Publieksmonitor Wijzer in geldzaken

Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel fax e-mail

Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Meting 4 september 2011

Een onderzoek in opdracht van Wijzer in geldzaken

Dieter Verhue/Bart Koenen/Rogier van Kalmthout

projectnummer: P5689

020 522 59 99 020 622 15 44 [email protected] www.veldkamp.net

Inhoud

Samenvatting

1

Inleiding

3

1

Financiële situatie

5

1.1 1.2

Vooral bij gepensioneerden verslechtert de financiële situatie Huishoudens zonder werk of met lagere inkomens komen moeilijk rond

5 7

1.3 1.4

Gepensioneerden hebben vaak wel voldoende financiële veerkracht Profiel: een beschrijving van kwetsbare groepen

8 9

2

Financieel overzicht

11

2.1 2.2

Drie op de tien overschatten overzicht over eigen huishoudfinanciën Uitkeringsgerechtigden kennen eigen uitgavenpatroon

11 13

3

Financieel beheer

16

3.1

Liever bezuinigen dan geld lenen

16

3.2

Hoger opgeleide eenverdieners hebben financiën minder goed geregeld

20

4

Financiële kennis en informatiezoekgedrag

22

4.1

Weinig kennis over beleggingsproducten

22

4.2 4.3

Men gaat niet actief op zoek naar financiële informatie Moeilijker om betrouwbare informatie te vinden

26 26

Bijlagen Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording Bijlage 2 Vragenlijst Bijlage 3 Tabellen

Inhoud figuren en tabellen 1 | Gerapporteerde financiële situatie en verwachtingen hierover

5

2 | Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep 3 | Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep, per jaar

6 6

4 | Tevredenheid over financiële situatie en rondkomen

7

5 | Rondkomen per doelgroep 6 | Financiële veerkracht

8 8

7 | Financiële veerkracht van uitkeringsgerechtigden 8 | Profielschets kwetsbare groepen

9 10

9 | Mijn kennis over de financiële situatie van mijn huishouden is … 10 | Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle?

11 11

11 | Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle? (naar inkomensgroep)

12

12 | Hoe precies weet u doorgaans hoeveel geld u heeft op uw betaalrekening? (naar zelfingeschatte kennis over financiële situatie) 12 13 | Overschatten kennis, naar inkomensgroep 13 14 | Hoe belangrijk of onbelangrijk vindt u het om te weten wat uw vaste lasten zijn en hoeveel geld u maandelijks te besteden heeft? 15 | Kennis over specifieke uitgaven

13 14

16 | Belang van kennis over uitgaven versus kennis van eigen financiële situatie

14

17 | Vier stellingen over spaarzin (percentages (helemaal) van toepassing; n=1052) 18 | Spaarzin per doelgroep (n=1.040)

16 17

19 | Wat doet u meestal als u geen geld meer heeft? (n=1052) 20 | Wat doet u meestal als u geen geld meer heeft? ( per doelgroep; n=1052)

17 18

21 | Wat doet u meestal als u geld over heeft? (n=1.052) 22 | Wat doet u meestal als u geld over heeft? ( per doelgroep; n=1.052)

19 19

23 | Vier stellingen over financieel zelfvertrouwen (helemaal + enigszins van toepassing; n=1.052) 24 | Financieel zelfvertrouwen, per doelgroep (n=1.014)

20 20

25 | Welke van de volgende producten neemt u af? (n=1.052) 22 26 | Heeft u voldoende kennis over ... (alleen gevraagd voor producten die men bezit; n=1.052)

23

27 | Antwoorden kennisvragen (% onjuist beantwoord) 28 | Antwoorden kennisvragen, per doelgroep (% onjuist beantwoord)

24 24

29 | Ingeschatte en feitelijke rente van rood staan en van een persoonlijke lening 30 | Op zoek naar financiële informatie (n=1.052)

25 26

31 | Heeft u wel eens moeite om goede en relevante financiële informatie te vinden? (selectie: zoekt weleens informatie; n=289)

27

32 | Aan welke kennis of informatie over financiën heeft u dan behoefte? (selectie: is gebaat bij extra kennis/informatie; n=304) 33 | Aan welke informatie heeft u dan behoefte? (selectie: is gebaat bij extra

28

kennis/informatie; n=304) De respons naar achtergrondkenmerken

29 3

1.

Samenvatting

Voor veel Nederlanders is de financiële situatie verslechterd Steeds meer Nederlanders zien hun financiële situatie verslechteren. Deze trend is zichtbaar sinds 2009 en sindsdien is de groep die een achteruitgang constateert telkens toegenomen. De groep die een verslechtering waarneemt, is ook groter dan de groep die een verbetering ziet. In mei 2009 waren beide groepen nog even groot. Er zijn grote verschillen per doelgroep. Hoger opgeleiden met dubbele inkomens zien vaak een verbetering. Gepensioneerden en personen zonder inkomen uit arbeid ervaren daarentegen in sterke mate een achteruitgang. Van deze groepen is bijna de helft er in de afgelopen 12 maanden op achteruit gegaan, terwijl minder dan 10% een verbetering constateert. Ondanks dat een steeds grotere groep een achteruitgang van de financiële situatie constateert, is de financiële veerkracht van Nederlanders sinds 2009 ongewijzigd gebleven. Ook hier geldt dat de financiële veerkracht van hoger opgeleiden beter is dan die van lager opgeleiden of mensen zonder inkomen uit arbeid. Mensen zonder inkomen uit arbeid hebben de meeste moeite met rondkomen. Toch is hier een daling zichtbaar: in september 2009 gaf 56% van deze groep aan moeilijk tot zeer moeilijk te kunnen rondkomen. Nu geldt dit voor 34% van deze groep. Gepensioneerden nemen een bijzondere positie in. Hoewel een aanzienlijk deel vindt dat hun financiële positie dit jaar verder verslechterd is, ligt de financiële veerkracht van deze groep rond het gemiddelde.

Men heeft de financiële situatie (meestal) onder controle Net als bij de voorgaande metingen geven acht op de tien Nederlanders aan goed tot zeer goed op de hoogte te zijn van de huishoudfinanciën. Een even groot deel geeft aan (zeer) goede kennis over de financiële situatie van het huishouden te hebben. Toch blijkt die goede kennis in de praktijk vaak minder goed te zijn: zo weet bijna een derde (29%) van de Nederlanders niet preciezer dan op 500 euro nauwkeurig in te schatten wat men op de betaalrekening heeft staan. Een luxeprobleem, zo lijkt het. De overschatting van de eigen kennis blijkt namelijk het vaakst voor te komen bij hbo-plussers met een dubbel inkomen. Zelfoverschatting komt het minst voor bij mensen die geen inkomen uit arbeid hebben: van deze groep overschat slechts 16% de eigen kennis niet. Deze groep heeft dan ook een veel betere kennis over haar eigen uitgaven- en inkomstenpatroon dan hoger opgeleiden. Ook hier geldt:

Proj.nr.: P5689 l Publieksmonitor Wijzer in geldzaken l september 2011

2.

hoe beter de financiële situatie is, des te minder zicht men heeft op de eigen bestedingsruimte en uitgaven. Nederlander bezuinigt liever dan rood staan Net zoals in voorgaande jaren bezuinigt men liever bij geldgebrek dan dat men geld leent. Nederlanders hebben daarnaast een goed ontwikkelde spaarzin: zo hebben bijna negen op de tien Nederlanders een spaarrekening en geeft 58% aan dat als men geld overhoudt men dit op de spaarrekening zet. Ongeveer een derde van de Nederlanders heeft veel financieel zelfvertrouwen, dit zelfvertrouwen is bij hbo’ers met één inkomen net als in 2010 lager dan bij de andere groepen. Deze groep geeft aan er niet aan toe te komen om de financiën goed te regelen. Als gevolg hiervan denkt men geld mis te lopen. Nederlanders overschatten financiële kennis Nederlanders denken goed op de hoogte te zijn van financiële producten als spaarrekeningen, krediet, hypotheken en verzekeringen. De kennis over beleggingen is zelfs toegenomen. Toch worden veel praktijkvragen net als in voorgaande jaren onjuist beantwoord. Vooral vragen over beleggingen vindt men moeilijk. Ook zijn mensen die weleens rood staan of een lening afnemen, vaak niet goed in staat om aan te geven wat de rentestand is. Men onderschat daarbij de rente bij rood staan. De hoogte van de rente op een persoonlijke rekening of consumptief krediet schat men juist vaak hoger in dan in werkelijkheid het geval is.

