gemeente Eindhoven Raadsnummer Inboeknummer Beslisdatum B&W Dossiernummer
15R6304 15bst00601 12 mei 2015 15.20.851
Raadsvoorstel Mantelzorgcompliment Inleiding In de Wmo 2015 is vastgelegd dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor de ondersteuning van mantelzorgers door middel van algemene voorzieningen en maatwerkvoorzieningen. De gemeente Eindhoven geeft hier al jaren uitvoering aan (zie hierna bij ‘Argumenten’). Daarnaast regelt de Wmo 2015 dat gemeenten in de verordening dienen te bepalen op welke wijze het college zorg draagt voor een jaarlijkse blijk van waardering voor de mantelzorgers. Dat is een nieuwe taak, die voortkomt uit de structurele overheveling van financiële middelen voor het mantelzorgcompliment (die het Rijk via de SVB verstrekte) naar het gemeentefonds, als onderdeel van het sociaal deelfonds. De gemeente Eindhoven heeft in artikel 4.8 van de verordening Sociaal Domein opgenomen dat het college bij nadere regeling bepaalt waaruit de jaarlijkse blijk van waardering voor mantelzorgers van cliënten in de gemeente bestaat. Dit is uitgewerkt in artikel 4.21 van de Nadere regeling Sociaal Domein, namelijk via een mantelzorgkoffer, een gratis passe-partout of ondersteuning naar behoefte. Hierna volgt een voorstel voor verdeling van de middelen die vanuit het Rijk overkomen, waarbij rekening is gehouden met onder meer de volgende punten die de commissie Maatschappelijke Ontwikkelingen in maart 2015 belangrijk heeft gevonden: Groot bereik van mantelzorgers, om ze tijdig te kunnen ondersteunen en ontlasten; Waardering voor iedere mantelzorger, inkomensonafhankelijk; Continuering van het compliment zoals dat vanuit het Rijk werd verstrekt met de aanpassing dat ook de groep mantelzorgers die voorheen niet in aanmerking kwamen voor het compliment door de eis dat de zorgvrager een CIZ indicatie moet hebben, nu wel een aanvraag kan indienen. Over de uitvoering hebben participatie- en raadscommissie in maart 2015 onder meer gezegd: Heldere omschrijving van wat een mantelzorger is; De woonplaats van de hulpvrager is bepalend en daarom vraagt degene die zorg ontvangt het compliment aan en bepaalt deze zo wie de waardering ontvangt; Er kan één keer per zorgvrager een compliment worden aangevraagd voor een privépersoon, niet zijnde een professionele hulpverlener. Overigens ligt het voor de hand voor een omschrijving van een mantelzorger aan te sluiten bij artikel 4.21 van de Nadere Regeling waarin is bepaald dat mantelzorgers voor de jaarlijkse blijk van erkenning en waardering in aanmerking komen als zij meer dan 8
Raadsnummer 15R6304
uur per week en dan 3 maanden meer dan gebruikelijke zorg verlenen aan een familielid, een vriend of naaste die woonachtig is in de gemeente Eindhoven. In april is dit aangepaste voorstel besproken in en akkoord bevonden door het Netwerk Mantelzorg Eindhoven. Tevens is het voorgelegd aan de participatiecommissie.
Wettelijke taak In de Wmo 2015 is vastgelegd dat de gemeente verantwoordelijk is voor een jaarlijkse blijk van waardering voor de mantelzorgers Dit is nader uitgewerkt in artikel 4.8 van de verordening Sociaal Domein.
