Quickscan SharePoint: Technische analyse

Student & Onderwijs Service Centrum

Betreft

Deelrapport B Quickscan SharePoint

Van

Dennis Vierkant en Eelco Laagland ICT Servicecentrum Informatievoorziening, Systeemontwikkeling en Applicatieondersteuning Sir Bakx (Opdrachtgever)

Voor Versie Datum

1.0 (final) 29 februari 2008

E

Quickscan SharePoint: Technische analyse

Rapport B Kenmerk: S&O/08/000012

Licentie De Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel 3.0 Nederland Licentie is van toepassing op dit werk. Ga naar http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/nl of stuur een brief naar Creative Commons, 559 Nathan Abbott Way, Stanford, Californië 94305, VS om deze licentie te bekijken.


Inhoudsopgave Samenvatting ............................................................................................................................... 4 1. 1.1.

Inleiding ........................................................................................................................... 6 Integratie........................................................................................................................... 6

2. 2.1. 2.2. 2.3.

SharePoint en Architectuur ........................................................................................... 8 Service Oriented Architecture........................................................................................... 8 SharePoint Architectuur.................................................................................................... 8 SharePoint is zelf niet Service Georiënteerd.................................................................. 10

3. 3.1. 3.2.

Integratiemogelijkheden met andere systemen ........................................................ 12 Integratie via Web Parts ................................................................................................. 12 Integratie via Web Services............................................................................................ 14

4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5.

SharePoint en Functionele Services in een SOA ...................................................... 19 SOA ICT Architectuur ..................................................................................................... 19 Enterprise Service Bus ................................................................................................... 20 Van Functionele Services naar Application Services ..................................................... 21 ICT SOA SOLL Architectuur DLWO ............................................................................... 21 Inventarisatie Application Services................................................................................. 22

5. 5.1. 5.2. 5.3.

SharePoint en Open Standaarden .............................................................................. 23 Visie ................................................................................................................................ 23 Ondersteuning algemene standaarden .......................................................................... 23 Ondersteuning e-Learning standaarden......................................................................... 24

6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.6.

Ervaringen van NL HO instellingen met SharePoint................................................. 25 INHOLLAND ................................................................................................................... 25 HAN ................................................................................................................................ 26 WUR ............................................................................................................................... 27 TU/e ................................................................................................................................ 28 SLO................................................................................................................................. 28 Algemene impressie ....................................................................................................... 29

7. SharePoint en ISA, kennis en vaardigheden, zelf doen of uitbesteden?................ 30 7.1. Zelf ontwikkelen kennis en vaardigheden ...................................................................... 30 7.1.1. Web Parts ontwikkelen .......................................................................................... 30 7.1.2. SharePoint via webservices integreren ................................................................. 30 7.1.3. Ontwikkeltools ........................................................................................................ 30 7.2. SharePoint en ISA .......................................................................................................... 30 7.2.1. J2EE / Oracle standaardisatie bij ISA.................................................................... 30 7.2.2. Microsoft .NET vs. J2EE ........................................................................................ 31 7.2.3. In huis vs. uitbesteden ........................................................................................... 31 7.2.4. Community ............................................................................................................. 31 7.2.5. Volledige overstap van J2EE naar .NET? ............................................................. 32 7.2.6. De SOA weg…....................................................................................................... 32 7.3. Gapanalyse benodigde en aanwezige kennis ICTS....................................................... 32 8.

Conclusies..................................................................................................................... 34

Bronnen ...................................................................................................................................... 35 Bijlage 1: MOSS 2007 als DMS/CMS/LCMS............................................................................. 36 MOSS 2007 als Document Management System....................................................................... 36 Certificatie............................................................................................................................... 36 MOSS 2007 als Web Content Management System .................................................................. 36 MOSS 2007 versus WebHare ................................................................................................ 36 MOSS 2007 als LCMS................................................................................................................. 37 Metadata ondersteuning......................................................................................................... 37


Pagina 2 van 41

Koppelingen............................................................................................................................ 37 Bijlage 2: Elke W3C browser of Internet Explorer only? ....................................................... 38 Onderscheid in browsers onder MOSS2007.......................................................................... 38 Wat mis je met een Level 2 browser? .................................................................................... 38 Het rich text editor probleem .................................................................................................. 39 ActiveX Controls ..................................................................................................................... 39 Beheersproblematiek en beveiligingsbeleid ........................................................................... 40


Pagina 3 van 41

Samenvatting Dit rapport is het tweede in een serie van 4 rapporten die worden uitgebracht in het kader van het project Quickscan SharePoint dat plaats vond van augustus 2007 tot en met februari 2008. Het doel van dit rapport is verslag te doen van onze ervaringen met de technische aspecten van SharePoint. In het bijzonder hebben we aandacht besteed aan de mogelijkheden om SharePoint te integreren met andere ICT systemen die op de UT in gebruik zijn. Hierbij is alleen onderzoek gedaan naar de theoretische mogelijkheden, en is in tegenstelling tot het voorgaande Sakai project geen demonstratieapplicatie ontwikkeld om deze interoperabiliteit door middel van web services in de praktijk te toetsen. In dit onderzoek zijn tijdens een aantal werkbezoeken aan NL HO instellingen, die al gebruik maken van SharePoint in een productieomgeving, vragen gesteld over de integratie voorzieningen die bij die instellingen gerealiseerd zijn. Hiermee hopen we toch voldoende inzicht te verwerven in de complexiteit van de door SharePoint ondersteunde integratietechnologie en een beeld krijgen van het soort kennis dat we als organisatie in huis zouden moet hebben om SharePoint als zelfstandig systeem maar ook als bouwsteen van een geïntegreerde informatievoorziening aan te kunnen bieden in de toekomst. Samenvattend kan gesteld worden dat: 1. op technische overwegingen SharePoint goed ingezet kan worden als onderdeel van een geïntegreerde leer- en werkomgeving op basis van een Service Oriented Architecture. SharePoint is een samenvoeging van enkele, voorheen separaat aangeboden, Microsoft server producten (Content Management Server, Portal Server, Search Server, e.d.) en de Microsoft Desktop Office Suite, het totaal biedt echter duidelijk meer dan de som der afzonderlijke delen. Waar om integratie gevraagd is, biedt SharePoint in ieder geval integratie met de veel gebruikte Microsoft Office applicaties. Hoewel SharePoint zelf intern geen heldere op SOA gebaseerde architectuur heeft, is een belangrijk deel van de door SharePoint geboden functionaliteit ontsloten via web services waarmee SharePoint uitstekend ingezet zou kunnen worden als leverancier van een deel van de voor de UT DLWO benodigde functionele services. 2. de ondersteuning van open (e-Learning) standaarden minder positief is. Door de rechtstreekse integratie van de verschillende server producten met de Microsoft Office Suite aan de client zijde is SharePoint in feite een Client-Server applicatie, waarbij de Office integratie via ActiveX Controls in Microsoft Internet Explorer gerealiseerd wordt. Deze Office integratie is de raison d'être van SharePoint en dus hoeft de gebrekkige ondersteuning van open standaarden vanuit die optiek geen negatief punt te zijn. Out of the box SharePoint is duidelijk niet expliciet in de markt gezet met het oogmerk didactische processen te ondersteunen en beoogt niet een vervanger van een 1 Elektronische Leeromgeving te zijn . Het is dan ook verklaarbaar dat van ondersteuning van meer domeinspecifieke e-Learning standaarden en specificaties niet of nauwelijks sprake is. Een uitzondering op de regel is de ondersteuning voor ADL SCORM 1.2 en ADL SCORM 2004 in de vorm van de SharePoint Learning Kit. 3. SharePoint erg dwingend is ten aanzien van het eigen user interface. SharePoint schendt het architectuurprincipe van scheiding van presentatie en functionaliteit zoals dat bijvoorbeeld bij Sakai wel wordt nagestreefd. Niet alle functionaliteit van SharePoint is eenvoudig in een zelf te ontwikkelen user interface component onder te brengen om bijvoorbeeld ingezet te worden als onderdeel van een omvattend Studentenportal op basis van open standaarden (JSR 168 / JSR 170 / WSRP) met een eigen instellingsspecifieke vormgeving. SharePoint Portal Server zal het ontsluitende portal moeten zijn voor de UT DLWO waarbij functionele services in de vorm van Web Parts of eventueel een WSRP portlet specificatie ontsloten worden met de look and feel van 1

In de vorm van de Microsoft Learning Gateway (MLG) is op basis van o.a. SharePoint 2007 een ‘eLearning platform’ ontwikkeld, waarvan een belangrijkste component Learning Kit is die een SCORM afspeler bevat. Dit product lijkt vooral gericht op het lager- en voortgezet onderwijs.


Pagina 4 van 41

SharePoint, eventueel in een UT stylesheet. Dus de ergonomie van SharePoint en de huisstijl van MyCampus. 4. wegens een eerder bij ICTS ISA gemaakte standaardisatie op het J2EE platform, er nauwelijks overlap is tussen de voor SharePoint benodigde kennis en vaardigheden en de huidige bezetting binnen ICTS ISA. Er zal geïnvesteerd moeten worden om ondersteuning te kunnen bieden voor het Microsoft .NET platform. Dit kan in de vorm van bij- of omscholing van zittende medewerkers (professionalisering) of door nieuwe medewerkers met de gewenste kennis en ervaring aan te trekken. De investering komt in beide gevallen bovenop de investering voor een vernieuwingsslag gerelateerd aan de invoering van een SOA. Een keuze voor SharePoint betekent een keuze voor een product dat zich goed laat integreren in een ICT Architectuur gebaseerd op een SOA maar een beperkte ondersteuning heeft voor open (e-Learning) standaarden, dat SharePoint Portal als ontsluiting voor de DLWO afdwingt en dat ICTS noopt om naast de ondersteuning van het Java platform ook substantieel te investeren in ondersteuning van het Microsoft platform.


Pagina 5 van 41

1. Inleiding Dit rapport wordt opgeleverd in het kader van het project realisatiefase Quickscan SharePoint. De technische aspecten van SharePoint zijn het onderwerp van dit rapport. Er ligt zwaar accent op de interoperabiliteit van SharePoint met andere systemen. Daartoe wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de architectuur van SharePoint, zowel de interne als de extern zichtbare in de vorm van een inventarisatie van de beschikbare webservices. In hoofdstukken 3 en 4 bespreken we de eigenlijke integratie uiteengezet via een architectuurbenadering, in hoofdstuk 5 de ondersteuning van standaarden in SharePoint, in hoofdstuk 6 een overzicht van de integratie oplossingen zoals die door de bezochte NL HO instellingen zijn gerealiseerd, waarna we afsluiten in hoofdstuk 7 met een overzicht van de relatie tussen ICTS ISA en SharePoint.

1.1. Integratie In het ELO Keuze project (Koopal, Laagland, Portier, 2005) is TeleTOP, de huidige leeromgeving van de UT, op toekomstvastheid beoordeeld. Een belangrijke wens van de gebruikers van TeleTOP kwam hier naar boven: integratie tussen de verschillende ICT voorzieningen die het leren ondersteunen. Het wordt als een knellend probleem ervaren dat dit in de huidige leeromgeving niet mogelijk is.

Figuur 1 Terugkoppeling van gebruikers: Waar is de integratie? Het ELO Keuze project heeft twee belangrijke technische voorwaarden geïdentificeerd voor een nieuwe geïntegreerde Digitale Leer/ en Werk Omgeving (DLWO): 1 – Service Oriented Architecture als leidend architectuurprincipe voor de (ICT) architectuur 2 – Ondersteuning van Open Standaarden en Specificaties voor o.a. de gegevensmodellen 2

Ten tijde van het ELO Keuzeproject waren er twee kandidaten die op grond van deze criteria in aanmerking kwamen als basis voor de toekomstige DLWO: het Engelse JISC e3 4 Framework en de Open Source leer- en werkomgeving Sakai . De keuze viel op Sakai en 5 hiermee is binnen het CBUS project (2006-2007) nader onderzoek gedaan om te kunnen beoordelen of de beloften waargemaakt zouden kunnen worden. Onder andere de inschatting van de eigen ontwikkel inspanning van de UT (ook als enige van de 3TU partners) om Sakai inzetbaar te maken voor onze doelgroep bleken een onoverkomelijke bottleneck. Op nadrukkelijk verzoek van de opdrachtgever is medio 2007 besloten om ook het Microsoft product SharePoint aan een nader onderzoek te onderwerpen, met een nadrukkelijke focus op de aspecten Architectuur (SOA) en Open Standaarden. Hoewel de omgevingsfactor 3TU niet nadrukkelijk als parameter in de overwegingen is 2

ELO Advies: http://www.utwente.nl/elo/archief_elo_advies/ JISC e-Framework: http://www.eframework.org 4 Sakai: http://www.sakaiproject.org 5 Campus Blend Using Sakai: http://www.utwente.nl/elo/cbus/ 3


Pagina 6 van 41

meegenomen, gelden voor instellingoverstijgende integratie nagenoeg dezelfde randvoorwaarden en criteria als voor intra instellingsintegratie van ICT voorzieningen.


