PV Embedded
Toepassing van zonneceltechnologie in nieuwe producten
projectplan RAAK-MKB 2009 - 2011
www.nhl.nl 1
Samenvatting ‘Toepassing van Photo Voltaische (PV) zonne-energie schept geweldige kansen voor technologische innovaties en biedt nieuwe marktkansen voor ons bedrijf. Toch vinden we het lastig om deze kansen om te zetten in succesvolle nieuwe producten en commercieel succes.’ Dit is in het kort het dilemma dat MKB-bedrijven voorlegden aan de NHL. Uit nadere contacten blijkt dat er behoefte is aan een gestructureerde samenwerking. Een aantal van de bedrijven geeft aan dat de toepassing van PV-technologie complexer en weerbarstiger voor de eigen organisatie is dan men op het eerste gezicht denkt. Voor een andere groep bedrijven ligt de problematiek niet zozeer in de techniek, als wel in het op de juiste manier communiceren en vermarkten van de expertise die ze in huis hebben. Het project PV embedded richt zich op het ondersteunen van beide soorten ondernemers. Het project sluit aan bij de economische speerpunten in de Noordelijke regio. Een belangrijk thema hierbij is energie, zoals onder andere tot uiting komt in het initiatief Energy Valley en in het Noordelijk Energie Akkoord. Een van de speerpunten is de ontwikkeling van Photo Voltaïsche (PV) systemen. Om deze ambitie te ondersteunen is in 2006 het samenwerkingsverband Fryseps (FRYsian Solar Energy Products and Services) opgericht. Dit samenwerkingsverband van bedrijven, onderwijsinstellingen en overheid is gericht op de ontwikkeling van Photo Voltaïsche zonnecelproducten en -diensten. De verwachting is dat Fryseps op termijn zal opgaan in de nieuw te vormen Northern Solar Alliance, gericht op hetzelfde onderwerp maar met een bredere scope.
Een belangrijke impuls voor het thema applicatieontwikkeling is de Frisian Solar Challenge, een internationale zonnebootrace die in de zomer van 2008 voor de tweede keer in Leeuwarden is georganiseerd. Verschillende bedrijven zijn door dit initiatief enthousiast geworden om PV-technologie daadwerkelijk toe te passen, maar liepen daarbij tegen technologische, organisatorische en commerciële barrières aan. Daarom bestaat er binnen dit cluster de behoefte om samen met de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL), het samenwerkingsverband Fryseps, het Carthesius Instituut voor Duurzame Innovatie, namens de drie technische universiteiten. Syntens en TNO de ontwikkeling en marktintroductie van nieuwe PV-producten te versnellen. De NOM steunt dit initiatief omdat deze activiteiten kunnen bijdragen aan het realiseren van zonenergie gerelateerde bedrijvigheid in Noord-Nederland.
kansrijke en minder kansrijke productconcepten. In fase 2 worden drie tot tien van deze concepten ontwikkeld tot demonstrator-niveau, waarbij tijdens deze ontwikkeling stap voor stap wordt bijgehouden wat er goed gaat, en waar de knelpunten voor de betrokken organisaties liggen. In fase 3 worden de ervaringen uit de demonstratorprojecten geëvalueerd, en vertaald naar meer generieke kennis en informatiemateriaal voor de bedrijven, waar op laagdrempelige wijze de ‘do’s en don’ts’ bij de ontwikkeling van PV-producten naast elkaar worden gezet. Deze kennis wordt tegelijk vertaald naar lesmateriaal voor studenten en professionals die meer willen
weten over de toepassing van PV-technologie in autonome producten. De groep van deelnemende bedrijven zal tijdens het project groeien naar circa 50. Samen met de kennispartners zal deze groep, ingebed in de structuur van Fryseps (op termijn de Northern Solar Alliance) en Energy Valley, een duurzaam verband vormen. De verwachting is dat dit RAAK-project tevens de opstap zal zijn naar meerdere grootschalige ontwikkeltrajecten op het gebied van Photo Voltaïsche technologie, zodat dit project als het ware de kiem vormt voor het scheppen van een vruchtbare regionale ‘hotspot’ op het gebied van de toepgepaste zonneceltechnologie.