Doelstelling Het verstrekken van een mantelzorgcompliment als waardering aan zoveel mogelijk mantelzorgers van zorgvragers in de gemeente Eindhoven. Bijkomend effect is het in beeld krijgen van zoveel mogelijk mantelzorgers, om hen waar nodig te kunnen ondersteunen in hun taak om overbelasting (en onnodig extra zorg) te voorkomen. Voorstellen 1. Het continueren van het mantelzorgcompliment zoals dat tot nu toe door het Rijk werd verstrekt met de aanpassing dat iedere mantelzorger evenveel recht heeft op waardering 2. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht een centrale rol te geven in de uitvoering van de regeling Argumenten Ad. 1: Continuering van het mantelzorgcompliment zoals dat tot u toe door het Rijk werd verstrekt met de aanpassing dat iedere mantelzorger evenveel recht heeft op waardering De gemeente Eindhoven stapt af van het idee dat een zorgvrager een CIZ indicatie moet hebben. Voorts zijn bepalingen, conform de rijksregeling: Het compliment mag maar 1x per aanvrager worden uitgekeerd; Het compliment gaat naar een mantelzorger zijnde een privépersoon, en niet een professionele hulpverlener; Vanwege het woonplaatsbeginsel vraagt de hulpvrager het compliment aan en niet de mantelzorger. Argumenten: a. Mantelzorgers stellen een waardering op prijs: De belangrijkste reden het mantelzorgcompliment te blijven verstrekken is dat mantelzorgers een geldbedrag als waardering zeer op prijs blijken te stellen. Dit blijkt uit reacties van mantelzorgers, de raad, en ook uit landelijk onderzoek van Mezzo. b.
Groot bereik door compliment: Eindhoven telt ruim 21.000 mantelzorgers volgens de cijfers vanuit de GGD gezondheidsmonitor. Uitgaande van de vermelde 300.000 tot 450.000 aantal zwaaren overbelaste mantelzorgers op landelijk 16 mln inwoners, betreft het in Eindhoven (ca. 220.000 inwoners) tussen de 4.000 en 6.000 zwaar- en overbelaste
2
Raadsnummer 15R6304
mantelzorgers. Bij het Steunpunt Mantelzorg Verlicht staan momenteel ruim 2.000 mantelzorgers geregistreerd. Het aantal Eindhovenaren dat in 2014 vanuit het Rijk een mantelzorgcompliment ontving was ongeveer 5.000. Door de Rijksregeling zoveel mogelijk over te nemen zullen veel meer mantelzorgers worden bereik in Eindhoven. c.
Er zijn weinig leemtes in het aanbod De gemeente Eindhoven kan de middelen die overkomen vanuit het Rijk besteden naar eigen inzicht. Vanuit onder meer de participatiecommissie gingen geluiden op om ook andere waarderingsmogelijkheden te verkennen zoals een dinerbon, openbaar vervoer, etc. Ook zou mantelzorgondersteuning als een vorm van waardering kunnen worden gezien. Argumenten om het compliment zoals dat door het Rijk werd verstrekt min of meer over te nemen: Het bedrag kan worden besteed aan waardering naar keuze; De gemeente Eindhoven beschikt al over een breed ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers en er zijn weinig leemtes. De belangrijkste aanbieders zijn verenigd in het Netwerk Mantelzorg Eindhoven. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht is als spin in het web een belangrijke speler in het veld met contacten met andere aanbieders van mantelzorgondersteuning. Verder organiseert Eindhoven de dag van de mantelzorg, waarop op buurtniveau bijeenkomsten voor mantelzorgers worden georganiseerd. Specifiek voor mantelzorgers verstrekt de gemeente Eindhoven sinds enkele jaren via het Steunpunt Mantelzorg Verlicht een Mantelzorgcadeau, met als inhoud: De mantelzorgkoffer met informatie en cadeautjes van aanbieders, de mantelzorgpas waarmee inwoners verschillende kortingen kunnen krijgen, deelname aan een collectieve verzekering en een passe-partout voor gereduceerd toegang tot zwemmen of schaatsen in bepaalde sportcentra, en toezending van de nieuwsbrief van het steunpunt. Overigens is het wel zaak kritisch te blijven of het aanbod aan blijft sluiten op de behoefte. U bent op de hoogte van het onderzoek van Fontys uit 2013 met aanbevelingen over het aanbod van mantelzorgondersteuning in Eindhoven. De behoefte aan mantelzorg zal door de drie decentralisaties, meer gemeentelijke taken, een andere benadering van de vraag en bezuinigingen toenemen. De commissie MO vroeg om ook in de ondersteuning aan mantelzorgers blijvend aandacht te houden voor passende ondersteuning voor iedereen, maar deze ondersteuning niet via het compliment te financieren. Aandachtspunten voor het Netwerk Mantelzorg zijn bijvoorbeeld dat het aanbod aan respijtzorgvoorzieningen in Eindhoven nog niet voldoende bekend is bij inwoners en er vraagverlegenheid is. Ook landelijk is er ondergebruik van (respijt)voorzieningen door overbelaste mantelzorgers.
d.