Pagina 7 van 41

2. SharePoint en Architectuur De nadruk bij dit onderzoek ligt op de integratiemogelijkheden op basis van de logische architectuur van SharePoint zoals die beschreven wordt in hoofdstuk 2.2. SharePoint kent vele mogelijkheden om functionaliteiten te wijzigen of nieuwe toe te voegen. SharePoint is niet zozeer een duidelijk te identificeren en omschrijven product als wel een integratieoplossing tussen verschillende Microsoft server en desktop producten, vooral de Microsoft Office Suite. Ieder van de samenstellende deelcomponenten in deze integratieoplossing heeft eigen en unieke aangrijpingspunten voor aanpassing en uitbreiding. Het is buiten de scope van dit rapport om ieder onderdeel afzonderlijk te behandelen. De nadruk zal liggen op de geboden web service functionaliteit en de SharePoint Web Parts die we beschouwen als de belangrijkste integratie oplossingen voor de toekomstige DLWO.

2.1. Service Oriented Architecture Service Oriëntatie is niet alleen gekozen als leidend architectuurprincipe voor de toekomstige UT DLWO, maar is ook in 3TU-verband als architectuurprincipe gekozen voor de inrichting van de informatiehuishouding van de 3TU. Voor de integratie met andere instellingsystemen zoals TAST, TOST, VIST e.d. zal SharePoint moeten passen binnen een Service Oriented Architecture. We nemen hier kort de definitie over zoals die in het rapport “Service Oriented Architecture voor de nieuwe Digitale Leer- en Werkomgeving van de Universiteit Twente”, Eelco Laagland, 27 juli 2006 is gegeven: SOA gaat uit van het beschrijven van een informatie infrastructuur als een verzameling van autonome services die met elkaar communiceren. Deze communicatie kan een eenvoudige producent-consument relatie zijn tussen twee services of een meer complexe samenwerking tussen meerdere services. Deze services zijn gemodelleerd volgens de bedrijfsprocessen die ze moeten implementeren, en zijn zoveel mogelijk generiek ontworpen zodat hergebruik mogelijk is in verschillende bedrijfsprocessen. Een belangrijk kenmerk van een service georiënteerde architectuur is dat de koppeling tussen de services losjes is en niet hard in de code van de services is ingebouwd. De relatie met bedrijfsprocessen is in bovenstaande definitie ook gelegd. Een aantal bedrijfsprocessen dat door de nieuwe DLWO ondersteund zal moeten worden is beschreven 6 in het rapport “3TU Op weg naar een federatieve Digitale Leer- en Werkomgeving” . Dit technisch onderzoek in de vorm van een Quickscan zal zich vooral richten op SharePoint als leverancier van functionele services voor de op Service Oriented Architecture gebaseerde DLWO.

2.2. SharePoint Architectuur De SharePoint server stack bestaat uit de volgende onderdelen: •

•

•

6

Microsoft Windows Server 2003 MOSS 2007 werkt niet op Linux / Unix / Solaris besturingssystemen. Vanuit het Windows 2003 Server besturingssysteem worden onder andere aangeboden: Internet Information Server (web server), message queueing en component services. Microsoft .NET framework Boven op het besturingssysteem bevindt zich versie 2.0 van het .NET Framework. SharePoint is hierin gebouwd als een ASP.NET 2.0 web applicatie. Tevens wordt er gebruik gemaakt van versie 3.0 van het .NET framework voor de workflow via WinWF (Windows Workflow Foundation). Microsoft SQL Server Voor de data opslag wordt gebruik gemaakt van Microsoft SQL Server 2000 SP4 of SQL Server 2005. SharePoint kan geen gebruik maken van andere database systemen voor de opslag van interne gegevens.

Remco Blom & Mark Peters, BIZZDesign, 18-01-2008, versie 1.2


Pagina 8 van 41

•

Windows SharePoint Services 3.0 en Microsoft Office SharePoint Server 2007

Figuur 2 geeft een goed overzicht van de interne architectuur van SharePoint 2007.

Figuur 2 Object Models and Interfaces for Extensibility

7

Aan de rechterzijde staan de onderdelen van het Microsoft collaboration platform, de verbindingen met gerelateerde Microsoft producten en mogelijke aanknopingspunten om koppeling / integratie met andere systemen te kunnen realiseren. Windows SharePoint Services 3.0 is de basis van het Microsoft collaboration platform. Het biedt onder andere basale samenwerkfaciliteiten, kalenders, e-mail, online zichtbaarheid, outlook synchronisatie en gedeelde basis services zoals opslag, beveiliging en beheer. De communicatie met de client browser gaat via ASP.NET 2.0, data opslag in Microsoft SQL Server en e-mail faciliteiten via Microsoft Exchange Server 2007. MOSS 2007 biedt extra faciliteiten aan waaronder, afhankelijk van de gekozen licentie, enterprise content management, persoonlijke websites, gebruikersprofielen, zoekfaciliteiten, web formulieren, integratie / aggregatie van data uit andere systemen en business intelligence faciliteiten. Zowel Windows SharePoint Services 3.0 als Office SharePoint Server 2007 zijn via .NET API´s en SOAP Web Services te benaderen. Dit betekent dat met behulp van externe applicaties gegevens in SharePoint kunnen worden ingebracht / onttrokken en acties binnen SharePoint worden uitgevoerd. De Microsoft Office 2007 client applicaties worden door Microsoft als een direct verlengstuk gezien van SharePoint. Indien men van een oudere versie van de Microsoft Office applicaties of kantoorapplicaties van een andere leverancier (b.v. Open Office) gebruik maakt dan zal dit leiden tot verlies van functionaliteit en integratie. Microsoft Internet Explorer speelt een belangrijke rol in de communicatie tussen SharePoint en het Microsoft client platform. Door gebruik van meerdere applicatie componenten 7

Zonder toestemming overgenomen van: Joanna Bichsel, Randy Franklin Smith (2006). Compliance Features in the 2007 Microsoft Office System


Pagina 9 van 41

(zogenoemde ActiveX componenten die je kunt downloaden) wordt de integratie met de Microsoft client applicaties gemaakt. Dit werkt echter alleen indien er gebruik wordt gemaakt van de juiste versies van Microsoft Internet Explorer en de Microsoft Office client applicaties. Voor meer informatie hierover, zie: Bijlage 2: Elke W3C browser of Internet Explorer only?. Aan de linkerzijde in Figuur 2 staan de ontwikkelgereedschappen die benodigd zijn voor het customizen en uitbreiden van SharePoint: • Microsoft SharePoint Designer 2007 voor het bewerken van workflows en web pagina’s • Microsoft InfoPath 2007 voor het aanmaken en bewerken van formulieren • Microsoft Visual Studio 2005 in combinatie met ASP.NET 2.0 voor het creëren van uitbreidingen op SharePoint (in één van de .NET CLR talen) Zie ook hoofdstuk 7 voor een overzicht van de benodigde kennis en vaardigheden voor het uitbreiden van SharePoint.

2.3. SharePoint is zelf niet Service Georiënteerd Uit bovenstaande beschrijving blijkt dat SharePoint wel leverancier van (web) services is, maar dat de logische architectuur van SharePoint zelf niet Service Georiënteerd is. Bij een Service Georiënteerde architectuur wordt de functionaliteit ondergebracht in Service componenten die alleen via een Application Programmers Interface (API) afgenomen mogen worden. Deze Service API´s worden ook wel Service Interface Definities genoemd en hebben doorgaans de vorm van een gestandaardiseerd Web Service Description Language (WSDL) document. Services kunnen elkaars functionaliteit gebruiken, maar alleen via de gedocumenteerde API en niet, zoals veel gezien wordt, door rechtstreeks functies in de interne code aan te roepen. Zo kan een tool van een nieuwe, betere service-implementatie worden voorzien zonder dat service afnemende tools hier hinder van ondervinden. De gebruikersinterface wordt gerealiseerd door een aparte module, aangegeven met Userinterface X en Userinterface Y in onderstaande Figuur 3.

Figuur 3 Voorbeeld interne services architectuur en scheiding functionaliteit en presentatie De rechtstreekse toegang tot het onderliggende data model van een tool service is verboden. Kennis van bijvoorbeeld bepaalde velden in de database mag niet gebruikt worden. Op deze wijze kan een nieuwe service functionaliteit van bestaande services hergebruiken zonder afhankelijk te zijn van de interne opzet. Een Document Library tool bijvoorbeeld kan voor het


Pagina 10 van 41

plaatsen en beoordelen van bestanden gebruik maken van de services van een Grading Service. Hiermee is intern ook het ontdubbelen van functionaliteit gerealiseerd. Er is bij SharePoint ook geen sprake van scheiding van functionaliteit geleverd door services en presentatie in de vorm van Web Parts of een heldere definitie van interne services die indien gewenst vervangen zouden kunnen worden door andere (eigen) service implementaties. SharePoint op zich blijft in die zin dus een monolithisch systeem. Ontdubbelen van functionele services die door SharePoint geleverd worden is moeilijk, zo niet onmogelijk. Gestandaardiseerde service definities zoals de OKI Open Service Interface Definities ontbreken. Door toepassing van het principe van scheiding van functionaliteit en presentatie en een Services Architectuur is niet alleen ontdubbeling en hergebruik te bereiken zoals in Figuur 3 is weergeven, maar ook de mogelijkheid om een gemeenschappelijke Functionele Service te ontsluiten in verschillende User Interfaces, bijvoorbeeld als Web Part in SharePoint Portal of als Blackboard Building Block in de leeromgeving Blackboard. Dit is vooral voor de 3TU situatie van belang.

Figuur 4 Verschillende User Interfaces op een gemeenschappelijke Functionele Service Voor eventueel nieuw te ontwikkelen functionaliteit, bijvoorbeeld in 3TU verband, zijn het architectuurprincipe van Service Oriëntatie en toepassing van het architectuurprincipe van scheiding van functionaliteit en presentatie belangrijke randvoorwaarden voor het gezamenlijk kunnen ontwikkelen van nieuwe functionaliteiten voor een DLWO.


Pagina 11 van 41

3. Integratiemogelijkheden met andere systemen In hoofdstuk 2 is de interne architectuur van SharePoint besproken en is uiteengezet dat er vele aangrijpingspunten zijn om de functionaliteit van SharePoint te wijzigen of uit te breiden. Het belangrijkste mechanisme dat we tijdens de werkbezoeken aan NL HO instellingen tegenkwamen, was om SharePoint te integreren met andere instellingssystemen via het (laten) ontwikkelen van Web Parts. Een mechanisme dat we weinig tegenkwamen was dat van de services benadering waarbij de door SharePoint geleverde Web Services ingezet werden in een Service Oriented Architecture. Op deze beide technieken zullen we in dit hoofdstuk verder in gaan.

3.1. Integratie via Web Parts SharePoint is een integratie oplossing van een verzameling Microsoft technologieën en wordt gebruikt om in hoge mate configureerbare, hiërarchisch georganiseerde web sites te bouwen die vooral bedoeld zijn voor het samenwerken aan documenten. Deze op zich al volledig aanpasbare technologie is uitbreidbaar door middel van Web Parts. Web Parts zijn te vergelijken met wat in de Portal wereld ‘Portlets’ genoemd worden. Ze bieden de mogelijkheid om nieuwe functionaliteiten toe te voegen aan de web pagina’s waaruit SharePoint sites zijn opgebouwd. Web Parts zijn in feite ASP.NET server side controls, waarbij alle functionaliteit op de SharePoint server draait en het user interface in de vorm van HTML gerendered wordt in de browser. Er is een rijke API SDK waarmee een Web Part gebouwd kan worden die met andere onderdelen van SharePoint en ook met andere Web Parts kan communiceren. Web Parts kunnen in de verschillende Microsoft .NET programmeertalen, bijvoorbeeld C#, J# etc., ontwikkeld worden.