Op basis van de vragen van de bedrijven is onder leiding van de lector ir. Peter Joore het voorliggende RAAKproject PV Embedded tot stand gekomen. Het project beslaat een periode van twee jaar. Tijdens het project worden drie fasen doorlopen. In fase 1 worden de vragen en behoeften van de betrokken bedrijven en de mogelijkheden en kansen van PV-technologie aan elkaar gekoppeld. Op deze manier ontstaat een groot aantal
Figuur: Solar Challenge zonneboot race, inspiratie voor radicale innovaties
2
3
1. Inleiding De vragen vanuit de markt De verbetering van de PV-technieken en de verandering in de energiemarkt hebben geleid tot een sterke groei van de wereldwijde PV-markt . Naast de toepassing van PV-systemen voor netgekoppelde elektriciteitsproductie is er een sterke groei van bijzondere toepassingen in autonome systemen. Voorbeelden zijn zonnecellen voor tuinverlichting of veedrinkinstallaties, boeien en bakens, in kleding, geïntegreerd in daksystemen, in calculators, in telefoon-oplaadunits etc. Bij deze producten staat de integratie van de PV-technologie in het product en de omgeving centraal. Mede naar aanleiding van de zonnebootrace Solar Challenge is in het contact tussen bedrijven en de NHL de vraag besproken welke kansen PV-technologie voor producten en markten zou kunnen bieden en hoe deze kansen kunnen worden benut. Op basis van deze contacten heeft de NHL een aantal bedrijven bezocht en de vragen nader geïnventariseerd. Naast de algemene vraag naar meer informatie over de PV-markt waren er verschillende bedrijven met vragen over nieuwe toepassingen en productontwikkeling. Van deze bedrijven zijn typerende vragen en opmerkingen in het voorstel weergegeven. De vragen hebben alle betrekking op het toepassen van PV-technologie in geïntegreerde systemen en producten, en de noodzakelijke samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen en bedrijven onderling om dit voor elkaar te krijgen. Het zwaartepunt van de bedrijvengroep ligt in het Noorden en dan met name Friesland, maar er zijn ook bedrijven uit andere regio’s die geïnteresseerd zijn.
De bedrijven zijn verdeeld over drie thema’s: • Woningbouw / bebouwde omgeving • Watersportgerelateerde bedrijven • Toepassing in andere producten
Illustrerende Vragen ‘Sinds half 2008 zijn wij begonnen met productie en installatie van dakbedekking met geïntegreerde zonnecellen. Wij willen ons marktaandeel vergroten maar weten niet precies wat er te koop is. Bovendien willen we naar mooiere daken toe. Studenten zouden hier een frisse kijk op kunnen leveren denk ik’ ‘Wij ontwikkelen energieneutrale woningen. Onze ambitie is echter om energie-opwekkende woningen te ontwikkelen. Samenwerking met de NHL zou hierbij een enorme stap voorwaarts zijn.’ ‘PV-systemen worden nog vaak ad hoc op daken geplaatst, PV wordt daarom vaak geassocieerd met lelijke, ontsierende toepassingen. Wij richten ons op de ontwikkeling van PV systemen die in het ontwerp zijn geïntegreerd zodat functionaliteit ook esthetisch verantwoord is. Voor het ontwerp en de integratie van de nieuwste ontwikkelingen behoeven wij ondersteuning en een betere aansluiting met de kennisinstellingen.’ ‘Wij verwachten veel van elektrisch varen. De Solar Challenge heeft de belangstelling enorm doen toenemen. Op technisch gebied moet er nog veel ontwikkeld worden, bv. op gebied van beveiliging en batterijtechniek. Ondersteuning vanuit een kennisnetwerk zou zeer welkom zijn.’ ‘Wij willen PV-ondersteuning om de actieradius van onze electroboten te vergroten, maar een standaard PVpaneel is lelijk en dat willen we niet op onze modellen. Een slim in het ontwerp opgenomen systeem zou zeer welkom zijn maar daarvoor hebben we hulp nodig.’