Betrouwbaarheid van financiële informatie blijft heikel punt Het aandeel Nederlanders dat actief op zoek gaat naar financiële informatie neemt met de tijd licht af. In september 2011 is dit 27%, in mei 2009 was dit nog 34%. Drie op de tien heeft behoefte aan extra informatie over de financiën. Aan personen die weleens naar financiële informatie zoeken, is gevraagd of men moeite heeft te vinden wat men zoekt. Net als vorig jaar is het meest genoemde probleem dat men moeilijk kan beoordelen hoe betrouwbaar en/of onafhankelijk aangeboden informatie is (34%). Steeds meer mensen hebben hier moeite mee. Ook hebben veel mensen moeite om wegwijs te worden in de hoeveelheid aangeboden financiële informatie (19%). Interessant zijn de verschillen in informatiebehoeften tussen de verschillende groepen. Zo zijn lager opgeleiden en mensen zonder inkomen uit arbeid vooral geïnteresseerd in informatie over belastingen, inkomensondersteuning en hoe men het beste met schulden kan omgaan. hbo-ers met één inkomen zijn vooral geïnteresseerd in inkomensondersteuning. De algemene informatiebehoefte is bij hoger opgeleiden wat lager dan bij lager opgeleiden.


3.

Inleiding

Achtergrond en doelstelling De financiële situatie in het Nederlandse huishouden is de afgelopen jaren complexer geworden. Van mensen wordt verwacht dat zij zelf keuzes maken voor financiële producten, bijvoorbeeld voor zorgverzekeringen of voor pensioenen. Daarnaast worden financiële producten steeds ingewikkelder en zijn de werking en risico’s vaak onbekend. Ook is er bij bepaalde groepen in de samenleving sprake van een toename van schulden. Om mensen meer handvatten te bieden bij het nemen van financiële beslissingen is in 2007 het Platform Centiq opgericht, dat later verder is gegaan onder de naam Wijzer in geldzaken. Het platform vertegenwoordigt 45 organisaties die de krachten bundelen om consumenten wijzer in geldzaken te maken. Wijzer in Geldzaken richt zich niet alleen op het bijbrengen van kennis over geldzaken, maar ook op het vergroten van de interesse, het zelfvertrouwen en het innemen van een actieve rol van personen in hun financiële huishouding, met als doel dat mensen uiteindelijk weloverwogen financiële beslissingen kunnen nemen. Ten behoeve van Wijzer in Geldzaken volgt Veldkamp de ontwikkeling van de financiële verantwoordelijkheid van Nederlanders in de tijd. Dit monitoronderzoek heeft als doel inzicht te verschaffen in de financiële kennis, de houding en het gedrag van consumenten.

Uitvoering van het onderzoek De publieksmonitor is een kwantitatief onderzoek, dat periodiek wordt uitgevoerd. Dit onderzoek betreft de vierde meting. Omdat veel vragen ongewijzigd zijn en de steekproef hetzelfde is opgebouwd, is het mogelijk vergelijkingen in de tijd te maken. De meting die in dit rapport wordt beschreven, is uitgevoerd onder een representatieve steekproef van n=1.052 personen van 18 jaar en ouder. Het veldwerk is uitgevoerd met behulp van de steekproefbron TNS NIPObase, waarbij de enquêtes online zijn ingevuld. Het veldwerk vond plaats van 1 tot en met 7 september 2011. Een uitgebreide onderzoeksverantwoording is als bijlage bij dit rapport opgenomen.


4.

Opbouw van dit rapport

Allereerst gaan we in hoofdstuk 1 in op de financiële situatie van Nederlanders, hoe die zich in het afgelopen jaar heeft ontwikkeld, welke verwachtingen men heeft en welke groepen kwetsbaar zijn.

In hoofdstuk 2 beschrijven we het financiële overzicht van Nederlanders: weet men hoeveel men uitgeeft en kan uitgeven?

In hoofdstuk 3 gaan we in op financieel beheer. In hoeverre spaart men en hoe groot is het financieel zelfvertrouwen?

Tot slot beschrijven we in hoofdstuk 4 de algemene financiële kennis, het zoekgedrag naar financiële informatie en de bekendheid van de website van Wijzer in Geldzaken.

Als bijlagen zijn de onderzoeksverantwoording (bijlage 1), de vragenlijst (bijlage 2) en de tabellen (bijlage 3) opgenomen.

Doelgroepen Bij de beschrijving van de resultaten van dit onderzoek wordt een aantal doelgroepen onderscheiden. Deze doelgroepen zijn gekozen omdat deze indeling meer verschillen tussen de financiële situatie van mensen verklaart dan de traditionele kenmerken als sekse, leeftijd en opleiding. De groepen zijn als volgt gedefinieerd: Naam groep

geen inkomen uit arbeid mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

Definitie: in het huishouden van de ondervraagde …

Omvang

is er geen inkomen uit arbeid is er één inkomen uit arbeid en men heeft men maximaal een mbo-opleiding zijn er twee inkomens uit arbeid (hoofdkostwinner en partner) en men heeft maximaal een mbo-opleiding is er één inkomen uit arbeid en men heeft men minimaal een hbo-opleiding zijn er twee inkomens uit arbeid (hoofdkostwinner en partner) en men heeft minimaal een hbo-opleiding is er minimaal één persoon (hoofdkostwinner of partner) gepensioneerd

9% 22% 23% 10% 13% 23%

Ten geleide Alle gepresenteerde resultaten zijn enquêteresultaten waarbij de steekproefkenmerken herwogen zijn naar populatiekenmerken. De resultaten zijn weergegeven in afgeronde percentages. Wanneer er door afronding totalen ontstaan van meer of minder dan 100%, zijn deze niet gecorrigeerd. De titels van figuren en tabellen betreffen (behoudens bij enkele uitsplitsingen) de exacte vraagteksten die aan de respondenten zijn voorgelegd. Wanneer in de tekst wordt gesproken over verschillen tussen groepen betreft het getoetste significante verschillen.


5.

1

Financiële situatie

1.1

Vooral bij gepensioneerden verslechtert de financiële situatie

Steeds meer Nederlanders zien hun financiële situatie verslechteren. Voor drie op de tien is de financiële situatie van het huishouden in de afgelopen 12 maanden verslechterd, twee op de tien constateren verbetering. In 2009 waren deze groepen nog even groot. 1 | Gerapporteerde financiële situatie en verwachtingen hierover De financiële situatie van mijn huishouden is de laatste 12 maanden … % 100

% 100

80

3

60

16

40 20

49

-40

3

3

4

5

6

80

3

4

3

18

18

17

21

60

17

20

21

16

50

49

52

46

50

49

53

53

61

22

23

18

23

6

4

3

13 2

4

0 24

23

22

7

6

7

september september 2011 2010 (N=1.052) (N=1.046)

mei 2010 (N=779)

21

23

5

4

-20 -40

september 2009 (N=1.137)

4

21

40 20

0 -20

Ik verwacht dat de financiële situatie van mijn huishouden in de komende twaalf maanden …

mei 2009 (N=1.013)

september september mei 2010 september mei 2009 2011 2010 (N=779) 2009 (N=1.013) (N=1.052) (N=1.046) (N=1.137)

hetzelfde gebleven

iets verbeterd

hetzelfde blijft

iets verbetert

duidelijk verbeterd

iets verslechterd

duidelijk verbetert

iets verslechtert

duidelijk verslechterd

duidelijk verslechtert

Van de Nederlanders verwacht 28% dat de financiële situatie het komende jaar zal verslechteren, terwijl 20% een verbetering verwacht. In mei 2009 was de groep die een verbetering verwachtte nog groter dan de groep die een verslechtering verwachtte. Sinds september 2009 is de groep die verslechtering verwacht groter dan de groep die verbetering verwacht. Er zijn grote verschillen per doelgroep. De groep zonder inkomen uit arbeid, lager opgeleiden met één inkomen en gepensioneerden constateren vaker een verslechtering van de financiële situatie en hebben minder goede verwachtingen voor de toekomst.