Pagina 12 van 41

Figuur 5 SharePoint simplified: server, client en Web Parts + Web Services Web Parts zijn dus hét mechanisme als er nieuwe functionaliteit toegevoegd moet worden die zichtbaar is in het user interface van SharePoint. Ze zijn door de eigenaar en ontwerper van een site (template) te customizen (design time). Ook bij het ’afspelen‘ (runtime) kan de individuele (eind)gebruiker zijn Web Parts personaliseren (mits dit in het ontwerp van de Web Part is voorzien). Web Parts zijn Microsofts niet gestandaardiseerde oplossing voor Portal Server uitbreidingen. Er is overigens een Web Part waarin een WSRP standaard portlet 8 gehost kan worden. Web Services for Remote Portals is een OASIS standaard . Functionaliteit die in de vorm van web part geleverd is kan dus alleen in het user interface van SharePoint zelf getoond worden. Om toekomstige investeringen in integratie oplossingen via SharePoint Web Parts zo veel mogelijk onafhankelijk van Microsoft technologie te maken verdient het aanbeveling om waar mogelijk bij het logisch ontwerp het architectuurprincipe van scheiding van functionaliteit en presentatie te hanteren, waarbij de functionaliteit in een

8

Zie: http://wiki.oasis-open.org/wsrp


Pagina 13 van 41

’blinde‘ service is ondergebracht, eventueel voorzien van een web service adapter, en het user interface in de vorm van een Web Part zoals toegelicht in Figuur 4. Zoals gezegd zijn Web Parts het uitbreidingen integratiemechanisme dat we bij de bezochte NL HO instellingen het meeste tegenkwamen. Deze Web Parts zijn vaak erg specifiek voor de behoeften en systemen van een bepaalde instelling ontwikkeld en kunnen derhalve moeilijk algemeen ingezet worden. Er zijn ook veel externe partijen die Web Parts kunnen ontwikkelen en er is ook internationaal een indrukwekkende hoeveelheid Web Parts beschikbaar. In rapport A (Koopal & Portier, 2008) wordt hier enige aandacht aan besteed. Er zijn zelfs SharePoint Web Parts voor 9 integratie van SharePoint en de Learning Gateway met Moodle . Question Mark Perception, een van de belangrijkste systemen voor online Assessment, heeft in de vorm van de 10 Question Mark Perception SharePoint Portal Connector een serie Web Parts ontwikkeld waarmee gebruikers vanuit een SharePoint Site direct toegang hebben tot hun Toetsen en Assessments.

Figuur 6 Question Mark Perception Web Part Ook het plagiaat detectie systeem Ephorus, dat de UT op dit moment al in gebruik heeft, kan 11 door middel van een Web Part geïntegreerd worden met SharePoint . SharePoint biedt ook de mogelijkheid om via het Web Services for Remote Portlets (WSRP) protocol componenten aan te bieden vanuit niet-Microsoft omgevingen. WSRP is een specificatie die ontwikkeld is door OASIS, een open standaarden organisatie waar ook Microsoft lid van is. Met de Microsoft WSRP Web Part Toolkit for SharePoint Products and 12 Technologies kunnen WSRP compliant portlets ontsloten worden in SharePoint Portal. Met behulp van deze technologie zou het dus in principe mogelijk zijn om onderdelen voor MOSS te ontwikkelen met de binnen ISA gebruikte J2EE technologieën. Dit zal echter wel ten koste gaan van het gebruikersgemak en de integratie met SharePoint.

3.2. Integratie via Web Services We kunnen de services architectuur van SharePoint zoals die in Figuur 2 is weergegeven ook in Archimate termen weergeven. Archimate is een architectuurtaal en een verzameling visualisatietechnieken om de samenhang en de relaties tussen de processen en domeinen van een instelling in kaart te brengen. Archimate is door de 3TU en SURF gekozen als gereedschap om de architectuur van in eerste instantie de domeinen Student en Onderwijs in kaart te beschrijven. Archimate beschrijft deze met ICT ondersteunde zogenaamde Enterprise Architectuur in drie lagen: de Business laag, waarin de bedrijfsprocessen en actoren beschreven worden, de Applicatielaag waarin de ondersteunende ICT applicaties beschreven worden en ten slotte de Technologielaag, waar de applicatielaag ondersteunende functies (servers, databases, netwerken etc.) beschreven worden.

9

Moodle Web Parts: http://www.codeplex.com/Moodle2003WP http://www.questionmark.com/us/news/pressreleases/sharepoint_portal_connector_june_2004.aspx 11 http://www.ephorus.nl/higher_edu_integration.html 12 http://xml.coverpages.org/MicrosoftWSRP.html 10


Pagina 14 van 41

Figuur 7 Archimate lagen model Archimate zullen we hier niet verder uitgebreid toelichten, daarvoor verwijzen we naar http://www.archimate.org/. SharePoint zelf wordt in Archimate terminologie een Application Component genoemd. De extern (voor andere applicatie componenten) zichtbare services worden Application Services genoemd. Deze externe Application Services worden functioneel beschreven door een zogenaamd Application Service Interface. Dit Application Service interface heeft in de meeste gevallen (en ook bij SharePoint) de vorm van een Web Service Description Language document (WSDL).

Figuur 8 Architectuur in Archimate concepten SharePoint is alleen extern componenten service georiënteerd is. Hierin onderscheidt SharePoint zich bijvoorbeeld van Sakai dat zowel extern als intern component georiënteerd is. De twee belangrijkste groepen Web Services worden geleverd door Windows SharePoint Services (WSS) en Microsoft Office SharePoint Services (MOSS). De WSS Services worden in de volgende tabel kort toegelicht om een impressie te krijgen van de functionaliteit: WSS Web Service Administration Service


Beschrijving Toegang tot administratieve functies zoal het aanmaken van een nieuwe top level site, het verwijderen van top level sites en bijvoorbeeld het opvragen van de lijst van

Pagina 15 van 41

Alerts Service Document Workspace Service

Forms Service

Imaging Service

List Data Retrieval Service Lists Service Meetings Service Permissions Service

Site Data Service Site Service

Users and Groups Service Versions Service

Views Service

Web Part Pages Service Webs Service

beschikbare talen. Geeft toegang tot de lijst van actieve alerts en de mogelijkheid alerts te verwijderen Hiermee kunnen Document Workspace sites beheerd worden. Document Workspaces kunnen aangemaakt en verwijderd worden. Subfolders kunnen aangemaakt en verwijderd worden. Met iedere list zijn forms geassocieerd om list items weer te geven, aan te maken, te verwijderen of te wijzigen. Deze web service geeft toegang tot de verzameling forms en geeft gedetailleerde informatie over iedere form. De Imaging web service geeft toegang tot de SharePoint picture bibliotheken en de mogelijkheid afbeeldingen te uploaden, downloaden, folders aan te maken en te verwijderen etc. Biedt de mogelijkheid om XPath queries los te laten op de SharePoint lists. Service om lists te beheren. Nieuwe lists aan te maken, bestaande te wijzigen of te verwijderen. Deze web service wordt ingezet bij Meeting Workspaces. Sites en lists hebben permissions toegewezen gekregen. Met de Permissions service kunnen deze opgevraagd en verwijderd worden. Geeft metadata van een site, de verzameling list van een site, de attachments van een list item e.d. Met de Site service kan van een site de template opgevraagd en van een met de Administration service aangemaakte nieuwe site kan hiermee de template toegewezen worden. Service voor het werken met gebruikers, site groepen en site overstijgende groepen. Document en Picture libraries kunnen versiebeheer ingeschakeld hebben. Met deze service kan de lijst van verschillende file versies opgevraagd worden. Met de Views service krijgen we toegang tot de verschillende Views die op een list gedefinieerd zijn. Nieuwe views kunnen worden toegevoegd, bestaande gewijzigd. Ook kan de HTML code voor een bepaalde view gewijzigd worden, Met deze service kunnen dynamisch nieuwe Web Parts aan een Web Page toegevoegd worden en bestaande gewijzigd of verwijderd. Service voor het werken met de hiërarchische structuur van Sites en Sub Sites.

Tabel 1 Windows SharePoint Server Web Services


13

Pagina 16 van 41

MOSS biedt in feit dezelfde Web Services als WSS, maar voegt er nog een vijftal aan toe: MOSS Web Service Area Service

Query Service

User Profile Service

SPS Crawl Service Outlook Adapter Service

Beschrijving Areas zijn een mechanisme in SharePoint om content logisch te groeperen. Met deze service kunnen Areas beheerd worden. Aanmaken, wijzigen, verwijderen, sub areas opvragen en beheren etc. De Query web service wordt gebruikt om SharePoint te doorzoeken. Er kunnen complexe XML queries losgelaten op de inhoud en structuur van SharePoint. Gebruikers van SharePoint hebben persoonlijke profielen waarmee gericht content gepubliceerd kan worden naar die gebruikers. Met deze web service kan deze profiel informatie opgevraagd worden (niet gewijzigd!) Een niet verder gedocumenteerde web service die door SharePoint zelf intern gebruikt wordt om door sites te crawlen. Geeft in feite dezelfde functionaliteiten als de Alerts web service van WSS.

Tabel 2 Microsoft Office SharePoint Server Web Services SharePoint is dus een uitstekende leverancier van Application Services ten behoeve van een SOA. Een belangrijk deel van de functionaliteit van SharePoint is extern aanspreekbaar. Bij de werkbezoeken aan NL HO instellingen zijn we geen voorbeelden tegengekomen van integratie of uitbreiding van functionaliteit door middel van de SOA Web Services. Het Australische ministerie van Defensie (DSTO) heeft wel een onderzoek gedaan naar het gebruik van de SharePoint Web Services in een SOA. Ook zijn er Proof Of Concept toepassingen ontwikkeld volgens het SOA principe om informatie en documenten die in een SharePoint installatie aanwezig zijn ter beschikking te stellen aan andere DSTO ICT systemen volgens de SOA aanpak. In het rapport “Using Web Services to Enable the Reuse 14 of DSTO Corporate Data within Microsoft SharePoint: A Case Study” wordt de volgende conclusie getrokken:

The SOA approach (and the case study described here) provides a powerful and practical way of addressing the issue of sharing core data between different corporate applications. However, developing services with re-use in mind can add to the initial development cost of applications, and redeveloping existing legacy systems to expose their functionality as a collection of loosely coupled services can require considerable effort. In addition, the SOA approach depends on a deeper understanding of the underlying business models the services and applications need to support. These models can be time consuming and expensive to capture and maintain. But by far the biggest challenge of the SOA approach is the change in thinking required. Rather than thinking about individual information systems as discrete, stove-piped applications, the SOA approach requires thinking about information systems as contributors to an organization-wide information environment or architecture, consisting of common organizational services (in terms of data and functions), as well as thinking of enduser focused functionality as the aggregation of common services to support specific business processes or activities. 13 14

Bron: http://www.csharphelp.com/archives4/archive602.html Zie: http://dspace.dsto.defence.gov.au/dspace/handle/1947/3548


Pagina 17 van 41

SharePoint is hier succesvol ingezet voor gegevensuitwisseling tussen verschillende bedrijfssystemen in een Service Oriented Architecture. Maar hier wordt meteen ook duidelijk gemaakt dat het hebben van een voorraad Application Services nog lang niet betekent dat er sprake is van een Service Oriented Architecture. Application Services hebben doorgaans een laag niveau en zijn vaak gedefinieerd in technische concepten die ver afstaan van de gebruikers van de Application Components die de services leveren. Services die gedefinieerd zijn in termen van de eindgebruiker (organizational services) worden ook wel Functionele Services genoemd. Met deze Functionele Services worden de bedrijfsprocessen van een onderneming of instelling ondersteund. Op de relatie tussen SharePoint, Functionele Services en Architectuur gaan we in het volgende hoofdstuk in.


Pagina 18 van 41

4. SharePoint en Functionele Services in een SOA In paragraaf 3.2 is SharePoint in Archimate termen een Application Component genoemd. Een leverancier van Application Services waarmee de in de Archimate Businesslaag beschreven bedrijfsprocessen ondersteund worden. De Actoren in de Businesslaag nemen in een bepaalde Rol services af die door een Bedrijfsproces geleverd worden. Deze externe Business Services worden ook wel Functionele Services genoemd en worden via een proces van Service Factoring of decompositie afgebeeld op de externe Application Services van bijvoorbeeld SharePoint of het Student Informatie Systeem. Dit Archimate overzicht is een abstracte weergave van de bedrijfsarchitectuur of Enterprise Architecture.

4.1. SOA ICT Architectuur Deze Enterprise Architecture moet nog afgebeeld worden op een concrete ICT Architectuur, waarmee de gewenste functionaliteit ook daadwerkelijk geleverd wordt. De Actoren hebben natuurlijk een gebruikersinterface nodig om te kunnen interacteren met de externe Business Services. In het geval van een keuze voor SharePoint zal dat de vorm aannemen van het SharePoint Portal (ASP.NET Pages met ASP.NET Web Parts) bij voorkeur benaderd via Internet Explorer. In Figuur 9 is deze (mogelijke) ICT architectuur schematisch weergegeven. Hier wordt tevens een belangrijk onderdeel van een op Web Services gebaseerde ICT Architectuur geïntroduceerd, de Enterprise Service Bus (ESB). Deze ESB verzorgt de communicatie tussen de verschillende Business en Application Services onderling en kan deze Services eventueel buiten de UT toegankelijk maken, bijvoorbeeld ten behoeve van consumptie door 3TU partners. De verzameling Business Services en Application Services (en eventuele verbindende services) van de UT wordt in Figuur 9 weergegeven als de Web Service Catalogus.


