NL
Q SmaakMaker R
Een culinaire wandeling door de M-collectie
Q M dat sMaakt! R Laat je leiden door je zintuigen. Leer meer over de geschiedenis van de gastronomie tijdens een culinaire wandeling langs werken uit de collectie. Tussen de w-eetjes door, kom je meer te weten over de geschiedenis van het (Leuvense) bier.
zaal 1 zaal 3
G
zaal 1
| Vlees &
bier in de middeleeuwen
H
zaal 5 zaal 6
Q We beginnen onze smakelijke ontdekkingstocht in de late middeleeuwen, op het einde van de vijftiende eeuw. Uit deze tijd stammen de eerste kookboeken. In de recepten ontbreken de gewichten en kooktijden. De kookboeken zijn bedoeld voor mensen die kunnen lezen: de geestelijken en enkele edellieden. De alledaagse recepten van de gewone mensen worden niet opgeschreven.
zaal 8
Wat stond er op tafel aan het hof?
zaal 9 zaal 11 zaal 12 zaal 13
Een middeleeuws hofdiner is bedoeld om te imponeren. Een verslag van een feestmaal aan het hof van Hendrik IV in 1399 somt onder andere de volgende ingrediënten op: de kop van een everzwijn mét de slagtanden, jonge zwanen, gevulde biggetjes, pauwen, geglaceerde eieren, kwartels, druiven, taarten en zoete vla. Klinkt dat als een volledig diner? Dan mag je blij zijn dat je niet in de middeleeuwen leefde, want dit was nog maar één gang!
BIER IN DE MIDDELEEUWEN Al in de tiende eeuw zijn er brouwerijen in Leuven en omstreken. Het eerste bier is gemaakt van gruit zonder hop. Vanaf de veertiende eeuw wordt er hop aan toegevoegd. Dit geeft aan het bier een betere smaak en langere houdbaarheid. Het alcoholpercentage van het bier ligt veel lager dan bier van tegenwoordig. Door de slechte kwaliteit van het drinkwater wordt bier daardoor de volksdrank bij uitstek. De rijken drinken wijn.
schatkamer
zaal 1 zaal 3 zaal 5
Groenten eten is in de middeleeuwen iets voor arme mensen die zich geen vlees kunnen permitteren. De rijken eten graag en vooral véél vlees. Elk deel van het beest wordt gebruikt. Vooral wild valt in de smaak. Jagen is dan ook een favoriet tijdverdrijf. Sommige vorsten hebben eigen bossen bij hun optrekje om te gaan jagen. Hubertus is de beschermheilige van de jagers.
zaal 6
De jacht
zaal 9 zaal 11 zaal 12
Hij springt van zijn paard, knielt neer en hoort een stem die zegt: "Hubertus, waarom achtervolgt gij mij? Hoelang nog is uw passie voor de jacht belangrijker dan uw zieleheil?" Na die ervaring geeft Hubertus zijn leven een nieuwe wending. Na een tijd als kluizenaar in de bossen en een verblijf in Rome wordt hij bisschop van Maastricht. Omwille van zijn legende wordt Hubertus de beschermheilige van alles wat met de jacht te maken heeft.
zaal 13
Aan de voeten van dit beeld speelt zich in het klein een scène uit Hubertus’ leven af. De voorstelling verbeeldt de legende die vertelt dat Hubertus als fervente jager gaat jagen op Goede Vrijdag, een dag waarop dit door de Kerk verboden was. Wanneer hij op het punt staat een hert neer te schieten, merkt hij tussen het gewei een kruis op.