6.

2 | Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep geen inkomen uit arbeid

mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

totaal

N=92

N=227

N=238

N=105

N=141

N=246

N=1.052

financiële situatie afgelopen 12 maanden

verbeterd verslechterd

%

%

%

%

%

%

%

9 46

18 30

23 23

26 25

34 19

7 45

21 29

23 34

19 24

21 19

30 18

31 20

7 48

20 28

verwachting aankomende 12 maanden

verbetering verslechtering

Onder hoger opgeleiden met twee inkomens is er een relatief grote groep die een verbetering constateert. Ook hebben veel hoger opgeleiden positieve verwachtingen voor het komende jaar. Ten opzichte van vorig jaar is het aandeel gepensioneerden dat een verslechtering constateert gestegen van 27% naar 45%. 3 | Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep, per jaar financiële situatie afgelopen 12 maanden geen inkomen uit 2011 arbeid 2010

MBO een inkomen

MBO twee inkomens

46

17

2011

30

18

2010

30

18

2011

23

22

25

2011

19

34

18

37

45

2010

34

23

2010

37

22

2011

MBO tw ee inkomens

2011

19

2010

15

30

HBO+ een inkomen

2011

18

30

24

2010

19

29

2010

19

21

13

HBO+ tw ee 2011 inkomens 2010

39

20

31

20

38

7 27

-40

30

2011

MBO een inkomen

26

23

HBO+ twee 2011 inkomens 2010

-60

23

29

HBO+ een 2011 inkomen 2010

gepensioneerd

geen inkomen uit arbeid

9

55

2010

verwachting aankomende 12 maanden

-20

gepensioneerd

10 0

verslechterd

20

40

verbeterd

60 %

2011

48

2010 -60

44 -40

-20

7 6 0

verslechtering

20

40

verbetering

60 %

Als het gaat om verwachtingen voor de aankomende 12 maanden, zien we alleen verschillen bij de groepen lager opgeleiden met twee inkomens, en de hoger opgeleiden (met één of twee in-


7.

komens). Bij deze groepen is het aandeel dat een verbetering van de financiële situatie verwacht significant kleiner dan een jaar geleden.

1.2

Huishoudens zonder werk of met lagere inkomens komen moeilijk rond

Van de ondervraagden geeft 62% aan tevreden te zijn over de huidige financiële situatie, maar slechts 43% kan gemakkelijk rondkomen. De tevredenheid over de financiële situatie is significant lager dan in mei 2009, maar sinds september 2009 ongewijzigd. 4 | Tevredenheid over financiële situatie en rondkomen Hoe tevreden bent u over de huidige financiële situatie van uw huishouden?

% 100

% 100 80

10

10

12

52

54

52

60

9

10

56

60

0 -20

80

8

7

9

9

9

60

35

37

38

37

38

43

43

39

42

43

11

11

10

10

10

2

2

2

1

1

mei 2010 (N=780)


mei 2009 (N=1.013)

40

40 20

Hoe kan uw huishouden in het algemeen met uw huidige gezinsinkomen rondkomen?

20 25

23

22

24

22

10

11

9

9

9

2

3

1

1

1

mei 2010 (n=780)


mei 2009 (N=1.013)

september september 2011 2010 (N=1.052) (N=1.046) no ch tevreden/o ntevreden zeer tevreden zeer o ntevreden

tevreden o ntevreden

0 -20

september september 2011 2010 (N=1.052) (N=1.046) no ch mo elijk/ gemakkelijk

gemakkelijk

zeer gemakkelijk

mo eilijk

zeer mo eilijk

In de vorige paragraaf zagen we dat veel personen zonder inkomen uit arbeid hun financiële situatie in het afgelopen jaar hebben zien verslechteren. Binnen deze groep is het aandeel dat moeite heeft rond te komen ook hoog. Wel constateren we dat men beter kan rondkomen dan een jaar geleden. Ook komt het minder vaak voor dat men geen geld meer heeft aan het eind van de maand. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de ondervraagde personen binnen deze groep van vorig jaar een lager inkomen hadden dan in deze meting. Vorig jaar was het netto inkomen van deze groep voor 61% lager dan € 1.200 per maand, dit jaar is dit bij 43% het geval. De veranderingen hebben dus eerder te maken met de steekproef, dan met veranderingen in de financiële situatie van deze doelgroep.


8.

5 | Rondkomen per doelgroep Percentage dat in het algemeen moeilijk tot zeer moeilijk met het huidige gezinsinkomen kan rondkomen

Percentage dat 7 keer of vaker aan het einde van de maand geen geld meer had om rond te komen

% 100

100

80

80

%

56

60 40

60

34 19

15

20 5

6

17 10 9

11

2

7

38

40

30 21

24 6

11

7 5

1415 13

20

0

19 15 11 10

6 7

24 19 14 1314 6

5

0 september 2011

september 2010

geen inkomen uit arbeid mbo 2 inkomens hbo 2 inkomens

september 2009

september 2011

mbo 1 inkomen hbo 1 inkomen gepensioneerden

september 2010

geen inkomen uit arbeid mbo 2 inkomens hbo 2 inkomens

september 2009

mbo 1 inkomen hbo 1 inkomen gepensioneerden

Concluderend kunnen we stellen dat veel mensen een achteruitgang constateren, en dat men verwacht dat deze zal toenemen. Toch heeft dit geen invloed op het kunnen rondkomen.

1.3

Gepensioneerden hebben vaak wel voldoende financiële veerkracht

Onder financiële veerkracht verstaan we het vermogen om een inkomensdaling of grote uitgave op te vangen. De financiële veerkracht van Nederlanders is sinds 2009 onveranderd. Een op de zes Nederlanders kan slechts nog één maand financieel rondkomen wanneer het inkomen met 25% zou dalen. Een uitgave boven de € 500 levert voor een kwart van de Nederlanders een probleem op. 6 | Financiële veerkracht Wanneer kan men een inkomensdaling van 25% of meer niet meer opvangen? 65 66 65

na 12 maanden

Percentage voor wie een uitgave boven het vermelde bedrag een probleem wordt

100

% 100

100

90

43 45 43

na 6 maanden

78 80 64

70 60 48

30 31 28

na 3 maanden

50

26

30

na 1maand

19 14

20 8 10 0

0 20 september 2011(N=1.052) september 2009 (N=1.137)

40

60 80 100 september 2010 (N=1.046)

61

65

40 49

35

40

16 18 15

78

59

41 36

28 21

16 10 elk

100

250

500

1.000

1.500

2.500

5.000

7.500

10.000 >10.000

bedr ag


september 2011(N=1.052)


9.

N.B. De percentages in beide figuren zijn cumulatief

De financiële veerkracht verschilt per inkomensgroep. Het opvangen van een inkomensdaling of grote uitgave is voor de huishoudens zonder inkomen uit arbeid en de lager opgeleide eenverdieners het moeilijkst. Hoewel gepensioneerden vaak constateren dat hun financiële situatie is verslechterd, ligt de financiële veerkracht van deze groep rond het gemiddelde. 7 | Financiële veerkracht van uitkeringsgerechtigden

Wanneer kan men een inkomensdaling van 25% of meer niet meer opvangen?

> 12 maanden max. 3 maanden


mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

totaal

N=92

N=227

N=238

N=105

N=141

N=246

N=1.052

%

%

%

%

%

%

%

18 49

22 32

32 24

33 27

53 18

29 25

31 28

76 52

74 24

68 17

60 21

45 5

58 17

64 19

Percentage voor wie een uitgave boven het vermelde bedrag een probleem wordt

> € 7.500 > € 250

Ten opzichte van de vorige meting is de financiële veerkracht van personen zonder inkomen uit arbeid iets verbeterd. Wanneer het inkomen met 25% daalt, kan 49% van deze groep nog maximaal drie maanden rondkomen, en 51% langer dan drie maanden. In 2010 kon 68% van deze groep nog maximaal 3 maanden rondkomen bij deze inkomensdaling en 32% langer dan drie maanden.