1 In 2007 groeide wereldwijd de PV cellen productie met 50% tot 3700 MW, het totaal opgestelde vermogen is nu 10.000 MW. De geschatte omzet in 2007 was: €20 miljard
4
‘Elektrisch varen leeft enorm, dat biedt nieuwe kansen voor ons. Wij willen een nieuw ontwerp maken met PV geïntegreerd zodat het een aantrekkelijke en grotendeels autonoom vaartuig wordt. Als NHL en het kennisnetwerk daarbij kan helpen, is dat erg waardevol.’ ‘Samenwerking om de mogelijkheden van speciaal ontworpen PV-boten te onderzoeken, is voor ons belangrijk.’ ‘We hebben behoefte aan een mooie integrale oplossing voor PV-toepassing in onze watersystemen, maar er is in Friesland niemand die dat goed kan.’ ‘Wij passen LED-technologie toe voor ontsmettingsdoeleinden in onder andere de tuinbouw. We werken bijvoorbeeld aan een LED-toepassing waarmee de medewerkers hun gereedschappen voortdurend steriel houden. De lichtinstraling in een kas is voldoende om PV te gebruiken als mobiele, persoonsgebonden, energiebron. Wij hebben geen kennis over PV en zoeken ontwikkelaars die hier wel over beschikken, om samen een geïntegreerd ontwerp te maken.‘
‘In de vakliteratuur staan regelmatig verhalen over gekromde PV-panelen, die flexibel in ons product gevormd kunnen worden. In werkelijkheid kunnen we deze technologie echter nergens bemachtigen. Het lijkt erop dat ons netwerk niet goed is, of dat we te klein zijn om serieus genomen te worden door grote leveranciers. Kan het project PV embedded ons helpen om deze flexibele panelen daadwerkelijk toe te passen?’ ‘Bij onze huidige PV-systemen moeten we handmatig alle componenten aan elkaar verbinden tijdens de installatie. Om geld en tijd te besparen, hebben we behoefte aan een geïntegreerd ‘plug and play’ energiesysteem, waarbij zonnepaneel, accu en regeling als een geheel zijn verbonden. Dit scheelt montagetijd en biedt kansen op nieuwe markten, zoals in landen waar geen energienet aanwezig is’.
‘Ik doe al heel veel met productontwerp in Friesland. Het is alleen erg duur om van idee naar serieproductie te komen. Bovendien is het soms moeilijk om de juiste mensen te vinden. Ik ben dus eigenlijk op zoek naar een kenniskring op dit gebied. En een heleboel van mijn concurrenten zijn dat volgens mij ook…’ ‘PV biedt geweldige economische en ecologische voordelen, maar we hebben moeite om dit aan de man te brengen. Wij weten alles van PV, maar niets van de toepassingen waarin deze gebruikt gaan worden. Wij willen graag dat er een netwerk van bedrijven ontstaat, waarbij wij onze kennis rond PV-energiesystemen kunnen koppelen aan de behoeften van de leveranciers van producten. Als we deze expertise aan elkaar koppelen kunnen we samen de markt voor PV producten verder ontwikkelen.’ ‘Wij ontwikkelen en onderhouden kleinschalige waterzuiveringssystemen voor de individuele behandeling van afvalwater (IBA). In combinatie met PV kunnen ook niet op het net elektriciteitsnet aangesloten percelen voorzien worden van een IBA-systeem. Onze nieuwste ontwikkeling is een systeem met membraanfiltratie, in dit ontwerp willen wij PV integreren. Ondersteuning vanuit het PV-veld is hierbij zeer welkom.’
