PSYCHOTHERAPIE. HYPNOTISME, D\ BERNHEIM, SUGGESTIE, voovtz&in-a cmdoor. Dr. A. W. VAN RENTERGHEM, Uit liet Franscli vertaald

HYPNOTISME, SUGGESTIE,

PSYCHOTHERAPIE. 6l$iade /misc4i& voovtz&in-a cmdoor

D\ BERNHEIM, Gewoon Hoogleeraar in de Geneeskunde

Uit

liet

te

Nancy.

Franscli vertaald DOOR

Dr.

A.

W.

F.

VAN RENTERGHEM,

VAN ROSSEN - AMSTERDAM, 1891.


'*

JAM

3»^

^IBR^S

VOORWOORD VAN DEN SCHRIJVER.

Dit boek bevat, behalve de voorlezingen die ik in 1890 over suggestie

gehouden, een aantal nieuwe klinische waarnemingen die dienen

héb

om

kunnen

de wijzen van toepassing der suggestieve psychotherapie

en hare therapeutische

Men beschouwe in

d

het

licht

waarde aan

te

toonen.

het als eene aanvulling

gegeven werk:

„De

van het door mij in 1886

la suggestion et de ses applications

la thérapeutique."

In laatstgenoemden arbeid geef ik eerst eene uiteenzetting der feiten

om

aanbiedt

ze

en besluit dan met eene poging

ze te verklaren.

In en

waarneming

de

zooals

dit boek-

hypnose

helder

vang ik dadelijk aan de zielkundige

te

licht

behandelen

werpt

zij

tracht

en

op

de

ik

reeds

aan

te

leer

van suggestie

toonen

welk een

bekende proefondervindelijke

feiten.

De

vele

en vreemde collega's

fransche te

getracht

nauwgezet waar

heb

die

mij de eer aandeden

bezoeken hebben zich kunnen overtuigen dat ik steeds

mijne kliniek

te

nemen en nimmer de grenzen

te

overschrijden van de bewezen waarheid.

Voor

ivie

ook mijner ambtgenooten die niet in de gelegenheid ge-

om

weest mocht zijn

aan de daadzaken dige en

zelf te

—

die

dus

blijft twijfelen

eene overigens allezins verstan-

van wetenschappelijken zin getuigende twijfelzucht

steeds de gelegenheid die feiten

wanneer

observeeren en

die ik mededeel

hij zich

te

—

bestaat

zien demonstreeren op mijne kliniek

de moeite getroosten wil die

te

bezoeken.

BERNHEIM. Nancy, 20 Augustus 1889.

VOORWOORD VAN DEN VERTALER.

Het jongste werk over psychotherapie van Bernheim zooals het hier in onze taal in druk verschijnt vormt een afgesloten geheel; het

den geneeskundigen een juist en beknopt overzicht over de

geeft

der suggestie en een geschikte leiddraad

leer

Het

toepassing in de praktijk.

voorlezingen

groot

een

zelf de psychotherapie observaties

doen

het

buiten

vele

deels

zeer

eene

omdat

schaffen.

aan

tijd

tijdschriften

de

door

de

zij

akad&mische

uitgebreide ziektegeschiede-

wil

loont voor

hem

die

Ik heb die

toepassen.

den omvang van het boek zouden

collega

wellicht afgeschrikt hebben

nog een dik boek

lectuur

hypnotische

de studie van hare

De beslommeringen van de praktijk toch, en dikwijls ook aan moed ontbreken om Het

speciale geneeswijze.

medici

gevoelen

te

velen

hunne

zijne praktijk

daardoor menig

en

aan

zich

in

vertaald

niet

verdubbelen

over

aantal

waarvan de kennismaking de moeite zeker

nissen

het

bij

origineel bevat, behalve de

van

suggestie

te

lezen en

dat nog wel

mijn oprechte wensch dat zeer

is

boek zich

dit

mogen aangespoord

gaan toepassen

te

in daartoe ge-

schikte gevallen.

Voor er

hen die eenige praktische ervaring wenschen op

tegen opzien

Beenheim's

kliniek

te

te

doen en

bezoeken, bestaat steeds gele-

genheid in de inrichting die ik gezamelijk met Doctor

van Eeden

dirigeer, patiënten psycho-therapeutisch te zien behandelen.

Steeds

ons het bezoek van collega's welkom.

Dr. A.

Amsterdam,

1

Juni 1891.

W. VAN RENTERGHEM.

is

INHOUD. Voorwoord van den

Schrijver.

Voorwoord van den

Vertaler.

EERSTE LES

Blz.

1—23.

Geschiedkundig overzicht van de suggestie toegepast op de geneeskunde.

Over de geneeskunst der der

priesters

bij

de ouden, de Egyptenaren en de He-

De geneeskunde

Grebeden, offeranden, bezweringen, tooverspreuken.

breëers.

Grieken.

Orphische tafelen

en gewijde zangen.

Gezangen en gebeden

van Aesculapius. De geneeskunde in de grieksche tempels. De suggestie toegepast door de priesters. Philosophische sekten.

De tempels van Cos en

De

Cnidus.

De scholen

der Asclepiaden.

van Hippocrates. Aanvang van

familie

de wetenschappelijke geneeskunde. Oostersche theosophie. Haar verbond met der Joden, met de Alexandrijnsche philosophie, met

dogma

het godsdienstig

het heidendom der Grieken en Romeinen.

Toovenaars. Mengelmoes van de

ontaarde leerstellingen van Pythagoras en Plato met de oostersche theosophie.

Vermenging

van de heidensche

Christendom

zalvingen,

:

geloof, talismans.

magiërs vervangen

op

relikwieën,

het

Bijgeloof' der

klooster

met die van het ontluikend

begrippen

gebeden, relikwieën, duivelbannerij,

oliën,

romeinsche keizers in het tijdperk der deca-

Diocletianus verbiedt de magie.

Théurgie en magie.

dentie.

der

heilige

door

het fanatisme der monniken.

De

theosophie

Genezing door Scholen van

de graven van heiligen, door de bisschoppen.

van Monte-Cassino en van dat der Benedictijnen

te Salerno:

priestergeneeskunde; van af de IXe eeuw paart zich de gewone geneeskunde

aan het supranaturalisme. Bijgeloof

van Engeland en Frankrijk genezen.

onzen

"Wonderbaarlijke

tijd

toe.

wetenschappen.

XVe

en

de kruistochten.

tijdens

Xle eeuw

genezingen

in

de

bezitten het

XHIe

en

De koningen

vermogen om

XI Ve eeuw

te

tot in

tijdperk

van de renaissance der

Toppunt van de duivelvereering.

Heksenprocessen in de

Bijgeloof

XVIe eeuw.

balistische

in de

gedurende

het

Geneeswijze van Paracelsus in de

geheimmiddelen en teekenen.

XVIe

eeuw. Kab-

Magnetisch fluide van de sterren.

magnetisme.

Dierlijk

Sympatische zalven.

Talismans.

Twistgeschrijf van

Van Helmont. Genezingen

den jesuitenpater Roberti.

Goclénius en

door

overplanting. Robert Fludd. Dierlijk magnetisme van William Maxwell. Ge-

nezing door suggestie van den Ier Greatrake. Wonderbaarlijke genezingen in

Frankijk in de XVIIe en XVIIIe eeuw. Suggestieve duivelbezwering van den

zwabischen priester Gassner in 1774. Genezing door magneten. Pater Kircber.

De Abt Lenoble

Pater Heil.

Hemelscb magnetisme.

Mesmer.

Universeel

Magnetische baquets. Ontdekking van het somnambulisme. Suggestie

fluide.

Hypnotisme van Braid.

van den Abt Faria. Dr.

Gunstig rapport uitgebracht door de

in 1771.

médecine.

de

royale

Société

Overwinning van

Liébeault.

de

Therapeutische suggestie van

wetenschappelijke

der

leerstellingen

suggestie en einde van het bijgeloof in de geneeskunde.

TWEEDE LES Definitie

Blz.

van suggestie: denkbeeld aanvaard door de hersenen. Sensorieële van

oorsprong

denkbeelden.

de

Onmiddelijke

Auto-suggestie.

suggestie.

Rol door de psychische individualiteit gespeeld

Middellijke suggestie.

Hare toepassing

suggestie.

24—42.

in de paedagogie. "Wet

in

de

van het idéo-dynamisme.

Omzetting van het aanvaarde denkbeeld in eene handeling: gewaarwording, beeld, beweging.

DERDE

van de handeling door het denkbeeld.

Veronzijdiging

LES.

Blz.

Over geneeskundige lichaam.

suggestie.

organen

verschillende

Het centraal zenuwstelsel beheerscht de

Werking van den

hare functiën.

en

De

Psycho-therapie.

43-61.

geest op het

en het hersen-automatisme

goedgeloovigheid

ondergaan den invloed van de hoogere faculteiten van de hersenen. Middelen de laatste in slaap wiegen of verdooven en de eerste doen toenemen of

die

verhoogen.

Natuurlijke

Suggestie

gesties.

door

Geloof;

slaap.

middel van:

rische middelen, tractors

genezing

door godsdienstige

van Perkins, suspensie.

VIERDE LES

Blz.

Over het hypnotisme. den

berg Athos,

sug-

magneten, metalen, empi-

electriciteit,

Empirische

middelen

Fakirs

Yoguis

door de

en

die door de in

62—76.

monniken van

Engelsch-Indië, door de

toovenaars in Egypte, door de gzanes, de marabouts, de Aïaoussas in Afrika,

aangewend worden Praktijken van Mesmer. Ontdekking van het kunstmatig somnambulisme door den markies de Puységur. in de

tisme is

geneeskunde door Liébeault. Braid's zonder

slaap,

met werkelijken

slechts een der verschijnselen

psychische

woord

De

suggestie door den abt

Het hypnotisme van Braid. Leerstuk der suggestie en hare toepassing

Faria.

:

toestand,

dierlijk

die

de

magnetisme.

definitie

slaap,

met de

van hypnotisme. Hypnoillusie

van

slaap.

van het hypnotisme. Het hypnotisme

suggestibiliteit

verhoogt.

Definitie

Slaap is

een

van het

VIJFDE LES Verschillende Teste,

abt

De

van hypnotiseeren. Het procédé van Deleuze, van

wijzen

van generaal Noizet. De Hindoesche wijze van magnetiseeren.

wekt hypnose op door

Faria in

De

ZESDE LES.

suggestie

is

Hypnose, door verbale suggestie,

de sleutel van

van beweging. Over de

Haar psychische

in graden volgens

Over den bewustzijnstoestand

Indeeling volgens den schrijver.

Vergelijking met den normalen slaap.

Suggestie van gevoel.

Spontane of gesugge-

Toepassingen in de chirurgie.

ZEVENDE LES van

van

gesties

de

nissen. bij

suggesties

die zich

toestand.

ACHTSTE

het hypnotisme.

na langeren

tijd

Senso-

Sug-

Negatieve

hallucinatieën.

Gesuggereerde valsche getuige-

hallucinatieën.

in

vei'schijnselen.

lijdelijke hallucinatiën.

Over de schijnbare amnesie

moeten verwezenlijken. Over

Het opwekken der herinneringen

amnesie.

actieve

Werkdadige en

van post-hypnotische

Retro-actieve

Over de amnesie

hypnotische

der

uiteenzetting

Hallucinatiën.

handelingen,

hallucinatiën.

114—135.

Blz.

riëele illusieën.

retro-

den hypnotischen

uit

Het opwekken der herinneringen van negatieve

hallucinatieën.

LES.

Blz.

.

Over misdadige

suggesties.

in

Suggestie

Verschillende variëteiten van dien toe-

catalepsie.

aard.

reerde gevoelloosheid voor pijn.

Vervolg

93—113.

Blz.

.

graden van hypnose.

stand.

methodes.

alle die

Kenteekenen van den hypnotischen toestand. Indeeling Liébeault.

De

Methode van Charles Richet.

suggestie.

gevolgde methode.

de Salpétrière

volgens Liébeault.

alle

77—92.

Blz.

136-163.

Uiteenloopende gevoelens dienomtrent.

Som-

nambules zonder overtuiging. "Weerstand tegen zekere suggesties. Somnambules,

impuls

die

zich

met hun

Gabrielle

Valsche getuigenissen ter goeder trouw.

De

schapen persoon. toestand".

Somnambules

rol geheel vereenzelvigen

Misdaden.

handelen.

Fenayrou

en

Gabrielle

Misdadige suggesties

bij

die door

Bompard. een recht-

rechtszaak Cbambige. Gewijzigd bewustzijn of „tweede

Voor een deel bestuurt suggestie

alle

onze handelingen. Zedelijke

verantwoordelij kheid.

NEGENDE LES Over de betrekkingen tusschen hypnotisme en tijdperken

van de groote

wikkeling

van

personen.

Over ovarialgie

Over suggestie

164—199.

Blz.

een

als

hysterie.

hysterische

en

Invloed

aanval.

over

een hulpmiddel

om

van

De

hysterie.

de

klassieke

suggestie op de ont-

Suggestibiliteit

van hysterische

de zoogenaamde hysterogene plaatsen. hysterische aanvallen te onderbreken.

Hysterische gevoelloosheid en blindheid. Over pseudo-tympanitis abdominalis der hystericae.

maagzweer.

Over

pijn

als

zoogenaamd caracteristicum

Over pseudo-neuralgieën.

Over

pijnlijke

punten

bij bij

doorborende ischias.

TIENDE LES De

suggestieve

therapie.

De

organische ziekten. ziekelijke hysterie,

rol

Haar

mechanisme

bij

van het

dynamisme

bij

functioneele deze.

aandoeningen door herstel van de functieën. aangeboren

epilepsie,

chorea,

paralysis

agitans,

therapie

tetanus,

neuralgiën,

bij

bij

bij

neurosen van verschillenden

aard,

Over psycho-

organische aandoeningen van de hersenen, van het

Yoorwaarden en omstandigheden

LES.

Over suggestie

morphinomanie, alcoölisme, rheumatisme.

aangewend

en

Genezing van

en verkregen neurasthenie, hypochondrie, zielsziekten,

ruggemerg, van de digestie-organen, van de luchtwegen,

ELFDE

200—231.

Blz.

bij

pyrexieën enz.

die der suggestie bevorderlijk zijn.

Algemeene slotsom van het behandelde.

Blz.

232—240.

JAN 23

lypnotisme, Suggestie, Psychotherapie.

EERSTE

LES.

Geschiedkundig overzicht van de suggestie toegepast op de geneeskunde. Over de geneeskunst

der

priesters

de ouden, de Egyptenaren en de Hebreëers.

bij

Gebeden, offeranden, bezweringen, tooverspreuken. De geneeskunde der Grieken.

Gezangen en gebeden van Aesculapius.

Orphische tafelen en gewijde zangen.

De geneeskunde

de

in

grieksche

Philosophische

priesters.

De

van Cos en Cnidus.

dom

suggestie toegepast door de

De tempels Aanvang van de wetenHaar verbond met het gods-

der Asclepiaden.

scholen

van Hippocrates.

familie

schappelijke geneeskunde. dienstig

De

sekten.

De

tempels.

Oostersche theosophie.

dogma der Joden, met de Alexandrijnsche Romeinen.

Grieken en

der

met het heiden-

van Pythagoras en Plato met de oostersche theosophie. Yermen-

leerstellingen

ging van

philosophie,

Mengelmoes van de ontaarde

Toovenaars.

de

heidensche begrippen met die van het ontluikend Christendom:

zalvingen, heilige oliën, gebeden, relikwieën, duivelbannerij, geloof, talismans. Bijgeloof der

magie.

Théurgie en

romeinsche keizers in het tijdperk der decadentie.

Diocletianus

de

verbiedt

De

magie.

theosophie

der

magiërs ver-

vangen door het fanatisme der monniken. Genezing door relikwieën, op de graven van heiligen, door de bisschoppen. Scholen van het klooster van MonteCassino af de

en

van dat der Benedictijnen

IXe eeuw paart de

Bijgeloof tijdens in

de

Xle eeuw

genezingen

in

gedurende

het

de

kruistochten.

bezitten

het

XlIIe en

tijdperk

van de duivelvereering.

van

te Salerno:

priestergeneeskunde

;

van

gewone geneeskunde aan het supranaturalisme.

zich de

De koningen van Engeland en

vermogen om

XI Ve eeuw

tot

te

in

renaissance

der

Heksenprocessen in

de

de

neeswijze van

Paracelsus

in de

en teekenen.

Magnetisch

fluide

XVIe

eeuw.

van de

onzen

Frankrijk

Wonderbaarlijke

genezen. tijd

toe.

Bijgeloof

Toppunt

wetenschappen.

XVe

en

XVIe

eeuw.

Ge-

Kabbalistische geheimmiddelen

sterren.

Dierlijk magnetisme. Talis1

mans

Twistgeschrijf van Goclénius en de jesuitenpater

Sympathische zalven.

— van

Itoberti.

Helmont. Genezingen door overplanting. Robert Fludd. Dierlijk

magnetisme van William Maxwell.

Genezing door suggestie van den Ier

Greatrake. Wonderbaarlijke genezingen in Frankrijk in de

eeuw.

van

Gunstig

1771.

Mesmer.

rapport

Hemelsch

uitgebracht

magnetisme.

tisme van Braid.

door

De Abt Lenoble

Pater Heil.

de

Universeel

Ontdekking van het somnambulisme.

XVIIe en XYIIIe

den zwabischen priester Gassner in

Genezing door magneten. Pater Kircher.

1774. in

duivelbezwering

Suggestieve

Société royale de médecine.

fluide.

Magnetische

Suggestie van den

Abt

baquets.

Hypno-

Faria.

Therapeutische suggestie van Dr. Liébeault. Triomf van de

wetenschappelijke leerstellingen der suggestie en einde vani het bijgeloof in de

geneeskunde

Reeds in overoude

in

tijden,

de dagen der kindschheid van het

menschdom, werd de suggestie gebruikt schreef zijn

De

bezweren door offeranden.

als

macht toe den goddelijken

de

van kwalen

genezen

het

tot

bijstand te

te

de aangewezen

tusschenpersonen op tusschen den mensch en de goden; zich

zieke

goden en trachte dien

traden

priesters

De

geneesmiddel.

als

toe aan den toorn der

lijden

schreven

zij

kunnen verzekeren

en werden geloofd, dank

zij

de ver-

waarmede

zij

de ver-

schillende op suggestie berustende praktijken,

beelding der massa's wisten in beslag te nemen.

In

Egypte

oefenden

hen alleen hadden

alleen de priesters de geneeskunst uit

goden

cle

dit

geheim geopenbaard; tooverspreu-

ken, de invloed van geesten, zinnebeeldige woorden droegen cle

bij

tot

werking der geneesmiddelen. Hebreëers

de

Bij

leviten,

die

cle

verkeerde

de

geneeskunde

zijn

genazen

schrijft

door

:

»

zwaarmoedigheid

de

De

Zijnen

geesten

handelwijze

uit

wordt

geschiedschrijver

toorn het

ook

maakt

te

onze

van

bedaren

lichaam in

liefelijke

Salomo

God had aan koning

gebeden

onreine

der

Later ging

toorn van Jehovah

volk met epidemische ziekten; zoenoffers en offeranden

ontwapenden dien goddelijken toorn. De harp

handen

genezing hunner patiënten verkregen door lichaams-

gave van genezen op de profeten over.

bezocht

in

voor te schrijven en boetofïers op te leggen.

reiniging

de

aan

;

der

tonen van Davicl's

koning cle

en

Saul.

Josephus

gave geschonken door

om

bezweringen de

zieken te verdrijven.

dagen nog gevolgd."

Deze

Genoemde

ook nog gewag van een jood Eleazar in

het leger van Vespasianus, die bezetenen wist te genezen door hen

3

een

—

ring

neusgaten

hem

en

een

die

te steken

woorden, die

ming

die

uitwerpen

komen, door het uitspreken van toover-

te

arm verdorren

zijn

verootmoedigen

was

genoodzaakt

hij

deemoedig

en

diens

van eene belee-

tot straf

eenen profeet had aangedaan

genezen,

te

hem

(liet

in de

aan Israëls wijzen vorst ontleende.

hij

hij

—

bevatte

en die den duivel kon bezweren,

Koning Jerobeam zag diging

polygonaturn)

Convallaria

om weer

beletten

Salomo aangeduide wortel

door

zekere

=

Salomo

van

zegel

;

om van

deze verlam-

voor den profeet te

zich

bijstand

te

vragen

het

tot

bekomen van Gods genade. Gedurende

hunne

Babylonische

de

godsdienstvormen

uitwendige

gebeden

vervingen

de

monniken

werden

gevangenschap

bloedige

hun

offerdienst

en

de

de

joden

opgeven;

offerpriesters

deugdzaam, vroom en ingetogen leven

een

die

en

brandoffers

moesten

leidden en ziekten genazen door het gebed en het geloof.

Overal

nemen

men

ziet

het godsdienstig mysticisme een overwegend aandeel

in de geneeskunde.

De Hindoes

zijn

worden;

veroorzaakt

van meening zij

dat

ziekten door

kwade geesten

genezen hunne kwalen door reinigingen en

door het uitspreken van heilige woorden die de macht bezitten ziekten te verdrijven. Bij de

oude Grieken werd door de leden der familie van Orpheus

de muziek, de dichtkunst, de sterrekunde en de geneeskunde gelijkelijk beoefend.

Op

de tafelen van Orpheus las

men

in gebruik bleven in de geneeskunst.

huisde de macht

In

om

tooverspreuken die langen tijd

Ook

in de zangen

van Orpheus

genezingen te bewerken.

een dezer zangen wordt Hercules aldus aangeroepen

machtige

god

verzachten"

:

»

Kom,

en breng ons alle middelen die onze kwalen kunnen

]

).

Aesculapius genas evenveel door woorden en zangen als door geneesmiddelen. Steeds deed

geneesmiddelen mystische

hij

de enkele uit het plantenrijk getrokken

die hij gaf, vergezeld

gebeden die

men

exGuod-ó,

gaan van

zien wij de zonen van Autolychus, Ulysses'

!

)

Orph. hymn. in Hercul.,

blz.

liefelijke

carmen, noemde.

zangen of

In de Odyssea

wonden genezen en

110. 1*

zijn

—

bloed

dat in lange purperen golven vloeide

— stelpen, uitsluitend

met behulp van magische zangen.

De

men

wijsgeer Theophrastus verzekert dat

ischias

door magische

verzen geneest en Varro geeft er eenige ten beste tegen de jicht.

De geneeskunde

van Aesculapius berustte uitsluitend

in de tempels

op suggestie.

Er werden bepaalde godsdienstige ceremoniën en praktijken gevolgd,

om

van

goden genezing

de

dan

eerst

leeken

voor

hadden ondergaan;

gingen

—

verplicht Zij moesten

wie

aan

voor

vasten

Te Orope

en

aleer

Sprengel

het

strenge onthouding

tot

zij '

(Histoire de la médecinej

)

—

ontleen

dagen

verscheidene

hol van Charonis mochten naderen.

moest men zich

Attica

in

zij

vooraf talrijke reini-

als deze

waren

ook

zegt

bijzonderheden

deze

ik

De heiligdommen waren

te erlangen.

toegankelijk,

dagen onthouden van

drie

men

wijn en zich een etmaal lang spenen van elk voedsel, alvorens het

genoeg

Amphiaraüs

van

orakel

dat

vasten

dergelijk

mocht ondervragen. de

Nu

spannen

verbeelding

weet ieder en

ook

de

hersenfunctiën in de war brengen kan.

De ken

priesters wisten

hun

door

ook op den geest hunner patiënten

allerlei

wonderverhalen

op te disschen,

door de gangen van den tempel rondleidden. tot

in de kleinste bijzonderheden en

kingen, de wonderen door

met

in te als

zij

wer-

hen

verhaalden hen dan

Zij

allerlei

mystische uitdruk-

God op andere personen gewrocht,

lieten

de offeranden zien en verhaalden van de geloften door de genezenen gedaan,

ook

spreken,

die

wisten

zij

zeer behendig over die ziektetoestanden te

gemeen hadden met de

iets

ziekte

waaraan de patiënt

lijdende was.

Na

wandelingen

die

werd

er

aan de godheid geofferd.

De

offe-

randen moesten geschieden onder het opzenden van vurige gebeden.

De

priester

las

of

zong het gewijde

haalde diens woorden niet luider stem.

lied voor en de offeraar

her-

Gemeenlijk werden de gebe-

den begeleid door eene muziek uit verschillende instrumenten. Voorts

moesten

de

zieken

zich

baden,

alvorens

zij

het

orakel mochten

aanhooren.

')

Ik heb uit

dit

heden geput. [Noot

werk, vele in dit hoofdstuk aangehaalde historische bijzonderv.

d.

Schrijver).

:

verhaalt dat

Aristides

gedronken het

hebben

te

;

men

een stomme heeft hooren spreken, na

van Aesculapius

uit de fontein

Pergamos

te

putten van dat water werd een voorbehoedmiddel geacht tegen

ziekten.

Men

deed het baden vergezeld gaan van wrijvingen en van nog andere

manipulatieën. Bijna altijd werden de zieken aan berookingen onder-

worpen voordat

het

zij

Overigens bereidden

antwoord van het orakel mochten hooren.

zich voor door gebeden;

zij

heid van den tempel op de huid van den

ram

zij

dien

sliepen in de nabijzij

geofferd hadden

of wel in een bed naast het standbeeld der godin en wachtten aldus

de verschijning van den god der gezondheid Alle

indruk

een

oefenden

standigheden uitwerking

hun prophetischen

aan

deze

als

zij

missen

op hunnen geest, die in de gegeven om-

uit

geheel of half waren ingeslapen, moeielijk hunne

Zeer

kon.

of een andere godheid in den

de middelen die

»Als

zij

dan hooren

Jamblichos

wat

doen hebben

in

wij te

),

om

te genezen.

gezonden droomen verdwenen

god

l

verscheen hun Aesculapius

dikwijls

droom en gaf hun aanwijzingen omtrent

bezigen moesten

den

door

de

af.

slaap voorafgaande ceremoniën

wij

zijn,

zegt

een onderbroken stem die ons leert

Dikwijls vernemen wij die stem als wij ons

den tusschentoestand bevinden tusschen slapen en waken.

»Een

omhult sommige zieken, een geest dien

onstoffelijke geest

met hunne oogen

niet

kunnen waarnemen maar wiens aanwezigheid

bemerken door middel van een ander

zij

waren

zij

een

zintuig.

te

houden."

Het uitleggen van droomen geschiedde door de door

Niet zelden ont-

zacht en toch schitterend licht dat hen verplicht de

oogen half gesloten

ook

zij

men ook wel

de tempelbewakers,, die

priesters en

soms

middelaars noemde.

Menigmaal, wanneer deze veronderstelden dat het den zieken aan een

genoegzaam geloof ontbrak, droomden Plotselinge

woordig

te

genezingen

Lourdes plaats hebben

door een op het eiland

men

v.

d.

zij

in

hunne

plaats.

toen voor evengoed als ;

onder anderen wordt

zij

dit

tegen-

bewezen

Tiber gevonden gelofte-tafeltje waarop

het volgende lezen kan

»Een ')

kwamen

zekere

Jamblich.

De

blindeman,

Gaiüs genaamd, vernam van het orakel

myster. Aegypt. Sect. III,

c.

II,

p.

60.

dat

om

hij

moest

links oversteken en de vijf vingers

van

rechterhand op het altaar

zijn

kwam

in tegenwoordigheid en onder

het juichen van het volk het gezicht terug.

van den

vertoonden

god,

daar

de hand oplichten en op de oogen plaatsen.

hij

Onmiddelijk na deze verrichting

almacht

te begeven,

vervolgens den tempel van rechts naar

doen,

leggen, ten slotte zou

had

zich naar het altaar

genezen

te

gebeden

zijne

zich

Deze teekenen van de regeering van

de

tijdens

Antoninus."

Tot

eeuw

aan

Toen

uitgeoefend.

den

tempels

met

dezelfde

praktijken

land trokken

van

dien

Bij

te

doen

bezigden

—

om

wijsgeerige sekten

aanvankelijk

;

streden

zij

ook gewone geneesmiddelen.

zij

—

onder den

Vooral

na het uitroeien van de

naam van

Periodeuten, van land

de geneeskunst uit te oefenen.

Dit voorbeeld

de eerste plaats gevolgd door de Asclepiaden van Cnidos

in

van de

aan

in de grieksche tem-

eenige

gewijde zangen, to o verspreuken, geheimzinnige

:

philosophen waren het die

orde van Pythagoras

werd

begonnen

eerst

concurrentie

wapenen later

;

Italiaansche

tot

Olympiade, tot in het midden van de IV e

vijftigste

werd op deze wijze de geneeskunde

dus,

pels

de

tijd

was

af

;

geneeskunde niet meer alleen in handen

de

priesters.

sommige volken evenwel

bleef de priester-geneeskunde in zwang.

Zoo maakten de Lacedemoniers gebruik van de théurgische geneesheeren

uit

naburige

de

landen en lieten hunne zieken behandelen

met toovermiddelen en magische zangen

De nakomelingen

ï

).

der oude Cureten bezaten nog grooten roep voor

hunne behandeling langs bo vennatuurlijken weg.

Een hunner, Epimenides

kwam

2

J

van

Athene en

naar

Creta

wist de pest te stuiten door gewijde gezangen en offers.

De

scholen

der

hierin het voorbeeld volgende van

Asclepiaden,

de tempels van Cos en Cnidus, wisten van lieverlede de geneeskunde vrij

te

familie

maken van het haar omgevend grof en van

Hippocrates

Hippocrates

bestudeerde

de

van

tempels

!

tot

de

natuur

en

het verloop der ziekten,

de

Alhoewel

Aesculapius.

De musica

)

Plutarck.

)

Plutarch. Solon p. 84.

2

p.

1.

—

bijgeloovig waas.

behoorde

146.

Phito.

—

Pausanias

De

leg. lib.

orde

van

lib. I

der

dien

c,

I p. 517.

XIV

De

Asclepiaden.

tijd

in

af de ge-

p. 52.

dagteekent

boorte

temin

van de wetenschappelijke geneeskunde,

zijn niet-

de priesters, de waarzeggers, de -too venaars door alle tijdper-

ken der geschiedenis heen, voort blijven gaan zich van de suggestie te bedienen.

In het Oosten, maar vooral in Perzië, bloeide sedert de VII e eeuw vóór Christus de oostersche theosophie, die een mengelmoes was van

magie en verschillende geheime wetenschappen,

theologie, astrologie,

werd

doch bezield

door

de overoude leerstellingen der

Brahmanen

van den Ganges. drong

Zij

Westen

het

in

door,

na de regeering van Augustus,

en vormde de hoeksteen van Zoroaster's

Ormuzd en Ahriman

stellen het

leer.

goede en het kwade beginsel voor,

waaruit de goede en kwade geesten ontstaan.

Den theürg Mazdejesnan, den overwinnaar van

om met

vermogen gegeven

het kwaad

is

het

behulp van de geesten en van toover-

woorden, te genezen. »

Vele genezingen worden verkregen, zoo vindt

men geschreven in het

boek van Zend, met behulp van boomen en kruiden, andere door het

mes en nog andere door het woord

:

want het goddelijk woord

is

het

zekerste geneesmiddel, het bewerkt de meest volmaakte genezingen."

Het

der joden in Perzië gedurende

verblijf

gevangenschap bevorderd.

hun er

de

Verstoken

als

verspreiding zij

om

eeredienst, verplicht

van

als

zelf

oostersche

strijd

toe

dogmata

dienstige

De

heeft

om

hunne Babylonische

Zoroaster's

zeker

leer

waren van de uitwendige teekenen van het offeren na te laten, zoo

kwamen

zij

de perzische theosophie met hunne gods-

te verbinden

mystieke

van

en aldus hun geloof te idealiseeren.

denkbeelden,

de chaldeeuwsche magie, de

men

tusschen goede en kwade geesten, vindt

voortaan

bij

het

joodsche volk terug, zoo mede het zich in vroom gepeins verdiepen

om

daardoor der Godheid nader te komen. Deze oostersche begrippen

werden geeren

door

de

joden

verspreid

medico-theosophische

van

*)

de

Alexandrijnsche

wijs-

).

Te Alexandrië ontwikkelde de

onder

1

sekte

zich

der

anderhalve eeuw voor Christus, Esséniërs,

mystieke aanbidders

God, die zich wijdden aan het gebed, aan de allegorische ver-

Joseph. Antiq. Jud.,

lib.

III.

van

klaring

den

aan

en

bijbel

De heidensche niet

van

vrij

pliilosopliie

God

1

).

Grieken en Romeinen bleef ook

der

inmenging

eeiie

behandeling van ziekten door

de

bovennatuurlijke tusschenkomst van

der leerstellingen van Zoroaster en

.van de Joden.

Toovenaars

Apollonius

als

van Tyane en Simon, leerlingen van

Pythagoras, wisten door hunne sophismen en hunne wonderen partij

trekken van de goedgeloovigheid hunner medeburgers.

te

Apollonius Aesculapius.

deed

genezingen

wonderbaarlijke

genas

Hij

en wel op de navolgende wijze

Tarsus een

te

o. a.

aan watervrees

lijder

beval namelijk den hond die de

hij

:

den tempel van

in

beet had toegebracht en in wien de ziel van den Mysiër Téléphes

om

was gevaren

waarna de

volvoerd

en die

gebetene

men den

maakt melding van

Lucianus

om

worden toegeschreven, woorden gegrift waren

mystische

zieken ter genezing

den hals bond.

een toovenaar

der

nieuwe

gelmoes

de

ontaarde

van

ziekten genas,

die

door het opzeggen van een lang arabisch gedicht. grondleggers

Plotinus, een der

Alexandrijnsche philosophie grieksche

leerstellingen

—

ook door het uitspreken van magische woorden die door

hem genezen

dat

—

).

van

woorden kracht In

een goddelijk woord:

waarbij

hij

gelijktijdig

hij

te stuiten

genas zieken met smeersels van

Diana, bezaten

stede van deze bijgeloovigheden uit

—

De

*)

Joseph.

!

Philostr. Vit. Apoll.

bell.

Jud.,

lib.

den

II.

)

Porphyr. Vit. Plot. in Fabric.

)

Euseb. Praep.

)

Lucian. Pseudomaut.

4

s

Ephesische de geheime

E vang.

lib.

p.

weg

te

ruimen,

door het geloof aan wonderen

heidensche denkbeelden over en droeg er toe

3

).

geesten uit te drijven en zieken te genezen.

het ontluikend Christendom

)

4

door het uitspre-

tooverwoorden uitsprak.

gegrift op een standbeeld van

om

om

werd, leerde zelf de kunst

Alexander wist een epidemische ziekte

reuzel,

genas

3

geesten te bezweren en de zieken van bezetenheid te genezen

ken

men-

van Pythagoras

en van Plato met de geheimzinnige oostersche theosophie

Porphyrius,

)

het bevel werd

te likken;

Hem

genas.

amuletten waarop

en

talismans

wond

de toegebrachte

2

bibl. graec. lib.

V.

761, 756, 768.

IV.

bij

om

die

nam

— de

dwalingen

te

:

9

handhaven.

De

apostelen genazen door balsems, door heilige olieën,

door het opleggen der handen en door gebeden

;

ook de ouderlingen

van elke gemeente bezaten die gave.

De schaduw van b. v.

Sint Pieter, de relikwieën, de martelaars, zooals

de heilige Damianus, ook de tempels ter hunner eere gesticht,

De

wrochten wonderkuren.

Maarten van Tours

heilige

gebleven wegens zijne genezingen

is

beroemd

De bisschop van Mesopotamië

!

).

Maruthas genas een koning van Perzië van een hardnekkige, ongegebeden en gezangen 2 ).

neeslijk verklaarde hoofdpijn, door

bannerij,

godsdienstige

het

vervoering,

geloof,

Duivel-

konden geesten be-

zweren en zieken genezen.

Aan

de heidensche godsdienst ontleende

—

geheimzinnige voorwerpen

men

van egyptische figuren

voorzien

bolen afkomstig van Zoioaster of van de Joden hals

gedragen en dienden

als

diagram gevormd door twee

het

Oosten, liet

werkte te

ruimschoots

Rome

werden

:

om

voorbehoedmiddel tegen ziekten.

om

wondergenezingen

zedelijk verval der romeinsche Keizers

Claudius

—

in elkander gevatte driehoeken

de kettersekte der Gnostikers gebezigd

Het

Deze

de talismans.

bedrog

en

symden

Een

werd door te

doen

3 ).

na de verovering van bijgeloof in de hand.

een standbeeld oprichten ter eere van Simon

den toovenaar. Vespasianus

4 )

genas te Alexandrië blinden en lammen.

Hadrianus, die ook een blinde door aanraking het gezicht weergaf, schreef een boek over théurgie en magische bezweringen.

Antoninus

pius,

Marcus-Aurelius, Alexander Severus beschermden

toovenaars en sterrewigcnelaars.

Eene

wet

door

Diocletianus

uitgevaardigd

waarbij

de

sterre-

wigchelarij en de uitoefening der magie verboden werd, maakte een

einde aan de misbruiken der oostersche theosophie.

Toovenaars

en duivelskunstenaars werden met onverbiddelijke ge-

strengheid vervolgd door Valentius, Valentinianus en vooral door den rechtzinnigen Theodosius. die amuletten bezigde

tinianus

liet

de

om

Caracalla

liet

doodstraf

Sulp. Sever. Vit. Mart. p. 170 Edit. Cleric.

2

Socratis. Hist. ecclesiast. lib. VII, c. VIII.

3 )

Montfaucon, tab. CLX.

)

Tacitus Hist. IV.

4

— Suet.

met den dood

Vit. Vespas.,

straffen ;

Valen-

op eene oude vrouw die door

toepassen

')

)

ieder

de derdendaagsche koorts te genezen

c.

VII.

10

woorden tusschenpoozende koortsen genas uit o^er een jongmensch dat een stuk

om

van het alphabet uitsproken had

hetzelfde vonnis sprak hij

;

marmer aanrakende, zeven

letters

een maagkwaal te genezen.

Op deze wijze werd de katholieke eeredienst gezuiverd van zijne oostersche en heidensche bijmengselen. Het godsdienstig fanatisme droeg zorg dat elk spoor, goed of

kwaad

— van het heidendom werd uitgewischt.

theosophie der toovenaars maakte evenwel slechts plaats voor het

De

fanatisme der onwetende monniken, die van

afdeVI e eeuw op nieuw

van de geneeskunde het nagenoeg uitsluitend monopolie kregen. Onder de schutsvlag van het Christengeloof deden de monniken met gebeden,

en relikwieën wat voor dien

ceremonieën

tijd

door de priesters van

Aesculapius verricht werd in de tempels der heidenen

De graven Tours

van

der heiligen

en de

vervingen

:

!

van de heilige Ida, den heiligen Maarten

meer anderen, hunne asch en hunne relikwieën

van

oostersche

der

talismans

theosophie

paus Stefanus

;

III bewerkte genezingen in het klooster van Sint Denis door tusschen-

komst der apostelen; Sint Vitus genas keizer Otho den Grooten.

De

voet der Apennijnen het klooster van Monte-Cassino

om

monniken

de

;

hij

aan den

beval zijne

zieken te genezen door gebeden en bezweringen

en verbood hun tevens

Doch

Eeuw

van Mursie stichtte in de VI e

heilige Benedictus

alle

IX

reeds in de

e

onderwijs.

eeuw ongeveer, weken

van diens voor-

zij

vertaalden de werken der Arabieren, en bestudeerden den

schrift af,

invloed der natuurlijke geneesmiddelen op zieken.

Eene andere school werd door de Benedictijnen

De

heilige

zijne heilige

van de heilige Thecla, de heilige Archelaïs

heilige Susanna deden van af de

de

Salerno gesticht.

Mattheus was patroon van het klooster en

overblijfselen evenals die

en

te

Xe eeuw

dienst

om

zieken

te genezen.

In

de

XII e eeuw

werd

door zijne wonderen die gezocht hadden

In de

van en

die

bij

lijders

van Monte-Cassino te

heilige te

Bernardus

helpen welke

er

geroepen

te vergeefs

om

genezing

de geneesheeren.

XI e eeuw volgden

Arabieren

de

lezen

en

de monniken van Salerno het voorbeeld ;

zij

vingen aan de boeken der Grieken

wendden de gewone geneeskunde aan

zonder daarom met de bovennatuurlijke te breken.

De

kruistochten bevorderden ontzaggelijk het bijgeloof; de won-

;

11

nieuw

op

verbond

In

XI

de

—

te

In

voren

begrepen werd

zij

met de geneeskunde.

Eduard

om

door aanraking krop- en kliergezwellen

biechtvader,

de

ook Philippus-Augustus

later

De

genazen door aanraking en door heilige woorden. deed ze

als ooit te

zooals

eeuw hadden de koningen van Engeland en Frank-

e

wonderbare gave

genezen.

—

de astrologie

zicli

door de oostersche theosophie

rijk de

nog meer indruk

maakten

relikwiën

de

deren,

heilige Lodewvjk

van het teeken des kruizes vergezeld gaan.

XHIe eeuw

de

de geneeskunde, niettegenstaande de re-

bleef

naissance der wetenschappen en der universiteiten, ondergeschikt aan

De

de astrologie en aan het systeem der scholastiek.

met wonderkuren

steeds voort

te verrichten

de aartsbisschop van Canterbury

roem verworven. op

straffe

1

III,

priesters gingen

vooral een hunner

heeft in

)

Paus Innocentius

van in den ban

;

dit opzicht een grooten

verbood den geneesheeren,

worden gedaan, zieken

te

Edmond,

behandelen

te

zonder den bijstand van een geestelijke.

Niet zonder ernstig strijden gelukte het de menschelijke rede eindelijk

om

te

pellier,

maken met

verzet tegen

voort met

hebben door bemiddeling van den heilige Roch

van

Catherina

te

De wonderbare genezingen gingen

het priesterlijk gezag. plaats

eeuw een begin

in de veertiende

den

van

Duitschland

heilige

Sienne,

werd

aan

Lodewijk

enz.

Eene

van

Mont-

den heilige

van

Toulouse,

te

epidemie

te

Vitusdans in

St.

duivelsinvloed toegeschreven; den bezetenen

werden de duivelen uitgeworpen. de werken van Arnaud de Villeneuve voeren de astrologie en

In

de overige takken der theosophie den boventoon.

zonder

organische

gebreken

worden

Functiestoornissen

beschouwd

als

gevolgen van

betoovering.

Men neemt zieken

te

te trekken

aan dat een geneesheer het vermogen bezit

dan

is

Een

')

2 )

hij

om

zijne

weten

Hij

van de hartstochten

hun vertrouwen winnen

hunne verbeelding

en

moet

betooveren, zonder het te willen.

weten op

ook zeker hen

schrijver

zijner lijders, te

Yincent Belloyac. Spec. Histor. n".

;

als

hem

dat gelukt,

te genezen.

deelt in vollen ernst

Bzovius, anno 1374,

wekken

partij

13, p.

lib.

1501.

mede

XXXI.

dat

om

inoeielijke

be-

12

goed

vallingen

te

In

XVe

de

men

termineeren,

psalmen Davids heeft op

zeggen

te

eeuw begint

slechts enkele passages uit de

1

).

zich eene omwenteling voor te bereiden

het gebied van letteren en wetenschap

op

gehouden door het heerschend Paus ketterij

Benediktus terwijl

:

2

XIII

men

hostie verricht te ITalle, in

De eeuw

om

tegelijkertijd

beidensche

de

magie

de ketterij der Hussiten te

Henegouwen en

te

Constanz.

der renaissance van letteren en wetenschappen, was te-

van de grootste vooruitgang en van het grofste

die

als

met de heilige roeden en de heilige

wónder-genezingen

bestrijden,

vens

bijgeloof.

veroordeelt

)

wordt echter tegen-

zij

;

bijgeloof.

.De alchimie, de astrologie, de cheiromancie, de tooverij, de demono-

Arnaud

duivel vereering, oud als de we-

haar toppunt.

reld, bereikte

nelius

De

bloeiden meer dan ooit.

manie,

Agrippa,

allen

die

Raymond

Baco,

Villeneuve,

de

hunne

Lulle, Paracelsus, Cor-

alchimistische

leerstellingen

met

den naam verbonden van heidensche godheden, werden van tooverij

XV e

De

verdacht.

XVÏ e eeuw

en

zijn vol

van tooverij en heksen-,

processen.

In het keurvorstendom van Trier alleen verloren in enkele jaren

6,500 inwoners het leven op den brandstapel die allen aangeklaagd

waren

wegens

Te Friedberg

hekserij.

der

XVI e eeuw

het

kwaad nam zoo

4 )

telde

men op

het einde

150 menschen die van den duivel bezeten waren en toe dat het consistorie publieke gebeden uit-

om

schreef in alle kerken,

De merkwaardige

den kwaden geest te verdrijven.

processen van den priester Ganfridi, van Urbain

Grandier en van de Urselinen van Loudun en zoovele andere meer,

bekeken

bij

het licht der hedendaagsche wetenschap zijn even zoovele

bewijzen dat alle die geschiedenissen van heksensabbat, van succubi

en

incubi,

van

duiveltooneelen

niets

anders waren dan door sug-

gestie opgewekte, hallucinatorische verschijnselen.

Diezelfde

tooneelen.

diezelfde

')

Compleni. Mesuae., Edit. Venet.,

2

)

Raynald. Anna, 1404

)

Bzovius, Anna, 1405, 1414,

3 !

)

Mochsen.

p.

schandalen

in-folio.

1562

F.,

men kunstmatig

kan

312

b.

20. c.

IV.

Histoire des sciences dans la

Marche de Brandebourg.

::

13

opwekken droomen, den

door

hypnotische

de

als retro-actieve

hetzij

suggestie

hetzij

:

was

gebeurd

af; zoo b.

heksen me esters

de

;

alsof alles werke-

zelven legden bekentenissen

deed een Waldenzer boer de volgende belijdenis:

v.

om

»Ik ben schuldig en bereid

om

heb mij verbonden

te knielen

mijn slechtheid op te biechten

al

menschen mij vergeven nu

laten de

doorleefde

van den gesuggereerden persoon den indruk nalaten van

geest

volkomen waarheid. De beheksten deden verhalen lijk

als

denkbeeldige herinneringen die in

ik toch dit leven

ga verlaten. Ik

voor den meester der hel, ik heb

de sappen gedronken die getrokken worden uit kindervleesch, sappen die zorgvuldig

van Satan

bewaard worden

in lederen

hen bekende wijsheid

,

)."

Moet men nog verwonderd herhalen

zakken door de aanbidders

deze drank verleent aan de ingewijden eene slechts aan

;

dier

bekentenissen

die

men

pijnbank werden afgeperst

dat

zijn

den

bij

het onophoudelijk zich

beheksten

niet alleen op de

eigenlijk niet twijfelen

kon aan hetgeen

zonneklaar bewezen scheen? In dien tijd geloofden de meest verlichte geesten aan duivelen en

heksen

nog

en dat geloof was in de

XVII e

ja zelfs in de

XVIII e eeuw

verdwenen.

niet

Niettegenstaande het onsterfelijke boek van Johan Wier die het eerst voor

waarheid

de

den bres sprong en poogde

in

is

staande

van

geschriften

de

aantoonen

te

Montaigne

en van Pieter Charron die

dat dat alles zinsverbijstering en verbeelding

eeuwenoude

denkbeeld

bewijzen dat

als hysterie of krankzinnigheid, niettegen-

bezetenheid niets anders

al

diep ingeworteld

te

om

te

is,

was het

worden

prijs

gegeven. Luther, Fernel, Ambrosius Pare geloofden aan den duivel.