Pagina 19 van 41

Figuur 9 SharePoint als een van de leveranciers van Application Services in een SOA

4.2. Enterprise Service Bus De ESB vervult een cruciale rol in de onderlinge communicatie tussen de services en de externe communicatie. Door alle onderlinge communicatie tussen services via een ESB te laten lopen en niet rechtstreeks tussen de services wordt voorkomen dat er vele point to point verbindingen zijn tussen services die bij een groter aantal services al snel tot beheersproblemen zouden leiden. Ook worden met een ESB aspecten als beveiliging, berichtentransformatie en inhoudsafhankelijke routering van berichten geregeld. Een ESB wordt geleverd met een veelheid aan verschillende functionaliteiten en moet qua gewenste functionaliteit afgestemd zijn op de in te richten ICT Architectuur, ook wel de SOLL Architectuur genoemd. Deze dient als lange termijn toekomstperspectief waarheen de huidige ICT Architectuur (de IST) zich geleidelijk ontwikkelt. Deze zogenaamde ’Architectural Fit‘ is een belangrijk criterium voor een ESB.


Pagina 20 van 41

4.3. Van Functionele Services naar Application Services De functionele services architectuur van de federatieve DLWO, zoals door BIZZDesign is opgeleverd, heeft een eerste inventarisatie van ongeveer 150 functionele of externe bedrijfsservices opgeleverd. Deze externe bedrijfsservices zijn gedefinieerd vanuit de optiek van de gebruikers en hebben vaak nog een hoog abstractie niveau. Ze kunnen zelden rechtstreeks afgebeeld worden op de aanwezige Application Services. Deze services zullen deels door een proces van Service Factoring of Service Oriented Design and Analysis 15 (SOAD) afgebroken moeten worden tot uiteindelijk de externe Application Services waarvan SharePoint mogelijk een deel zal kunnen leveren.

Figuur 10 Service Factoring Using Service Oriented Analysis and Design Bovenin Figuur 10 staan de externe Business Services of Functionele Services weergegeven. Onderin staan de Application Services. Deze Application Services zullen in een bovenliggende laag van Services geabstraheerd moeten worden van de onderliggende technologie door het ontwikkelen van Common Services die ingezet (hergebruikt) kunnen worden in bovenliggende Services en Processen. Een Student Service die voortbouwt op de door het SIS geleverde informatie wordt hier zo snel mogelijk onafhankelijk gemaakt van het specifieke SIS en voorzien van gestandaardiseerde Service Interfaces bijvoorbeeld in de vorm van de OKI OSID´s met bijbehorende datamodellen gebaseerd op open standaarden. Het proces van Service Factoring kan een grote hoeveelheid services (vele honderden) opleveren die zich tussen deze twee uitersten in bevinden. Veel instellingen beschikken vaak al over ICT systemen die Application Services kunnen leveren, maar die nog niet ingezet of zelfs bekend zijn. Een ander belangrijk onderdeel bij het ontwikkelen van de Web Service Catalogus is een inventarisatie van deze legacy applicaties op Web Service interfaces.

4.4. ICT SOA SOLL Architectuur DLWO Een belangrijke keuze voor de gewenste SOA ICT architectuur (SOLL situatie) is het kiezen van het gewenste niveau van Service integratie en de mate van het instellingsoverschrijdende bereik van de Services. Dit zijn parameters voor het ontwikkelen en inrichten van de Web Service Catalogus en de selectie van de ESB die (delen van) de Web Service Catalogus intern en extern ontsluit. Voor de interne UT DLWO integratie of Enterprise Application Integration (EAI) kunnen bijvoorbeeld performance criteria zwaarder wegen dan security overwegingen, terwijl voor de externe 3TU integratie of Business2Business (B2B) de security aspecten doorslaggevend zijn bij de inrichting. 15

Zie: http://www.ibm.com/developerworks/library/ws-soad1/


Pagina 21 van 41

In onderstaande Figuur 11 Niveau van Services integratie is een voorbeeld aangegeven van een dergelijk keuze binnen deze parameters.

Figuur 11 Niveau van Services integratie en bereik

16

Hier worden alleen de Bedrijfsprocessen en daarvoor benodigde Functionele Services in een UT EAI scenario meegenomen en slechts een klein deel ervan extern ontsloten t.b.v. B2B 3TU integratie. De low level technische Application Services en de Common Services worden in dit voorbeeld buiten de integratie (b.v. via een ESB) gehouden en niet gepubliceerd in een Web Service Catalogus met behulp van een UDDI Registry.

4.5. Inventarisatie Application Services Naast SharePoint als leverancier van Application Services zullen andere Application Services geleverd kunnen worden door een Student Informatie Systeem, een Learning Content Management Systeem (zoals LearneXact of Harvest Road Hive) of Learning Object Repositories als het SURF LOREnet. De UT heeft bijvoorbeeld voor assessment Question Mark Perception (QMP) in huis. QMP heeft niet alleen een verzameling Web Parts beschikbaar voor integratie met SharePoint, maar biedt in de vorm van de Question Mark 17 Web Integration Services environment (QMWISe) over een zeer uitgebreide verzameling Application Services waarmee ook QMP een uitstekende component van een UT SOA Web Service Catalogus is. Ook het plagiaat detectie systeem Ephorus biedt Application Services. Daarnaast kunnen ook eigen instellingsapplicaties zoals VIST, TAST en TOST in aanmerking komen om voorzien te worden van een web service adapter en daarmee leverancier te worden van Application Services voor en SOA.

16 17

Bron: http://citeseer.ist.psu.edu/642793.html Zie: http://www.questionmark.com/ned/perception/qmwise.aspx


Pagina 22 van 41

5. SharePoint en Open Standaarden 5.1. Visie De aanbeveling van het ELO Keuze project was om in de toekomst de informatiehuishouding onder architectuur te gaan ontwikkelen. Een van de belangrijkst onderdelen van een architectuur wordt gevormd door de architectuurprincipes, richtinggevende uitspraken als er keuzes gemaakt moeten worden bij de ontwikkeling van (onderdelen van) de informatiehuishouding. Een van de geformuleerde architectuurprincipes betreft het toepassen van standaarden in de informatiehuishouding: De UT architectuur zou gebruik moeten maken van standaarden, zoals, in volgorde van afnemende voorkeur: • Open standaarden, • Industriestandaarden of de facto standaarden, • Eigen standaarden. Ook Europees wordt het gebruik door overheidsinstellingen van Open Standaarden en specificaties aanbevolen. Recentelijk heeft de Nederlandse overheid in haar richtlijnen voor software ontwikkeling nadrukkelijk het hanteren van open standaarden aanbevolen. De Tweede Kamer heeft op 12 dec. 2007 het Actieplan “Nederland Open in Verbinding” met lof 18 ontvangen . Hierin wordt overigens niet alleen de voorkeur voor open standaarden maar ook de voorkeur voor het inzetten van Open Source software aanbevolen. Zie Overheid.nl, Webrichtlijnen: “Bij het ontwikkelen van overheidswebsites is uitwisselbaarheid van informatie van belang. Het gebruik van open standaarden zorgt voor verbeterde communicatie tussen de zender en ontvanger van informatie. Voor overheidsites is het aan te raden om zoveel gebruik te maken 19 van open standaarden ter bevordering van de uitwisselbaarheid van informatie.” De belangrijkste overwegingen voor de UT om standaarden en specificaties toe te passen zijn: • Verminderde of beperkte afhankelijkheid van bepaalde leveranciers of implementaties; • Onderdelen/producten kunnen relatief eenvoudig vervangen worden, zonder grote impact op de overige producten; • Het beschermen en verhogen van de 'return on investment' in leertechnologie en leercontent en -services. We maken in dit rapport onderscheid tussen de ondersteuning van algemene standaarden en de meer specifieke e-Learning standaarden.

5.2. Ondersteuning algemene standaarden Het beeld bij de ondersteuning van algemene standaarden is gemengd. SharePoint is nadrukkelijk bedoeld als integratieoplossing tussen verschillende Microsoft Server producten en de Microsoft Office Suite van applicaties. In Bijlage 2: Elke W3C browser of Internet Explorer only? wordt toegelicht dat deze integratie gerealiseerd is door toepassing van Microsoft Internet Explorer en ActiveX Controls, maar afwijkt van de W3C XHTML 1.0 en HTML 4.0 richtlijn. SharePoint kan gebruikt wordt met een standaard W3C compliant web browser, maar daarbij gaat zoveel functionaliteit verloren en wordt de ergonomie zoveel slechter dat de meeste gebruikers al snel hun toevlucht zullen nemen tot Internet Explorer 18 19

http://www.e-overheid.nl/data/files/Nieuws/Actieplan_NederlandOpenInVerbinding.pdf http://www.webrichtlijnen.nl/handleiding/ontwikkeling/productie/open-standaarden/


Pagina 23 van 41

(wat alleen mogelijk is indien ze Microsoft Windows gebruiken). Ook voor het toevoegen van functionaliteit in de vorm van Web Parts moet Microsoft-specifieke technologie en standaarden worden toegepast. Er is weliswaar een uitwijkmogelijkheid in de vorm van de WSRP Toolkit die het mogelijk maakt standaard portlets te hosten in SharePoint Portal, maar ook hier geldt weer dat een optimale integratie het best gerealiseerd kan worden door native Web Parts te ontwikkelen. Voor de integratie met andere systemen door middel van Web Services ondersteunt SharePoint de W3C SOA standaarden; WSDL, SOAP, XML en XML Schema. De SharePoint Meetings Web Service bijvoorbeeld gebruikt de iCal standaard om vanuit een externe applicatie data en tijden toe te voegen aan een Meeting Workspace. Ook is de SharePoint document bibliotheek toegankelijk via de WebDav standaard. Microsoft heeft een poging gedaan om het Microsoft Open Office XML formaat (MSOOXML) dat gebruikt wordt door de Office Suite tot internationale ECMA en vervolgens ISO standaard te laten verheffen, maar deze poging is gestrand door onderzoek van de EU naar het gedrag 20 van Microsoft tijdens dit proces .

5.3. Ondersteuning e-Learning standaarden Veel standaarden - vooral in het domein Student en Onderwijs - zijn nog in ontwikkeling. Slechts weinig standaarden zijn voldoende uitontwikkeld om de beloofde plug & play interoperabiliteit te leveren. De verwachtingen zijn doorgaans hooggespannen, maar de dagelijkse praktijk van het werken met open standaarden is weerbarstig en moeizaam. Een pragmatische opstelling in de omgang met standaarden lijkt wenselijk, standaarden zijn immers een middel en geen doel op zich. De voorkeur gaat uit naar breed gedragen standaarden. SharePoint is nadrukkelijk geen ELO en doet ook geen enkele poging deze pretentie te hebben. Out-of-the-box ondersteunt SharePoint geen enkele e-Learning specificatie of standaard. Wel is er in de vorm van de Microsoft Learning Gateway een Web Part beschikbaar waarmee de ADL SCORM 1.2 en ADL SCORM 2nd Edition specificatie ondersteund wordt. Voor deze SCORM Web Part is op 12 aug. 2006 de status Certified Product afgegeven. Omdat ADL SCORM 1.2 een verzameling van specificaties is, o.a. IMS Metadata 1.2.1, IMS Content Packaging 1.1.2 en de ADL SCORM 2004 specificatie o.a. IEEE LOM 1.0 (later gesynchroniseerd met IMS Metadata 1.2 tot IMS Metadata 1.3), IMS Content Packaging 1.3 en IMS Simple Sequencing 1.0 omvat, is hiermee een van de oudere e-Learning specificaties beschikbaar gemaakt voor het SharePoint platform. Deze SCORM player van de SharePoint Learning Kit (SLK) werkt overigens alleen in Microsoft Internet Explorer. Niet ondersteund worden: • IMS Question And Test Interoperability (Deze specificatie wordt op de UT al ondersteunt door Question Mark Perception) • IMS Tools Interoperability • IMS ePortfolio • IMS Learner Information Profile • IMS Resource List Interoperability • IMS Vocabulary Definition Exchange • IMS Learning Design • IMS Enterprise • IMS Digital Repositories Interoperability Voor de standaardisering van de Functionele Service Interfaces zijn door het Open 21 Knowledge Initiative 18 zogenaamde Open Service Interface Definitions (OSID´s) ontwikkeld waarmee niet alleen de gegevensmodellen (van IMS) maar ook de programmatische interoperabiliteit bevorderd zou kunnen worden. Deze OKI OSID´s zijn in beheer gegeven bij IMS. Geen van de OKI OSID´s wordt door SharePoint ondersteund.