schatkamer
Sint Hubertus
zaal 8
Heilige Hubertus © Paul Laes
zaal 1 zaal 3
G zaal 3 | Fruit & brood in de middeleeuwen H
zaal 5
Q Schilderijen bevatten een schat aan informatie over wat er op de middeleeuwse tafel te vinden is. de Heilige Familie, Pieter coecke van aelst © KIK IRPA
zaal 6
Fruit met betekenis
zaal 8 zaal 9 zaal 11
Vooraan op dit tafereel van Maria, Jozef en het kindje Jezus, zie je verschillende soorten fruit. Je herkent appels, peren, druiven en kersen. Op middeleeuwse schilderijen draagt fruit vaak een verborgen symboliek. Appels verwijzen naar de zondeval van Eva, kersen zijn het fruit van het paradijs. Ook associeerde men in de middeleeuwen het rood van de kersen met het bloed van Christus. Zo verwijzen de kersen hier al naar zijn kruisiging. Druiven symboliseren het bloed van Christus en verwijzen daarmee eveneens naar zijn kruisdood.
zaal 12 zaal 13
In de middeleeuwen wordt fruit met een scheef oog bekeken. Mensen eten het heel weinig uit angst dat het de maag teveel zou afkoelen.
schatkamer
zaal 1
Een Engelsman schrijft in de zestiende eeuw aan een landgenoot: “Men vindt hier in Leuven stevige drinkers die op dierlijke wijze hun buik vullen. De hoogste roem bestaat erin het grootste keelgat te hebben. De beste drinker is de sterkste kerel.”
zaal 6 zaal 13
Na 1500 neemt de Leuvense bevolking toe waardoor de vraag naar bier verder stijgt. Leuvense brouwers produceren vooral voor de eigen inwoners. De Leuvenaar slaat in de zestiende eeuw gemiddeld per jaar 275 liter bier achterover.
schatkamer
BIER IN LEUVEN
zaal 12
zaal 11
de verschijning van jezus aan het meer van tiberias © Paul Laes
zaal 8
In de middeleeuwen is brood voor arm en rijk het voornaamste voedingsmiddel. Brood wordt gemaakt van rogge, gerst of tarwe. Wit brood is enkel voor speciale gelegenheden van de rijke burgerij. In kastelen, rijke abdijen en grote boerderijen bakt men brood in eigen ovens. In de dorpen hebben de inwoners vaak gemeenschappelijke ovens en in de stad brengen ze het zelfgemaakte deeg naar de bakker om het te laten bakken of kopen ze daar brood. Bij het brood wordt kaas gegeten, spek, eieren, af en toe vlees en soms vis. Behalve brood eten de mensen ook veel pap. Die is gemaakt van gierst, gerst, rogge, haver of maïs.
zaal 9
Brood & pap
zaal 5
zaal 3
DETAIL UIT de Passie van Christus © Paul Laes
zaal 1 zaal 3
G
zaal 5
| Arm
in de negentiende eeuw
H
zaal 5
Q In de negentiende eeuw is het verschil tussen arm en rijk erg groot. De schilderijen in deze zaal plaatsen de arbeiders in de kijker. De negentiende-eeuwse arbeider werkt zes dagen op zeven, soms wel veertien uur per dag.
zaal 6
Industriële revolutie
zaal 8 zaal 9
De opkomst van de techniek en de industrie geeft de gastronomie een nieuwe wending. Het is plots eenvoudiger om levensmiddelen te conserveren door ze in te blikken. Bietsuiker en margarine worden ontdekt. Een andere belangrijke uitvinding is die van het fornuis. Tot het einde van de achttiende eeuw wordt er gekookt boven een open vuur in de schouw en gebakken in een ingebouwde oven.
zaal 11
Arme maaltijden
zaal 12 zaal 13
Arm zijn in de negentiende eeuw betekent eenzijdig en eentonig eten: brood of pannenkoeken, gruttenbrij of karnemelkse pap met bonen, roggebrood met aardappelen en vlak bij de zee gezouten vis. Wanneer de aardappel eenmaal ingeburgerd is, eet men soms wel drie keer per dag aardappelen; gestampt in het brood of gedoopt in spekvet. DETAIL UIT AAN DE BENEDEN SCHELDE, FRANS VAN LEEMPUTTEN © KIK IRPA
schatkamer
zaal 3
zaal 1 DETAIL UIT Garnaalvissers, ISIDOOR VERHEYDEN
zaal 13
zaal 12
zaal 11
zaal 9
BIER IN DE NEGENTIENDE EEUW
© KIK IRPA
schatkamer
Midden achttiende eeuw levert Leuven bier doorheen bijna alle provincies. De brouwers behoren tot de bovenlaag van de burgerij. De industriële revolutie vereenvoudigt de productie van bier dankzij stoomkracht. Na een dieptepunt in de achttiende eeuw loopt de bierconsumptie in de negentiende eeuw opnieuw op tot 220 liter per persoon.