Nog

in

de

Sennert,

XVIII e eeuw

zien wij dat Baillon, Felix Plater, C. Lepois,

anderen, niettegenstaande

Sylvius en

zij

prachtige werken

hebben geschreven over zenuw- en ziels-aandoeningen, dat

mannen nog

niet

het

juk

duivelen, aan bezetenheid en aan bezetenen.

eeuw vinden

wij

gewag gemaakt

zelfs die

afgeschud van een geloof aan

hebben

als

In diezelfde achttiende

gevolgen der demonopathie van

de bezetenheid der Benedictijner nonnen te Madrid, de krankzinnigheid

')

der

Nider.

Ursulinen

De

te

Londen,

malefico maleficorum,

t.

de

I.

leeke-zusters van Chinon, den

p. 4S5.

14

dood

den brandstapel van

op

heksen

te Elfdaleen in

dorpelingen

en

jongens chorea

meisjes

In

onder de

hysterie

weeshuis te Hoorn, de epidemie van

het

demonomanie

door

vijftig

Lyon,

van

omstreken

aangetaste

nog

behalve

enz.

een

vromen

in de

aantal afzonderlijke

bezetenen die onder beulshanden het leven lieten

van

gevallen

van

van

epidemie

eene

Duitschland, het Tarentisme van la Pouille, de jumpers

in

springers,

of

Zweden, het proces van meer dan vijfhonderd

Normandië,

in

en tachtig toovenaars en toover-

vijf

l

).

750 heeft het maar weinig gescheeld of de Jesuit Gérard was

1

levend

verbrand

bij

van

de

beschuldigd

van

arrest

Cadière

Wurzburg werd nog eene non van Ten

dage

huidigen

te

van

Provence

als

hebben behekst.

In

adellijke familie als

brandstapels

de

zijn

parlement

het

La

schoone

heks verbrand.

gebluscht

;

en slechts

kinderen en onwetenden gelooven nog aan den duivel. Het bezetenzijn

zelden meer voor en

komt maar

duivelen

De men

gestichten

;

men werpt

niet openlijk

meer

toovenaars schuilen alleen nog in de krankzinnigen-

uit.

De kwaadstichtende

verbrandt ze niet meer.

suggestie

van duivel en hel heeft niet veel invloed meer op de meer verlichte

menschheid

;

God

met de hemelsche invloeden

alleen blijft over

die

voortgaan heilzame suggesties te geven.

De hervormer afbakende

XVI e eeuw

Paracelsus die in de

voor

de

geneeskunst,

geloofde

niet

weg

een nieuwen

aan

tooverij,

maar

bleef geloof hechten aan de geheime wetenschappen. Hij bestudeerde

werking

waarachtige

de

tevens

aan

andere,

van

tal

zijne arcana,

van geneesmiddelen maar schreef verborgen eigenschappen toe

hechtte aan kabbalistische teekenen.

de

in

der

wereld

is,

komt

af van de godheid

ondermaansche wezens

bezit een dubbel

Men had

juist

is

had

;

hij

het behoudend beginsel

afkomstig van de sterren

;

de mensch

magnetisme. de eigenschappen

de engelsche natuurkundige Gilbert deling

;

wat in den mensch, wat

Alles

geschreven.

van de magneet ontdekt, waarover 2

)

eene wetenschappelijke verhan-

Men meende

in dit agens het beginsel

of

fluïdum te herkennen dat van de sterren afkomstig, de onderscheidene heniellia-chamen

x

)

-)

onderling en met de ondermaansche wezens in ge-

A. Chéreau. Article Sorcellerie, in Diction. encyclopédique des sciences médicales.

De Magnete.

Sedin. 1628.

;

15

meenschap bracht. Paracelsus schreef aan de bezielde wezens eene verborgen hoedanigheid

toe,

eene aantrekkingskracht overeenkomende met

die

van den magneet. Hier

lijk

magnetisme en den eersten aanleg van de magnetische geneeskunde.

De

talismans door Paracelsus in eere gehouden, werden beschouwd

van

bewaarplaatsen

als

aan van het dier-

treffen wij de eerste sporen

om

schrift op,

hemelsche invloeden.

om

sympatische zalven die de kracht bezitten

wonden

Men

te genezen.

Hij geeft een voor-

maken, en beschrijft de zamenstelling van twee

ze te

op 20 mijlen afstands

behoeft slechts een stukje hout in het bloed

te

doopen van den patiënt en

te

doen doortrekken, opdat de genezing plaats vinde door sympathie

met

de tweede zalf bestrijke

dit

men

vervolgens met de eerste zalf goed

wapen

het

dat de

wond gemaakt

heeft en de lijder geneest.

In

den

aanvang

van

zich

vormen

geestdrijvers

de

XVII e eeuw

met

]

rosé bloed gekleurde kruis dat het

om

voldoende

is

genezen

wijsheid

ernstig diens toestand ook

bezaten

Zij

kennis

een

wezen moge

wachtwoord te

andere ziekten genazen. te

—

sympathetisch

oogenblikkelijk wonden,

die

neeskunde

namelijk de sekte der Roze-

geven.

Het mystische der adepten,

is

De Rozekruize Een werke-

zegt Figuier, behoeft slechts een zieke aan te zien

lijke adept,

pleister

en

van Paracelsus

ziekten door het geloof en de verbeelding.

alle

genezen.

;

openlijk de geneeskunde uitoefenden.

die

)

eene sekte van

wij

die de theosophische leer

uitbreidden en wijd en zijd voortplanten

kruizen

zien

om

— hoe

dezen onmiddelijk te

poeder en een hemelsche

zweren, vloeiingen en tal van

Rodolphus Goclenius, hoogleeraar

in de ge-

Marburg, schreef in 1608 eene verhandeling over de

magnetische behandeling van wonden

;

hierin poogt hij

de ontwijfel-

bare deugdzaamheid van de pleister te verklaren door de magnetische

Een

natuurwetten.

jesuit,

Pater

Roberti gaf een tegenschrift

waarna een hevig twistgeschrijf zich ontspon." van Goclenius

dan

zijn

zij

:

de talismans, de mumies, de

het

zalf,

werk van den duivel."

Paracelsus inbegrepen zijn niet dan toovenaars

en Calvijn zelf *)

Réforniation

zijn

genezingen verrichten

Alle Rozekruizen ;

monde

entier par la

Fama

2

).

fraternitas des Rose-

croix" Ratisbonne 1614. 2 )

Roberti.

met

de calvinist Goclenius

de kinderen van den Boozen geest

générale du

uit,

Indien de wapenen

Metamorphosis magneticae Calvino Goclenianae. Donac 1619.

16

Nu mengde

»De magnetica vulnerum

boek:

zijn

contra niet

van Helmont

beroemde

de

zich

Roberti,

Joan.

1621."

den

in

naturali et legitima curatione

Hij verzekerde dat de verschijnselen

den duivel" maar van magnetischen aard waren;

»uit

toe te schrijven aan een geheime kracht der lichamen die

noemt naar aanleiding van de overeenkomst

netisch

met

van den magneet.

die

kracht

de heterogene

Een

zalf

zijn

zij

men mag-

in eigenschappen

werkt doordien

wonden aanwezig

tot zich

is

zij

weet

ontsteking en verzwering.

zij

ander bewijs van de gunstige werking der magnetische kracht

—

celsus leer

—

zou volgens Helimontius

wonden,

op

De magnetische

die in de

en daardoor voorkomt

te trekken,

met

strijd,

zijn:

In die tijden heerschte

om

van ziekten

ook een adept van Para-

de genezing door overplanting. vrij

algemeen het geloof aan het vermogen

zich over te planten

aan

zoo doet

waterzucht

bloed

van

een

houdt

die

warm, waarna men

lijder

;

uitgehongerden hond op doet eten

een

in

met een

dit

men

;

men

b.v.

een weinig

eierschaal en

leêge

stukje vleesch door een

dan de hond waterzuchtig

zal

en de patiënt gezond zien worden. de ziekte van den patiënt ook overbrengen op een boom.

Men kan Hiertoe gaat

men

zichtig dit

gevuld

na

afloop

stuk van de bast wordt voor-

daarna wordt een gat gemaakt in den

met urine dier

Een

aldus te werk.

verwijderd,

of

boom

en

haar van den koorts- of waterzuchtlijder

;

bewerking brengt men de boomschors weer op hare

plaats terug.

Zoo

de ziekte op den

is

boom

kan men vermeld vinden

delwijze o-etiteld

»Philosophie de Moïse"

kruizer

van

XVII e eeuw

de

in dienst der magnetische

Volgens

het

werkselen

dezer

dieren,

De

geestelijk

dubbele

in

die

al zijn

geneeskunde

stelde.

soorten

kracht

magnetisme onder-

men

niet

alleen gelden op

delfstoffen.

Deze Schotsche wijsgeer

in bijzondere gevallen

en tevens de hemelsstreek naar welke worden.

van

doen zich

gebeden alleen genezen de ziekten.

te

theosopbische droomerijen

en het lichamelijk magnetisme en de uit-

maar ook op planten en

geeft de gebeden aan die

hoord

het boek van Robert Fludd

deze was de meest beroemde Roze-

;

hem moet men twee

scheiden:

De beschreven han-

overgebracht.

men

moet opzeggen

zich richten

moet om

ver-

17

Maxwell

Williarn

aanhanger van Fludd, verdedigt met

vurig

J

)

innige overtuiging het dierlijk magnetisme waarin

geneesmiddel beginsel

lichamen kracht

van

door

die

Ziekte

Deze

van

bron

de

van

universeele

zon

de

en

aan

nieuw opgewekt wordt.

op

Al wie op

levenskracht.

eiken mensch eigen levenskracht weet in te werken,

kunnen bewerken,

afstand ook, genezing

aanwezig

die in het licht

uitgaande

in al het bestaande aanwezige levens-

de

gebrek

door

aan de ondermaansche

uitgaat,

onderhouden

deze

ontstaat

warmte wordt een machtig levens-

licht en

hemelbollen

de

medegedeeld.

is

geest,

Door

ziet.

dat

een universeel

hij

de,

op welken

zal,

kracht

als hij de universeele

slechts ter hulpe roept.

is,

Genezing door sympathie geschiedt door overbrenging van levenskracht.

Deze

lichaam

uitgaat.

veranderen

om

kracht

Zoo

even

in

bindt

aan

zich

Maxwell

kon

wat

alles

dierlijk

menschelijke uitwerpselen

de

vele magneten, die het

zoo

van het

vermogen bezaten

alle ziekten te genezen.

Een eenvoudig

kreeg

theosophie,

dentale

gave

Iersch soldaat, geheel onkundig van deze transcen-

om

genas

hij

;

geheime

door

openbaring de

Deze rechtschapen man was geheel

den zouaaf Jacob.

trouw

1662

in

Valentijn Greatrake was een voorlooper van

te genezen.

eenvoudig

door

aanraken

:

te goeder

kliergezwellen,

»Door

zweren, stuipen, waterzucht en tal van andere ziekten.

den,

eenvoudig

opleggen- van

hand,

de

schrijft bisschop

een ooggetuige van zijne genezingen, neemt die naar de extremiteiten

zeer

snel

en

tuurlijk

toe

invloed

van

herhaalde

heb enkele personen

ik

Deze

genezen.

genezingen geloof

ik

;

van het lichaam.

zijn

veeleer

lichaam

aanrakingen,

schijnen dat

uitgaat.

sommige

stand aan zijne geneeskracht."

pijn

George Rust,

weg

Somwijlen

of verdrijft

is

het effect

door een tooverslag zien

als

mij er

hij

»

won-

volstrekt

niet

bovenna-

een balsamische, heilzame

Vele zieken herstelden pas na

kwalen

boden hardnekkig weer-

2 )

De

wonderbaarlijke genezingen bleven in Frankrijk aanhouden.

In

de

abdij

van

Port-Royal

geschiedden in het midden van de

)

Maxwell. De medicina magnetica Francfort 1679.

)

Thoresby. Philosoph. transact. 1700 Yol.

!

2

III, p. 1

1

,

1

2.

Yergelijk Figuier. ïïistoire

du merveilleux. Magnetisme animal. 2

:

18

XVII e eeuw wonderkuren door middel van een doorn uit de kroon van den Heiland. Ook kent men de wonderen en de epidemie van op

stuipen

kerkhof van

het

Medard en op het graf van den

St.

Jansenist Paris, van 1727 tot 1732.

In Duitschland

gedurende eenige jaren, omtrent 1774 en

liet

later,

een Zwabische priester Jan Joseph Gassner veel van zich spreken

hem

en wel wegens eene van Bij

alle

van

den

bannen van

zieken,

Die

bezweren

na

hals

die

de

door

eene,

met

duivelbanner

borst

hing

Hieronder,

ceintuur.

kunst van duivel-

zijn

teekenen

malen

des

kruizes.

opgeroepen

te

van de ziekte niet opwekte, besloot Gassner

met een groote

deed,

over

hij

zwarte

van

'

noodige

de

met eene natuurlijke

van

functie

den

van

hij

oordeelde

proef,

bestond in een zekere wijze

proef

ziekte te

naar den gewonen geneesheer.

patiënt

zijne

paste

zijn,

achtereenvolgende

drie

verschijnselen

hier uit dat hij

den

voorafgaande

een

voorafgaande

vergezeld

satan

de

zijn

te

),

uitgaande geheimzinnige geneeskracht.

na

hij,

bezeten

dujvel toe.

Indien

die

J

een

doen had en verwees

Gassner tooide zich in roode

stool dien hij

omgordde

en laat

ik

om

waaraan een kruis

zilveren ketting

lendenen met een

zijn

enkele bijzonderheden volgen

Gassner geleidde,' séance van duivelenbezwering

bij

een jeugdige hysterica, waarbij twintig personen van aanzien tegen-

woordig

du

waren.

Ik

merveilleux".

niets »

neem het verhaal over

Uit

het

oogpunt

trouwen moest

stellen

kunnen genezen. Daarna tegenover

hem

»Praecipio

tibi

agitatio

in

liet

hij

dat

zij

al

haar ver-

om

te

haar plaats nemen op een stoel vlak

quam

(die latijn verstond),

aldus aan

Christi et ecclesiae,,

antecedenter habuisti."

Emilie's

te beven. tali

paroxysmo qualem antecedenter habuisti."

Recueils de lettres et de mémoires sur les conjurations des esprits

de G-assner et de Schroepfer. Halle 1775. 618.

manen

nomine Jesu, ut minister

brachiorum

»Agitentur brachia

Semler.

te

Dit zou haar eenig redmiddel zijn

en sprak de lijderes

handen begonnen

p.

»Histoire

kan men zich

op God en Jezus-Christus, wier macht die van

den duivel verre overtrof.

*)

uit Figuier's

suggestie

leerzamers bedenken.

Gassner ving aan met Emilie aan

veniat

van

— Biblioth. génér. de

1'

Allemagne,

t.

XXVII

19 tegen haar stoel en strekte half bewusteloos

achterover

viel

Zij

hare beide armen

uit.

»Cesset paroxysmus."

Plotseling

stond

scheen volkomen wel en opgeruimd te »

zij

van haar

Paroxysmus veniat iterum vehementius, ut ante

per totum corpus;"

uitgestrekt en naderden den tafelrand stijf;

quidem

fuit et

De voeten werden

aanval begon op nieuw.

cle

op en

stoel

zijn.

de vingers en armen werden

;

twee sterke mannen waren niet in staat hare armen te buigen.

De oogen stonden

open maar waren verdraaid

wijd

enz.

O ogenblikkelijk hernam

momento"

»Cesset paroxysmus in

Emilie

hare normale houding en scheen volkomen wel en opgeruimd.

>Tremat

gansche lichaam

in,

de hals zwol op.

oogen verloren

van

schouders gingen de hoogte

Het aangezicht werd vaalbleek en de mond

»Sit quasi rnortua."

wijd geopend, de als

over het

zij

de oogen werden afschuwelijk verdraaid,

uit,

mond verwrongen en

was zoo

De

circa cor."

de armen strekten zich

rogchelen

begon

te beven.

»Habeat angustias

de

Nu

creatura in toto corpore."

ista

een

alle

stervende

een

pols sloeg zoo langzaam en

de

;

zwak dat de aanwezige

men hoorde

uitdrukking;

chirurgijn

die

ter

nauwernood

voelen kon.

»Modo iterum ad

se redeat,

tot zich zelve en

begon

zij

ad statum

suum

onmiddelijk

;"

kwam

te lagchen.

»Sit irata omnibus praesentibus ;"

nu werd

zij

toornig tegen haar

gansche omgeving. »

Surgat

de

sella

et

aufugiat

;

" na een korte poos, stond

zij

op

en begaf zich naar de deur. »

melancholica,

Sit

tristissima,

;

fleat

"

zij

barste in snikken uit

en de tranen biggelden haar over de wangen. »Apertis

woordde

Ten

om

oculis

zij

slotte

zij

zij

volstrekt niets zag, enz.

Hij gaf haar verder de noodige inlichtingen

voortaan zich zelve zou kunnen genezen, want

macht om ook verliet hij

op de vraag wat of ze zag, ant-

ging Gassner over tot het uitwerpen van den demon

patiënte te genezen.

zoodat

zij

videat;"

nihil

met groote open oogen dat

die gave

aan

zijne patiënten

mede

hij

te deelen.

bezat de

Eindelijk

Emilie, na aan alle aanwezigen verzekerd te hebben dat wat

nu hadden bijgewoond

alleen geschied

was door de tusschenkomst 2*

20 van God en strekken moest tot verheerlijking van den Schepper en

van de waarheid des evangelies.

tot bevestiging

Men

hieruit dat hysterie toen even als thans naar suggestie

ziet

luisterde

kon

Gassner

;

naar

willekeur

vormen der zoogenaamde groote

alle verschijnselen

hysterie

—

woordig in de Salpetrière beschrijft

—

men

zooals

en alle

die tegen-

opwekken.

Gassner was een tijdgenoot en een landsman van Mesmer. Mesmer's leer

nieuw.

niet

is

van

theosophie

gegevens

uit

Zij

geheel bevat in de wijsbegeerte

is

XVI© en

de

bevat

werken van

de

in

XVII e eeuw

de

en

de

en werd opgebouwd

van Helmont,

Paracelsus,

Robert Fludd, Maxwell, pater Kircher en meer anderen. Tot in 1776

Mesmer zoekende

bleef

van

In deze was tusschen

vermoeden

om

geneesmiddel

De

onderstelde overeenkomst

vloeiingen,

kunstmatige magneten.

hysterie, stuipen,

Kircher

in de

XVII

eeuw — vervaardigde

e

Vele ziekte-

waren reeds door Paracelsus

Ten

met gunstig gevolg door magneten behandeld.

—

zenuwziekten.

bij

het bestaan van geneeskrachtige eigenschappen te

in natuurlijke en in

toestanden,

als

en dierlijk magnetisme had er de medici

delfstoffelijk

gebracht

toe

magneet

dus niet oorspronkelijk.

hij

het

deed onderzoekingen omtrent de waarde

hij

:

kunstmatigen

den

tijde

droeg

en

van pater

men

bereids

verschuilende magnetische apparaatjes, ringen, halsbanden, braceletten,

om

pijnen

kundige

te

Weenen

te

magneten

vervaardigde

en

stuipen

in

de vorige eeuw, kunstmatige

vormen

die hij in verschillende

krampen,

tegen

en zenuwziekten te genezen. Pater Heil, sterre-

stillen

als

verlammingen

geneesmiddel aanwendde ]

).

1771

In

abt Lenoble te Parijs een dépöt van krachtige magneten

een

middel

doeltreffend

De

ziekten.

aanprees de

royale

Socièté

ter

genezing

van

de juistheid van deze beweringen te onderzoeken

en

Thouret

deze

magneten

nuttig;

verschillende

verslag

verschillende

het door

;

Andry

was gunstig en concludeerde

dat

zenuwstoornissen ontegenzeggelijk

en genezend werken.

Mesmer gedaan.

minerale

*)

bij

de

médecine benoemde eene commissie

om

uitgebrachte

hield

die hij als

heeft

Weldra

met pater Heil gezamelijk eenige proefnemingen

nam

magnetisme

Lettres a

echter

hij

en

bracht

un médecin étranger

afscheid zijne

van

het

theoretische

sur les cures magnétiques.

alledaagsche

en practische

Vienne. 1775.

21 Hij merkte allereerst

aspiratieën over op het hemelsch magnetisme.

op dat het magnetisch fluïde hierin overeenkomende met het electrische

—

ook door tusschengelegen voorwerpen doordringt.

niet de eenige zelfstandigheid, zegt

want

heb

ik

toestand voort

heb

Ik

laden

brengen

te

flesschen

kan

met

electrisch

zijne ontdekking verwierp,

wierp

en

ook

die

als

men

ze

Toen de Berlijnsche akademie minerale

het

magnetisme varen

op het hemelsch magnetisme. Dit

zich

verschijnselen

dezelfde

vloeistof gevuld evenals

fluide." liet hij

aanraak:

ik

gewone magneten ontstaan.

door

met magnetische

lang

is

In dien nieuwen

enz.

om

geworden

geschikt

deze

zijn

honden

den mensch,

water,

brood,

papier,

Staal

kunnen maken wat

magnetisch

alles

»

magnetisch kan worden,

die

hij,

is

eene universeele

vloeistof, die eene wisselwerking veroorzaakt tusschen de hemelbollen,

en

aarde

de

vloed.

Zij

een

is

Alle

ziekten.

bezielde wezens

de

;

aan

is

ebbe en

voorbehoedmiddel tegen

en

misten

theorieën

duistere

deze

van nieuwheid

onderworpen

en

genees-

natuurlijk

echter

den gloed

kon gezegd worden nieuw

alleen hare toepassing

Vóór Mesmer wisten de magnetiseurs geene bepaalde rigting

zijn.

geven aan den levensgeest of aan het geheimzinnige universeele

konden

Zij

sympathetische aanrakingen,

was

toestel

magnetische

zamengesteld

maar daarom

,

amu-

dit stelde de

Mesmer bedacht de

geneeskunde daar.

de strijkingen, den magnetischen bak vrij

;

te

fluide.

die kracht slechts leiden door haar in te sluiten in

mumies, talismans, zakjes of magische doozen

letten,

te

;

laatstgenoemde

wellicht des te beter

suggestief.

Wij naderen nu den tegenwoordigen heeft slechts ééne verdienste

Mesmer

:

namelijk

dat

gehad en

De

verschijnsel in al zijn eenvoud

in

de

bewezen

dat

verbeeldingskracht van

*)

in

De

diskrediet

la cause

;

die zijn

alle verschijnselen

den

doch haar verkondiger was niet bleef

abt Faria 1

aangetoond,

schimmige en magische omhulselen heeft

Het

dierlijk

komt nog

magnetisme

niet eens toe aan

het leidde tot de ontdekking van het kunst-

matig verwekt somnambulisme.

hij

tijd.

die

het

du somrneil

slaper.

vrij

herrees

),

heeft het eerst dit

ontdaan van

alle hersen-

ware natuur verduisteren

;

hunnen oorsprong nemen Faria's

leer

was waar,

van mysticisme. Het magnetisme

eerst

met

lucide. Paris 1819.

Braid en ontwikkelde

22 toen,

zicli

dank

hem,

zij

Onder den naam

tot een wetenschappelijke leer.

van hypnotisme werd het terug gebracht binnen hare ware grenzen: willekeurig opgewekte slaap

eèn

Maar nog was toe

de

bij

dit niet de volle

waarheid. Braid

behandeling van ziekten, maar

zekere handgrepen

om

*)

hij

suggestibiliteit.

paste het hypnotisme

maakte

gebruik van

het geneeskundig effect te verkrijgen.

om

was het weggelegd

Liébeault

voor

met verhooging der

Eerst

de laatste hand te leggen

aan de ontwikkeling van de leer der therapeutische suggestie en

De oude en dwaze manipulatiën

tot volmaaktheid te brengen.

baai-

bij

het

magnetiseeren, de praktijken van het moderne hypnotisme, zijn alleen

hulpmiddelen

om

de suggestibiliteit te verhoogen en het der mondelinge

suggestie mogelijk te

daar

Ziet

die

gestipt

in

maken

ziektetoestanden genezing te bewerken.

bij

een vluchtig overzicht de onbewuste oorzaken aan-

hebben

geleid

tot

onstaan

het

van de hedendaagsche

suggestieve geneeskunde.

Zoolang de wereld bestaat heeft doch

men van

was dan menigmaal verscholen onder de meest grove praktijken

zij

der onwetendheid of der kwakzalverij.

ruwe

edel metaal in zijne

delwijzen

der

zij

is

nog

ouden,

der

Zij

Er school

volkeren;

wilde

priester-geneeskunde naren,

erts.

oude magie,

hedendaagsche

der

suggestie gebruik gemaakt

Hebreërs, Hindoes, Grieken,

suggestie in de geheime han-

steeds te vinden in de zij

der zij

bleef er in verborgen als een

nam

aandeel

een

Chaldëers,

Perzen,

magie in

de

Egypte-

schuilde in de offers, de ge-

wijde zangen, de gebeden, de sacramenteele woorden, de godsdienstige

ceremonieën, en de in de tempels van Epidaurus opgewekte droomen

was

zij

te

;

vinden in de leeringen der oostersche theosophie, in het

bijgeloof der Cristenen, in de zalvingen der apostelen en der heiligen,

de

in

heilige

de

in

vorige

de

balsems,

suggestie maakte

deel

eeuw

uit

van

relikwieën,

de

graven der martelaars;

gedurende de middeleeuwen en tot de

zelfs

praktijken der duivelskunstenarij, van

die van het duivelbannen, van het geloof aan de tusschenkomst van

God en van den van Paracelsus,

duivel;

als in

zij

was zoowel

te

vinden in de amuletten

de mumies, in de hemelsche invloeden bewa-

rende doozen, in de sympathische zalven, poeders en pleisters, in de

geheimzinnige dranken, in die grove manipulatie die

J

)

Neurypnologie.

Trad.

frari£.

1883.

men

transplan-

23 tatie heette,

in

de aanraking der koningen van Engeland en Frankrijk,

praktijken

de

in

kwakzalvers en die der volkomen ter goeder

der

trouw zijnde genezende mediums ook

in

als

Gassner en Greatrake

even aan afwisseling rijke

de

als

zij

;

bestond

weinig wetenschappelijke

praktijken van het dierlijk magnetisme, zoowel als in de hypnotische rnanipulatien alles

;

van

Die

Braid.

en het geloof, dat

maakt een integreerend

is

te

praktijken

zijn

niets,

het geloof

zeggen de goedgeloovigheid

deel uit

van

's

menschen

geest.

is

(crédivité)

Het

is

de

menschelijke verbeeldingskracht die wonderen wrocht.

Het was weggelegd voor onzen te

zien opgaan,

begrijpen

en

om

uiteen

tijd

om

hieromtrent het volle licht

de wetenschappelijke leer der suggestie goed te te

zetten.

Wij zien dank

zij

deze leer, voor

goed de hersenschimmen en het bijgeloof verdwijnen die

tot

nu toe

de arme menschheid hebben verblind.

Deze

is

de waarheid, die zoo ik hoop, klaar

lessen zal voortvloeien.

en helder, uit mijne

:

TWEEDE van suggestie

Definitie

:

denkbeeld aanvaard door- de hersenen.

—

oorsprong van de denkbeelden.

—

Middellijke

in

de

dynamisme.

—

suggestie.

—

suggestie.

LES.

Auto-suggestie.

Sensorieële

Onmiddelijke suggestie.

Rol door de psychische individualiteit gespeeld

Hare toepassing

Omzetting van

—

gewaarwording, beeld, beweging.

—

in de paedagogie.

denkbeeld

aanvaarde

het

Yeronzijdiging

-

"Wet van het idéo-

tot

eene

handeling

van de handeling door

het denkbeeld.

Wij hebben zij

is

wust,

agens

waas

gezien,

dat de suggestie even oud

is

als de

wereld;

door iedereen toegepast geworden, hetzij onbewust, hetzij be-

vermomd ook

of

in godsdienstige praktijken, optredend als verborgen

wonderbaarlijke

bij

wel

omkleed met een mystiesch

genezingen,

wij zien zullen, wegschuilend achter ver-

zooals

schillende behandelingswijzen onzer gebruikelijke geneeskunde.

Maar wat nieuw is

in

de

suggestie

eerste

de

bij

aamvending

van

is

en

toekomt aan de school van Nancy, dat

plaats

de

systematische

het

werf noodzakelijk

gewend In gestie,

van ziehen

behandeling

hi/pnotisme bij

hulpmiddel.

als psycho-therajieutische

de

allereerste plaats

zoowel

woorden

als

beredeneerde toepassing ;

der

en in de tweede plaats de

de suggestie, als nuttig en dik-

Dus de hypnotische

suggestie aan-

methode.

moeten

wij

dus aanvangen met de sug-

het hypnotisme te bestudeeren en van deze beide

eene definitie geven

om

te

kunnen

vaststellen,

waarin die

hypnotische suggestieve psycho-therapie eigenlijk bestaat.

In

den

handeling

meest

ruimen

waardoor

haar aanvaard wordt.

een

zin van het

denkbeeld

in

woord noem

ik suggestie: de

de hersenen ingevoerd en door

25

Elk

denkbeeld

Nihil

het

zintuigen,

vijf

overgaan

middenpunt.

chisch

Deze

overgebracht

op

het

der

corticale

persoon

de

de

doch

die

voces.

Waar

Maar

als

zijne

in

beelden

geluiden

uw

omdat

het

plaats

geloof

geen

hij

voort

Hier wordt

het

blijft

reden

bemerkt

is

;

dit

Alles

met

is

geleerd heeft

als hij

brengen zij

met

is

en

begrepen

weet

gelooft

heeft

dat

ik

voren in

te ;

zij

werken

die geluiden

wat

hij hoort.

een psychisch verschijn-

moet het denkbeeld door de

het noodig dat de persoon geloove.

uit

om

denkbeeld

wordt

denkbeeld

waardoor

wat

et

in een denkbeeld overgegaan.

hebbe,

de,

den menschelijken geest eigen

hij

mij

mij

tot

niet

te

zit

nadere

een vlieg

informatie,

Het de

gelooven.

wordt eene suggestie

hem bedrogen heb dan

datzelfde denkbeeld op te dringen

zien

die

bij

Maar

het

door

dan

zal hij

als

zal hij zijne

geloovigheid tegenover mij verloren hebben. Tracht ik nu later

Het

Als

sunt verba

:

Indien ik iemand zeg: »daar

dan

binnengeleide

persoon

te

persoon

de

hoort

de hersenen

suggestie

voorhoofd,"

hersenen

dan

ontstaan

worden

clan

begrip geworden

geloovigheid (crédivité).

de

denkbeeld

verband

aanvaard worden en

hersenen

Nu komt op

geen

in

Nu

omzet.

er

dien per-

de hersenen hooren.

:

mijn taal wel verstaat,

persoon

De waarneming is sel. De indruk op Opdat

uitwendig oor,

het

middenpunt van het gehoorsgeheugen, dat

het

uw

een vlieg op

zit

ontwaart klinkende trillingen

leven,

hersenen ontstane beelden,

op

tot het psy-

is

geen denkbeeld geboren wordt, bestaat geen suggestie.

de

in

het gehoor nemen,

maken een indruk op

gebracht

hoort

doen

trillingen

bijzondere

die

teweeg

hij

;

denkbeelden

wordt door de zenuw voortgeleid

die ik spreek niet kent,

taal

de smaak, het

die in

centrum van het gehoor.

sensorieele

ruwe waarneming

daar

door

hersenen.

Ieder van de

reuk,

b. v.

»

:

opgevangen

trillingen

ruwe waarneming

een

de

Laat ons

gehoorzenuw,

de

de

zintuig

ficerit in sensu.

gezicht,

zeg tot iemand

Ik

woorden,

indruk

de

;

het

een

de voornaamste toegangsweg

gezicht,

voorhoofd".

tot

gehoor,

en suggesties vormen.

met het

soon

door

slechts

quod non prins

kan naar het sensorium indrukken zenden,

gevoel,

dat,

bereikt

in intellectu

est

hem

het niet aannemen.

geen suggestie meer.

Wij zullen

dadelijk

suggestie gewordene denkbeeld zich kenteekent.

het

oor

het verstand binnentreedt, alles wat dan

of zonder voorafgaande controle daardoor wordt aanvaard, alles

26

wat

overtuigt,

wat geloofd wordt

alles

De

zintuig van het gehoor.

enz.

De

allen suggereeren.

zij

suggestie door het

eerte

advokaten, predikers, professoren, rede-

kwakzalvers,

kooplieden,

naars,

is

diplomaten, staatslieden

verleiders,

godsdienstige en politieke dweeperij,

het nihilisme, het anarchisme, het boulangisme enz. worden gekweekt

en onderhouden door suggestie langs het zintuig van het gehoor.

Langs het oog bereiken omzetten

zich

die

Het

van

zien

mogen

te

geeuwen

op

Op

iemand

;

ook

ziektekundig

lingen

eene

kleine

krampen,

kunnen worden.

wekt de idee van

geeuwen,

behoefte te zien doen, wekt de

urineeren.

te

terrein,

vinden

bepaalde ziekelijke hande-

wij

zenuwachtige prikkelhoest, locale

oorsprong nemen

haren

suggesties

wekt de gedachte op van het

zien

te

St. Vitusdans, hysterie,

als

en

mooi voorwerp,

iemand

;

om

op

neiging

denkbeelden

in

een

bezitten

tallooze indrukken de hersenen, indrukken

uit,

het

langs

gezichtszintuig,

gesuggereerde denkbeelden.

De reuk bloem,

zendt denkbeelden naar het sensorium

van

eenkomstige

de geur van een

;

van gebraad wekken de gedachten

psychische

d.

i.

de over-

beelden op van elke waargenomen indruk;

van uitwerpselen, van

stank

de

azijn,

rotting,

van

iets

dat gebrand heeft

doet het denkbeeld ontstaan van de aanleidende oorzaak.

gaat het ook met den smaak.

Zoo

eetlust op

;

die het denkbeeld vertolken

lingen

Een aangename smaak wekt

een leelijke smaak doet walging geboren worden

van

uit te werpen, wat walging verwekkend

Het gevoel het

gevoel

is

genegenheid of door

van

bij

liefde.

op

;

hande-

wat aangenaam en

te eten, is.

uitnemendheid suggestief

van vriendschap

;

een handdruk wekt

:

eene liefkozing het idee van toe-

De hoedanigheden van het

tastgevoel worden

de hersenen vertolkt en doen verschillende suggesties ontstaan

emotieven

aard.

Voor

de

blinde

doofstommen

is

het gevoel,

de eenig overblijvende toegangsweg tot de psyche voor de indrukken

van

buiten;

spraak

door

gevoelsspraak

de

het

bekendheid hoe

treedt

bij

hun

gezicht en het gehoor en het

dit verfijnde

zintuig

bij

in de plaats is

van de

van genoegzame

deze ongelukkigen,

hun een

getrouwe vertolker wordt van wat in de buitenwereld omgaat. Spier- en orgaan-gevoel gestieve

denkbeelden.

kunnen ook uitgangspunten

zijn

van sug-

Spierkramp of spierpijn wekken de gedachte

27 aan

op

rheumatische

eene

aan

of

ziekte

eene zenuwaandoening.

Verschijnselen als de zoo uiteenloopende ingewands-gewaarwordingen,

prikkeling

den

de

in

rommelen

luchtpijp,

in den buik, intermissies in

worden naar de hersenen

hartslag,

waargenomen

hier

geleid,

en kunnen omgezet worden in hypochondrische gevoelens.

Hier betreden

men

Aldus noemt

domein der auto-suggestie.

het

wij

de suggestie die zich zonder eenige waarneembare vreemde in-

iemand voordoet. In werkelijkheid komt de

vloed, dus sponte sua bij

auto-suggestie

spontaan

niet

indruk

sensorieele

het

die

voor; leven

gebonden aan een

steeds

is

zij

geeft

aan een denkbeeld of aan

eene zamenkoppeling van denkbeelden, in verband met opgestapelde Ik zal u een voorbeeld

herinneringen aan voorafgegane suggesties.

noemen.

of

weet dat jonge stadenten in de medicijnen niet zelden

Gij

vreezen dat

zij

Hoe menigmaal heb

tuberkels hebben.

ik niet deze

uwer kameraden moeten geruststellen en van een meer of

gene

minder

diep

gewortelde auto-suggestie van dezen aard moeten ver-

lossen.

Aan

het

de

gelaat,

hij

;

verlengde

geldstukvormige heid,

van

bed

de ziekte bestudeerd

den teringlijder heeft het jonge mensch

is

getroffen

de

thorax,

geworden door het vermagerde

trommelstokvormige

het nachtzweet,

sputa,

hij

auscultatie »le bruit de pot fêlé"

bij

heeft

bij

vingers,

waargenomen,

gaan

wat

geest

van die verschijnselen

vol

is

hoesten of wat

!

Laat

pijn krijgen op de borst,

hij

heeft

hij

het caverneuse hoesten, het blaasgeluid, het reutelen gehoord weetgierige

de

percussie dof-

!

Zijn

nu eens

dan zullen

die

indrukken het sensorium bereikende, het denkbeeld van tuberkulose

kunnen

opwekken

en

dit

denkbeeld post vattende in de hersenen

daarop betrekking hebbende kersversch in

zal

op

het

sensorium ingeprente gewaarwordingen kunnen wakker maken.

beurt

zijne

alle

Hoeveel jeugdige medici of

die

als

overvallen

van is

de

aan

zij

hevig

nachts

worden

aorta

eenige

den opgewekt Stelt

s'

door

lijden

!

zijn er niet die zich dit

orgaan

de

als

gedachte

Wanneer een

gewaarwording,

in

dan

het dat

het hart onderzoeken oor zij

denkbeeld

hooren kloppen, aan

insufficientie

gebonden geweest

kan dat denkbeeld weer wor-

de zelfde gewaarwording zich spontaan voordoet.

eens dat iemand, door het lezen van een aangrijpende roman, ontroert en daardoor hartkloppingen krijgt.

later krijgt

Eenige maanden

die zelfde persoon, tengevolge van een geforceerde marsen,

;

28 andermaal hartkloppingen waardoor nu de herinnering aan

zijn lectuur

en aan de daardoor ontstane gemoedsaandoening weer levendig wordt.

om

leggen van een knoop in den zakdoek

Bij het

men

verbindt

te herinneren,

zich een of ander

een denkbeeld aan een gezichts- of ge-

voelsindruk, opdat, wanneer die indruk zich herhaalt, het denkbeeld

van

die

Den weg welken

moge opdoemen.

weder

van

suggestie

denkbeelden

het geheugen volgt

door

daaraan

verbonden

is

in-

drukken.

weg ook

Als het denkbeeld langs welken

in het psychisch

centrum

aangeland, door de hersenen onmiddelijk aanvaard wordt, met andere

woorden spreekt

de

denkbeeld in den ontvangen indruk besloten

als het

men van

idee

die ons

onderwijs,

de

denkbeeld

in

bij

is

dan

voorbeeld voor

wordt ingeprent door het levende woord, door het Ontstaat daarentegen het

prediking, de overtuiging.

hersenen

de

indruk, dan spreekt

men

Dit geldt

onmiddel'jke suggestie.

zelven

men van

gevolge van den ontvangen

ten

In

middellijke suggestie.

dit

geval dient

rekening te houden met de individueele rol van elk sensorium

gelang

naar

erfelijke

toch

van

de

aangeboren

eigenaardigheden,- van

—

gewoonten

door

hersenen

aanleg

nabootsing

opvoeding,

de

zullen

ontstaan,

den

eigenschappen,

ook

van de

van de verkregen

en of

—

vroegere

verschillend

suggesties

en den

reageeren

ontvangen indruk in uiteenloopende denkbeelden omzetten.

Men kan jonge

(b. v.

de proef op de

doen hooren,

te zijn

som nemen door een zeker

b. v.

een stoot op de

de hersenen nagenoeg geheel dus

reageeren

aanleg.

lijken

;

vrij

fluit.

Op

dien leeftijd toch

van verkregen indrukken en

met hare aangeboren eigenschappen en haar natuur-

Wat

ziet

bang en gaat schreeuwen en lachen

;

men nu gebeuren? Het

eene kind wordt

een ander zal juist met schreeuwen ophouden

het

om Wat maakt

een derde zal blijken geven van nieuwsgierigheid en

zich henen vorschen naar een oorzaak voor het leven. b. v.

aantal zeer

nog zuigende) kinderen onverwacht een ongewoon geluid

ook het baden niet een verschillende indruk op kinderen een

genoegen

is

voor

het

eene,

:

terwijl

maakt het een tweede boos

en een derde angstig.

Wij kunnen dus gerust zeggen dat voor eenzelfde oorspronkelijke psychische gestie

dus

indruk,

—

het daaruit voortvloeiend denkbeeld

verschillend

zijn zal

—

de sug-

naar gelang van de aangeboren

29 psychische

waarin

van

constitutie

wat

kinderen

ouder

de

de omgeving

opvoeding,

de

Zoodra

hersenen.

verschillende

hebben

verkregen

de

leven,

zij

de

zijn,

suggesties, reeds haar spoor achter-

gelaten en dus kunstmatig gewijzigd wat de natuur geschapen heeft.

De

oorspronkelijke aanleg

kan

grenzen

gaande

—

suggestie

machte

bij

—

werkt

staat pal en

zelfde

zijn

gezin,

voortbestaan

blijft

opvoeding

de

dien

want het aangeborene

als

een soort van erfelijke hoogere en

de

opvoedings-suggesties tegen, die niet altijd

eerstgenoemde

zijn

hebben

en

wroeging

kind

waarvoor

zij

en

ontstaan

is,

niet

kind zal kwaad worden en lust gevoelen

een derde het koeltjes opneemt en niets bespeurt

dus,

afhangt

van

iets

voornemen

het

rechtmatig gestraft

hij

gezamelijk

daarvoor dezelfde straf krijgen

zij

men

een

aan gelijke tucht en eenzelfde

opvoeding krijgen, zullen niettemin uiteenloopend reageeren zelfden indruk. Stelt eens dat

vooraf-

Kinderen uit

te veronzijdigen.

onderworpen

die

slechts binnen zekere

;

wijzigen,

meer

;

op een-

ondeugends gedaan

dan zal rijpen

het eene

bij

om

het

feit,

een ander

te bedrijven;

om zich te wreken terwijl om de straf geeft. Ook hier ;

dat de suggestieve resultante, van een zelfde indruk,

De opvoeding

psychische constitutie.

ieders

heeft de

aangeboren aanleg niet ongedaan kunnen maken. Hieruit niet

zij

blijkt

een

dus

eenvoudig

suggestie geen lijdelijke daad

de

dat

hersenen

de

iu

Onze psyche neemt een werkzaam aandeel indruk in het denkbeeld en idee

bij

achtergelaten bij

dat

indruk

is.

het omzetten van den

het verwerken van de aldus ontstane

elk denkbeeld brengt andere" gedachten voort en deze

;

is,

vervormen

zich in gevoelens, in aandoeningen, in beelden uit wier zamenkoppe-

een

ling

veelledig steeds

dividualiteit

denken

eens b. v.

;

of

noemen.

of

de

komt

Ieder

eerste

—

deelnemen

ontstaat

Laat

verschilt.

een

hunner

den

naar mate van de in-

onderscheidene

en hetzelfde onderwerp zal

gewaarwording

er

personen

maar

rijpt

:

het duel,

wat anders van maken. in

de

om De

iets

idee

hersenen. Het sensorium

door een onbewuste werking, waaraan vroegere indrukken

zoowel

als

in

't

geheugen bewaarde denkbeelden en de

aangeboren individueele wijze van dat

dat

een en dezelfde indruk: het opgaan van de zon

over

wel over

te

eindgeheel

stempel

zijn

— tot

een verschillend begrip,

drukt op de psychische individualiteit.

Van

dien

ingewikkelden arbeid van de hersenen kennen wij alleen het aanvan-

;;

30 denkbeeld

kelijke

het

en

de

of

eindbegrip

van eene intellectueele

Maar

aenken.

dat

Wij

uitgangsdeur.

de

:

gewaarwording

eerste

de ingangspoort

:

onszelven

zijn

spanning die wij voortbrengen

welk mechanisme heeft nu

door

bewust

men noemt

;

die

onbewuste

inspannende hersenwerking plaats, eene werking die gewaarwordingen

vormen

in denkbeelden omzet, die door het

dat

buiten

alles

van

eene idee, andere

en

verbindt

ze

ten slotte

—

ordent en

als ik het

zoo uit-

een zichtbaar en tastbaar voortbrengsel van onzen

Dat

brengen?

ter wereld te

geest

schudt,

om

weten,

ons

—

mag

durkken

wakker

gedachten

sluimerende

zal het

geheim blijven van onze

bewerktuiging.

De

suggestie

En

vrucht.

die

kiem

zoowel

als

elke

die

snaren

wekt

trillen,

hem

bij

op een ander blijkt

;

mooi

schilderij

lende

bodem

voor

opent

gevoel ontbreekt

blijft

zooveel

kiemen

tot

den een de teerste

bij

een wereld van gedachten en gevoelens

den minsten invloed

niet

zij

gewaarwordingen

hersenen,

de kiem; en

niet gelijkelijk alie

Muziek doet

hare constitutie passen.

bij

is

het psychisch terrein dat haar be-

is

ook verwerken de hersenen alleen die kiemen

zoo

brengt,

rijpheid

op

van

verwerking

de

zich de eerste indruk, dat

in

sluit

het

van den

zieleoog

en begrippen, maar voor

te

hebben. Een

artiste verschil-

hem wien artistiek

hetzelfde kunststuk een doode letter.

verschil

in

vatbaarheid

voor

Zooveel

een zelfde indruk

en in suggestibiliteit. Bij het aanstippen

om

van deze belangrijke kwestie, was het mijn doel

doen komen hoe uitgebreid en vruchtbaar het veld

uit te

is

dat

de leer der suggestie omvat. Ons opvoedings-systeem houdt misschien

genoeg rekening met deze, toch voor de hand liggende, gegevens.

niet

Onze paedagogen

voor alle kennis en

openstaat

werken. zelfde

op

Op

wijze

dezelfde

door te

had

;

alle intellectueele

allen wilt

opleiden

loopbanen.

verschillende

overtuigd dat elk goedgevormd brein

de scholen onderwerpt

van leeren

wijze

richting

zijn te veel

om

men men

in denzelfden

ze gereed te

Hoe menig

begrippen kan ver-

onze jonge lieden aan een

vorm

gieten

maken voor de meest

verstand dat in eene bepaalde

kunnen ontwikkeld worden

is

er

niet bot

gemaakt

deze onzinnige wijze van opvoeding, die geen rekening belieft

houden

mathesis,

met kan

gemis tegelijk

aan aanleg! bepaald

Iemand

ongeschikt

die aanleg heeft voor zijn

voor

taaistudie

!

31 of

wellicht

zal

missen

aanleg

alle

voor de kunst en omgekeerd.