20 21

Zie o.a : http://www.groklaw.net/article.php?story=20080208151410252 Zie: http://www.okiproject.org/


Pagina 24 van 41

6. Ervaringen van NL HO instellingen met SharePoint 6.1. INHOLLAND De Hogeschool INHOLLAND heeft SPS2003 ingezet voor een portal, intranet en digitaal portfolio. Het digitaal porfolio (DPF) is ontwikkeld via WinVision, andere ontwikkelingen gebeuren ook veelal met externe inhuur. Beleid tot nu toe: zo weinig mogelijk zelf ontwikkelen. INHOLLAND doet de aansturing/beheer op wat er wordt geleverd. Er is wel een tendens om een eigen development team op te zetten, vanwege de ervaring dat er in toenemende mate kennis nodig is om externe partijen aan te kunnen sturen. WinVision biedt DPF via geëigende kanalen aan (SLB Diensten en SURFdiensten), die binnen een 'instellingsinstallatie' van MOSS2007 kan worden geïnstalleerd. Voor 2007-2008 is een migratie naar MOSS2007 gepland. De migratie SPS2003 MOSS2007 betekent veelal opnieuw inrichten met functionaliteit die nu standaard in MOSS2007 zit, maar in SPS2003 als extra moest worden gebouwd. Het wordt gelijk als een kans aangegrepen om bepaalde zaken te herontwerpen. Migratie moet medio 2008 gereed zijn. De sjablonen voor de zogeheten schools komen daarna. In MOSS2007 kun je navigatie en hoofdstructuur (kopjes) veel meer naar eigen inzicht aanpassen dan in SPS2003. De omgeving is sterk beveiligd en nu alleen met een INHOLLAND account benaderbaar. Dit moet later ook op basis van een e-mailadres kunnen (bv. van een stageadres). Het strakke beveiligingsbeleid geeft steeds meer problemen voor studenten die buiten de deur iets moeten doen. Om performance problemen te voorkomen moet men regelmatig opschalen (meer servers / databases). De beslissing gebeurt op basis van eigen monitoring en besluitvorming bij de centrale ICT dienst. Microsoft geeft / gaf hiervoor geen duidelijke richtlijnen en is zelfs bij INHOLLAND komen kijken hoe het daar gebeurt. Performanceproblemen kwamen vooral bij SPS2003 nogal eens voor. Er is veel kennis over de systemen nodig om het geheel goed op te kunnen schalen. Het huidige server park voor de productie omgeving omvat: • 3 frontend servers • 2 backend servers • 2 CMS servers • 2 teamsite servers • meerdere SQL servers Na de migratie zal dit opgehoogd worden naar: • 4 frontend servers • 3 backend servers Tevens zijn er een ontwikkel, test en acceptatie omgeving. De koppeling van SharePoint met Microsoft Active Directory (bevat gebruikersgegevens en groepen / rollen) wordt als een groot voordeel gezien. Een dynamische koppeling met een studentinformatiesysteem (zoals de HU met Osiris heeft gedaan) heeft INHOLLAND nog niet. Er is wel een koppeling gepland tussen Bb en het nieuwe LCMS (= niet SharePoint). Tevens is er een koppeling gepland tussen Ephorus en Bb en het nieuwe LCMS. INHOLLAND heeft ook een CRM systeem. Dit staat buiten MOSS, maar wordt aangeroepen via een service component.


Pagina 25 van 41

De componenten in de bedrijfsomgeving grijpen steeds meer in elkaar. Naast CRM en Digitale Campus kent men binnen INHOLLAND ook: • Digiport: teamsite voor ondersteuning van kwaliteitszorg (accreditatie) • Stagesite • Een apart traject voor Identity Management. IDM is gebaseerd op rollen, zodat niet voor elke individuele gebruiker steeds de rechten moeten worden ingesteld. Het goed regelen van rollen en rechten is complex. Je hebt aan de ene kant heel veel mogelijkheden in MOSS2007, maar dat is ook de valkuil. Het devies luidt: beperk jezelf! SharePoint is “DE” portal voor INHOLLAND, het is dan ook de bedoeling om zoveel mogelijk overige applicaties via de SharePoint portal te ontsluiten. De vendor lockin zit volgens INHOLLAND met name aan de serverkant. Beperkingen aan de gebruikerskant bij gebruik van niet Microsoft web browsers / besturingssystemen zitten vooral in beheersfaciliteiten. Op dit moment worden er alleen volledige systeem backups gemaakt. Het op verzoek terugzetten van individuele bestanden is momenteel niet mogelijk. MOSS 2007 heeft standaard een 'prullenbak' faciliteit waarmee dit probleem grotendeels opgelost kan worden.

6.2. HAN De Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) heeft vooral ingezet op het ontwikkelen van ELO functionaliteit en heeft inmiddels Blackboard volledig vervangen. Men heeft gebruik gemaakt van SPS2003, dit was bij aanvang van het project de meest recente versie, een latere upgrade naar MOSS2007 wordt wel verwacht. Binnen de HAN is gestandaardiseerd op een Microsoft infrastructuur. Ervaring leert dat je je met SharePoint redelijk ophangt aan MS producten. Met Internet Explorer en MS-Office werkt het perfect, met Firefox verlies je functies. Het is echter een bewuste keuze van de HAN geweest, waarbij men in feite zegt: alleen garantie voor goede werking bij Internet Explorer. Er komen echter nu toch wel wat kritische geluiden van Firefox gebruikers. Dit is vooraf enigszins onderschat. De helpdesk ondersteunt Firefox niet, wat zoveel betekent dat dit voor eigen risico van de gebruiker is. Vooral bij samenwerking en zelf projectsites initiëren merk je als student wel de beperkingen als je niet met Microsoft applicaties werkt. Voor de autorisatie is gebruik gemaakt van Active Directory. Exchange is niet campus-wide uitgerold, de exchange Web Parts zijn dus ook niet in gebruik. De HAN geeft als belangrijk advies om zelf minimaal één senior SharePoint C# ontwikkelaar in huis te hebben, ook als je het meeste werk uitbesteedt. Deze persoon zou verantwoordelijk moeten zijn voor de aansturing van de externe ontwikkelaars en de kwaliteitscontrole. Bij het zelf ontwikkelen in SharePoint is de truc is om alleen datgene toe te voegen wat er echt niet inzit. Heel veel van wat je bedenkt kan namelijk al in SharePoint. Dit vergt een wat andere ontwikkelbenadering en veel ervaring. Evenals bij INHOLLAND wordt er gebruik gemaakt van een OTAP ontwikkelstraat (Ontwikkel, Test, Acceptatie, Productie). De HAN heeft hoge performance eisen gesteld aan het systeem, zo moeten 16.000 (van de ongeveer 25.000) gebruikers 1 x per minuut een ‘klik’ kunnen maken zonder dat dit tot een noemenswaardige vertraging van het systeem leidt. Dat streven lijken ze te halen hoewel de organisatie ten tijde van het werkbezoek nog niet voor 100% was overgestapt (Blackboard heeft gedraaid tot 1 januari 2008). De performance issues waren een terugkerend probleem bij SPS2003. De gehele navigatie code is handmatig herschreven vanwege performance problemen (maar ook gebruikersgemak). Ook bij zelf ontwikkelde functionaliteiten moet veel aandacht worden besteed om de performance acceptabel te houden.


Pagina 26 van 41

In vergelijking met MOSS2007 krijg je in SPS2003 vaak dingen te zien waar je als gebruiker eigenlijk niets mee mag. Je krijgt dan een melding in de trend van ‘geen rechten, neem contact op met….’. In MOSS2007 is dit beter geregeld: je ziet alleen maar die dingen waar je gezien je gebruikersrol wat mee mag (user-trimming). Ook zijn in MOSS2007 meerdere van de beperkingen waar de HAN bij SPS2003 tegenaan is gelopen verbeterd. Het technisch team bestond in de projectfase uit 4 personen en in de staande organisatie verwacht men 2 fte nodig te hebben.

6.3. WUR Het Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR) gebruikt SPS2003 als onderwijsportaal. In een later stadium zal MOSS2007 ingezet worden als intranet (voor medewerkers) met vooral push-informatie, geen personalisering. De internetsite wordt hier later ook in geïntegreerd. Men stevent hierdoor af op 2 omgevingen, onderwijs en overig, dit zal in de loop van de jaren wel één worden. Overstap naar MOSS2007 voor het onderwijsportaal is in voorbereiding. Het huidige EDUweb wordt geïnventariseerd om te kijken hoe alle onderdelen draaien onder MOSS2007, er is nog geen datum voor vastgesteld. Er wordt naar verwachting geen externe ondersteuning ingezet omdat het probleem niet bij standaardfunctionaliteiten van SharePoint ligt, maar juist bij instellingsspecifieke zaken (zelfgebouwde Web Parts e.d.). In het onderwijsportaal wordt informatie uit verschillende systemen geaggregeerd, vooral via zelf ontwikkelde Web Parts, onder andere: • Mededelingen uit verschillende system (o.a. Bb) • Koppeling met bibliotheek systeem (lenergegevens) • Course library (links naar artikelen, e.d.) Toegang voor externen is mogelijk, deze moeten hiervoor wel een speciaal account aanvragen (via een docent). Een belangrijk aandachtspunt bij de WUR is of men alle informatie die men wil bieden ook heeft en is deze ‘schoon’ en up-to-date? Bijvoorbeeld, komt een student niet 3 keer voor omdat hij/zij uit 3 systemen wordt gehaald. Staat de juiste docent bij het vak en wie mag dit updaten? Wat je eigenlijk zou willen is dat je dit vanuit SharePoint direct kan terugschrijven in de database, zodat de docent dit zelf kan wijzigen. Dat kan / mag nu nog niet, maar dat is vooral omdat er nog procedure-afspraken gemaakt moeten worden. Overige knelpunten: • het is gebleken dat de alerts in SharePoint niet 100% betrouwbaar werken • de SPS2003 zoek machine gaf soms problemen met het indexeren van bepaalde typen PDF bestanden De performance voor studenten is over het algemeen geen probleem. Docenten ervaren echter regelmatig performance problemen, vooral als men bij veel vakken is betrokken er dus telkens veel informatie uit de database gehaald moet worden. Omdat men niet tevreden is over de functionaliteit van de standaard Outlook Web Parts in SPS2003 heeft men zelf een uitgebreidere versie van deze Web Part ontwikkeld. Deze is echter later wegens performance problemen weer verwijderd. Men heeft de indruk dat de standaard MOSS2007 versie beter is. Er is niet veel gewerkt met SharePoint Areas, deze gaven security problemen. In plaats daarvan is gekozen voor teamsites, deze zijn eenvoudiger af te schermen. Studenten mogen op hun ‘my site’ in principe ‘alles’. Het onderwijsportaal daarentegen is erg restrictief opgezet. Met betrekking tot de vendor lockin is het een keuze die je maakt: je verbinden aan Microsoft producten en de-facto standaarden, of niet. De WUR heeft die keuze dus wel gemaakt. Daar is altijd wel iemand het niet mee eens, maar het is wel duidelijk. EDUweb is getest op


Pagina 27 van 41

verschillende browsers. Dit liep hier en daar niet optimaal, maar functioneerde overal aardig. Studenten hebben er over het algemeen weinig problemen mee. MS is nu éénmaal één van de grootste spelers. Je kunt SharePoint overigens wel benaderen vanuit een openheidfilosofie. Er is een tendens bespeurbaar om software uitbreidingen (.NET) en Web Parts (met elkaar) te delen. Bovendien wordt MS door de mededingingsautoriteit steeds meer gedwongen om openheid van broncode te geven. In het technisch team van de WUR zijn ongeveer 3 ontwikkelaars actief bezig met SharePoint / .NET gerelateerde zaken. Dat is echter niet alleen ten behoeve van EDUweb. Incidenteel wordt er gebruik gemaakt van externe inhuur.

