HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN Januari 2009
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN
Inhoud Inleiding 4 Gemeenschappelijke visie 5 Fair Trade definitie 5 Kernbeginselen 6 De Fair Trade dimensie in arbeidsrechten 8 Uitvoering – Twee verschillende benaderingen van Fair Trade 10 Fair Trade is uniek 11
2
© 2009 World Fair Trade Organization en Fairtrade Labelling Organizations International. Alle rechten voorbehouden.
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN
Inleiding Fair Trade (of “fairtrade”1 ) is een antwoord op het falen van de conventionele handel om mensen in de armste landen ter wereld een degelijk inkomen en ontwikkelingsmogelijkheden te bieden. Er zijn namelijk nog steeds meer dan 2 miljard mensen die, ondanks hard werken, moeten overleven op minder dan 2 USD per dag. Armoede en ontbering beperken de mogelijkheden en de heersende marktmechanismen marginaliseren en sluiten deze mensen nog meer uit. Dit maakt hen vatbaar voor uitbuiting, zowel de kleinschalige, familiale boeren en handwerklieden (producenten) als de ingehuurde arbeiders (werknemers) binnen grotere bedrijven. De drijfveer om mensen een menswaardig inkomen te bezorgen ligt aan de oorsprong van alle Fair Trade initiatieven , maar de uitwerking situeert zich in uiteenlopende activiteiten en programma’s om correct te beantwoorden aan de noden van de verschillende doelgroepen. Er is niet één overkoepelend model dat alle problemen kan aanpakken in verschillende sectoren (van koffie tot artisanaat), verschillende geografische gebieden (van Mali tot Mexico) of verschillende stadia van productie (van boer tot fabrieksarbeider). Fair Trade wil consequent zijn in zijn waarden en principes, maar voldoende flexibel op het niveau van implementatie. Dit geeft problemen in het proberen definiëren van het concept in praktische en concrete processen die universeel toegepast kunnen worden. Toch blijft het cruciaal om de onderliggende drijfveer van Fair Trade voor ogen te houden, zodat bij het implementeren het risico dat de onderdelen van de filosofie die door de jaren heen ontwikkeld is door de Fair Trade Organisaties 2 verloren gaan kleiner wordt. Analoog hiermee zien we de trend naar een breder maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven en de acceptatie dat dit enkel kan door oprecht engagement. Binnen Fair Trade is het duidelijk dat efficiëntie verhoogd wordt, niet alleen door wat een organisatie doet, maar ook door de manier waarop en de reden waarom ze het zo doen. Dit handvest streeft ernaar een internationaal referentiepunt voor Fair Trade te zijn door een beknopte uiteenzetting te geven van Fair Trade beginselen en de twee manieren waarop ze kunnen geïmplementeerd worden. Het is ook bedoeld om de basis te vormen voor verdere dialoog en samenwerking tussen de Fair Trade Organisaties. En tussen deze organisaties en andere actoren, zodat Fair Trade zijn potentieel volledig kan ontwikkelen om zo tot een grotere rechtvaardigheid in internationale handel te komen.
1 Fairtrade (sic) wordt gebruikt ter aanduiding van een gecertificeerd product erkend door Fairtrade Labelling Organizations International. 2 Fair Trade organisaties zijn organisaties waar Fair Trade een onderdeel is van hun missie en die de kern vormt van hun doelstellingen en activiteiten. Zij zijn actief betrokken bij de ondersteuning van de producenten, bewustmaking van Fair Trade en in het campagne voeren voor veranderingen in de regels en praktijken van de gewone internationale handel. WFTO is het wereldwijde netwerk van Fair Trade Organisaties.
4
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN
Gemeenschappelijke visie De Fair Trade beweging ziet de wereld als een plaats waar rechtvaardigheid en duurzame ontwikkeling het hart vormen van handelsstructuren en –praktijken zodat iedereen, door te werken, een degelijk en menswaardig inkomen kan verwerven en zijn volledige menselijke potentieel kan ontwikkelen. De Fair Trade beweging gelooft dat handel een fundamentele drijfveer kan zijn om armoede te verminderen en duurzamer te ontwikkelen, maar enkel als het wordt uitgeoefend met als doel een grotere rechtvaardigheid en transparantie te bieden dan nu de norm is. We geloven dat de achtergestelde boeren en arbeiders de capaciteit kunnen ontwikkelen om meer controle uit te oefenen over hun werk en hun leven als ze beter georganiseerd zijn, gefinancierd en ondersteund worden en zich op die manier een toegang tot de reguliere markt onder eerlijke handelsvoorwaarden kunnen verschaffen. We geloven ook dat de mensen en instellingen in de ontwikkelde wereld deze manier van handel drijven ondersteunen wanneer ze geïnformeerd worden over de noden van de producenten en de mogelijkheden die Fair Trade kan bieden om hun situatie te veranderen. Fair Trade wordt gedreven door geïnformeerde consumenten, die cruciale ondersteuning bieden om “Fair Trade is een inter nationale handelsregels te handelspartnerschap, veranderen en een eerlijker gebaseerd op dialoog, economisch systeem te creëren.
transparantie en respect, dat streeft naar meer gelijkheid in de internationale handel...”