Indien het behalen van een akademischen graad in letteren of weten-

schappen het

weg was om kunstenaar

eenige

de

om

is

wat zouden

werven,

schappen in één brein

Neen de roeping aan

brein

elk

zij

al

een artisten hunne roeping hebben

onderdeden der mensehelijke weten-

te willen

dat elke grond geschikt

gen.

worden, zooals

alle

dan

er

moeten opgeven. Met geweld

Geleid

te

het diploma van geneesheer, advokaat of ingenieur te ver-

zij

om

instampen staat gelijk met den eisch

alle

plantenkiemen tot rijpheid

der waarlijk verlichte paedagogie

hand der psychologie moet

de

zij

maken en

te

bren-

eene andere.

voortaan streven

doen voortbrengen waartoe het in staat

te

aangeboren aanleg vruchtbaar

is

te

is,

om

om ieders om het

te ontwikkelen,

onderwijs in overeenstemming te brengen met de individueele sugges-

van elke leerling

tibiliteit

Wij

hebben

geschied

is

eene

Op

aanvaard.

brein

puntvliedend

handelen

wij

nu

Dit

daarop

en

gaan bestudeeren

over

tracht

middenpuntzoekend, volgt nu een midden-

verschijnsel.

ons

belangrijk

berust :

een beeld, eene beweging. Dit psychologische

Elke

wet.

phenomeen

gansche

de

geheel

leidt

psychotherapie,

die

Elk gesuggereerd en aanvaard denkbeeld

gaan in eene handeling,

te

suggestie

denkbeeld geworden en de idéé door het

is

dit

De

gegeven van suggestie.

definitie

de indruk

;

is

door

d.

i.

een

gewaarwording,

in eene

waarneming

eene, uit de

denkbeeld

afgeleide,

in werking gebrachte

brengt de zenuwvezelen in werking, die dat denkbeeld moeten

hersencel,

verwezenlijken.

Ik zal u eenige voorbeelden geven welke deze grondwet, die de wet van

Het denkbeeld wordt gewaarwording.

1°.

De gedachte In

dit

geval

overgevoerd,

kan

de

mij

is

in

persoon

even

men

dat

ongedierte

heeft,

doet

jeuken ontstaan.

het denkbeeld naar de peripherie van het lichaam

den

vorm eener gevoelsgewaarwording.

het jeuken zoo sterk ontwaren dat

»De gedachte aan doet

men

idéo-dynamisme zou kunnen noemen, bewijzen.

liet

hij

Dikwijls

zich krabt.

het wrijven van een drooge spons over een

onaangenaam

aan

wanneer ik het werkelijk hoor en

— zie."

zegt Herbert Spencer

—

lei,

als

32 Mallebranche

J

van

verhaalt

)

een

geleerde

die

toen

een

hij

aderlating zag verrichten op den voet van zijne minnares, plotseling

op de overeenkomstige plaats hevige pijn kreeg en deze verscheidene

Een

nren behield.

deaux

Lauzanus

en

doen

dergelijk geval vermelden

een

op

Een jongmensch

3 ).

Marmisse

5

)

van Bor-

eene venaesectie zag

die

aan pleuritis, kreeg twee uren na de operatie,

lijder

de plooi van de elleboog een hevige pijn die pas na twee dagen

in

verdween. Gratiolet

van

eerst

4 )

vertelt

van

leven

een

zijn

een

student

—

een gezwelletje in het oor

van

oor kreeg dat

Dat

operatie

—

wegnemen

het

zag en zoo'n hevige pijn in het

het uitschreeuwde.

hij

dus

zijn

rechten die voor het

in de

chirurgische

indrukken, door het gezicht op de hersenen over-

gebracht en tot denkbeelden vervormd, terwijl die denkbeelden op hun

Wat van

psychischen

oorsprong

indrukken

sensorieele

gewaarwordingen

In

scheppen.

kwam

Sedillot,

Zoowel

!

als

het

brein

dikwijls

onze

kan het somtijds ook denkbeeldige

verbetert,

der

tijd,

toen

ik

externe was

bij

er eens een patiënt onder behandeling die

geen vast voedsel slikken kon. nabij

gewaarwordingen

er niet een al bedriegelijke en valsche

zijn

professor

geprojecteerd worden als gevoelsgewaarwording.

buiten

naar

beurt

Bij

onderzoek voelde de hoogleeraar

den ingang van den slokdarm, achter het schildkraakbeen, een

belemmering, die de spijsbrok terughield en telkens weer terugwierp.

Zoo

diep

mogelijk een

duidelijk

den vinger in de keel voerende, voelde Sedillot

gezwel,

dat

hij

beschreef, als een fibreuze polyp, die

lumen van den slokdarm bijna afsloot. Twee chirurgen van naam onderzochten na hem en bevestigden zonder aarzelen, de aanwezigheid van de tumor. De slokdarmsnede werd verricht maar er

het

was geen gezwel

te

vinden.

Later

bij

de lijkopening bleek het dat

de patiënt geleden had, aan kankerachtige vernauwing van de cardia.

Misschien

is

dit

voorbeeld slecht gekozen.

Mag men aannemen

dat de heelkundigen werkelijk een gezwel gevoeld hebben

maar gevoeld wat hun

zij

)

Yergelijk Charpignon.

)

1861.

)

J.

)

1863.

1

2

3 4

leeraar

Etude sur

la

meende

De

la

De

1'imagination, 1829.

physionomie.

?

voelen,

médecine animique

Gazette des hopitaux.

B. Demangeon.

te

Of hebben meer

et vitaliste.

ver-

:

33 trouwende op weet het

woord, dan op hun eigen gewaarwordingen?

zijn

Ik

niet.

Laat ik u een ander voorbeeld van sensorieele

illusie

van psychischen

Yung

oorsprong aanhalen, dat ik ontleen aan prof. Emile

van Genève

1

)

In mijn laboratorium voor mikroskopie laat ik de studenten vaak

»

proef-voorwerpen,

»Hier zult

diatomeën nateekenen.

b. v.

vormige diatomeën in vinden," zeg ik hen

gij

spil-

het geven van eenig

bij

preparaat, »let vooral goed op dit of dat bijzondere van den bouw,

»en nu moet het

gij

zoo getrouw mogelijk teekenen, wat

en

zien

eerst

teekenen

hen mondeling aankondig,

oefeningen,

dergelijke

zijn

potlood geven van vorm en

over

van een

hen echter

al

het gezag dat een leeraar kan

mikroskopisch preparaat,

voorwerp af

te beelden dat ik

dertigtal teekeningen in mijn

voorwerpen

voor moeten stellen (meestal

met

schuine

strepen)

hebben in de verbeelding van de teekenaars/'

waarwording

die

alleen

kind

bestaan

Eene auto-suggestie

u reeds gezegd heb, slechts een in gevoelsge-

overgegane

idee.

Ik kan u op

dit

oogenblik in onze

kliniek wijzen op twee belangrijke voorbeelden hiervan

dat

Dit

Zoo heb ik een

diatomeën

dikwijls, zooals ik

met

Ik overhandig hen namelijk een met

etiketje voorzien,

mikroskopische

die

rechthoekige

is

Doch na eenige

zijn.

een geheel denkbeeldig preparaat

niet het denkbeeldig

hun heb afgemaaid. bezit

overigens werkelijk

die

er weinigen die niet een afbeelding

bouw van

In

ziet."

daarin van de andere verschilt, dat dit niets bevat.

alleen

belet

bijzonderheden

zijn leerlingen.

hars afgesloten,

gij

gewoonlijk alles wat ik

jongelui

hen beschreven heb, met

ik

hebben,

dat

de

en meer of minder duidelijk te zien

bestaan

dat

— dien ik met nadruk aangeef —

vorm zien"

of zoo een

zult zoo

gij

:

Gij zult

u

herinneren op mijne afdeeling, dat met een abortief-vorm

van

febris

mucosa onder behandeling

den

navel,

een

vijffrankstuk.

hyperaesthetische

Men kon

kwam

plaats

die plaats niet

en dat ter hoogte van

had,

ter grootte

van een

aanraken of het kind schreeuwde

het uit van de pijn. Die pijn bestond sedert een jaar en had weerstand

geboden

aan

alle medicaties.

Zij

was ontstaan na een

ontvelling aan den navel, zonder bekende oorzaak niet geheel

*)

droog en met een korstje bedekt.

Hypnotisme

et spiritisme.

;

ligte

de plek was nog

Het gelukte

Conférences faites a Genève. 1890.

mij, het

34 in

patientje

seconden in diepen slaap

enkele

te

suggereeren dat de pijn geheel verdwenen was ,

weg,

beeld

dat

was en sedert dien de

bij

kan het

tijd

met een

visite

opmerkzaam

het

ik

i.

gewaarwording schiep.

die pijnlijke

wakker werd maakte

d.

brengen en het

dat

niet nalaten

te

nam het denk-

ik

Toen het kind

de pijn verdwenen

om

mij eiken

morgen

soort van triomf er op te wijzen dat het zondei

eenige pijn de navelstreek kan betasten en er zelfs in durft knijpen.

Een bed

verder lag een jong meisje in het stadium decrementi van

typheuse koorts met hevige pijn in den onderbuik.

Die pijn was, nu

dagen geleden, ontstaan na het overgeven van een spoelworm.

drie

Door

hypnotische

suggestie

vreemd lichaam

een

bleef

nam

ik de pijn

voelen,

dat

zij

weg, maar het meisje voor

een

worm

hield

van den navel naar het midden van het sternurn opkroop. Toen

die

een gepaste suggestie, na twee keer herhaald te

heb

zijn,

geen succes had,

haar santonine laten gebruiken en haar gezegd dat dat een

ik

Er kwamen geen wormen

wormdoodend middel was.

te voorschijn

op de toediening van het medicament, maar mijne medicatie

nam het

denkbeeld weg dat de gewaarwording voortbracht, waardoor ook deze verdween. Iets

hooger heb ik reeds gezegd

wording

mocht

zich

zelfde idee »

verbonden

is zij

geweest,

:

»

Als eene idee met eenige gewaar-

dan kan diezelfde gewaarwording,

gelegenheid weer doen gevoelen, andermaal die-

bij

opwekken.

Wederkeerig,

een denkbeeld dat zich op het oogenblik aan

als

den geest voordoet, zich reeds vroeger heeft voorgedaan, gekoppeld aan

eene

gewaarwording, dan zal de terugkeer van dat

bijzondere

denkbeeld ook weer diezelfde gewaarwording opwekken, niet krachtig

genoeg

geweest

is

om

tenzij

deze

stevig verbonden te blijven aan

het gezegde denkbeeld."

Hack-Tuke,

wet formuleerde, steunt haar met het

die deze

vol-

gende voorbeeld: »Gratiolet

den

verhaalt

was

een

neus was

hem

verplicht

Twintig

jaren

op den neus of

te

dragen.

De drukking van den bril op hij hem af moest laten.

zoo onuitstaanbaar dat

later hij

dat hij als kind aan gezichtszwakte lijdende,

bril

nog,

kon

hij

geen persoon zien met een

bril

gevoelde onmiddellijk weer die ellendige gewaar-

wording van vroeger."

:

.

35

Van overeenkomstigen vergiftigd

afschuwelijke

een

is

men

hebben. Toen

te

aanwezige

gaf de

aard

medegedeeld door Bennett

feit

»Eene vrouw werd verdacht haar pasgeboren kind

Bdinburg:

van

van

officier

rook

lijkenlucht

bezig was het kistje op te graven

en

Hij verwijderde zich dan ook.

kennen, dat

justitie te

vreesde

hij

reeds de

zullen flauw vallen.

te

het openen bleek het echter dat

Bij

het kistje leeg was."

Het

van

zien

de

wekken

lijk

op

te

aan

de

herinnering

was

doodkist

voldoende

idee

—

van rottingslucht

—

en

die

uit

om

de idee van een

den

in

verbonden

geest

deze

sproot

gewaarwor-

ding voort.

Het denkbeeld

2°.

Hier

dus

ontstaat

eene

in beeld of gezichtsgewaarwording

zwak van

geest zijn, dat

te zien."

Zij

hallucinatie van psychischen

werkelijke

ken personen"

»Ik

oorsprong.

om

zet zich

zegt

wat

alles

zij,

de

heilige Theresia »die zoo

ze denken, zich

ook inbeelden

vindt dien toestand gevaarlijk.

Hieronder laat ik twee voorbeelden volgen die ik aan Hack-Tuke ontleen

Eene dame had de uit

drinkt,

en

door het hoofd vol over fonteinen waar

reis

die

een dag van Penryn naar Falmouth.

op

reisde

gansche

gedachte was zoo sterk, dat

weg een pas gebouwde scriptie te lezen stond

and

drink."

van

den

Deze,

persoon,

zeer

»

:

Eenigen

fontein If

any man

tijd later

die

zij

te

meende op den

waarop de volgende

zien

thirst,

let

in-

him come unto me

sprak ze hierover met de dochters

meende dat

die fontein

had laten

zetten.

verbaasd over het verhaal, ontkenden ten stelligste het

De dame ging

bestaan

van

de

fontein.

kwestie

toe

om

zich te vergewissen of

daar

zij

Zij

men

slechts

daarop naar de plaats in

zij

gedwaald had.

Zij

vond

enkele verspreide steenen, die zonder twijfel het punt

van uitgang der suggesties van een overspannen verbeelding hebben gevormd.

Het zich

op

die

de

het

ter

die

de

tweede een

feit

is

aan

avondpartij

publieke

opinie

Dr.

Wigan overkomen. Deze bevondt

Parijs,

te

sterk

in

korten

tijd

na een gebeurtenis

beweging had gebracht, namelijk

dood brengen van den maarschalk Ney. gasten

De kamerdienaar

aandiende, verstond een gast die zich Maréchal ainé

noemde verkeerd en

riep luid

:

Maréchal Ney

!

Een

electrische schok 3*

36 voer als het ware door het gansche gezelschap zegt Dr. Wigan, en

een oogenblik had

het beeld van den veldheer zoo duidelijk voor

hij

de oogen, dat het was alsof

aan

Het hooger vermelde,

hem

hij

in werkelijkheid aanschouwde.

Yung

professor

ontleende,

geval

is

van soortgelijken aard.

Het

3°.

gaat over in een orgaans- of ingewandsgewaar-

denkbeeld

wording.

Deze gewaarwording zelve kan den aanstoot geven

men aan

een hospitaal waar

wendde men groote ongeluk

ontsteltenis

had

vergist

Vier

ingegeven.

verhaalt dat

stank

hem

voorbijging,

dat

hij

zieken

de

wekken.

te

met

purgatie

werden misselijk en is

hier dus

Dit

is

eene zelfde geschiedenis

pillen van brooddeeg.

Van Swieten

eens langs het kreng van een hond liep en dat de

Toen

deed braken.

kwam

hij

eenige jaren later die zelfde plek

gebeurtenis

die

werd

misselijk

hij

van braakwijnsteen had

oplossing

het gevoel van walging en de daaraan beant-

op

braking

bekende

de

onder den vorm

Een poos daarna voor en verzekerde dat men zich bij

van

deel

lijders,

had toegediend.

Het denken aan een braakmiddel

om

voldoende geweest

woordende

eene

en

vijfde

kregen brakingen.

als

een zeker aantal

drankjes, enkel suikerwater

van

tot organische

Dr. Durand (de Gros) verhaalt van een proefneming in

werkingen.

en

hem

zoo helder voor den geest

Een

overgaf.

gezichts-

en een reuk-

indruk waren hier dus geassocieerd aan een ingewands-sensatie herinnering sensatie

weer op

Dezelfde

verwekkend later

zelfs

waaruit

De

aan

hij

indruk,

die

is

voldoende

geweest

om

;

de

dezelfde

wekken:

te

schrijver

zag iemand,

geneesmiddel,

gepurgeerd

rillingen

na het nemen van een walging krijgen en looze brakingen, en

worden enkel door het zien van het kopje,

het ingenomen had.

vroegere wonderdoeners en toovenaars trokken partij van dezen

aanleg en geschiktheid van veler goedgeloovig brein

gewaarwordingen

om

gesuggereerde

te verwezenlijken.

Het zoogenaamd

»

envoütement" (van voult, vultus, aangezicht) was

eene betoovering, die daarin bestond, dat

men

een beeld in was had

van den persoon dien men kwaad gezind was, wilde pijnigen of zelfs wilde

het

dood

maken.

wassenbeeld

Als

stak

men nu met

dan

werden

een naald in eenig deel van

de

uitwerkselen

van de wond

37 persoon

bedoelden

den

door

men hem

martelen aanhield, dan kon tooverkunst,

reeds

en

als

dooden.

men maar lang met Deze middeneeuwsche

de grijze oudheid bekend was,

in

ellendig dweeper gruwelijke folteringen bezorgd,

menig

heeft

trouwens

die

geroeid

de geloovige en onwetende justitie van die dagen.

zij

Het denkbeeld

4°.

zet zich

om

in

dank

*)

beweging.

Deze verandering kan middelijk, door tusschenkomst van eene gevoelsgewaarwording of van eene emotie plaats hebben. Zoo

krabben

doet

zoo doet de gedachte aan snuif, prikkeling ontstaan

;

den neus, dat niezen uitlokt

in

b. v. zal

denken aan een vloo het gevoel van jeuken opwekken dat ons

het

zoo eindelijk brengt de gedachte aan

;

gevaar, iemand uit vrees, aan het loopen.

De

omzetting kan ook onmiddelijk geschiedden.

inhield

zou

dat

mij

ik

een klap geven!"

u

ik

»Als ik mij niet

Deze zin drukt zeer goed

—

moet inspannen om de ideo-dynamische werking

geven van de klap

—

uit

het

te beletten.

Dansmuziek brengt onwillekeurig ons lichaam in beweging en

als

men zich niet inhield, als ons verstand niet remmend tusschenbeide kwam, dan zou men dikwijls automatisch dansen, medegesleept door denkbeeld,

het

loopen

gehoorzamend

vooroordeel

zonder

aan

invloed van het gesuggereerde denkbeeld.

staanbaren

van

stukken

suggereerde.

Zoo

kinderen op het geluid van de trom, op de toonen van

de

muziek,

de

gehoorsgewaarwording

een

dat

het

Cumberlandisme berusten op het

den

onweêr-

Al de kunst-

zelfde beginsel.

Als sommige personen met inspanning denken aan eene zekere han-

dan kunnen

deling, zij

zij

niet nalaten kleine

die handeling uitvoeren

medium in

het

over maar brein

van

zij

zijn sujet

persoon

lige

denkt,

zij

dit

1

)

hem

is,

geeft.

maar

hij

;

het

hij

Hij

alsof

medium

leest niet

raadt diens gedachte uit zijn

zijn gelaatstrekken, zijne

volgt

maken

bewegingen; slim

slechts de aanwijzingen die de gevoe-

noemt haar den naam waar

zij

aan

alle letters

van het alfabet te doen

Zoodra de hand een gewenschte

letter aanraakt, verraadt

door

aanraken.

hij

te

brengen hunne gedachte niet op het

verraden die gedachte

handdruk, zijne gebaren, en geoefend als

zij

;

bewegingen

door

haar opeenvolgend

een

kleine

Yergelijk Charpignon,

spierbeweging die den gedachtenlezer niet

loc.

cit.

38

hand

door haar

houden door

raadt

Hij

ontgaat.

het

aan het getal

zij

onbewust

denkbeeld

persoon

de

gedachte heeft.

in

op het papier doet rusten, vast

die het potlood

terwijl

het

dat

getal

beweging

in

te

De hand wordt nu

denken.

blijft

en

gebracht

schrijft

spontaan het gedachte getal, terwijl de proefhemer slechts de bewe-

ging

Deze vindt

volgt.

door

eenige

het

voorwerp

een

hand van laatstgenoemde vast naar

verschillende

neigt

en

diens

gedachte

en

Zelfs

het

hem

De

door de

hand

die

zij

hem loopen naar den kant waar van

gedachte op een

die

hem

zij

vroeger of

als

het ware tegen zijn wil en onbewust tot het doel

de

weerstand die de persoon biedt wordt dikwerf door een

dwingt het denkbeeld vast

het

bij

of voert

beweegt

Hij

van dien aard, dat

is

is

uit,

volgende, waar heen

die

invloed

handig medium overwonnen, daar sujet

houden.

te

slechts

sujet voor

drijft.

en gewillig sujet

gevoelig later

richtingen,

laat

hij

verborgen

dat

bedachte en gewilde handeling

sujet

en

doel

door herhaald toespreken

dit,

te

leidt.

houden, zich

zijn

bepalen

te blijven

het er ten slotte henen leidt na langer of korter

aarzelen.

Chevreuil

wikkelen plaats

1

)

heeft

buiten

nemen met het drukking

die

vingers

is

gehoorzamen

onwillekeurig

drukt

beweging,

onbewust

die

tafel

de der

ieder

steeds

uitgeoefend

om

het in beweging te brengen.

ongewild en onbewust, want de handen, de aan

ontstaat en het gezicht van de

van

Personen die rond een

doel haar te zien dansen, zijn niet voornemens

het meubel genoegzaam te drukken

Maar

dat spierkracht zich kan ont-

gewezen

op

er

invloed van den wil.

door

sterke

inspanning

aanzittenden

bewegende

toeneemt,

:

van

den

geest;

een e lichte beweging

tafel versterkt de suggestie

dank

zij

de meerdere kracht

aan

deelnemers

gesuggestioneerde

de

proefneming. »

kunnen

(die deze voorstellen),

zamen

»Door opvoeding en door gewoonte" zegt Alfred Maury, aan

wij

een

koppelen; weten."

bewegingen

»Een musicus

improviseeren

x

)

Paris.

Sur

gedachte,

la

1854.

van

zijn

bewegingen

die wij die

uitvoeren, bijna zonder het zelve te

bezig

compositie,

baguette divinatoire,

Ie

is

op

ziet

de

piano

of kent

pendule explorateur

om

een motief te zoo te zeggen

et les tables tournantes.

;

39

om

der bewegingen die zijn vingers moeten doen,

geen

op het klavier aan te raken, die

zijn geest verlangt.

gedachte

door

opvoeding

dadelijk

De muziekale

bewegingen der vingers,

gewoonte ons geleerd hebben dat noodig

en

Dan weten

spreken.

wij niet

zijn

klanken

te

uit

brengen

om

we

In

Met andere woorden: het denkbeeld

handeling.

het

belet

het

van

uitvoeren

eene

voorkomt dat eene gewaarwording het sensorium

Het denkbeeld

1°.

vertolken

1

)

welke nu volgen, gaat de idee over in een nega-

in die,

;

handeling;

de

de ver-

voorafgaande voorbeelden gaat het denkbeeld over in een

de

tieve

de

er niet opletten,

als wij

nauwernood bewust van dat we spreken."

er ter

positieve

gedachte

onze

die

moeten. Wij kennen alleen de gedachte en zijn

om

welke beweging wordt uitgevoerd

door onze tong, onze tanden, ons verhemelte, onze keel schillende

die

Wij handelen evenzoo wanneer

toonen voort te brengen.

gedachte wij

zich

vertolkt

die toetsen

belet eene

neutraliseert

het

beweging,

bereikt.

Hierdoor wordt eene psy-

beweging.

chische verlamming voortgebracht. Russel-Reynolds deelt de geschiedie behalve groote tegenspoeden

mede van eene jonge dame,

denis

van

finantieëelen

en

physieke slag

moreele

haar

trof

ook het

aard

diep;

—

vermoeienissen

kreeg

zij

had haar vader

ongeluk

lam

—

worden.

te zien

door

Deze

dientengevolge pijn in de onderste

ledematen en meende toen vast en zeker dat haar voorgevoelen werd bewaarheid:

zij

zij

ook lam zou worden

kreeg eene totale paraplegie.

Het toedienen van versterkende middelen,

en wrijvingen

electriciteit

maar vooral de verzekering van spoedige en radikale genezing haar den

door

geneesheer

dien

zij

goed vertrouwde gegeven, deden het

meisje in weinige dagen herstellen.

Iemand van mijne kennissen, zegt in

staat

om

Als

hij

zich

dat

hij

een

eenige

zou

handeling die

uitkleeden,

kleedingstuk

hij

was

hij

een glas water;

men

*)

hij

was

voornam

dikwijls niet

uit

te voeren.

soms twee uren bezig voor

Al

zijn

zijn wilskracht.

reikte het

niettegenstaande zijn dorst, kon heeft

zich

kon uittrekken.

waren goed, alleen haperde het aan

om

Christison,

hem op

geestvermogens

Eens vroeg

hij

een blaadje aan; doch

het niet aanpakken en de knecht

een half uur geduld moeten hebben, voordat de belemmering

A. Maury, Le sommeil

et les rêves. Paris,

1878.

;

40 opgeheven

handelen

tot

zenuwlijders in voor.

zult

Gij

om

kunstmatig,

verlamming

voorbeeld

»De

boek

komen

niet zelden dergelijke voorbeelden

aantal van vinden in onze ziektege-

dan ook

gij

hoe weinig moeite het

zien,

wijze van proefneming, zulk eene psychische

bij

te veroorzaken.

Het denkbeeld

2°.

het

zwaarmoedigen, hysterischen en

groot

een

er

Tevens zult

schiedenissen.

kost

algemeen,

't

Bij

was.

Laat ik u hier

veronzijdigt eene gewaarwording.

waarvan, ik reeds in mijn

brengen,

herinnering

in

melding gemaakt heb.

la suggestion"

»Een misdadiger

de pijnbank, verbaasde ons door zijn boven menschelijke onver-

op

schilligheid voor pijn. Bij het indrijven

reeds

beenderen

zijn

alsof

slapen,

te

dreigde

lekker

hij

indrijven van een 2 e

van een

zijn

in

bed

3 e en zelfs van een

,

lag.

4e

Toen

middel

Om

zich droeg.

bij

uitkleeden

nu

kalm

bij

hij

hem

niets bij

het

een toover-

hem

mij daarvan te verzekeren, liet ik

vond

en

hij

hem

die

wig zoo roerloos bleef

als een standbeeld, toen, kreeg ik het vermoeden dat

naakt

wig

eerste

verbrijzelen, scheen hij zoo

te

behalve een klein rolletje

papier verstoken in zijn linker oor, en daarop de af beelding van de drie

koningen met een randschrift

het

Oosten

Schoone

ster die de wijzen uit

van Herodes' vervolging, verlos mij van

hebt

verlost

»

:

alle kwelling. '\

Het denkbeeld

3°.

Onder de dat

vooral belangwekkend voor

leenen,

vader,

wreken,

eens

zei mij

hem

dreigde ik

bijslaap uit te oefenen

en

orgaangewaarwording.

van dezen aard komt ons het volgende

aan Charpignon, wiens zegsman Nicolas Yeneste was, ont-

wij

mijn

vernietigt een

talrijke gevallen

men moet weten

iets

dat

nouer

hij

»

Pierre Burtel, de kuiper van

Mij hierover willende

hem onmachtig zou maken om den

dat ik

(lui

:

onaangenaams.

1'aiguillette) als hij

op trouwen stond. De

getrouwd was

man

sloeg geloof

aan mijn zeggen en mijne bedreiging maakte zoo een diepe indruk op hij,

zijn steeds

toen

hij

met

toovenarij en duivelskunsten vervulden geest, dat

getrouwd

was,

nagenoeg een maand lang, met

vrouw geen gemeenschap kon hebben." kreeg en

ik

berouw,

deed mijn best

dat

de

man

ik zoo'n zwakzinnig

om hem

van mij was geweest

;

zijn

Dit vernomen hebbende

man

zoo geplaagd had

te overtuigen dat het maar malligheid

maar wat

bleef gelooven dat ik

ik

ook praatte, het baatte mij

niets,

hem impotent gemaakt had. De pastoor

:

41

van Notre-Dame

er

is

nog

te pas

bij

den stakkert te genezen, zonder dat

gekomen en dien

hij

is

door den ring van

het gelukt zijn

vrouw

heeft behoeven te urineeren."

worden

Geneesheeren denkbeeldige

impotentia

behandeld.

Onlangs

zonderlinge

kwestie.

die

doch nooit heeft

Toch

twee gevallen van voor eene nog al

lange jaren getrouwd met zijne vrouw, hij

dolgaarne kinderen zou hebben,

haar tegenwoordigheid erectie kunnen hebben.

in

hij

er

heer

want

hij

heeft zelfs tot drie

malen toe dan ook

die hij

had genomen, hopende door haar omgang

concubine

zijne

vol-

geschiktheid tot coitus ook met zijne vrouw te zullen terug-

ledige

Die proefneming had echter niet tot het gewenschte resul-

krijgen.

taat

is

een

mij

gemeenschap gehad met eene vrouw,

in eene nacht als

Hij

niet impotent,

hij

is

Wij hebben

virilis.

consulteerde

en van wie

heeft

lief

hij

geraadpleegd voor soortgelijke

zelden

niet

Ik heb

geleid.

weet

of

niet

ik

er

gepoogd hem

door suggestie te genezen; ik

in geslaagd ben, daar ik patiënt slechts

dagen behandeld heb

en

hij

in een ver verwijderd land

twee

woont en

meer van zich deed hooren.

niets

deze persoon werkte buiten kijf het denkbeeld alleen,

Bij

op de gewilde handeling.

poging tot

coitus

remmend,

Niet onwaarschijnlijk mislukte een eerste

van den jong getrouwde man, door emotie,

iets

wat zich meermalen voordoet. Zijn voor indrukken overvatbaar zenuwstelsel

haar

ondervond nu,

zijn wil niets

te

voorschijn riep, terwijl

als

voorbeeld van eene door een denkbeeld geneutra-

orgaangewaarwording, de proefnemingen van langdurig vasten

Deze

aanhalen. vasten

elke nieuwe poging, diezelfde emotie die op

vermocht tegen het verlammende denkbeeld.

Laat ik nog liseerde

bij

weer de psychische onmacht

beurt

sedert

eenige

jaren

in de

mode

zijnde

manie van

wordt tot 30 ja 40 dagen volgehouden door enkele dweep-

zieke menschen.

Elders J

)

heb

Als, onder

ik de navolgende uitleg

gewone omstandigheden, een mensch

van eenige dagen vasten, dan toestand eindigt,

')

van het feit als zoodanig gegeven

sterft hij

sterft ten

gevolge

van honger, van de zenuw-

honger, eene werkelijke ziekte die met stupor en collapsus

maar

hij

sterft niet

van voedselonthouding.

Gazette hebdom. de médecine et de chirurgie, 1886.

p.

601).

;

42 zonder honger, doodt pas na zeer langen

Voedselonthouding Melancholici

gevaar

zonder

blijven

twintig

van

sterven.

te

tot

dagen zonder

zestig

tijd.

te eten en

Koortslijders, hysterische patiënten

verdragen weken lang, een geheele of bijna

niet afkeer tegen spijzen,

geheele onthouding van voedsel. vasters nu, behooren tot laatstgenoemde categorie;

Vrijwillige

verdragen het vasten best omdat een domineerend denkbeeld het hongergevoel veronzijdigt. lini

dat

Succi

b. v.

—

kan

bij

zij

hen

volgens Dr. Bufa-

— met opgewondenheid spreken over het zoogenaamd geheim-elixer bezit

hij

of

meent

te bezitten en over het

vermeend nut van

deze, zijne uitvinding.

Succi middel,

een

is

dweeper,

een

en

geloovige in

invloed van zijn drank

van

overtuigd

onwrikbaar

zijn

de

macht van

geloof aan de heilzame

door suggestie neutraliseert

;

zijn

de gewaar-

hij

wording van honger.

De

overtuiging dat genoemde vloeistof

zoodoende

honger Hij

windt

denkbeeld geniet

geen krachten

te neutraliseeren

van

zich

en

op,

;

verliest is

voldoende

het denkbeeld

gewent zich

hem gevoed

is

heeft;

hij

het verschijnsel

in handeling overgegaan.

aan vasten, voedt zich met

zijn

zegepraal

hem

zijn

;

de

geest beheerscht het lichaam

Succi

sterft

;

zijn

voor de akelige gewaarwording van honger

het sensorium door de suggestie gepantserd voelen.

dat hij

vertoont zich gaarne aan het bezoekend publiek; hij

verbeelding bewaart

te

om

heeft,

niet

van

honger,

is

onvatbaar

omdat

hij

om honger

geen honger

wordt geen slachtoffer van gebrek aan voedsel en onder-

vind er de gevolgen niet van; bovendien gebrek aan voedsel alleen

doodt niet in dertig dagen.

DERDE

LES.

Over geneeskundige suggestie. Het centraal zenuwstelsel beheerscht de verschillende organen en hare functiën.

—

Psycho-therapie.

den invloed van laatste in slaap

Natuurlijke

delen, tractors

Wij

Middelen die de

wiegen of verdooven en de eerste doen toenemen of verhoogen.

—

van Perkins,

door godsdienstige

—

suggesties.

magneten, metalen, empirische mid-

electriciteit,

:

suspensie.

definitie

als

genezing

Geloof;

middel van

hebben

het hersen-autoniatisme ondergaan

hoogere faculteiten van de hersenen.

de

slaap.

door

Suggestie

"Werking van den geest op het lichaam.

De goedgeloovigheid en

van

gegeven:

suggestie

bet invoeren

van een denkbeeld in de hersenen en het aanvaarden daarvan door het brein.

Nu

men ons wellicbt tegenwerpen dat men niet alleen denkbeelden maar ook gewaarwordingen, bewegingen, daden, suggereeren kan. Van de actieve gevoels- of bewegingsverschijnselen kan men b. v.

zal

jeuken, dorst, gevoelloosheid, niezen, loopen enz. door suggestie

doen

reeds

schijnselen

der

uitvloeisel

loopen.

wel beschouwd daden

in

suggestie

d.

van

enz.

psychisch

eerst

begrip,

opgewekt

tot

haar wordt.

gedachten

zij

;

zijn

ver-

een

het brein neergelegde,

in

het,

de verschijnselen: jeuken, dorst,

verwezenlijking beeld,

opgewekte

deze

zijn

omgezette i.

De hersenen brengen

denkbeeld.

brein

Maar

ontstaan.

of

direct

De handeling

als

haar

herinnering, in het

door

zelve,

grondidee,

de

beweging,

gevoel,

is

slechts de verwezenlijking der suggestie die op haar beurt een zuiver

psychisch

haar reeren falen.

niet

dat

Nu

factum

is.

Desniettemin bestaat

kunnen verwezenlijken. hij

loopen

kan;

bestaat de suggestie,

hij

Ik

zal

gelooft

maar

zij

zij,

ook

b. v.

mij,

maar

kan zich

als

een

de hersenen

lamme suggezijne

pogingen

niet in de gewilde

:

44 handeling omzetten omdat de werktuigen die tot het volbrengen er

van noodig

De

ontbreken.

zijn,

suggestie

middenpuntvliedend

verschijnsel, hare verwezenlijking is

het

denkbeeld

der

gehoorzenuwen,

Wanneer de

buiten.

zenden

om

die

men

als

kan men

zoo

sensu',

in

est in

De geneesheer kan weten,

quodnonprius

het oogpunt van het door de

uit

»

:

Nihil

est in

sensu quod

de suggestie aanwenden tot een geneeskundig doel.

denkbeeld

het

dat

om

streeft

zich in daad

om

te

hersenen door het denkbeeld aangezet op hare beurt

zetten, dat de

de zenuwen aanzetten

wezen

intellectu

als

intellectu.,"

non prius fuerit in

wij

weg

de gevoelsgewaarwording

zij

suggestie verwezenlijkte factum ook zeggen

Nu

projecteert

oogpunt van de suggestie,

uit het

psychisch factum, zeggen kan: „Nihil fnerit

zij

zoo te zeggen naar de gevoelszenuwen van het

Zoowel

voorhoofd.

;

hersenen, langs den

het denkbeeld van jeuken op het voorhoofd in

hebben opgenomen, dan scheppen

zich

en

naar

een middenpuntzoekend

is

die de idéé verwezenlijken zullen

nu het

;

be-

dat het denkbeeld aldus in gewaarwording, beweging, beeld

is

kan overgaan

nu

;

logische macht

ligt

van

om

het ook voor de hand

het organisme dienstig te

deze psycho-physio-

maken aan

het genezen

van ziektetoestanden, door het opwekken van daartoe nuttige hande-

iemand

lingen.

Stelt eens dat

maten,

dan dringt men

armen en naar d.

i.

om om

beenen deze idee

weer

—

aan

lijdt

aan gevoelloosheid van de lede-

het

brein

het

denkbeeld op dat de

kunnen en de hersenen streven

voelen

zoo het mogelijk

is

—

tot

Waarheid

te

het normale gevoel te herstellen. Of wel de patiënt

ei-

maken is

lam

hersenen, op het denkbeeld gebracht dat de beweegbaarheid

en de

zenden

terugkeert,

een aanmerkelijke stroom van motorische kracht

naar de werkelooze beweegzenuwen. Bestaat er stoelverstopping, dan

werken

de

hersenen

beweging,

peristaltische

nuwen van het

en

op

secretorische en vaatbeweegze-

de

darmslijmvlies, waardoor een ruime afscheiding van

om

de ontlasting te vergemakke-

Klaagt een zieke over pijn en heeft

beduiden

dat

de

wijziging

in

den

cellen

op de ingewandszenuwen en verhoogen de

wordt uitgelokt, bestemd

vochten lijken.

in,

van

de

pijn

gestild

toestand

hersenbast,

wordt,

van de dat

—

dan

men

zijn brein

ontstaat

weten

te

een dusdanige

het gevoel waarnemende

deze geen pijn meer gevoelen.

— Om

45 kort

gaan,

te

functieën aan te zetten of te

—

geneeskundig doel

een

preekt van

hebben de macht

hersenen

de

om

de verschillende

remmen overeenkomstig met

het

— tot

gesuggereerde denkbeeld. Brown-Séquard

(remming) en „dynamogénie" (kracht vorming).

» inhibition"

Alle organen, alle functieën worden door zemrwmiddenpunten be-

Elk

heerscht.

uit

is.

zijn

Elke beweging

van een motorisch centrum in de hersenschors, zoo wordt

gewaarwording,

ook

elke

het

sensorium,

centrum

zoo te zeggen

primum movens

uiteinde in eene hersencel die zijn

gaat

om

van het organisme heeft

stipje

van de spieren, van de ingewanden, van

van het tastgevoel, waargenomen door een gevoels-

De

de cortex cerebri.

in

afscheidingen, de uitscheidingen,

voeding, de ademhaling, de bloedsomloop staan allen, onder het

de

van

bestuur

onmiddelijk

stoornissen

als:

digestiestoornissen

de

;

en

zijn

pijnlijk

ding

alles

haar

In

hersenen. bij

hoedanigheid

haar invloed

uit.

als

Psychische

inspanning van gedachten, door ge-

overmatige

moedsaandoeningen

minderd

zij

oefenen een terugslag uit op de spijsverteringsfunctieën.

Door bezorgdheid,

zich

de

orgaan oefenen

psychisch

schrik, eetlust

ontbreken

geheel

zamen (maagkramp)

van maagsap

in zamenstelling.

;

plaats of het

Er

vreugde, ontstaan

verdriet,

toorn,

kan abnormaal groot, maar ook ver;

de

maag

er heeft

verteert slecht, trekt

geen of te ruim afschei-

maagsap ondergaat veranderingen

ontstaat braking als de nervus vagus geprikkeld

wordt, hetzij door een organische aandoening van de hersenen ofwel als

gevolg van eene dynamische stoornis door gemoedsbeweging veroorzaakt.

Gemoedsaandoeningen kunnen oorzaak

zijn

van diarrhée, maar ook

van verstopping, van brakingen en opgeblazenheid uit

op het mechanisme der galafscheiding,

matige zaken.

galvorming

De voeding

tusschenkomst

Aanhoudende

zucht,

is

op

oefenen invloed

en kunnen zoowel over-

afhankelijk van den psychischen toestand, door

trophische, secretorische en vaatbeweegzenuwen. heeft

invloed

op

de voedingsfunctieën :

zij

de assimilatie, de spijzen voeden niet; de bloed-

kwijnen,

bloedarmoede,

worden vernietigd uit

putting,

gevolgen van gemoeds-stoornissen. is

zij

galstuwing of terughouding ven gal veroor-

als

droefenis

werkt storend lichaampjes

der

;

en niet vernieuwd

;

bleek-

glycosurie, purpura enz. zijn de

De

productie van lichaamswarmte

afhankelijk van den normalen anatomischen toestand en van het

richtig functioneeren der hersenen.

Onlangs heeft men corticale centra

46 voor warmtevorming beschreven. Eulenburg en Landois hebben in de hersenschors eene plaats gevonden, wier prikkeling afkoeling veroor-

van de ledematen der tegenovergestelde lichaamshelften

zaakt

van

vernietiging, eene warniteverhooging

Arohnsohn en Sachs zagen

heeft.

bij

;

wier

a 2° Celsius ten gevolge

I

den hond en het konijn vermeer-

dering der lichaam swarmte optreden, na een steek in de hersenen op

het vereenigingspunt van de

van

en voorhoofdsnaden. Bokaï spreekt

pijl-

wier prikkeling de temperatuur doet stijgen en van

centra

af-

zonderlijke remmings-centra voor de achterste en de voorste lichaamshelft

door deze zenuwmiddenpunten zou de werking, van de vaso-

;

motorische

voor het verlengde merg, geregeld worden.

centra

neemt alleen

remmingscentra

Fossa

en

Sylvii

en

wel

centra

Ott

gelegen boven de

één

een ander voor den Sulcus cruciatus.

verschillende

dier

aan

Het bestaan

bestreden geworden door Kuessner en

is

Raudnitz. Klinisch bewezen

is

:

sommige organische aandoeningen van de

dat

hersenen (traumatisme, bloeds-uitstorting), de lichaamswarmte kunnen

doen toenemen

eveneens dat zekere geneesmiddelen

;

(chinine,

anti-

pyrine enz.) de temperatuur verlagen kunnen, door in te werken op

thermogene zenuwcentra, die de lichaamswarmte regelen.

Behoef

u nog

ik

ademhaling

en

men

te

wijzen op de groote rol die de psyche door

van de nervi sympathicus en vagus op bloedsomloop

tusschenkomst

uitoefent?

Het

spannen te letten op den hartslag

genoegzaam bekend hoe

u toch

is

gemoedsaandoeningen of wel

door

:

zelfs

door eenvoudig inge-

hartkloppingen, flauwtes, onregel-

matige hartswerking, vertraging van den pols of wel versnelde, benauwde

kan doen ontstaan.

of onregelmatige ademhaling

Worden de niet

urine, zweet, speeksel, darmvocht, sperma-afscheidingen

behoef ik

u

wel

door

gewijzigd

oogenblik

elk

niet

in

herinnering

indrukken: overmatige urine-afscheiding,

kunnen

sel vloed,

hem

diarrhée

lang

bij

stil

te

op

de

op

kan?

hoe

te

brengen hoe

tijdelijke

gemoeds-

glycosurie, speek-

angst iemand doen zweeten of

Die feiten

zijn

te

bekend

om

er

staan.

Een en ander geest

veroorzaken;

bezorgen

Ook

hersen-dynamisme ?

het

is

genoeg

om

den belangrijken invloed van den

het lichaam, van de psychische functiën van de hersenen

organische

functiën

te

bewijzen.

Van dezen

invloed

nu

47

moet

De

geneesheer

de

van

rol

de

der psychotherapie

om

te roepen,

De hedendaagsche

de tusschenkomst van den geest in

:

geneesheeren, steeds doordrongen van de thans

materialistische

om

te

lichaam

beschouwen

denkbeelden, zijn gewoon geraakt eene machine, die weliswaar

als

—

eenige biologische eigenschappen bezit

nog wel

voetend

aan

en

natuur-

toegeven

lichaam

herstelling

behoeft

de wijnstok

b.

afkeuren

het

men dan

men

schoor-

doch overigens slechts gehoorzaamt wetten.

willen diensvolgens dan

Zij

geheel behandelen als een werktuig dat

wel

of

dat wil

hoogstens

als eene

zieke plant, zooals

die door phylloxera is aangetast.

v.

dat

men

dat

fecteert,

—

scheikundige

kranke

het

ook,

verkrijgen.

te

het lichaam te genezen.

nog heerschende het

genezing

op de geneeskunde, het doel

toegepast

derhalve

is

om

trekken

partij

suggestie

Nu

aderlaat of doet purgeeren, dat

zal

niemand

men

desin-

het zenuwstelsel tot meerdere werking aanzet of

men koude aanwendt

tracht te bedaren, dat

en warmte, de microben

verjaagt of onschadelijk zoekt te maken, den hartslag doet verlang-

zamen,

mensch

is

deels eene machine, de

even goed, als

voort, 's

men maagopwekkende middelen

dat

zeker, de

eene plant.

menschen organisme.

Men kan

Maar de de geest

geeft

mensch

enz. enz.

geest telt ook

maar

!

Menschen geest

hefboom

en

die

hij

geroepen

is

moet van dien hefboom gebruik weten

Mens Het

molem

orgaan

»

bezit

En nu

rust.

modus

magno

se

een mach-

genezing te bewerken,

maken.

corpore miscet.

en

is

de

eene

eigenschap,

die het brein als psychisch

hoeksteen waarop de suggestieve geneeskunde

naderen wij de praktische zijde van de kwestie namelijk

faciendi".

Men kan gestie

et

om te

is

drijven van de hersenen om, door haar aanvaarde denkbeelden,

verwezenlijken

te

de

agitat

in

Nevens de psycho-biologie

ons physiologisch en pathologisch leven

tige

mede

niet wegcijferen in

bestaat er ook eene psycho-therapie.

's

Zeer

groeit en brengt

eerst

uitgelokte

dan spreken van suggestie en van eene door sughandeling,

als

het brein het denkbeeld aanvaard

heeft en dat tot verwezenlijking kan brengen.

Nu ook

wordt in gewone omstandigheden niet elk denkbeeld aanvaard,

wordt

niet

elk

aanvaard

denkbeeld gerealiseerd

ook steeds voor verwezenlijking vatbaar

zijn.

al

zoude het

;;

48

Wanneer wegen!"

iemand klakkeloos zeg

ik

dan

Zeg

hij

bewegen" dan

wiens

zal hij mij

om

aanwenden

deze

ook

arm verlamd

handeling kan

Zijn

hij

zal

wel

om

zijn

om

'den

arm

zijne

eigenschap

eiken menschelijke geest, aangeboren

meerdere

genoeg

om

nog om de suggestie

Want deelen,

gelooven

bewegen

mindere

of

goedgeloovigheid, is.

faculteiten

zij

invloed

van het brein, met name het oor-

die de hersen-contröle uitmaken, oefenen een

op de goedgeloovigheid die het denkbeeld

uit

aannemen en op het hersen-automatisme dat de

doen

eene

een idee ingang doen vinden veel minder dus

aandacht,

wijzigenden wil

te

te realiseeren.

hoogere

de de

.

te

maar

goedgeloovigheid heeft hare grenzen, meestal strekt

die

ver

niet

uw arm pogingen

er geen moeite voor doen; dat zal geheel

afhangen van die,

kunt

»gij

eerste indruk, als ik

eene poging

zijn

is,

niet gelooven en te vergeefs

bewegen.

te

misschien ook wel zal

Maar

niet be-

mij niet gelooven; hij weet dat hij

met den noodigen klem het verzeker, zijn eerste

uw arm

bewijst het door dat lidmaat te bewegen.

iemand

aan

ik

iemand

die

zal

het wel kan en

kunt

» gij

:

idee in

handeling overbrengt.