zaal 5 zaal 8
Hier zie je garnaalkruiers aan het werk. Tijdens het kruien, duwen of trekken de vissers zware steeknetten voor zich uit of achter zich aan. De vissers staan daarbij wel 100 meter ver in de zee. Ooit waren het uitsluitend vrouwen die hun brood verdienden met het verzamelen van garnalen. Dit deden ze soms zelfs blootsvoets. Later werd deze zware arbeid door mannen uitgevoerd. Tegenwoordig is garnaalkruien vooral een toeristische attractie.
zaal 6
Garnaalkruien
zaal 1 zaal 3
G zaal 6 | Groenten & vlees in de negentiende eeuw H
zaal 5
Scène op een overdekte markt, NICOLAS VAN DEN EEDEN © Johan Geleyns
zaal 6
groenten
zaal 8 zaal 9
In de negentiende eeuw serveren de rijken fijne groenten als erwtjes, boontjes, asperges en tomaten als bijgerecht bij hun copieuze maaltijden. Bij de armen verdwijnen alle mogelijke soorten kolen in de stoemp. Rechts op dit schilderij zie je een stapel rode kolen.
zaal 11
NAAR DE MARKT Lokale
zaal 12
in
de
producten steden
werden
verkocht
op
overdekte groenten- en fruit-
zaal 13
markten. In sommige Europese steden zijn deze overdekte hallen nog altijd in gebruik.
schatkamer
zaal 1
Omstreeks 1200 worden de wonderlijke eigenschappen van de koffiebessen uit Ethiopië voor het eerst ontdekt. Ze blijken slaap en vermoeidheid te kunnen verdrijven en de geest te verscherpen. Koffie wordt al snel populair en verdringt bier als ontbijtdrank.
zaal 5 zaal 6 zaal 8 zaal 9
Tussen de jongen en het meisje in zie je een bronzen kan met kraantjes staan. Dit is een samovar. Samovars zijn afkomstig uit Turkije en Rusland. Het woord betekent 'zelfkoker'. Met een samovar werd het water voor thee of koffie opgewarmd.
zaal 11
Koffietijd
zaal 12
De Neger en ik, GUSTAVE VANAISE © KIK IRPA
zaal 13
Het rund staat in de negentiende eeuw het vaakst op tafel. Boeren investeren in de verbetering van het rundsvlees. Ook schapenvlees eet men graag. Varkensvlees is weinig populair bij de gegoede burgers. Het is vooral iets voor armen en boeren.
schatkamer
Vlees op tafel
zaal 3
Landschap met herder en kudde schapen, CORNEILLE VAN LEEMPUTTEN © KIK IRPA
zaal 1 zaal 3
G zaal 8 | Eten met betekenis in de zeventiende eeuw H
zaal 5
Q Stillevens met voedingswaren zijn in de zeventiende eeuw erg populair in de Nederlanden. Visitekaartje
zaal 6 zaal 8
Een stilleven dient voor de schilders als een visitekaartje. ‘Kijk hoe goed ik die citroen kan schilderen, en dat doorzichtige glas’, lijken de schilderijen te zeggen aan potentiële kopers. Een stilleven kan ook iets zeggen over de opdrachtgever: ‘Kijk wat voor luxe ik me allemaal kan veroorloven’.