Fair Trade verenigt de doelstellingen van het Noorden dat zoekt naar duurzaamheid en rechtvaardigheid en het Zuiden dat het meest baat heeft bij deze veranderingen. Het geeft consumenten de keus om een verschil te maken voor de producenten door hun aankoopgedrag. Een stijgende vraag naar Fair Trade producten geeft de Fair Trade Organisaties meer armslag om het bereik en de impact van hun werk te vergroten. Ook kan op die manier meer zichtbaarheid gegeven worden en meer ondersteuning gezocht worden voor hun eis om veranderingen door te voeren in internationale handelsregels.
Fair Trade definitie De momenteel algemeen aanvaarde definitie van Fair Trade is als volgt: “Fair Trade is een handelspartnerschap, gebaseerd op dialoog, transparantie en respect, dat streeft naar meer gelijkheid in de internationale handel. Het draagt bij aan een duurzame ontwikkeling door het aanbieden van betere handelsvoorwaarden aan en het veilig stellen van de rechten van
5
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN gemarginaliseerde producenten en arbeiders, voor namelijk in het Zuiden. Fair Trade Organisaties, gesteund door de consumenten, zijn actief betrokken bij de ondersteuning van producenten, bij het verhogen van bewustzijn en bij het strijden voor veranderingen in de regels en praktijk van de conventionele internationale handel.” Fair Trade producten worden geproduceerd en verhandeld in overeenstemming met deze beginselen, waar mogelijk gecontroleerd door onafhankelijke controlesystemen.
Kernbeginselen De principes van Fair Trade zijn gebaseerd op de ervaringen van de Fair Trade Organisaties door de jaren heen en geven een beeld van de diversiteit van Fair Trade relaties. De belangrijkste principes zijn uniek voor Fair Trade en maken een integraal deel uit van de ontwikkelingsdoelen. Deze zijn: Markttoegang voor achtergestelde producenten Veel achtergestelde producenten hebben geen toegang tot de reguliere markten en de markten met toegevoegde waarde. Als ze wel toegang hebben, dan verloopt deze vaak via lange en inefficiënte handelsnetwerken. Fair Trade helpt producenten met het bekomen van sociale voordelen voor hun gemeenschappen die traditionele vormen van productie hanteren. Door deze waarden te promoten (die niet algemeen erkend worden op de conventionele markten) maken zij het mogelijk voor aankopers om handel te drijven met deze producenten. Het helpt ook om de handelsketens korter te maken zodat producenten een groter aandeel krijgen van de uiteindelijke verkoopsprijs. Duurzame en rechtvaardige handelsrelaties De economische basis van transacties binnen Fair Trade relaties houdt rekening met alle kosten van productie – zowel direct als indirect- evenals de kost voor het behoud van natuurlijke hulpbronnen en eventuele toekomstige investeringen. Fair Trade handelsvoorwaarden stellen de producenten in staat een menswaardig inkomen op te bouwen dat niet alleen instaat voor dagelijkse behoeften maar hen ook in staat stelt hun toekomst te verbeteren. Prijzen en “Fair Trade geen betalingstermijnen (inclusief liefdadigheid, maar een voorfinanciering wanneer nodig) worden bepaald door rekening te partner voor verandering en houden met dit nagestreefde inkomen, ontwikkeling door middel van eerder dan te kijken naar de heersende marktvoorwaarden. Er wordt ingezet handel.” op lange termijnrelaties die beide partijen de mogelijkheid geven om samen te werken dankzij het uitwisselen van infor matie en planning, waarbij het belang van behoorlijke arbeidsvoorwaarden wordt erkend.
