren door het creëren van microklimaten. Hierin kan biodiversiteit zich in een dynamisch proces optimaal ontwikkelen. Vergelijking van Randerij met permacultuur Bekeken vanuit productie en beheer lijkt Randerij heel veel op permacultuur. Randerij werkt zoals permacultuur of successielandbouw (1) en nomadisch vee (2) waardoor natuurlijke principes van ondermeer successie (3), dynamiek, voedselketens en symbiose geoptimaliseerd worden. Hierin werkt het natuurlijk systeem mee aan een zelf-voedend geheel, aan zelf-productie zonder input. Het principe is er op gericht de nu ongezonde randen met deze dynamische processen te herstellen. Het verschil zit vooral in het gebruik en in de producten die verkocht worden. Randerijen worden gebruikt voor eco-toerisme en het verdienmodel bestaat uit de verkoop van arrangementen. Randerijen vormen ook randen of verbindingen in het landschap, een groen netwerk dat zich door het huidige agrarische landschap heen weeft, allemaal om een sociaal en ecologische doel te dienen. Dit door natuurgebieden en landbouwlandschappen van elkaar te bufferen, ruimte te geven aan water, en het verbinden met andere Randerijen en wandelpaden. Vergelijking van Randerij met agro-toerisme Agro-toerisme voorziet in ‘verbreding’ in de landbouw, in toerisme op het agrarisch bedrijf. Randerij voorziet ook in toerisme op het bedrijf. Het verschil zit in de wijze van productie, in de landschapsontwikkeling en op de wijze waarop verdienmodellen zijn samengesteld. Randerij is gebaseerd op permacultuur en op het creëren van structuren van boom-massa doorheen het landschap om klimaat-controle en waterbeheer te dienen. Agro-toerisme kan ook bestaan op boerderijen met andere agrarische principes en niet bijdragen aan deze milieuproblematiek. Agro-toerisme kan ook worden toegepast op een enkele boerderij, door een enkele ondernemer. Randerij werkt bij voorkeur aan ’een klimaat voor ondernemerschap ‘ waarin verschillende ondernemers samen werken aan de verkoop van arrangementen in eco-toerisme. Al deze ondernemers werken samen in de richting van eco-effectieve oplossingen en het hebben van een betere verdienmodellen voor zichzelf.
24
[ vergelijking ]
Vergelijking van Randerij met natuurgebieden Natuurlijk, natuurgebieden zijn geen boerderijen, niet bedoeld om te produceren. Beiden, natuurgebieden en Randerijen kunnen echter hoge ecologische waarden vertegenwoordigen. Een natuurgebied wordt meestal gekenmerkt door een “oer-natuur”, een Randerij kenmerkt zich als een cultuurlandschap met natuurwaarden. In een Randerij wordt actief gewerkt aan het optimaliseren van condities voor ondermeer fotosynthese, symbiose, successie, dynamiek, voedselketens en levens-gemeenschappen om ‘leven te laten werken’ aan het produceren van nog meer grondstoffen, en aan herstel van het milieu. In een Randerij spreken we over ‘optimaliseren van de impact’, waar in natuurgebieden gesproken wordt over ‘minimaliseren van de impact’ of over bescherming. Een Randerij dient zowel cultuur als natuur en werkt toe naar verbeterde verdienmodellen. Bij voorkeur wordt in een Randerij de ‘terroir’ (4) benut, om bij te dragen aan de natuur-culturele eigenschappen van het gebied. Vergelijking van Randerij met hotels en campings Zowel Randerijen als hotels en campings voorzien in accommodatie voor toerisme. Randerijen voorzien in accommodatie voor eco-toerisme. Randerijen werken toe naar ‘klimaat voor ondernemerschap’ waarin steeds meer ondernemerschap kan ontstaan. Verschillende ondernemers kunnen samenwerken aan de verkoop van arrangementen en elke ondernemer krijgt een deel van het verkochte arrangement. Er is inkomsten spreiding en er wordt in het landschap geïnvesteerd. Randerijen werken toe naar opossingen voor milieu en klimaat.