zaal 9 zaal 11 zaal 12 zaal 13
DETAIL UIT Stilleven met haas , BERNAERT DE BRIDT © Paul Laes
schatkamer
DETAIL UIT STILLEVEN MET KREEFT, BERNAERT DE BRIDT © Paul Laes
zaal 5 zaal 12 zaal 13
Objecten in stillevens hebben vaak een symbolische betekenis. Voor ons lijkt die nu verborgen, maar de toenmalige kijker wist waar hij naar keek. De kreeft op dit schilderij verwijst bijvoorbeeld naar de opstanding van Christus omdat hij elk jaar van schaal wisselt.
schatkamer
Verborgen SYMBOLIEK
zaal 11
zaal 9
stilleven met ham en citroen , MAERTEN BOELEMA DE STOMME © Paul Laes
zaal 3
zaal 1
Omdat ham goed geconserveerd kan worden (door het te zouten) is het in de zeventiende eeuw het hele jaar door beschikbaar.
zaal 6
In de zeventiende eeuw worden de stillevens onderverdeeld in verschillende genres. Een stilleven zoals dit, met wijn, bier, fruit, ham en brood, behoorde tot de categorie van de ontbijtstukken, oftewel ‘ontbijtgens’ in het oud-Nederlands.
zaal 8
ontbijt
zaal 1 zaal 3 zaal 5 zaal 6 zaal 8 zaal 9 zaal 11 zaal 12 zaal 13
Pasglas
Roemer
Jan Steenkan
Rechts op het ontbijtstuk staat een pasglas. Het bierglas heeft een bijzondere vorm: rond aan de onderkant en achthoekig aan de bovenkant. Het glas is versierd met een glasdraad die om de schacht is geslingerd; de passen. Pasglazen zijn razend populair in de zeventiende eeuw en worden gebruikt bij drinkspelletjes. Degene die het glas krijgt, moet een teug nemen van het bier en zorgen dat hij precies op de streep van de pas uitkomt. Als dat niet onmiddellijk lukt, moet hij verder drinken, totdat hij wel precies uitkomt!
Een roemer is een drinkglas dat bestaat uit een bolle kelk en een brede stam die hol is en versierd met noppen. Die noppen dienen niet alleen als decoratie, maar zijn ook erg praktisch; dankzij de noppen kan je het glas ook goed vasthouden met vettige vingers van het eten.
Naast het pasglas staat een wijnkan, te herkennen aan zijn lange tuit. Die kan werd ook wel pijp- of tuytkan genoemd. Tegenwoordig heeft hij ook de naam 'Jan Steenkan' gekregen. Hij komt namelijk vaak voor op schilderijen van de Hollandse schilder Jan Steen.
schatkamer
zaal 1 DE KEUKENMEID © KIK IRPA
zaal 8 zaal 9 zaal 11 zaal 12 zaal 13
Lange tijd hadden gewone mensen geen aparte keuken. Boven het vuur in de enige kamer van het huis hing een grote ketel in de schouw, waarin alle ingrediënten gaar werden gekookt. Het eenpansgerecht dat daarin bereid werd, was vaak een mengsel van vlees, graan en groenten. Alleen de welgestelde mensen hadden een aparte keuken (mét een keukenmeid zoals het meisje hiernaast) met soms zelfs een oven.
schatkamer
de keukenmeid
zaal 6
zaal 5
zaal 3
G zaal 9 | De keuken H
zaal 1 zaal 3
G
zaal 11
| Een
bijzondere
ontvangst
H
zaal 6
Wijnfontein
zaal 8
Bestudeer het bronzen beeld eens van dichtbij. Waarvoor denk je dat de kraantjes dienden? Water? Nee, voor wijn! Voor je staat een heuse wijnfontein. Aan de kraantjes vulden de gasten hun glas bij.
zaal 9
zaal 5
Q Deze kamer diende als de ontvangstruimte van de negentiende-eeuwse bewoners: de familie Vander KelenMertens. De bezoekers konden hier rekenen op een bijzondere ontvangst.
zaal 11 zaal 12 zaal 13
DETAILS UIT Leopold VANDER KELEN, GUILLAUME VAN STRYDONCK & MARIA MERTENS, ANTOINE WIERTZ © Paul Laes, KIK IRPA
WIJNFONTEIN, JEF LAMBEAUX © Paul Laes
schatkamer
populaire ossenstaartsoep.