5
2. Ambities en doelstellingen De toepassing van PV-technologie is zeer breed. De focus van dit RAAK-project betreft de ontwikkeling van geïntegreerde PV-systemen die worden ingepast in bestaande of nieuwe systemen of producten. De project titel PV Embedded verwoordt de keus voor integratie van systemen, maar staat ook voor de inbedding van PV-technologie in de noordelijke regio.
Ambities voor bedrijven, hogeschool, kennisinstellingen en de regio Ambities voor de deelnemende bedrijven • De deelnemende bedrijven vergroten hun technische kennis met betrekking tot de toepassing van PV in hun producten. • De deelnemende bedrijven vergroten hun kennis met betrekking tot de succesvolle commercialisering en vermarkting van hun innovatieve PV-producten. • De deelnemende bedrijven worden onderdeel van een dynamisch netwerk van partijen die elkaar helpen om succesvolle PV-toepassingen te realiseren.
Ambities voor de NHL • De NHL ontwikkelt zich tot hotspot waar partijen die bezig zijn met PV-technologie technologie en kennis, elkaar vinden en elkaar versterken. • De NHL wordt dé hogeschool waar studenten naartoe gaan die willen werken aan de ontwikkeling van PV producten. • De NHL wordt hét kenniscentrum waar bedrijven uit Noord Nederland terecht kunnen met vragen in relatie tot de ontwikkeling van PV-toepassingen.
Ambities voor andere kennisinstellingen • Het Cartesius Instituut namens de drie technische universiteiten, Hanze Hogeschool en Syntens maken deel uit van een inspirerend netwerk in Noord Nederland met betrekking tot innovatieve toepassing van PV-technologie. • Fryseps, op termijn opgaande in de Northern Solar Alliance, vormt een bruisend kenniscentrum rond de ontwikkeling en toepassing van PV-technologie. • Doordat binnen het RAAK-project partijen op een praktische en aansprekende manier met elkaar zullen werken aan de ontwikkeling van radicaal nieuwe PVtoepassingen, zal het project dienen als aanjager van meer diepgaande kennisontwikkeling op het gebied van PV-toepassingen.
6
Ambities voor de Noordelijke regio • De Noordelijke regio wordt hét gebied in Nederland waar toepassingen rond duurzame energie worden ontwikkeld. • De Noordelijke regio wordt hét gebied waar bedrijven naartoe zullen trekken om in samenwerking met andere bedrijven, kennispartijen en overheid commercieel succesvolle productinnovaties te ontwikkelen. • De Noordelijke regio wordt hét gebied in Nederland waar aansprekende voorbeeldprojecten worden gerealiseerd waarin de toepassing van PV-technologie op een overtuigende manier wordt aangetoond.
Doelen voor bedrijven, hogeschool, kennisinstellingen en de regio Doelen voor bedrijven 1. Explicitering van de benodigde technologische kennis om PV-producten succesvol te ontwikkelen (rapportage). 2. Explicitering van de benodigde economische kennis om PV-technologie succesvol te commercialiseren (rapportage). 3. Realisatie van een bruisend netwerk van PV-gerelateerde bedrijven, kennisinstellingen en overheidinstellingen, die elkaar op regelmatige basis ontmoeten. 4. Ontwikkeling van drie tot tien (technisch en educatief) succesvolle PV-demonstratieproducten. De producten zijn in eerste instantie niet gericht op korte termijn commercieel succes, maar op het opdoen van kennis en ervaring tijdens de ontwikkeling. De demonstratie vindt plaats tijdens dit RAAK-project. 5. Naast de vijf demonstratietoepassingen wordt er gestreefd naar het op gang brengen van de ontwikkeling van minimaal 15 uitvoerbare toepassingen. Deze worden buiten het project uitgevoerd, op eigen kracht en risico van de bedrijven. De verwachting is dat de oplevering plaatsvindt na afronding van het RAAKproject. 6. Beschikbaarheid van een handboek PV-applicaties (fysiek of digitaal) waarin op toegankelijke wijze stap voor stap wordt toegelicht wat er komt kijken bij de succesvolle ontwikkeling van een PV-product. (Werk-
titel: ‘Hoe ontwikkel ik zelf een nieuw PV-product’ / ‘PV-applicaties voor Dummies’).