Voortzetten compliment met een groter bereik De landelijke regeling voor het mantelzorgcompliment tot en met 2014 hield in dat mensen met een langdurige indicatie voor extramurale AWBZ-zorg voor hun verzorger een compliment konden aanvragen. De regeling had als beperking dat zo lang niet alle mantelzorgers, waaronder juist diegenen die ervoor zorgen dat er geen
3
Raadsnummer 15R6304
CIZ indicatie wordt aangevraagd, werden bereikt. Omdat de CIZ indicaties vervallen met de decentralisatie is dit probleem verholpen. Een andere beperking van de rijksregeling was dat het geld soms niet werd gebruikt voor ondersteuning van de mantelzorger, maar bijvoorbeeld naar een thuiszorgmedewerker ging die veel deed, of naar een andere betrokkene. Ad.2: Centrale rol van het Steunpunt Mantelzorg Verlicht in de uitvoering van de regeling In de eerste plaats verricht het steunpunt bij de melding een toets aan de voorkant. De gemeente stelt hiervoor, gevoed door het steunpunt, een format op waarin de zorgvrager gevraagd wordt naar: Inzicht in de beperking/behoefte van de zorgvrager; Inzicht in de werkzaamheden van de mantelzorger; Of voldaan wordt aan de definitie van een mantelzorger; NAW gegevens mantelzorger en zorgvrager; Rekeningnummer mantelzorger. De zorgvrager kan dit format digitaal of per post insturen. Ondertekening van de aanvraag is nodig, maar kan ook digitaal ingeregeld worden. Criteria om te bepalen of iemand een mantelzorger is: In de Nadere Regeling is opgenomen dat iemand een mantelzorger is als meer dan 8 uur per week en minimaal 3 maanden meer dan gebruikelijke zorg verleent aan een familielid, een vriend of naaste die woonachtig is in de gemeente Eindhoven; Een mantelzorger is een privépersoon en geen professional; De zorgvrager is voor een bepaalde mate van zelfstandigheid of participatie afhankelijk van de mantelzorger; De zorgvrager is niet opgenomen in een instelling. Het steunpunt beoordeelt een aanvraag en doet zo nodig een aanvullende check bij de aanvrager. De insteek is om zo min mogelijk bureaucratie op te tuigen, en de verantwoordelijkheid voor de aanvraag zoveel mogelijk bij de inwoner zelf te leggen. Maar soms zal het ingewikkeld zijn om de scheidslijn precies te trekken tussen of iemand wel of geen mantelzorger is; Wanneer wordt een ouder die zijn kind met een bepaalde aandoening begeleidt mantelzorger? Wanneer wordt het op de koffie gaan bij een hulpbehoevende buurvrouw mantelzorg? Bovenstaande criteria helpen bij de beoordeling, maar het steunpunt zal af en toe een ingewikkelde keuze moeten maken. Twijfelgevallen worden voor advies voorgelegd aan (deskundige) leden van het Netwerk Mantelzorg Eindhoven, waarbij het eindoordeel ligt bij het Steunpunt Mantelzorg Verlicht’. Vanwege de wens om het compliment laagdrempelig toegankelijk te laten zijn, maar ook omdat de uitvoeringskosten niet zouden opwegen tegen de resultaten, verricht de gemeente geen toets achteraf. Jaarlijks vindt feitelijk een nieuw toetsmoment plaats omdat de aanvraag elk jaar moet worden ingediend. Vervolgens registreert het steunpunt de aanvraag in het systeem, met zowel de gegevens van aanvrager als mantelzorger. Het steunpunt gebruikt hiervoor het systeem
4
Raadsnummer 15R6304
voor de registratie van mantelzorgers waarover ze nu beschikken, met daarin mogelijk een aanpassing om het systeem gebruiksvriendelijker te maken.
