P U B L I S C O P I E
FAIRTRADEBIJLAGE
WEEK VAN DE FAIR TRADE
VAN 1 TOT 11 OKTOBER 2014 GA VOOR FAIR TRADE!
WWW.WEEKVANDEFAIRTRADE.BE
Ga voor fair trade!
Op 1 oktober start de dertiende editie van de Week van de Fair Trade. Tien dagen lang zijn alle ogen in heel België gericht op fair trade en fairtradeproducten.
D
e week van de Fair Trade is de ideale gelegenheid om de balans op te maken. Hoe fair kopen wij? Van welke producten vinden we ook een eerlijke variant in onze winkelrekken? Bestaan er ook fairtradeproducten van bij ons?
Eerlijke handel… Eerlijke handel, biologische landbouw, lokale productie, energietransitie: duurzame economische ontwikkeling zit in de lift. Als consument hechten we steeds meer belang aan de sociale en ecologische productieomstandigheden van de goederen die we kopen. Het is de fairtradesector die hierin een voortrekkersrol speelt. Momenteel klinkt fair trade voor 85% van de Belgen bekend in de oren, terwijl 54% van de consumenten jaarlijks minstens één eerlijk product in zijn winkelmand legt. Toch kunnen we samen nog beter doen. De toekomst van eerlijke handel ligt in onze handen. Door het kopen van een fairtradeproduct gebruiken we onze macht om op te komen voor een meer rechtvaardige wereldhandel en verbeteren we de levensomstandigheden van de kleine producenten aan het andere eind van de wereld.
Jij doet toch ook mee? Tijdens de Week van de Fair Trade worden in heel België leuke activiteiten opgezet die mensen motiveren om voor eerlijke handel te kiezen. Zelf een eerlijk sapje trappen met een fiets, een wandeling langs ‘eerlijke’ winkels, een fairtradeontbijt, een degustatie van eerlijke producten… het zijn slechts enkele voorbeelden van de geplande acties! Op de kalender achterin deze bijlage of op de website www.weekvandefairtrade.be vind je zeker een activiteit die je leuk vindt. Ga voor Fair Trade en maak mee het verschil! De Week van de Fair Trade is een initiatief van het Trade for Development Centre van BTC, het Belgisch Ontwikkelingsagentschap. We promoten fair trade en duurzame handel en verbeteren de markttoegang van micro-, kleine en middelgrote ondernemingen in het Zuiden. Voor de Week van de Fair Trade werken we samen met de belangrijkste Belgische fairtradespelers.
… een sector in beweging
De gebruikte cijfers komen uit een opiniepeiling van het Trade for Development Centre, een programma van het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC), uitgevoerd in juli 2014.
Hoewel eerlijke handel nog vaak met koffie en chocolade wordt geassocieerd, is fair trade veel meer dan dat. Originele en kwaliteitsvolle producten, daar draait het om: we kennen allemaal de fairtradebananen, maar wat dacht je van eerlijke condooms, juwelen, smartphones of wodka? Daarnaast beginnen ook fairtradeproducten van Europese producenten onze winkelrekken te veroveren. Tegenwoordig bestaat er van onder andere melk, Griekse tapenade, Luikse siroop en confituur ook een eerlijke variant afkomstig uit het Noorden. En ook in de toeristische sector heeft fair trade zijn intrede niet gemist.
Deze publiscopie is een realisatie van Roularta Publishing voor BTC, Trade for Development Centre, Hoogstraat 147, 1000 Brussel. Tel: 02 505 19 35. Verantwoordelijke uitgever: S. Van Iseghem Redactionele inhoud: Laurence D’Hondt en het Trade for Development Centre Vertaler: Marina Verhoeven. Coördinatie: C. Specen-Berry. Reclameregie: Roularta Media (Zellik). Tel: 02 467 58 82.
Ga voor fair trade!
Zalig, zondig en eerlijk Een borrel, een juweel, een condoom: fair trade heeft zich in elke zin bevrijd. De tijd is voorbij dat je voor het kopen van fairtradeproducten naar een gespecialiseerde, sombere winkel moest gaan, waar alleen een overtuigd publiek kwam dat met plezier meer betaalde voor producten die bijdroegen aan een rechtvaardigere wereld. Voortaan is fair trade ook smullen van een ijsje, mooie juwelen dragen en je zintuigen ‘eerlijk’ laten prikkelen. Iedereen kent het merk Ben & Jerry’s. Toen de twee broers in 1978 ijs begonnen te verkopen, stond eerlijke handel nog in de kinderschoenen. Als voorbode van een bewustzijn dat nog moest komen, maakten Ben & Jerry’s al heel vroeg duidelijk dat ze met kwaliteitsproducten wilden werken die respect voor het milieu combineerden met menswaardige arbeidsomstandigheden. Zo kwamen ze vanzelf uit bij eerlijke handel. Hun fairtradeverhaal begon bij koffie, daarna volgden vanille en cacao. Stuk voor stuk landbouwsectoren die gevoelig zijn voor onrechtvaardige arbeidsomstandigheden. Dit Amerikaanse verhaal toont aan dat internationaal succes perfect kan samengaan met respect voor kleine producenten en traditionele teeltwijzen. Kinderen mogen dus met volle teugen genieten van een eerlijk ijsje, en ook vrouwen kunnen zich nu een sensueel en… eerlijk plezier gunnen. De ringen, armbanden en andere juwelen van de jonge ontwerpster An Kindermans zijn fijn, elegant en sober. Ze koppelen klassiek aan originaliteit en moeten niet onderdoen voor ‘gewone’ ringen, armbanden en andere juwelen. Het enige verschil is dat An haar creativiteit enkel de vrije
Eerlijke voorbehoedsmiddelen ® French Letter Condoms
loop laat met goud dat wordt gewonnen in eerlijke omstandigheden. De ontwerpster sloot een licentieovereenkomst met Max Havelaar en mag haar creaties voortaan stempelen met het Fairtrade label. Liefhebbers kunnen nu genieten van een juweel waarvan het goud niet gewonnen is met behulp van kwik of in volstrekt mensonwaardige omstandigheden voor de gouddelvers. Het juweel kan daardoor alleen maar aan glans winnen! Je kan de dag voortaan ook ‘eerlijk’ afsluiten. Wie ‘s avonds zin heeft in een borrel kan nippen aan een FAIR Quinoa Vodka. Franse distillateurs en boeren uit de Andes hebben na lang zoeken en beraadslagen samen deze unieke wodka gecreëerd die zijn bijzondere en zeer gewaardeerde smaak dankt aan de quinoa. Ook de FAIR Rum moet niets inboeten aan smaak of sterkte, aangezien hij wordt gemaakt van rietsuiker die met respect voor de traditionele landbouwmethodes werd geteeld. Deze vijf jaar oude FAIR Rum, gerijpt op eikenhouten vaten, laat wie hem drinkt genieten van zijn zeldzame en diepe aroma’s. Fair trade kan ook een intieme keuze worden. De condooms van Fair Deal Trading worden in Duitsland gemaakt van latex afkomstig van een FSC-gecertificeerde rubberplantage in het zuiden van India. Zij garanderen dat ze de oogstarbeiders een eerlijk loon krijgen en dat ze CO2-neutraal werken. Zo wordt fair trade synoniem voor intiem en sensueel plezier en laat het definitief zijn ernstige imago achter zich.