Doelen voor NHL • Het beschrijven en overdraagbaar maken van de innovatie-ervaringen om daarmee de kennis bij de NHL met betrekking tot PV-gerelateerde innovatie te vergroten en te borgen. • Opbouwen van nieuw curriculum rond kennis om PV-toepassingen te ontwikkelen (bijvoorbeeld accutechnologie, regeltechniek, inpassing in producten, voor- en nadelen van diverse soorten PV-technologie etc.). • Opbouwen van een actief kennisnetwerk rond de ontwikkeling van PV-applicaties, bestaande uit minimaal 3 kennisinstellingen en 50 bedrijven, die elkaar ook na afronding van het project minimaal 2 maal per jaar ontmoeten en gezamenlijk werken aan de realisatie van andere onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten.
Doelen voor overige kennisinstellingen • Vertalen en delen van reeds bestaande kennis rond PV-applicaties, en deze toegankelijk maken voor de NHL en de betrokken bedrijven middels lezingen. Het leveren van een bijdrage aan het handboek PV-applicaties. • In gang zetten van één promotieonderzoek bij het Cartesius Instituut, vertegenwoordigd door één van de drie technische universiteiten, in samenwerking met de NHL. Onderwerp van het onderzoek betreft het industrieel ontwerpproces van PV-applicaties. • Realisatie van vervolgproject waarin het tweede deel van dit promotieonderzoek zal kunnen plaatsvinden. Doelen voor de regio • De uitvoering van dit RAAK-project vormt een belangrijke stap binnen de succesvolle uitbouw van de Fryseps samenwerking naar de Northern Solar Alliance. • De regio profileert zich verder als de regio waar baanbrekende PV-applicaties worden ontwikkeld. • De uitvoering van dit RAAK-project draagt er aan bij dat minimaal twee PV-gerelateerde bedrijven zich nieuw zullen vestigen in de Noordelijke regio.
Figuur: Voorbeelden van innovatieve toepassingen van PVtechnologie
7
4. Uitvoering Het kenmerkende van dit project (en vergelijkbare innovatieprojecten) is dat er een technologie is die ingezet kan worden op toepassingen die nog ‘ontdekt’ moeten worden. Het netwerk is hierbij enerzijds gericht op het genereren van toepassingsideeën en anderzijds op het verhogen van de kennis van-, en de inzichten in de toepassingsmogelijkheden. Vanuit de startgroep van betrokken bedrijven is inmiddels een aantal toepassingen
bedacht. Naast het genereren van nieuwe toepassingsideeën gaat het om het combineren van deskundigheden om tot succesvolle projectontwikkeling te komen. Het kenmerkende van de doelgroep is dat vrijwel geen van de deelnemers de technische en commerciële aspecten van de PV-toepassing geheel kan doorgronden. Men moet samenwerken om tot succes te komen, en ziet dit project als een goede manier om dat te realiseren.
Het project is verdeeld over 3 sporen, die verdeeld zijn over 9 verschillende werkpakketten. De 3 sporen zijn gericht op praktijkgerichte productontwikkeling, op onderzoek en op de organisatie van het project. Spoor 1 betreft het praktijkspoor, waarbinnen in nauwe samenwerking met de betrokken bedrijven wordt gewerkt aan onderzoek en ontwikkeling aan fysieke demonstrators. De ontwikkeling van deze demonstrators dient niet zozeer als commercieel korte termijn doel, maar als leerproces voor alle betrokken partijen om te ervaren wat er komt kijken bij het succesvol toepassen van PV-technologie in nieuwe producten en systemen. Het praktijkspoor is verdeeld over de werkpakketten 1 t/m 4. Het tweede spoor betreft het onderzoeksspoor. Hierbinnen wordt op een meer analytische wijze gekeken naar de ontwikkelingen binnen het praktijkspoor, en worden de generieke vragen en ervaringen vastgelegd en vertaald naar onderwijsmateriaal voor studenten en bedrijven. Het onderzoeksspoor vindt plaats in werkpakket 5 t/m 7. Het derde spoor betreft het organisatiespoor. In werkpakket 8 wordt het netwerk rond de partners uitgebouwd en de communicatie rond het project gecoördineerd. Werkpakket 9 betreft het projectmanagement, waarbinnen wordt gestuurd op proces en financiën.