A la Française Wijn in de negentiende eeuw Wijn is in de negentiende eeuw dé drank van de rijke burgerij. Witte wijn wordt vooral gedronken als aperitiefwijn. Wijnen worden lang bewaard voordat men ze opdrinkt. De prijs stijgt met de leeftijd: een oude wijn is een dure wijn. Omwille van de nog beperkte transportmogelijkheden drinkt men vooral Franse wijn.
Deze maaltijd werd geserveerd ‘à la française’. Dat betekent dat de gerechten in één keer op tafel kwamen, vaak in twee rondes: de premier service en de deuxième service. Tussendoor serveerde men een ‘punch à la romaine’, een sorbet van ijs met witte wijn of champagne.
zaal 5
zaal 3
zaal 1 de
zaal 6
van
zaal 8
smaak
zaal 9
de
tijd begint het menu met de
zaal 11
volgens
zaal 12
De menukaart van het diner ter ere van de benoeming in de Leopoldsorde van Leopold Vander Kelen geeft een mooi beeld van een typisch negentiende-eeuws diner. Volledig
zaal 13
Feestmaaltijd negentiende eeuw
menukaart © Stadsarchief Leuven
schatkamer
De eerste menukaart werd gemaakt in 1489 in opdracht van een Duitse hertog. Hij wilde namelijk een plekje bewaren voor dat waar hij echt zin in had.
zaal 1 zaal 3
G zaal 12 | Buitenpartij H
zaal 5
Artisjok & lust
zaal 6
De man links achteraan draagt een artisjok op een zilveren schaal. Sinds de veertiende eeuw is de artisjok in Italië bekend. De groente wordt beschouwd als een lustopwekkend ingrediënt. Op dit schilderij accentueert hij de sensuele sfeer van het tafereel met mannen die de vrouwen het hof maken.
zaal 8
LUXEGROENTE
zaal 9 zaal 11 zaal 12
Tot in de achttiende eeuw wordt het eten van artisjokken beschouwd als een teken van rijkdom. Behalve de symbolische betekenis laat de groente hier ook zien dat de afgebeelde personen zich deze luxegroente konden veroorloven.
zaal 13
detail uit Buitenpartij, toegeschreven aan Frans Pourbus de Oudere © Fotostudio Leemans
schatkamer
schatkamer
zaal 13
zaal 12
zaal 11
zaal 9
zaal 8
zaal 6
zaal 5
zaal 3
zaal 1
zaal 1 zaal 3
G
zaal 5
Q Je zou het op het eerste zicht niet zeggen, maar een heel aantal van de schilderijen in deze zaal hebben met bier te maken.
zaal 13
| Leuven
in het teken van bier
H
zaal 6
bierproductie De
bierproductie
komt
pas
zaal 8
gang na de oprichting van de
goed
op
Leuvense
universiteit op het einde van de vijftiende
zaal 9
eeuw. De universiteit en de brouwerijen brengen veel welvaart met zich mee. Daardoor kan de stad Leuven een nieuwe Sint-Pieterskerk en een nieuw stadhuis laten bouwen.
zaal 11
Brouwershuis
zaal 12
Het brouwershuis wordt in 1739 gebouwd met de winst op de bierbelastingen. Het pand dient als de verzamelplaats en vergaderruimte van de Leuvense brouwersambachtslieden.
zaal 13
DETAIL UIT GEZICHT OP DE GROTE MARKT IN LEUVEN, WOLFGANG DE SMET © KIK IRPA
HET BROUWERSHUIS IN LEUVEN, JOSEPH MASWIENS © KIK IRPA
schatkamer
zaal 1 zaal 3
vismarkt
zaal 9
zaal 8
zaal 6
zaal 5
De Vismarkt met de Dijle is lange tijd letterlijk de haven van Leuven. Goederen zoals graan, wijn, bier, hout, zout, linnen en natuurlijk vis worden hier verhandeld. Wanneer halverwege de achttiende eeuw de Vaart gegraven wordt, verliest de markt haar functie en wordt de Dijle overdekt.