Mondiaal succes gaat perfect samen met fair trade ® Ben & Jerry's
Eerlijke wodka gemaakt van quinoa uit de Andes ® Fair Spirits
Eerlijke handel is niet langer alleen een zaak van het Zuiden Vanaf nu kan je in de winkel ook eerlijke producten kopen van landbouw uit het Noorden: Luikse siroop, kruisbessenconfituur, Griekse tapenade, anti-maffia pasta… De Europese klanten willen ook ‘hun’ boeren ondersteunen in het kader van eerlijke handel. Moet eerlijke handel zich beperken tot producten uit landen in het Zuiden? De discussie is niet nieuw. Sommigen, zoals de bekende organisatie Max Havelaar, vinden dat fair trade, als belangrijk instrument bij armoedebestrijding, gereserveerd moet blijven voor de meest kansarmen in het Zuiden. Alleen dan kan het zijn volledige slagkracht behouden. Anderen, ongeveer 54% van de Belgen volgens een peiling van het Trade for Development Centre, zijn van mening dat de fairtradebenadering mag worden uitgebreid tot kleine producenten uit het Noorden die het ook heel moeilijk hebben. Intussen hebben de feiten de discussie ingehaald: fairtradeproducten uit het Noorden beginnen de markt te veroveren. Een van de gebeurtenissen die deze evolutie in gang zette, was de woede van de melkproducenten in 2009. Toen het een aantal boeren te veel werd dat ze hun melk 10% onder de kostprijs moesten verkopen, loosden ze duizenden liters melk op de velden. Een schokkende media-actie die de samenleving wakker schudde en de aanzet was tot de oprichting van Fairebel, het eerste Belgische solidaire label voor melk. Fairebel garandeert de producenten per liter melk 10 cent bovenop de marktprijs. Even later verenigden de Biosano-winkels zich met de coöperatie Biomelk om ook een ‘eerlijke’ melk op de markt te brengen: Biodia. Ook in andere Europese landen werden gelijkaardige initiatieven genomen, maar in Frankrijk waren ze het talrijkst. Zo verkoopt het Franse fairtradebedrijf Ethiquable onder het label Paysans d’Ici een assortiment (h)eerlijke Franse landbouwproducten. Tientallen kleine producenten nemen er aan deel en het initiatief kreeg de steun van het machtige boerensyndicaat Confédération paysanne.
Noord-Noorddimensie van eerlijke handel een boost geven. De Oxfam-Wereldwinkels verkopen nu vier Europese fairtradeproducten waaronder twee Belgische. Luikse siroop is een uniek product dat ontstond in een tijdperk waarin suiker zeldzaam was en er andere manieren moesten worden gevonden om de siroop het hele jaar door te bewaren. De siroop wordt gemaakt met appels en peren uit de streek en heeft een lange maar strikt getimede kooktijd nodig. Het tweede Belgische product is kruisbessenjam. Kruisbessen groeien aan kleine struiken die inheems zijn in onze streken.
Eerlijke Luikse siroop - ® Ethiquable
De overige producten zijn tapenades op basis van Kalamataolijven uit Griekenland, meer bepaald van het eiland Evia. Deze olijven uit de bergen hebben het aroma van de sinaasappelbomen die in hun nabijheid groeien en worden natuurlijk bemest door de geiten die in de olijfgaarden grazen. Ten slotte is er de Italiaanse ‘anti-maffia pasta’ die media-aandacht kreeg door zijn ethische dimensie: de fairtradeorganisatie Solidale Italiano verkoopt immers producten verbouwd op in beslag genomen gronden van de maffia…
Ook Griekse tapenades dragen het fairtradelabel - ® Ethiquable
Ook in België groeide het aanbod aan eerlijke producten uit eigen land. De vereniging Boeren uit het Noorden biedt momenteel een aantal bieren aan, terwijl Ethiquable het netwerk van Oxfam-Wereldwinkels koos om zijn nieuwe gamma Europese fairtradeproducten te verkopen op de Belgische markt. Dit gamma, dat de naam Terra Etica kreeg, wil de
Fairtradeproducten van Franse boerencoöperaties - ® Ethiquable
Ga voor fair trade!