6.4. TU/e De Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) werkt op dit moment aan de invoering van MOSS 2007 als vervanging voor het eerder in Exchange Public Folders opgezette StudyWeb. De ondersteuning voor deze Public Folders loopt op zijn eind. Er zijn ondertussen bij enkele faculteiten van de TU/e al enkele applicaties ontwikkeld op het SharePoint platform, o.a.: • Een inleversysteem voor afstudeerverslagen. Er is een formulier ontwikkeld waarmee studenten hun afstudeerverslag kunnen uploaden. Het wordt dan naar de juiste plek geupload en bij de juiste hoogleraar in de status 'pending' geplaatst. Via een kleine C# toepassing wordt op een Oracle database een check gedaan op relevante gegevens van de student, bijv. met betrekking tot aanmelding voor een eindexamen. • Een applicatie ter ondersteuning van stageprojecten. Studenten kunnen informatie over stageprojecten krijgen, evenals de status per project (ingevuld of niet). Het is nu nog niet zo dat men zich dan ook gelijk voor het project kan aanmelden. Daarvoor moeten de studenten zelf naar de betreffende vakgroep toe. SharePoint lijkt een geschikt platform voor applicatie ontwikkeling, afhankelijk van het type applicatie is het mogelijk om ten dele gebruik te maken van standaard SharePoint faciliteiten en hiermee de hoeveelheid programmeerwerk te verminderen. Bij de TU/e probeert men veelal de grenzen op te zoeken in de zin van wat kan er ontwikkeld worden zonder echt te hoeven programmeren. Bij één van de faculteiten (Industrial Design) is SharePoint al geruime tijd in productie voor een digitaal portfolio. Hierbij is vooral gebruikgemaakt van de document management functie en de zoekfaciliteiten van SharePoint. De eerste versie van dit portfolio is al in SPS 2001 opgezet en later naar SPS 2003 geupgrade. Deze migratie heeft voor de nodige complicaties gezorgd. Er bleken bepaalde gegevens (metadata) verloren te gaan, die men later opnieuw heeft moeten toevoegen. Dit leidt soms tot de vraag of het niet sneller gaat om opnieuw in MOSS2007 te beginnen in plaats van in te zetten op een ingewikkelde migratie procedure. Voor de conversie naar MOSS2007 is de ambitie om van het gebruik van invulformulieren via Microsoft Word af te stappen en de formulieren via een webinterface aan te bieden. Exchange is al centraal gehost. SharePoint wordt eveneens als centrale ICT infrastructuur aangeboden (basisinstallatie). Faculteiten kunnen daar vervolgens eigen ontwikkeling op doen. Er wordt in VMware een afgeschermde testomgeving opgezet voor MOSS2007. Men verwacht een operationele omgeving van Studyweb 2.0 rond te hebben in april / mei 2008. Er is binnen de TU/e op dit moment ongeveer 6 tot 7 fte ICTers actief bezig met SharePoint / .NET gerelateerde zaken.

6.5. SLO De Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) maakt gebruik van MOSS 2007, dit is tevens de versie waar men initieel mee begonnen is. Ze hebben (naar aanleiding van uitwisseling van ervaringen met een andere instelling) het idee dat MOSS 2007 beheersmatig ten opzichte SPS2003 veel verbeterd is. De gehele MOSS omgeving draait nu op 1 enkele server (in-


Pagina 28 van 41

house gehost). Dit lijkt voldoende te zijn voor de ongeveer 200 medewerkers. MOSS wordt grotendeels ‘out of the box’ ingezet. MOSS wordt hoofdzakelijk ingezet als samenwerkomgeving (vervanging van de netwerkschijf). Op dit moment wordt MOSS nog in combinatie met Novell gebruikt, dit levert onder andere problemen op met authenticatie, MOSS werkt het beste in een volledige Microsoft omgeving (Active Directory, Exchange, etc). SLO heeft gekozen voor standaardisatie op Microsoft platform (Office en Internet Explorer) en zal Novell op termijn uitfaseren. Toegang van buitenaf wordt via een Microsoft Internet Security and Acceleration (ISA) Server geregeld. Performance bij het uploaden van grote bestanden over een langzame externe verbinding is een aandachtspunt. Dit ligt niet zozeer aan SharePoint, maar aan de beschikbare bandbreedte bij het uploaden. Een ander aandachtpunt is het gebruik van diskruimte, het versiebeheer kost namelijk veel disk ruimte zonder dat je dat als gebruiker snel in de gaten hebt (10 versies van een document is 10 keer de benodigde opslag ruimte). Het technisch beheer wordt geschat op 0.5 fte.

6.6. Algemene impressie Alle werkbezoeken samenvattend: • Indien er bij de bezochte instellingen sprake was van integratie met andere systemen, was deze voornamelijk uitgevoerd via Web Parts die rechtstreeks verbinding maken met de bronsystemen, er was geen integratie volgens het door de UT beoogde architectuur model. • Bij de meeste bezochte instellingen werd (nog) SPS2003 gebruikt. • MOSS2007 is op meerdere punten een verbetering ten opzichte van SPS2003. • Migratie tussen verschillende versies van SharePoint blijkt vaak problematisch; een complete herbouw in de nieuwe versie is in meer of mindere mate noodzakelijk. • Performance is bij alle bezochte instellingen een aandachtspunt in SharePoint (in elk geval bij SPS2003), er zijn meerdere mogelijke oorzaken van slechte performance aangetroffen: o Onvoldoende server capaciteit, SharePoint heeft een relatief groot aantal servers nodig om voldoende performance te kunnen leveren, de opzet van SharePoint is hierin echter flexibel en staat het achteraf toevoegen van extra servers toe o Slecht ontwikkelde uitbreidingen, fouten in het ontwerp van zelf (of via uitbesteding) ontwikkelde uitbreidingen kunnen al snel performance problemen veroorzaken, gedegen kennis van SharePoint is daarom essentieel om goede uitbreidingen te kunnen bouwen o Koppeling met overige systemen, vaak kunnen bronsystemen die in SharePoint worden geïntegreerd het grote aantal informatie verzoeken niet aan, deze systemen zijn niet berekend op een dergelijk gebruik, mogelijke oplossing is data caching in een tussenliggende laag • Om integratie te kunnen bewerkstelligen is het van groot belang dat de brondata consistent en up-to-date is. • De mogelijke Microsoft afhankelijkheid / vendor lockin wordt veelal als een bewuste keuze gezien, vaak vanuit een centrale standaardisatie op het Microsoft platform. Er is besef dat hier ook nadelen aan kleven. • SharePoint lijkt een geschikt platform voor applicatie ontwikkeling, afhankelijk van het type applicatie is het mogelijk om ten dele gebruik te maken van standaard SharePoint faciliteiten en hiermee de hoeveelheid programmeerwerk te verminderen. • Ook indien voor uitbesteding wordt gekozen, is het essentieel is om zelf minimaal één senior SharePoint ontwikkelaar in huis te hebben, deze speelt een belangrijke rol in de technische coördinatie en kwaliteitscontrole van datgene wat wordt opgeleverd.


Pagina 29 van 41

7. SharePoint en ISA, kennis en vaardigheden, zelf doen of uitbesteden? 7.1. Zelf ontwikkelen kennis en vaardigheden Welke kennis en vaardigheden moet je als organisatie in huis hebben om nieuwe functionaliteit toe te voegen aan SharePoint en om de integratie van SharePoint met andere instellingsystemen te realiseren?

7.1.1. Web Parts ontwikkelen Om Web Parts te kunnen ontwikkelen voor MOSS is onder andere kennis nodig van de volgende zaken: • MOSS 2007 en WSS 3.0 SDKs • .NET API’s • XML • één van de .NET CLR talen, bijvoorbeeld C# • uitvoerige kennis van de opzet en werking van MOSS 2007 en WSS 3.0 • ervaring met Microsoft ontwikkeltools waaronder Microsoft Visual Studio en Microsoft Office SharePoint Designer

7.1.2. SharePoint via webservices integreren Om via Web Services koppelingen met andere system te realiseren is additionele kennis nodig van de volgende zaken: • MOSS 2007 en WSS 3.0 Web Services documentatie • SOAP Web Services • XML / WSDL / XPath / ESB / BPEL • Web Services documentatie van de overige systemen • ervaring met het bouwen van Web Services en web service consumers in .NET en andere platformen (zoals Java J2EE)

7.1.3. Ontwikkeltools Om efficiënt te kunnen ontwikkelen voor het SharePoint platform zijn onder andere de volgende ontwikkeltools nodig: • Microsoft Visual Studio 2008 • Microsoft Office SharePoint Designer Ontwikkelaars hebben een dual processor PC met minimaal 4GB geheugen nodig.

7.2. SharePoint en ISA De afdeling ISA, onderdeel van het ICT Service Centrum (ICTS), is verantwoordelijk voor het beheer van de instellingssystemen bij de Universiteit Twente. In hoeverre past een systeem als SharePoint in de bestaande organisatie, wat zijn de consequenties voor de capaciteit en hoe sluit het aan bij de bestaande systemen / platformen?

7.2.1. J2EE / Oracle standaardisatie bij ISA ISA heeft een aantal jaren geleden besloten om interne ontwikkelactiviteiten te standaardiseren op het J2EE platform in combinatie met Oracle databases. Er is al een aantal jaren kennis opgebouwd op dit platform, er is een complete ontwikkelstraat en er zijn duidelijke afspraken over deployment en beheer.


Pagina 30 van 41

7.2.2. Microsoft .NET vs. J2EE Alhoewel beide technologieën vergelijkbare mogelijkheden bieden is er weinig overlap tussen de producten / kennis die benodigd is voor SharePoint en wat op dit moment in gebruik is binnen ISA. Programmeertaal Database Ontwikkelomgeving Code versiebeheer Server omgeving Vormgeving templates

SharePoint Een van de .NET CLR talen, bijvoorbeeld C# of J# Microsoft SQL Server Transact-SQL Microsoft Visual Studio Microsoft SharePoint Designer Microsoft Team Foundation Server Microsoft Windows 2003 Server Microsoft IIS SharePoint UI componenten

Authenticatie / autorisatie Portal architectuur

Active Directory MOSS 2007 / WSS 3.0: Microsoft Web Parts WSRP portlets

SOA ondersteuning

Microsoft BizTalk Server Microsoft Windows Communication Foundation

ICTS ISA Java 5.0 Oracle Database PL/SQL Oracle JDeveloper PL/SQL developer Subversion SuSE Linux Enterprise Server Oracle Application Server 10g UT JSP Tag Library Oracle ADF templates Oracle SSO / OID Oracle Portal: Oracle portlets JSR-168 portlets WSRP portlets Oracle BPEL Oracle ESB

Tabel 3 verschillen SharePoint platform en het huidige voorkeursplatform van ICTS Hiernaast heeft ISA ook kennis / capaciteit in huis op het gebied van Lotus Notes / Domino, dit vanwege de huidige elektronische leeromgeving TeleTOP. Deze capaciteit zal na verloop van tijd kunnen worden uitgefaseerd bij een invoering van SharePoint. Er zal echter een periode zijn van overlap waardoor er effectief dus 3 omgevingen in gebruik zijn. Dit zal een vrij zware druk geven op een relatief kleine club als ISA.

7.2.3. In huis vs. uitbesteden Tijdens de werkbezoeken bij andere HO instellingen hebben we verschillende werkwijzen gezien. Bij de WUR zijn vrijwel alle ontwikkelingen in huis uitgevoerd. Bij de Hogeschool INHOLLAND is juist gekozen om de meeste werkzaamheden uit te besteden. Hier is echter wel een tendens om toch ook meer kennis in huis op te bouwen. Het is gebleken dat om externe partijen goed aan te kunnen sturen, je zelf toch een gedegen kennis van zaken moet hebben. Zonder deze uitvoerige kennis van het systeem is het moeilijk om reële inschattingen te maken voor de kosten en haalbaarheid van functionele wensen. Tevens ben je niet in staat om een snelle responsetijd te kunnen bieden bij kleine problemen / aanpassingen. De HAN heeft eigen .NET ontwikkelcapaciteit in huis maar heeft daarnaast gekozen om een kleine regionale automatiseerder ‘op te leiden’. Ook zij benadrukken het belang om minstens één senior SharePoint ontwikkelaar in huis te hebben.

7.2.4. Community Zowel bij uitbesteden als bij in huis ontwikkelen is het gebruik maken van een ontwikkel community een optie. Partners met gelijke wensen kunnen gezamenlijk werken aan het ontwikkelen van een component, dit gezamenlijk aanbesteden bij één van de partners of gezamenlijk een aanbesteding doen bij een externe partij. Ook het inrichten van een gedeeld SharePoint service centrum is een optie.


Pagina 31 van 41

Hierbij moet echter wel in gedachten worden gehouden dat de haalbaarheid van gezamenlijk ontwikkelen / uitbesteden beperkt wordt door o.a.: • verschillen in processen / procedures • verschillen in systemen rond SharePoint (SIS, vakinformatiesystemen, toetssystemen, etc.) • verschillen in de manier waarop SharePoint geïmplementeerd is (SharePoint is een flexibele basis, de manier waarop het geïmplementeerd is kan dus, in tegenstelling tot meer monolithisch opgezette systemen zoals Bb en QMP, sterk verschillend per instelling) In het community deelrapport (Koopal & Portier, 2008) wordt verder ingegaan op bestaande en mogelijke communities rond SharePoint binnen Nederland.