1.4

Profiel: een beschrijving van kwetsbare groepen

In de vorige paragrafen hebben we gezien dat de financiële situatie verschilt per type huishouden. In deze paragraaf zetten we de uitkomsten van drie groepen nog eens op een rij. Het gaat om de groepen huishoudens zonder inkomen uit arbeid, lager opgeleide huishoudens met één inkomen en gepensioneerden. Bij deze groepen scoren de verschillende aspecten van de financiële situatie lager dan gemiddeld.


10.

8 | Profielschets kwetsbare groepen geen inkomen uit arbeid

mbo één inkomen

gepensioneerd

N=92

N=227

N=246

%

%

%

Perceptie situatie financiële situatie (iets) verslechterd in afgelopen 12 maanden

46

30

45

verwacht verslechtering aankomende 12 maanden Rondkomen

34

24

48

komt (zeer) moeilijk rond betaalt niet alle rekeningen en komt financiële verplichtingen niet altijd na Financiële veerkracht

34

19

11

47

37

23

55

50

27

minimaal 1 keer per jaar geen geld meer aan het eind van de maand kan inkomensdaling van 25% niet meer dan 3

maanden opvangen heeft een probleem met een uitgave boven € 250

49 51

32 22

25 16

= significant hoger dan gemiddeld = verschilt niet van gemiddeld = significant lager dan gemiddeld

We constateren het volgende:

Huishoudens zonder inkomen uit arbeid hebben het het zwaarst; deze groep heeft een verslechtering geconstateerd in het afgelopen jaar, goed rondkomen lukt vaak niet en de financiële veerkracht is beperkt.

De situatie van lager opgeleide huishoudens met één inkomen is niet vaker dan gemiddeld verslechterd in het afgelopen jaar, maar deze groep komt wel moeilijker rond dan gemiddeld. Het komt regelmatig voor dat men aan het einde van de maand geen geld

meer heeft. Veel gepensioneerden zijn er in het afgelopen jaar op achteruit gegaan. Bovendien verwacht een groot deel van deze groep verslechtering in het komende jaar. Toch komt een groot deel goed rond en heeft men weinig moeite met het betalen van de rekeningen. Ook heeft maar een klein deel geld tekort aan het eind van de maand. Gepensioneerden hebben een groter spaarvermogen en minder schulden dan de uitkeringsgerechtigden en lager opgeleide eenverdieners.


11.

2

Financieel overzicht

2.1

Drie op de tien overschatten overzicht over eigen huishoudfinanciën

Sinds mei 2009 is het aandeel Nederlanders dat aangeeft (zeer) goed op de hoogte te zijn van de huishoudfinanciën licht toegenomen. Bijna 80% zegt hier goed tot zeer goed van op de hoogte te zijn. 9 | Mijn kennis over de financiële situatie van mijn huishouden is … september 2011

september 2010

september 2009

mei 2009

(n=1.052)

(n=1.046)

(n=1.137)

(n=1.013)

% 28

% 28

% 20

54 15 2 1

53 17 2 1

55 19 2 2

zeer goed

% 27

goed noch goed, noch slecht slecht zeer slecht

52 17 2 1

Lager opgeleide huishoudens geven minder vaak aan (zeer) goede kennis te hebben (76%) dan hoger opgeleide huishoudens met twee inkomens (84%) en gepensioneerden (83%). Een ruime meerderheid geeft aan de financiële situatie onder controle te hebben. Dit beeld is gelijk sinds september 2009. 10 | Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle?

35



33


32

0%

10%

44

46

15

6 1

15

6 1

50

20%

30%

altijd

meestal

40%

50%

60%

soms w el en soms niet


12

70% soms

80% nooit

90%

5 1

100%

12.

Ook hier zien we verschillen tussen de doelgroepen. Bij personen zonder inkomen uit arbeid en lager opgeleide eenverdieners komt het meer voor dat men de financiële situatie niet onder controle heeft. 11 | Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle? (naar inkomensgroep)

meestal/altijd onder controle

soms wel, soms niet onder controle (bijna) nooit onder controle


mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

totaal

N=92

N=227

N=238

N=105

N=141

N=246

N=1.052

%

%

%

%

%

%

%

73

67

80

81

82

85

78

14

25

14

12

12

8

15

13

8

5

7

6

7

7

Onder gepensioneerden zien we het grootste aandeel dat aangeeft de eigen financiële situatie onder controle te hebben. Ondanks dat deze groep verslechtering constateert en verwacht (zie hoofdstuk 1), is de controle over de situatie bovengemiddeld. Hoewel 79% aangeeft goed op de hoogte te zijn van de huishoudfinanciën, weet 36% van deze groep niet preciezer dan op 500 euro nauwkeurig wat men op de betaalrekening heeft staan. Omgerekend komt dit neer op 28% van alle ondervraagden. Deze groep was in de vorige meting 29%. 12 | Hoe precies weet u doorgaans hoeveel geld u heeft op uw betaalrekening? (naar zelfingeschatte kennis over financiële situatie) % 80 70

36%

60 50 36

40

29 30

24

29

20

23

11

9 10

24

22

3

0 kennis is (zeer) goed (N=859) geen flauw idee binnen een marge van 500 euro binnen een marge van 50 euro

kennis is gemiddeld tot zeer slecht (N=219) kan er meer dan 500 euro naast zitten binnen een marge van 100 euro


13.

Deze 28% lijkt het overzicht over de financiën te overschatten; men zegt veel te weten van de eigen financiële situatie, maar weet niet goed hoeveel men op de betaalrekening heeft staan. Binnen de groepen hoger opgeleiden en gepensioneerden vinden we meer personen die hun eigen financiële situatie overschatten. Onder degenen zonder inkomen uit arbeid is deze groep een stuk kleiner. 13 | Overschatten kennis, naar inkomensgroep geen inkomen uit arbeid

mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

totaal

N=92

N=227

N=238

N=105

N=141

N=246

N=1.052

%

%

%

%

%

%

%

16 84

25 75

27 73

30 70

38 62

32 68

28 72

overschat eigen kennis overschat kennis niet

Een groot deel van de overschatting komt dus voor bij groepen die relatief weinig kwetsbaar zijn, namelijk hoger opgeleiden.

2.2

Uitkeringsgerechtigden kennen eigen uitgavenpatroon

Hoe belangrijk vindt men het om te weten wat de vaste lasten zijn en hoeveel men maandelijks te besteden heeft? Een ruime meerderheid van de Nederlanders geeft aan dit tamelijk tot heel belangrijk te vinden. De mate waarin men dit belangrijk vindt is gelijk over de verschillende inkomensdoelgroepen. 14 | Hoe belangrijk of onbelangrijk vindt u het om te weten wat uw vaste lasten zijn en hoeveel geld u maandelijks te besteden heeft?

43

0

20

39

40

60

14

80

heel belangrijk

tamelijk belangrijk

noch belangrijk, noch onbelangrijk

tamelijk onbelangrijk

31

100

%

heel onbelangrijk

Zien we dit ook terug in de kennis van de specifieke uitgaven? Van de ondervraagden weet 28% niet nauwkeuriger dan binnen een marge van 500 euro wat men vrij te besteden heeft van het inkomen na aftrek van alle vaste lasten. Ook weet 33% niet nauwkeuriger dan binnen een marge van 200 euro wat men maandelijks uitgeeft aan boodschappen en 33% niet wat men uitgeeft aan de auto. In de meting van 2010 zagen we een vergelijkbaar beeld. Wat opvalt is dat de minst vermogende groep (zonder inkomen uit arbeid) het nauwkeurigst weet hoeveel men kan besteden. Men weet dit het best bij zowel de vrije bestedingsruimte, als bij de uitgaven aan boodschappen of de auto.


14.