De

rede

ongedaan.

komt tusschenbeide en

belet de suggestie of

Het denkbeeld wordt

niet

de goedgeloovigheid,

zij

aanvaard.

De

remt het hersen-automatisme. Het denkbeeld

dat ik tracht te suggereeren krijgt geen vasten voet.

denkbeeld

een

het

(jeuken),

tot

oogenblik

moet uitlokken

het

stand.

bedoel trole

ik

beeld

aanvaard

komt de handeling

wordt,

(het zien

van een hond

b. v.) niet of

schematisch

het

gedeelte

v.

d.

verminkt

hersenen waarin de con-

faculteiten huizen oefent eene reguleerende

naam gaf

(dien

hersenen

het

in

ruggemergs-automatisme

;

werking

uit

op de

ik aan dat deel v. d. hersenen,

waar de faculteiten der verbeelding en de

die

De bovenste verdieping van de hersenen toch (daarmede

beneden-verdieping

zooals

Zelfs zoo het

beweging (den arm bewegen), het gevoel

de

:

maakt haar

rede bestrijdt

v. h.

automatisme resideeren),

algemeen reguleerend ingrijpen op het

het

is

zooals

gij

weet proefondervindelijk

bewezen dat het wegnemen van de hersenen de reflex-werkingen van het ruggemerg versterkt.

Al wat de contróle

vermogens

der

rede

vermindert,

al

wat de hersen-

doet opheffen of minder scherp maakt, versterkt eenerzijds

49 goedgeloovigheid,

de

hersenen

d.

het

terwijl

om

de geschiktheid

i.

anderzijds

automatisme

het

der

het denkbeeld in handeling over

te voeren, verhoogt.

In

den natuurlijken

houden zich

indrukken

over

aandacht; de afgesloten

naar

hersenen

de

;

Indrukken

van

die

wanden komen bereiken nog dachten,

herinneringen,

ontstaan

onmiddelijk

of van de inge-

de peripherie

steeds

de hersenen; sluimerende ge-

worden door deze indrukken opgewekt of

door

onbewuste werking der hersencellen

de

den indruk bewaard hebben van voorgaande denkbeelden.

die

indrukken

worden aanvaard en

of denkbeelden

Het droomen

is

deze

de controle waakt niet; de verbeelding regeert

lijdelijk;

meesteres.

als

de

sluimert

slaap

brengen geen

zintuigen

Deze

in beelden omgezet.

de vertolking in naar buiten geprojecteerde beelden

deze ongeordende, onzamenhangende indrukken en denkbeelden

van

welke in

Daar de

opdoemen. dringen

geest

rede, die anders controle uitoefent, niet waakt,

met

zich

zij

den

aan

wilde uit de verbeelding en uit het vegetatief leven

het

hare onmogelijkheden en tegenstellingen

al

Door

op.

controle op te heffen, doet de slaap

de

de suggestibiliteit sterk toenemen.

Doch ook

in den

—

aan den slaap voorafgaanden

— toestand van

verdooving en gedurende den overgang van slapen tot waken, schept

Maury zoo

genoemd

—

als

tijdens tijd

een

verbeelding

de

zich

Dr.

heeft.

Droomen

ware

het

door

vol

physiologische

zijn

—

inbraak

auto-suggestiën, die

gedrongen

huis, d.

i.

zijn,

in dien

waarin de aandacht niet op haar post was.

aanvaarden,

dient

men

de

kan men bereiken langs

Een

Om

goedgeloovigheid

velerlei

het denkbeeld te doen

oprecht

zielen

geloof.

dan kan

Het geloof

omdat het blind der

verbeelding

is,

verhoogen en dat

te

weg.

eerste middel is de godsdienstige suggestie

geloovige

deren, zich

schimmen, die

en

in de hersenen

In wakende toestand bestaat controle.

op

beelden

van de meesteres van het

afwezigheid

de

wereld

beschreven en hypnogogische hallucinatiën

schoon

zij

;

als deze

inwerkt

de goedgeloovigheid opvoeren tot

verplaatst

bergen,

het

verricht

won-

niet redeneert, alle controle uitsluit en

opdringt.

Het godsdienstig denkbeeld werkt

zonder

omwegen, zonder wijzigende bijgedachte, zonder achterdocht

op

wekken, op het hersen-automatisme in en gaat in handeling

te

50 waarachtig, de genezingen verkregen door de priesters

zijn

over. Zij

van Aesculapius, door talismans en amuletten, door

in de tempels

kwieën

van heiligen, door de duivelbannende

mannen

—

priesters,

door vrome

—

aan God de kracht ontleenden tot genezen

die

reli-

zoo-

als

Greatrakes, Gassner, de pastoor van Ars, de prins von Hohenlohe,

de

leden

van het Rozekruis, door de tusschenkomst der godheid

Lourdes en elders niet

De zoogenaamd

!

verzinsels

altijd

onwetendheid anderen ze

zijn

suggestion"' heb

ik

menstruatie,

van

uitputting

de twijfelzucht van

!

»De-la

In mijn boek

Hieronder wil ik nog

:

dertigjarig»

vrou-w^leed steeds, tegen den

-

tijd

aan zei^r^Qénuwbèzwareh; vooral aan een gevoel en

n^^teloTJsMictr" In

de

maand September 1846

blaasverlan|tnmg,J^$&5J§3stand die verscheidene maanden

zij

hemiplegie

—

Maart^^an—het volgend

aD

voortbestaan;

bleef

terwijl

enkele aangehaald.

er

ongehuwde

der

kreeg

verheven,

de geloofsgenezingen

zij

eenige voorbeelden geven

Eene

genezingen door suggestie, door de

zijn

bedrog brandmerkt.

als

Ontelbaar

het

;

mirakelen

tot

te

wonderbaarlijke genezingen zijn

volledig Njoor/r zqjo „verre de

jaar ontstond er

beweging

betreft, onvol-

ledig wat het gevoel aangaat*-»— -die weerstand boodt aan verschil-

lende behandelingswijzen.

Op

nog geene verandering

het laatst van April, was er

in patiënte's toestand; alleen de blaas functioneerde

Het meisje

verdrietig

dat

niets

werd van hare ouders, gaf haar verlangen

mis

bij

wonen

die voor haar

die

beroemd was door de vele genezingen de

laat

gedragen,

zich

naar de

communiceerd

Desmarres,

gende

patiënte

tafel

lamme in

die daar

eene

»

geschied waren.

Nauwelijks heeft

staat op en loopt

zijn

om

tot

aandachtig de mis aan en

brengen.

van de omstanders

verhaalt

zij

heen met een

ge-

flinke

1

).

Traite d'ophthalmologie" het vol-

feit:

»Een jeugdig

Vergelijk

seminarist van Versailles, die reeds langen tijd aan

van het hart

hypertrophie

')

heilige

of de

pas, tot verbazing

hoort

kennen

te

zij

zou gelezen worden in eene kapel

In

kapel

weer goed.

baatte en vreezende dat

last

te

bespeuren

te

:

leed, verloor plotseling het gezichtsver-

Journal de méd. de

la Loire-iuférieure.

t.

XXXIII

p. 102.

:

51

mogen

op

Ik constateerde eene compleete blindheid,

beide oogen.

(apoplexia retinae) 1 ) en ried een ingrijpende behandeling aan; doch

mensch weldra

het jonge

daar

kwam

daar

in een gesticht zou

Even voor

niets van.

gedaan worden

zijn vertrek uit het

seminarium

begaf Renaud, zoo heette de jongeling, zich naar de mis en kreeg onder

communieëeren

het

men

schreef

In het seminarium

gezicht terug.

zijn

die genezing aan een wonder toe en deed naar wijd en

en afbeeldingen verspreiden die het mirakel moesten

zijd geschriften

vereeuwigen.

»Laat ons nu eens het woord geven aan den heer Henri Lasserre

waar deze een mirakel van Lourdes

»Een kind van en kon

keel

als

zich

met

bleef

de

leven

in

de

nerveusen

ook

tusschenpoozen

met

houden

bouillon

»

nauwe keelgat heen. best

om

Mei kwam

dagen

hoofd

beenen

en

de

het

van

allerlei

Luchon,

aard,

een

chorea

er

Van

toen af

bouillon en melk.

Was

er

dan kon het niet door er

vermagering optrad

de

bij.

Na

rustelooze

eene

behandeling

beweging van

het

maar de krampachtige vernauwing weerstand

bleef verblijf

kortom

zeebaden,

buiten

alles,

bieden.

Geneesmiddelen

op het land, de baden van

werd gedurende twee jaren lang,

helaas, vruchteloos beproefd.

verschijning zijne

De

te

las de

Lourdes.

moeder

hem genezen

')

April.

vergeefs deden verschillende geneesheeren

meester,

slokdarmhoofd

»Eens op een dag

aan

einde

en moest men' het patientje

iets dergelijks,

werd men

van veertien

van

kost:

kramp herhaalde

van

Geen wonder dus dat

Te

Dr.

de oorzaak van de kwaal op te sporen.

lOden

Den

maar

ongeveer

vloeibare

wat sago of

spijs doorslikken.

geroepen werd achtte het

bij

toestand

die

tot

op het

juist

Eenige dagen daarna gelukte het

aard.

maar

weer,

en het kind verzwakte.

hun

meer eenige vaste

Toulouse die er

te

zenuwaandoening stationnair

in

het

van

dan

slikken

25 Januari 1865,

een gevoel van belemmering in de

tafel ging,

onmogelijk

Noguès geneesheer lijden

tien jaren, kreeg

men aan

oogenblik dat

vertelt

te

jongen toevallig een geschriftje over de

Hij

kennen,

was daar erg door getroffen en gaf dat

wellicht de heilige

Maagd ook

kon.

oogspiegel bestond destijds nog niet.

4*

52

»Het kind was

verschrikkelijk vermagerd en doodsbleek; toen de

oude doctor Gintrac den slokdarm met de sonde onderzocht, meende de

behalve

hij

en afsluiting van den

vernauwing

volledige

bijna

hem

oesophagus, ruwheden van het slijmvlies te bespeuren die

aanstonden en denken deden aan eenig organisch »

Daar het kind

men

ging

er

op aan bleef dringen

Toen

treden van de kwaal.

boven

de

wijdde

hem aan

Toen

genade

terwijl

een

op,

opat:

want

van

»

hij,

Daarna nam

had

hemelsche

slik!

ik

het geloof 1"

stralende van ver-

hij

vader

zijn

Vader ik

ik

de

een glas en dronk eenige teugjes

dat

aan,

door

eensklaps

zich

nam

water.

De heeren hebben op lijdende oude man wel

hem aanbood

en riep

kan weer eten! ik was

Het kind was gered en

weder mede kunnen eten."

alles

een mijner ziekenzalen die aan tuberculose gezien,

verscheidene

sedert

die

dan vloeibare spijzen meer slikken kon

niets

die zich

Hierna bracht men patientje in de

knaap

de

stond

van af dat oogenblik,

heeft,

was

hij een vurig gebed. De priester maagd onder het opzeggen van de

gebeden.

beschuit

dat

hij

zeker

er

voelde

verlicht,

trouwen,

in de galerij gebracht

hij

heilige

het wonderdoende

van

te gaan,

waar het neerknielde voor het Mariabeeld en andermaal

zelve

bad.

de

Lourdes

begon

bevindt,

gebruikelijke

daartoe

grot

grot

om naar

toe over, dus twee jaren na het eerste op-

eindelijk

er

niet

lijden.

;

maanden

alle vaste voedsels, zei

blijven vastzitten in den slokdarm achter het kraakbeen en dan

moet

ik

ze

uitspuwen

;

meenden dat

wij

hier

een

tuberculeuse

aandoening

van

het strottenhoofd in het spel was, die, hetzij door

continuiteit

van

weefsel,

door contiguiteit, op den slokdarm

hetzij

werkte; namelijk ten gevolge van, door pijn in de larynx opgewekte,

Het gelukte

spierkramp.

diepen

om

slaap

vaste

séance

brengen en

te

door

spijzen

kon

hij

ons

te

zonder

hem

veel

om

moeite

patiënt in

in dien toestand, de mogelijkheid

slikken,

te

suggereeren.

brood eten, na de tweede kon

hij

Na

de eerste

zijn vleesch ge-

bruiken en een appel eten.

De als

hypnotische

suggestie

heeft

in dit geval hetzelfde uitgericht

de godsdienstige suggestie.

Het

geloof

is

niet

iedereen

gegeven.

Ook

andere

middelen

53

kan

om

dienen

kunnen ons

denkbeeld

het

goedgeloovigheid

de

te

Men

versterken.

onder den dek-

binnenleiden

hersenen

de

in

mantel van een of ander (overigens onwerkzaam) geneesmiddel.

De

suggestie door een geneesmiddel geeft dikwijls zeer goede resultaten.

Wat

van zieken genezen door pillen van brooddeeg,

zijn er niet tal

men den

door water, dat

met de verzekering

dat

Doctor Lisle

worden.

patiënten onder weidsche

*)

dat

of

dit

namen toediende

er door zou verkregen

effect

paste eene behandelingswijze toe die eenig

en alleen beruste op het gebruik van brooddeeg-pillen.

waren

verzilverd

Eens

purgeerpillen.

hardnekkige lijkheid

niet

gevolg

patiënt

hij

Op

van

aan

Reeds

moest.

zeven

uren

dat hij

Het

plaats.

na

doctor op die

derde

de

moest

effect

kwam

zwakking

die

aan

doch in werke-

en

Patiënt had

beweerde

daar

Dr. Lisle meende geen

aanhoudend zaniken

hem dan

om

andere

geduld uitgeput en

het sterkste purgans

kende. Onze hypochondrist volgde trouw het

hij

den

tij ds

zijn

een goede dag scheen zijn

kennen

had gegeven waaraan

pillen

gebruikt

hebben gehad.

te

geven

te

zou toedienen dat voorschrift

van

gevolg

purgeermiddelen. gaf

hypochondrist,

te laboreeren,

purgeermiddelen

van

moeten

te

een

hij

meende

Zijne pillen

zenuwpillen en

:

klagen had over zijne darmfunctiën.

te

eenig

nooit

behandelde

stoelverstopping

soorten

allerlei

hield er twee soorten op na

hij

;

hij

was zoo

hem

zoogenaamde purgeer-

vijf

hij

er elk kwartier één

pil

had

wel

hij

van gebruiken

een flinke ontlasting en in

twintig

malen naar

een

sterk dat patiënt in een toestand

zekere

van ver-

wonderveel deed denken aan collapsus na een

die

hevige aanval van cholerine.

Een

jaar of drie geleden wilde ik hier, in

nemen met

sulfonal

om

't

ziekenhuis, een proef

de slaapverwekkende kracht van dit nieuwe

middel te beoordeelen.

Twee

zieken,

die

werden door mij voor

ment zuiver

te

sedert die

eenige

weken aan

slapeloosheid leden,

proefneming uitgekozen.

Om

gestie bij die proef te vrijwaren schreef ik een drankje

water,

hen

met een paar droppels

dat

'j

zij,

het experi-

nemen en mij voor mogelijke, inmenging van sug-

twintig

van gewoon

oleum menthae voor en verzekerde

minuten na het innemen van

Vergelijk: Union médicale, 24 en 26 Oct. 1861.

dit

nieuwe ge-

:

54

En

neesmiddel, een onverwinnelijke slaap zonden krijgen.

inderdaad

ook het geval

te zijn

;

bleek

dit

beiden sliepen zoo heerlijk als

zij

het in geen weken gedaan hadden.

Nu

men

zou

onverstandig doen met uit te bazuinen dat volgens

mijne ervaring sulfonal alleen door suggestie werkt. Niets

Wel

waar.

degelijk

wel zonder dat men de patiënten behoeft

voorbeeld en

bij

Maar,

gereeren.

is

om

minder

sulfonal een slaapmiddel, zoowel als chloral

is

te sug-

het experiment wetenschappelijk bewijzend en

afdoend te nemen, vond ik het noodig het element suggestie buiten te sluiten.

Niet

zelden moet

men

de gunstige invloed van eene mechanische

behandeling of van de applicatie van een instrument

hiervan

zieken voor

bij

groot deel op rekening schrijven van suggestie.

een

Ter

illustratie

mogen de twee volgende voorbeelden dienen: Korten

na de ontdekking van de stikstofoxydule meende Dr. Beddoes deze

stof wellicht een

Davy,

Coleridge

en

nemen op een

te

geene die

besloten

hij

tijd

dat

dan ook eens de proef mede

er

medegedeeld

)

verlamming.

zijn bij

paralyticus van goeden huize.

bijzonderheden

hij

goed geneesmiddel kon

1

Men had

patiënt

omtrent de nieuwe behandeling

Daar Davy verwachtte dat de lichaams-

moest ondergaan.

temperatuur na het gebruik van het medicament stijgen zou, wilde hij,

den thermometer tusschen instrumentje

was

had gezegd

en

de

tanden voelde dacht

de

doktor

waarvan overtuigd

dat

te

wenden,

thermometer heimzinnige

tong

gelegd

te

gingen

de

appliceeren.

talisman

met de

hem

nu kalm door met den

dagen

Veertien

noodige gevolg

Hack Tuke

2 )

dat

patiënt

bekwam

)

Dublin review, 1880

Le corps

et 1'esprit,

p.

onder

's

mans

het volledig,

en geheel genas.

heeft zeer goede resultaten

verkregen door de toepassing van electro-magnetisme

')

werd deze ge-

lang

plechtigheid

normaal, gebruik van zijne ledematen terug Dr. John Tanner, schrijft

riep hij uit

van het bedoelde geneesmiddel

geneesheeren

met het gelukkig

dat dit het

hij

zooveel wonderbaarlijks

nu de genezing begon,

ik voel mij al veel beter !" In plaats

aan

Toen patiënt

alvorens dit te geven, den thermometer aanleggen.

bij

hysterische

386.

par D. Hack Tuke. Trad. de Victor Parant.

55 In meer dan vijftig gevallen verkreeg

aphonie.

en geen enkele maal heeft

zing,

hoeven

om

Het

teekenen.

te

voor

men

dat

verzekeren

dat

is

van groot belang, meent Dr. Tanner,

zeker genezen zal; zoo

hij

men hem

hier niet van

ook meer dan waarschijnlijk een ongunstig

er

is

daarmede gene-

electro-magnetisme toepast, den patiënt te

het

kan overtuigen dan

hij

een ongunstig resultaat op be-

hij

resultaat te wachten.

Het

malen

herhaalde

mij

is

gevallen

gelukt,

van functioneele

aphonie te genezen door het electriseeren van den hals, doch steeds

droeg ik zorg den patiënt tevens zou

terug

Eens

keeren.

dus

defect,

niet

bij

is

beduiden dat de stem daardoor

te

het gebeurd dat de electriseermachine

van

streek

weer

strottenhoofd

het

kwam

hij

talmde met ik aan

palpeeren en maakte heen en

te

bewegingen met

schuivende

den patiënt betuigde dat

te lang

Het wachten moe, ving

mij een andere toestel te bezorgen.

de

men wat

de hand was en

orgaan, terwijl ik onderwijl

dit

nu spreken kon

;

en inderdaad de stem

terug.

De magneet en de metalen hebben vele genezingen tot stand gebracht. Aan het eind van de vorige eeuw waren de magneten van den abt Lenoble zeer in

zwang en genazen

tal

van bezwaren deze genees;

methode

kwam

zoo

»Société

royale

de médecine" twee harer leden een onderzoek naar

die

de

in

mode en genas zooveel kwalen,

dat de

magnetische geneeswijze opdroeg. Deze heeren, Andry en Thouret,

concludeerden in hun rapport dat het mineraal magnetisme genezend

werkt in verschillende zenuwtoestanden. Dr. Burcq's metallotherapie, werd lange jaren gehouden voor een,

volkomen oprecht gemeend maar dwaas, denkbeeld van een naiëven geest, tot dat

zij

eindelijk officieel (in de » Salpétrière" te Parijs) aan

een onderzoek onderworpen werd. in

haar

rapport,

bezitten en zoo ik

heb

tot

magneten, suggestie in

die

gestie

dat

de

De commissie »ad hoc"

metalen

werkelijk

heden,

Wat

kracht

mij aangaat,

door behandeling met metalen zoowel als met

gevolgen zien optreden die niet gemakkelijk door

konden verklaard worden.

therapie

esthésiogene

werd den uitvinder recht gedaan.

nooit

concludeerde

meer schuilen kan

;

Ik ontken daarom niet dat er ik herhaal alleen

:

als

de sug-

buitengesloten was, heb ik nooit eenig gevolg waargenomen.

Tallooze

malen

heb

ik

verschillende metalen of

magneten aange-

"

:

56 op de gevoellooze huid van hystericae, zonder

legd

zonder dat patiënten ook raden konden wat ik deed

Maar

niets.

nu eenzelfde metaal

als ik

zeggen,

iets te

en er gebeurde

;

of eenzelfde

magneet op de

hand legde van patiënt en onderwijl met verheffing van stem tegen omstanders

de

sprak:

wel op,

als

ik dit metaal of die

zult ge zien dat

binnen drie minuten

eens

»let

magneet op de hand leg dan

het gevoel in de hand en den voorarm,

b. v.

weer

is

teruggekeerd,

dan verkreeg ik niet zelden het gewen schte gevolg.

Er

suggestie

is

electro-

pathie

of

elke geneeswijze, zoo wel in de

in

pijnen

schot

als

weg

ik

daardoor bepaald

te

nemen: zenuwpijn, rheumatisme, lende-

den patiënt met stelligheid verzeker dat de pijn

weg

zal

gaan en

vermomde

soortgelijke

mondelinge

mijner

maanden aan hevige pijnen behandelde Bij

gestie.

aanvankelijk

ik

patiënten

die

sedert

in de lendenen en in de

door middel van

verdwenen

séance

elke

Zeer dikwijls gelukt

te binden.

suggestie veel beter dan de eenvoudige

Een

suggestie.

zorg draag zijne aandacht

als ik

voortdurend aan de kunstbewerking een

Ik vermag met behulp van

methode van Mattéi.

de

in

electriciteit

enz.

verscholen

de balneo- en hydro-therapie, in massage, in homoeo-

als

de

beenen

electriciteit

pijnen,

maar

eenige leed,

met sug-

slechts voor

enkele uren. Daarop probeerde ik de hypnotische suggestie. Patiënt

kwam

electriciteit.

eene

in

slechts

was

effect

zoo

niet

zeer

goed,

ligte

daar

hervatte

behandelen en mocht den

lijder in

Professor

meer vertrouwen

stelde in

Hij suggereerde zich zelve dat de hypnose alleen,

Daarop

niet baten

Het daardoor verkregen

slaap. lijder

kon.

Forel

uit

ik

twee tot drie weken

deelde

Zurich,

hem

weer de eerste methode van

op

het

tij ds

congres

genezen.

voor hyp-

notisme het navolgende geval mede

»Eene

hysterica die aan aanvallen van stuipen leed en tevens nacht-

was, mocht ik door suggestie van hare toevallen ge-

wandelaarster

maar het nachtwandelen

nezen hiervan

te

bleef

voortduren.

ontheffen heb ik wetende dat

zij

voor water, de volgende kunstgreep te baat genomen

haar

namelijk

Om

haar

ook

een groote afkeer had :

ik verzekerde

dat een geprolongeerd vol bad haar zou genezen en

liet

haar een ganschen dag lang in het bad verwijlen. Van af dien

tijd

heeft ze geen aanvallen van slaapwandelen

Van

tijd

tot

tijd,

wordt

de

medische

meer vertoond."

wereld verheugd, met

57

geneesmiddelen en nieuwe geneeswijzen die dikwijls aange-

nieuwe

schap,

worden

gesteund

en

prezen practici,

om op prijzen om

door

in

autoriteiten

Alle

vak.

liet

de hoogte te zijn van de tegenwoordige weten-

tuk

het

het

zeerst

middel

nieuwe

aan en de ge-

neeskundige tijdschriften worden weldra overstroomd met mededee-

van

lingen

genezing

maken, haast In

Het

het nieuwe middel.

Het woord van Dr. Doublé

hoort er niet meer van spreken.

dan ook een waar woord

is

door

echter niet zoo heel lang of de opgewondenheid bedaart, en

duurt

men

van

gevallen

1794 verscheen

het jaar

Ranieri

:

»

Haast u van het middel gebruik

nu het nog geneest

u,

hoogleeraar

Gerbi,

er te Florence

van de hand van Dr.

de mathematische wetenschappen te

in

wel opgesmukte verhandeling, over een insekt van het

Pisa, een vrij

genus der korenwormen dat op

distels

voorkomt

aan van curculio anti-odontalgicus en wel

om

;

hij

deze redenen

en de overblijfselen tusschen de vingers behield tot

alle

naam

gaf er den als

:

een dozijn van deze insektjes tusschen duim en wijsvinger

fijn

men

kneep

vocht verdampt

was, dan verkregen daardoor de vingers het bijzondere vermogen

vermogen

een

de

blikkelijk

dat

zijne

om

—

oogen-

van een gecariëerde tand wanneer

men

meermalen, gedurende enkele minuten, de zieke tand

Kwam

daarmede aanraakte.

hij

—

wel een rond jaar behielden

ze

pijn te stillen

slechts een of

nog maar

te

!"

de pijn terug, dan raakte

op nieuw aan.

eens

De

men

de tand

geleerde professor gaf op, dat

methode beproefd had op 629 personen en

er daarvan

401

had mogen genezen. Dr.

worden

kon

aan

en

geneesheer

dan

was

Carradori

de

van

meening dat soorten

verschillende

die zelfde kracht ontleend

van coleoptera.

Genoemde

hof-tandmeester van Weimar, Hirsch gebruikten

ook voor hetzelfde

doel, de coccinella septem-punctata.

Virey

1

),

aan wiens artikel ik bovengemelde bijzonderheden ontleen, gelooft dat in de genezing door die aanrakingen, de verbeelding of het vertrouwen

wel de hoofdrol gespeeld hebben.

Te

dier zelfder tijd

overleed, uit

twee

:

die in

kleine klossen uit die hij tractors

verschillende

Article

vond Dr. Perkins,

1779

te

noemde;

New- York zij

waren

metalen vervaardigd en met de dikke einden aan

Magnetisme du

Dict.

des sciences médicales. 1818.

58 terwijl het dunnere einde van de eene klos in

vastgemaakt,

elkaar

een

punt

dan

het

en van de andere, stomp

stompe

weer

dan

en

het

werd de

plaats voort te bewegen,

Door nu om de

uitliep.

spitse

eind,

over een pijnlijke

Deze methode kreeg

pijn gestild.

weldra een uitgebreide toepassing zoowel in Engeland

Men

rika.

een

zure

dat

niet

als in

Ame-

men

opge-

schreef de werking aan galvanisme toe, daar

merkt had

dat

de patiënten

gebeuren

zou,

het begin van de kunstbewerking

bij

smaak

metallische

en

beurt,

in den

mond gewaar

werden,

iets,

gouden of ivoren voorwerpen werden

als

gebezigd.

Om

Haygarth en

hun

maken

die kwestie uit te

Falconer

zegt Hack-Tuke, hebben de doctoren

Bath,

uit

op een zeker aantal patiënten in

ziekenhuis, proefnemingen gedaan.

Zij

namen twee houten

nagenoeg denzelfden vorm en kleur hadden

die

als die

van de hand, den elleboog, de knie en de heup.

tisme,

meende aan

patiënten

van Perkins

hunne experimenten gevallen van slepend rheuma-

kozen voor

en

tractors

De

jicht te lijden.

Een van de

verschillende aangedane

gewrichten, dat van de heup uitgezonderd, waren gezwollen en het lijden dagteekende

Van

de

van verscheidene maanden

patiënten,

vijf

die

geen

bij

de

eerste

bewerking

knieën

warm

voelde

vermindering

Haygarth, was er maar één

schrijft Dr.

van

her.

pijn voelde: drie

Eén

baat.

worden

en

zieke,

dat

hij

hunner vonden reeds

verzekerde dat

hij

zijn

dadelijk veel beter

kon

loopen; een ander bleef negen uren lang verlost van pijn; toen

naar

bed ging

kwam

de pijn terug.

Een

hij

derde, voelde na de toe-

passing een paar uren lang, jeuken.

Toen den volgenden dag de kunstbewerking herhaald werd, maar ditmaal met de origineele tractors, bleken de resultaten geheel dezelfde te zijn.

Wanneer men de

verder,

dan

is

vooral

groot deze

tractors wil toepassen, zegt Dr.

Haygarth

moet men het doen met een zekere plechtigheid.

zeer

aan

te

bevelen

om

tijdens de

Het

bewerking over het

aantal wonderbaarlijke genezingen te spreken die reeds door tractor's

zijn

verkregen,

anders

loopt

men

gevaar

minder

gunstige resultaten te moeten aanteekenen dan de onze waren. Alles toch,

hangt klaarblijkelijk

weet

te

Dr.

af,

van den indruk dien

men op

de zieken

maken. Richard

Smith

heeft,

in

navolging van Dr. Haygarth, met

59

genomen

pseudo-tractors proeven

in het hospitaal te Bristol en onge-

loofelijk

bevredigende uitkomsten verkregen.

eenigen

tijd

arm

zijn

hij

patiënt die sedert

eene rhemnatische aandoening van den

aan

laboreerde

schouder, waardoor

Een

niet gebruiken kon,

kon na twee

zit-

tingen de hand van de zieke zijde zonder pijn naar den anderen schouder brengen

was

tijd

met

;

nam Na het

elke zitting

geheel hersteld.

hij

de beterschap toe en na korten verrichten van deze kuur, zegt

Richard Smith, stroomden de zieken in zoo grooten getale toe dat ik

dan vier

niet langer

mij

bezig houden

ontstond

of vijf minuten,

warmte van de huid op de

er

plaats

voegden zich daar schietende pijnen

wijls

met eiken

Gewoonlijk

van aanraking, dikdie korter

bij

kon

patiënt

waren de uitkomsten prachtig.

en toch,

of langer

aanhielden.

Een de

zoodat

er

hij

tractors veroorzaakte aanvankelijk hevige pijn,

nachts

's

dagen de behandeling

was patiënt

hebben voor

was de

van

de

De houten

tractors

hoofdpijn.

feiten zijn

gehad

ervaring

;

weg

zeggende

Zachtjes

van

:

»

;

ik

na

pijn drie

te

bij,

kwam

bewoog zijn

voelen;

de-

ik de

voorhoofd

na

twee

of vier minuten stond

dank u wel doctor, nu voel

ik

maar kan." hadden dus even goed gewerkt

De verbeelding

Deze

echter, eenige

een goed middel gevonden te

Eens, voegt Dr. Smith er

met erge

bijna

pijn

stoel op

mij zoo goed als het

ditos.

eindelijk

aangaf vermindering

patiënt

minuten hij

Na

mahonyhout, zoo wat anderhalve minuut over

stukjes

toen

mij

kon.

slapen

hebben voortgezet, verminderden de pijnen

lijden.

bij

van

niet

te

dankbaar,

zijn

persoon

zelfde

in

waren na het werken in een vochtige kolenmijn.

De bewerking met de

en

maanden hevige pijnen

der patiënten had sedert ruim vier die ontstaan

dij,

alleen,

als

de metalen

bewerkte de genezing.

overbekend

;

elke medicus heeft overeenkomstige

en toch breng ik ze andermaal en met nadruk in

herinnering omdat de geneesheeren ze gaarne vergeten en zich door

nieuwe

uitvindingen

laten vangen.

In onze dagen, zijn de tractors

van Perkins vervangen door het suspensie-apparaat voor

lijders

aan

tabes dorsualis.

Deze

toestel

toegepast

en

werd,

ter

aanbevolen

Raymond importeerde

die

behandeling van door Dr

tabetici,

oorspronkelijk

Motschutkowsky, een Rus.

nieuwigheid

uit

Dr.

Rusland in Frankrijk.

60

werd

Zij

spoedig

Vele

de

in

en

van dien

heeft

Men

danken.

te

heeft

tijd

af,

van geneesheeren en leeken.

hebben aan dat apparaat werkelijk een

lijders

betering

mogen verwerven

gunst

de

beproefd

Salpétrière

tijdelijke ver-

opvallende verbeteringen toe-

die

geschreven aan wijzigingen in den bloedsomloop van het ruggemerg

zenuwen.

rekking van

aan

of

moedde

nieuwen

dien

in

ik

sprak de suspensie in dien

chef

Dr. Haushalter,

methode

de

heeft

de

van

men mijne meening

wateren,

kortom

van

anderen

als

bij

tal

aard:

de

van hij

hoofdrol

suggestie

Om

de opgeworpen hypothese

om

grond

nieuwe behandelingswijze.

steun

ontnemen heb

te

ik bij

Patiënt wordt horizon-

met behulp van een breeden gordel terwijl hoofd

is,

Op

bed-

nachtelijk

zoowel van neurotischen

in de

haren

gelicht,

worden gesteund.

brasses

en beenen door em-

deze wijze kan er natuurlijk van ver-

meerderde bloedsaandrang noch van zenuwrekking meer sprake

Welnu,

kon

en

ook

zich

leunen,

kon na

lijderes

aan

Een

meer

niet

enkele

ischias,

werd het bed

op

séances

veel

tien

in

beenen

van

de

die

redelijk

vrij

niet

alleen

weken door

verlamming séances

haar

brakingen,

;

bed

zijn.

der

patiënte

Eene

onderste

kon

de

af laten glijden,

heb

te

Een

gedwongen

diffuse myelitis,

extremiteiten

teenen

wat ze

te

werd

in

enkele zittingen genezen.

waren dus alleen op rekening Ik

loopen.

pijn

nooit gezegd

—

te schrijven

gepaard

verbeterde

bewegen

en

de

voren niet kon.

Eene overgevoeligheid van den buik van hysterischen van

meer loopen

kon houden zonder

been

houden, kon na eenige zittingen weer opstaan, en

te

volslagen

tabeslijder

die sedert eenige

bleek aanmerkelijk verbeterd te

met

zijn.

zoo toegepast, heb ik door de suspensie opmerkelijke gene-

mogen waarnemen.

zingen

hij

;

andere

wijziging in de circulatie of zenuw-

:

romp geslagen

den

bij

dan ook tot de conclusie gekomen

speelt

en

maar ook

hysterie,

horizontale ophanging beproefd.

van den

taal die

ontzenuwen

te

de

lijders

echter heftig bestreed.

ataxie

bij

toestanden

is

dat

rekking,

en be-

een zeer groot aantal lijders

bij

rheumatisme,

bij

ver-

af,

van mijn ambtgenoot Spillmann

clinique

beproefd,

myelitis,

beginne

op eene vergadering van de société

verkreeg mooie resultaten, niet alleen

vormen

den

toestel een verkapte suggestie

zin,

de médecine te Nancy, waar

Reeds van

aard, vergezeld

Deze resultaten

van de verkapte suggestie.

wat men zoowel

in Frankrijk als in

t'

61

— dat alles suggestie

buitenland voorgeeft dat ik zou gezegd hebben is

hydrotherapie,

electrotherapie,

dat

;

geneesmiddelen

alleen

door

massage

suggestie werken

;

en

geneeswijzen niets zijn en de menschelijke verbeelding alles

eenvoudig onzin

zou

op

ik

toch,

't

is

Dat

is.

vreemd! niettegenstaande

het congres voor hypnotisme protest heb aangeteekend tegen

verminking

systematische

die

En

zijn.

gewone

zelfs

dat de verschillende

voortgaan

— en

van

mijn gedachte, toch

niet alleen de wetenschappelijke

tieke pers doet zulks

—

mij dingen in den

blijft

maar ook de

mond

te leggen,

men poli-

die ik

nooit gezegd heb.

Ik

heb

suggestie

gezegd dat

niet is.

Ik

electrotherapie,

pensie op zich

suggestie

alles

is,

maar wel dat

massage misschien ook metallotherapie ja zelf,

de functiën van het organisme.

methoden zeggen tegen,

rekening bij

te

is

zelfs sus-

eene niet tegen te spreken werking uitoefenen op

Maar

die

werking

is

wat de schrijvers over de geneeskrachtige waarde van

ander

in alles

geef gaarne toe dat hydrotherapie, balneotherapie,

weinig bekend

:

die verschillende

vaag, verward en niet zelden spreekt de een den

omdat men

er niet

op bedacht

is

geweest, vóór alles

houden met het element suggestie en

de proefneming, buiten spel bleef.

te

waken

dat dit

VIERDE Over het hypnotisme.

LES.

Empirische middelen die

door

de

monniken van

den berg Athos, door de Fakirs en Yoguis in Engelsch-Indië, door de toovenaars in Egypte, door de gzanes, de marabouts, de Aïaoussas in Afrika, aan-

gewend worden. Praktijken van Mesmer. Ontdekking van het kunstmatig De suggestie door den abt somnambulisme door den markies de Puy-ségur.

—

Faria. Het hypnotisme van Braid. Leerstuk der suggestie en hare toepassing in de geneeskunde door Liébeault. Braid's definitie van hypnotisme. HypnoDe tisme zonder slaap, met werkelijke slaap, met de illusie van slaap.

—

slaap is

slechts een der verschijnselen

is

dierlijk

:

Onder de

daardoor

en

opnemen,

geschikt

zoo

Definitie

van

magnetisme.

hulpmiddelen die de goedgeloovigheid helpen be-

vele

en

vorderen

geen

—

een psychische toestand, die de suggestibiliteit verhoogt.

het woord

doen

Het hypnotisme

van het hypnotisme.

het denkbeeld gemakkelijker in de hersenen

ligter als

handeling doen overgaan, bestaat er

in

Het

het hypnotisme.

is

het meest afdoend,

en dikwijls het eenig afdoend hulpmiddel. Ik

u

heb

ook trachten vooraf een

u zal

om

Het

eene

doen

te

kort

gegeven van

definitie

van

het

historisch

woord hypnotisme.

overzicht

even

als

door Iets

voor

Staat mij toe

te vinden.

de suggestie, eeuwen oud.

De monniken van den berg Athos in hypnose door

ik dit

geven, dat ons helpen

te

den oorsprong van het hypnotisme is,

nu wil

suggestie,

hun navel

brachten destijds zich zelven

te fixeeren;

zij

kwamen

namelijk daar-

in een langdurende cataleptische extase.

overeenkomstigs

2400

jaren)

de

doen fakirs

heden

nog (en zoo deden

en

Yoguis

de

zij

in Achter-Indië.

reeds Zij

)

63 de punt van hun neus, daarbij verlangzamen

fixeeren

of

houden dien

op

genoemd lichaamsdeel

geheel

in,

den adem

en bepalen tevens geheel hun aandacht dat

tot

blauwachtige vlam ontwaren

zij

hierbij

;

aan

zij

punt daarvan eene

de

nemen

zij

allerlei

buitengewone

cataleptische houdingen aan.

Sedert onheugelijke tijden bestaat in Egypte volgens Dr. Rossi

eene

Op een

uitoefenen.

twee

inkt

menschen

van

klasse

wit porceleinen bord teekenen

elkander

in

die het eigenaardig beroep van

'

Mandeb

met pen en

zij

driehoeken en vullen de in deze

gekruiste

geometrische figuur voorkomende ruimte aan met kabalistische teekenen.

De

persoon,

met wie de proef genomen wordt, moet

minuten, begint

wordt

punt

verschillende

grooter,

voor

van

vijf ;

dat

en neemt achtereenvolgens den vorm aan van

hem zwevende

verschijningen.

van hallucinatie waarin

gewone somnambulistische Andere

een vier a

een zwart punt te zien midden op het bord

hij

toestand

een

in

zijn blik vestigen

Na

middenpunt van den dubbelen driehoek.

in het

toovenaars

Hij

veelal

hij

verkeert dan

van een buiten-

luciditeit blijk geeft.

laten

hun

sujet eenvoudig staren in een bal

kristal.

De

arabische gzanes, toovenaarsters of waarzegsters maken, volgens

den heer de Pietra-Santa, met een zwarte kleurstof op de handpalm een cirkel en te midden daarvan een

minuten,

naar

dien

cirkel

te

staren,

Door gedurende enkele

punt.

worden de oogen moê en het

gezicht beneveld, wat weldra door slaap en het optreden van onge-

voeligheid gevolgd wordt.

De

marabouts

plaatsen

een

zekere

godsdienstige

gewone met water gevulde

sekten

flesch

Marokko,

in

op een, met een

servet bedekte, tafel en stellen daar een klein brandend lampje

wit

Op

achter.

naar

het

voelt

hij

een

lichtend

de

De

stoel

voor

puntje

oogleden

de slaap treedt

de

blijven

flesch

staren.

gezeten,

Na

moet

korte

het

zwaar worden, deze sluiten zich spoedig en

in.

hebben gegeven, bezigen andere hulpmiddelen

om

toestand van geestverrukking en gevoelloosheid te geraken.

!

)

sujet

oogenblikken

Aïaoussas die hunne voorstellingen tijdens de laatste expositie

Parijs

te

van

Yergel. Figuier. Histoire du merveilleux.

in een

64

Onder

het

van

geluid

den

trommel

arabischen

en van ijzeren

castagnetten, gepaard aan het opsnuiven der geuren van aromatische

uit

op te

men hen brandende

die

stoffen,

zich

onder den neus houdt, winden

zij

en tronk beginnen zekere regelmatige bewegingen

hoofd

;

voeren, bewegingen die, langzamerhand onder het uitstooten

van keelgeluiden, overgaan in steeds snellere en nu onregelmatige en

Dan

woeste lichaamswringingen. gestooten

zij

met hunne voeten

wapenen,

treedt gevoelloosheid op en

kunnen

wangen doorsteken met scherpe

glas slikken, zich de

langs

strijken

op

loopen

of

rood-

gloeiende staven van metaal enz.

Men

dus

ziet

bracht

ze

Doch de wetenschap

magnetisme heeft de waarheid

dierlijk

kunnen

niet

van hare wind-

Mesmer's zonderlinge manipulatiën en aan-

bevrijden.

rakingen, zijn eigenaardig optreden

met den conischen

hem

—

uitgedachte

wekten

baquets,

verbeelding te werken zijner patiënten

op

nissen

krampen,

geeuwen,

:

van hysterie en van hypnotisme.

hechten;

heeft hij

van

aanvallen

de

slaap

hysterie,

mengelmoes

de chemie besloten was

als

ook het hypnotisme in het magnetisme.

in de alchimie, zoo schuilde

Mesmer

verschillende zenuwstoor-

huilen,

Even

de door

meer of minder op de

door

—

staaf,

slaperigheid en slaap, kortom een

ook wel

catalepsie,

waargenomen, zonder er waarde aan

te

zocht bovenal aanvallen van stuipen uit te lokken die

noodzakelijk hield voor de genezing;

hij

catalepsie,

pijn,

heeft die verschijnselen miskend

aan wonderdoeners overgelaten.

Het selen

ruwe empirie hetzelfde teweeg-

lang,

nu het hypnotisme: gevoelloosheid voor

als

hallucinatiën.

en

reeds

dat,

hij

wekte veeleer hysterie

op dan hypnose.

Een dekte sel

van Mesmer's

dien

hij

zonder

onder

het

den

het

magnetiseerde,

gevallen zijn

af

In

een

Mei

toestand.

kalme en

slaap

juni

kunstmatig

van

Hij

dit

tijdstip,

meer

worden

een

opgewekt,

er

Puységur,

de

als

nam waar,

een

boer,

zonder pijnen en

somnambulisme hij

ont-

een verschijn-

bij

1784 had

onderhoorigen te Buzancy, waar

aanraken van

stuipen

markies

kunstmatig somnambulisme

magnetischen

convulsieën.

tiental

Van

1783

in

van

de

leerlingen,

hij

reeds

een

geobserveerd,

een landgoed bezat.

door magnetische

passes of door

gemagnetiseerde boom, geen aanvallen van

maar beoogt men integendeel een kalme

65

met verhooging

slaap

gehoorzaamheid

van

richting

dierlijk

de

zenuwen

door

van

den

magnetiseur

»

te

en

worden

wil

zijn

zoude

meer

niet

gansch

't

aan de geverspreid

heelal

den invloed tusschen

voor

het

in

hem

willekeur zou kunnen gepro-

naar

Het

lichaam op dat van anderen.

zijn

van

substratum

anderen aard dat uit zou gaan van

of

door

buiten

door

maar men geloofde nog wel aan

dringen;

magnetiseert,

die

door

inwerken

zou

nerveusen

fmide

de

geloofde

een

in de

gedaan

stap

onderling, de aarde en de bezielde lichamen en op

lichaam

een

jecteerd

Men

van

voermiddel

hemelbollen

de

Er was een

sujet.

waarheid.

de

het

dat

het

het

werking

heimzinnige fmide,

van

intellectueele functieën en een lijdelijke

der

de

zegt

Puységur.

is

formule was:

Zijne

Gelooft en wilt". het allereerst een juist en waar begrip gaf van de ver-

die

Hij,

schijnselen van helderzienden slaap, zooals hij het hypnotisme noemde,

was de Portugeesche abt Faria. deed

zoeken

den

in

magnetische bestaat

De

niet.

weeg brengt, Het was

het

sujet.

oorzaak,

te Parijs veel

van zich

Een magnetisch

slaap

fluide of een

persoon op persoon zoude overgaan

van

die

die

de wijzigingen in het organisme te

huist in de hersenen van het sujet, in zijne verbeel-

Alexander Bertrand

ding.

zijn:

van

wil

invloed,

1814

die in

moet men de oorzaak van dien

Volgens Faria,

hooren.

bewezen

dus

nam

de theorieën van Faria aan.

dat

verschillende

handelingen,

daar

als

aanrakingen met handen en voeten, wrijvingen, zekere gebaren:

passes genoemd, strak

die

op

aanstaren,

hebben,

dat

men op

eenigen afstand van het lichaam doet,

sommige personen

zulk

een

invloed kunnen

daardoor in een meer of minder diepe verdooving,

zij

in

een

toestand van aangename rust of slaperigheid komen, terwijl

in

een

klein

aantal

voor

gevoelloosheid

amnesie

en

bij

gevallen pijn,

catalepsie,

ontwaken.

't

slaapwandelen optreedt, gepaard met

Het

vatbaarheid voor hallucinatieën in

1831,

in de

Académie des

voorgelezen merkwaardig rapport van Husson beaamt de

sciences,

werkelijkheid

van

bijna

alle

verschijnselen die door den abt Faria

geheel op rekening werden gesteld van patiënt's verbeelding.

Niet

aan

James

het hypnotisme wij

hem

toe.

schuldig.

Braid komt dus de eer van de ontdekking van

Het woord hypnotisme, den naam Desalniettemin verdient Braid's

alleen, zijn

naam met 5

eere

66

worden

genoemd

te

nen van

het

en

en dat niet alleen voor zijne belangrijke

op

stndieën

ernstige

zijne

sonen

berust

gebied,

dit

kan

methode

heeft -dat

en

in de geschiedenis der wetenschappelijke bron-

hypnotisme

maar ook omdat

bewezen

hij

toegepast worden op bijna alle per-

op eene algemeene physiologische wet; ten slotte

nog, door de ontdekking van hare geneeskracht.