De Leuvense Vaart
schatkamer
bOVEN: DETAIL UIT DE OUDE VISMARKT IN LEUVEN, JOSEPH MASWIENS © KIK IRPA onder: DETAIL UIT DE LEUVENSE VAART IN 1804, LOUIS MARIE AUTISSIER © KIK IRPA
zaal 13
zaal 12
zaal 11
De Leuvense Vaart wordt na haar aanleg in de periode 1750-1758 één van de eerste industriële zones van Leuven. De panden langs de vaart krijgen een uniform uiterlijk. Het is de familie Artois die als eerste de voordelen van de Vaart ziet voor het biertransport en er twee brouwerijen opent.
zaal 1 zaal 3
G bezoek ook M - Schatkamer van Sint-Pieter H onder en rechts: detail uit Het Laatste Avondmaal, DIERIC BOUTS
zaal 5
© Johan Geleyns
Bekers zaal 6
Op tafel bij Christus en de apostelen staan zes glazen bekers, versierd met een uitstaande wand en schuin oplopende ribbels. Net als borden heeft niet iedereen een eigen glas.
zaal 8
Messen
zaal 9
Op tafel liggen minder messen dan er apostelen zijn. Pas aan het einde van de vijftiende eeuw krijgt in hogere kringen iedereen zijn eigen bestek.
Servet zaal 11
Aan tafel!
zaal 12
In het midden zien we het breken van het brood door Christus tijdens het Laatste Avondmaal.
Borden?
zaal 13
Het eetbord kende men in de middeleeuwen nog niet. Men eet samen uit één schotel. De rijkere burgerij gebruikt een snijplankje voor het snijden van vlees.
In de vijftiende eeuw gaan de rijke mensen meer serviesgoed en tafelgerei gebruiken. Het tafelkleed dient tegelijkertijd als servet, al was het niet de bedoeling dat je er ook je mes aan afveegde. Hier gebruiken de apostelen een gedeelde servet, een longuière, typisch voor deze periode.
mannen aan tafel Pas in de elfde eeuw krijgen vrouwen een plaats aan tafel. Tot die tijd aten de mannen alleen.
schatkamer
schatkamer
zaal 13
zaal 12
zaal 11
zaal 9
zaal 8
zaal 6
zaal 5
zaal 3
zaal 1
praktisch ADRES
RESERVATIE VAN ACTIVITEITEN
> M - Museum Leuven Leopold Vanderkelenstraat 28 3000 Leuven
>
[email protected] I 016 27 29 29 (maandag tot en met vrijdag van 9:00 tot 17:00) > Aan het onthaal van het museum: tijdens de openingsuren van M
> M - Schatkamer van Sint-Pieter Sint-Pieterskerk Grote Markt 3000 Leuven
OPENINGSTIJDEN > M - Museum Leuven Maandag, dinsdag en vrijdag tot zondag van 11:00 tot 18:00 Donderdag van 11:00 tot 22:00 Laatste ticket om 17:30, op donderdag om 21:30 Gesloten op woensdag, 11 juli, 15 augustus, 24, 25 december 2012 en 1 januari 2013
VAART SINT-PIETERSKERK
t
at
aa
tra I-s
as
old
St
op
at
Le
tra
ng ni
Ra v
en s
Ko K
HOEDG A PL OV R EIN ER -
M heeft een museumcafé waar je terecht kan voor streekgerechten en -bieren of een speciaal kindermenu. Meer informatie vind je op www.museumcafe.be of 0472 70 10 69.