2
Enkele ideeën voor mogelijke toepassingen zijn:
Een commerciële versie van een zonneboot, als logisch vervolg op de Solar Challenge. Deze boot heeft een elektrische aandrijving met relatief geringe accucapaciteit, die in normale omstandigheden zonnepanelen als enige energiebron gebruikt.
8
Bijna 2 miljard mensen op deze planeet hebben geen toegang tot schoon drinkwater. Een aantal Nederlandse bedrijven is daarom op dit moment bezig met de ontwikkeling van mobiele waterzuiveringsinstallaties, die in afgelegen gebieden zonder voorzieningen, de bevolking van schoon drinkwater kunnen voorzien. Toevoeging van een zonnepaneel aan dergelijke installaties kan de inzetbaarheid van deze systemen vergroten.
Zonnestroom is op dit moment een factor 2 duurder dan stroom uit fossiele bronnen. De helft van de totale kosten van dakgeplaatste zonnepanelen vloeit voort uit installatiekosten. Een drastische reductie in deze kosten door ontwikkeling van dakbedekking met geïntegreerde zonnecellen kan enorm prijsvoordeel opleveren.
Een aanzienlijk deel van de consumentenelektronica wordt gebruikt op plaatsen waar geen netstroom aanwezig is. Het op verantwoorde en esthetische wijze gebruiken van zonneceltechnologie biedt hier veel toegevoegde waarde.
Werkpakket 1: Vraagarticulatie bedrijven In WP1 worden door middel van workshops en bilateraal overleg de vragen en knelpunten bij de bedrijven in kaart gebracht. Dit kan zaken op technisch, commercieel of organisatorisch gebied betreffen. Het resultaat van WP1 is een goed onderbouwde vraag van de bedrijven. De verwachting is dat er een verdeling per domein naar voren zal komen. Hierbij wordt gedacht aan een cluster vanuit de jachtbouw (gerelateerd aan het Kenniscentrum Jachtbouw van de NHL), een cluster vanuit de installateursbranche (onder andere rond het DuTef initiatief) en een cluster vanuit de ontwikkeling van consumentenproducten en bijzondere applicaties (voortbouwend op de Fryseps samenwerking). Afhankelijk van de ontwikkeling tijdens de eerste fase van het project, kan deze verdeling worden aangepast aan actuele ontwikkelingen. Werkpakket 2 A,B,C: Doelvinding per cluster In WP2 wordt per cluster gewerkt aan een doelvindingstraject, waarbij meer diepgaand wordt ingegaan op PV-gerelateerde vragen. Hierbij kan worden gedacht aan een verdeling over verschillende soorten PV-technologie (variërend qua kostprijs, materiaaleigenschappen en bijbehorende rendementen), verschillende toepassingsmo-
gelijkheden waar deze technologieën al of niet geschikt voor zijn, en verschillende soorten gebruikers die elk eigen specifieke wensen hebben. Het doelvindingstraject wordt door de drie afzonderlijke groepen doorlopen, waarbij elk van deze groepen uiteindelijk een keuze maakt voor één of meer demonstratorproducten. Werkpakket 3 A,B,C. Demonstrator ontwikkeling In WP 3 worden binnen elk van de drie clusters één of meer demonstratorproducten ontwikkeld, onder andere binnen onderwijsprojecten en afstudeerprojecten van de NHL en in samenwerking met afstudeerders en de promovendus. In totaal worden zo binnen het project 3 of meer demonstrators ontwikkeld. De ontwikkelde producten of systemen dienen geen commercieel doel, maar functioneren als leerobject voor de betrokken bedrijven, om te ontdekken wat er komt kijken bij het succesvol ontwikkelen van PV-gerelateerde producten. De