6
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN Capaciteitsopbouw Fair Trade relaties helpen de producenten meer inzicht te krijgen in marktvoorwaarden en trends. Ze helpen hen bij het ontwikkelen van meer kennis, vaardigheden en middelen om meer controle en invloed op hun eigen leven te krijgen. Consumentenbesef verhogen en beïnvloeding Fair Trade relaties bieden een basis om producenten in contact te brengen met consumenten en om consumenten te informeren over de nood voor sociale gerechtigheid en de mogelijkheden om veranderingen op gang te brengen. Consumentensteun maakt het mogelijk voor Fair Trade Organisaties om voorvechter en activist te zijn van een brede hervorming van internationale handelsregels met als uiteindelijk doel het bereiken van een rechtvaardige en eerlijke wereldhandel. Fair Trade, een “sociaal contract” Het toepassen van deze principes hangt af van een engagement om een lange termijnrelatie aan te gaan met de producenten. Deze relatie moet gebaseerd zijn op dialoog, transparantie en respect. Fair Trade transacties bestaan binnen een impliciet “sociaal contract” waarin kopers (inclusief eindgebruikers) akkoord zijn om meer te doen dan verwacht wordt binnen de conventionele markt, zoals het betalen van eerlijke prijzen, voorfinanciering voorzien en ondersteuning voor capaciteitsopbouw voorzien. In ruil hiervoor maken producenten gebruik van de Fair Trade voordelen om hun sociale en economische omstandigheden te verbeteren, vooral voor de meest achtergestelde leden van hun gemeenschap. Op deze manier is Fair Trade geen liefdadigheid, maar een partner voor verandering en ontwikkeling door middel van handel.
7
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN
De Fair Trade dimensie in arbeidsrechten Fair Trade voldoet aan de aan de normen (zoals ILO normen) die op grote schaal, maar niet universeel, vastgelegd zijn in nationale rechtstelsels en vrijwillige gedragscodes binnen bedrijven. Schending van deze normen en codes zijn gemeengoed in de ontwikkelingslanden en zelfs in veel ontwikkelde landen. Naleving van deze normen vormt nog altijd een grote uitdaging. De Fair Trade aanpak van deze problemen is gebaseerd op de erkenning dat uitbuiting een symptoom is van armoede en ongelijkheid, eerder dan de oorzaak ervan. Fair Trade wil de onderliggende redenen voor armoede aanpakken door middel van nieuwe vormen van handelsrelaties, eerder dan enkel de symptomen aan te pakken door het controleren van de naleving van normen door individuele exploitanten en toeleveringsnetwerken. Bovendien is de naleving van de wettelijke eisen en de eerbiediging van de fundamentele rechten van de mens, noodzakelijk en niet open voor onderhandeling, onvoldoende om de omschakeling naar de lange termijnontwikkeling te realiseren die nodig is. Deze veranderingen eisen diepere betrokkenheid van actoren in de toeleveringsnetwerken en erkenning van de brede sociale en politieke context van hun economische relaties en transacties. Daarom bestaat er binnen de Fair Trade principes een extra dimensie wat betreft arbeidsrechten.
8
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN
Basis principes
Extra dimensie van Fair Trade
Fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden zoals gedefinieerd in de ILOverdragen Werkgelegenheid is vrij te kiezen en de rechten van de vrijheid van vereniging en collectieve onderhandelingen worden gerespecteerd (ILO verdragen nrs 29, 87, 98.105).
De organisatie van producenten en arbeiders is een van de basisprincipes van Fair Trade en wordt actief ondersteund. Fair Trade Organisaties ondersteunen capaciteitsopbouw binnen de producentenorganisaties
Goede arbeidsomstandigheden moeten voorzien worden, inclusief het recht op een veilige en hygiënische omgeving. Werktijden zijn niet buitensporig en agressieve of onmenselijke behandelingen zijn niet toegestaan.
De voorwaarden voor eerlijke en transparante handel maken de naleving van fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden mogelijk. Deze voorwaarden zijn gebaseerd op schriftelijke contracten die de conformiteit en naleving van deze beginselen en voor beide partijen de prijs en betalingsvoorwaarden, met inbegrip van de voorfinanciering wanneer nodig, bevat. Deze contracten houden ook rekening met de tijd die nodig is om te produceren zonder gebruik te maken van lange arbeidstijden net zoals ze ook rekening houden met seizoensgebonden factoren. De werknemers worden ondersteund in het verbeteren van hun arbeidsomstandigheden inzake veiligheid en gezondheid.
Er is geen discriminatie noch in werving, beloning, promotie of beëindiging van de overeenkomst, gebaseerd op ras, kaste, afkomst, godsdienst, leeftijd, handicap, geslacht, burgerlijke staat, seksuele geaardheid, lidmaatschap van een vakbond of politieke overtuiging (ILO verdragen nr 100 en 111).