15 | Kennis over specifieke uitgaven

Weet u wat u vrij te besteden heeft na aftrek van uw vaste lasten van uw inkomen/uitkering? geen flauw idee/ binnen marge van 500 euro


mbo één inkomen

mbo 2 inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ 2 inkomens

gepensioneerd

N=92

N=227

N=238

N=105

N=141

N=246

%

%

%

%

%

%

% 28

totaal (n=1.052)

26

30

26

25

21

34

binnen marge van 200 euro

20

21

24

33

25

23

24


34

23

24

22

23

22

24

32

26

26

20

21

21

24

%

%

%

%

%

%

%

31

37

29

29

31

37

33

20

26

29

29

32

36

30

49

37

42

42

37

27

37

%

%

%

%

%

%

%

binnen marge van 50 euro Weet u wat u per maand uitgeeft aan boodschappen? geen flauw idee/binnen marge van 200 euro binnen marge van 100 euro

binnen marge van 50 euro Weet u wat u per maand uitgeeft aan uw auto? (selectie: autobezitters) geen flauw idee/binnen marge van 200 euro

20

35

28

36

32

36

33


22

24

30

26

32

26

27


58

41

42

38

36

38

40

= significant lager dan gemiddeld = significant hoger dan gemiddeld

Hoe belangrijker men het vindt om te weten wat de vaste lasten zijn en hoeveel bestedingsmogelijkheden men heeft, des te beter men ook weet hoeveel men maandelijks uitgeeft en te besteden heeft. 16 | Belang van kennis over uitgaven versus kennis van eigen financiële situatie % 100

% w eet binnen een marge van € 100

80

71 65

60

55

53 46

40

37

34 26

20

0 geld op de betaalrekening

maandelijks vrij te besteden na aftrek vaste lasten

belangrijk om inkomsten en uitgavepatroon te w eten

uitgaven aan boodschappen

uitgaven aan auto

onbelangrijk om inkomsten en uitgavepatroon te w eten


15.

Opvallend is dat de groep die de kennis van de bestedingsruimte belangrijk vindt, uit relatief meer vrouwen (53%) bestaat dan de groep die deze kennis onbelangrijk vindt (40% vrouw). Concluderend kunnen we stellen dat hoe beter de financiële situatie is, des te minder kennis men heeft van de eigen bestedingsruimte en uitgaven. Degenen zonder inkomen uit arbeid overschatten de eigen inkomsten en mogelijkheden voor uitgaven minder. Onder hoger opgeleide groepen zien we meer overschatting. Gepensioneerden hebben niet meer kennis van inkomsten en uitgaven dan gemiddeld.


16.

3

Financieel beheer

3.1

Liever bezuinigen dan geld lenen

Er zijn vijf stellingen voorgelegd die te maken hebben met spaarzin. Net als in 2009 is sparen de norm en bezuinigen mensen liever dan dat ze geld lenen. Negen van de tien Nederlanders betalen hun rekeningen op tijd. 17 | Vier stellingen over spaarzin (percentages (helemaal) van toepassing; n=1052) %

100 90

89 83

84

80 70 60 50 40

43

40 30 20 9

10

10 4

5

0 ik betaal mijn ik bezuinig liever ik spaar een ik koop vaak dingen ik koop liever dingen rekeningen altijd op dan dat ik geld leen aanzienlijk deel van zonder na te denken op krediet dan dat ik tijd mijn inkomen of ik daar wel geld wacht tot ik geld voor heb gespaard heb september 2009 (n=1.137)

september 2011 (n=1.052)

De verschillen tussen de zes doelgroepen (zoals beschreven in de inleiding) zijn klein. De stelling ‘ik spaar een aanzienlijk deel van mijn inkomen’ laat wel verschillen zien. Zo vindt iets meer dan een kwart van de mensen zonder inkomen uit arbeid (27%) dat deze stelling van toepassing is op hun situatie. De andere groepen sparen vaker een aanzienlijk deel van hun inkomen. Hbo-plussers met een dubbel inkomen (53%) zijn hierbij het meest spaarzaam. Om vast te stellen hoe de spaarzin van de ondervraagden is, hebben we een schaalscore (1-5) samengesteld op basis van een aantal stellingen die betrekking hebben op sparen (stelling 2 tot en met 5 in figuur 17). De twee laatstgenoemde stellingen zijn hiervoor omgescoord. Deze schaal is redelijk betrouwbaar (α=0,55).


17.

We zien dat de spaarzin van de ondervraagden redelijk goed ontwikkeld is: bij 50% is de score voor spaarzin hoog (< 2), circa 39% scoort in het midden van de schaal (2-3) en de resterende 11% scoort laag (3-5). Deze cijfers zijn nauwelijks veranderd ten opzichte van september 2010. 18 | Spaarzin per doelgroep (n=1.040) geen inkomen uit arbeid N=91

hoog (score < 2) gemiddeld (score 2-3) laag (score 3-5)

mbo één inkomen N=226

mbo twee inkomens N=236

hbo één inkomen N=105

hbo twee inkomens N=141

gepensioneerden N=242

totaal N=1.040

%

%

%

%

%

%

%

33

40

53

55

58

57

50

53 14

46 15

35 12

32 12

36 6

37 7

39 11

De spaarzin is bij mensen zonder inkomen uit arbeid en mbo-ers met één inkomen lager dan bij de andere groepen. Deze lagere score kan verklaard worden doordat deze groepen lagere inkomens hebben, en dus minder geld hebben om opzij te zetten. In lijn hiermee zien we dat mensen zonder inkomen uit arbeid minder vaak aangeven ‘een aanzienlijk deel van hun inkomen te sparen’. Wat doet men meestal als men geen geld meer heeft? Het gedrag is nauwelijks gewijzigd ten opzichte van september 2009. De meest genoemde oplossingen zijn geld opnemen van de spaarrekening (35%), bezuinigen (33%) en rood staan (22%). Vier op de tien Nederlanders geven aan dat dit vrijwel nooit voorkomt. 19 | Wat doet u meestal als u geen geld meer heeft? (n=1052) 35 35 34

geld opnemen van spaarrekening

33

bezuinigen, niets meer uitgeven 22

rood staan 6

overuren werken, extra geld verdienen

38 36

26 25

8 8

6 7 6

geld lenen van familie, vrienden, bekenden

4 5 4

gebruik creditcards, winkelkredietkaarten

3 4 4

rekeningen niet betalen 1 1 1

lening afsluiten

39 40 39

dat gebeurt vrijwel nooit 0

10

20

30

mei 2009 (n=1.137)

40

50

60



70

80

90


100 %

18.

Hoger opgeleiden met één inkomen (45%) bezuinigen bij geldgebrek vaker dan de andere groepen. Mensen zonder inkomen uit arbeid nemen minder vaak geld op van de spaarrekening (22%), staan minder vaak rood (net zoals gepensioneerden: 17%) en lenen vaker dan de andere doelgroepen bij familie of vrienden (13%). Hbo-plussers met twee inkomens (42%) en gepensioneerden (47%) staan het minst vaak in de rode cijfers. 20 | Wat doet u meestal als u geen geld meer heeft? ( per doelgroep; n=1052)


mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

totaal

N=92

N=229

N=238

N=105

N=141

N=246

N=1052

%

%

%

%

%

%

%

bezuinigen geld opnemen van spaarrekening rood staan overuren werken geld lenen van familie/ vrienden

38

39

34

45

33

20

33

22 17 6

33 26 8

34 21 7

40 30 9

44 22 7

34 17 2

35 22 6

13

7

2

9

9

2

6

dat gebeurt vrijwel nooit

31

35

36

33

42

47

39

= significant lager = significant hoger

In vergelijking met september 2009 is er een duidelijke verandering zichtbaar bij de groep die geen inkomen uit arbeid heeft. In 2009 gaf 20% van deze groep aan vrijwel nooit geldgebrek te hebben. In 2011 is dat gestegen tot 31%. Ook gaf 61% van deze groep in 2009 aan te bezuinigen bij geldgebrek, terwijl dat in 2011 gedaald is tot 38%. Deze verschuiving zou erop kunnen duiden dat het ingezette bezuinigingsgedrag in 2009 ertoe heeft geleid dat in 2011 minder mensen zonder inkomen uit arbeid geldgebrek hebben. Als gevolg hiervan hoeft men weer minder vaak te bezuinigen. Een andere mogelijkheid is dat men in 2009 nog posten had waarop men kon bezuinigen, maar dat deze mogelijkheden er in 2011 eenvoudigweg niet meer zijn. Wat doen Nederlanders als zij geld over hebben? Zij zetten dit, net als in 2009, vaak op hun spaar- of beleggingsrekening (58%). Bijna een kwart (23%) laat het op de lopende rekening staan. Sinds 2009 neemt dit af. In september van dat jaar liet 27% het nog op de lopende rekening staan, in mei van dat jaar was dat 31%. Tot slot is er een significante toename van het aantal mensen dat aangeeft nooit geld over te houden. Was dit in 2008 nog 8%, in 2011 is dit toegenomen tot 12% van de Nederlanders.