status van de resulterende demonstrators hangt af van de complexiteit van de geselecteerde producten. Bij een eenvoudig product kan een goed werkende prototype worden opgeleverd, terwijl bij een complex product wellicht zal worden volstaan met berekeningen en een schaalmodel. Werkpakket 4: Aanzet tot vervolgprojecten Dit werkpakket valt formeel gezien buiten het RAAKproject, maar is voor de bedrijven een belangrijk aandachtspunt, namelijk het in gang zetten van commerciële ontwikkel- en implementatieprojecten. Het impliciete doel van het RAAK-project is dat de partijen, door intensief met elkaar en met de betrokken kennisinstellingen samen te werken, concrete kansen signaleren, die ze op eigen kracht of binnen een nieuw op te bouwen project zullen realiseren. Samen met Syntens wordt ondersteuning verleend om subsidieregelingen of andere hulp in beeld te brengen ten behoeve van deze vervolgprojecten. Werkpakket 5: Onderzoeksvraagstelling In werkpakket 5 zal op basis van de vragen van de bedrijven zoals vastgesteld in het praktijkspoor (WP1 t/m 3), worden bepaald wat de eventuele ontbrekende methodische, technologische of organisatorische kennis is. Resultaat van dit werkpakket is de onderzoeksaanpak zoals toegepast in WP6, waarin de manier wordt
9
4. Organisatie en financiën wijze stap voor stap wordt toegelicht wat er komt kijken bij de succesvolle ontwikkeling van een PV-product. Een andere optie is de ontwikkeling van een toegankelijke website waar men stap voor stap kan bepalen wat er komt kijken bij het ontwikkelen van PV-gerelateerde producten. In overleg met betrokken actoren zal een relevante manier worden bepaald om de opgedane kennis te borgen en toegankelijk te maken voor bedrijven en studenten.
vastgesteld waarop de projecten in het praktijkspoor zullen worden geanalyseerd. Bij WP6 en WP7 zullen het van de NHL, en de promovendus van de TU Delft een belangrijke rol spelen. Werkpakket 6: Generieke analyse PV-applicaties WP6 loopt parallel aan de uitvoering van het praktijkspoor (WP 1 t/m 3), en richt zich op de meer beschouwende en analytische kant van de projecten. Binnen dit werkpakket worden als het ware de meer abstracte en generieke leerervaringen uit de drie praktijkprojecten gedestilleerd. Dit werkpakket heeft een meer toegepast wetenschappelijk karakter, en zorgt ervoor dat de impliciete kennis die in het praktijkspoor wordt opgebouwd, expliciet kan worden gemaakt en goed zal worden beschreven en gedocumenteerd. Het resultaat van dit werkpakket is een analyse van de kritische succes- en faalfactoren bij de toepassing van PV-technologie in producten, vastgelegd in de vorm van een compacte rapportage.
Werkpakket 8: Netwerk en disseminatie WP8 loopt gedurende het hele project door, en richt zich op het betrekken van een grote groep bedrijven en andere actoren rond het thema PV-ontwikkeling. De verwachting is dat dit werkpakket een bijdrage levert aan de ontwikkeling van de Fryseps samenwerking tot de Northern Solar Alliance, waar op dit moment aan wordt gewerkt. De activiteiten van dit werkpakket vinden plaats in de vorm van workshops, lezingen en seminars waarbij een breed netwerk van partijen bij het project wordt betrokken. Het streven is dat er na afronding van het RAAK-project een levensvatbaar netwerk van bedrijven en kennisinstellingen rond het thema is gevormd.