( 1 ) In successielandbouw kunnen bestaande harde randen in het landschap bijvoorbeeld tussen natuur en landbouw opnieuw worden uitgebouwd. Natuurlijke successie wordt nagebootst met eetbare soorten. De teelt wordt verenigd met wilde soorten en deze aanpak creëert de benodigde condities voor de volgende teelt. Grofweg doorloopt het de successie met eerst de eenjarigen, opgevolgd door de meerjarigen, vervolgens de lage houtigen en later de hoge houtigen. In een geleidelijk proces ontstaat met weinig energie uiteindelijk een gemengd voedselbos in een complex ecologische samenhang. ( ‘Successielandbouw’ is een nieuwe en niet eerder gepubliceerde term ( Jos Willemsen - 2013 ) ).
( 2 ) Met Nomadisch vee wordt in het proces slim in geschaard als beheerders, bijvoorbeeld bij teeltwisseling. Zo worden zij op een natuurlijke wijze gevoed, bemesten ze het land en scheppen zij condities voor meer biodiversiteit zowel boven- als ondergronds. (Ondermeer Joel Salatin en Sepp Holzer hanteren deze principes). ( 3 ) Successie: De natuurlijke ontwikkeling van de pioniersfase naar de climax fase. In successie werken alle soorten, alle planten, alle dieren voortdurend toe naar het creëren van overvloed. Wanneer de condities goed zijn werkt al het leven hier aan mee, aangedreven door zon, regen en mineralen in de bodem en in de lucht. Natuur wordt hierin steeds rijker, steeds vitaler en zelfredzamer, alles ‘werkt’ dan mee. Alle soorten creëren gunstige condities voor de soorten die erna komen, en er wordt voortdurend ‘waarde’ opgebouwd. Waarde in termen van vitaliteit, synergie, biomassa, biodiversiteit en humus. Successie is misschien wel het meest krachtige en energie-efficiënte natuurprincipe. ( 4 ) ‘Terroir’ komt uit het Frans en staat voor het benutten van de bijzondere kenmerken van de streek, de geografie, de geologie en het klimaat. De genetica van de gewassen komen tot uitdrukking in de (smaak van de) producten. Het woord ‘terroir’ wordt het meest gebruikt bij wijn en kaas.
Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 25
Documenten in de reeks ‘Randerij’ Voor projectondersteuning
deel 1. ‘Het concept Randerij’ (dit deel) Wat is Randerij, wat zijn de voordelen en hoe werkt het? deel 2. ‘De mechanismen en verdienmodellen van Randerij’ Hoe randerijen in huidige economie te laten werken. deel 3. ‘Naar Randerij pilot projecten’ Waar te beginnen en hoe pilot projecten op te starten. deel 4. ‘Teaming with life principes’ Ecologische principes, efficiëntie en ecologische en economische waarden, en hoe als eco-effectief ondernemer met ecosystemen samen te werken. deel 5. ‘Randerij, aanbevelingen voor beleid’ Waarden, kansen en obstakels. Een resultaat van het eerste praktijkonderzoek in Zeeland en Malta.