7.2.5. Volledige overstap van J2EE naar .NET? Een keuze voor SharePoint druist in tegen de eerder gemaakte principekeuze voor het minimaliseren van het aantal in gebruik zijnde platformen en daaruit voortvloeiend de standaardisatie op het J2EE platform. Indien ISA de principekeuze van het minimaliseren van het aantal platformen wil aanhouden, dan lijkt een volledige overstap van J2EE naar .NET een voor de hand liggende optie. Er zitten echter wel enkele haken en ogen aan. Er zijn op dit moment meer dan 50 J2EE web applicaties en meer dan 10 Oracle J2EE portlets in gebruik, deze zijn niet eenvoudig over te zetten naar de .NET architectuur. Daarnaast zijn veel van de financiële en personele systemen gebaseerd op J2EE en Oracle technologie. Zolang deze applicaties nog in gebruik zijn moet er toch een zekere capaciteit zijn om het J2EE platform te kunnen ondersteunen.

7.2.6. De SOA weg… De SOA principes stimuleren het scheiden van de user interface van de achterliggende business logica. Bij het gebruik van MOSS kan dit geïmplementeerd worden door de user interface als een dunne laag te bouwen, gebruik makend van de Microsoft web part technologie. Deze web part zal vervolgens gebruik maken van achterliggende Web Services voor business operaties (“haal cijfers op”, “inschrijven voor vak A”, etc). Deze manier van koppelen is platform agnostisch. De achterliggende Web Services kunnen zowel met .NET technologie als J2EE technologie worden geïmplementeerd. Indien bij deze webservice koppelingen open standaarden worden gebruikt zal het gemakkelijker zijn om achterliggende services te vervangen met andere implementaties (b.v. SIS vervanging). Tevens verhoogt dit de kans om samen te kunnen werken / aanbesteden in een community verband. De nadelen van deze manier van werken kunnen zijn: • extra overhead door de extra gelaagdheid in de applicatie ontwerpen (de hierdoor verkregen verbruikbaarheid kan die in een later stadium compenseren) • in sommige gevallen kunnen performance beperkingen het moeilijk maken om van deze aanpak gebruik te kunnen maken • indien de applicatie en achterliggende services op verschillende platforms ontwikkeld worden en deze platforms bij verschillende personen binnen de organisatie belegd is kan dit extra overhead geven

7.3. Gap-analyse benodigde en aanwezige kennis ICTS Zoals in 7.2 SharePoint en ISA beschreven staat is er nauwelijks overlap tussen de voor SharePoint benodigde kennis en vaardigheden en de huidige bezetting binnen ICTS ISA. Met de huidige bezetting kan ISA dus ook niet voldoen aan de in 7.1 Zelf ontwikkelen kennis en vaardigheden beschreven eisen.


Pagina 32 van 41

In 7.2.3 In huis vs. uitbesteden staan enkele punten aangegeven met betrekking tot het uitbesteden van ontwikkelwerkzaamheden. Uit de werkbezoeken bij andere HO instellingen is duidelijk naar boven gekomen dat ook indien er van uitbesteding gebruik wordt gemaakt het essentieel is om zelf SharePoint / .NET capaciteit in huis te hebben. Om goed toezicht te kunnen houden op de kwaliteit van de door externen opgeleverde producten als mede de uniformiteit in code en opzet is het aan te bevelen om minimaal één senior SharePoint ontwikkelaar in huis te hebben. Voor ICTS ISA zou dit kunnen betekenen dat er in een capaciteitsuitbreiding zou moeten worden geïnvesteerd. Het beheer van de SharePoint infrastructuur zou binnen ICTS bij de afdeling T&S kunnen worden belegd. Hier is al kennis aanwezig over beheer van Microsoft Windows Server en Microsoft SQL Server. Er is echter nog geen kennis aanwezig over het beheer van SharePoint, hiervoor moet mogelijk geïnvesteerd worden in cursussen / omscholing en/of het aantrekken van nieuwe medewerkers. Tijdens de werkbezoeken bij andere HO instellingen is ook gebleken gevorderde kennis van Microsoft SQL Server beheer en tuning essentieel is om een goede performance te waarborgen, ook hier moet mogelijk geïnvesteerd worden in cursussen / omscholing. De totale beheerslast van een volledige SharePoint omgeving kan mogelijk aanleiding geven tot capaciteitsuitbreiding bij de afdeling T&S.


Pagina 33 van 41

8. Conclusies In dit hoofdstuk worden enkele conclusies beschreven en toegelicht. Criterium 1. Integratie mogelijkheden

2. Open Standaarden

3. Leveranciersafhankelijkheid

4. Inpassing in de organisatie (beheer en ontwikkeling)

5. Performance

Conclusie en toelichting SharePoint heeft zelf intern geen heldere op SOA gebaseerde architectuur. Een belangrijk deel van de door SharePoint geboden functionaliteit wordt echter wel ontsloten via Web Services waarmee SharePoint uitstekend ingezet zou kunnen worden als leverancier van een deel van de voor de UT DLWO benodigde functionele services. Tevens bied SharePoint voldoende mogelijkheden voor integratie in de user interface via de Web Part technologie. SharePoint bied weinig tot geen ondersteuning voor eLearning standaarden. Een uitzondering is de ondersteuning voor ADL SCORM 1.2 en ADL SCORM 2004 in de vorm van de SharePoint Learning Kit. SharePoint is dwingend ten aanzien van het eigen user interface. Er is geen scheiding van presentatie en functionaliteit waarmee een belangrijk architectuurprincipe in 3TU wordt geschonden. SharePoint schrijft hiermee meteen het SharePoint portaal voor als keuze voor als het student en medewerkers portaal. Er is een mogelijk risico op een vendor lockin. SharePoint is sterk afhankelijk van het gebruik van overige Microsoft producten, zowel aan de server als de client kant. Gebruik van producten van andere leveranciers geeft vaak direct verlies van functionaliteit en / of integratie. SharePoint is gebaseerd op het Microsoft .NET platform. ICTS ISA heeft eerder gekozen om te standaardiseren op het J2EE / Oracle platform. Er is dan ook nauwelijks overlap tussen de voor SharePoint benodigde kennis en vaardigheden en de huidige bezetting binnen ICTS ISA. Er zal extra geïnvesteerd moeten worden om naast de ondersteuning voor het J2EE platform ook ondersteuning voor het Microsoft .NET platform te kunnen bieden. Performance problemen zijn een vaak terugkerend probleem bij het gebruik van SharePoint. Er zijn verschillende oorzaken mogelijk, deze kunnen bij SharePoint zelf liggen, bij de zelf ontwikkelde uitbreidingen of bij andere systemen die aan SharePoint zijn gekoppeld. Deze problemen zijn uiteindelijk vaak oplosbaar maar vergen toch relatief veel aandacht.

De belangrijkste positieve conclusie is dat SharePoint goed kan worden ingezet als onderdeel van een geïntegreerde leer- en werkomgeving op basis van een Service Oriented Architecture. Minpunten zijn echte de beperkte ondersteuning voor e-Learning standaarden, de mogelijk grote leveranciersafhankelijkheid (vendor lockin) en de voor de afdeling ICTS ISA extra te maken investering om naast ondersteuning voor het J2EE platform ook ondersteuning te kunnen bieden voor het Microsoft .NET platform. Bovendien roept het de vraag op of je in de toekomst zowel het J2EE als het .NET platform moet blijven ondersteunen.


Pagina 34 van 41

Bronnen Koopal, W., Laagland, E., Portier, S. (2005). ELO Advies. http://www.utwente.nl/elo/resultaten/eindrapporteloadvies.pdf. Geraadpleegd op 28 januari 2008. Koopal, W.Y. & Portier, S.J. (2008). Quickscan SharePoint: SharePoint Community, de stand van zaken; Rapport A. Enschede, Universiteit Twente. S&O/08/000011. Laagland, E. (2005). ICT architectuur voor de nieuwe Digitale Leer- en Werkomgeving. Project ELO Advies Rapport D. ITBE05/10321, Universiteit Twente. Peters, E.M.A., Gommer, E.M. & Winnips, J.C. (2008). Quickscan SharePoint: Functionaliteit en onderwijstoepassing; Rapport C. Enschede, Universiteit Twente. Kenmerk: S&O/08/000013. Portier, S.J, & Peters, E.M.A. (2005). Verslag van een webenquête naar wenselijke veranderingen in het UT onderwijs: Volstaan de huidige ICT voorzieningen? Project ELO Advies ITBE DOC 05-02, Universiteit Twente. Portier, S.J., Peters E.M.A, Pasman, J, & Ten Tusscher, B. (2005). Gebruik van huidige ICT voorzieningen in het onderwijs van de UT. Project ELO Advies Rapport B . ITBE 05/10226. Universiteit Twente.


Pagina 35 van 41

Bijlage 1: MOSS 2007 als DMS/CMS/LCMS MOSS 2007 als Document Management System MOSS 2007 bied verscheidene faciliteiten die het mogelijk maken om het als Document 22 Management System in te zetten. Enkele van de geboden faciliteiten: • major and minor versioning • check-in/check-out document locking • workflows • flexibele metadata (zie ook MOSS 2007 als LCMS verderop in deze bijlage) • role based toegangsbeheer

Certificatie

MOSS 2007 heeft een Department of Defense 5015 chapter 2 (DoD 5015.2) certificering 23 gekregen , hiervoor is echter wel een add-on pack nodig die eind 2007 uitgebracht wordt. U.S. DoD 5015 Chapter 2 is de de facto standaard voor records management in noord America. Het beschrijft de basis eisen die door het Department of Defense gesteld worden aan records management applicaties.

MOSS 2007 als Web Content Management System Het voormalige product MS Content Management Server is nu geïntegreerd in MOSS 2007, 24 hiermee beschikt MOSS 2007 over uitgebreide Content Management System functionaliteiten.

MOSS 2007 versus WebHare 25

WebHare is op dit moment het primaire web content management systeem op de Universiteit Twente. De grondslag van WebHare is automatische conversie van MS Word bestanden naar HTML op basis van de structuur van het document (headings). Indien er plaatjes en grafieken in het document zitten worden deze automatisch geconverteerd naar versies die geschikt is voor web gebruik. Daarnaast bied WebHare via een ingebouwde scripting taal ook de mogelijkheid om als applicatie platform te dienen. MOSS Web Content Management maakt gebruik van online invoerschermen om content in te voeren. Een voordeel hiervan is dat het eenvoudiger is om kleine wijzigingen aan te brengen in pagina’s, een nadeel is dat je geavanceerde functies van zoals een spellingchecker en gestructureerde tekst (m.b.v. headings e.d.) en het afdwingen van huisstijl in font en kleurgebruik mist in deze online editor. MOSS heeft de mogelijkheid om MS Word 2007 (docx) bestanden te converteren naar HTML, 26 dit heet Smart Client Authoring . Alle plaatjes en grafieken worden bij dit proces verwijderd. Tevens bied MOSS 2007 niet sommige van de overige faciliteiten van WebHare zoals het automatisch opsplitsen van grote documenten in subpagina's met een inhoudsopgave. Plaatjes en grafieken moeten eerst op grootte aangepast worden en vervolgens als losse bestanden worden geupload worden waarna er vanuit een tekst naar toe gelinkt kan worden. In vergelijking met WebHare is dit een vrij bewerkelijk proces.

22

Documentmanagementsysteem: http://nl.wikipedia.org/wiki/Documentmanagementsysteem Joint Interoperability Test Command: http://jitc.fhu.disa.mil/recmgt/mcmosps/index.html 24 Contentmanagementsysteem: http://nl.wikipedia.org/wiki/Contentmanagementsysteem 25 WebHare: http://www.webhare.net/ 26 Microsoft Enterprise Content Management (ECM) Team Blog: http://blogs.msdn.com/ecm/archive/2006/06/13/629525.aspx 23


Pagina 36 van 41

MOSS 2007 als LCMS In hoeverre kan MOSS 2007 ingezet worden als LCMS? Is er ondersteuning voor b.v. IMS/LOM Metadata bij het toevoegen van metadata aan resource, kan hier op gezocht worden. Wat is er nodig om een SharePoint installatie te laten harvesten door b.v. LOREnet op basis van OAI-PMH en IMS/LOM Metadata.