Werkpakket 7: Ontwikkeling educatiemateriaal Op basis van de uitkomsten van de demonstratorprojecten, en de resultaten van de generieke analyse in WP6, zal de opgedane kennis en ervaring in WP7 op een toegankelijke manier worden vastgelegd. Op dit moment wordt gedacht aan een handboek PV-applicaties (werktitel: ‘Hoe ontwikkel ik zelf een nieuw PV product’ / ‘PV-applicaties voor Dummies’) waarin op toegankelijke
Werkpakket 9: projectleiding WP9 is verantwoordelijk voor de procesvoortgang en financiële rapportage van het project. In het volgende hoofdstuk is beschreven hoe de projectleiding zal plaatsvinden, en wie verantwoordelijk is voor welk werkpakket.
Het project wordt geleid door de penvoerder; de NHL. Deze overlegt met de stuurgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de NHL, de TU Delft, het Cartesius Instituut en een vertegenwoordiger van samenwerkingsverband Fryseps namens de bedrijven. Alle betrokken bedrijven hebben plaats in een advisory board die valt onder het Fryseps samenwerkingsverband. De verschillende werkpakketten staan elk onder leiding van een werkpakketleider, die verantwoordelijk is voor het aansturen van de activiteiten binnen dat werkpakket. De werkpakketleiders rapporteren aan de penvoerder, die rapporteert aan de stuurgroep. De penvoerder van het project is lector ir. Peter Joore van de NHL. Hij is verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding van het project en stuurt hiertoe de verschillende WP-leiders aan.
Advisory Board
Stuurgroep
Penvoerder NHL
WP 1 NHL
WP 2 NHL / Synens
WP 3 Bedrijven
WP 4 Bedrijven
Het consortium vraagt RAAK-SIA € 299.000,- subsidie voor het project met een totale kostenomvang van € 462.370,-. Co-financiers zijn Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, het Cartesius Instituut namens de drie technische universiteiten, de Hanze Hogeschool Groningen en Syntens. Deze subsidie kan alleen door de betrokken kennisinstellingen worden besteed. Deelne-
WP 5 Cartesius/ 3 TU’s
WP 6 Cartesius/ 3 TU’s
WP 7 NHL/ Cartesius
WP 8 Syntens/ NHL
WP 9 NHL
mende bedrijven leveren een ‘in kind’ bijdrage aan het project in de vorm van uren en andere inspanning die aan het onderwerp worden besteed. Met de bedrijven en andere deelnemers worden na de projecthonorering door RAAK-SIA afspraken gemaakt over de concrete activiteiten en wederzijdse verplichtingen.
Organisatie
Onderzoek
Praktijk
Figuur: Opbouw en verdeling van het RAAK-project.
10
WP 1-A Vraagarticulatie Bedrijven
WP 5 Onderzoeksvraagstelling
WP 2-A Doelvinding Domein 1
WP 2-A Demonstrator Domein 1
WP 2-B Doelvinding Domein 2
WP 2-B Demonstrator Domein 2
WP 2-C Doelvinding Domein 3
WP 2-C Demonstrator Domein 3
WP 6 Generieke Analyse PV Applicaties
WP 8-Netwerk / Disseminatie WP 9-Projectleiding
Het project heeft een looptijd van 24 maanden. De activiteiten zijn gepland voor een periode van 22 maanden, met een uitloop van 2 maanden. WP 4 Aanzet Vervolg Projecten
WP 7 Ontwikkeling Educatiemateriaal
Werkpakket
Budget (e)
Startdatum
Einddatum
WP1
28
1 januari 2009
1 mei 2009
WP2
58
1 mei 2009
1 september 2009
WP3
145
1 oktober 2009
1 juni 2010
WP4
7
1 juni 2010
1 december 2010
WP5
57
1 februari 2009
1 juni 2009
WP6
82
1 juni 2009
1 juni 2010
WP7
68
1 juni 2010
1 november 2010
WP8
9
1 februari 2009
1 november 2010
WP9
8
1 februari 2009
1 november 2010
Totaal
462
1 januari 2009
1 januari 2011
11
Contact NHL Hogeschool Lectoraat Open Innovatie ir. J.P. Joore Postbus 1080 8900 CB Leeuwarden 058 251 1526
[email protected]
12