Uiteindelijk zal het steunpunt, na berekening van het bedrag per aanvrager, rond half november overgaan tot uitbetaling van de complimenten aan mantelzorgers1. Na uitbetaling legt het steunpunt verantwoording af aan de gemeente over de besteding van middelen, inclusief uitvoeringskosten, en het aantal mantelzorgcomplimenten dat is uitbetaald. Argumenten: a. Het steunpunt is bekend met doelgroep en aanbieders Het steunpunt is bekend met de doelgroep, en zal bijvoorbeeld goed kunnen toetsen of iemand voor het compliment in aanmerking komt. Voorts fungeert het steunpunt als spin in het web in het overleg tussen betrokken partijen. In dit overleg vindt afstemming plaats, en worden eventuele leemtes gevuld. b. Aanhaken bij bestaande structuren Het steunpunt registreert reeds de mantelzorgers die zich melden en zal dit overzicht gemakkelijk uit kunnen breiden met nieuwe aanmeldingen. Daarnaast communiceert het steunpunt reeds via een nieuwsbrief met ruim 2.000 mantelzorgers. Zo kan aangehaakt worden bij bestaande structuren. Kanttekeningen Ad. 1: Continuering van het mantelzorgcompliment zoals dat tot nu toe door het Rijk werd verstrekt met de aanpassing dat iedere mantelzorger evenveel recht heeft op waardering a. Vrijstelling erfbelasting Aan het mantelzorgcompliment dat door het Rijk werd verstrekt was een verruimde vrijstelling van erfbelasting voor mantelzorgerverleners gekoppeld (partnervrijstelling). Doordat het mantelzorgcompliment per 1 januari 2015 wordt afgeschaft zal ook deze rijksregeling niet meer van toepassing zijn. Overigens was er ook kritiek op de relatie tussen het mantelzorgcompliment en de verhoogde vrijstelling voor de erfbelasting, omdat de regeling willekeurig uitwerkt. Zo kwamen mantelzorgers die geen compliment hadden aangevraagd hiervoor niet in aanmerking. Het Rijk kijkt op dit moment nog naar de gevolgen van het vervallen van het mantelzorgcompliment voor de Successiewet en heeft beloofd hierop terug te komen in de Kamer. Overigens loopt de toepassing van deze regeling in de Successiewet nog door in 2015 omdat de regeling betrekking heeft op overlijdens in het kalenderjaar dat volgt op het jaar waarin een mantelzorgcompliment is verkregen.
1
In 2015 kan het Steunpunt Mantelzorg Verlicht pas vanaf besluitvorming in juli, tevens vakantieperiode, aan de slag met het verwerken van aanvragen. In 2 á 3 maanden tijd zal het steunpunt ca 5.000 aanvragen moeten verwerken (in ca 1.000 uur, 25 werkweken). Het steunpunt zal hiervoor extra capaciteit inzetten op tijdelijke basis zodat alle aanvragen in ieder geval in 2015 kunnen worden verwerkt. Het steunpunt heeft de inspanningsverplichting om ook de betalingen in 2015 plaats te laten vinden. Vanaf 2016 zijn de werkzaamheden meer gespreid en kan uitbetaling half november plaatsvinden.
5
Raadsnummer 15R6304
b.
Geen inkomen Een aanvulling op het voorstel: Een mantelzorgcompliment is geen middel in de zin van de Participatiewet. (art. 31 lid 2 sub u). Dit betekent dat een mantelzorgcompliment niet mee telt als inkomen.