De gedenkwaardige werken van Braid vermochten

wetenschappelijke wereld, niet op nieuw, op de verschijnselen

officieele

Slechts enkele pioniers der weten-

van het hypnotisme te vestigen. schap,

Durand

daar zijn

als

gegaan met zich aan

die

Gros) en Charpignon zijn voort-

(de

onderzoekingen te wijden, op gevaar af van

aan minachting en spot van andersdenkenden bloot

zich

Toen

Azam van

bekend maakte,

om

nieuwe wijze gedurende toen

rusten

Dr.

1859,

in

uitvinding

er

de aandacht der

zag

Bordeaux,

men

in het braidisme slechts eene

gevoelloosheid op te wekken.

een

De heelkundigen namen

proef mede en lieten de methode weer

de

jaar

bespeurden

zij

te stellen.

Braid's reeds vergeten

geen

deze

dat

standvastige resultaten

opleverde.

Dr. Liébeault uit Nancy

waar

is

de man, die de kwestie op het terrein

in werkelijkheid thuis behoort, heeft overgebracht.

zij

waren aard van het

zooals wij zien zullen, den

Terugkeerende tot Faria's

dan Braid.

de hypnose een rein psychologisch

den

sleutel geeft

leer,

verschijnsel beter gevat

wist

hij

aantetoonen dat

waarvan de suggestie ons

feit is

op de meest overtuigende wijze heeft

;

Hij heeft

hij

lende stadieën van den hypnotischen toestand beschreven

de verschilHij

is

de

schepper van de suggestieve psychotherapie, die door Braid nog maar

gebrekkig begrepen werd.

Maar Liébeaulfs boek, et

du

des

états

moral sar

onbekend

analogues Ie

voor

1866

in

de

brochure

considérés surtout

licht

gegeven:

Du

sommeil

au point de vue de Vaciion

medische

de

:

La

wereld in de

suggestion

tot

ik

in

1883

ze

bekend

Revue médicale de VEst en door

dans

Vétat hypnotique et dans Vétat

veille.

Intusschen

op

't

physique, en zijne geneesmethode, bleven volslagen

maakte door eenige artikelen mijne

in

het

die veel

had

Charles

Richet

in 1875, de aandacht gevestigd

somnambulisme dat men opwekken kan door eene methode overeenkomst heeft met die van Braid.

Hij liet de kwestie

:

67

van

mogelijke

van

toepassing

therapeutische

on-

toestand,

dien

besproken.

Drie jaren

hypnotisme

het

in 1878, bestudeerden Charcot en zijne leerlingen

later,

hysterischen.

bij

meenden

Zij

de

in

voor-

zich

doende verschijnselen eene met hysterie overeenkomende zenuwziekte te zien

de hypnose zou steeds geënt zijn op een hysterischen stam

:

en zou drie karakteristieke stadia vertoonen. Het was nu niet meer,

hadden aangegeven, een physiologische

zooals Faria, Braid en Liébeault

of psycho-physiologische toestand en het uitvloeisel eener algemeene

wet

van

dien

men

het

werkelijken

een

hysterischen

om

de mogelijkheid

1878

weg

een

de

hen

die

en

Nancy,

De

terrein.

leerstuk

slechts

brochure,

van

school

Niemand hunner dacht aan

aanval.

van

boek

mijn

mag

zeggen

kon

publicaties

te

leiden.

op

De

zijn

wer-

landen die ons

uit alle

toepassingen

danken aan ons

—

de werken van

en

brachten het vraagstuk terug op

therapeutische

zijne

zoo

valsche uitkomsten

tot

veelvuldige

hebben hun ontstaan

het

ik

als

die

Van

van deze stelling uitgaande, hunne

zij,

—

ontspoord

mijner

kelijk

het werd nu een ziekte-toestand

;

de hypnose als geneesmiddel te gebruiken.

1884, vervolgden

tot

proefnemingen,

uitgave

organisme

dierlijk

hysterischen kan opwekken en zijn analogon vindt in

bij

hebben bevestigd,

initiatief,

voorgelicht door

de praktijk van den heer Liébeault.

Laat

en

slaap

van

ons tot Braid terugkeeren. geeft

een

vast

op

een

en

dat

als

werken zamen

factoren

te

voorschijn geroepen door

afgetrokken richten van het zielen- en het lichamelijk-oog

voorwerp,

physische

zenuw-

door kunstmiddelen teweeggebracht, of wel ook

toestand van het zenuwstelsel,

eigenaardige

:

volgende definitie van: eigenaardige toestand

de

er

zenuwstelsel

het

noemt hypnotisme

Hij

om

langdurig

factor:

zoodanig

den

prikkelend

niet

toestand

richten

voort

te

Twee brengen. Een werkt.

van beide oogen op een voor-

werp, dat verlamming, door uitputting, van de spieren die het bovenste ooglid in

tengevolge heeft, maar ook stoornis teweeg brengt

opheffen

het

van

evenwicht

namelijk

de

gekluisterd

gedachte,

Dan

is.

schilligheid

;

het zenuwstelsel

;

en een

fysychisch element,

aandacht waarmede de geest aan een eenig denkbeeld

hij

voor

.

is

vervalt de patiënt in een toestand van onver-

om

eiken

zoo te

invloed

zeggen

buiten

die

ontoegankelijk

van

het

voor

elke

beeld dat zijn

:

68 In dien toestand wordt de verbeelding zoo levendig,

geest vasthoudt.

aangenaam

elk

dat

wordt,

de kracht van daadwerke-

Het komt mij echter voor dat Braid, door ondervinding

let.

gewicht

meeste

het

geleerd,

gaan hechten aan het psychische

is

element. »Bij geoefende sujetten

om

al

verkrijgt als het sujet die persoon bijzonder vertrouwt of op

lijkheid

haar

gesuggereerd

persoon

andere

denkbeeld dat van zelve opdoemt, of door een

hypnose op

wekken.

te

eenvoudige onderstelling, dat er inslapen,

om

genoeg

al

is

de verbeelding alleen, voldoende

personen toch,

Bij zeer gevoelige iets verricht

om hen

wordt

de

is

te

doen

den slaap voort te brengen." Derhalve zou

dan de hypnose een zenuwslaap

teweeggebracht door het con-

zijn,

centreeren van den geest op één denkbeeld.

En

toch

deze

is

verschillende

Braid

zegt

zelf

moet

lende

toestanden

niet steeds een toestand

en in een klein aantal van gevallen

slaperigheid

dat wat de magnetiseurs:

stand

is

eene meerdere of mindere graad van verdooving,

is

indommelen,

De op

lange na niet toereikend.

bij

opgewekte hypnose

wijzen

van slaap. »Het een

definitie

dat

somnambulisme noemen." (Husson).

men

»Het

denken.

zich het hypnotisme niet als één toe-

vormt veeleer eene reeks van verschil-

met tallooze

met toename of afname der

variaties,

van af de

ligtste droomerij

coma met

functiën, tot aan het diepste

volledige verlies van bewustzijn en wil."

»Om

voegt de schrijver hieraan

juist te gaan,

hypnotisme slechts kunnen spreken vallen

slaap

gedurende

en

hun

die

die personen, die werkelijk in

bij

Bestaat

dommelen,

een dergelijke slaap

van

droomerij.

inderdaad

komt

niet,

dan

is

er

Het zou dus zaak

nauwernood een van de

ter

personen, die geschikt blijken te zijn in

men van

terminologie te scheppen die aan deze slaapvormen beant-

Want

woordt.

zou

het ontwaken vergeten zijn wat er plaats had

slaap.

van

sprake

slechts

zijn eene

bij

toe,

phase van onbewuste slaap.

om

tien

door hypnotisme te genezen,

In zoo'n geval, kan het woord

hypnotisme deze personen in de war brengen, en hun doen gelooven dat

die

ik

niet het minste voordeel

zij

wijze,

waarvan

zijn,

kunnen trekken van eene handel-

de klaarblijkelijke en karakteristieke gevolgen, niet

Na

welke haar naam doen verwachten.

gemeend, deze leemte op de volgende wijze

»Men

zal

van

hypnotisme

spreken,

als

er

te

rijp overleg,

heb

kunnen aanvullen sprake

is

van een

69

opgewekte

kunstmatig

met

slaap

van geheugen van wat er

verlies

gedurende het slapen met patiënt voorviel."

Naar

omvat

schrijvers, als

alle

men door

verschijnselen die

alle

van

definitie

Deze

slaap.

genoegzaam weer

mij voor, het begrip niet

niet

opgewekte

of kunstmatig

zenuw-slaap

.

komt

definitie zij

:

geven

voorbeeld,

Braid's

hypnotisme

te

geven

;

het hypnotiseeren

kan opwekken. een zeker aantal personen aan dien invloed onderworpen,

Slechts

den schijn van diep

hebben

Anderen

wakker worden.

zij

zijn zich

maar herinneren

hebben,

slapen

en herinneren zich niets

te slapen,

zich

bewust dat

zij

het ontwaken

bij

als

slapen of ge-

Een

alles.

derde categorie ontwaart slechts eene verdooving, en meer of minder slaperig

Nog

gevoel.

bewust

zijn zich niet

men nu

Heeft

anderen, slapen geheel niet of ten minste

hypnotischen

toestand

gebied hem:

»

om

dan

rust,

blijft

hij

zelven

zich

uit

hebben, en in

te zijn

Als

dan

Nu

catalepsie.

ze

beide

aanhouden ik

voer

hem: in de

»sta op!"

kamer.

een patiënt.

Laat ik

zal

hem wek

of totdat

dan meenen geslapen

schijn-slaap onderscheiden geweest

-

aangegeven houding staan; er bestaat dan

ik ook den anderen

om

beweging

een

en

speld

arm naar boven en breng

elkander

;

de beweging

hij

staat

op;

»Gij kunt geen stap

Nu

:

»loop

»

prik

van analgesie. Ik gebied !"

en

hij

meer doen!" en

een en ander

zeg ik hem:

Nu

blijft

geeft geen teeken dat hij het

hij

besluit tot het bestaan

en

aan den grond genageld

gehoorzaamheid.

Ik

worden

hem nu met

wordt ronddraaiend automatisme genoemd.

en

man met waaruit men

den

voelt,

als

in de

draaiende

in

v.

van dien slapenden persoon in de hoogte breng,

arm

die

te slapen.

dien toestand totdat ik

in

slaap.

de arm

ik

blijft

Ziethier b.

wakker wordt. Hij

niets, zal deze

van spontanen

slechts de eersten in

verkeert in een toestand van ontspanning

en heeft den uiterlijken schijn van

hij

dat

Zijne oogen gaan dicht, zijne leden hij

:

zeggen,

te

geweest?

zijn

Slaap".

slap en onbewegelijk

geslapen te hebben.

te slapen of

recht

zij

is

beweegt zich

zijn

voeten zijn

de uiting van

lijdelijke,

Zie hier een glas wijn, drink !" Hij

neemt het denkbeeldig glas aan en maakt de beweging van drinken en slikken. Ik heb

gedrongen.

Zeg

ik

hem

aldus eene hallucinatie van den

hem: »Pas

op!

die

smaak op-

hond wil u bijten!" en

70

dan verschrikt achteruit, dan heeft

schrijdt hij

van het gezicht gehad. zult

de

gij

muziek

militaire

het

heb

dan

ik

van

en

gezicht

Hiermede heb

hem

ontwaken even

cata-

het ontwaken.

bij

»

slaap"! of wel ik zal eenvoudig tegen

gemagnetiseerd,

zijt

dezelfde

gij

u

slaapt niet, gij zult

hem het

bij

er

voorvalt."

Het gelukt mij nu

verschijnselen:

catalepsie,

analgesie,

wat

herinneren

alles

goed

:

persoon op nieuw hypnotiseeren door een gebaar

zeggen

te

»Gij

Hij herinnert zich niets

hypnotische en post-hypnotische vatbaarheid voor

zal ik denzelfden

zonder

wakker wordt

u een type geschetst van diepe hypnose

ik

analgesie,

zeggen:

gij

slaap voorviel.

zijn

hallucinatiën en amnesie

Nu

eene hallucinatie

hij

» als

hooren en door de zaal voorbij zien

het gehoor bezorgd.

van 'tgeen gedurende

lepsie,

:

hem wakker heb gemaakt ziet en hoort hij die hem eene post-hypnotische hallucinatie van

trekken," en nadat ik

muziek,

Zeg ik den slaper

automa-

tische gehoorzaamheid, hypnotische en post hypnotische hallucinatiën

In normalen toestand teruggebracht, herinnert zich

op te wekken. patiënt

wat

volledig

met hem voorgevallen

er

den schijn had van diep slapen

Behalve

heeft.

niet in

hypnose

dachte

van

geweest?

is

slapen

te

hij

in

dat hij de tweede maal

De

Zeer zeker niet!

noodig

niet

is

de

niet ge-

hij

herinnering, het

beide gevallen dezelfde ver-

Kan men nu zeggen

vertoond.

schijnselen

van

voortbestaan

het

zelfs terwijl hij

;

overtuigd dat

te slapen is hij

ontbreken dus der amnesie, heeft

is

bij

eene

slaap of de ge-

hypnotisatie

;

er

bestaat hypnose zonder slaap.

Ik zal u dat bewijzen op dienzelfden persoon. Ik zal nu de hypnose,

de

dat

omhoog

;

zij

blijven zoo staan en hij

met een speld

analgesie

zonder

Nu

het te voelen.

En

kan

de

dat

bij

hij

zeg ik: »gij

man

het voorgaande

;

bewegen is

;

er bestaat

ongevoelig" voeg

en ik prik

hem flink

een gebaar maakt van pijn of van zijt

genoodzaakt op

te

staan en te

loopt zonder zich tegen mijn bevel te

verzetten. »Daar, hebt ge een appel!"

appel.

ze niet

Door de woorden: »uw lichaam

symptoom

loopen."

Ik breng de armen van het sujet

op het gevoel.

of

dus catalepsie. ik het

zeggen de suggestie beginnen met in te werken op

te

is

beweging

En

hij

kunnen

eet een denkbeeldigen

Alle die suggesties verwezenlijken zich dus, in volmaakt wa-

kenden toestand. De

man

heeft zijn volledig bewustzijn,

hij

schijnt,

;

71

volkomen wakker en onthoudt

hem

ik

toe:

koop

den

om

was

Nu

er gebeurt.

voeg

pas,

de oogen en slaapt nog op

nu

eener bepaalde suggestie, die echter niet noodig

de voorafgaande suggestieën te doen gelukken.

suggestieën

proefneming met dezen persoon, ving ik de reeks der

met

aan,

catalepsie,

laatste proef

beweging en van

Heb

van slaap waaraan ik opvolgend, die van

opende ik de reeks der suggestieën met die

vervolgde met die van analgesie, van automatische

catalepsie,

besloot.

die

en hallucinatie toevoegde.

analgesie,

de

Bij

wat

sluit hij

slaap of de schijn van slaap heeft er zich

als uiting

Bij de eerste

van

De

toe.

gevoegd

bij

alles

Daarop

Slaap."

»

ik

hallucinatie, terwijl ik

nu hiermede

of het denkbeeld van slaap

met de suggestie van slaap

niet het bewijs geleverd dat de slaap

slechts een verschijnsel

zelf,

notischen invloed verkregen, evenals zulks het geval catalepsie en

van hallucinatie

noch een mechanisme

kunnen zich

verschijnselen voortbrengt? Deze

van

den

door hyp-

en dat het verschijnsel slaap geens-

;

zins een noodzakelijk voorspel,

onafhankelijk

is

met dat van

is

onafhankelijk

slaap,

is

dat de andere

afzonderlijk voordoen,

van

elkander.

Er

is

Alle verschijnselen van de hypnose kunnen

hypnose, zonder slaap.

zich voordoen zonder slaap.

Wat

wezen van den slaap

Na

Wat

bovendien slaap?

is

niet, wij

is

zijn

den ganschen dag wakker geweest

moede naar lichaam en

geest.

om

onze gedachten

te

zijne schijnbare teekenen.

te zijn voelen wij ons

's

avonds

Onze gedachten verliezen aan scherpte,

aan duidelijkheid, ons intellectueel macht,

kenmerk? Wij kennen het

kennen slechts

initiatief

verzwakt wij verliezen de ;

ordenen en in zamenhang

te

brengen

een zekere vaagheid maakt zich van onze hersenen meester. Onderwijl zijn

te

onze oogleden zwaar geworden, beginnen ook de ledematen loom

worden

sluiten

;

de

ons af van

een behoefte tot slaap overmant ons. oogen, de

blijven

wereld,

komende indrukken organisme

;

wij

suggereert

denkbeeld slaap.

Nu

onbewegelijk,

van den

weten

wij,

slaap.

ontspannen ons, zonderen

sluiten ons sensorium voor alle

van buiten

suggereeren ons zelven of juister gezegd, ons

ons

door

eene

instinktmatige

behoefte,

het

keert zich onze verbeelding in zich zelve, wij

treden de wereld der droomen in beeld

Wij gaan liggen,

;

wij blijven roerloos. Zietdaar het

Als wij uit ons zelven wakker worden, dan

dat wij geslapen hebben, hetzij

omdat we ons de droomen

;

72 herinneren die wij gehad hebben, hetzij omdat wij opmerken dat er

een

zekere

verloopen

tijd

waarvan

is,

geen rekenschap

ons

wij

kunnen geven.

Om

dus den slaap te herkennen dienen ons als objectieve teekenen.

de onbewegelijkheid van het ligchaam, de ontspanning der ledematen,

oogleden

gesloten

de

van gedroomd zekeren

de subjectieve teekenen zijn

;

de herinnering

:

hebben, de schijnbare onbewustheid gedurende een

te

welke werd voorafgegaan door een bewust tijdperk van

tijd

Maar

slaperigheid.

kan men

teekenen

deze

voor den slaap aanmerken.

De

lijder

niet als kenschetsend

die door een beroerte getroffen

wordt, de patiënt met een aanval van vallende ziekte, kunnen eveneens roerloos,

zonder beweging daar neerliggen en toch

lijdelijk,

roerloos,

en

als

zonder beweging

zij

;

schijnen te slapen

hun normalen toestand teruggekeerd

in

zij

lijdelijk,

hebben

zich alles herinneren en

er

hun

Sommige gehypnotiseerden

toestand niet dien van eenvoudigen slaap. blijven

is

kunnen

zijn,

geen bewustheid van dat

zij

zij

ge-

Anderen daarentegen, en wel de beste somnambulen

slapen hebben.

verkeeren in dat geval, houden de oogen open, praten, komen, gaan,, gesticuleeren, verrichten arbeid, geven bewijs van een zeer levendigen

kortom

geest,

En

toch.

gelijken op niets minder, dan op iemand die slaapt.

als

Een

zij

is,

herinnert hij zich niets of

binnen brengen waarover

Men

dus

ziet

en

teekenen

die

er voorgevallen is

geijld heeft zijn

;

hij hij

hij

ijlt

van

het

zijn,

en

als

hij

te

heeft het gevoel van

geworden.

lichaam,

noch

onbeweeg-

:

de

subjectieve

de bewustheid van het sujet ons aangeven

onbewust

;

kan zich wellicht

noch de objectieve verschijnselen

dat

roerloosheid

of langdurig

heid

hij

langen slaap wakker te

lijkheid

wat

Is dat slaap?

met typheuse koorts droomt hardop,

patiënt

uit een

hun normalen toestand weder-

zich niets van al

geslapen te hebben.

zijn er zeker van,

herstellende

dien staat in

uit

zij

herinneren

keeren,

voldoende zijn

om

:

vergetel-

den slaap

te

kenteekenen.

Zoolang slaap

om

is

en

wij zijn

niet

met

juistheid

weten

wat

de

physiologische

wezen niet kennen, zoolang ontbreekt ons het recht

den schijnbaren slaap van den gehypnotiseerde

altijd

voor werke-

lijken slaap te houden.

Het

is

waarschijnlijk,

en ik geloof zeker dat het zoo

is,

dat er

73 de in hypnose verkeerenclen,

onder

verwezenlijken.

scheiden;

kalm

gaan

worden,

slaperig te zijn

wel

oogen

de ;

als

slapers te onder-

droomen,

uit zich zelf

ze aan hun lot overlaat;

men

zij

wakker en geven dan aan nog

wrijvende,

zich

zij

hunne droomen of

een gedeelte er van, vergeten. Zoowel

men door

als

anesthesie, bewegingen, illusiën, verschillende

catalepsie,

:

hebben

en ten slotte herinneren

alles of

zijn

van de gewone

roerloos, snorken,

met slapen door

zich

suggestie

in niets

zijn

Zij

zijn

zij

van slaap

die de suggestie

zijn,

organische handelingen,

kunnen opwekken zoo heeft men ook

heeft

de handeling van slaap in het leven kunnen roepen.

Andere gehypnotiseerden

realiseeren gemakkelijk

op

gevoel,

waar het

de

suggestie op slaap geldt;

niet begrijpen,

Nog

zij

zelfs

kunnen het

zij

suggesties op

cle

op hallucinatiën, maar

beweging,

zijn

weerbarstig

kunnen dat

verschijnsel

niet psychisch verwezenlijken.

anderen, door de suggestie van het spoor gebracht, schijnen

slechts de illusie van

slaap te ondervinden;

hebben; niets bewijst dat

meenen geslapen

zij

het werkelijk hebben gedaan. Daar

zij

eene dame aan wie ik slaap suggereer. Ik praat met haar

woordt

mij

volkomen van

terwijl

;

bewust, dat

initiatief

ik

met haar een geregeld gesprek goed haar verstand, geeft

gebruikt zich

mij thee te

bij

komen

om u

dan aan het kamermeisje

tot mij:

zij

»

op,

keert zich

mij

om

Terwijl

Nu

gij

om

zij

opent

Als

drinken.

gij

weggaat, verzoekt

voor te lichten." Tracht ik

en om, wijst mij aan waar

nog tegen mij de

ze ;

en

oogen; is

en

alles

zij

Zij

staat

pijn heeft, vraagt

illusie

gemagnetiseerd."

niet uit die

Zij

Nu

zijt

wakker."

herinnert zich

Was

dat slaap

?

van slaap was.

Zijn

tot

wien ik zeg :» Kijk mij aan,

oog teekent verbazing en

houding brengen.

er niets van.

voorbij.

is

overtuigd geslapen te hebben.

onbeweeglijk geworden. Ik breng ze

»

spreekt, zeg ik plotseling: » Gij

Ander voorbeeld. Ziethier een man

voelt

:

deze

bij

Doctor, spaart

weet dat heeft toch geen vat op mij."

Ik geloof, dat het de

zijt

zij

raad even als eene volkomen wakende persoon doen zoude.

absoluut niets

gij

voer, is

zelfs blijken

Vergeet niet aanstaanden

patiënte eene hallucinatie op te wekken, dan zegt ze

uwe moeite;

ant-

doet kennen door spontane en van oordeel

getuigende opmerkingen. Zoo zeide

Maandag

is b.v.

zij

;

te

hem

de armen

Ik prik

zeg ik hem:

»

is

omhoog en

hem met

Slaapt ge?"

starend,

kan

hij

een speld

;

hij

Hij antwoordt

;

74

»Neen."

Later

zich dit alles herinneren of ten minste kan

zal hij

hem integendeel » Ge slaapt, niet waar?" dan antwoordt hij » Ja." En later herinnert hij zich niets en gelooft geslapen te hebben. Ik heb hem de illusie van slapen Zeg

het zich herinneren.

hij

ik

:

:

maar geen enkel

gegeven;

teeken bewees de werkelijkheid

uiterlijk

van dien toestand.

Wat nog personen

sterker

kan aan zekere goed voor suggestie vatbare

ik

is,

terugwerkende

de

van slaap bezorgen, met andere

illusie

woorden de denkbeeldige herinnering aan een slaap kan hun doen gelooven dat

heeft; ik

geslapen hebben en

dan kan dat

zijn

zij

—

om hen

heen gebeurd

is,

volslagen bewijs van het

—

dat

Wanneer men

zij

hebben vergeten wat in en

alles

tijd.

Is dit niet

het meest

is

om

de werkelijkheid van het ver-

*?

met Braid en

dus,

zijne navolgers,

zou willen geven

als definitie

is

gevolg van hunne idee

dat het behouden bewustzijn van deu

persoon, geen afdoend criterium

hypnose,

als logisch

gedurende dien feit,

schijnsel slaap te bewijzen

die nooit bestaan

de laatste twee uren

v.

dan werkelijk overtuigd, dat het zoo

het zelfs gebeuren

geslapen hebben

zij

b.

zij

:

van het woord

kunstmatig opgewekte slaap,

dan beperkt men op een zonderlinge wijze dat begrip en miskent de

ware natuur van het

Dat de suggestie

in

verschijnsel.

wakenden toestand

illusieën, hallucinatieën,

bij

zekere personen, catalepsie,

kan opwekken, evengoed

als

in den toestand

van slaap, was ook door Braid waargenomen. Ook in Noord-Amerika

waren deze »vigilant phenomena" reeds bekend

naam van

»

Eleetro-biologü;."

mono-idéisme

toestand

geest staat onder

te

in 1848, onder den

Braid stelde voor, dezen eigenaardigen

noemen; namelijk een toestand waarin de

den invloed van één overheerschenden indruk; de

persoon, die in dien toestand verkeert, wil

hij

mono-idéist

noemen en

den naam van mono-idéo-dynamica geven aan de physische en psychische veranderingen die zich ontwikkelen onder den invloed van het monoidéisme.

Deze

wijze van zijn

kan zich dus

in

wakende toestand voordoen,

doch ontwikkelt zich vooral gedurende den ongewonen toestand,

die

door het hypnotiseeren wordt opgewekt.

Maar slaap

is

wij :

wij

hebben gezien, hebben

dat

die

ongewone toestand

niet altijd

gezien dat de slaap zelve een verschijnsel van

75 suggestie

zulks ook geldt voor catalepsie, anesthesie of

evenals

is,

Het

hallucinatieën.

woord hypno-

zou, dunkt mij, het best zijn, het

tisme geheel af te schaffen en daarvoor in de plaats te stellen toestand

van

De

suggestie.

komen daar op neer

dat

om hypnose

wijzen

verschillende

de verschillende vatbaarheid voor sug-

zij

Alle dynamische werk-

doen uitkomen of doen toenemen.

gestieën

zaamheid

van

het

lichaam kan aangezet, verhoogd, verminderd of

gewijzigd worden door de suggestie

zoo

;

de beweging, het gevoel,

:

Elke persoon bezit

de gewaarwordingen, de verbeelding, enz. bijzondere

suggestibiliteit

men kan

beweging doen

voor suggestie gesie etc.

;

in

en

een

doen

men

deze kan

doch

niet

herhaal

het,

suggestieën

die

ik

heeft,

baarheid

een ander zal vatbaar zijn

van

voor

Een

uitkomen.

zijne

men

zeker aantal

is

smaak of

hallucinatie van den

het

opwekken,

gezicht

ook voor gezichtshallucinatie suggestiebel

vierde

Elkeen

;

bovendien suggestiebel voor zekere sensorieele

is

bij

gehoor

het

haar catalepsie, verlamming,

bij

ontstaan

de gevoels-spheer en realiseert: anesthesie, anal-

een derde

voorstellingen

van

zijne

de een zal alleen vatbaar zijn voor sug-

:

gestie op de motiliteit en

automatische

op te wekken,

terwijl

blijkt te zijn.

verschillende wijzen van vatgelijktijdig of afzonderlijk

om

geschikt

kan

de suggestie van

slaap te verwezenlijken.

Wil men het woord hypnose

of hypnotische toestand behouden,

dan zouden wij het aldus omschrijven: eigenaardige psychische toestand opgewekt

die

kan

om

schiktheid

den

worden

en

invloed

aanvaard denkbeeld en

dit te .

te

—

de suggestibiliteit

dat

is

de voorbe-

van een door de hersenen

ondervinden

—

verwezenlijken

doet optreden of haar

verhoogt.

De

verschijnselen der hypnose zijn derhalve in werkelijkheid, ver-

van

schijnselen

De

slaap

suggestibiliteit.

moge

niet noodzakelijk zijn

om

wezenlijken, zeer zeker toch vergemakkelijkt

wel de natuurlijke lectueel

dadigheid

initiatief

zich

zij

die realisatie.

Zoo-

de kunstmatig opgewekte slaap zal het intel-

als

verzwakken

of opheffen,

zij

doet de hersenwerk-

concentreeren op de verschijnselen van automatisme

en laat de verbeelding invloed van de rede.

van

eene suggestie te ver-

den natuurlijken

vrij,

nu deze onttrokken

is

aan den remmenden

Droomen zijn hallucinatorische slaap. Men kan zich in dien

anto-suggesties slaap

met den

76 persoon,

zooals

•

zien

wij

zullen,

in verbinding stellen en

dan

alle

hypnotische verschijnselen opwekken.

De

wekt

slaap,

de

suggestibiliteit

of verhoogt haar.

op

Vele

personen worden pas voldoende suggestiebel, wanneer het ons gelukt is,

haar een schijnbaren slaap

ook in

't

Daarom

te bezorgen.

algemeen hypnose op

tracht

men dan

wekken of een zooveel mogelijk

te

op slaap gelijkenden toestand, opdat de suggestie zoo goed doenlijk zou

kunnen inwerken.

Maar men vergete

selen niet geheel correlatief zijn, en

gens Braid reeds gezegd heeft therapeutisch

op

afwachten,

om

Het woord dan

zoo

zou zich

— blootstellen men

aan een

steeds

—

tal

zooals overi-

van tegenslagen

diepen slaap wilde

de noodige suggestieën te geven.

dierlijk

magnetisme, moet in ruimeren zin worden opgevat

de benaming hypnotisme, met het oog op zijne historische be-

teekenis.

van

gebied,

men

niet dat beide verschijn-

Het omvat behalve het hypnotisme

fluidistischen

invloed

afhankelijke

—

alle

—

zoogenaamd

verschijnselen, zoowel in

de nabijheid of op afstand veroorzaakt, de helderziendheid, het over-

brengen van gedachten, het waarzeggen enz.

Het hypnotisme

alleen,

mag

tot

heden beschouwd worden

werkelijk wetenschappelijke tak van het oude magnetisme.

als

een

V IJ F D E LES. Verschillende

van

Teste,

—

ren.

De

Charles

door

verbale

—

De

de

in

Salpétrière

suggestie, volgens Liébeault.

wij het

Hoe

methodes

daartoe

dienstige

aan,

zij

verschillen

van

Mesmer

Liébeault toe.

en

—

De

methode.

suggestie

is

niagnetisee-

Methode

—

van

Hypnose,

de sleutel van

rijst

de vraag

:

hoe kan

men kunstmatig den psychischen voor suggestie grooter maakt ? De

stelt

bieden

eene

oneindige verscheidenheid

met eiken magnetiseur en met eiken hypnotiseur,

De methode is

af,

tot Faria, Braid en

volgt,

hangt nauw zamen

markies de Puijségur

den

nog beter gezegd van

gevolgde

—

wijze van

suggestie.

hypnotisme omschreven hebben,

toestand daar, die de vatbaarheid

en

Hindoesche

wekt hypnose op door

men hypnose opwekken ?

of

De

methodes.

alle die

Nu

—

Het procédé van Deleuze, van

hypnotiseeren.

Noizet.

Faria

abt

Richet.

van

wijzen

generaal

toch die

men

een uitvloeisel, van ieders individueele opvatting

het begrip dat

men

zich heeft gemaakt, omtrent den aard

van het verschijnsel.

Het

is

wel aardig

om

gestelde handelwijzen die

eens na te gaan hoe de vreemde en zamen-

men

vroeger noodzakelijk achtte

op te wekken, geleidelijk eenvoudiger geworden te

zijn,

om

om hypnose ten slotte op

gaan in de suggestieve methode van de Nancy'sche school.

De oude

magnetiseurs, onmiddelijke opvolgers van

de Puijségur, overtuigd als sloofden zich uit

zij

Mesmer en van

waren van het bestaan van een

fluide,

met het doen van zoogenaamd magnetische » passes"

:

78

welke naar

meenden dat

zij

hun gewenschte

in door

fluide,

richting',

door het lichaam van het sujet zoude geleiden.

Deleuze

1

een

),

meest

der

»

—

Neemt

terwijl

—

aandacht geheel en

van

uwe duimen komt

van

het

en

sujet,

tegen

liggen

te

b. v.

dan tevens

richt

minuten in

dient twee tot vijf

Daarna neemt wendende, gericht

flink

schouders glijdt

van

en

dalen

van die de zijne.

en

een

—

gaande

—

laat

minuut

eene

rusten, de

passé

de

langs

tot

de

het

langs

en

gij

achter

zijne

Deze passé

om

denkende

voert

de

ze

plaatst

zorg

gij

de

naar

van de borst

voorvlakte

terwijl

gij

vervolgens

draagt

het

dan tot op een a twee duimen afstands, de handen twee minuten op de maagkuil

valsche

lichaam

doen

kunt.

Nu

ribben.

en

de

aan de teenen toe;

inspanning

bewerking

de

op

rusten, vervolgens

Daarna

afhoudt.

hoofd,

maagkuil,

dichter

niet

het

dijen

als gij

Diezelfde

vervolgt tot

ook

langs

patiënt's

aan

gij

langzaam

de knieën, of

dat ten minste zonder te

passes

grootste gedeelte van de séance herhalen.

het

ze

gij

duimen naar de hartgroeve gericht en de overige vingers

uitgespreid

nog beter

aan

hierop laat

;

lichaam op

aangezicht

het

langs tot

nu

naderen

veel

zoowat

het

oogenblik

een

beneden

de

nu

aan de toppen van de vingers.

tot

van

weinig

lichaam,

naar links

het naar boven brengen de handpalm naar buiten keert

bij

handen

geworden.

zijn

keeren worden herhaald, er steeds

zes

tot

vijf gij

volharden totdat

ze naar rechts en

hoofd;

patiënts

daar

armen naar beneden

dat

te

warm

met de handen nauwelijks de deelen rakende, langs de

gij,

moet

buitenzijde

cle

en brengt ze aldus in bovenwaartsche richting tot on-

hoogte

de

de

zoo keert dat de handpalmen naar buiten

ze

gij

bij

uwe oogen op

houding

die

uwe handen weg,

gij

terwijl

zijn

geveer

bepaalt

patiënt tusschen

binnenzijde

de

ontwaart dat uwe en patiënts duimen even

gij

al

duimen van den

de

en duim van uwe handen en wel zoo dat

wijsvinger

Gij

uw

gij

bewerking

verrichten

te

te

ontwikkelde magnetiseurs, geeft

volgende voorschrift

het

rugzijde

moet

Nu

gij

gedurende

en dan moet ge

verrichten, de

handen

de schouders plaatsen en ze langzaam benedenwaarts voeren

langs den ruggegraat en van daar over de heupen en langs de dijen

x

)

Deleuze.

Instruction pratique

sur Ie magnetisme animal.

Paris 1825.

:

79

Na

tot de knieën of de voeten.

het

is

kunt

meer noodig de handen boven het hoofd

niet

beginnen

volgende

de

volstaan

gij

de eerste passes verricht te hebben

passes

te

te

brengen en

doen over de armen, te

de schouders, en over het lichaam, te beginnen

bij

bij

de

maagkuil." 1

Teste

)

heeft het procédé als volgt gewijzigd

persoon,

blijft

eenigen afstand voor den te magnetiseeren

op

zich

plaatst

Hij

eenige minuten in

stille

aandacht verzonken en brengt

dan zijne rechterhand ter hoogte van patiënt's voorhoofd, van daar naar beneden langs het aangezicht, de voorvlakte van de borst

uit,

en van den buik langzame passes makende. Telkens brengt, laat hij de vingers hangen,

omhoog het

gekeerd;

sujet

vlakte naar den patiënt gericht

Deze

zijn.

zegt de schrijver

manier,

de hand moet de palmair-

van

dalen

het

bij

de hand

als hij

met hare rugzijde naar

is

erg eenvoudig, misschien zelfs

ook raad ik aan, haar dan alleen

volgen

men

te

eenvoudig

te

doen heeft met reeds meermalen gemagnetiseerden, die gemakkelijk

;

Voor de

inslapen.

eerste

malen

mij aangegeven wijzigingen,

slapen

en

ook in

uitgespreid,

de

laat

hij

volgens

fluide

De

doet

eenige lange

hij

zijne

hij

handen

zachte

bewegingen

naar

rechts

en

makende

links ;

ten

Daarna maakt

is.

passes over dijen en knieën

hij

de daarvoor geijkte uitdrukking der magnetiseurs, het

naar beneden

lokken.

te

reeds »geschulte" somnambules, magnetiseert hij door den blik. hij

staren, terwijl hij

den patiënt Teste,

)

Eerst

handen boven het voorhoofd verwijlen, totdat

de

Daartoe noodigt

!

hoofd.

richting naar en tot het achterhoofd

patiënt ingeslapen

om,

verreweg te verkiezen.

het

minuten op enkele duimen afstands boven het voorhoofd en

de

slotte

Deleuze's methode, met de door

armen en van de lichaams-as, dan houdt

de

eenige

als

over het aangezicht, van boven naar beneden in de richting

passen

van

ook

magnetiseert

Hij

is

te

Teste.

het

sujet

uit

hem

zoo strak mogelijk aan te

wederkeerig onafgebroken zijne oogen op die van

richt.

had het

bij

het recht eind, toen

Le magnetisme animal appliqué

magnetisme animal. Paris. 1853.

etc.

hij

op deze beschrijving

Paris

1845,

en

Manuel du

80 volgen

liet

doordrongen weest

Orn kort

»

:

hen

procédés gelukken als

alle

De

ver-

zij

goed

als deze

volle waarheid zou het ge-

had »als het

gezegd

hij

aanwenden en

die ze

van hun macht."

zijn

zoo

zijn

te gaan,

aan

inboezemen

trouwen

sujet overtuigd

van de

is

macht van den hypnotiseur." Noizet

Generaal

duimen

zijn

maakte ook van passes gebruik.

1

)

met

contact

in

van

die

goed met elkander in gemeenschap

handen op de schouders van het

te

om

den zieke

Dan

brengen.

sujet,

Hij

legde

minuten

blijven en voerde ze vervolgens op korten afstand langs armen,

en

duimen

aan

tot

dijen

de

plaatste

romp

weer aan met de

hij

manoeuvre.

diezelfde

handen boven het hoofd van den

zijne

hij

ving

malen

verscheidene

herhaalde

en

Vervolgens

Daarna

knieën.

zijne

hij

ze daar eenige

liet

bracht

beider fluides

te

magnetiseeren persoon en bewoog ze langzaam benedenwaarts tot de

handen

de

hij

ook meermalen herhaald werd.

passé die

eene

knieën,

in

de

in dier voege dat zijne

zijden

elkaar in de maagkuil aanraakten

en

liet

tijd tot

ze zachtjes dalen

varieerde

tijd

hij

om

hij

;

maar deed

bij

den

op

»

Ik ben overtuigd

te slagen

en zich te ver-

men handelt met vasten wil en vertrouwen; men verricht doet weinig ter zake."

de aard der be-

het

contact

Dr. Esdaile te Calcutta volgens

»De

de Hindoes aldaar gebruikelijke methode:

patiënt ligt

rug in een duister vertrek; de magnetiseur staat aan diens en

buigt

zich

zoo

dicht

gezichten bijna elkander aanraken

en

ze steeds in de richting

die

hoofdeinde

holte

van-

fluides daarin

de

van

uitwerkingen

In het jaar 1846, magnetiseerde eene

om

;

der

van

wegingen

ook wel tegen de slapen

Schrijver voegt hierbij:

dat de eenig noodzakelijke voorwaarde

bestaat dat

bracht

beide duimen

weer op nieuw te beginnen enz.

die passes

van boven naar beneden.

zekeren

ze

lei

Nu

terwijl

vooral

hij

met

;

nu

over

den patiënt dat beider

legt hij eene

hand op de maag-

de andere passes maakt over het aangezicht

over de oogen.

Daarenboven blaast

hij

hem nu

en dan

zachtjes in den neus, tusschen de lippen en op de oogen."

In den tegenwoordigen lende

manipulaties

tijd

gebezigd

worden nog die

steecis passes

meer of minder eenvoudig

afwisselen met eiken operateur. Toch had reeds

l

)

Noizet.

Mémoire sur

Ie

en verschil-

somnambulisme.

zijn

en

in 1814, de abt Faria

Paris. 1854.

:

81 de ware sleutel van de hypnose gevonden.

van het sujet in deze

verbeelding

mede

niets

maken

te

alles

was overtuigd dat de

Hij

deed en dat een Huide hier

had. Hij leidde dan ook hypnose in, alleen door

suggestie: door eenvoudig bevel. Hij liet zijn sujet gemakkelijk zitten,

verzocht

dien

hij,

hem

met de

aan slaap te denken en naar

rugzij naar

hij

vervolgens

groote

zijne

eenige stappen

en

—

doch hoogst zelden

kwam

zijn

hand

omhoog hield

toegekeerd,

;

te kijken,

onderwijl

oogen van op een afstand, dan op eens

liet

met nadruk het bevel uitsprekende om

zakken,

—

met

patiënt

fixeerde

naderde

hem

zijne

te slapen.

hand

Somtijds

tot vlak voor patiënt en her-

hij

haalde, terwijl hij een vinger op diens voorhoofd hield, zijn bevel »

»Van

slaap!"

Noizet, slaap

»

te

Aan en de

de

vijf

keeren

gelukte het Faria,

om

zeker

drie

malen," zegt generaal

op die manier binnen eene minuut

verwekken."

Faria

komt buiten

de eer toe van het eerst het leerstuk

kijf

methode der hypnose door suggestie opgesteld en bevrijd

hebben van de onnoodige en overtollige praktijken gaven. Toch

om

haren weg alleen

men den Portugeeschen

banen. Niet zoo lang geleden heeft

te

abt nog

bedrieger gebrandmerkt. Hoort slechts het oordeel van Bourneville

als

»De

en Regnard 1 ):

naam

een

die

maken en te

bij

abt Faria stierf

man van

geen

verdiend heeft als te

te

kern om-

het Faria niet gelukt school te maken; de eenvoudige

is

waarheid was niet machtig genoeg

naakte

die haar

Om

hij.

dacht

zetten,

hij

vonden heeft en dan ook

Nu

is

proefnemingen nog wonderbaarlijker

meer

luister

aan zijne voorstellingen

eene methode uit die geen navolgers gevrij

wel alleen in zijne handen slaagde."

het opmerkelijke van de zaak dat juist die heeren Bourneville

Regnard,

en

zijne

gevolgelijk des te

met den naam van kwakzalver,

de wereld beter en zoo ruimschoots

navolgers

zijne

geweest

zijn

!

Zie hier procédés die

aanraden:

zij

»1°.

Terwijl

men,

tusschen duim en wijsvinger, de duimen van

den te hypnotiseeren persoon vasthoudt, moet staren;

rood

meestal

zien

worden

oogen en valt in

!

)

zal ;

men na twee deze

slaap.

Progrès médical. 1881,

beginnen

a te

drie

tranen,

men hem minuten

strak aan-

zijne

oogen

dikwijls sluit hij de

82 »

Mocht

hem met

laten,

los

het geval

niet

dit

zijn,

dan moet

men

patiënt's

handen

de duimen zacht op de gesloten oogen drukken

en de slaap zal oogenblikkelijk volgen. »2°.

Dikwijls

ook, zonder voorafgaand fixeeren, het eenvoudig

is

drukken van de oogbollen voldoende,

Men

»3°.

om

hypnose in

te leiden.

door patiënt te fixeeren en te gelijk de duimen

kan,

op de wenkbrauwen en de andere vingers op de slapen

doen rusten,

methoden combineeren."

beide

Men

»4°.

laat

den

een

patiënt

tusschen

dat

Is

nu

eigenlijk

Portugeeschen abt, bevel

met

alleen

de oogen

enz.) aanstaren."

procédé

hetzelfde

niet

boven

en

gehouden voorwerp (potlood, zilveren penhouder

als

van

dat

den

dat verschil dat Faria er tevens het

slaap!" aan toevoegde?

»

»Het

is

niet noodig," laten de heeren Bourneville en

nog op volgen, »dat men in slaap te brengen,

ook

men een patiënt men hem veel

Als

te

brengt

Het denkbeeld

zijne wilskracht

het

is

om

een persoon

passes geheel overbodig.

malen gehypnotiseerd heeft

herhaalde

reeds

inspanne

maken van

Regnard hier

sneller en gemakkelijker op

nieuw in

slaap.

alleen van in slaap gebracht te zullen worden, doet

zoo iemand dadelijk inslapen."

Maar

En

is

Die

is

dat nu iets anders als de leerstelling zelve van Faria!?

dit niet zijne

methode

!

?

methode nu kan men noemen: hypnotiseer en door eenvoudige

suggestie.

Het denkbeeld van suggestie

is

zeker door Faria beter begrepen

De methode van den Engelschen chirurg

geworden dan door Braid. laat zich aldus zamenvatten:

Neem

een of ander glinsterend voorwerp

(b. v.

een lancetkokertje)

tusschen duim en wijsvinger van de linkerhand en houd het op een afstand van 25 tot 45

centim. boven het voorhoofd en den neuswortel

zoodat het den patiënt een groote inspanning kost strak

aan

houdend kertje

en

te

de dat

staren.

oogen zijn

Nu moet

geest

dient

men hem

gevestigd zich

met

met het denken aan dat voorwerp. wat zamentrekken, sterk

toe

om

gaan

zij

houden

mag

Nadat

dilateeren;

achtereenvolgens

het voorwerp

beduiden dat

te

blijven niets

om

bezig

op

hij

aan-

het

ko-

houden

als

eerst de pupillen zich

dan neemt de verwijding

weer minder en dan weer meer

te

83 worden.

men mi

Als

beweegt,

toe

nablijvend

houdt

en

oogen

zijne

dan

gericht,

oogen

de

beweging

trillende

patiënt

voorwerp

voorwerp zachtjes naar den neuswortel

het

oogen onwillekeurig met een

sluiten zich dikwijls de

onbeweeglijk

op

vast

genoemd

men hem op nieuw te beginnen men weer met het voorwerp nadert,

verzoekt

sluiten

te

Geschiedt dit niet of

der oogleden. niet

als

maar vooral drukt men hem

nogmaals

op

het

hart

:

dat hij in

dezelfde richting moet blijven staren en alleen denken aan het voorwerp.