Lezingen
Op aanvraag ‘Teaming with life’ efficiënte transitie door ‘leven te laten werken’ ‘De mens als nuttige soort’ optimaliseren van de ecologische voetafdruk ‘Randerij’ een strategie voor duurzame landschapsontwikkeling en nieuwe economie Donload het overzicht: http://jwlp.nl/pdf/publicaties/lezingen.pdf
26
Over mij, over Jos
Jos Willemsen - ontwikkelt en ontwerpt vitale landschappen in theorie, strategie en praktijk Als landschapper werk ik zowel zelfstandig als in samenwerking met andere specialisten aan landschappelijke projecten. In mijn werk ben ik vooral geïnspireerd door de werking van ecosystemen en door mensen die laten zien dat hun landschap of hun bedrijf door hun handelen steeds rijker wordt, steeds rijker als ecosysteem en daardoor ook steeds rijker als verdienmodel. Hoe kunnen we ecosystemen weer laten meewerken? Die vraag met ruimtelijke kwaliteit verbinden drijft mij het allermeest. In dit denken heb ik het symbool ‘upspiral’ ontwikkeld. Het symbool staat voor ‘teaming with life’ omdat alles wat leeft werkt. Als de condities goed zijn, werkt al het leven toe naar het creëren van steeds meer leven en steeds meer grondstoffen en steeds meer ecosysteemdiensten. Dus niet circulair, maar upspiral. Randerij is mijn meest recente landschaps-ontwikkelingsmodel. Dit model is ontwikkeld om stapsgewijs naar een transitie te kunnen toewerken. Ieder op een eigen tempo en inspelend op de plekken waar het landschap nu het meeste schuurt; namelijk in de randen. Randerij is gesteund door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en wordt door steeds meer overheden herkend en benut. Ook verder in Europa wordt Randerij als ‘Fringefarm’ geïntroduceerd. Voor Malta & Gozo werkt een lokaal team nu aan de introductie van het project. Mijn werkveld ligt vooral in landschapsontwikkeling, in natuurrecreatie en natuurlandbouw. Ik heb ervaring in ruimtelijke planning en heb een goede kennis van planten, materialen en ecosystemen. Ik heb ervaring in het samenwerken met architecten, landschapsarchitecten, planologen en natuurbeheerders. Ik werk voor overheden, organisaties en particulieren. Mijn droom? Een steeds vitaler wordende wereld. [ 2010 - heden ] zelfstandig landschapper, freelance samenwerkingen [ 2006 - 2010 ] vennoot LAND landschapsarchitecten Antwerpen - Middelburg [ 2002 - 2006 ] zelfstandig ontwerper buitenruimte [ 2000 - 2002 ] reis Noord Afrika, Atlantische Oceaan, Zuid Amerika [ 1998 - 1999 ] freelance ontwerper bij Topia Stads- en Landschapsinrichting Utrecht, Veringmeier Groenadvies in Waddinxveen, Cyber adviseurs in Bodegraven, Gemeente Ridderkerk en gemeente Doetinchem [ 1997 - 1998 ] ontwerper bij Kamel Louafi in Berlijn, stagiair bij Seebauer Wefers und Partner in Berlijn (D) [ 1994 - 1997 ] diploma landschapsarchitectuur - Erasmus Hogeschool Brussel (B) [ 1993 - 1994 ] kwalificatiegetuigschrift bosbouw, Hoger Ecologisch Instituut Horteco, Vilvoorde (B) [ 1989 - 1993 ] diploma aanleg en onderhoud van groenvoorzieningen, AOC West- Brabant in Breda [ 1985 - 1989 ] diploma lager landbouwonderwijs, Groene School Kapelle [ 1973 ] geboortejaar
Randerij - het concept
Jos Willemsen landschapsproducties 27
Droom: Een steeds vitaler wordende wereld U weet het misschien, het is eigenlijk heel slecht gesteld met onze landschappen. Niet alleen neemt de biodiversiteit af en verliest de bodem voortdurend aan vitaliteit maar daarmee verliezen we ook de aanwas van natuurlijke grondstoffen en verliezen we vruchtbaarheid, de aanwas van het (natuurlijk) kapitaal. Onze landschappen verliezen niet alleen voortdurend aan waarde, het kost ons ook steeds meer geld. Het zuiveren van drinkwater kost steeds meer moeite, en volgens de NASA gaat jaarlijks 12 miljoen hectare land (ca. 3 maal Nederland) verloren door bodemaftakeling. Er was een tijd dat ik van deze feiten