Toerisme in tijden van eerlijke handel Het boeken van een toeristische reis kan het moment zijn om een ethische keuze te maken. Een keuze die respect voor natuur en cultuur laat samengaan met een eerlijker verdeling van de inkomsten uit het toerisme. Het aanbod van deze nieuwe vorm van toerisme wordt steeds groter. Een overzicht van een sector in volle groei. Eerlijke handel is ondertussen een ingeburgerd begrip. Het is al lang meer dan dat ene rek met koffie en thee in de supermarkt, want ook daar zijn fairtradeproducten inmiddels heel gewoon. Voor de meeste mensen staat het begrip eerlijke handel garant voor meer respect voor het milieu en de arbeidsomstandigheden van kleine producenten. Iedereen begrijpt wat er wordt bedoeld, de term is algemeen aanvaard. Het concept ‘eerlijk’ wordt ook gebruikt in andere sectoren zoals artisanale producten of textielwaren, maar in de reissector is zijn opgang het opmerkelijkst en ook veel recenter. Sinds enkele jaren kan je een reis boeken die kadert in wat over het algemeen ‘verantwoord toerisme’ wordt genoemd. Het basisprincipe blijft hetzelfde: de toerist kiest om het product, in dit geval een reis, te ‘consumeren’ met
Leren vissen op het Ahémémeer in Benin - ® TDC
respect voor de plaatselijke bevolking en haar natuurlijk, sociaal en cultureel milieu.
Een variabele definitie Afhankelijk van welk aspect van de reis wordt benadrukt, krijgt ‘verantwoord en duurzaam toerisme’ verschillende benamingen. Het wordt ‘ecotoerisme’ genoemd als de reis vooral is toegespitst op natuur en milieu, ‘eerlijk toerisme’ als het accent meer ligt op de rechtvaardige vergoeding van de gastgemeenschappen en ‘solidair of gemeenschapstoerisme’ als vooral het respect voor de lokale cultuur wordt benadrukt. ‘Verantwoord toerisme’ is een nieuw terrein dat steeds professioneler wordt, ook al verwart het grote publiek het vaak nog met vrijwilligersvakanties in ontwikkelingslanden waarbij de vrijwilligers gezamenlijk in een project werken dat de lokale gemeenschap ten goede komt. Om een einde te maken aan de verwarring, vergroot het platform Altervoyages zijn communicatie-inspanningen. Het platform legt uit wat ‘duurzaam toerisme’ precies is en welke de basisprincipes hiervan zijn: een rechtstreekse en eerlijke samenwerking tussen de partners uit het Noorden en het Zuiden, de actieve en autonome deelname van de lokale gemeenschappen aan de uitwerking
Ga voor fair trade!
en het beheer van de toeristische activiteiten, een eerlijke vergoeding voor het werk van de gastgemeenschappen en, ten slotte, respect voor de natuurlijke rijkdommen en het cultureel erfgoed. Zo zal van een ‘duurzame’ toerist onder andere worden verwacht dat hij in een woestijngebied niet meer water gebruikt dan nodig is en hij geen stukjes van een Romeins mozaïek in zijn rugzak stopt als hij deze toevallig ontdekt tijdens een wandeling aan de Middellandse Zee. De reisorganisatoren uit het Noorden waken er op hun beurt over dat de lokale gemeenschappen actief betrokken worden bij het onthaal van de toeristen en dat ze daar ook correct voor worden betaald. Zo ontstaat er een goede sfeer tussen de lokale bevolking en haar ‘gasten’ en ontmoeten de twee werelden elkaar op een respectvolle en positieve manier.
Benin, een pionier in ecotoerisme Een mooi en verhelderend voorbeeld is Eco-Bénin, dat al sinds 1999 actief is in het ‘eco-gemeenschapstoerisme’ en dus terecht een van de pionier-ngo’s op dit terrein mag worden genoemd. Eco-Bénin gebruikt ecotoerisme als een economische hefboom voor de ontwikkeling van de lokale gemeenschappen in regio’s waar de inkomsten die traditioneel uit de visvangst of de landbouw kwamen, verminderen of waar het natuurlijk of cultureel erfgoed wordt bedreigd. Eco-Bénin heeft een tiental initiatieven opgezet, verspreid over het hele land. Met de hulp van Franse, Duitse, Nederlandse, Belgische en Italiaanse ontwikkelingsorganisaties werden gîtes en ecolodges gebouwd, ook in gebieden waar weinig toeristen komen zoals de vissersdorpen
rond het Ahémé-meer. De reizigers verplaatsen zich zo veel mogelijk met het openbaar vervoer. De rode draad tussen deze projecten is echter het contact dat de toerist heeft met de plaatselijke bevolking, door bijvoorbeeld samen te vissen of te weven. Eco-Bénin kan dus maar bestaan dankzij de inspanningen van de lokale bevolking die dan ook terecht de vruchten plukt onder de vorm van vergoedingen voor verblijf en de verkoop van lokale producten zoals fonio (het oudste graangewas van Afrika) of artisanaat. Eco-Bénin probeert een deel van zijn inkomsten (10 tot 25%) te investeren in projecten voor de allerarmsten, zoals de bouw van latrines in de meest afgelegen dorpen en scholen. De organisatie biedt reizigers ook de kans om hun CO2-uitstoot als gevolg van hun reis naar Afrika te compenseren door wortelbomen te planten in de mangrove. Om de toeristen te overtuigen van de betrouwbaarheid van deze vorm van toerisme ondersteunt het Trade for Development Centre samen met EcoBénin en de Federatie van organisaties voor verantwoord en solidair toerisme van Benin* de invoering van een systeem van ‘certificaten voor eerlijk toerisme’ die worden toegekend aan de beste projecten. Het systeem is geïnspireerd op een Zuid-Afrikaans model. Benin is dus goed op weg om de koploper te worden van het ecotoerisme in Franstalig zwart Afrika. Een ander voorbeeld is Honeyguide Foundation. Deze Tanzaniaanse ngo werd in 2007 opgericht en wil via een ‘eerlijk’ partnerschap de natuurlijke rijkdommen beschermen en de levensomstandigheden van de lokale bevolking verbeteren. De