In

meeste

de

beweging

gevallen

oogen

de

zullen

houdt

Braid

rekening,

men

zooals

met twee factoren: het

ziet,

van het zintuiglijk oog op één punt, waardoor een physisch

staren

•

of physiologisch

verschijnsel

wordt opgewekt

van het bovenste ooglid

opligters

het

zieleoog,

van

de

:

»

de verlamming der

de verlamming der zenuwcentra

;

de oogen en van wat daartoe behoort";

in

met snelknippende

zich

sluiten.

en de concentratie van

Dit nu

op een voorwerp.

aandacht,

is

niet

het zuivere begrip van de suggestie, zooals Faria dat had uitgedrukt

én

Liébeault

zooals

van

wijze

van

op

slecht

namelijk

nog

wordt

passes

de

weer terug

dat

handelen,

hoogte

het

zon

laten

gevolgd

steeds

De

vinden.

en

fixeeren

empirische het

maken

door Braid's navolgers die

van de suggestieve leerstelling van het

zijn

hypnotisme. Charles Richet

1

beschrijft zijne

)

manier

om

slaap op te

wekken

als volgt:

»Ik neem gelijkmatig

in

elke

hand een duim van den patiënt en druk

gedurende

sterk

drie

tot

vier

die

minuten; zenuwachtige

personen beginnen dan reeds eene zekere zwaarte in de armen, in de ellebogen maar vooral in de polsen te voelen.

bewegingen

uniforme

van boven

boven het hoofd waar ik gens

laat

ik

oogleden

de

dacht

ik

zakelijk

J

)

dat

was,

L'homme

Dan ga

beneden,

ik passes te

Daarbij

sluiten.

het

doch

Toen

maken,

beginnen van

handen uitgespreid houd, vervol-

glijden over voorhoofd en schouders,

ze

ook over de oogleden. ik

eerst de

naar

maak ik

maar vooral

ik de schijnbeweging als wilde

pas

begon met hypnotiseeren,

fixeeren van eenig voorwerp door patiënt nood-

het

is

mij

et 1'intelligence. Paris,

gebleken dat, dat

1884.

vrij

wel een on-

84 omslag

noodige

Misschien

is.

eenigen invloed, maar het

In

de

Salpétrière

men

beschouwt

het

heeft

den

blik

in elk geval niet noodzakelijk."

is

wijzigt

het

zich

van hypnose.

begrip

men

dien toestand als eene neurose die

personen

kan

opwekken, eene neurose

afwisselende

vormen

kan

voordoen

nambulisme.

De

hysterische

van

fixeeren

slechts bij

die zich in drie

som-

catalepsie en

lethargie,

:

Hier

kan men onmiddelijk

drie verschillende toestanden

opwekken, de eene of de andere, naar gelang van de sujetten, door het

fixeeren

doen

met

overgaan

de

door

weer in lethargie oogen

van

het

sujet

somnambulisme

Wil

men

gie,

dan

In

het

den

men

als

toestanden brengt

even

door

men

toestand

van

slechts

lethargie

wrijven. lethar-

in

oogbollen te drukken.

de

de

is

in dien

te

gaan

doen

over

zachtjes

men

kruin

patiënts

somnambulisme weer

behoeft

openen; de catalepsie gaat

te

het vertrek donker maakt of de

Beide

sluit.

over

kan men in catalepsie

lethargie

oogen

patiënt's

over

van

De

oogen.

proefpersoon

sug-

niet

gestiebel.

Een

plotselinge

wacht

en

en krachtige sensoriëele indruk,

plotseling

schietkatoen

het onver-

b. v.

op een gong, het ontploffen van eenig

slaan

de electrische vonk, kan ook catalepsie te weeg

door

brengen.

De

hypnose

aanhoudende

kan nog verkregen worden door een zwakke maar

en

eenzelvige

tikken van een horologie

door

aanraken

het

van

zoo

indruk,

sensoriëele

als

b. v.

men hypnose opgewekt

zelfs heeft

:

het

alleen

zekere plaatsen van het lichaam, die

men

hypnogene plaatsen heeft genoemd.

Al

die zoo uiteenloopende en vreemdsoortige, eenvoudige of

gestelde

wijzen

van

handelen

sensoriëele prikkel iets

noch

hebben

met elkander gemeen.

als procédé,

zamen-

noch

als

Is het niet zonderling

!

?

Dezelfde plotselinge licht- of geluids-indruk, of dezelfde langzame

monotone indruk, het

minste

vatbare

effect

personen,

of

op

wel

dezelfde

»

onvoorbereide

terwijl

zij

pas

passes",

hadden dikwijls niet

doch overigens voor hypnose

slaap

teweeg

brachten,

als de

personen zich van hun doel bewust waren. Alles gelukt mits de patiënt er van onderricht

omdat in werkelijkheid, éénzelfde factor cédés de hoofdrol speelt, namelijk

:

bij

is.

Zou

dat niet zijn

al die verschillende pro-

de suggestie

!

?

Het

sujet slaapt in

;

:

85

komt

(of

hypnose)

in

gewaarwording

eene eigen

hem

geloof,

in

ondervindt psychische

zijne

Deze

slaap.

weet dat

als hij

slapen moet,

hij

hem

die

slapen

tot

of als hij

noopt.

Zijn

vatbaarheid voor indrukken, brengt

waarheid

helder uiteengezet door den abt

is

Faria en vooral door Dr. Liébeault. Liébeault, de Nancy'sche geneesheer, terugkomende tot de eenvou-

dige methode van Faria, leidt hypnose in door mondelinge suggestie. Hij beschrijft zijne

het

Terwijl

»

faciendi

aldus

)

'

onbeweeglijk

sujet

houdt,

gericht

modus

zijne zinnen

sluit hij

oogen

zijne

voorafgaan:

gaat

dat

staren,

wordt,

kleiner

dan

niet,

dan

men

de

minuut

terwijl

den volgenden dag."

Bespeurt

men

te

dat

die

men

telkens

de oogleden zich

men

tegen

hetzelfde,

de

laat

slapen hield op

de suggesties volhoudt.

men

stelt

en

Als

men

de zaak uit

Liébeault laat den patiënt vooraf andere patiënten zien

heer in

om

behoefte

Sluiten

en

geen invloed bespeurt dan

eene

tot

De

gemeenlijk aan den

dat het oog als verwonderd

slaap".

»

telkens

duimen

na

die hij

die

lichaam,

worden,

men

zegt

oogleden glijden,

de

het

zich verwijdt of dan grooter dan weer

pupil

de

herhaalt

zachtkens

daarna

zwaar

knippen,

oogleden

van

slapen en aan genezen;

in de oogleden, ongevoeligheid.

zwaarte

slapen,

de

verdooving

den operateur

voor uitwendige indrukken af;

men maant hem aan alleen te denken aan men somt hem de gewaarwordingen op slaap

op

hypnose brengt, en voegt dus den invloed van de neiging

tot nabootsen bij dien

van het gesproken woord.

Zoowel voor Liébeault in het brein ingevoerde

—

Braid heeft

als

voor Faria

is

de suggestie, dat

is

het

denkbeeld, de sleutel van de hypnose.

daar valt niet aan te twijfelen

—

zijne patiënten

slaap bezorgd door hen een schitterend voorwerp te laten aanstaren

en door hen

Maar

te voorspellen dat

vermoeienis

sensorium

het

Het

is

die

Enkelen fixeeren

l

)

of

bij

der

zouden inslapen.

zij

oogleden

is

eene gewaarwording die aan

zekere personen, het denkbeeld van slaap geeft.

gewaarwording welke de hypnose suggereert. die

bijzonder impressionabel zijn,

hunne oogen

Liébeault.

vallen

Le sommeil provoqué.

dicht;

bij

Paris, 1889.

kunnen geen voorwerp dezen

is

het voldoende

86 en ze eenige oogenblikken dicht te houden

de

oogleden

om

diepen slaap op te wekken.

sluiten

te

Het gesloten

zijn

der oogen, het ontbreken van gezichtsindrukken,

het duister, doen den geest zich inwendig concentreeren, voorkomen

naar

alle

afleiding

een

uitnoodiging

scheppen

en

buiten,

om

Het

slapen.

te

gewoonte of door reflexwerking

door

het beeld

:

slaap

;

het

gewaarwording

een

is

is

die

andere verschijnselen van

alle

slaap oproept.

Het meerendeel der personen tijd

echter kan een onbepaald langen

eenig glinsterend voorwerp aanstaren zonder in hypnose te ge-

raken.

Herhaaldelijk heb ik dit procédé

zonder

slaap

te

bij

zien intreden, zelfs niet

nieuwe patiënten beproefd

na 10 minuten of langer.

En

toch

een

meer of minder volledige hypnose door mondelinge suggestie

verkreeg

ik

dan

bij

diezelfde lieden in enkele seconden

woord

of door het uitspreken van het enkele

Passes, aanrakingen, sensorieele prikkels

—

Slaap!"

»

hebben geen invloed, ik her-

haal het, tenzij ze geassocieerd zijn aan het den patiënt gesuggereerde

hem geraden denkbeeld

of door

hypnogene punten bestaan matig daarstellen of ander

bij

punt van

niet,

elk aan hypnose zijn

lichaam

Men

kan ze kunst-

gewend persoon:

aan en

hij

ik raak een

slaapt of wel ik

bepaalde plaatsen scheppen wier aanraking alleen,

zekere

inslapen.

Ik herhaal nogmaals:

noch aanstaren,

passes,

hetzij

alles

hem

kan doet

hangt af van suggestie. Noch

van de oogen,

van een blinkend

hetzij

voorwerp, noch eenige aanraking zijn noodzakelijk is

De zoogenaamde

dat hij slapen moet.

buiten suggestie.

;

het woord alleen

voldoende.

Gebaren dienen alleen

om

aan de suggestie meer kracht

te geven,

door deze te verschuilen achter eene materieele handeling die geschikt is

om

de aandacht van het sujet bezig te houden.

Alle die procédés kan

men

dus in werkelijkheid terugbrengen tot

een enkel: de suggestie.

Het gansche vraagstuk komt hierop neer: indruk maken op den persoon

Nu maken,

om

leert

het

het denkbeeld van slaap te doen indringen in zijne hersenen. de

ondervinding

eenvoudigste

dat

van

alle

middelen

woord

nog het gesproken

personen en deze zijn niet zoo geheel zeldzaam,

zijn

voor dien indruk dat een enkel woord voldoende

om

is

om is.

indruk te

Sommige

zoo ontvankelijk elk der verschijn-

87 hypnose met of zonder slaap

der

selen

doen optreden.

te

ze in slaap te brengen, door eenvoudig toespreken

—

vroeger vermeld heb cinaties

zonder

Dat

weeg.

te

plaats

Bij het

Men

meerendeel

die vatbaarheid voor

verkrijgt dan de hypnose pas als

door

een

Het aanvaarden

over.

oogenblik

ondeelbaar

is

somnambulen

Bij deze gaat elk in de

dat

heeft tusschenbeide te treden

tijd

zooals ik reeds

catalepsie, analgesie, hallu-

handeling

in

Zonder

overgang in gevoel, beweging, beeld

zijn

zoo'n

in

hersenen geen

hen

zijn suggestiebele individuen,

denkbeeld

gebracht

van het denkbeeld en heeft

bij

kunstmatige voorbereiding.

eenige

hersenen

breng ik

—

het

om

enz.

initiatief der

het te beletten.

indrukken minder groot.

men den indruk weet te

versterken

of overredend woord of met behulp van een of

krachtig

ander middel dat den geest boeit.

Het

patiënten

dagen

een te hypnotiseeren persoon te voren andere

goed,

dat

heeft

zien

is

behandelen

het

;

is

ook goed, dat

omgeving vertoefd

in eene suggestieve

hij

heeft, dat hij

eenige

de ver-

schijnselen van catalepsie, analgesie, passieve gehoorzaamheid, vooral

ook

van

genezing

gezien

zoodat

heeft,

het denkbeeld dat iedereen suggestiebel

Men

wachtte

geven van

zich

er

hallucinatiën

hij

doordrongen raakt van

is.

voor aan vreesachtigen het schouwspel te of andere gemoedsbewegingen

opwekkende

men hen zelf aan de behandeling heeft onderworpen. In 't algemeen dient men alles te voorkomen wat hun vrees of angst of weerstand opwekken kan. Zij mogen niet dan de

tooneelen,

voor

en

aleer

weldadige gevolgen van het hypnotisme gezien hebben.

iemand

te

doen heb

die

angstig

hypnotisme, dan wacht ik mijn

is

tijd

of

Als ik met

vooringenomen tegen het

af en doe niets

met geweld; ik

hem dood eenvoudig dat in zijn geval hypnotisme nuttig kan zijn, en wijs hem op gelukkige genezingen en dan wacht ik totdat de patiënt zelf mij verzoekt om hem te behandelen. In het dagelijksch leven treft men vele personen aan die voor de gevaren van het hyp-

zeg

notisme bang gemaakt zijn

om

te oordeelen

wantrouwende

nemen Zoo

wil.

door geneesheeren die geheel onbevoegd

en niet zelden

patiënten aan, die

treft

men

is

moet een

in de hospitalen dikwijls

meenen dat men proeven op hen

Onder die omstandigheden ontmoet

het mogelijk

wenscht

zijn,

men

eenigen weerstand.

patiënt, die zich aan de behandeling

te onderwerpen, in eene omgeving wonen die den operateur

88

genegen

en

is

hem

en

voorbereid

In dat geval wordt het terrein goed

vertrouwt.

de

durft

lijder,

vrij

van nevengedachte, zich geheel

overgeven.

Over

hem

hem even

Nu

een oogenblik bedaard tot zich zelven komen, doch spreek toe en deel

intusschen

slaap zal

van hypnose gemakkelijk;

verkrijgen

het

is

op een rustbed of in een gemakkelijke stoel; ik

ligt of zit

patiënt laat

algemeen,

't

komen en wel

kalm

hem mede

aangenamen rustigen

in een zeer

en verkwikkend

dat hij zeer gemakkelijk in

is

nader ik zachtjes met mijne hand zijne oogen en zeg:

Sommigen

»

Slaap".

de oogen dadelijk dicht en verkeeren onder den

doen

oogen

invloed, anderen, voelen zich gevangen, zonder de zij

slaap, die

als de gewone slaap maar zijn kan.

te sluiten,

staren u aan en vertoonen de verschillende teekenen van de hypnose.

Weer anderen knippen Gaan

open.

en

dicht.

met de oogleden, hunne oogen laat ik ze niet lang

Gewoonlijk

ze niet uit zich zelven dicht

dan houd ik ze een

tijdje

bespeur ik eenigen weerstand dan voeg ik den patiënt

en

gesloten

herhaaldelijk

open

gaan afwisselend

toe: »laat je rustig gaan; voel de oogleden zwaar worden, voel die

loomheid in

je leden, daar

komt de

Slaap."

slaap.

men

Gemeenlijk na een of twee minuten bespeurt

Eenigen

begint.

worden open,

voelen

zich

onmiddelijk

roerloos

dat de hypnose

machteloos

en

anderen trachten zich te verzetten, doen telkens de oogen

;

worden

elk

oogenblik

wakker

bij

:

druk hen zacht de oogen dicht en zeg:

deze

blijf ik

aanhouden,

kalm doorslapen."

» blijf

In de hospitaal-praktijk, waar nabootsing zoo'n aanmerkelijke rol speelt,

waar het gezag van den geneesheer zooveel grooter

de patiënten volgzamer, minder loos

Minstens

vijfden

vier

van mijne patiënten kan

een diepen slaap brengen, waaruit

zij

waar

men gemakkelijker

en waar

hen maken kan, gaat het meest zooals ik u daar

op

indruk

zijn,

is,

ik

zeide.

op die manier in

ontwaken zonder zich

iets te

herinneren wat in dien toestand voorviel.

Andere patiënten

minder voorbereid

die

zijn

en minder volgzaam,

vooral die uit de stadspraktijk, geven niet zoo gemakkelijk spel.

Daar

bij

deze

de

hypnose

minder

diep

dat bewuste gevoel van onder den invloed te

De

operateur

houding

van

bespeurt

patiënt;

een

somtijds

meerdere zegt deze

of

is,

gewonnen

ontbreekt hun

zijn.

mindere

hem

dat

hij

onrust in de niet slaapt,

89 dat dat

ge

gij

mij

oogen

;

mij

hoort: volledige

door

geest

zijn

slaap

Op

redeneer

ik:

»ik

weet

hypnose

zijn

al

hoort

Praat

Houdt de

niet.

ik

tracht

wijze

deze

zijn

de

in

meent

sujet

minder

uitgedrukte

den

persoon.

Onderwijl voer ik

en gemeenlijk gelukt het mij,

hoogte

wanneer het

spreken; dit hangt geheel af van

te

van

individualiteit

sterk

in

onnoodig.

is

enz."

van gezag

toon

arm

kunt

overreding te vangen of wel ik bereik dat doel

zachte

psychische

de

zacht

geval

dat

gij

goed

Luister

een

op

door

maar

een

dicht.

In

kan.

slapen

niet

hij

onder den invloed te

niet

catalepsie

suggestieve

zijn,

zelfs

meer of

op te wekken, in

vele gevallen

ook automatische bewegingen en contracturen. Patiënt

kan

meer of minder

in

een

vergevorderd

van hypnose

stadium

komen, zonder eigenlijken slaap of ten minste zonder dat slaap

bewust

séance

bij

gevoelt.

malen

Enkele

wekken

niet hypnotisabel schenen te zijn

amnesie

bij

Anderen komen

De

;

bij

niet allen

eene eerste zitting niet verder als de aanvangs-

kunnen

komen zoo

in de volgende tot volledige

zijn,

kalm en vastberaden.

dan kan patiënt

hij

en

krijgt daardoor een contrasuggestie ve impressie

weifelt of schijnt te weifelen

wordt wakker.

hij

meer men zich dan inspant des

om hypnose

te

minder

aan

wie

eene

zich

hij

moeielijk in slaap te krijgen

wat de meeste kansen geeft

Personen

bespeuren slaapt niet

op te wekken dan kan is

;

hoe

zal hij invloed bespeuren.

Kalmte, vastberadenheid, eenvoud in de middelen die ziedaar

dit hij

:

Als de hypnotiseur zich uitslooft, als

erg veel moeite schijnt te geven

de patiënt gaan denken dat

hypnose

ver.

hypnotiseur moet zeker van zijn zaak

Als

in of

ook

die wijze

het mij gelukt op

het ontwaken te verkrijgen.

stadieën van slaap, en

komen

is

zich van

in dezelfde

die aanvankelijk

sommige personen

bij

;

hij

mij

gansche reeks van hypnotische

de

trapsgewijze

patiënt

verschijnselen op te

het

gelukt

men aanwendt,

tot slagen.

genoegzame ervaring

ontbreekt

in

de

kunst van hypnotiseeren, laten zich wel eens misleiden door. enkele

teekenen van bewustheid van de zijde van patiënt,

gebaren maken, de oogen openen, spreken. te Zij

meenen dat

hij

niet vatbaar

is,

omdat

hij

Zij

zijn

als b. v. lachen,

dan geneigd

om

lacht of beweging maakt.

vergeten dat de gehypnotiseerde een bewust wezen

is

dat hoort,

dat zich rekenschap geeft en de indrukken ontvangt van de omgeving.

90 Telkens

wijs

lachen

die

er zich iets voordoet dat lachen

als

men zweren zou

hypnotiseerden die

waarnemers

door

hun gehypnotiseerden

er de studenten op en toon

ik

van weinig

En

De meeste gehypnotiseerden

men

in

hypnose

ze

niet

uit

het ontwaken niet meer weten

bij

wat zoo pas met hen voorgevallen

als

als of ze

bewijs ik hen vaak dat diezelfde sujetten gevoelloos

toch

voor pijn en hallucinabel zijn en

liggen

er zijn ge-

;

gehouden worden voor

ondervinding

personen die uit meegaandheid zoo maar doen waren.

opwekt

dat hypnose voorwenden en die

is.

blijven echter rustig en onverschillig

hun verdooving wekt

hebben een

ze

;

ernstig uitzicht en vertoonen een karakteristieke plooi in het voorhoofd

maar onder Enkele

sujetten,

;

hun bewustzijn voort. de zaak met een lachertje willen opnemen of masker

bewegingloos

dit

die

leeft

weerstand bieden, spreek ik eenigzins kortaf toe en toon hun dat ik het ernstig opneem

ik treed

;

hunne neiging

wijkt

tot

ook mijn

dikwijls bereik ik dan

Er niets

zijn

weer anderen

die

doel.

met den besten wil

ik somtijds: »ik laat

slaap,"

Enkele

ga

en

ik bij

iets

daarna

Na

weg.

een

uw

lot

niet voldoet.

over, gij gaat

dicht, daar

komt de

na een kwartier

tijdje,

b. v.

» Slaap maar rustig door."

hen terug en voeg hen toe:

malen

zich overgevende,

wat hun

u aan

Houdt de oogen maar

u zelven inslapen.

kom

houdt hun weerstand op en

voelen als een soort van loomheid,

Aan dezulken zeg uit

dan op met gezag en onder dien indruk

malligheid,

gebeurt het dat ik daarna goed geaccentueerde ver-

soms

schijnselen van hypnose, flinke catalepsie

zelfs

Een eerstvolgende séance

ontwaken kan opwekken.

amnesie

het

bij

verkrijg ik dan

gewoonlijk eene diepe hypnose binnen weinige seconden. Zietdaar

in

grove trekken

onze

wijze

van

Elk

hypnotiseeren.

operateur leert door gewoonte zijne manier van hypnotiseeren te wijzigen en te schikken naar ieders psychische individualiteit.

één zal

men

slagen met zachte overreding,

meer bruusk optreden. de

oogbollen

wiegend aan,

of

beveelt

en

sussend

hen

Bij

spreekt

te

toe;

deze

sluit

men

bij

gene neemt

slapen alsof

men

als

men

warmte,

van

waardoor

iets

het ware

een toon van gezag

men geen tegenspraak

weer suggereert

men

de oogen, drukt zacht

hen aanhoudend, langdurig

anderen

verdooving,

den ander moet

bij

den

Bij

materieels b.

v.

duldt

;

bij

het gevoel van

de aandacht op eene gevoels-

91

gewaarwording bepaald en het sensorium gedwongen wordt zich met anders bezig te houden

niets

regels

vaste

van een en ander

niet doenlijk

is

komt

hypnotiseur

modus faciendi

toe zich zijne

het

;

Elk

geven.

te

er

door gewoonte

vormen.

zelf te

Te Nancy hebben de heeren Liébeault, Beaunis, Liégeois en onze eigen methode van suggereeren.

ieder al

Dit

is

ik,

ook geheel en

eene kwestie van persoonlijk inzicht en van psychische observatie.

Hypnotiseeren

men op den langen

leert

even

leiding,

zulks het geval

als

oogspiegelen

Men

enz.

met

is

nog geen hypnotiseur

is

drie

menschen

zelf

onder hypnotischen invloed komen.

om

gelukt,

acht

men

dient

negen

tot

brengen.

te

om

als

men twee

of

zoo te zeggen van

Men is het pas als het ons men gezag heeft over de

een ziekeninrichting waar

in

patiënten,

toestand

hypnose gebracht heeft die

in

onder eene goede

duur,

auscultatie, keelspiegelen,

van

de

tien

personen in hypnotischen

Zoolang men die vaardigheid nog niet

voorzichtig

in

zijn

bezit,

oordeel te zijn en te begrijpen dat

de practische kennis nog te wenschen overlaat.

Nu Ik

eens een woordje over het

doe

op de meest eenvoudige wijze langs suggestieven weg.

dat

Gemeenlijk zeg ik: »Het de

schijnen

Het

alsof

genoegzaam

klaar,

zij

het

initiatief

te

door

zeggen:

geraken.

bevel

om

wordt wakker!" en meestal wordt

Enkelen,

moeite

eenige

toestand te

is

daarop wakker.

patiënt

minste, is

wakker maken van de gehypnotiseerden.

niet uit

bij

hunne

eerste séances ten

om wakker te worden. Hun ontbreekt gehoord hebben. hebben

te

zich

zelven

uit

den

hypnotischen

In dat geval zet ik mijn woorden kracht

»Daar gaan uwe oogen open!

Gij zijt

om

de

omstanders richtende zeg

ik,

of wel ik voeg een tastbare handeling aan mijn spreken toe

suggestie terwijl

versterken en mij tot

een

ik

aanduid:

oogen

te

of andere plaats

cle

van het hoofd of van het lichaam

ik die plek daar aanraak

»als

open!"

en

ik

voeg

mist dit middel zijn doel.

oogen

om

kelijk

mogelijk als

de

daad

bij

het woord. Bijna

nimmer

Het wakker maken is zoo gemakmen maar genoeg doordrongen is van de waar-

patiënten te wekken.

Eens deelde

was

gaan onmiddelijk patiënt's

Ik doe nooit passes, blaas ook niet op de

heid dat alles in de suggestie opgesloten

helder

bij,

wakker!"

:

ligt.

Donato mij mede, dat hem het navolgende

Het kwam namelijk nog

al eens

feit

niet

voor dat andere per-

92

hem eenmaal

sonen, door

en

hun

bij

verschillende verschijnselen van hypnose opwekten,

de

maar daarna

maken. Blazen,

in

zoo'n -geval.

wekken.

het

te

den

magnetiseur

van

dit

op

het

Zou

dit

eigen

en

doet

blaast

De

zijn

hij

tracht

hij,

vroeg

Als

het

en

heeft gereedelijk mijne ver-

hij

onervaren

te

iemand

persoon

die

kan het gebeuren dat deze

wekken,

Wordt nu oogen

om

het mechanisme

de operateur zenuwachtig

angst, zijne ongerustheid blijken patiënt's

dan behoefde

bij,

sujet te blazen

heb Donato toen

een

wil

heeft

van

mij eene kracht zijn die alleen

hij

Ik

is?

wakker wordt.

dadelijk

niet

dan hem, Donato

er

aangezicht

verklaard

verschijnsel

gehypnotiseerd

hij

men

aangenomen.

klaring

wakker

besprenkelen met koud water, niets baatte

slaan,

Riep

zacht

slechts

in staat bleken te zijn diezelfde sujetten

niet

te

hij

gehypnotiseerde sujetten in slaap brachten

dan

:

wrijft hij,

openen en spant zich erg

in.

zwijgend getuige van die pogingen en van de ongerust-

slaper,

heid der omstanders, beeldt zich meer en meer in dat het werkelijk moeielijk

komt

om hem wakker

is

wien

in

heb

maken,

die,

zijnde door een doortrekkend magnetiseur, in

man

optreedt.

Nancy een persoon gezien

te

totdat eindelijk de

vertrouwen heeft, of die doodkalm en zeker van

met het noodige aplomb

zich zelven,

Ik

hij

te

gehypnotiseerd geweest

nu en dan

uit zich zelven

hypnotischen toestand verviel. Hij bleef zoo uren lang, zonder dat

men hem wekken

klinische assistenten,

ervaring patiënt:

heb

ik

raken."

Niet

heeft »

binnen

En

dat

bevel

nadruk

leg

eene

noodig

te

riep

die

men

goed op de hoogte

hypnotisme.

minuut

zult

u

op

hier

de hulp in van een mijner

Deze gij

zei

wakker

dit plekje

is

heel

van

en een ruime

gewoon tegen

worden,

uw

daartoe

hoofd aan te

onmiddelijk daarna opende patiënt de oogen.

werkelijk

het genoeg den patiënt eenvoudig het bevel te geven

altijd is

om wakker

iemand

zake

in

alleen

Eens

kon.

worden

geeft, die

op

dit

;

het

is

de wijze hoe en de toon waarop

men

den patiënt doen ontwaken. Zoo ik bijzondere punt,

dan

is

het

om

te

doen uitkomen dat

groot gelijk heb met te zeggen dat alles in de suggestie opgesloten

ik

ligt.

Kenteekenen volgens

van

—

slaap.

lende

—

den

toestand.

in

hypnotischen

Indeeling

den

volgens

graden van hypnose.

alle

—

Suggestie van beweging.

variëteiten

van gevoel.

LES.

—

Liébeault.

wustzijnstoestand

malen

ZESDE

van dien toestand.

—

—

Indeeling

—

schrijver.

—

graden

in

Over den be-

Vergelijking met den nor-

Over de

catalepsie.

Haar psychische

aard.

Spontane of gesuggereerde gevoelloosheid voor

— Verschil— Suggestie — Toe-

pijn.

passingen in de chirurgie.

De

hypnotische

drukken

mij liever

ik

wensch

uit

te

diepe hypnose bevindt zich het sujet onbeweeglijk in

volledige,

toestand

den

slaper.

van

opwekken hebben

van

sensoriëele

men kan

gezicht,

't

in

hij

die

bij

de

de kenmerken van

rust

verkeeren, zoolang

gehypnotiseerden suggesties dezulke die betrekking

1°.

catalepsie,

:

automatische

bewegingen,

handelingen die met beweging zamen-

op

die

gevoelloosheid,

illusiën

reuk,)

als

al

vertoont

Men kan

verschillende

2°. suggesties

eenvoudige

en

onderscheiden aard; zoo

beweging

verlammingen,

heid,

blijft

vrede laat.

van

op

hangen;

ontspanning

Gewoonlijk

men hem met

't

zooals

de toestand van vermeerderde suggestibiliteit, openbaart zich

;

een

van

of

de verschillende kenteekenen die wij reeds hebben bestudeerd.

door In

toestand

het gevoel betrekking hebben

gevoelloosheid

tastgewaarwording

gewaarwordingen sensoriëele

voor

(doofheid,

beelden

pijn,

(koude,

als:

overgevoelig-

warmte

enz.)

en

blindheid, verlies van

scheppen

(hallucinatiën

van

gehoor, reuk, smaak en gevoel) wijzigingen in de in-

wendige gewaarwordingen van hersenen en ingewanden (veranderingen der

persoonlijkheid,

walging

enz.)

;

3°.

suggesties

van

bepaalde

::

94 handelingen (passieve gehoorzaamheid, hypnotische

suggesties

:

men kan

suggereeren die korter of langer

diefstal,

illusies,

tijd

moord

enz.

4°. post-

;

hallucinaties, handelingen

na het ontwaken verwezenlijkt

worden.

Tot den gewonen toestand teruggebracht, heeft het

sujet de her-

innering verloren van alles wat er gedurende zijn slaap

noemen

wij

is

geschied

dat amnesie. Zietdaar in korte woorden de hoofdzakelijke

opgesomd welke men

verschijnselen

gehypnotiseerden kan teweeg

bij

brengen.

Maar

De

al

deze verschijnselen doen ontstaan.

suggestibiliteit doet zich op verschillende wijzen voor

schillende graden

verscheidenheid

en in ver-

beider verscheidenheid houdt gelijken tred

;

gehypnotiseerd

der

eene klasseverdeeling in graden noodig. Die classificatie

men elk sujet De gemaakte gevallen

;

systeem

zij

te

Liébeault

van

een

als

niet

is

evenwel

volgehouden worden daar

streng

eene suggestieve individualiteit moet beschouwen

indeelins;

is

kan

en

schematisch

slechts

met de

Voor een

wordende personen.

en een recht begrip der hypnotische toestanden

beschrijving

juiste is

kan men

niet bij allen

dwingen

kan

slechts dienen voor de meerderheid der

ontworpen

niet

om

de feiten in het keurslijf van een

anders zouden wij aan de waarheid tekort doen.

:

volgende indeeling aan en gaat daarbij uit

neemt de

dat zeer zelden ontbreekt in de passieve toe-

verschijnsel,

standen van hypnose, namelijk van de onmacht

om

eene inspanning

te doen.

Hij

twee slaap vormen

onderscheidt

den lichten slaap neemt

of somnambulisme. Bij 1°.

Slaperigheid:

de lichte en de diepe slaap

:

deze

hij vier

graden aan

kenmerkt zich door een gevoel van ver-

dooving, van onverschillig worden voor de buitenwereld, van zwaarte in

't

hoofd, van moeite

om

de oogleden te openen. 6.06

kwamen

behandelde personen in 1888 2°.

Lichte slaap

van catalepsie. veranderen

en

:

bij

het

zijn

ook

nog

in staat

dikwijls

aan hunne macht daartoe twijfelt: 17.48

kwamen 3°.

van de

de vorige kenteekenen voegt zich een begin

De slapenden doen

°/

in dezen toestand.

als °/

zij

om

van houding

bespeuren dat

te

men

van Liébeault's patiënten

in dezen toestand.

Iets diepere lichte slaap

matische bewegingen

;

:

gevoel van zwaarte, catalepsie, auto-

patiënt heeft niet

meer de wilskracht om de

:

95

kwamen 35.89

Nog

4°.

diepere

beweging,

heeft plaats gehad

7.22

:

voor

bestaat

er

amnesie en

In

2°.

kwamen

amnesie

sujet

na

het

in twee graden ingedeeld

zijn slaap

;

bij

is

de patiënt

het ontwaken

De

zijn alle .zinsbegoochelingen uitgewischt.

van den hypnotiseur onderworpen. 24.94

°/

in dezen toestand.

den zeer diepen slaap bestaat er

het ontwaken kunnen voortduren of wel optreden

geheel onderworpen aan den hypnotiseur.

is

bij

het ontwaken en zijn patiënten vatbaar voor hallucinatieën

bij

ook

die

en

hun

wat tusschen hen beiden

somnambulisme

licht

gedurende

somnambulisme,

volledig

kunnen richten

zij

bereikten dezen graad van slaap.

°/

hallucinatiën

slapers zijn aan den wil

der sujetten

eigenaardigheid aan, dat

onthouden

de gewone diepe slaap,

Bij

vatbaar

in dezen

behalve catalepsie en automatische

de

somnambulisme wordt

diepe slaap of

1°.

:

hypnotiseur

hebben

dat

alleen

slaap

slapers

den

op

alleen

ontwaken

de

ophouden:

doen

te

der slapers.

°/

lichte

bieden

aandacht

De

bewegingen

draaiende

gesuggereerde toestand

Slechts

het

;

4.66

°/

der patiënten bereikten dien graad van hypnose.

Wat en

aangaat,

mij

kunnen

heb niet zooals Dr. Liébeault het bestaan

gehypnotiseerde, zooals deze dat van af zijn 4 e graad van slaap

waargenomen.

heeft

makkelijk

in

mogen

hij

alleen het

hij

alles af

zij

alleen

zij

is,

in deze, sug-

van het africhten van het

sujet.

met ze spreekt,

zich zelven dat hij alleen den hypnotiseur ziet en

hij

de

behandeling alle

daarentegen

in

eene

omgeving,

aanwezigen in rapport staan, dan

zich zelven ook inprenten dat hij gedurende zijn slaap

ieder in verbinding

Wordt

hij

het

met den hypnotiseur

twijfel

zijne patiënten behandelt of

somnambulen met

waar de zal

hangt

woord voert en

Geschiedt

hoort.

hebben dat

tenzij

omgeving verkeert waar de operateur gewoonlijk

in een

dan suggereert

iedereen, geven antwoord aan wie tot

Zonder den minsten

zijn.

gestie in het spel en

Wanneer

tot

voor ieders suggestieën ontvankelijk,

zijn

denkbeeld

vooropgevatte rapport

Bijna alle mijne somnambules stellen zich ge-

betrekking

hen spreken en

in

ik

constateeren van dat uitsluitend rapport tusschen operateur

met

blijft.

geheel geïsoleerd in hypnose gebracht zoodat naboot-

sing

geen suggestieve rol vervullen kan, dan

lijke

opvatting

volgen

;

meestal

zal

zal hij zijne persoon-

het blijken dat

hij

in rapport

;

;

96

met hen voor wie

blijft

ontzag heeft en dan zal

hij

aandacht

zijn

dus niet uitsluitend beperkt zijn tot den hypnotiseur.

Ik heb le

de navolgende indeeling voorgesteld:

Klasse.

—

ontwaken

Bij het

de herinnering van al wat er

is

gedurende de hypnose met patiënt voorviel volledig bewaard gebleven. le

Verdooving, slaperig gevoel of onderscheidene gewaar-

graad.

wordingen

als

warmte,

:

door suggestie

stijfheid

2 e graad:

Onvermogen om spontaan de oogen

3 e graad:

Catalepsie door

suggestie

te

openen

;

met het vermogen om dien

toestand te verbreken;

4 e graad

Onweerstaanbare catalepsie met onmacht

:

om

dien toe-

stand zelf op te heffen;

Men kan

5 e graad:

wekken door suggestie

tegen

den wil van patiënt contractuur op-

gemeenlijk bestaat ook suggestieve gevoel-

;

loosheid voor pijn; 6 e graad

Automatische gehoorzaamheid

:

2e

Klasse.

—

7e

graad:

Bij het

Amnesie

:

het ontwaken.

bij

ontwaken weet patiënt zich

van wat gedurende den slaap voorviel

:

hij

niets te herinneren

niet voor hallucinatieën

is

vatbaar 8 e graad: 9e

graad:

Bij

ieder

Hypnotische en post-hypnotische hallucinabiliteit.

van deze vormen

de voorgaande klassen.

hypnose

Deze en

analgésie,

zou

makkelijk

oneindige

als

een

in

;

deze

cinabel

dezer

te is,

herinnert

worden.

er

suggestieën van

de

hulpmiddelen

men meende

klassen

en

zijn

de

beschrijving.

men

elk sujet ge-

bij

dat

kon rangschikken.

individueel

de

geheel kunstmatig

en

wisselt

verschijnselen

leenen

chemische

af

De

psychi-

tot

in

het

en brengt ze voort.

er zich niet toe

phenomena streng

om

even

gerang-

Zoo kan het best voorkomen dat iemand hallu-

maar toch wat

8 en en 9en graad van

ook

met nadruk,

verschijnselen

natuurkundige

de

gewoonlijk

als als

beheerscht

psychologische

schikt

dienen

geheel

is

de kenteekenen aan van

contracturen en automatische gehoorzaamheid.

vergissen

toestand

sche

De

slechts

zich

men ook

De personen welke den

ik herhaal het

graden,

moeten

Men

treft

realiseeren

bereiken,

catalepsie,

voor hallucinatieën gedurende den slaap.

Vatbaarheid

bij

met hem

het ontwaken uit de hypnose zich alles voorviel.

Daarentegen

kan weer een

:

97 vertoonen na den slaap maar niet vatbaar zijn voor

amnesie

ander

Sommige

hallucinaties.

doch

geen

realiseeren

Om

en vertoonen amnesie.

zijn hallucinabel

op

suggestie

catalepsie,

goed begrepen

worden, zeg ik nogmaals: er bestaat geen hypnotische toestand zoodanig

maar

;

er zijn verschillende toestanden

opwekken en wier bestaan

wij

die

scbakeeringen

verschillende

hebben op

meest

de

suggestibiliteit

kunnen

suggestibiliteit

in

Die

betrekking

van beweging,

functieën:

verschillende

van

aantoonen kunnen.

wij

te als

van

gevoel, van sensorieelen aard, van gedachtenvorming, op de uitingen

van hartstochten, op het verrichten van handelingen vertoont

;

ieder individu

hem

opzichte van elk dezer functieën eene

ten

eigen vat-

baarheid voor indrukken.

noemt, zooals wij gezien hebben, somnambulisme

Liébeault

Dr.

een slaap met amnesie

men

weet,

personen

doch

Meestal,

geven, herinneren

zij

eigenaardige

de

die slapende,

toestand

opstaan, loopen,

doen en levendige droomen hebben kun-

handelingen

verschillende

nen.

somnambulisme

van

slaapwandelaars,

van-

het ontwaken en hallucinabiliteit. Zooals

bij

gewoon

is

zooals

niet

altijd,

zich

van dat

alles

Lelut

reeds

niets als

zij

aange-

heeft

wakker worden.

Het eenige karakteristieke kenteeken van natuurlijk somnambulisme is

doen

het

van

handelingen

(actieve hallucinabiliteit)

bulisme

een

toestand

wij zullen

;

bij

den

invloed

van

droomen

dan ook het hypnotisch somnamopgewekte

kunstmatig

van

noemen met vatbaarheid voor aan amnesie

onder

suggestibiliteit

actieve hallucinatie, al of niet gepaard

het ontwaken.

Laat ons nu overgaan tot de studie van de verschillende wijzen waarop zich de hypnose voordoet en van de verschijnselen die haar kenmerken.

een persoon wien ik suggereer

hier

Ziet

komen

zijne

sluiten zich.

Als

voor.

oogbollen

ik

oogleden

nu

naar

veelal

behouden

strak

en

op

men

het

aanhoudend

een is

boven gedraaid; zij

tamelijk

ook

dit

hunnen normalen ernstig;

niet

bij

Dadelijk

beweging en

maar komt veelvuldig

open doe dan

ziet

ge de

doet zich niet altijd voor, stand.

zelden

tusschen de wenkbrauwen

algemeen

te slapen.

trillende

niet constant

die oogleden een weinig

voorhoofd

zelfs vrij

in

Dit verschijnsel

om

Het aangezicht

vormt zich ;

een

ziet

plooi

die uitdrukking treft

gehypnotiseerden aan. 7

98

Deze teekenen doen een geoefend hypnotiseur reeds begrijpen dat de persoon onder den invloed de

Mocht

normaal.

pols

De ademhaling

is.

gij

een

bij

regelmatig en kalm,

is

die voor de

persoon,

eerste

maal gehypnotiseerd wordt, een vermeerderde polsfrequentie en een hoogroode

kleur

schijnselen

van

en

hem maakt. Heeft men voor doen

hypnose

kalm

gerust

uwe

derde séance zult

men

willen toeschrijven

mede

Daar

dus

armen of

zijne

men

hij

zou in

een

man

voor

kalm

en roerloos, zeer rustig neer

gewoon

wat

er

;

slaapt;

nu

ik voer

laat ik ze los,

om hem

dat

hij

eiken indruk gesloten

snel

dan vallen ze

heen gebeurt,

ziet

zich van niets bewust

toestand

;

hij

wat

om hem

is

ik

heen

Vele waarnemers

zijn.

in dezen toestand, dien

van dwalingen.

zijn in

hypnose

zoo kalm, roerloos, zonder uitdrukking op het

men kunnen denken

meening dat

hoort

te vertoonen.

van beginnende

ze als teekenen

beenen omhoog

zijne

bewustzijn uitgedoofd tal

maar voortgaat

gij

van af de tweede of

liggen dat

is,

een op coma gelijkenden toestand verkeert, kortom dat zijne

zinnen

van

de

gij

er in werkelijkheid ten eenemale

zij

persoon

een

gelaat, onverschillig voor

dan

als

In niets gelijkt die toestand op lethargie.

slap neer.

Als

op,

dat dezelfde persoon in hypnose

men

terwijl

of ern-

zelfs lichte

van dien aard meer

doet u denken aan iemand die

en

op

maken hebben.

te

ligt

van angst

bewerking

de

die zenuwverschijnselen aan de

wilde

zelfs

;

gelden,

laten

als

doen;

te

zien,

verschijnsel

Zeer ten onrechte- heeft

niets

die

en

stellen

te

suggestiën

dan ook

gij

komt zonder eenig

hypnose

indruk

Een en ander houdt

toevallen.

bedaard

en

ander geen ver-

slechts de gevolgen

den

door

krampen, gevoel van benaauwdheid,

:

maar weet

patiënt

maar

zijn

zien beven en een

en

een

dat

dier gemoeds-affectie allerlei nerveuse verschijnselen

hysterische

stige

dan

doen met zenuwlijders, met hysterischen, dan kunnen

te

zich tengevolge

weet

krijgen,

veroorzaakt

agitatie

hem

ademhaling waarnemen,

hijgende

versnelde

Die meening nu

is.

De

gehypnotiseerde

is

zij

is

lethargie

de bron geworden voor

wel degelijk in bewusten

het in alle graden, in alle vormen van hypnose zeg,

zijn

aandacht kan geleid worden op

bestaat of voorvalt.

Een

nog

zijn

noemen, het

alles

hij

;

wat

toestand van niet bewust

hypnose, een hypnotisch coma komt niet voor. Patiënt

moge

bij

99 het

ontwaken zich

die

herinnering

wat

in

hem opgewekt kan worden,

bij

binnenste omging,

zijn

geschiedde,

toch zal ik u bewijzen dat

al niets herinneren,

terwijl

zoowel

als

de herinnering van

om hem heen

van wat

uitwendig voorkomen de werkzaamheid van

zijn

psyche niet verried.

zijn

Zeg ik hem

Let eens goed op dien quasi-bewusteloozen persoon. »geef mij

dan

hand!",

de

séance, roerloos

wegen, geef mij de hand

!"

Sommigen geven

spreken.

om

initiatief bezitten

beweging

te

aandacht

op

schijn

dan geeft

Kunnen

omdat hunne hersenen

niet

genoeg

de spieren, die tot het spreken noodig

zijn, in

niet

een

mij

zij

denkbeeld

persoonlijk

dit niet,

In

hooren.

niet

malen dezelfde vraag

zij

de eerste

uw arm bekan hem doen

ze ook. Ik

hij

bij

hij,

kunt

» gij

:

brengen. Enkelen letten niet op wat ik zeide, daar hun

alsof

herhaalde

ik er bij

dadelijk antwoord, ook bij een eerste séance

Anderen antwoorden

reeds.

mogelijk dat

het

is

Maar voeg

blijft.

te

gericht

het heeft den

is

het voldoende

geval

dat

doen

is:

om antwoord

te

bekomen.

dan versterk ik de suggestie door haar achter te verbergen.

Ik raak een of ander punt

van het hoofd of van het lichaam aan

(en daartoe is het volstrekt

een

noodig

niet

zeg:

»als

het juist

dat

ik

En

slaapt!"

bestaan

woord:

ja,

onmiddellijk

punt

dit

de derde linker frontaal-winding

aanraak,

dan kunt ge spreken

—

onmiddelijk antwoordt mij de persoon.

»Doet het

»Ja".

en

handeling

stoffelijke

je

slechts

goed? »Ja". Dikwijls uit

een

lettergreep,

Sommige

neen.

met

dezelfde

»

zij)

en

terwijl gij

Slaap je?"

antwoorden kort

zijn die

een snel uitgesproken

uit

gehypnotiseerden welbespraaktheid

daarentegen spreken die

in

zij

wakenden

toestand bezitten.

Men kan van

erlangen, te

dus

schijnbare

door

doen blijken.

het

mij

slaap

slechts

alle

gehypnotiseerden

machteloosheid,

woorden

en

zij

dan

ineens eerst

ophield

met mij

in

die ik in

rapport

te zijn.

zij

bedaard door-

of ik haar al schudde, het hielp mij niet en ik moest

kalm wachten

tot

het

is

wat hijgend en onregelmatig geworden en

toen ik daarna met haar trachtte te spreken, bleef ;

vermogen

hypnotisatiën die ik verricht heb,

éénmaal voorgekomen dat een persoon,

gemaakt had,

De ademhaling was slapen

hun toestand

het

van hun bewustzijnstoestand

gebaren

Op duizenden

bevrijden uit

waardoor

haar

schikken

zou

om wakker

te

maar

worden, 7*

100 hetgeen

was eene dame

leed:

de

bij

De persoon

ongeveer een half uur daarna geschiedde.

zoo

in kwestie

die

aan aanvallen van hysterischen slaap

gewone aanvallen

séances vertoonden zich die

eerste

slaap tengevolge van een soort van auto-suggestie door emotie

van

opgewekt

aandoening zoodat

gewone

het was geen

;

In de latere séances

bedwingen

te

was ook geen

hypnose., het

en

slaapaanv allen

die

voorkomen,

te

met mij

sedert dien tijd gedurende de hypnose

zij

hysterie.

het mij gelukt door suggestie de gemoeds-

is

in rapport

bleef.

men nu

Moet

den

rende

werkelijken-

beschouwen

spreekt

woordt

die

's

avonds 'thuis komt

Dikwijls ant-

van

Als het

Herhaalde malen heb

niets.

laatste

eigen

kon

geval

Soms werd

slapen.

te

zei

ik

verschijnselen

de

hem

wakker, maar andere malen

hij

en antwoordde mij met gesloten oogen

doorslapen

bleef hij

opwekken

;

in

't

aan hypnose

die

zijn.