19.

21 | Wat doet u meestal als u geld over heeft? (n=1.052) 58 60 62

overmaken op spaar- of beleggingsrekening 23

op lopende rekening laten staan

27

31

16 17 15

hangt van het bedrag af ik hou nooit geld over

8

12 10

9 10

in de portemonnee laten zitten

8 6 6 6

schulden afbetalen

5 6 7

uitgeven weggeven

2 2 2

contant in huis bewaren

2 2 2

aandelen kopen

2 2 2 0

10

20

30

40

mei 2009 (n=1.137)

50

60

70


80

90

100 %


Hoger opgeleiden met twee inkomens (83%) zetten geld dat ze overhouden vaker dan de andere groepen op een spaar- of beleggingsrekening. Mensen zonder inkomen uit arbeid (33%) doen dit – net als in september 2009 – het minst vaak. Wel is hier een dalende trend zichtbaar, want in september 2009 gaf nog 44% van deze groep aan geld op een spaar- of beleggingsrekening te zetten. Bijna een derde van de mensen zonder inkomen uit arbeid (30%) geeft aan nooit geld over te houden. Bij Hbo-plussers met een dubbel inkomen (3%) gebeurt dit het minst vaak. 22 | Wat doet u meestal als u geld over heeft? ( per doelgroep; n=1.052) geen inkomen uit mbo één arbeid inkomen

overmaken op spaar- of beleggingsrekening op lopende rekening zetten/ laten staan in portemonnee laten zitten voor volgende maand schulden afbetalen

uitgeven ik hou nooit geld over

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

totaal

N=92

N=229

N=238

N=105

N=141

N=246

N=1.052

%

%

%

%

%

%

%

33

50

64

63

83

52

58

24

21

24

27

23

21

23

11 6

8 8

6 6

6 9

6 8

14 2

9 6

4 30

6 12

4 11

10 8

6 3

1 14

5 12



20.

3.2

Hoger opgeleide eenverdieners hebben financiën minder goed geregeld

Ten aanzien van financieel zelfvertrouwen zijn vier stellingen voorgelegd. We zien dat het beeld ten opzichte van september 2009 nauwelijks is gewijzigd. Tweederde van de Nederlanders voelt zich zeker als het gaat om hun financiële zelfvertrouwen. Een derde vindt het leuk om zich met financiële zaken bezig te houden. 23 | Vier stellingen over financieel zelfvertrouwen (helemaal + enigszins van toepassing; n=1.052)

65

ik voel me over het algemeen zeker als ik een belangrijke financiële keuze moet maken

65 66

37

ik vind het leuk om me bezig te houden met financiële zaken

35 36

11

ik loop geld mis doordat ik mijn financiële zaken niet optimaal heb geregeld

10 10

9 ik kom er niet aan toe mijn geldzaken goed te regelen

11

0

10

20

30

mei 2009 (n=1.137)

40

50

60


70

80

90

100 %


Ook ten aanzien van het financieel zelfvertrouwen is een schaalscore (1-5) gemaakt. De twee laatstgenoemde stellingen zijn hiervoor omgescoord. Deze schaal heeft een goede betrouwbaarheid (α=0,67). Van de Nederlanders heeft 35% veel financieel zelfvertrouwen (score < 2). De middelste categorie bestaat uit 43% van de ondervraagden (score 2-3) en 22% scoort laag (lager dan 3). Deze cijfers wijken nauwelijks af van 2010. 24 | Financieel zelfvertrouwen, per doelgroep (n=1.014) geen inkomen mbo één mbo twee hbo+ één hbo+ twee gepenuit arbeid inkomen inkomens inkomen inkomens sioneerd N=89

hoog (score < 2) gemiddeld (score 2-3) laag (score 3-5)

% 36 43 22

N=222

% 28 40 32

N=229

N=99

N=122

% 24 45 31

% 40 42 18

% 32 45 22


totaal

N=266

N=1.137

% 46 41 13

% 35 43 22

21.

Opvallend is dat hoger opgeleide eenverdieners – net als in 2010 – minder financieel zelfvertrouwen hebben. Dit wordt vooral veroorzaakt doordat deze groep vaker aangeeft er niet aan toe te komen om de geldzaken goed te regelen (is bij 16% van deze groep tenminste deels van toepassing, tegen 9% van de totale steekproef). Ook geven zij vaker aan geld mis te lopen, omdat de financiële zaken niet optimaal geregeld zijn (is bij 16% van deze groep tenminste deels van toepassing, tegen 11% van de totale steekproef). Samengevat kan worden gesteld dat men net als voorgaande jaren liever bezuinigt dan geld leent en dat de helft van Nederlanders een goed ontwikkelde spaarzin heeft.

Zo geeft 58% aan dat als men geld overhoudt, men dit op de spaarrekening zet. Bij geldgebrek zijn rood staan en geld lenen geen populaire oplossingen.

Een derde van de Nederlanders heeft veel financieel zelfvertrouwen. Het zelfvertrouwen is bij hbo-ers met één inkomen net als in 2010 lager dan bij de andere groepen


22.

4

Financiële kennis en informatiezoekgedrag

4.1

Weinig kennis over beleggingsproducten

Van een aantal financiële producten is gevraagd of men die afneemt. 88% van de Nederlanders heeft een spaarrekening en driekwart een verzekeringsproduct. Iets meer dan de helft van de Nederlanders heeft een hypotheek. In vergelijking met voorgaande jaren is een lichte teruggang te zien in het aantal Nederlanders dat verzekeringsproducten afneemt. Verder zijn er weinig grote verschillen met voorgaande jaren. 25 | Welke van de volgende producten neemt u af? (n=1.052) %

100 90




88 89 88 80

80

74

72

70 60 53

51

54

50 40 30 18 17 19

20

14

17 17

10

5

4

4

0 spaarrekening

verzekering

hypotheek

beleggingen

lening, doorlopend krediet

geen van deze

Van de afgenomen producten is gevraagd of men hierover voldoende kennis heeft. Als het gaat om spaarrekeningen, leningen, hypotheken of verzekeringen, geeft een meerderheid aan hier voldoende kennis over te hebben. Over beleggingen is de kennis wat minder groot.


23.

26 | Heeft u voldoende kennis over ... (alleen gevraagd voor producten die men bezit; n=1.052)

spaarrekening (2011: N=921)

3 11

86

(2010: N=938)

3 10

87

(2009: N=1004)

110

89

lening/krediet (2011: N=148)

6 9

85

(2010: N=176)

4 14

82

(2009: N=193)

5 15

81

hypotheek (2011: N=554)

6

18

76

(2010: N=536)

6 17

77

(2009: N=612)

6

76

18

verzekering (2011: N=777)

5

22

73

(2010: N=757)

5

21

73

(2009: N=914)

5

22

74

beleggingen (2011: N=185)

18

21

62

(2010: N=178)

17

30

53

(2009: N=211)

21

29

50

-60% -40% -20%

0%

noch voldoende/noch onvoldoende

20%

40%

onvoldoende

60%

80%

100%

(ruim) voldoende

Er zijn weinig veranderingen ten opzichte van het vorige jaar. Alleen geven beleggers in 2011 (62%) vaker dan in 2010 (53%) en 2009 (50%) aan (ruim) voldoende verstand van beleggingen te hebben. De groep die nu belegt is dus beter op de hoogte dan de groep die in 2009 belegde. Om een beeld te krijgen van financiële kennis is ook een aantal kennisvragen gesteld. Net als in voorgaande jaren geeft men het vaakst foutieve antwoorden op vragen over beleggen en aanste

delen. Men weet overigens goed dat mensen die geen pensioen opbouwen na hun 65

alleen

AOW krijgen. Net als in de voorgaande jaren beantwoordt men de vraag over de pensioenopbouw het vaakst correct.