De olifanten migreren door het Noorden van Tanzania op zoek naar voedsel en water - ® Honeyguide Foundation
oprichters van de ngo droegen elk bij tot het project met hun eigen ervaring en kennis van de toeristische industrie en de natuurbescherming. Samen willen ze zoveel mogelijk toeristische bedrijven stimuleren om milieuvriendelijk te werken en toeristische projecten te ontwikkelen volgens de principes van het maatschappelijk verantwoord ondernemen. Honeyguide Foundation krijgt financiële hulp van het Trade For Development Centre om zijn expertise gedurende twee jaar in te zetten in de Enduiment Wildlife Management Area (EWMA), een van de beschermde en bewoonde gebieden die Tanzania in 1998 creëerde. In deze beschermde zone in het Longido-district, dicht bij de grens met Kenia, bevindt zich een belangrijke grensoverschrijdende migratiecorridor voor olifanten, ‘the Kitenden corridor’, die de ecosystemen van de Kilimanjaro verbindt met de Amboseli-regio. Voor de Afrikaanse olifanten is deze natuurlijke ‘autosnelweg’ van levensbelang. De ontplooiing van het toerisme zal een bron van inkomsten betekenen voor de lokale Masaï-bevolking. Heel concreet kunnen de Masaï-vrouwen ezels voor trektochten leveren, maar ook melk en water voor de overnachtingsplaatsen. De mannen kunnen dan weer worden gevraagd om als gids of bewaker te werken. Daarenboven zullen de inkomsten uit de toegangstickets tot het park toestaan om scholen te bouwen, de sanitaire infrastructuur te verbeteren, onderwijs voor meisjes te bevorderen… Deze financiële stimulans zal de lokale Masaïbevolking ertoe aanzetten de natuurlijke rijkdommen duurzaam te beheren. Dit win-win-model moet een inspiratiebron zijn voor andere beschermde zones in Tanzania zoals Rendulen en Burunge waar de ngo al klaarstaat om gelijkaardige initiatieven uit te bouwen.
Blijft de vraag wie er als ecotoerist wil reizen en tegen welke prijs Nu rest alleen nog de toeristen ervan te overtuigen met Eco-Bénin of Honeyguide Foundation op reis te gaan, want het concept van eerlijk toerisme is nog weinig bekend in het Noorden. Volgens een opiniepeiling van het Trade for Development Centre zegt slechts 34% van de Belgen het begrip verantwoord toerisme te kennen en heeft maar 17% al op deze manier gereisd. De belangrijkste motivatie om te kiezen voor een verantwoorde reis is het respect voor het milieu. Het behoud van de lokale cultuur is de tweede bekommernis, waarmee de economische levensvatbaarheid voor de inheemse bevolking op… de laatste plaats komt. Een merkwaardig detail: hoewel het milieu als eerste bezorgdheid wordt genoemd, wordt de compensatie van de CO2-uitstoot die de toerist veroorzaakt door zijn reis, met zeer veel terughoudendheid onthaald. Slechts 15% van de respondenten zegt bereid
Kennismaking met de lokale bevolking in Benin ® Eco-Bénin
Ontmoetingen met de Masaï-bevolking in Tanzania ® Honeyguide Foundation
te zijn 2% van de prijs van de reis te willen overmaken aan een organisatie die strijdt tegen de klimaatopwarming. De belangrijkste hinderpalen voor deze nieuwe vorm van toerisme zijn het gevoel te moeten inboeten op comfort en de veronderstelde meerprijs (twee verkeerde ideeën die moeten worden bestreden), maar er bestaat ook een zeker scepticisme tegenover de doeltreffendheid van de aanpak. Er rest dus nog veel bewustmakingswerk om meer reizigers te overtuigen. Momenteel voelt 20% van de ondervraagde personen zich aangetrokken tot reizen waarin ze nieuwe dingen ontdekken en een andere omgeving leren kennen, reizen waarin natuur, cultuur en het contact met de lokale bevolking centraal staan. Het komt er dus voor de verschillende actoren uit de sector, zoals overheden, ngo’s en ondernemingen, op aan beter te overleggen en zich te verenigen zodat reizigers geïnformeerd worden over het bestaan van dit soort reizen en het concept ‘verantwoord toerisme’ zichtbaarder is via labels, certificaten of charters. Precies om dit toerisme en zijn actoren bekend te maken bij het grote publiek werd het platform Altervoyages opgericht. www.ecobenin.org www.honeyguide.org www.altervoyages.org * Fédération Béninoise des Organisations du Tourisme Responsable et Solidaire (FBO-TRS)
Varen op het ritme van de lokale gemeenschap in Benin - ® BTC-Annelies Croon
Verantwoordelijk toerisme in Tanzania met respect voor de fauna - ® Honeyguide Foundation
Ga voor fair trade!