IN O M
A
T
A
A
R
RA
T
T
S
SS
E
E
S
JD
N
LI
SESTR
> M - Schatkamer van Sint-Pieter Dinsdag tot vrijdag: 10:00 tot 17:00 Zaterdag: 10:00 tot 16:30 Zon- en feestdagen: 14:00 tot 17:00 15 maart 2012 tot 14 oktober 2012: maandag open van 10:00 tot 17:00
M - CAFE IE
B
NAAM
AN
LADEUZEPLEIN
T tstraat Deberio Charles
NLA
str
OTE
J.
N DGE BON Va nd t a e rk tra ele yes ns vo tr. Sa
AAT
at
Parijsstra
at
FOCHPLEIN
tra
OUDE MARKT
ST
ters
laan GROTE MARKT
IE
AT
cos
outs
BRUSSELSE POORT
D
STATION LEUVEN
e al D
traat
D.B
Brusselsestr.
S SE
A TR
Vit
M - SCHATKAMER VAN SINT-PIETER
Vaarts
MECHELSE POORT
T
TIENSE POORT NAAMSE POORT
www.mleuven.be
BEREIKBAARHEID > Met de trein Er zijn gemakkelijke, rechtstreekse verbindingen vanuit Antwerpen, Brugge, Brussel, Gent, Hasselt, Luik en Oostende. Het station Leuven ligt op 10 minuten wandelafstand van M. > Met de bus Er zijn regelmatige busverbindingen tussen het station en de Bondgenotenlaan (1 halte). Van daar is het nog 5 minuten wandelen tot M. Let op! Tot eind 2012 wordt er gewerkt aan het Maarschalk Fochplein en is deze halte niet bereikbaar. Contactgegevens De Lijn > De Lijninfo: +32 (0) 70 22 02 00 (€ 0,30 / minuut) > De Lijn Vlaams-Brabant: Martelarenplein 19, 3000 Leuven +32 (0) 16 31 37 11 (€ 0,30 / minuut) M-Buspas Met de M-buspas reis je heen en terug naar Leuven en krijg je toegang tot M. De M-buspas is te koop bij de chauffeur in de bus of in de Lijnwinkels van Leuven en Brussel. PRIJS: € 7 (vervoer- en toegangsbewijs in één; normale toegangsprijs M: € 9). De pas is geldig voor één persoon voor één dag. > Met de auto Leuven ligt op een knooppunt van twee belangrijke autowegen (E40 en E314). Route: ring Leuven (R23) > Tiensepoort > Blijde Inkomststraat > Parking Ladeuze (betalende parking). Andere betalende parkings in de buurt van M: parking De Bond, parking Kinepolis, parking Center
Smaakmaker Rondleiding & bierdegustatie Volg je smaakzin tijdens een culinaire wandeling doorheen de M-collectie met een selectie van de meest smakelijke topstukken. Met deze wandelgids in de hand sta je stil bij leuke weetjes over de drank- en eetcultuur van de middeleeuwen, de zeventiende en de negentiende eeuw. Na je bezoek leert een bierkenner je proeven en zet hij de krijtlijnen van de lokale bierbrouwerskunst uit. Hapjes en drankjes inbegrepen. Praktische informatie Deelnemers max. 25 personen/ groep Prijs € 24 / persoon (wandelgids en degustatie inbegrepen) Duur 90’ Info en reservatie +32 (0) 16 27 29 39 |
[email protected]
27
1 18
19 20
13
17 7
21
14
16
22
15 23 24 25 HÔTEL VANDER KELEN
26
0 5
6
4
10
3
7 9
12
8
2 1
11
TUIN
M-collectie PARCOURS SMAAKMAKER KINDERATELIER
Q
colofon
Tekst Marthy Locht Vormgeving Daneel Bogaerts BEELD COVER © Paul Laes Mediapartners M:
Met de steun van:
R
V.U.: Denise Vandevoort, Prof.Van Overstraetenplein 1, 3000 Leuven
M • L. VANDERKELENSTRAAT 28, B-3000 LEUVEN • T +32 (0) 16 27 29 29 • WWW.MLEUVEN.BE