24.

27 | Antwoorden kennisvragen (% onjuist beantwoord) % Onjuist beantwoord Correcte antwoord

Kennisvraag

Stel dat u 100 euro op een spaarrekening heeft, en de rente is 20% per jaar en u neemt nooit geld of rente op. Hoeveel zou u dan na vijf jaar in totaal op de rekening hebben? Stel dat uw inkomen in het jaar 2011 is verdubbeld, en dat ook de prijzen van alle goederen zijn verdubbeld. Bent u in 2011 in staat om meer, hetzelfde of minder dan vandaag te kopen met uw inkomen? Is de volgende uitspraak volgens u waar of niet waar? ‘Aandelen zijn normaal gesproken risicovoller dan obligaties.’ Welk antwoord is niet correct? ‘Als je in aandelen belegt kun je geld verdienen door koerswinst, dividend, rente?’ Is de volgende uitspraak waar of niet waar? ‘Werknemers die geen pensioen opbouwen, krijgen na hun pensionering alleen AOW.’

2009

2010

2011

%

%

%

meer dan 200 euro

29

29

31

hetzelfde

31

29

32

waar

46

49

47

rente

50

48

53

waar

13

11

11

Bij huishoudens zonder inkomen uit arbeid en lager en middelbaar opgeleide huishoudens is de financiële feitenkennis over het algemeen lager dan bij de hoger opgeleide huishoudens en gepensioneerden. Opmerkelijk is wel dat hbo-plussers met twee inkomens vaker een fout antwoord op de inflatievraag dan gemiddeld. 28 | Antwoorden kennisvragen, per doelgroep (% onjuist beantwoord)

Kennisvraag

Stel dat u 100 euro op een spaarrekening heeft, en de rente is 20% per jaar en u neemt nooit geld of rente op. Hoeveel zou u dan na vijf jaar in totaal op de rekening hebben? Is de volgende uitspraak volgens u waar of niet waar? ‘Aandelen zijn normaal gesproken risicovoller dan obligaties.’ Stel dat uw inkomen in het jaar 2011 is verdubbeld, en dat ook de prijzen van alle goederen zijn verdubbeld. Bent u in 2011 in staat om meer, hetzelfde of minder dan vandaag te kopen met uw inkomen? Welk antwoord is niet correct? ‘Als je in aandelen belegt kun je geld verdienen door koerswinst, dividend, rente?’ Is de volgende uitspraak waar of niet waar? ‘Werknemers die geen pensioen opbouwen, krijgen na hun pensionering alleen AOW.’


mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

N=77

N=209

N=276

N=118

N=128

N=236

% onjuist

% onjuist

% onjuist

% onjuist

% onjuist

% onjuist

45

38

31

23

16

31

61

61

55

43

37

36

34

33

26

33

38

37

56

60

57

42

43

51

18

16

13

5

8

6



25.

Ook onderschatten veel mensen de hoeveelheid rente die men moet betalen bij rood staan op een betaalrekening. Personen die weleens rood staan, denken dat ze hierover 8,6% rente moeten betalen, terwijl de actuele rentestand hiervoor rond de 14,5% ligt. Voorgaande jaren schatte men ook een lagere rente in. 29 | Ingeschatte en feitelijke rente van rood staan en van een persoonlijke lening Wat is volgens u de gemiddelde rente die u moet betalen bij rood staan op uw betaalrekening? % 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

september 2009

september 2010

september 2011

15

14,5

13 8,6

8,6

7,3

schatting feitelijke rente door rente (circa) personen die w eleens rood staan (n=291)



Wat is volgens u de gemiddelde rente die u moet betalen bij een persoonlijke lening/consumptief krediet? % 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

september 2009

9,1

september 2010

september 2011

10,3

8,8 7

schatting feitelijke rente door rente (circa) personen die lening afnemen (n=193)

7


8,6


Bij kennis van een lening of doorlopend krediet zien we een omgekeerd effect, men schat de hoogte van de rente vaak hoger (10,3) in dan deze vaak daadwerkelijk is (8,6%). Deze constatering vereist echter enige nuancering: er is een licht renteverschil tussen persoonlijke leningen en consumptieve kredieten, en daarbij hangt de hoogte van het rentepercentage van een krediet of lening af van de tijd van afsluiten. Wanneer dit bijvoorbeeld een paar jaar geleden is gebeurd, kan het rentepercentage sterk verschillen.


26.

4.2

Men gaat niet actief op zoek naar financiële informatie

Het aandeel Nederlanders dat actief op zoek gaat naar financiële informatie neemt met de tijd licht af. Deze trend zet door in 2011: 27% gaat actief op zoek naar informatie. Iets minder dan een derde (29%) geeft aan gebaat te zijn bij extra financiële informatie. 30 | Op zoek naar financiële informatie (n=1.052) Zoekt u weleens actief naar financiële informatie?

Zou u gebaat zijn bij extra informatie over financiën?

%

%

80

73

80

72

71 66

70

70

60

60

50

50

40 30

27

56

53

40

34 29

28

53

29

30

20

20

10

10

31 27 19

17

0

0 ja

september 2011(N=1.052) september 2009 (N=1.137)

nee

september 2010 (N=1.046) mei 2009 (N=1.013)

ja september 2011(N=1.052) september 2009 (N=1.137)

nee

weet niet


Het zoekgedrag staat in verband met opleidingsniveau: hbo-ers met één inkomen (45%) en of twee inkomens (47%) geven vaker dan de andere groepen aan actief op zoek naar informatie te gaan. mbo-ers met één inkomen (19%) gaan het minst vaak actief op zoek naar financiële informatie.

4.3

17

Moeilijker om betrouwbare informatie te vinden

Aan personen die weleens naar financiële informatie zoeken, is gevraagd of men moeite heeft te vinden wat men zoekt. Het grootste probleem hierbij is dat men niet weet welke informatie betrouwbaar en/of onafhankelijk is. Een ander probleem is dat de gevonden informatie tegenstrijdig is. Ook hebben relatief veel mensen moeite met de hoeveelheid aangeboden financiële informatie.


27.

31 | Heeft u wel eens moeite om goede en relevante financiële informatie te vinden? (selectie: zoekt weleens informatie; n=289) 34

ik weet niet welke informatie betrouwbaar en/of onafhankelijk is

30 31 24 21 19 23

ik vind tegenstrijdige informatie

16 19 21 23 17

ik vind te veel informatie en zie door de bomen het bos niet meer

18 19 19

de gevonden informatie is moeilijk te begrijpen

12 7 7

ik weet niet waar ik moet zoeken

9 5 7

ik kan de informatie die ik zoek niet vinden

5 10 5 0

10

mei 2009 (N=338)

20

30

40

september 2009 (N=325)

50

60

70


80

90

100 %


Er zijn slechts kleine verschillen te zien met voorgaande metingen. Wat betreft de betrouwbaarheid en onafhankelijkheid is er een duidelijke trend waarneembaar. Zo is ten opzichte van mei 2009 het aantal mensen dat aangeeft niet te weten welke informatie betrouwbaar en/of onafhankelijk is met 10 procentpunten gestegen. Aan personen die aangeven gebaat te zijn bij extra informatie over financiën, is gevraagd aan welke informatie men behoefte heeft. Net als voorgaande jaren scoren vooral belastingen en de werking van bepaalde financiële producten hoog. De behoefte aan vergelijkingssites is wat afgenomen. Verder zijn er geen grote veranderingen te zien ten opzichte van voorgaande jaren.


28.