De positie van vrouwen en andere achtergestelde groepen verbeteren is een belangrijk element in ontwikkelingsbeleid. Fair Trade zoekt actief naar mogelijkheden om achtergestelde groepen te ondersteunen om beter vertegenwoordigd te zijn in leidinggevende posities en professionele beroepen. Vrouwen en mannen ontvangen een gelijkwaardig loon voor gelijkwaardig werk en nemen volwaardig deel aan de beslissingprocessen rond besteding van de fair Trade premie.
De rechten van kinderen worden gerespecteerd (ILO verdragen nr 138 en 182).
Het belang van kinderarbeid in de familiale productie-eenheden en de mogelijkheden die ze daar hebben om een beroep te leren worden erkend. Echter, alle betrokkenheid van kinderen in het arbeidsproces moet gekend zijn en overzien worden en mag geen negatieve gevolgen hebben voor het welzijn van het kind, zijn veiligheid, zijn toegang tot onderwijs en de behoefte om te spelen.
9
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN Basis principes
Extra dimensie van Fair Trade Duurzaamheid van het milieu
Voortdurende verbetering van de milieueffecten van de productie en de handel.
Alle belanghebbenden binnen de Fair Trade beweging werken samen om de milieu-impact voortdurend te verbeteren op gebied van productie en handel. Ook stimuleren ze een efficiënt gebruik van de grondstoffen uit duurzame bronnen, het verminderen van energie uit niet hernieuwbare bronnen en het verbeteren van afvalmanagement. Het overschakelen naar bio-landbouw (waar en wanneer mogelijk) wordt aangemoedigd.
Controle en evaluatie Naleving en impact worden geverifieerd door controle en evaluatie.
Fair Trade is een systeem voor ontwikkeling van producenten, geen risk-management of marketing instrument voor aankopers. Toch is controle en evaluatie belangrijk in het opbouwen en behouden van het consumentenvertrouwen. Processen van controle en evaluatie moeten deze doelstelling voor ogen houden en moeten ontwikkeld en uitgevoerd worden op een manier die de participatie van kleinschalige producenten aanmoedigt en hun kosten compenseert. De processen moeten ook nuttig zijn voor alle deelnemers opdat ze de vooruitgang kunnen meten en de opportuniteiten voor verbetering kunnen identificeren.
Uitvoering – Twee verschillende benaderingen van Fair Trade Fair Trade producten zijn goederen en diensten die worden geproduceerd, verhandeld en verkocht in overeenstemming met de Fair Tradeprincipes en waar mogelijk gecontroleerd worden door geloofwaardige en onafhankelijke garantiesystemen zoals FLO (fairtrade keurmerk) en WFTO (Sustainable Fair Trade Management System). Alle Fair Trade producten zijn afkomstig van producenten en werknemers die de Fair Trade principes aanhangen. In de toeleveringsnetwerken waar Fair Trade producten worden verhandeld en verkocht bestaan er 2 verschillende maar elkaar aanvullende handelskanalen: De geïntegreerde keten, waarbij producten worden ingevoerd en/of gedistribueerd door organisaties die Fair Trade als kern van hun missie hebben en die activiteiten uitoefenen waarbij ondersteuning van achtergestelde producenten en vermindering van armoede centraal staan en die commercialisering verbinden met activisme en bewustmaking.
10
HANDVEST VAN FAIR TRADE BEGINSELEN De productcertificatie keten waarbij producten die voldoen aan de internationale normen zijn gecertificeerd waaruit blijkt dat zij zijn geproduceerd, verhandeld, verwerkt en verpakt in overeenstemming met de specifieke eisen van deze internationale nomen
Fair Trade is uniek Fair Trade heeft er toe geleid dat de consumenten bewust zijn geraakt dat hun aankopen sociale, economische en ecologische gevolgen hebben. Terwijl andere ethische aankoopinitiatieven het licht zien als reactie op de groeiende belangstelling voor duurzame handel blijkt de unieke benadering van Fair Trade het meest succesvol te zijn in termen van ondersteuning van de producent en de consument. De Fair Trade beweging is zich bewust van het vertrouwen dat het publiek in haar plaatst en blijft zich inzetten voor de hoogst mogelijke normen van integriteit, transparantie en verantwoordelijkheid om dit vertrouwen niet te beschamen.
11
Bedankt aan Oxfam-Wereldwinkels en European Fair Trade Association (EFTA)
www.befair.be
In het kader van de Week van de Fair Trade, een initiatief van de belgische ontwikkelingssamenwerking”
© 2009 World Fair Trade Organization en Fairtrade Labelling Organizations International. Alle rechten voorbehouden.