Eerlijk en slim: de Fairphone Het Nederlandse bedrijf Fairphone bracht dit jaar een tweede oplage van zijn smartphone op de markt, goed voor de productie van 35.000 exemplaren. Met dat succes profileert het bedrijf zich als pionier in de opkomende sector van de eerlijke elektronica. In 2013 nam een Nederlands bedrijf een ongezien initiatief in de telefoniesector. Het bracht een smartphone op de markt die zich een product van eerlijke handel mag noemen. Dat ging niet gemakkelijk, want tantaal, tin en wolfraam, de mineralen die nodig zijn voor de productie van mobiele telefoons, worden dikwijls gewonnen in conflictgebieden en in zeer moeilijke arbeidsomstandigheden. Na een zoektocht van enkele jaren slaagde het Nederlandse bedrijf Fairphone erin partners te vinden die wél begaan zijn met de arbeidsomstandigheden van de Afrikaanse mijnwerkers en de Chinese assemblagearbeiders. In 2013 bracht het bedrijf zijn eerste Fairphone op de markt. Het werd een succes. Amper drie weken nadat hij werd gelanceerd, hadden al meer dan 5.000 mensen de nieuwe smartphone online besteld. De klanten waren bereid vooraf 325 euro te betalen voor een toestel dat pas enkele maanden later zou worden geleverd, waardoor het bedrijf geen beroep hoefde te doen op grote investeerders. “De klanten deden niet zomaar een aankoop, ze stelden een ethische daad”, legt Bas van Abel, stichter en CEO van Fairphone, uit. De Fairphone ‘eerste generatie’ garandeerde de klant transparantie over de toeleveranciers en de gedetailleerde productiekosten. De samenwerking met de organisatie Conflict
Een eerlijke smartphone ® Fairphone
Free Tin Initiative toonde aan dat het tin in Zuid-Kivu was gewonnen in aanvaardbare omstandigheden voor de mijnwerkers. Door samen te werken met Solution For Hope kreeg men dan weer zekerheid dat het tantaal uit een vreedzame regio in het noorden van Katanga kwam. Fairphone koos voor de assemblage van zijn eerste oplage – 25.000 verkochte exemplaren – voor A’Hong, een Chinees bedrijf met fabrieken in Shenzen en Chongqing dat in hun ogen de beste garanties bood voor goede arbeidsomstandigheden. Een sociaal fonds voor zowel arbeiders als management moest mettertijd ook voor betere lonen zorgen.
De Fairphone: een product en gemeenschap De voordelen van de Fairphone bleven niet beperkt tot de arbeidsomstandigheden van de mijnwerkers of assemblagearbeiders, er was ook nagedacht over een smartphone die minder schadelijk was voor de gezondheid van de klanten. De elektromagnetische straling (SAR, of Specific Absorption Rate) van de Fairphone werd bewust relatief laag gehouden, met een gemiddelde waarde van 0,318 W/kg (de Wereldgezondheidsorganisatie legt de bovengrens op 2 W/kg voor hoofd en romp). “Er waren voor mij nog twee bijkomende redenen om voor een Fairphone te kiezen”, zegt klant Steven De Craen. “Enerzijds garandeert Fairphone dat defecte onderdelen zoals de batterij gemakkelijk kunnen worden vervangen en anderzijds beviel het idee mij dat we als klant bijdragen tot de verbetering van het product. Zo zijn we naast consument ook een betrokken partner”. En inderdaad, bij het ontwerp van de tweede generatie toestellen werd rekening gehouden met de opmerkingen van de eerste generatie klanten die zwakke punten hadden geïdentificeerd, zoals bijvoorbeeld de camera-functie. Het succes van de eerste Fairphone stimuleerde het Nederlandse bedrijf om in mei 2014 een tweede model uit te brengen. De klantenbasis was intussen uitgebreid tot 50.000 zodat het bedrijf besliste om 35.000 telefoons online te koop aan te bieden. De klanten-leden van de “Fairphone gemeenschap” konden hem als eerste bestellen. Dit model verschilt niet veel van het vorige, maar het Nederlandse bedrijf wil zich geleidelijk aan profileren in de sector als een speler om rekening mee te houden en wil vooral de eerste zijn die eerlijker elektronica aanbiedt. “Wij zijn er ons van bewust dat ons product nog niet honderd procent eerlijk is”, legt de stichter van het bedrijf uit, “maar het feit dat de Fairphone er is, bevordert de bewustwording op dit terrein”. Technische gegevens van het tweede model: Processor
Congolese mijnwerkers in menswaardige arbeidsomstandigheden - ® Fairphone
Assemblage van de Fairphone in een Chinese fabriek - ® Fairphone
MediaTek MT6589 (quad-core) RAM-geheugen 1 GB Touchscreen 4.3 inch (960x540 pixels) Camera (voorzijde) 8 megapixels Camera (achterzijde) 1.3 megapixels OS Android™ 4.2.2 (Jelly Bean) Opslagcapaciteit 16 GB Batterij 2000 mAh (verwijderbaar) SAR 0.329 W/kg Gewicht 163 g SIM-kaart Dual SIM
Ga voor fair trade!