32 | Aan welke kennis of informatie over financiën heeft u dan behoefte? (selectie: is gebaat bij extra kennis/informatie; n=304) 55 53

belastingen

64

50 49 53

de werking van bepaalde financiële producten 39 37

hoe ik met mijn geld en vermogen kan omgaan 31

vergelijkende informatie (vergelijkingssites) inkomensondersteuning zoals toeslagen of financiële regelingen

29 30

43

40 39

35

24 25 27

de aanbieders van bepaalde financiele producten

24 21 20

beurs, aandelen en beleggen 13 12 14

hoe ik met mijn schulden kan omgaan 0

10

20

september 2011 (N=304) september 2009 (N=348)

30

40

50

60

70

80

90

100 %


De informatiebehoefte over belastingen is bij mensen zonder inkomen uit arbeid (66%) en mboers met één inkomen (72%) groter dan bij de rest. Ook hebben mensen zonder inkomen uit arbeid vaker (58%) vaker behoefte aan informatie over hoe zij met hun geld en vermogen om kunnen gaan. De informatiebehoefte over inkomensondersteuning is vooral groot bij mensen zonder inkomsten uit arbeid (58%), hbo-plussers met één inkomen (42%) en mbo-ers met één inkomen. De behoefte aan informatie over het omgaan met schulden is vooral groot bij mensen zonder inkomen uit arbeid (30%) en mbo-ers met één inkomen (24%).


29.

33 | Aan welke informatie heeft u dan behoefte? (selectie: is gebaat bij extra kennis/informatie; n=304)

Belastingen

De werking van bepaalde financiële producten Hoe ik met mijn geld en vermogen om kan gaan Vergelijkende informatie (vergelijkingssites) Inkomensondersteuning, zoals toe-

slagen of financiële regelingen Aanbieders van bepaalde financiële producten Informatie over de beurs, aandelen en beleggen Hoe ik met mijn schulden om kan gaan


mbo één inkomen

mbo twee inkomens

hbo+ één inkomen

hbo+ twee inkomens

gepensioneerd

N=24

N=64

N=62

N=42

N=69

N=44

% 66

% 72

% 47

% 47

% 47

% 58

55

57

43

51

54

41

58

39

28

36

44

38

33 58

34 38

26 19

33 42

25 14

38 24

16

28

24

32

16

28

20

29

24

17

30

15

30

24

7

8

9

6



Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording

Onderzoeksverantwoording

Steekproef Voor de gegevensverzameling is gebruik gemaakt van de steekproefbron TNS NIPObase. Dit is een database van huishoudens die zich bereid hebben verklaard met enige regelmaat aan enquêtes van Veldkamp en TNS NIPO deel te nemen. Het panel bestaat in totaal uit 200.000 personen. De werving voor het panel geschiedt grotendeels via traditionele onderzoeksinstrumenten. Bij de diverse mondelinge en telefonische omnibussen van Veldkamp en TNS NIPO wordt de bereidheid voor deelname aan het panel getoetst. Bij al deze onderzoeken is sprake van random sampling: iedere groep uit de samenleving heeft in principe een even grote kans om in de steekproef te komen. Het is niet mogelijk voor ondervraagden om zichzelf bij TNS NIPObase aan te melden. De dataverzameling van het onderzoek is verlopen via een computergestuurde zelfinvulvragenlijst (Computer Assisted Self Interviewing, vanaf hier te noemen: CASI). Voor het veldwerk dat via CASI is uitgevoerd is een steekproef getrokken waarbij is gestreefd naar representativiteit voor de achtergrondkenmerken sekse, leeftijd, opleiding, grootte huishouden, regio en etniciteit. Voor de steekproeftrekking is gebruik gemaakt van normcijfers die zijn ontleend aan de Gouden Standaard (2010). De steekproef bestond uit personen van 18 jaar en ouder. Benaderingswijze De ondervraagden ontvingen een uitnodiging per e-mail met daarin uitleg over de achtergronden van het onderzoek. Via het CASI-systeem kon men vervolgens zelf de vragenlijst op de pc afnemen. Vragenlijst Veldkamp heeft een conceptvragenlijst opgesteld die, na beoordeling door Wijzer in Geldzaken definitief is gemaakt en geprogrammeerd is door Veldkamp. De gehanteerde vragenlijst is als bijlage 2 bij dit rapport opgenomen. Respons en weging Het veldwerk heeft plaatsgevonden van 1 september tot en met 7 september 2011. Van de N=1.430 benaderden hebben er N=1.052 deelgenomen aan het onderzoek, waarmee de respons uitkomt op 74%. In de volgende tabel is een vergelijking gemaakt tussen de respons en de non-respons van het onderzoek. Op die manier krijgen we een beeld van de non-respons per subgroep.

De respons naar achtergrondkenmerken

bruto steekproef abs

respons abs %

non-respons abs %

sekse •

man

704

518

74

186

26

•

vrouw

726

534

74

192

26

153

93

61

60

39

leeftijd •

18-24

•

25-34

234

140

60

94

40

•

35-49

432

331

77

101

23

•

50-64

348

268

77

80

23

•

65 jaar en ouder

263

220

84

43

16

389

286

74

103

26

opleiding •

lager

•

middelbaar

563

415

74

148

26

•

hoger

478

351

73

127

27 24

grootte huishouden •

1 persoon

292

221

76

71

•

2 personen

503

390

78

113

22

•

3 personen

243

169

70

74

30

•

4 personen

254

178

70

76

30

•

5 of meer personen

138

94

68

44

32

214

154

72

60

28

regio •

grote steden

•

west

417

300

72

117

28

•

noord

164

131

80

33

20

•

oost

292

216

74

76

26

•

zuid

343

251

73

92

27

1.293

947

73

346

27

etniciteit •

autochtoon + westers allochtoon

•

TMSA

69

60

87

9

13

•

overig niet-westers allochtoon

68

45

66

23

34

•

totaal

1.430

1.052

74

378

26

Uit het overzicht blijkt dat de respons enkel onder personen tussen 18 en 34 jaar, personen uit huishoudens met meer dan 5 personen en niet-westerse allochtonen iets lager dan gemiddeld ligt. Bij ouderen (65-plus) ligt de respons iets hoger. Door selectieve respons kan de samenstelling van de respons afwijken van de samenstelling van de populatie. Voor zover dit het geval is bij de achtergrondkenmerken van de ondervraagden, is hiervoor door middel van herweging gecorrigeerd. Normcijfers zijn ontleend aan de Gouden Standaard (behoudens de internetpenetratie, die is ontleend aan het CBS). Een overzicht van de steekproefsamenstelling voor en na weging is in de volgende tabel opgenomen.

Netto steekproefkenmerken voor en na weging (normcijfers zijn weergegeven tussen haakjes)

totaal ongewogen

totaal herwogen

abs

%

abs

%

sekse •

man (49%)

518

49

518

49

•

vrouw (51%)

534

51

534

51

leeftijd •

18-24 (11%)

93

9

114

11

•

25-34 (16%)

140

13

164

16

•

35-49 (30%)

331

31

311

30

•

50-64 (25%)

268

25

269

26

•

65 jaar en ouder (18%)

220

21

194

18

286

27

302

29

opleiding •

lager (28%)

•

middelbaar (41%)

415

39

417

40

•

hoger (31%)

351

33

333

32

grootte huishouden •

1 persoon (20%)

221

21

217

21

•

2 personen (36%)

390

37

382

36

•

3 personen (16%)

169

16

171

16

•

4 personen (18%)

178

17

190

18

•

5 of meer personen (9%)

94

9

93

9

regio •

grote steden (15%)

154

15

162

15

•

west (29%)

300

29

306

29

•

noord (11%)

131

12

110

10

•

oost (21%)

216

21

220

21

•

zuid (24%)

251

24

254

24

etniciteit •

autochtoon + westers allochtoon (90%)

947

90

946

90

•

TMSA (5%)

60

6

52

5

•

overig niet-westers allochtoon (5%)

45

4

52

5

•

totaal

1.052

100

1.052

100

De verschillen tussen de ongewogen en de herwogen steekproef zijn beperkt, zodat slechts kleine weegfactoren nodig waren: •

55% van de ondervraagden heeft een weegfactor <1

•

45% heeft een weegfactor tussen 1,0 en 1,89

De hoogste weegfactor bedraagt 1,89. Door deze kleine weegfactoren is de kans klein dat als gevolg van de weging vertekeningen in de resultaten optreden.

Bijlage 2 Vragenlijst

Bijlage 3 Tabellen

Publieksmonitor Wijzer in geldzaken

Recommend Documents