lang kon somberen. Tot ik enkele jaren geleden in aanraking kwam met het werk van mensen zoals Masanobu Fukuoka, Joel Salatin, Mark Shepard, Sepp Holzer en Martin Crawford. Voor veel mensen zijn dit de nieuwe helden en dat zijn ze nu ook voor mij. Het zijn stuk voor stuk pioniers in wat zij doen, in wat ik graag noem ‘teaming with life’. Zij hebben van zichzelf in feite een ‘nuttige soort’ gemaakt. Door hun toedoen wordt hun bedrijf, hun ‘ecosysteem’ steeds rijker, steeds productiever en bovendien steeds rijker aan biodiversiteit. Zonder inbreng van kunstmest, zonder bestrijdingsmiddelen, zonder antibiotica, zonder dat behoud van biodiversiteit geld kost. Door ecosystemen na te bootsen en te optimaliseren. Het ecosysteem werkt voor de boer, in plaats van dat de boer tegen het ecosysteem inwerkt. Dit zijn landschappen die zelfvoedend zijn in plaats van dat ze gevoed moeten worden. Dit zijn zeer energieefficiënte voedselproducerende landschappen. Dit gaat over heel veel energiebesparing en over heel slim omgaan met grondstoffen zonder vervuiling. Sterker nog, deze bedrijven maken schoon. Ook de Tegenlicht documentaire ‘Groen Goud’ van John D. Liu laat zien hoe het Chinese ‘Löss plateau’ in enkele jaren is omgevormd van kale dorre bergketens naar een heel groen voedselproducerend en bovendien regenwater-aantrekkend landschap. Hoe snel ecosystemen soms kunnen werken is werkelijk fantastisch. Dat zie ik ook in de projecten waar ik nu zelf aan werk, hoe snel ecosystemen regenereren en meewerken, het geeft mij een hele grote dosis hoop. Natuurbescherming, dat doen we sinds Jac. P. Thijsse. Ruim honderd jaar natuurbescherming en aanleggen van nieuwe natuur. Maar zijn ecosystemen waarin 85% van de biodiversiteit verdwenen is (bron: Compendium voor de Leefomgeving) zelfredzaam? Wie dit vergelijkt met een lichaam waaruit 85% van de organen verdwenen is zal snel concluderen dat van zelfredzaamheid geen sprake is. Doen we hier verstandig aan bescherming, of kunnen we deze ecosystemen beter processen? Mij is duidelijk geworden dat juist ecosysteem-processen zoals dynamiek (verstoring en dan weer herstel) en het plaats geven aan successie (opschuivende landschappen) heel belangrijke principes zijn voor een rijk en productief landschap. Hierin ontstaan steeds nieuwe condities, hierin worden voedselketens en ecosysteem-processen geoptimaliseerd en produceert zo’n systeem heel rijk. In ons denken wordt biodiversiteit in de eerste plaats geassocieerd met het beschermen van soorten en het beschermen van genetische diversiteit. In ons denken is biodiversiteit meestal niet geassocieerd met efficiëntie, ook niet met energie. Efficiëntie en energie worden vooral met technische oplossingen geassocieerd. Maar gezonde ecosystemen worden van zichzelf steeds rijker. Steeds rijker aan biodiversiteit, steeds rijker aan hernieuwbare grondstoffen en voedsel. Alle organismen creëren gunstige condities voor andere organismen en dit gebeurt zelfs zoder energie te verbruiken. Hierin wordt alleen energie ge-bruikt en weer overgedragen. Er is geen machine die dit met die zelfde efficiëntie nadoet. Wat gebeurt er wanneer we condities voor ecosysteem-processen optimaliseren, kunnen we dan (economisch) meeliften op een ecologische groei? Het besef dat alleen een vitaal ecosysteem de drager is van rijkdom en van een zelfredzame economie is zichtbaar groeiende. Maar hoe herstellen we deze mens-natuur relatie? Misschien zijn de oplossingen wel heel dichtbij te vinden. Ik denk dat dat zo is. Jos Willemsen september 2014
alles wat leeft creërt..
voor
na
meer nieuwe banen voor uw regio (100’den) meer grondstoffen meer biodiversiteit meer klimaatcontrole meer vruchtbare bodem meer schone lucht meer schoon water meer veerkracht meer gezondheid meer plezier en misschien zelfs m en meer liefde x! ;-)
upspiral