Metadata ondersteuning

MOSS heeft een flexibele metadata architectuur. Het is mogelijk om zelf content types te definiëren en deze een set van metadata velden toe te kennen. MOSS kent de volgende basis veld types: • Single line of text • Multiple lines of text • Choice (Drop Down, Radio Buttons, Checkboxes) • Number • Currency • Date and Time • Lookup (information already on this site) • Yes/No • Person or Group • Hyperlink or Picture • Calculated (calculation based on other columns) Standaard bevat MOSS 2007 o.a. een content type gebaseerd op de velden van de Dublin Core metadata set. Complexe veld types (sets van velden) en hiërarchische structuren (op meerdere niveaus herhaalbare structuren) worden niet ondersteund. Als gevolg hiervan kan MOSS 2007 niet de volledige LOM / IMS metadata structuur verwerken. De MLG Learning Resources Upload Web Part kan een platgeslagen subset van IMS-MD / LOM extraheren en toekennen aan standaard MOSS metadata velden. De MLG Learning Resources Search Web Part kan vervolgens deze geëxtraheerde metadata doorzoeken. Er is geen ondersteuning voor volledig XML schema gebaseerde metadata opslag.

Koppelingen

MOSS 2007 heeft geen ondersteuning voor de OAI-PMH, SRW/U, Z39.50 en OKI repository OSID standaarden. Dit betekent dat (leer) materiaal opgeslagen in MOSS 2007 niet eenvoudig herbruikbaar is in andere systemen. Al het in MOSS 2007 opgeslagen materiaal is wel beschikbaar via een set van SOAP web service APIs, deze zijn echter niet conform enige standaarden. Ondersteuning voor open standaarden zal via een zelf te ontwikkelen conversie laag moeten verlopen.


Pagina 37 van 41

Bijlage 2: Elke W3C browser of Internet Explorer only? Is SharePoint een web-based systeem of is het in feite een Client-Server toepassing waar Microsoft Internet Explorer, voorzien van meerdere ActiveX Controls, als Client in het meer traditionele Client-Server model wordt gebruikt? Kan de volledige functionaliteit van SharePoint ontsloten worden met iedere W3C compliant browser of worden andere besturingssystemen dan Windows (Apple, Linux, Solaris, etc) uitgesloten? Ongeveer 30% van de gebruikers van de huidige ELO, TeleTOP, gebruikt op dit moment een andere browser dan Microsoft Internet Explorer. We willen graag een duidelijk overzicht van de functionaliteit die we verliezen als een W3C compliant browser als Firefox op bv. Apple wordt gebruikt. Welke ActiveX Controls moeten er geïnstalleerd zijn en waarvoor worden die gebruikt. Verlies je functionaliteit of is het een kwestie van ergonomie? B.v. voor file upload Drag & Drop vs. de standaard file upload voorziening van HTML.

Onderscheid in browsers onder MOSS2007

MOSS 2007 maakt bij de browserondersteuning een onderscheid in 2 categorieën 27 browsers : • Level 1 web browsers, bij gebruik van deze browsers zijn alle faciliteiten volledig beschikbaar • Level 2 web browsers, bij gebruik van deze browsers zijn sommige faciliteiten niet beschikbaar of worden beperkte versies getoond Alleen de 32 bits versies van de Microsoft web browsers Internet Explorer 6 en 7 vallen de categorie "Level 1 browsers". Het is dus niet mogelijk om alle faciliteiten volledig te gebruiken met een niet Microsoft web browser. Gebruikers van het besturingssysteem Microsoft Windows hebben deze keuze meestal zelf in de hand, gebruikers van overige besturingssystemen zoals Linux, Sun Solaris en Apple Mac OS X hebben hier echter geen keuzen in gezien Microsoft zijn web browsers niet aanbied voor andere besturingssystemen. In de categorie Level 2 browsers vallen recente versies van Firefox, Mozilla, Netscape en Safari. De meest gebruikte hiervan is Firefox, deze is beschikbaar voor bijna alle gebruikelijke besturingssystemen. Er kan dus ook aangenomen worden dat, mist de eind gebruiker bereid is om deze web browser te installeren, de ondersteuning voor Firefox een dekking geeft voor praktisch alle gebruikelijke besturingssystemen.

Wat mis je met een Level 2 browser?

Veel geavanceerde faciliteiten in MOSS maken gebruik van ActiveX Controls. ActiveX is plugin extensie mechanisme voor het Microsoft platform, vergelijkbaar met Sun Java Applets. Deze extensies werken alleen op Microsoft Internet Explorer en zijn dus niet in Level 2 browsers beschikbaar. Daarnaast zijn sommige er andere onderdelen die ondanks dat deze geen gebruik maken van ActiveX Controls, wegens gebruik van Microsoft specifieke HTML extensies niet compatible zijn met Level 2 browsers. Voorbeelden van missende of ingeperkte functionaliteit: • De rich text editor werkt niet op Level 2 browsers, gevolg is dat gebruikers ruwe HTML in een invoer formulier te zien krijgen in o.a.: o bewerken van wiki pagina’s o plaatsen van berichten in discussie lijsten o plaatsen van nieuws berichten o bewerken van content pagina’s o invullen van overige formulieren met rich text velden

27

Microsoft TechNet: http://technet2.microsoft.com/Office/en-us/library/ff6c5b8c-59bd-4079-8f0bde4f8b4e0a861033.mspx?mfr=true


Pagina 38 van 41

• • • • • • • • •

Het datum selectie paneel mist bij Level 2 browsers bij elk datum invoer veld, de gebruiker moet de datum zelf intypen in het juiste formaat (het regionale datum formaat is per site instelbaar) Het uploaden / downloaden van meerdere bestanden tegelijkertijd (b.v. in document of picture libraries) werkt alleen op Level 1 browsers Picture libraries tonen op Level 1 browsers een thumbnail overzicht van de beschikbare plaatjes, op Level 2 browsers wordt een tekstuele lijst getoond zonder thumbnails. Datasheet view in lists De SCORM player van de SharePoint Learning Kit (SLK) werkt niet in Level 2 browsers MS Office bestanden rechtstreeks vanuit MOSS kunnen openen en opslaan in MS Office (bestanden moeten eerst op de lokale harde schijf opgeslagen worden en later weer worden geupload) Aanwezigheidsindicatie (presence) wordt niet getoond in Level 2 browsers Drag and drop functionaliteit in o.a. het bewerken van een pagina indeling is bij Level 2 browsers vervangen met een versimpelde “add to ...” versie De Slide Library werkt alleen met Level 1 browers in combinatie met Microsoft Powerpoint 2007

Het rich text editor probleem Van alle beperkingen in Level 2 browsers is het rich text editor probleem waarschijnlijk het meest beperkende probleem voor de eindgebruikers. 28

De rich text editor beperking kunnen enigszins verlicht worden door de Telerik RadEditor extensie te installeren. Deze (gratis) uitbreiding bevat een rich text editor die ook op Level 2 29 browsers werkt. Deze editor is echter geen volledige vervanging voor de standaard Microsoft rich text editor. De Telerik RadEditor kan per site als standaard editor worden ingesteld voor Wikis en lists, dit moet per site telkens opnieuw ingesteld worden. 30

Door een aanpassing in de configuratie is het mogelijk om de RadEditor een 'per site collection' feature te maken in plaats van 'per site'. Hierdoor kan de editor gemakkelijker als default editor voor Wikis en lists ingesteld worden voor grotere groepen sites. De Telerik RadEditor kan niet als standaard vervanging voor web content management worden ingesteld, dit moet handmatig per template aangepast worden met behulp van de SharePoint Designer 2007 applicatie, vanwege de hoge mate van complexiteit en de benodigde (niet gratis) software is dit beperkt tot beheerders. Indien een gebruiker op een zelf aangemaakte pagina eerder gekozen heeft om een “Content Editor Web Part” toe te voegen, dan moet deze handmatig vervangen worden, de inhoud van de content sectie moet ook handmatig over gekopieerd worden.

ActiveX Controls

31

De volgende functionaliteiten worden maken gebruik van ActiveX Controls . Tijdens het gebruik van MOSS 2007 zal de gebruiker zo nu en dan gevraagd worden om één van deze ActiveX Controls (als .dll file) te installeren: •

DiagramLauncher Function: Launch Microsoft Office Visio to open diagram

28

Telerik RadEditor: http://www.telerik.com/products/SharePoint/radeditor.aspx MOSS rich text editing from any browser with Telerik's RadEditor: http://blogs.technet.com/josebda/archive/2007/03/28/moss-rich-text-editing-from-any-browser-withtelerik-s-r-a-d-editor.aspx 30 Change the RadEditor features scope: http://www.telerik.com/help/radeditormoss/Change_the_RadEditor_features_scope.html 31 List of MOSS 2007 ActiveX controls: http://blogs.technet.com/josebda/archive/2007/03/26/searchingthe-visible-moss-2007-code-for-activex-references.aspx 29


Pagina 39 van 41

• • • •

• •

• •

• •

•

•

•

Non-IE behavior: The browser will offer to save the file locally instead of launching the application. The option to "Open with Visio" will not show. DigitalSignatures Function: Digital Signature for Microsoft Office clients Non-IE behavior: You cannot sign documents, but you can view signatures. ExportDatabase Function: Export list to a Microsoft Office Access database Non-IE behavior: Option to "Open with Access" will not show. ListNet Function: Edit list in Datasheet view Non-IE behavior: The option to "Edit in Datasheet" will not show. NameCtrl Function: Display presence information for people, integrating with Outlook (mail, calendar) and Communicator (instant messaging) Non-IE behavior: Presence information will not show. OISClientLauncher Function: Integration with the Office Picture Manager Non-IE behavior: Integration with Picture Manager will not show. OpenDocuments Function: Launch Office applications to open document Non-IE behavior: The browser will offer to save the file locally instead of launching the application. The option to "Edit In (Microsoft Office application)" will not show. OpenXMLDocuments Non-IE behavior: The browser will offer to save the file locally instead of launching the application. The option to "Open with InfoPath" will not show. PersonalSite Function: Adds your my site to a list of SharePoint sites maintained by the Office client Non-IE behavior: No client-side knowledge of where your mysite is located. Ppactivex Function: Integration with PowerPoint for Slide Library Templates Non-IE behavior: The Slide Library integration with PowerPoint will not work. RTEDialogHelper Function: Rich Text Editor used to edit wikis, rich text web part Non-IE behavior: A simpler multi-line text editor with no Rich Text capabilities will show. SpreadsheetLauncher Function: Integration with Excel to import and export lists Non-IE behavior: Options to Export to Excel and Import Spreadsheet will not show. If you register an application to handle the .iqy extension, you might be able to export spreadsheets. Stssync Function: Connect to Outlook to synchronize lists Non-IE behavior: Option to "Connect to Outlook" will not show. You should be able register a client application to handle the stssync:// protocol. UploadCtl Function: Multiple File Upload Non-IE behavior: Only single file upload is available. Option for "Multiple File Upload" will not show.

Beheersproblematiek en beveiligingsbeleid ActiveX Controls waren eind jaren negentig een populaire manier om de, toen redelijk beperkte, standaard HTML functionaliteiten uit te breiden. In de afgelopen jaren is het gebruik van ActiveX Controls echter sterk terug gelopen. Redenen hiervoor zijn o.a.: • het toenemende aantal computer inbraken die misbruik maakten van de directe toegang van op systeembronnen via deze ActiveX Controls • het toenemende gebruik van andere web browsers zoals Firefox


Pagina 40 van 41

•

het toenemende gebruik van andere besturingssystemen zoals Apple Mac OS X en Linux • de opkomst van nieuwe technologieën zoals DHTML en AJAX die extra interactiviteit en functionaliteiten op een veilige en platformonafhankelijke manier toe kunnen voegen Microsoft heeft dit probleem later onderkend, dit is o.a. terug te zien in het beveiligingsbeleid 32 in de nieuwste versie Microsoft’s web browser , Internet Explorer 7: Microsoft ActiveX Opt-In—Internet Explorer 7 disables all ActiveX controls that are not used in Internet Explorer 6. When users encounter an ActiveX control for the first time, a gold bar is displayed that asks if they want to use the control. Users can choose whether to allow the control to run or to prevent the control from running. Een ander probleem is dat sommige mensen / organisaties ActiveX ondersteuning volledig uitschakelen vanwege de mogelijke beveiligingsproblemen die er aan verbonden zijn. Voorbeelden zijn centraal beheerde werkplek PC’s, gedeelde PC-zaal computers of persoonlijke PC’s waarop extra beveiligingssoftware is geïnstalleerd. Gevolgen hiervan kunnen missende functionaliteit en foutmeldingen zijn. Vanuit de beheersoptiek betekent dit mogelijk een extra belasting voor de helpdesk voor het oplossen van hieraan gerelateerde problemen en het uitrollen van extra policies op centraal beheerde PC’s om deze ActiveX Controls alsnog toe te staan.

32

What's New in Internet Explorer 7: http://msdn2.microsoft.com/en-us/library/ms649487(VS.85).aspx


Pagina 41 van 41

Quickscan SharePoint: Technische analyse

Recommend Documents