Ad.2: Centrale rol van het Steunpunt Mantelzorg Verlicht in de uitvoering van de regeling c. Wij-teams vervullen een belangrijke ondersteuningsrol Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht gaat een centrale rol vervullen bij de verstrekking van het mantelzorgcompliment als geldelijke waardering, evenals in de registratie van de mantelzorgers. Dit laat onverlet dat de Wij-teams in de wijk een centrale rol vervullen in het ondersteunen van mantelzorgers. De generalisten komen bij de mensen over de vloer en zien mantelzorger en zorgvrager als een samenhangend geheel in een systeembenadering. Zij signaleren wanneer mantelzorgers overbelast raken en verlenen ook ondersteuning. Verder kunnen zij mantelzorgers informeren over het mantelzorgcompliment en hiervoor verwijzen naar het Steunpunt Mantelzorg Verlicht. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht zal hierover in gesprek gaan met Wij-eindhoven. Kosten De gemeente Eindhoven heeft rekening gehouden met een bedrag voor het mantelzorgcompliment van € 820.000. Hieruit dienen uitvoeringskosten te worden betaald, en de mantelzorgcomplimenten zelf. De uitvoeringskosten van het Steunpunt Mantelzorg Verlicht zijn vooral afhankelijk van het aantal aanvragen dat wordt ingediend, en bedragen voor 5.000 aanvragen (aantal aanvragen in 2014) € 70.000. Als er minder aanvragen worden ingediend zullen de uitvoeringskosten dalen (ca. € 39.000 voor 2.500 aanvragen), en als er meer aanvragen worden ingediend zullen deze stijgen (ca. € 101.000 voor 7.500 aanvragen). Begroting uitvoeringskosten Steunpunt Mantelzorg Verlicht*: A B
Werkzaamheden
Inzet
Bedrag
Verwerken 5.000 aanvragen, invoeren in systeem,
1.000 uur MBO
€ 43.750,00
beoordeling aanvraag, kennisgeving aanvrager
á € 43,75
Lichte toets aanvraag en steekproef aanvullende check 5
125 uur HBO á
% aanvragen (bij 5.000 aanvragen, 250 toetsen)
€ 66,75
€ 8.343,75
C
Financiële verwerking 5.000 aanvragen
€ 5.000,00
D
Materiaal kosten verzenden 5.000
€ 3.000,00
beschikkingen/afwijzingen E
Kosten aanpassing digitaal systeem
€ 2.000,00
F
Folder 1elijn en intermediairs, ontwikkelen en verspreiden
€
600,00
(10.000 stuks) G
Coördinatie en implementatie proces
60 uur WO á
€ 5.175,00
€ 86,25 H
Post onvoorzien
€ 2.131,25
Totale kosten
€ 70.000,00
*Uitgaande van 5.000 aanvragen, vaste posten E tot en met H, posten afhankelijk van aantallen A tot en met D.
6
Raadsnummer 15R6304
Na aftrek van de uitvoeringskosten blijft, uitgaande van 5.000 aanvragen en €70.000 aan 2 uitvoeringskosten, een bedrag van €750.000 over. Dit bedrag wordt in november uitgekeerd en verdeeld over alle aanvragers die in de loop van het jaar 2015 een aanvraag hebben gedaan met als sluitingsdatum 1 november. Mensen die na 1 november aanvragen gaan mee in de cyclus van 2016. Deze systematiek komt overeen met de procedure van de rijksregeling: Rond de Dag van de Mantelzorg (10 november) ontving de mantelzorger een bedrag van € 200,00 van de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Er geldt een maximumbedrag op het compliment van € 200,-. Uitgaande van 5.000 aanvragen is het bedrag per mantelzorger € 150. Als er, zoals verwacht, meer aanvragen zijn dan 5.000 wordt dit bedrag lager. Mocht het aantal aanvragen nog veel hoger liggen kan overwogen worden meer middelen beschikbaar te stellen. Dit wordt meegenomen in de evaluatie in oktober. De gemeente kiest voor een systeem dat zo min mogelijk bureaucratie en kosten met zich mee brengt. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht fungeert na een lichte toets als doorgeefluik van financiële middelen. Zie de paragraaf Uitvoering en planning die hierna volgt. Communicatie De gemeente communiceert via de geëigende kanalen zoals de website en Groot Eindhoven. De verwachting is dat lokale kranten er ook een artikel aan zullen wijden. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht zal mensen ook actief informeren, zoals ze nu bijvoorbeeld al doet via de nieuwsbrieven. Inmiddels hebben de mensen van wie het mantelzorgcompliment vervalt een brief gekregen waarin staat dat zij contact met de gemeente kunnen opnemen. Via de gemeente komen deze telefoontjes bij het Steunpunt Mantelzorg Verlicht terecht die alles registreert. Zodra er instemming is over de verstrekking van het mantelzorgcompliment, neemt het steunpunt contact op met al deze mantelzorgers. Ook op de site van de gemeente Eindhoven wordt voor mantelzorgondersteuning momenteel verwezen naar het steunpunt. Op de site staat een uitleg over het vervallen van het mantelzorgcompliment en hier komt na goedkeuring van het raadsvoorstel de nieuwe regeling te staan. Aanbieders, waaronder de generalisten in de Wij-teams, zijn vindplaatsen van mantelzorgers. Zij kunnen mantelzorgers informeren over het compliment en doorverwijzen naar het Steunpunt Mantelzorg Verlicht. Uitvoering en planning Het voorstel is om de verstrekking van het compliment mogelijk te maken via een summiere subsidieregeling, waarin de reikwijdte en doelstelling van de regeling, de hoogte van het bedrag, de voorwaarden waaronder dit wordt verstrekt, zaken ten
2
Zie voetnoot 1.