Machtsconcentratie in de Braziliaanse sinaasappelsector De voorbije decennia kwam de macht over de sinaasappelsapsector in handen van slechts enkele bedrijven. Het werd big business, ten koste van de kleine teler en de consument. Om die machtsconcentratie het hoofd te bieden, verdedigen coöperaties de verkoopprijs van sinaasappels en de markttoegang via alternatieve distributiekanalen. Sommige sectoren van de voedingsindustrie illustreren oneerlijke handel tot op het karikaturale af. Toen de sapmarkt in Florida in de jaren 60, 70 en 80 ineenstortte, speelden Braziliaanse boeren hier handig op in. In dat land, waar een ideaal klimaat heerst om sinaasappels te telen, ontstond zo een sinaasappelverwerkende industrie. Al snel kon het sap uit de Verenigde Staten niet meer concurreren met het ingevoerde Braziliaanse sap. De Verenigde Staten gingen de invoer van het sap uit Brazilië fors belasten en schudden zo de Braziliaanse sapsector wakker. Om te overleven, moesten de Braziliaanse spelers op korte tijd erg efficiënt worden. Het gevolg is een sterk geconcentreerde sector die vandaag in Brazilië nagenoeg volledig in handen is van drie multinationals (Citrosuco, Cutrale en Louis Dreyfus Commodities). 80 % van alle geconcentreerd sinaasappelsap ter wereld komt uit Brazilië. Geconfronteerd met dat bijna-monopolie konden de kleine producenten zich alleen maar schikken in de prijs die hen werd geboden. Tientallen kleine producenten werden ertoe aangezet hun grond af te staan en hun teelt stop te zetten. Het overwicht van de multinationals werd echter zo groot dat een reactie van de kleine spelers niet kon uitblijven. Een aantal Braziliaanse coöperaties van kleine boeren houdt zich staande. In 1993 werd Cealnor opgericht, een associatie die kleine producenten hielp toegang te krijgen tot bankkredieten waarmee ze grond konden kopen. In 2007 evolueerde deze associatie in een coöperatie met de naam Coopealnor en richtte zich op de commer cialisering van sinaasappels op de lokale markt en sinaasappelconcentraat op de internationale markten. Hoewel de coöperatie slechts een klein stukje van de sector onder controle heeft, maakt ze voor haar leden wel een groot verschil. In Itapolis, een gemeente in de vlakte van São Paulo, werd in dezelfde periode de coöperatie Coagrosol opgericht. Haar filosofie is gebaseerd op de gelijkheid tussen burgers en tussen mannen en vrouwen, op milieuvriendelijk ondernemen en het verbeteren van de arbeidsomstandigheden. De coöperatie telt ondertussen 80 leden. “Om te beginnen kregen de telers een vaste prijs betaald”, legt de directeur van Coagrosol uit. “Daardoor kwam er geleidelijk aan een winstmarge vrij waardoor de producenten konden groeien. We hebben geïnvesteerd in de professionalisering van de productieketen en de lobby voor rechtvaardigere handelsregels. In de toekomst hopen we ook in te zetten op gezondheid, onderwijs…”. Er is ook aandacht voor productdifferentiatie. Door de teelt van guave, mango en limoen, sectoren die niet worden gedomineerd door grote producenten, kunnen de boeren hun inkomsten weer in evenwicht brengen.
Bovendien opende Coagrosol zopas een eigen verwerkingslijn voor guave- en mangopuree, waardoor ze voor de verwerking van de vruchten minder afhankelijk is van de industrie. Een van de belangrijkste uitdagingen voor deze coöperaties is ervoor te zorgen dat hun stem ook buiten Brazilië wordt gehoord. Hoewel ze kunnen rekenen op een aantal partners uit de fairtradesector die hun sap verkopen op de Europese markt, blijft het moeilijk om zich te laten gelden op het politiek-economische vlak. Soms worden er beslissingen genomen die al hun inspanningen in een klap kunnen tenietdoen. Een voorbeeld: toen in 2011 twee van de vier multinationals uit de sector fusioneerden, onderzocht de Europese Commissie wel de gevolgen die dat kon hebben voor de Europese industrie en de Europese consumenten, maar dacht niemand aan het nadeel dat de kleine producenten aan het begin van de keten zouden ondervinden doordat er een extra concurrent wegviel in de verwerkende industrie. Enkele opvallende acties rond het sinaasappelsap tijdens de Week van de Fair Trade: In september lanceren de OxfamWereldwinkels hun campagne “Verander. Sap voor sap.” In Vlaanderen kunnen klanten van de wereldwinkels op 11 oktober een lege vruchtensapverpakking ruilen voor een gratis fles Oxfam-sap. In Wallonië zetten de fairtradeontbijten van OxfamMagasins du Monde op 11 en 12 oktober het sinaasappelsap in de kijker. En dan is er nog de Sappentrapper, een initiatief dat wordt ondersteund door het Trade for Development Centre. In verschillende grote Belgische stations zal je een versgeperst sapje kunnen krijgen, maar daarvoor moet je het helemaal zelf persen, door… te trappen. Kijk voor meer informatie op www.weekvandefairtrade.be
Guavashake ® Oxfam-Wereldwinkels
Kleine boeren worden uit de sinaasappelsector weggeduwd door 3 multinationals ® Oxfam-Wereldwinkels
Twee chefs vertellen waarom ze met fairtradeproducten koken en verklappen hun keukengeheimen Grégory du Bois d’Enghien is traiteur in Ville en Hesbaye, een gemeente in de provincie Luik. Zijn ‘ateliers’ in Braives verzorgen sinds 2007 de catering voor familiefeesten en bedrijfsevenementen met een lekkere keuken waarin respect voor de kwaliteit van de producten primeert. Deze gevoelige en verfijnde chef denkt niet dogmatisch over eten. “Voor de lokale producten kies ik meestal voor bio uit de korte keten en voor buitenlandse producten kies ik voor eerlijke handel,” legt hij uit. Uiteraard koopt hij producten in de eerste plaats om hun uitstekende smaak, maar verder gaat zijn voorkeur naar producten die hij rechtstreeks kan aankopen. “Tussenhandelaars nemen een te grote winstmarge en dat werkt in het nadeel van de kleine producenten aan het begin van de keten, maar ook van kleine traiteurs en restauranthouders zoals ikzelf.” Toch uit hij als fervent voorstander ook enige reserves tegenover bioproducten. “Ook sommige bioproducten die je in de supermarkt kan kopen, komen uit een te lange keten die vooral gericht is op kwantiteit,” vindt Grégory. Daarom verkiest hij kippen van een kweker uit de streek boven biokippen uit de supermarkt. Ook bij fairtradeproducten heeft Grégory du Bois d’Enghien soms bedenkingen. “Ik vraag me af of het wel correct is een fairtradeproduct te kopen dat de halve planeet heeft moeten doorkruisen om tot bij ons te komen.” Maar omdat het in dit geval niet mogelijk is om bij een kleine, lokale producent te kopen, blijft de traiteur zijn keuze maken uit het bestaande aanbod aan eerlijke producten. “De producten van Ethiquable en Oxfam zijn zeer goed. Ze bevatten geen onzuiverheden, geen stof en de kwaliteit is constant,” verzekert hij ons.