Een mijner

deelde mij

patiënten

mede

dat hij

gewoon was met

broer in één bed te slapen en dat het niet zelden gebeurde dat

hem

woordde wel

na-

Noizet en van Dr. Liébeault, op iemand die

generaal

genomen. Ik naderde den persoon, sprak hem zacht toe en

kalm door

deze

latei-

ik, in

en nog nooit gehypnotiseerd was geweest de navolgende proef

sliep

zijn

praten.

haar kind slapende,

kind en het drinkt met de oogen dicht!

het

wakker wordt weet het van volging

b. v. vindt

vraagt: »wil je drinken?"

en

tegen,

er

bekomen en met hem

antwoord

persoon

die

Eene moeder zij

van gehypnotiseerden,

slaper op zich te vestigen zonder dat deze ontwaakt,

kan

dan

en

schijnslaap

Het gelukt iemand somtijds om de aandacht van

niet.

gewonen

den

of

een kenteeken den hypnotischen slaap eigen?

als

Zeer zeker een

toestand van voortlevend bewustzijn, gedu-

dien

in hij

;

eens

zijn

ondervroeg,

slaap

welke vragen

hij

dan beant-

verzekerde mij dat zijn broer van die eigenaardigheid

partij

wakend

niet zou

innerde

hij

trok,

om hem geheimen

hebben verklapt;

wat

zich nooit iets

hij

te

ontlokken die

het ontwaken

in

den slaap had gezegd.

's

hij

hem

morgens her-

bij

Dikwijls doe ik de navolgende proef, in het bijzijn van menschen die

in

aan een dat

den

gewonen in

slaap

hypnose

vorigen

dag

verkeeren.

verkeerend

op

Met

luide

persoon een

stem

verhaal

ik

denkbeeldig voorval

de ziekenzaal zou gebeurd zijn: een be-

:

;

101

schonken patiënt heeft twist gehad met een ziekenoppasser, die zoo

hoog

handgemeen

liep dat ze

geworden

zijn

Na

enz.

is

;

dit is

wat

Als ik nu de

later zal beschrijven als retro-actieve hallucinatie.

ik

ontwaken

zijn

gelooft de gehypnotiseerde dat het werkelijk gebeurd

gewone

slapers

wek en hun vraag wat

dan

zijn er

onder hen die mij de beschreven scène met kleuren

is,

en geuren vertellen; ook gehad.

hebben

Zij

van

geweest

het

in

dag geschied

gelooven dat het werkelijk heeft plaats

zij

mijn verhaal gehoord zonder dat en

zijn

er den vorigen

zonder

hun sensorium ingevoerd denkbeeld

er

zij

den schijn van gehad

er

te

bewust

hebben

tot eene denkbeel-

is

dige sensoriëele herinnering geworden.

Hack-Tuke maakt melding van het volgende Kennedy, »

die er een rol in speelde,

Eens ging

om

met den laatsten

ik

feit,

hem

door Dr.

medegedeeld trein

van Dublin naar Kingstown

een ernstige zieke te bezoeken en moest terugkeeren staande op

een

Het was

dienst-locomotief.

Een

onweerde.

oorzaakte mij zoo'n

naar

delijk

een

stormachtige

dat

last,

te

ik,

schudde,

hem

vond

Ik

drong.

en

het

Dublin aankomende, mij onmid-

onzen besten oogarts Sir

W.

Wilde begaf.

doch ik had zoo'n pijn dat ik tot in

te bed,

nacht

stukje brandende kool stoof mij in het oog en ver-

het hielp mij

diepen

iu

slaap

en

ik

sliep vast door.

niet, hij

slaapkamer door-

zijn

of

Hij lag al

hem

al riep

of

Ik was wanhopig

om heen te gaan, toen ik het idee kreeg eene poging te wagen om hem in zijne kwetsbare zijde aan te tasten. Ik wou probeeren hem wakker te krijgen door zijn eenige en hem geheel en op het punt

overheerschende te

brengen.

hem

toe:

»

Ik

hartstocht,

Wilde,

ment en haal het blikkelijk

er mij

beiden

hij

het

mond

ik

heb een

er uit,

want

effect.

Hij

instrument

dicht aan zijn oor en fluisterde

stofje in

ik

mijn oog: neem je instru-

heb zoo'n pijn!"

sprong op, dat

ik

hem

nam

mij

aanbood,

Dit had oogende kaars uit de liet

mij zitten,

toen de oogleden uiteen, ontdekte het stukje kool en verloste

deed

tisch

gunstig

greep

hand,

namelijk de oogheelkunde, in beweging

bracht mijn

van tot mijn onuitsprekelijk genoegen. Wij verlieten elkander zeer

tevreden.

Het

kwam

gehandeld had, alhoewel

sliep onmiddelijk

Deze

voorbeelden

hij

mij voor dat hij geheel automa-

op dat oogenblik wakker scheen;

weer diep in na het incident." leveren

het bewijs, dat de gewone zoowel als

102 de

hypnose verkeerende

in

van bewustzijn geven kan

slaper, teeken

en onder den invloed van suggestie uit

van verdooving

zijn toestand

kan ontwaken. Niet

alle

bij

gehypnotiseerden kan

van slaap waarnemen,

wakker worden. Ik beb

zij

den invloed verkeeren,

komen de

oogen

de

zij

zich bij het

men zou kunnen men maar steeds

als

te

praten,

maken

gebaren,

voelen,

nemen

deel

terwijl

zijn,

bleef

zij

daar

taan, zonder dat

verhoogd,

Vele,

zij

niet

dikwijls

aan

men hen

bij

het

tot ze uit

geven

hun zelven

den indruk van klaar

met gesloten oogen liggen

;

zij

zich als ze ergens jeuk

gesprek, lachen en gelijken op niets ;

en

zij

doen dat

alles geheel

Misschien slapen

tot iets aanzet.

zijn vatbaar

genoegzaam hypnose

in

reeds

spon-

zij

niet,

zien

voor catalepsie, voor hallucinaties en

in deze materie ervaren geneesheeren zien

verkeerende

dien toestand zijn.

in

feitelijk

personen zonder

verschijnselen

Zij

van de

te begrijpen dat

wachten op de zoo-

hypnose:

op

de

ont-

de onbeweeglijkheid, de kalmte van een volledigen slaap.

spanning,

de hypnose voorbij, omdat het minste teeken van bewust-

heid

of van

doet

denken

degelijk

wachten

het ontwaken.

genaamd somatische

Zij

niets herinneren.

verkeeren toch in hypnotischen toestand, hun suggestibiliteit

zij

voor amnesie

deze

ontwaken

krabben

hoesten,

minder dan op iemand die slaapt

is

onder

zij

denken, dat ze onvatbaar voor hypnose

Andere patiënten

sloten.

wakker

maar

strakke, verwonderde,

patiënten er niet toe, uit zich zelven de oogen

en

te sluiten

met

dient wel te weten dat

om niet de kans te loopen van hun hypnotiscben Men kan ze cataleptisch maken en hallu-

waarvan

cinatieën geven,

waren

men

;

miskennen.

te

Somtijds

de uiterlijke kenteekenen

er gezien die mij

open oogen bleven aanstaren

toestand

men

diegene die amnesie vertoonen als

zelfs niet bij

initiatief,

dat

bestaat.

er Zij

dat patiënt geeft, hen in de

nog geen invloed planten

terwijl deze reeds

is,

onwillekeurig

hun

meening, dat de persoon nog niet geïnfluenceerd

Daar nu de operateur hem

niet langer

war maakt, hen

is,

twijfel

of

wel

hun

op dezen over.

suggereert, houdt ook de

gaan met het denkbeeld dat

hypnose komt

patiënt op,

mede

of reeds

Hierdoor verklaart het zich dat ik uitstekende slapers en

is.

te

goede somnambules heb gevonden onder andere

hypnotiseurs

als

tal

hij in

van personen, die door

voor niet hypnotisabel werden beschouwd.

103

Men

wel

geeft

nagenoeg

eens zieken,

alle

kunnen brengen

te

is

kennen

te

het zoo

als ik

beweer

liggen, in hypnose

afdeeling

mijne

op

die

en toch

:

werkelijk, de uitzonderingen

;

leerlingen en de talrijke geneesheeren, die mij

Mijne

weinige.

zijn

verwondering

zijne

de eer aandoen mijne kliniek te bezoeken, weten dat het best.

Zoo

nu mijn patiënt

dan

is

oogenschijnlijken

aanschouwelijk

op

de

vallen.

den arm

ik

in

lid

anderen

Bij

hierbij blijven,

om

toestand

van

minder

Na

omverwerpen.

opwekken

stijfheid

en

weer

die

Houd het

blijft

het noodig

is

in de onderste lede-

De duur van

men kan

Ik kan

te realiseeren.

catalepsie

korter of langer

vermoeidheid

ontstaat

heeft

order te geven dat het lid staan

de

constant.

niet onbepaald,

is

hij

sommigen

Bij

stijf staan.

verschijnsel

toestand

doch

maten,

het

welke

die

het gemakkelijkst te

de arm dadelijk zoo staan.

blijft

mondeling

tevens

dienzelfden

zijn

zij

dezen persoon enkele seconden zoo vast, dan

bij

zal

verschillende suggestiën

beginnen met

zullen

hebben,

betrekking

aangegeven houding

om

hem

heb patiënt's arm opgelicht maar

realiseeren. Ik

laten

Wij

voorstellen.

motiliteit

hypnose gebracht met of zonder

in

Ik zal nu op

slaap.

dien cataleptischen

de natuurwetten zoo maar niet

gemiddeld na 15 a 20 minuten,

tijd,

langzaam

geleidelijk of in eens valt

en

het opgeheven lidmaat neer, het been eerder dan de arm.

Niet

alle

bij

kan men met hetzelfde gemak catalepsie

personen

opwekken. Hier heb ik bijvoorbeeld iemand gevoelt;

arm dien

de

of de patiënt vergeet

Zeg

nu

ik

» Gij

hem te laten vallen. hem niet laten zakken,

kunt

hem wel

gelukt het

degelijk.

wakker geschud.

initiatief

zijn

:

initiatief

prikkelen

te

die

maar weinig invloed

ik ophef blijft tijdelijk zoo staan; het

probeer het maar

Mijne uitdaging heeft

is

als

!"

dan

zijn persoonlijk

Herhaal ik echter diezelfde proef zonder

dan

blijft

de cataleptiforme stand weer

voortduren.

Hier ik zijn

ziet

gij

best

gelukt

toe

hem

catalepsie

volstrekt

die beter onder

te veranderen.

hij

die

den invloed

Ik verzoek

Hij probeert het,

te doen.

niet.

maar nu kan de

iemand

om van houding

maar

hem

Dezen

is.

tart

dringend er

zooals

gij

ziet,

al

het

Deze andere patiënt verplaatst de hand een weinig niet verder en

een

patiënt

onveranderbare,

houdt er weer mede op.

Tusschen

eigendunkelijk kan verbreken en de

bestaan

een

tal

van

overgangen

en de

104

kwam

graad van catalepsie die een patiënt vertoont,

goede

maatstaf te

zijn

om

de diepte te bepalen van den sugges-

om

tieven invloed dien hij onderging,

Er

wat

alleen

anderen

maar ook wat hoedanigheid aangaat. Geef ik een

aan de wetten van de zwaartekracht en valt neer.

wat meer

maar

Bij lid

nemen de

gecontractureerd,

is

om

aanwenden

geeft even toe aan het ontvangen

even, hij daalt een weinig

weer anderen gaat de

hij

Bij

daar bestaat de zoogenaamde

rigiditeit,

De arm

catalepsie.

maar ook

zoo staan, de vingers

Het

geworden.

is

het eene zachte, weeke catalepsie.

is

bestaat

wasachtige

die.

beoordeelen

te

tegen den horizontaal uitgestrekten arm, dan gehoorzaamt

onmiddellijk

tikje

gaan en

te

catalepsie aangaat, een belangrijk verschil, niet

intensiteit

sommigen

Bij tikje

wat

bestaat,

na

verlamd of onmachtig

tot hoever de wil

mij voor eene

maar

verder

blijft

zonderlingste standen aan en behouden tetanische stijfheid over.

rigiditeit in

ik

moet een zekere som van kracht

den arm te verplaatsen en nauwelijks laat ik

hem los

of hij veert als het ware in zijn vorigen stand terug. Bij deze laatste

personen nu, kan

men

opwekken en hen

in

een werkelijke opisthotonos of pleurosthotonos

hun kunstmatigen toestand van

stijf

kramp eene

horizontale houding doen aannemen, zonder ander steunpunt als het

achterhoofd en de hielen. Catalepsie

een verschijnsel van psychischen aard, dat

is

dankt aan een

tijdelijk

Dr.

even

als hij

verschijnsel.

stil

bij

de ontvangen indrukken.

Wellicht neemt

ook

een

voortbrengen van het phenomeen. Als

meent hij

van

deze

gehypnotiseerd

een

dat

hij

het

actief

men

Het

is

een passief

element deel in het

toch eenige oogenblikken

persoon

opgeheven houdt, dan

lidmaat opgeheven moet blijven houden;

verwezenlijkt derhalve eene suggestie door gebaar, langs den

van het tastgevoel en de meerdere of mindere stijfheid die het

in

catalepsie

initiatief

van

verkeerend

lid geeft,

is

neiging

handeling te volbrengen. tot

spiertonus,

spierzamentrekking

hij

weg aan

een bewijs van psychisch

door suggestie, van de inspanning die

suggereerde die

sujet,

men zijn lichaam geeft men hem suggereert." De

het denkbeeld vasthoudt dat

hersenen staan

arm

»Het

ontbreken van hersen-initiatief.

Liébeault, behoudt den stand dien

zegt

den

zijn ontstaan

hij

doet

om

de ge-

Men kan ook aannemen voortspruit

uit

eene

dat

toename

geboren door opheffing der remmende werking van

;

105 Gelijk

in verdooving verkeerende psyche.

de

nemen

spinaal-reflexen

hersenen gescheiden verschijnsel

in intensiteit toe, als het

is

zoo kan

;

de automatische

;

ruggemerg van de

derhalve de spiertonus, die een reflex

de medulla, misschien toegenomen zijn en zich

van

is

ruggeraerg

van het

reflex -prikkelbaarheid

rische

weet, oefenen de

eene remmende werking uit op de excito-moto-

inderdaad

hersenen

men

uiten als contractuur.

Het

m

wil,

men

dat

feit

opwekken kan,

catalepsie spontaan

als

men

dat

gevallen van stupor cerebri en zonder behulp van hypnose,

voer ik als bewijs aan voor mijne theorie van dat phenomeen.

malen

Herhaalde

typheuse koorts

;

heb

ik

dat

waargenomen

van

gevallen

in

een patiënt die bewegingloos met starend oog en een

gezicht zonder uitdrukking neerligt, behoudt de verschillende standen

men aan

die

arm

zijn

geeft

;

soms wordt de arm

men

zelfs stijf als

het lid uitstrekt en tracht te buigen. Somtijds ook, doch zeldzamer

wel

is

waar, heb ik in dergelijk geval, ook zonder mondelinge sug-

armen

gestie, de

in draaiend automatische

de werkelooze hersenen vervolgen

beweging

lijdelijk

beweging kunnen brengen de ingestelde automatische

het kan zelfs voorkomen dat uit deze gesuggereerde cata-

;

lepsie spontaan slaap

om

gelukt

is

matig

catalepsie

bij

wordt geboren. Het

is

bekend dat het aan Lasègue

kalme, in somnolentie verkeerende hystericae, kunst-

op

wekken door haar de oogen

te

te sluiten

spiermassa's bieden dan een bijzonderen weerstand aan

men

Als

dan wordt

een

lid

dit half-stijf

drukking. te buigen,

te geven,

had Lasègue

manier den hypnotischen toestand doen ontstaan en zoo

op

die

er

zich

bewust van had kunnen

hallucinaties

zijn,

zou

hij

bij

hij

diezelfde personen

hebben kunnen opwekken. Diezelfde cataleptiforme ver-

schijnselen heeft hij bovendien ook

stomp

de

en behoudt strak en onbeweeglijk de aange-

geven houding. Zonder er zich rekenschap van

wier

bij

neemt en het in het gewricht tracht

;

uiterlijk,

en

spiertraagheid

kunnen doen optreden

bij

zieken

wier afgetrokken en onverschillig gelaat, wier tastgevoel-percepties,

trage

beginnende dementia

verrieden. Bij

een

gewrichten

hunner,

—

als

was

men

de

een

stijfheid

volkomen

lid trachte te

buigen

en

hadden

al de

— het karakteristieke

aanvoelen van een, door warmte zacht geworden pijp lak. Bij

zoete,

volgzame kinderen of

bij

dezulke die weinig psychisch

106 bezitten,

initiatief

dikwijls onmiddelijk, zonder vooraf-

ik

realiseer

gaande suggestie of hypnose, diezelfde cataleptiforme toestand. kinderen

gemak-

in dat geval, zeer vatbaar voor suggestie en

zijn,

Die

kelijk te hypnotiseeren.

Tot steun van wat ik hierboven aanvoerde

nu het

laat ik

ziekte-

verslag volgen van een patiënt die ik op mijne afdeeling heb behandeld.

Den 18 Februari 1890, werd onder behandeling genomen van 68 jaren,

van bewustzijn; maar met een zekeren graad

(rechts) zonder verlies

van

aphasie.

zich

de

Toen

hij

gebruiken

er

;

opgenomen werd

men hem

wat

op

bestond

geen

arm en been

zal

vroeg

maar sprak weinig noch

van

urine

uit zich zei ven

noch van

zonder

zeggen,

te

den

lijder

aan te

zelfs

zien,

er Bij

Den 20 en

het volgende kunnen waarnemen:

gij

;

faeces.

de ochtendvisite, terwijl ik patiënt onderzocht, bracht

iets

Het

ingaan.

onaangetast; patiënt gaf behoorlijk antwoord

incontinentie

dezen persoon hebt bij

had

ziekenhuis

was ook nog een zekere moeielijkheid

waarop ik niet nader

te articuleeren,

was helder,

verstand

het

in

zijn rechter

bestond nog een ligt optrekken van het gelaat naar

links als patiënt lachte en er

om woorden

kon

patiënt

hersteld;

motiliteit

man

een

dagen leed aan halfzijdige verlamming

die sedert zes

ik,

zonder

arm

diens

in

De arm bleef in die houding stijf staan. Nu voerde ik andere omhoog en ziet, ook deze bleef staan. Ik boog nu

de hoogte.

ook

de

voorarm

den zich

het

;

bleef,

op

den

kwam

merkte ik

gelijktijdig

drukking aannam ligt trillende

Nu en hij is

bracht

er

lam

niet !"

dat ik

hem wat

de

;

armen

de

op dat

zijn gelaat

in

—

om

een wezenlooze uit-

elkaar draaiende

doordraaien nadat ik den

beweerde

man

Daarop wekte

geslapen

gezegd, dat

te

ik

hebben,

ik hij

—

beweging

had toegevoegd dat

»Uw

hem

;

hij

arm

linker

opende de

herinnerde zich niet

wat met hem gedaan had.

—

Toen

experiment de volgende dagen herhaalde werd het met

gevolg bekroond.

eerste

contractureerde

lid

de oogen waren half gesloten en de oogleden in

viel deze slap neer.

en

gelijk

gansche

mede ophouden kon. Op mijn bevel:

oogen

ik hetzelfde

het

beweging. Patiënt deed denken aan een gehypnotiseerde. ik

bleven

deze

bovenarm;

in stijf cataleptischen toestand. Terwijl patiënt zoo

maal

Ik moet hier bijvoegen dat vóór ik patiënt

cataleptiseerde, hij

seeren op de zaal;

hij

nooit iemand had zien hypnoti-

wist niet wat ik

met hem vóór had

;

hij

wist

107 niet

dat

met

hem

naam had een hypnotiseur

den

ik

den

ledematen

zijne

nemen en had

Wat

in

er

is

nu

geval

dit

om

ontbrak

zoo blijven staan omdat aan het

zijn

—

hersen-initiatief, de

Bovendien

doen veranderen.

te

invloed van de psyche op den spiertonus, waar-

ontbrak de remmende door deze zoo toenam, dat

van plaats

ze

Ik heb de

geschied?

eigenlijk

door eene cerebrale aandoening verdoofde

macht

in slaap te

eene werkelijke auto-hypnose

feitelijk

armen omhoog gebracht. Deze

—

om hem

het voornemen

niet

geven van een zekeren stand aan een lichaams-

die optrad door het deel.

ik handelde

;

zouden behouden dien ik ze deed aan-

stand

volstrekt

Het geldt hier dus

maken.

te zijn

zonder voorbedachten rade, daar ik enkel weten wilde of

het eenvoudige uitstrekken van den arm,

bij

in contractuur overging. Is dit niet het klinische bewijs van

zij

onze theorie over het wezen van de catalepsie?

Wat doen

nu verder gebeurd

er

is

blijven,

tend

dynamisme sensorium

sluiten

tot

die

de

oogen

overvoeren naar

De

zich.

zij

—

nu

een

grens

dieren

bij

—

bij

het

een

hem dan met

gewaarwor-

geworden

brein,

Kan men

toestand

kikvorsch

den

mono-

van

daar.

is

met dien

niet

of

indruk

aanzien

uitwendige

hypnose

van

uitslui-

het lid in cata-

andere

het

onverschillig

opwekt,

dezen op den rug te leggen en

geen

geene

het

toestand

zekere

men

Nu

aangezicht

het

om

zich

men mono-ideisme

die

noemen.

door

verstijft

inspanning

passieve

krijgt

masker,

ook deze

toestand

kunnen

zou

meer

dingen

een

in dezen toestand te

onbeweeglijkheid van den arm

de

alsof

de

bij ;

bereikt,

werkeloos

lijken

geest;

houden

te

haar

het

den

bepalen

te

lepsie

schijnt

op

overgrijpt

Door patiënt

?

verge-

door

b. v.

eene ligte drukking in

die positie onbeweeglijk te houden? >Als wij" zegt professor Dani-

lewsky (van Kharkoff) wij

Het

daar is

geen

zeker

dat

duidelijk

moeten zoeken.

»

de hypnose

verschijnselen wij

hier

bij

dieren bestudeeren, dan treffen

aan van mondelinge suggestie.

meer elementaire homologe

feiten

Van

dit

standpunt uit gezien, mogen wij aannemen

in

de

abnormale houding

dat

het

blijven

aan

het

dier gaf

van eene

suggestie,

gegeven.

Deze

— die

het gevolg

is

—

die

de

waarnemer

van een order, of zoo men

onder een grovere meer

stoffelijke

wil,

vorm werd

materieele order zoowel als de verbale suggestie

is

eigenlijk een daad van geweld, gepleegd tegen de onafhankelijkheid

108

van de het

van den wil en van de zinnen van het

rede,

vasthouden

dier

behulp

onzer

suggereeren

bewaren,

dan geven wij het daardoor het bevel, dan

handen,

om

wij het,

even

om

zoo te zeggen,

mensch

wij eenen

als

Als wij

sujet.

hem ongewone houding met

voor

eene

in

die

houding

te blijven

kunnen geven

hetzelfde bevel

door een overeenkomstige mondelinge suggestie." 1 )

Deze

proefnemingen werpen

een helder licht op de geschiedenis

der spontane of pathologische catalepsie. In bijna alle ziekteverslagen

van

emotie.

men

vindt

catalepsie

Zoo maakt Tissot

dat

eensklaps

aan

tafel

geheel

een

zaten,

psychische

:

melding van een meisje van

)

stijf

aangegeven

oorzaak

als

2

werd toen haar

zusje,

nam

stukje uit den schotel

vijf

jaren

zij

beide

terwijl

dat

voor zich

zij

zelve

begeerde.

Haar

meer

dan

uur lang uitgestrekt staan in de richting van den

schotel.

een

Een ander

hand waarin

den

zij

lepel vast hield bleef

Henry Francois

geval, bericht

met een kameraad aan het vechten was, nam een tegenpartij te slaan, doch op

uitgestrekt

staan;

't

3

)

een soldaat die

:

flesch

om

zijn

het

eisch

mede van een

geval

In

elke

van

officier

starre wijd

gevallen

is

het de toorn die

denkvermogen beheerscht,

het

stijf

zijn vijand.

justitie

die bezig

geopende oogen en opge-

naar zijn beleediger gewend, bleef staan.

vuist,

deze

zijne

voor te lezen, grof beleedigd werd en daarop geen

woord meer uiten kon en met heven

om arm

gansche lichaam was onbeweeglijk en zijne

zijn

oogen zagen star en met een uitdrukking van woede naar

Fehr deelt

op

zelfde oogenblik bleef zijn

andere

indruk

uitwischt,

dit

bij

als het

zoodat

het

voorbeschikte personen

ware

doet staan en

stil

psychisch initiatief op-

houdt, wijl de hersenwerkdadigheid zich geheel concentreert op het

gramschap

door

de

door

de psychische obsessie, laat het brein, zoodra de gemoedsaan-

doening

het

blijven die

zij

opgewekte

overrompeld heeft,

de

Vervuld en beheerscht

ledematen in de houding ver-

op dat oogenblik innamen.

Andere malen geeft

')

denkbeeld.

een hevige schrik of wel pijn hiertoe aan-

Recherches physiologiques sur l'hypnotisnie des animaux.

(Congres internat,

de psychologie physiologique) 1890. 2 )

3 )

Oeuvres complètes Theses a Paris an

t.

II chap.

IX n

u .

XXI.

537. Recherches sur la catalepsie.

109

Zoo verhaalt Jones van een geval waarin een man cataleptisch

leiding.

werd

het plotseling afsterven zijner vrouw. Puel meldt het optreden

bij

van catalepsie,

twee bedienden op twee ver van elkander verwijderde

bij

punten van Genève, door een hevige donderslag tijdens een onweer. godsdienstig denkbeeld dat plotseling van het sensorium

Ook een neemt,

bezit

kan aanleiding geven

Franz Hoffmann

verhaalt o.

kwam

leptische extase

de

van

liefde

katholieken catalepsie

matum

als

priester

die

op

oogenblik dat

zag

Jolly

uitsprak.

est"

Rondelet

omhoog

Ik

spreek

)

een

een

dame

geloovige

cataleptisch

de heilige

officiant

bracht. niet over hysterische catalepsie, waarbij dit ver-

hier

gepaard gaat met andere zenuwstoornissen: krampen, hal-

schijnsel

lucinatiën, extase enz.

van

kende

1

de woorden »consum-

hij

worden onder de mis, op het oogenblik dat de hostie

in cata-

lezen van het evangelie steeds in

het

bij

het

van catalepsie.

een psalm of een tekst hoorde waarin

zij

werd besproken.

Christus

verviel,

tot het optreden

van eene vrouw die telkens

a.

psychischen

bijzonderen

een

als uitingen

en die

moeten beschouwd worden

toestand,

welke

even

als bij

de

kunstmatig in hypnose gebrachte en gehallucineerde personen cata-

kan opwekken.

lepsie

spontane zoowel

Bij de

rede

bij

een denkbeeld blijven

—

gewoonlijk niet

wereld

stil

opgeheven.

betrekking

in

de experimenteele catalepsie,

als bij

Er

blijven.

hare

aanvallen

zijn

2 )

hooren

alles

is

— ten

is

te Vesoul, wier ziekte-

wordt medegedeeld, bleef geduen

herkende

de personen aan

hunne stem. Een patiënt van Mesnet gaf antwoord op de vragen

men hem Andere

stelde en hoorde

cataleptici

lezen dit niet te

Mesnet haalt schreien

x

)

2 ) 3 )

soortgelijke

vragen

Favrot

niet,

die

zachte geluiden op grooten afstand.

maar op hun

gelaat kan men' spijt

kunnen doen.

haar neiging

gestelde schrijft

spreken

zelfs

de

minste

met de buiten-

sujetten die

Eene dame

verhaal door Levacher en Attalin

rende

doch

staan,

niet

te

3 ),

te

voorbeelden

kennen

kunnen antwoorden. antwoordde

aan:

een

zieke gaf door

om

op

Amélie

X.

en tevens haar onmacht

door met

cur. morb. lib. I, cap. XX. 1583. Hist. acad. des sciences. 1738 p. 40. 1740. De la catalepsie, de 1'extase et de 1'hystérie.

Mejuffrouw het

hoofd

te

schudden

Meth.

These de Paris, 1844

n°. 10.

110

men haar

wat

op

vertelde

om

wat

zij

mij

vroeg; na afloop van den cataleptischen aanval

bewegen

te

me

gevoeld had: »het was

zij

had men mij met een gloeiend

al

;

onmogelijk, zeide

zij,

ijzer ge-

naderd, ik zou mij niet hebben kunnen terugtrekken."

In

hypnose,

diepe

aan;

toestand

wier

Het

kunnen.

de

schrijvers

van

spreekt

heid

vermeld,

feiten

het

een

zieke

opat

eten

Aurelianus

een dergelijken patiënt naar zelfde auteur,

orders

die

deelden

men

den

in

steunen.

het

mond

alle richtingen

tot

Forestus

met gulzig-

acces

melden waar

en

verschillende

bij

bracht.

Coelius

de oogbollen van

hij

kon doen

draaien.

De-

mede,

dat

zij

gaf; anderen weer

hadden willen doen wat hun bevolen

vermochten.

dit niet

gerechtigd

uit

het

voorafgaande

af

te

leiden

dat

spontane catalepsie, een verschijnsel van psychischen oorsprong,

genezen Dit

opvatting

nakwamen welke men hen mondeling

men nu

Is

bewegen

tot

trouwens

Bourdin en Puel halen voorbeelden aan van patiënten

later

was maar

bewegen en

zich

zij

de spontane cataleptici,

gedurende

te

onbeweeglijk en

der gehypnotiseerden overeen-

deze

men hem

geval

dat

bij

vindt

die die

dat

weet een

zegt

dat

vermogen

het

Men

opwekken.

overeenkomstigen

blijven veelal

met dien

ook

suggestie

kan

spreken

een

dikwijls

niet

mogelijk

is

toestand

psychische

komt,

men hen

lang

sprakeloos, zoo

spreken

men

treft

gehypnotiseerden

de

is

De

kan

door

psychische

eene

behandeling,

door

suggestie?

een onderwerp waarop ik later zal terugkomen.

suggestie

kan op

van den operateur lamming, alle

deze

naar

gelang

psychische

op

contractuur,

verschillende

de

dat

hij

ze

verlammingen

Zoo kan men vermank gaan opwekken;

motiliteit inwerken.

trismus,

verschijnselen

geheel naar den wil

wijze,

torti collis

worden begrijpt.

hebben

door den

patiënt

verwezenlijkt

De zoogenaamde experimenteel niet

de

bijzondere

somatische

karaktertrekken die de school der Salpétrière haar toeschrijft; deze,

met elk nieuw

sujet

afwisselende

kenmerken

operateur of de verbeelding van het sujet voelen slap of al

stijf

hem

zijn

welke de

die

suggereert

;

de deelen

aan, de verlammingen zijn volledig of onvolledig

of niet vergezeld van gevoelloosheid.

111 Ik ga nu over tot het behandelen van de suggesties op de sensi-

Gewone gevoelloosheid

biliteit.

dat

toestanden

die

sommige

bij

vooraf

hypnose

diepe

in

de omstandigheid

door

werkdadigheid

met een obsedeerend voor

uitwendige

vloeien

De zenuw-

periphérie teruggetrokken in de

de

de van deze ver verwijderde deelen zijn

;

denkbeeld

indrukken

een

:

vervuld

is

soldaat

—

— wier psyche

ongevoelig worden in een heet gevecht

die

hij

bloed ziet

Archimedes, geheel verdiept in de oplossing van een vraag-

;

verwond maar

doodelijk

voelt

noch

er iets van.

ziet

gevoelloosheid voor pijn kan overigens ook voorkomen in

Diezelfde

den natuurlijken slaap. Er slapen

voor, alleen

zijn.

wordt, bespeurt dat dikwijls eerst later, als

wordt

stuk,

personen

hypnose

in

zij

van zenuwinvloed. Vandaar dat personen

als ontbloot

gekwetst

van

zich

heeft

richting naar de hersenen

geworden, doen zich

zijn

verkeerende

dat

zelve

voor pijn, zonder

of gevoelloosheid

gesuggereerd

men

dat

zijn personen, zegt

A. Maury, die zoo diep

ze aanraken, schudden, zelfs slaan

kan zonder dat

wakker worden. P. Prévost van Genève haalt onder anderen

zij

voorbeeld

eene

aan,

persoon

die

men

wegbrandde, gedurende den slaap, zonder dat andere

Bij

opgewekt.

persoon

voor

af

doch

weer:

prik

dus

geeft

hem: »Van

Hier

Ik

voor.

en

terug

bestaan

dit

het

te

stel

hem met kennen

oogenblik

deert

analgesie, terwijl

u

ik

zij

anesthesie

maar beide kunnen geheel of

spontaan,

worden

gehypnotiseerden

een

er iets

en

van merkte.

analgesie niet

gedeeltelijk door suggestie

een

dat

als

een eeltplek aan den voet

in

hypnose verkeerenden

speld, hij

het

hij

trekt zijn

voelt.

voelt ge niets meer."

Nu

hand

zeg

Ik prik

ik

hem

hem niets. Weer anderen zijn men bij hen catalepsie en zelfs

hallucinatiën

sommige

lieden partij

niet vatbaar

kan opwekken.

Van

de

analgesie

getrokken worden suggestie

bij

door

suggestie kan

bij

het verrichten van chirurgische op era tien

kan aldus de chloroform vervangen.

;

de

Ik heb op die wijze

abscessen geopend, thoracocentesis gedaan, meerdere kiezen getrokken

zonder

de

dat

heeft

men

eene

vrouw

in

patiënt

er

iets

van voelde.

hypnose pijnloos verricht die

ik

herhaaldelijk

;

Zelfs groote operatiën

onlangs heeft

men

te Parijs

gehypnotiseerd heb, pijnloos ge-

opereerd van cystokele vaginalis.

En

toch, laat ik het hierbij voegen, de analgesie door suggestie

;

112 nooit,

zal

eene

genoegzaam

maar

De

hypnotiseert met het denkbeeld dat

moeten ondergaan,

zal

den invloed geraken;

van

los

en

men

dien

operatie

onder

moeielijk

voelen

zal

goede somnambulen, de chloroform -narcose ver-

bij

patiënt

slaap

in

hij

zelfs

De

dringen.

aandacht maakt zich

hij

zoo dadelijk het mes

gedachte dat

de

neiging op dat idee terug te komen.

telkens

heeft

kracht der suggestie van een vreemde heeft ook hare grenzen vecht tegen patient's auto-suggestie maar

zij

zal niet steeds

zijn

overwinnen. Eène

mijner

zij

kan

somnambules kan

beste

die niet steeds

zeer gemakkelijk

gevoelloos voor pijn gemaakt worden; speldeprikken, het doorboren

van

een speld, het kittelen met een veer in de

huidplooi met

een

neusgaten, ook eene krachtige aanwending van het electrisch penseel

verdraagt

mijn

wilde

echter

nu

assistent

onderwierp haar aan

en

klaar

gemaakt,

werd

door

een

werd

sterke batterij voor haar

zeer

hetzij dan dat de suggestieve analgesie overwonnen

eene

zooveel

gevoelsprikkel,

sterke

te

een kreet slaakte en blijken gaf van heftige vrees. bleef

Het

aandacht der somnambule werd opgewekt door het

de

dat

bewust worden dat

zich

gaan

verder

van een bijzonder krach tigen electrischen stroom.

den invloed zij

best zonder iets te voelen of er op te reageeren. Eens

zij

is

zeker dat

zij

Sedert dien dag

weerspannig aan elke suggestie op analgesie tegenover elec-

zij

doch

triciteit,

zij

bleef vatbaar voor suggestie van analgesie tegenover

andere mechanische prikkels als knijpen, prikken enz. Het denkbeeld

van

gewaarwording

Daarom haar zal

de

was genoeg

electriciteit

is

steeds te Gij

herinnert

absces

aan

Heydenreich volledig

opdat

operatie,

kunnen

het in

men

een somnambule opereeren wil,

waarschuwen dat men

ondergaan,

pijnlijke

haar aandacht op de voortgebrachte

de angst maakte de suggestie machteloos.

het goed om, als

vooraf te

niet

doen

te richten,

om

zij

niet

gedachte

eene

inslape die

ze een kunstbewerking

met de gedachte aan

men

niet

zeker

is

van

neutraliseeren.

u nog

die

bovenste

jonge

gedeelte

vrouw met dat van

uwe tegenwoordigheid

is

de

dij,

koud

die door professor

geopereerd.

somnambulisme en was vatbaar voor

pijnlijk

Zij

kwam

in

analgesie, hypnotische

en post-hypnotische negatieve hallucinatiën. Herhaaldelijk heb ik haar gesuggereerd dat

zij

mij

bij

haar ontwaken niet zien zou en dan kon

ik haar pijnigen zooveel ik wilde

:

een speld door de huid, door het

113

neusgaug prikken,

haar

in

oor,

zonder

dat

gaf

blijk

zij

haar

er iets

en

electriseeren

van gewaar

te

dat

worden,

alles

kon

zelfs

het onderwijl (door suggestie) uitgieren van het lachen.

zij

Voor dat

nu

zou gebeuren heb ik haar in hypnose

die operatie

de suggestie gegeven dat de kunstbewerking reeds den vorigen dag verricht

was

Daarna

werd

en

dat

'heelemaal

zij

geen

pijn

meer voelen kon.

gewekt en overgebracht naar de chirurgische

zij

af-

Hier hypnotiseerde ik haar andermaal en nu volvoerde de heer

deeling.

Heydenreich de operatie die zoo wat een kwartier duurde.

Gedurende ongeveer acht minuten, voelde patiënte aan de

men

—

suggestie

huid

de

eensklaps

de

verscheurde,

pincet

de gedachte dat

zij

gehoorzaam

hardop

terwijl

en

spierscheeden doorsneedt.

operateur

de

diepere

voelde

zij

pijn en

Maar

met

weefsellagen

het

beweerde dat eene kameraad

Door energische suggestie gelukte het

haar neep.

—

spieren

kliefde,

terwijl

droomde

zong,

lachte,

niets,

geen pijn had de bovenhand

te

mij,

weliswaar,

doen behouden,

zoodat de operatie kon beëindigd worden zonder merkbare teekenen

van pijn en zonder reactie

van of

haar humeur te

uit

ik

mijn best deed

al

koos niet meer wist

zij

zich

niets zij

te

droom

haar vrolijkheid te prediken

»ik verd.

.

hem"

zei ze.

Bij het

Niettegenstaande dat

zij

:

zij

ver-

ontwaken

herinneren; en den volgenden dag wilde

zij

den vorigen middag was geopereerd geworden. alles,

was dus het succes

niet volledig.

overbrengen naar de operatiekamer in wakenden toestand, bereidselen die

blijken

en gaf dat door ruwe taal te kennen;

om

te lachen:

niet gelooven dat

alleen deed patiënte in haar

;

zijn

al

Het

de toe-

daar zag maken, hebben op haar verbeelding invloed

uitgeoefend

en

gedurende de hypnose hebben de hersenen niet dan

voor korten

tijd

vrij

Op

een gegeven oogenblik

pijnlijken

en

kunnen

indruk

weliswaar

ontstaan,

weer

weg

te

blijven van de gedachte aan de operatie.

doemde die

zij

gedachte

suggereeren was

heeft ontegenzeggelijk bestaan dat

nen worden.

die

op, en deed een

wel niet richtig wist

zij

;

te

duiden,

maar toch de kans

niet geneutraliseerd

had kun-

ZEVENDE

LES. —

Vervolg van de uiteenzetting der hypnotische verschijnselen.

—

illusieën.

Hallucinatiën.

—

hallucinatieën.

—

tuigenissen.

—

amnesie,

actieve

—

toestand.

hallucinatieën.

wij

hypnotischen

—

Het opwekken

aan

— Sug-

Negatieve

Gesuggereerde valsche ge-

—

Over

retro-

der herinneringen uit den hypnotischen hallucinatieën.

meest bevreemdende verschijnselen van

de

namelijk tot de sensoriëele suggesties,

toestand,

en hallucinaties.

illusies

Onder

:

aan

suggereer

ik

wijn

drinkt

hij

hem

men een vervormd

verstaat

illusie

beeld

riëel

—

hypnotisme. Over de schijnbare amnesie

in het

Het opwekken der herinneringen van negatieve

Nu komen

dat

Retro-actieve

Over de amnesie

Sensoriëele

lijdelijke hallucinatieën.

suggesties die zich na langeren tijd moeten verwezenlijken.

bij

ik

"Werkdadige en

van handelingen, van post-hypnotische hallucinatieën.

gesties

den

—

dat zijn

is

hallucinatie is

dan

is is

of kwalijk geduid senso-

gehypnotiseerde dat het water

nu proeft en

;

hemd rood

staande dat kleedingstuk wit

Eene

een

ruikt

hij

wijn

;

suggereer

het ook rood niettegen-

ziet hij

dat zijn sensoriëele illusies.

:

eveneens een sensoriëel beeld, doch

dit

wordt

in zijn geheel door het brein geschapen. Als ik aan een sujet zeg:

»daar,

neem

die sinaasappel!"

beeldig,) en hij ziet haar,

dan

»Pak

hij

ze

omdraait »

Wat

hij

den

maar aan!" Zoo :

dan heb

ik

hem

ruikt ze lekker!"

er de geur van op

reukzin.

»

Eet

ze

:

(De vrucht

is

wel

te verstaan

denk-

dat eene hallucinatie van het gezicht.

is

aanneemt en in

ze

zijne

handen

om

en

eene hallucinatie van den tastzin bezorgd.

Brengt

hij

ze

nu naar

zijn

neus en snuift

dan heb ik eene hallucinatie opgewekt van

maar op

!

"

Doet

hij

daarop de handelingen

van schillen, in partjes verdeelen en met smaak opeten

:

dan hebben

;

115 eene hallucinatie van den smaakzin daargestelcl. Eindelijk zeg

wij

»Hoor Eene een

muziek

die

dan heeft

hallucinatie

Champagne

hem:

»Je

zien

en

;

als

gezien heeft. Ik had

droomen en een

dit of dat zien."

droom:

lijdelijke

Parijs,

te

je

ontmoeten

wakker wordt

je

De

wandelt, je

van

loopen,

te

die je een glas

te

doet

een verhaal van

hij

:

de

te

weten

zult je

patiënt beweegt zich niet, zijn

persoon heeft de gansche door zijne

bijgewoond zonder dat

zijn geest

lichaam daaraan heeft deel genomen.

verkeerd

Heelemaal

hem ook kunnen zeggen » je zult gaan De hallucinatie heeft zich ontwikkeld

opgeroepen scène met

verbeelding zijn

bent

zit b. v.

minste iemand die schijnt

ten

Wakker geworden

uiterlijk verraadt niets. hij

hooren

Je zult er muziek hooren, de illuminatie

herinneren wat je gezien hebt."

als

of

zult je daar een vriend

offreeren zal.

vuurwerk

het

te

Daar

of werkdadig zijn.

lijdelijk

persoon

zeg tot

gekomen

boven

wat

muziek

werkelijk

naar de tentoonstelling en beklimt de Eiffeltoren.

gaat

en

kan

gebracht

slapen. Ik

te

hij

ten slotte eene hallucinatie van het gehoor.

hij

slaap

in

Meent

eens!"

ik:

klimmen,

te drinken, te praten, zooals

zijn

ander ik zou gedaan hebben en dat terwijl

zijn

bed lag of op

Dit

zijn stoel zat.

meening

Hij heeft in de

is

onbeweeglijk op

hij

een voorbeeld van passieve

hallucinatie.

Nu toe:

breng ik dien zelfden persoon op nieuw in hypnose en voeg

»Daar

dat

je

met hem

en

opstaan

op

een vriend die je

is

zijn

praten.

Hij

;

je zult

gemoet, schud

hem

aanbieden

Hij wordt dronken

en

met hem vechten en hem de deur uitgooien

Sta op!"

enz. Kijk, daar is hij!

zult.

hem

zult zoo dadelijk

zal je een glas wijn

gezondheid uitdrinken

zal je beleedigen

te

komt bezoeken. Je

De

slaper staat op, gaat zijn vriend

de hand, praat met hem, neemt het

hem

aan-

geboden glas wijn aan en drinkt het uit hierop volgt een geanimeerd ;

gesprek dat in twisten overslaat, ten slotte maakt patiënt het gebaar

van uit

zijn

te

tegenstander aan te pakken, de deur te openen en gooien.

werkelijkheid is

een

ware

voorbeeld

werkelijkheid

Gij ;

ziet gij

van

overgaat.

hem

er

dat het tooneel gespeeld wordt alsof het

kunt het van punt tot punt volgen

actieve hallucinatie.

Het

sujet

Het

is

speelt zijn rol

Dit

!

een droom die in

met

zijn

lichaam

en geest beide. Somtijds

kan men in den natuurlijke slaap

actief clroomen

:

men

116 dan

spreekt

overigens

droom

van

natuurlijk

sommigen

bij

een

in

actieven

handeling

eene staan

dan

dat

aan

eene

of

natuurlijke

hem wakker doen

deze

In

suggestie.

dat

spreek

hem

dat hij op

moet

Sommigen gehoorzamen

zal.

heb

geval

doen

te

dit

Ik kan passieven

maken en suggereer hem

te

hallucinatie; ik zeg

dit of dat zien of

hij

den

slapers

om

veranderen;

te

den slaper toe zonder

ik

spontaan somnambulisme.

of

dier

hen in somnam-

ik

bulisme overgebracht gedurende den normalen slaap en een actieve

droom bezorgd, even

als ik dat

Het

geheel

mechanisme

is

Wij

hebben

gezien

dat

om

hetzelfde

opgewekt

speciale psychische toestand

neiging vertoont

hond

een

voor

den wakenden toestand elk denkbeeld

in

van dat

bestaat

De voor

de

nu

van

andere

verschijnselen

ontwikkeld

op

een

dat

ik

niet

een

;

bezitten, zien, is

vrij

het

hond

duidelijk.

in

't

de con-

;

gelden

en ver-

den toestand van

geheel niet, of

veel

is

is

kracht.

een

speelt

voordoen

zich

weinig

het

In

ontstaat.

persoon

den

hallucinaties

nevelachtig

zich

meesteresse en het beeld ontwikkelt

als

met onweerstaanbare

de

doen

niet

controle

beelding

is

doen

geest

dus wordt de verbeelding niet in toom gehouden,

;

individualiteit,

waarop

Doch de aandacht waakt

den

die

maar regeert integendeel zich ten volle,

Als ik zeg: »Daar

verwezenlijken.

te

te halen.

echter

minder volkomen

:

zich

beeld

het

onzijdigen

suggestie

gaau elk aan het sensorium

doet de verbeelding haar best het beeld, van

vermogens

troleerencle

gevallen een

Dan

hond!"

een

er is in beide

:

die de suggestibilrceit verhoogt.

in handeling over te

opgedrongen beeld tracht zich is

wel in den hypnotischen slaap doe.

even

kunnen

duistere

ze

zie,

dat

de wijze

ook

geldt ver-

niet verwezenlijken of

manier;

twijfelachtige

een uitgewischte droom.