7
Raadsnummer 15R6304
aanzien van de bevoorschotting van uitvoeringskosten en complimenten, en de procedure rond aanvraag en beslistermijn zijn opgenomen. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht voert de subsidieregeling namens het college uit. Het format voor toetsing wordt formeel door de gemeente opgesteld, wat betekent dat eventuele bezwaarschriften bij de gemeente terecht komen, en niet bij het steunpunt. Dit kan ook niet anders, want het steunpunt is geen bestuursorgaan. Wel moet geregeld worden dat het steunpunt het mandaat krijgt van het college om de subsidie namens het college te verstrekken. Als laatste dient de relatie tussen de gemeente en het Steunpunt Mantelzorg Verlicht juridisch vorm te krijgen. €820.000 is een substantieel bedrag en middels vastlegging in een contract kan het steunpunt aangesproken worden op het (niet) nakomen van de overeengekomen prestaties en voorwaarden. Kortom, snel nadat het Raadsbesluit is gevallen, het streven is 7 juli 2015, zal het college drie juridische documenten vaststellen: 1. Overeenkomst gemeente – Steunpunt Mantelzorg Verlicht met als onderwerp ‘Het namens het college van B&W van Eindhoven uitvoeren van de subsidieregeling mantelzorgcompliment’. 2. Mandaat aan het Steunpunt Mantelzorg Verlicht voor het uitvoeren van de regeling. 3. Subsidieregeling. Vervolgens zal het Steunpunt Mantelzorg Verlicht uitvoering geven aan de subsidieregeling. Evaluatie In oktober wordt uw Raad via een Raadsinformatiebrief geïnformeerd over de stand van zaken en bijvoorbeeld het aantal aanmeldingen tot dan toe en het beschikbare bedrag per mantelzorger. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht zal na uitbetaling van de complimenten verantwoording afleggen aan de gemeente over de besteding van middelen en het aantal mantelzorgcomplimenten dat is uitbetaald. Verder zal met Wij-eindhoven, via het Netwerk Mantelzorg Eindhoven, regelmatig contact zijn en geëvalueerd worden hoe in de ontwikkeling en werkwijze van de generalisten het gebruik van de sociale basis wordt meegenomen. Een ontwerpraadsbesluit bieden wij u hierbij ter vaststelling aan. Burgemeester en wethouders van Eindhoven,
, secretaris.
8
Raadsnummer 15R6304
Raadsbesluit De raad van de gemeente Eindhoven; gezien het voorstel van burgemeester en wethouders van 12 mei 2015; besluit:
1.
Tot het continueren van het mantelzorgcompliment zoals dat tot nu toe door het Rijk werd verstrekt met de aanpassing dat iedere mantelzorger evenveel recht heeft op waardering, met dien verstande het mogelijk te maken, dat
a) wanneer in uitzonderlijke gevallen twee mantelzorgers per zorgvrager zware mantelzorgtaken uitvoeren, en daardoor de zorgvrager zelfstandig thuis kan blijven wonen, dat zij beiden recht hebben op waardering van de gemeente; b) wanneer een mantelzorger zware mantelzorgtaken uitvoert voor een zorgvrager ondanks dat deze in een instelling verblijft, dat deze ook recht heeft op waardering van de gemeente. 2.
Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht een centrale rol te geven in de uitvoering van de regeling.
Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van 7 juli 2015.
R. van Gijzel, voorzitter.
J. Verheugt, griffier.
9