Chef Grégory du Bois d'Enghien kiest voor eerlijke producten ® Laurence D'Hondt
Ook Jean Claes van Eetkaffee Multatuli in Gent beschouwt fairtradeproducten als een meerwaarde voor zijn keuken. Anders dan bij Grégory is zijn aanpak geworteld in zijn familiale achtergrond. Zijn ouders openden een Oxfam-Wereldwinkel in Poperinge. Hij raakte dus al heel jong vertrouwd met de producten die daar werden verkocht en de ethische redenen waarom zijn ouders ze verkochten. Vanuit dit engagement dat hij van thuis meekreeg, besloot hij samen met zijn broer David een restaurant te beginnen. In 2008 openden ze Multatuli, genoemd naar de Nederlandse schrijver, en enkele jaren later, in 2013, De Stokerij. Beide restaurants ontvangen enkele honderden klanten per dag met kwaliteitsvol eten tegen een redelijke prijs. “Op die schaal kunnen we geen volledige fairtradekeuken aanbieden,” legt Jean Claes uit, “maar er staan wel enkele fairtradedesserts, wijnen en koffies op de kaart.” De klanten appreciëren deze fairtradetoets, want Gent is altijd een stad geweest met een wat alternatief karakter. Bio en fair trade verkopen er ook zeer goed. Vanuit hun bijzondere betrokkenheid nemen de broers Claes ook deel aan de Week van de Fair Trade. Vorig jaar organiseerden ze een masterclass rond het thema ‘Fair Trade in de keuken’. Dit jaar nemen ze samen met de stad Gent deel aan een nieuwe workshop tijdens de ‘Week van de Smaak’ in november. Ze willen het publiek tonen dat fair trade en lekker eten heel goed samengaan. www.gduboisdenghien.be www.eetkaffee-multatuli.be
Restaurant De Stokerij te Gent met op het menu gerechten gemaakt van fairtradeproducten - ® De Stokerij
Ga voor fair trade!
® Oxfam-Wereldwinkels
Een ‘fairtrade- en/of biomenu’ samengesteld door Grégory du Bois d’Enghien *fairtradeproducten 1. Glaasje van quinoa met tartaar van krokante groentjes Ingrediënten: (4 personen) 100 g quinoa* 200 g seizoengroenten naar keuze (worteltjes, courgette, groene selder, zongedroogde tomaatjes* enz.) (bio en lokaal) 2 soeplepels olijfolie van eerste koude persing* Fleur de sel* en peper van de molen* Platte peterselie Lente-uitjes (facultatief) Wat kiemgroente en bloemen naar keuze Laat de quinoa een nacht weken in zuiver water. Doe de quinoa in de kom van de stoomkoker en laat 12 tot 15 minuten stomen. Snij ondertussen de groenten in een fijne brunoise. Snij de lente-uitjes als u die gebruikt schuin in fijne ringetjes en hak de platte peterselie grof. Haal de quinoa uit de stoomkoker en stop het kookproces met koud water. De quinoa moet ’al dente’ blijven. Meng met de groentebrunoise, de lente-ui, de peterselie en de olijfolie. Kruid met peper en zout. Doe in glaasjes en zet een uurtje in de koelkast. Versier voor het opdienen met kiemgroente en bloemen. 2. Kipfilet gevuld met verse kruiden, koude salsa, krieltjes en seizoengroenten Ingrediënten: (4 personen) 2 mooie kipfilets (± 240 g/stuk) idealiter van "Coq des Prés" Verse kruiden (peterselie, bieslook, salie, verse tijm, jonge rozemarijntopjes, dragon enz.) 12 biokrieltjes 600 g seizoengroenten (worteltjes met loof, jonge courgettes, kastanjepompoen in de herfst, butternut, broccoli enz.) 15 cl olijfolie van eerste koude persing* (idealiter van zwarte olijven (rijp))
Een paar zongedroogde tomaatjes*, groene en zwarte olijven* Fleur de sel* en peper van de molen* Verwarm de oven voor op 85°C. Maak in de keukenmachine een pasta van de verse kruiden met de olijfolie en het fleur de sel. Bewaar enkele takjes voor de salsa. Snij de filets in de lengte door en vul ze met de kruidenpasta. Vouw ze weer dicht en bestrooi met peper en zout. Snij de groenten in stukjes en stoom ze apart gaar. Stoom ook de krielaardappeltjes (25 tot 30 min. in de schil). Zet de kipfilets 25 tot 30 min. in de oven. Maak ondertussen de koude salsa. Hak de zongedroogde tomaatjes, de olijven en de verse kruiden grof, meng met de olie, peper en zout. Snij voor het serveren elke kipfilet schuin in zes stukken. Verwarm de borden voor en schik op elk bord 3 stukjes kip, 3 krieltjes met of zonder schil en wat groenten aangemaakt met een beetje salsa en wat zout. Leg 2 flinke lepels salsa op het vlees en het garnituur. Dien onmiddellijk op, want dit gerecht koelt snel af.
Fairtradedessert van David Claes van Eetkaffee Multatuli in Gent * fairtradeproducten Brownie met noten Ingrediënten: (16 stukken brownie) 150 g pure chocolade met 72% cacao* 120 g boter 215 g ruwe rietsuiker* 2 bio-eieren 1 vanillestokje* 65 g bloem 60 g cacaopoeder* 75 g amazonenoten (ook wel brazil- of paranoten genoemd)* Laat de boter met de chocolade smelten op lage temperatuur. Klop de eieren op met de ruwe rietsuiker en de zaadjes van het vanillestokje. Vouw het chocolade-botermengsel onder de opgeklopte eieren en voeg daarna cacaopoeder en bloem toe. Leg de gehakte noten op de bodem van een beboterde taartvorm. Giet het browniemengsel erover. Zet 30 tot 35 minuten in een oven van 170°.
Seizoenarbeiders: een vergeten groep De laatste tijd wordt de fairtradesector om opheldering gevraagd en ter verantwoording geroepen in verband met de erg lage lonen die seizoenarbeiders krijgen. Op het eerste gezicht heel vreemd! Eerlijke handel associeer je als consument toch met kleine producenten verenigd in coöperaties? Dat klopt… slechts voor 80%, want er zijn ook grote bananen-, bloemenof theeplantages met een fairtradecertificaat. Zowel deze plantages als een groot aantal coöperaties nemen tijdens de oogst seizoenarbeiders in dienst. Een reportage op Arte1, een studie van de Universiteit van Londen2, maar ook anderen voor hen, brachten aan het licht dat deze arbeiders de vergeten groep van het systeem zijn. Sommigen kregen zelfs minder dan het wettelijk minimumloon betaald. Voor hen verandert eerlijke handel niets aan hun armoedige levensomstandigheden. Een netelige kwestie! Fairtrade International wil het probleem nu ten gronde aanpakken. De organisatie nam een specialist inzake rechten van werknemers en vakbonden aan en ontwikkelde een methode om het minimumloon te bepalen voor de verschillende landen en de verschillende productieketens. Dat minimumsalaris (living wage) moet arbeiders in de fairtradesector in staat stellen om met hun gezin in menswaardige omstandigheden te leven. We mogen veronderstellen dat wanneer die minimumlonen zijn vastgelegd, ze ook voor seizoenarbeiders zullen gelden. Maar daarvoor moet ook de verkoop van fairtradeproducten groeien en moeten wij, de consumenten, deze producten ook effectief meer gaan kopen. 1 2
Le business du commerce équitable (De fairtradebusiness) Fairtrade, Employment and Poverty Reduction in Ethiopia and Uganda, april 2014
Ga voor fair trade!
Kalender Week van de Fair Trade 2014 Hieronder vind je een greep uit de activiteiten die plaatsvinden tijdens de dertiende editie van de Week van de Fair Trade, van 1 tot 11 oktober. Surf naar www.weekvandefairtrade.be voor een volledig overzicht en meer info!
Aalst Aalst opent op 5 oktober de deuren van zijn fairtraderestaurant waar je naast eerlijke gerechten ook informatie over eerlijke handel en toerisme kan verkrijgen en kan deelnemen aan een kookworkshop.
Antwerpen Fairtradeontbijt voor de Antwerpse universiteitsstudenten op 7 oktober.
Beersel Lancering van een lokaal fairtradeproduct op woensdag 8 oktober in het kasteel van Huizingen: de bierpraline!
Begijnendijk Een solidariteitskaffee met fairtradeproducten (3 oktober), proevertjes bij ‘eerlijke’ winkels (11 oktober) en eerlijke cadeaus op de dag van de nieuwe inwoner (12 oktober).
Betekom Basisschool ’t SJIBke organiseert een fairtradeschooletentje voor alle bezoekers op 4 oktober.
Brussel • 10 dagen lang leuke activiteiten in de Pianofabriek rond eerlijke handel, zoals een filmvoorstelling, chocoladeworkshop, lezing My fair baby voor jonge moeders en knutselactiviteiten. • Op 7 oktober organiseert WFTO-Europe een debat voor Brusselse studenten met fairtradespelers.
• Op 8 oktober verwelkomt het Fair Trade Advocacy Office de nieuwe Europese parlementsleden met een fairtradeontbijt in aanwezigheid van verschillende fairtradeorganisaties. • Een forum rond eerlijk ondernemerschap voor de lokale handelaars en zelfstandigen op 10 oktober in Sint-Gillis.
Gent Vanaf 1 oktober kan je in de Gentse regio gebruikmaken van een mobiele app die je met je telefoon in de hand een wandeling laat maken langs alle fairtradeverkooppunten in de buurt.
Halle Negen gemeenten in het Pajottenland bundelen hun krachten en presenteren op 1 oktober een jaarkalender die fair trade op verschillende manieren in de kijker zet.
Ham Zeepkistenrace in het fairtradethema op 5 oktober.
Leuven • Boterhammenactie voor pendelaars en studenten op 1 oktober, met wereldrecordpoging ‘het grootste aantal fairtradeboterhammen smeren in drie uur tijd’. • Nacht van de fair trade op 4 oktober in de Leuvense stadsschouwburg.
Mechelen • Online Speeddating op 9 oktober tussen de Mechelse studenten op de Campus Ham van Thomas More met jongeren uit Indonesië. Thema: eerlijk toerisme. • Op zondag 5 oktober presenteert stad Mechelen een brochure met winkels, cafés en restaurants die een fair en vegetarisch aanbod voorschotelen. Wandel- en fietstocht langs enkele zaken uit deze brochure waarbij men kan genieten van proevertjes en meer uitleg.
Zemst (h)eerlijk tafelen in de brasseries en restaurants van Zemst met een speciaal fairtrademenu.
In heel Vlaanderen • Wereldwinkeldag op 11 oktober in elke OxfamWereldwinkel: ruil je lege sapverpakking voor een gratis fles Oxfam Fair Trade fruitsap. • Van 30 september tot 4 oktober kunnen de pendelaars in vijf stations (Brussel-Centraal, Antwerpen, Gent, Hasselt, Brugge) een eerlijk sapje trappen.