Anderen

rol in

Sommigen wier

van suggestie.

is,

als

»

het

beeld

Het komt mij voor

of wel ik dacht een hond te zien;" het

is

die een zeer levendig voorstellingsvermogen

ruiken, hooren alsof het werkelijkheid ware. Hetzelfde

ook toepasselijk op gesuggereerde handelingen sommige trage, door;

dachte personen wien het aan psychische werkzaamheid ontbreekt

ven onbeweeglijk tot

uitvoering.

staan,

zich

;

zij

Men

hun zeggen

zijn lijdelijk

en brengen hunne concepties niet

moet ze aanporren, ze suggereeren

dat ze het doen kunnen, dat ze

kunnen bewegen

om

er

blij-

hen toe

te

om

op

te

kunnen spreken,

brengen hun droomen

in

117 over

werkelijkheid spelen

het

Anderen gehoorzamen dadelijk en

brengen.

te

tooneel, dat

hun verbeelding

in

toestand niet toe zouden in staat Ziethier

mannen

drie

hypnose breng en die ik daarna

glas

zijn

dat

Maar

uitdrinkt.

toch

De tweede

geweest.

brengt

gewapende hand

maar

mond,

schuin en

nu

de

tong

op

te

de

hallucinatie

hem

ziet

langs

begrepen

juistheid.

Het komt

wijn

drinken

te

en

het

en

ook

De

;

zooveel

wezenlijken

geen

verder

van

gebaar

naar den mond, houdt het

smakt met de tong, gaat met

een

dat

automatisch

In het laatste geval

met

sujet,

te

aangrijpende

een

den

aan

verwijlen

gedronken

is

wien men een glas

hand

de

laat

tijd

niets

verwezenlijkt

als

kan.

niet

het

psychisch

Elk

sujet drukt

hebben; hier

heeft

mond

ondervraagt

;

wil was aanwezig

;

is

de

bezorgde

hij

zich

van

zijn

wat

zij

maar wil waarop

werktuig

personen,

niet

ver-

zij

verwezen-

ingrijpt ver-

den stempel zijner individualiteit

verbeelding.

dan

;

zij

Denkt maar eens dat

van een komediestuk achtereenvolgens

rol

verschillende

zal

ieder

die

gij

te spelen geeft

rol

weergeven op

manier met meer of minder uitdrukking en waarheid.

Hier

stel ik

de kliniek is

drukken, Zij

met een

hoogte even boven den

beweging maar het beeld

concepties

eenzelfde

—

meent

de hallucinabiliteit was onvoldoende.

suggestie

de

actie is lijdelijk

de laatste aanhangende droppels

onbeperkte

een

automatische

wezenlijkt

Zij

De

hij

glas neer.

hij

zijne

hij

verwezenlijkt

voor

aanbiedt,

daar

hij

;

De goede

aan

hem

naar

glas

hallucinatie niet gelukt.

op

hij

ondervraag, zegt

zekere

het

men hem, dan beweert

lijkt

denken doet dat

maakt

en

om ook

nu

zet

een

slikken

de lippen

en

slurpen

brengt

op

brengt

derde

—

zijne,

op

tot

houdt

De men

uitdrinken.

de

ik

als

die

wijn gedronken en goed geproefd heeft.

hij

glas

de eerste strekt de hand

;

maakt verder geen beweging,

doch

wakenden

in

zij

zijn.

die ik in

elk op zijne beurt een glas wijn aanbied uit

met een

plaats grijpt,

opgewektheid, een gebarenspel, een woordenvloed, daar

opgenomen

met influenza

is

dramatische

eene

wat

klaagde

gisteren

u voor eene vrouw van veertig jaren die gisteren

in

't

nog over

voorstelde

kunstenares

algemeen

wat

haar

pijn

van

die

het in

in het tijdperk

en

zeer

geval de

is

slapen,

in

van afnemen.

gevoelig voor

in-

met kunstenaars.

waarom

ik haar

pijn te verlossen door suggestie

;

118 en

haar

tevens

van

genezen

te

slapeloosheid die haar de laatste

twaalf dagen plaagt.

»U

mij

zult

oud."

te

niet

Zonder

»

makkelijk in slaap sionabele

in

Kijk

oogen

de

en

patiënte

weg, van nacht zult hand".

je

op

gegeven suggestie ontwikkeld

De

amnesie.

ontwaken bestond

haar

Bij

er

volledige

hoofdpijn was weg.

haar voor de tweede maal, ik zeg haar

ik

woorden

de

ik

uitspreek slaapt patiënte

tooneel spelen, ze

't

is

hare ademhaling

—

rol.

een deugniet!"

draaier,

En

»Nu ben

zij

drama

gaat geheel op in

een jongmensch, een door-

je

fat,

doet als of

zij

van persoon,

zij

eene cigarette

loopt wat te lanterfanten, ontmoet een denkbeeldig jong

aansteekt,

vertelt die

noegzaamheid zeg ik haar

en »

:

u

verschijnt

;

wat aardigheidjes met een snoeverij,

geheel

haar

voering

uitdrukt

spreekt je toe.

hoofd

voer ik haar toe.

en

—

dartel air van zelfge-

der waarheid getrouw.

Je bent in de kerk, het zij

knieën,

heerlijkt,

!

volzin uit een

onmiddelijk verandert

neemt de manieren aan van een jonge

meisje,

gaat

met eene van gevoel en

;

nu een

zij

hijgend, haar oog woest

is

Ik zeg haar:

»En nu

in hare trekken die weldra

van ontzetting aannemen

uitdrukking

in.

eene zeer goede actrice die uitmuntend

komt leven

hartstocht trillende stem declameert

haar

je

waarvan het punt van uitgang de

op

speelt." Patiënte staat op, er

de

»Nu ben

De patiënt zingt nu inderdaad; praat

slapen gaat, zonder naar haar te zien of haar aan te raken.

zij

Terwijl ze op

hebt geen gevoel meer in

je

!

ik je hoofdpijn

en het vervolg zich in haar verbeelding spon-

is

heeft.

Vandaag hypnotiseer dat

»

droom

opgewekte

zeer

taan

»En nu neem

ik catalepsie en analgésie op.

zingt!

je

impres-

alle

hand eenvoudig

slapen!" Onmiddelijk sluiten

al

Daar

ben

bent zeer ge-

met hare buren, met den régisseur en wekt aldus spontaan

daarna een

wek

Tegelijk

tooneel;

het

ik laat mijne

!

slaapt.

je slapen.

ik, je

gemeen met

dat hebt je

eens hier

op je voorhoofd rusten en nu ga je zich

krijgen, zei ze mij, ik

moeite, antwoordde

te krijgen,

personen.

kunnen

slaap

eenige

is

donker

;

de heilige

ogenblikkelijk valt

zij

—

Maagd op de

achterover

buigend

met een gezicht dat

begint

weenen.

—

En nu

te

schijnt haar

Nu

ver-

»Je bent een heilige"

wezen geheel veranderd, ver-

verheven, stralend door het godsdienstig gevoel waarmede

het bezield

is.

119

maak haar wakker.

Ik

op den stoel geslapen

maaktheid

kunstgevoel

veel

persoonlijkheid,

ontwikkelde vrouw te zijn en

»Ik heb

bezitten.

dramatische kunst", zeide

gevoel voor

levendig

een

mij; »en toch heb ik de loopbaan van

zij

tooneelspeelster niet durven beginnen

met een

is

(zij

artist

getrouwd

zelf slechts figuranten rollen) daar ik niet in staat

doch speelt

wakenden toestand)

(in

in vol-

als zij

wordt door iemand die de rol begrijpt en

artiste blijkt eene

te

kalm

hebben. Zoo doet zich nu de actieve hallu-

te

verwezenlijkt

opgaat. Deze

er in

herinnert zich niets en denkt

met verandering van

voor

cinatie

Zij

verwezenlijken

te

te vertolken

of

ben

wat ik

gevoel en wat ik zou willen uitdrukken."

Laat ons hier bijvoegen dat somnambules slechts dat goed volvoeren

wat

zij

begrijpen

een boer of een werkman, zonder opvoeding en

;

ontbloot van artistiek gevoel, zal niet te verrichten

wat

Onder post-hypnotische

machte

suggesties

somnambulisme

zijn in

doen kan.

niet

verstaan wij dezulke die door

hun ontwaken worden

na

gehypnotiseerden

bij

wakenden toestand

in

hij

Zoo heb

uitgevoerd.

ik aan onze artiste van zooeven, in haar slaap en voordat ik tische hallucinatieën

haar wakker

slapende

door

ze

gende haar

hoek

— en

fichu

van

Ik kijk

Deze

;

voorzichtig

van haar

japon

kamer.

de

En

dat

Nu

nadert

mevrouw X.

meubel

gekeerd

zachtjes schuift ze

om van

het

en

glijdt ze er

langzaam

doet

—

op de tafel

zachtjes

gaat

kleur,

roep

met de hand

ik

en zoek naar mijn

tafel

uit

:

»

men

heeft mijn

heeft dat gedaan?"

en ontzetting roept

geeft mij niet aan, ik »

om

mevrouw X.

.

wordt daarna bleek, valt op de knieën, en

verlegenheid

de schuldige!?"

lig-

daarna steelsgewijze naar een

ga ik naar de

mij heen en laat mijne oogen rusten op

een

de

ze net alsof

uurwerk weg, verbergt het onder

vindende

niet

weggenomen! Wie

niet bekend,

het

kijkt

dit

bedekken want nu

te

haalt

krijgt

bevende

tafel ligt!"

papieren over het horologie heen en doet dat kennelijk

horologie.

horologie

venster

het

spel

onder het

Onderwijl

personen.

hypno-

Als je wakker wordt

hebben gemaakt, behandel ik met u andere

te

Met den rug naar

tafel.

»

wegnemen, dat daar op de

zult je mijn horologie

Na

haar opwekte, gezegd:

bij

smeek het u

zij

!"

uit:

—

»

Maakt het

»Ben

Geeft mij niet aan, ik ben geen diefegge

horologie niet willen stelen.

Maar

!

jij

dan

Ik heb

ik voelde een onverwinbare

120

om

neiging

weg

gepleegde daad logie.

En nu

geen

horologie

meende dat

is

om

naar

getuige

herinnering aan de

de

zei ik

:

»

Ge^f mij het horo-

meer herinneren,

niets

alles

je

hebt

was genoeg om de herinnering

Dit

gestolen."

te wisschen en ze

daarom

;

van dat

zult ge

haar

verplicht

nemen

te

het

;

voelde zich diep ellendig en snikte

zij

was

Ik

ophouden.

zonder

—

sterker dan mijn wil."

wanhopend

is

haar schaamte,

van

zijn

Het was

nemen.

te

en eerlijke vrouw

De arme te

weg

het

uit

ik gekscheerde toen ik haar het tooneel

beschreef dat met haar had plaats gehad.

Het

beschreven tooneel

Men

handeling.

kan

een voorbeeld van een post-hypnotische

is

eveneens

zoo

post-hypnotische

hallucinatieën

suggereeren.

Sommigen verwezenlijken Anderen

dwongen. den

schijn

door

een

men

hadden

als

of

ze spontaan

realiseeren ze niet.

ander

zij

woord

;

zij

voelen er zich toe ge-

Bij

weer anderen heeft het

de suggestie vergeten, doch zoodra er de herinnering

dat de gesuggereerde handeling ten uitvoer wordt gebracht.

sommigen kunnen

Bij

Men

lijken.

beveelt

suggesties

een

na langen

zich verwezen-

tijd

»over acht, over veertien dagen,

slaper:

over een maand, over een jaar, op dien en dien dag, laat,

zult ge dit of dat doen, of dit of dat zien."

dien

in

men

van opwekt, bespeurt

afweet

;

tusschentijd

het

sujet

om

Nu

is

Ik

wordt op-

even een jong meisje dat in diep somnambulisme

zal

kan gebracht

het alsof

van de gegeven suggestie niet meer

terwijl op het bevolen oogenblik, het bevel toch

gevolgd.

zoo en zoo

worden, hier aan u voorstellen.

Verleden week heb

haar in uwe tegenwoordigheid in slaap gemaakt en toen heb ik

ik

haar gezegd: »

Woensdag

komt

zult ge

aanstaande,

uwe

als

gij

hier in de collegiekamer binnen

vriendin Lisa (ook eene patiënte van de ziekenzaal)

daar op een bank zien zitten

zamen oneens worden

gij

;

zult

met haar

praten, en het daarna

ten slotte zal ze je een sinaasappel aanbieden

;

en daarmede zal de vrede weer gesloten zijn."

Daar komt Henriette een

aan.

gesprek aan met Lisa

doch

het

haar

de

;

»

Wat

!

?

een

gaat naar de bank toe en knoopt

er niet

(die

duurt niet lang of vuist

Zij

zij

krijgt

wacht haar antwoord

is)

af,

woorden met haar en toont

sinaasappel

!

'k

wil geen sinaasappel

van je hebben! ik wil niets van je hebben;" na eenige oogenblikken

;

121 ze:

»nu

geef ze

Dank

je!"

En nu

herneemt op

je.

weg,

de

zuigt

dat

komen.

laten hier

hij

brengen.

te

en dertig jarig

man

dagen geleden gaf ik hem de suggestie

Vijf

hebben, dat

te

vijf

de collegiekamer een sergeant van zijn voormalig

in

hem

regiment zou vinden, dat deze gestolen

in slaap

aan maagzweer, een

zal ik een lijder

binnen

de vrucht, gooit de schillen

ze

schilt

ben niet meer kwaad

ik

en herneemt haar gesprek totdat ik er

uit

maak door haar andermaal

een einde aan

Nu

partjes

me dan maar;

beschuldigen zou een horologie

daarna zamen zouden gaan vechten en

zij

dat hij zelf op de grond zou gegooid worden.

De man komt binnen

hij

;

min

is

De

mijn college.

hem

roep

toe:

»

uit het veld geslagen

hem

een stoel en vervolg

Na

hallucinatie blijft achterwege.

begon

wachtens

vijf

meer

Ik geef

het zien van al die personen.

bij

of

mijne pogingen

ik

Waar

om

ze op te wekken.

hem best

»naar een sergeant van mijn regiment. Ik heb

Hij

zegt dat ik zijn horologie heb gestolen. Nu, dat

heb

in

de

hem

moet is

en

lucht

En met

gestolen."

niets

valt

helpen

plotseling

opstaan

een als

hij

gekend.

een leugen,

is

op geeft stompen

neergeveld op den grond

geen

ziet

hij

:

staat

Ik

»0!" zegt

daar zoo naar te turen?"

zit je

hij,

ik

een minuut of

meer

sergeant

;

Ik deze

verdwenen.

Dat grooten

gesuggereerd

termijn

suggestie

de

twee voorbeelden van actieve hallucinatiën die met

nu

zijn

geweest

spontaan

handeling

natoire

;

gerealiseerd;

de verbeelding

—

zijn

—

die

als

in het eerste geval heeft zich

in

het noodig

is

het ware broeide op de halluci-

zonder hetwelk zich de

stootje te geven,

een

tweede

het

suggestie niet zou hebben verwezenlijkt.

De

suggereerde hallucinatie kan ook eene negatieve

positieve

de

wischt het

de

sujet

negatieve

hallucinatie

negatieve hoort,

ziet,

een

een

hallucinatiën

denkbeeldig

werkelijk

een

voelt

van

het

aanwezig gezicht,

beeld schept,

sensorieel

bestaand

Terwijl

zijn.

sensorieel beeld uit

persoon

niet

;

dit zijn

van het gehoor, van het

gevoel.

Laat

ons

gebracht. prik,

de

ik

punt

als

voorbeeld

Ik suggereer haar steek

van

Henriette ;

zij

nemen

die

ik

in

slaap heb

geeft geen antwoord. Ik knijp, ik

haar met een speld in den neus, ik

kom

een pennemes vlak voor het hoornvlies

;

haar met

ik ligt haar

122

van

hemd op

haar

japon,

merkt

geeft niet het minste blijk dat

zij

;

babbelen. Ik zeg haar de grofste beleedigingen.

te

praat ongestoord door

Die

er iets

en gaat gewoon zonder gemaaktheid voort met de om-

ringende personen Zij

zij

negatieve

het

;

hallucinatie

alsof ik voor haar niet besta.

is

kan

ik slechts bij

een klein getal van

goede somnambulen voortbrengen.

ook

Zooals

een sujet

b. v. in

moet

dan

Forel zeer goed geobserveerd heeft,

wie

om

maak,

Eveneens

voorwerp eene

want

als ik

zien

dat

waarneming scheppen

nieuwe

i.

de

fictieve

zal een sujet, voor

zal er

hij

verbeelding

zijn

een muur;

tafel,

er de

d.

geen leegte opmerken op de plaats

persoon zich bevindt, maar

stoel,

;

voorwerpen

aanwezige

werkelijk

waarnemingen uitwisschen

onzichtbaar

mij

mijn

positief

een

de

voor in de plaats te stellen.

ik

waar

elke positieve

eene kamer een groot plein doe zien met soldaten,

beeld

dit

reëele sensorieele

beelden

is

met eene negatieve gepaard en wederkeeiïg

hallucinatie

ingeven zal

b. v.

zal eene positieve sensorieele

hij

die de plaats

hem

wel een of ander

inneemt van de geneutraliseerde

perceptie.

Ik heb

dus

wenscht

hun oorsprong vinden

beantwoorden

niet

hieraan

liever

herinneringen

actieve

;

:

herinneringsbeelden die

in het brein

van het sujet en

aan

eenige werkelijkheid.

Professor Forel

den

naam

te

geven van denkbeeldige

onder deze benaming verstaat

de hallucinaties.

als

illusies

genoemd

retroactieve hallucinaties

:

enkel en alleen

men met goed gevolg

retro-

men zoowel

de

Deze valsche herinneringsbeelden kan

suggereeren aan tal van personen, zoowel in

werkelijken of schijnbaar hypnotischen slaap als in wakenden toestand.

mijn boek

In

medegedeeld

:

De

la suggestion,

professor

;

heb ik

Liègeois en

opmerkzaam gemaakt.

verschijnsel

ik,

er talrijke voorbeelden

wij

Ik heb

hebben het

eerst

op

van dit

bewezen dat men, aan

zekere voor suggestie bijzonder vatbare personen, kan doen gelooven dat

zij

bepaalde gebeurtenissen hebben bijgewoond, dat

nomen hebben Het

in

tooneel

aanleiding ter

bij

deel

ge-

wakenden of slapenden toestand gesuggereerde denkbeeldige

doet

gevallen

of tegenwoordig geweest zijn

zij

een of ander drama.

was.

zich

Ik

geven

dan in hun geest voor alsof het werkelijk voor-

heb

kan

aangetoond

hoe een dergelijke herinnering

tot het afleggen

van valsche getuigenis geheel

goeder trouw en hoe rechters van instructie er aan blootstaan

om

—

123 onbewust

getuigen

valsche

door op die manier zonder

vormen,

te

het te weten te suggereeren.

Laat

u

ik

de proefneming herinneren waarbij

even

Ik vind een patiënt slapende; ik weet dat

tegenwoordig waart. suggestiebel

geweest

aan chronische myelitis

is,

en

vatbaar

waken. Terwijl

hem

en voeg

van

nacht

heeft

later

oogen, meent van

—

»N°.

maak

been

en

steen

hem:

;

en

venster

opengedaan hebt

ge

aangesteld en

alsof

Daarop

ik

laat

herinneringen

suggereerde.

»En hebben

heeft n°. 4 wel gezegd?"

maak

gekregen:

—

vechten zuster

geraakt." heeft

ze

directeur niet

kamerjapon gezegd dat niet

is

»Ik

is

heb

!"

hij

waar! niet

—

— ze

ijlde.

je

hebt

had

deed, hij heeft ook ge-

En

toen heeft

»0!

niets zekerder

»Is dat

dan

dat, de

ik

hem

niet in den slaap

patiënten niets gezegd?

Wat

en ze zijn aan

de pleegzuster er niet?"

kunnen krijgen."

hem

zijn

zamen woorden

ze

hem toegegaan

—

—

't

»De

»Is toen de

toch wel gezien met zijn blauwe

kamerjapon aan en

hij

heeft

van daag allebei aan de deur zou zetten."

Al wat

het

hij

—

thema verder uitwerken en

die

Daarop hebben

!

»En was

»Hij

•

:

tot bedaren

gekomen?

niet?"

»N°._4 heeft gezegd doe toch het raam

opgestaan, naar

niet

Waarom

—

de andere

—

»

niets.

— »Neen",

?

kachel gaan poken."

ontstaan

zoo'n kabaal niet

4

n°.

hij

zijne verbeelding het

nieuwe

dicht en

hij

de

in

is

gehoord?"

dat

Hij wrijft zich de

en herinnert zich

had het zoo benauwd en klaagde

meer wat

geheele zaal heeft het gehoord."

doe

te zijn

Slaap je zoo een gansenen dag

niet goed, hij

zongen

waar,

»

ik weet niet

zich

hem wakker.

ik

heb van nacht niet geslapen."

ik

was

6

Je hebt

slaapt!

6 heeft je wakker

n°.

in de kachel gepookt en zoo'n leven

hij

wakker geworden

zelf

ik tot

»maar

nu zoo

andere patiënten er wakker van geworden zijn."

alle

Ettelijke minuten later

hij,

je

het ont-

bij

— slaapt, nader ik hem

hoesten, hij heeft ook gezongen en het venster

zijn

opengemaakt;

zegt

waarom

Je buurman van

geslapen.

gehouden met

Daarop zeg

uit zich zelven

toe: »ik weet wel

niet

gemaakt dat

—

hij

dikwijls gehypnotiseerd

lijdt,

voor hallucinaties met amnesie

is

daar nu

hij

gisteren

gij

je daar verteld hebt,

heb

je

hem

— »Het

gedroomd!"

gedroomd, neen, neen ik was heel goed wakker!

— Al

de andere patiënten kunnen het getuigen." Achtereenvolgens ondervraag ik

nu de andere zieken op de

zaal;

zij

zijn

allemaal wakker.

:

:

124

Van

de

waren

hebben

veertien,

overtuigd

gehoord

het

was

gebeurd

het

dat

zeven

zij

;

en

gezien

zij

;

zagen het voor hunne

oogen.

Een

geweest.

wiens

delirium,

waren eveneens suggestiebel en vroeger ge-

personen

zeven

Die

hypnotiseerd

verstand

aan

lijder

wel

vrij

was

intact

zonder

paralyse

algenieene

gebleven,

daarbij

geheel niet kwaadwillig van aard en dus zeker geen siniulant, deed

met

mij

langzame, eentoonige stem het volledig relaas van wat

zijn

—

gebeurd was.

er

maar

heb

sliep

niet."

»Dat heb ook

het

je

—

»Hoe

—

gemaakt

leven

heeft

en

kamerjapon

Hij

aan.

toen gezegd dat

is

—

directeur

het bed

—

geopend."

venster

»De

bij

»Tusschen twaalf en »N°. 6 begonnen ?"

»Hebt

gekomen;

is

gekomen van

hij

n°.

ze allebei aan de deur zou zetten."

hij

Een ander verhaalde wisseling

het

—

—

er het eerst

is

ik,

Zeker heb ik het gezien, ik

»

het gebeurd?"

is

»Wie

ook gezien?"

directeur

—

gezien?"

laat

een uur van nacht."

van hooren zeggen, antwoordde

je

je

den

had

zijn

6 en heeft

—

mij de door beide patiënten gevoerde woorden-

met zoo'n overvloed van bijzonderheden en tevens op zulk

een nuchtere manier dat waarheid

—

zou gemaakt hebben

—

de anderen

men zou gezworen hebben

De persoon

vertelde.

maar

in kwestie, n°. 4

dat hij de zuivere die al dat leven

die tevens niet zoo suggestiebel is als

herinnerde zich van niets

;

op

hem had

de retroactieve

hallucinatie geen vat.

Nu

zal ik de

Daar

ziet

proefneming eens herhalen op eene andere manier

Ik

woordig.

drie

gij

behooren,

t'huis

zij

breng

personen, die op een der andere ziekenzalen

waren ze

niet bij het tooneel

in slaap

de andere aan long-emphyseem tijdperk

van

stoornissen

typheuse

gehad

;

zij

koorts

;

;

:

lijdt

aan maagverwijding,

de derde verkeert in het herstellings-

geen van deze lieden heeft nerveuse

allen

zijn

de een

van zooeven tegen-

suggestiebel

doch

zij

zijn

niet

hysterisch.

Mij tot een hunner richtende, begin ik aldus »

Gisterenmiddag

komen,

zien

slaan

;

toen

om

vier

uur hebt

die erg aanging,

je

een dronken

schreeuwde en zong

—

hij

in de zaal

heeft je willen

hebt je den ziekenoppasser geroepen en die heeft

de deur uitgegooid. Dat herinnert je u toch nog ja.

;

man

Ongeveer een kwartier daarna maak

hem

wel ?" Hij knikt van

ik den slapende

wakker

125

hem wat

vraag

en

— door

mij het

er gisteren toch is voorgevallen.

— voorval

bedachte

mij

en

is

.

Nu

vertelt hij

volkomen overtuigd van

de waarheid van het quasi-gebeurde.

De twee anderen vreemd

wek

om hen heen gebeurde. hem de vraag » Wat is er

van wakker en stelde

er een

—

gebeurd?"

jelui zaal

kalm door en schenen geheel

sliepen onderwijl

Ik maakte

gebleven aan wat er

te zijn

gisteren in

:

dischte mij

Hij

—

dezelfde historie op.

Nu

ook den anderen. Ook deze antwoordde op mijn vraag met

ik

datzelfde

—

verhaal.

hen dat

Het baatte

had gesuggereerd.

alles

mij niet of ik

Zij

hun

al zei dat ik

bleven overtuigd dat het werkelijk

had plaats gehad.

Menigmaal heb

en ook op personen die in natuurlijken slaap

gehypnotiseerden

op

verkeeren.

proefneming herbaald op wakende personen,

ik deze

onder

Zelfs

deze

laatste

zijn

hallucinatie hooren en in zich

opnemen Niet

neming

Onder de

op

personen

hebben

er

zijn

de

wat

ze

grond

van

wat

hoord

hebben.

tellen

geschiedenis

opgeroepen

getuigen

ziet

dus,

hebben,

te

;

anderen

niet gezien,

van hunne buren vernomen

;

maar

deze ver-

getuigen dus niet op

zij

maar op wat

zelven gezien

zij

retro-actieve

steeds gelukt de proef-

tot

hebben het

weer anderen

;

meenen gehoord

Gij

de

het gezien, het goed gezien hebben

die

gezien

niets

hebben

zij

manier.

dezelfde

die

er

zij

van anderen ge-

mijne heeren, hoe men, onder begun-

stiging van een natuurlijken of een kunstmatigen slaap, een

onwaar

denkbeeld, een hersenschiminige herinnering, een valsche getuigenis

kan doen ingang vinden,

in de hersenen

De op

dezen

het

een persoon die spreekt, als zijn aandacht zich

hoort

slaper

vestigt,

treden.

Bij

gefingeerde

Daar

geest.

vormt, daar

;

hij

neemt

niet zijn

zou

waarin

de

weet

van

men

persoon dat

geen

slaap hij

hij

het

zich

eigenlijk

spontane

hem

geen een

te

zich uit zich zelven niets.

ik de herinnering op van eenig onderdeel

tooneel of dit staat

nu

zoo aanvaardt

Men

boekt het gehoorde

en

ontwaken herinnert

zijn

Maar nauwelijks wek het

verstaat

hij

gezegde voor goede munt op, zonder in eenige beoordeeling

van

klaar en helder voor den

denkbeeld van de oorzaak gesuggereerde droom

herinneringen

is,

heeft achtergelaten,

de denkbeeldige herinnering als eene werkelijkheid.

dèn

slaap

kunnen zeggen, »dat het een toestand

gelooft dat het gebeurd is."

En

ik

is

voeg er dezen raad

;

126 bij

» vertelt

:

nooit een geheim in tegenwoordigheid van een slapende

minste voor dezen het geheim verborgen wilt hou-

als gij ten

persoon

Het kan toch

den.

Na van

korte

deze

dat hij het hoort en in zijn geheugen boekt

zijn

van

schets te

suggestibiliteit

der voornaamste uitwerkselen

enkele

hebben

!"

gegeven

ga

met u het vraag-

ik

stuk der amnesie bestudeeren.

hebben

Wij

gezien

een

dat

gehypnotiseerden

der

deel

ontwaken geen herinnering behouden hebben van wat den te

slaap

voorgevallen

is

en

meenen

weten

niet

dingen

enkele

zich

beide

nu liggen

dat

zij

wat

hij

dronken hebben maar van het overige weten

kunnen zijn

er die hierop

alle

handelingen,

uitzondering die

Somtijds

brengen.

die

patiënt,

herinnering

omdat

meent dat

zij

bestaat

Maar langzamerhand,

komt

personen,

hallucineerbare

de

of

er

het

bij

alles

niet

slaapt,

doen en dat

en hij

dan voorkomen

zoo

zich

het heeft

van

slaap

toch

te

en.

binnen

ontwaken geen herinnering.

voorkomen dat

het

binnen brengt, ter goeder trouw

in

maar

om

gedroomd

zich

zich bepaalt

doen ondergaan,

;

slaap heeft voorgewend hij eigenlijk

den doctor genoegen te Zulks kan alleen

patiënt geen hallucinaties heeft gesug-

gereerd, als hij zich niet herinnert

denkbeeld

Gemeenlijk,

hebben

het aan dezen niet durft zeggen. als

ge-

zij

zich alle hallucinatiën

bedreven

maar houdt

men den

hebben anderen

herinneren

bekent gaarne aan personen van zijne omgeving dat

hij

;

dat

b, v.

niets.

zij

niets

dan kan

en te

niet geslapen heeft, en

hij

heeft

loop van den dag of in den avond,

opdagen,

zich

hij

maken en

gehad

den

in

zich

van tus-

tal

operateur

gezegd

brengen:

binnen

te

den

alles

volkomen

van

uitersten

herinnering

zij

gedurende

er

kunnen zich

daarentegen

die

volledige

maar

praten,

kunnen

van

Sommigen

schenstadiën.

hooren

Tusschen

brengen.

binnen

vergetelheid

andere

;

als

te

hebben, daar droomen

sluit; als al

wat men het

sujet

tot het toespreken en het op-

wekken van gesuggereerde bewegingen. Als die personen uit patiënts omgeving niet erg met hypnose ophebben en eer kwaadgezind dan goede waarnemers zelf,

heid.

zich

dat

zijn,

dan gelooven

deze zich eenvoudig

Ik herinner mij b.

v.

zij

al heel ligt

even

als patiënt

slapende hield uit louter welwillend-

eene teringlijderes, een jong meisje dat

den dood van hare zuster zoo had aangetrokken dat

zij

begon

127 kwijnen;

te

der

hysterische

lukte

haar

doch

Na

teruggekeerd

was

resultaat

ook

zoo

in diepen slaap te

mijne

Na

doening.

den

te

acht

laten

ik

was

catalepsie,

kortom een gunstig

;

werd door den huisarts

en

haar

en

vader

die

medicatie

zijn eigen

behagen in haar doctor

er

met de grootste

vertelde het mij

dagen behandeling bleef

ontmoette

later

zij

het ontwaken bestond er

bij

Het jonge meisje schiep

waan

dien

op

suggestie

over de gunstige verandering verbaasd was aan

in

brengen;

eenige weinige zittingen was de eetlust

niet te loochenen en dit

toegeschreven.

In

die patiënt bij mij en het ge-

normale nachtslaap

de

het

volgens

flauwten doch accessen van

geen

automatisme;

draaiend

en

echter

realiseerde

bijna volledige amnesie.

en

zwaarmoedigheid,

af en toe aanvallen van flauwte.

zij

spoedig

zeer

hallucinabel

analgésie

dat

hare vrolijke

slecht,

sliep

zij

Men kwam met

slaap.

mij

niet

kreeg

waren

weg,

voor

plaats

ouders,

werkelijkheid

ging

eetlust

maakte

stemming zeggen

de

zij

vroeg

vol-

Eenige maan-

weg.

hem hoe

het zijne

dochter ging.

»Het gezien

schijnt

hebt," zei

weten

dat

zij

fopte.

later

verwonderen dat

te

herinnering

(de

op) en

zij

er

Want

was.

meer ten uwent

zij

bij

die

bij

u

niet sliep, dat ze zich

het

ontwaken

beschaamd over was dat

Maar toch," hernam de

invloed

ze niet

gij

»ik zal u zeggen hoe dat komt, u moet dan

hij,

mij heeft gezegd dat

herinnerde

alles

doemde

uw

u

ontbrak

u eigenlijk

zij

vader, »ben ik overtuigd dat

zij

onder

u hadt haar in de hypnose gezegd, dat

zij

twee malen daags na de hoofdmaaltijden gedurende twintig minuten slapen zou en dat Bij

dan

is

inderdaad ook het geval geweest."

anderen schijnt de amnesie volledig en duurzaam te

Hetzelfde

Nu

nu

geldt

ook

voor

de

eens herinneren wij ons het gedroomde dadelijk

doemt

weer

levendig

die

pas eenigen

herinnering

bij

ons droomleven een gesloten boek en het

blijft

niet

gedroomd hebben.

Onlangs slaap

op

als

zij

gemaakt wordt door eene of andere toevallige omstandig-

ook

het toch

slaap.

het ontwaken,

tijd later

heid die aanleiding geeft tot een associatie van gedachten

zijn

zijn.

droomen van den normalen

deelde alles

eene

hoorde

is

;

somwijlen

ons alsof wij

moeder mij mede dat haar kind gedurende

wat

er

in

de

kamer werd gezegd

terwijl

oogenschijnlijk volmaakt rustig en onverschillig voor alles

128 lag

slapen.

te

trouw

verslag

ochtends

's

wist het steeds een

geven van het gesprokene, terwijl het zich toch

te

bewust was diep

ontwaken

het

Bij

te

Hoe moet men

hebben geslapen.

zich de amnesie

het ontwaken uit den gewonen

bij

of uit den kunstmatigen slaap denken?

vermogens der

—

Al het zenuwlicht

—

mag

dat

als

indrukken

en

helderder

dan

de

Daarom

beelden.

verdoofd

is

de

aan;

de zintuigen bieden

peripherie

opgehoopt aan

de

is

werkeloos.

zijn

en daarvoor beschikbaar

verbeelding

dan

deze

den toestand van waken

in

;

ten minste deze uitdrukking bezigen

centrum

het

in

men

geworpen op

wordt

blijft,

indrukken

geene

sensorium

A1 de zenuwwerkdadigheid

huizen; de bovenste hersenlaag die

verbeelding

de vermogens der aandacht herbergt

het

!

toestand van slaap opgehoopt in de centra waar

den

gedurende

de

gewag van de navolgende uitlegging

ik

Liébeault er aan gegeven heeft.

die Dr. is

maakte

vroeger

Reeds

;

gesuggereerde

ook levendiger en

geholpen door die aan-

gezamelde zenuwkracht die zich op één voorwerp zamentrekt, kunnen hersenen nu een arbeid verrichten waartoe ze in wakenden toe-,

de

stand

niet in staat waren.

lossen

vraagstuk,

is

men

slaapt in, denkende aan een op te

men maar

aan eene kwestie die

brengen kan en men

Toch

Men

niet tot klaarheid

met de gevonden

ontwaakt dikwijls

oplossing.

zich niet bewust van den gedurende den slaap verrichten

hersenarbeid, de herinnering hieraan

uitgewischt even als

is

aan

die,

de indrukken, handelingen, gedachten en beelden tijdens den diepen slaap.

En

zaamheid,

nieuw

waarom? Omdat

dat al

en

vermogens van de

om

indrukken

de

organisme

worden

te

bij

bewustheid

te

bij

het ontwaken op

zich over het gansche organisme verspreidt; de rede, de sensorieele

van

de

ontwaken

geraken.

Zij

organen trekken het tot zich

buitenwereld

ontvangen en na

het

zamengedrongen zenuwwerk-

opgehoopte zenuwlicht zich

dat

verdeelt

al die

niet

te

en

die

van het inwendig

gaan; de beelden van den slaap

genoegzaam meer

verlicht

worden weer op nieuw bewust

om

als

tot

door

het terugkeeren dierzelfde concentratie van zenuwwerkzaamheid, ook diezelfde bewustzijnstoestand zich

Het

is

andermaal openbaart.

opmerkelijk met wat een

gemak

bij

sommige personen

die

herinneringen verschijnen en ook verdwijnen. Let b. v. eens op deze persoon.

Ik zeg hem:

» sluit

de oogen."

Deze sluiten zich dadelijk

129 en

verkeert

hij

voor suggestie

baarheid

Ik

en

gestolen

je

»Hoe

hem:

zeg

den

in

of'

»Doe

»Wat heb

ik:

waar dat

Is het

je?

De persoon antwoordt

enz."

plotseling:

ik

vraag

Hoe oud ben

je?

maand gevangen gezeten hebt? Je bent een

vragen de eene na de andere. zeg

verhoogde vat-

wel den hypnotischen toestand daarstelt.

heet

een

gemeene vent!

die de

bewustzijnstoestand

Terwijl

hij

oogen open."

je

elk

mijner

met antwoorden,

is

opent

Hij

»U

tegen je gezegd?"

ik

op

mij

bezig

En nu

ze.

hebt niets tegen

me gezegd!" Hij weet nergens van. » Sluit de oogen!" Hij sluit »Wat heb ik tegen je gezegd?" Nu herhaalt hij mij wat ik ze. hem gezegd heb. — »Maak je oogen open!" Hij weet andermaal van

niets af.

—

neem

Achtereenvolgens onder

hen

handen

en

nu ook de twee andere somnambules

ik

vertoon hetzelfde verschijnsel ook op deze. Of ik

ook

in diepen slaap

dingen zeg die per

al

op hen nalaten moeten, zoodra

weg

!

Het beeld houdt op

een diepen indruk

se

de oogen openen

zij

worden het

verlicht te

herinnering

is alle

is

onzichtbaar voor

het bewustzijn, voor het zielenoog.

Ik

heb

zoo

:

over

om

getracht

termijn door dat

persoon wien

de

dat

het

mechanisme

verschijnsel te verklaren.

men

der

eene handeling

verscheidene weken verwezenlijken zal

durende

al

dien tijd onwetend

—

—

welke zich pas

suggereert, niet ge-

van het gegeven bevel

blijft

dat telkenmale als patiënt zijne gedachten concentreert d. als zijn

voor

op

herleeft.

;

ik geloof

telkenmale

Want de somnambules

deze soort van suggesties ontvankelijk

hoedanigheid niet aan africhting, wij

i.

aandacht niet door zijne zinnen naar buiten wordt afgeleid,

ook de herinnering aan de suggestie die

met langen

suggesties

Ik denk mij dit namelijk

hen

demonstreeren.

zij

Zij

zijn,

ontleenen die

verwezenlijken proprio motu wat

gaan met groote gemakkelijkheid

van den eenen bewustzijnstoestand in den anderen over. Wanneer hunne hersenen

niet

worden beziggehouden door indrukken van buiten, of

door het werkzaam

initiatief

van de aandacht, dan concentreeren

zij

hunne gedachten en vervallen in dien bewustzijnstoestand waarin de herinneringen uit den hypnotischen toestand zich voordoen er zij

aanhoudend

aan,

wachten

zij

op

;

zij

denken

den gesuggereerden termijn,

weten dat het verschijnsel moet optreden. Zoodra

verdwijnt de concentratie

;

ik

hun toespreek

de aandacht doet het licht zich naar buiten '

9

130

herinnert wat

niet

—

gedacht

heeft

Als de

uit.

—

somnambule

gelooft de

daar

in haar anderen bewustzijnstoestand

zij

trouw dat het verschijnsel zich heeft

ter goeder

haar weten. Dat

buiten

gerealiseerd

dan

verwezenlijkt,

zich

zich

zij

aan de suggestie dooft

de herinnering

en

verspreiden suggestie

dus een geval van dubbele

is

overeenkomende met dat van de bekende Felida

bewustzijnstoestand

van Dr. Azam.

Toch komt het mij amnesie bij

voorbeeld

de

oogen

haar

dat

bijzonderheden

om

beslag

van haar

vertellen

op

die

en

alsof

zij

Ik laat

verbeeldt zich wer-

zij

hond

die

ziekte, tevens

neem derhalve

den zenuwinvloed

wijze

doe ik haar denk-

haar de hand likt; ik laat haar al

haar zintuigen in

te verspreiden over de

organen

en haar aandacht te verdeelen; ik tracht aldus

voorkomen eene

uitsluitende concentratie van het zenuwleven op

sensorieele te

doet

sinaasappel eten. Ik

stukje

de

Ziet hier

is.

dus in rapport met iedereen.

is

zij

beeldige dingen zien: een

een

van

ik

die

Onderwijl praat ik met haar en laat haar de

breit.

zij

uitlegging

ik mijne suggesties geef, terwijl

die

Zij

doen;

werkje

een

kelijk

heeft.

de

geef, niet geheel afdoende

vrouw

een

open

dat

voor,

ontwaken

het

bij

een

voorwerp, door het aantal punten waarop de psychische

enkel

werkzaamheid zich

verdeelen moet te vermenigvuldigen.

teruggeroepen

werkelijkheid

blijkt

het

mij

dat

zij

—

Tot de

zich van al

t'

voorgaande niets herinnert.

Maar

er

meer.

is

over

uitstrekken

voorafgegaan

niet

maar

*),

een

zij

feit

dat ik reeds heb vermeld onder

retro-actieve amnesie.

hun ontwaken kunnen te

der gehypnotiseerden kan zich ook

een korter of langer aan de hypnose onmiddellijk

tijdperk

den naam van Bij

De amnesie

wat

binnen brengen

kunnen zich ook

sommige personen er

zich niet

geschiedde gedurende hun slaap,

niet herinneren, dat ik in den loop

den ochtend tegen hun gesproken heb, noch dat hebben. Daar hebt gebracht.

een

')

Ik

gij

verwonderde blik

Dit

feit

bijvoorbeeld dezen

wek hem.

wordt

door

alleen

man

zij

dien ik in slaap heb

Hij wrijft zich de oogen uit en kijkt

om

zich heen.

»

He

Chambard vermeld

médicales. (article somnambulisme).

!

in:

van

mij gezien

waar ben

met

ik ? ik dacht

Dict. encyclop.

des sciences

131 dat

ik

komen en daar ziekenzaal

gekleed

zich

is,

in hypnose

hier in de collegiekamer

heeft,

Hij weet dat

gebracht.

is

ge-

is

mij in de

hij

de ochtendvisite heeft gezien, maar daarmede houden

bij

en

op

herinneringen

zijne

morgen

Hij herinnert zich niet dat hij van

bed lag!?"

te

opgestaan

hij

hem

verkeert in de meening dat ik

bed in slaap heb gebracht.

in zijn

Het

voor

ligt

hand dat men deze

de

waken

zich over het voorafgaand

Het eenige wat men zeggen kan

klaren.

spontaan kunnen voordoen

retro-actieve amnesie, die

is,

wat

er geschied

zijn

delirium,

maar ook

is

dat analoge feiten zich

hun

standelijke

vermogens

ziekte toen

zij

niet alleen

van stupor en

tijdens het tijdperk

meer herinneren kunnen

zich niets

periode van

ver-

gevolg van ernstige psychische storingen.

als

Zoo gebeurt het somtijds dat personen na typheuse koorts vergeten

kan

uitstrekt op geene wijze

uit de eerste

nog volkomen bewust en hunne

ver-

men wel

dat

ongekrenkt

waren.

Ook

ziet

menschen, na een aanval van delirium potatorum, zich niet herinneren welke

buitensporigheid

meer weten van

al

zij

begaan hebben en ook

niets

wat aan de dronkenschap voorafging. Misdadigers

den dwang van een ziekelijke impuls hun wandaad bedreven,

die onder

—

voeren niet zelden aan niet

drinken

in

en dat wel ter goeder trouw

weten de misdaad verricht

te

hebben en zich ook

—

dat

zij

niet te binnen

kunnen brengen wat aan de misdaad voorafging. Zietdaar

de

waarneming tevreden klaren

om

het

:

waard

vendien volledig

de ;

gij

dat

bij

men

als

deze

ontwikkelde

sliep,

wij

is

moeten

ons met hunne

niet

beproeven ze

nog

te

kunnen doorgronden.

bestaan

der

Het

mysterieën

is

reeds

erkent.

Bo-

den kunstmatig opgewekten slaap

men aan

zij

zijn niet

persoon

dan

alles

nooit

ook

»

wanneer

herinneren wat er geschied

na het ontwaken

is,"

alles herinnert.

zich zelven dit spontaan suggereeren.

Eene zeer

vrouw, die ik in diepen slaap brengen kon, herinnerde

gewoonlijk niets lange

is

verdwenen. Ik heb

een in somnambulisme verkeerend persoon

ge u

zult

ver-

te

weinig onderzocht

het ontwaken gewoonlijk amnesie vertoont, zegt:

Sommigen kunnen zich

te

het

na

amnesie

wakker wordt, zich

psychologie

de herinneringen zijn latent,

bewezen dat die

dat

:

maar nog

stellen

der

geheimnissen

hare

al

iets

gebied

heeren

mijne

feiten,

bij

't

ontwaken; ik voerde met haar,

gesprekken en dat wel heelemaal alsof

zij

als zij

zoo gewoon

132

wakker was. zei

Op

zeggen.

»

:

herinner

Ik

het oogenblik dat wij

wakker

ik

»En

zijn zal.

had gesuggereerd, heb nog

een

licht

gebracht.

Wanneer

gedurende mijn slaap, zamen

er,

kan

u

gaat

gij

ring

niet

hoofd

alles

bewust

door

hoorzamen, doofde

dat

volslagen

aan het

amnesie

het voldoende

hij

is."

te

zeggen

nu

»

zich eenige tijd

en vertelt met

alles

Dit bewijst dat het bewust-

gebeurde.

ziet,

hoort en weet wat

hij

gedachten

en

beelden,

of

doet;

hij

is

indrukken,

door eene neiging tot ge-

minder gebreideld wordt door het ver-

geen ontbreken van bewustzijn: het

is

:

Daagt de herinne-

Na

zich

hij

goedgeloovigheid,

niet

Dit

hem

de somnambule nooit handelt als een on-

gesuggereerde

welke

initiatief.

is

herinnert

het

dat

verhoogde

eene

door

er

komt de herinnering."

al

was,

automaat,

beheerscht

dat

feit

dan leg ik mijn hand op patiënts voor-

hebben,

te

weg

niet

zich zelve

zij

—

onbekend

mi]

meenen

wij

op

»daar

zeg:

bedacht

volkomen juistheid zijn

voor

herinneren wat er gebeurd

onmiddelijk

en

goed

—

ander

binnen brengen> dan

te

dat moet ik onthouden

:

alleen deze herinnering die

spontaan niets uit dat slapend doorgebrachte tijdperk

dus

zich

hij

moet

of dat

persoon die ontwaakt uit diep somnambulisme, en

een

bij

haar ontwaken,

dit

bewaard gebleven.

is

Ik

bestaat

bij

u

mij daar dat ik

praatten heb ik tot mij zelven gezegd

over als

herinnerde zich later niets. Eens

Zij

mij

tot

zij

is

een

andere bewustzijns-toestand.

Ik heb ook het bewijs geleverd, dat de herinneringen van negatieve

hallucinatiën

dere.

Laat

eene

negatieve

werd speld

en

ons

in

vrouw,

prikte,

het je

met

oor

nemen aan wie

voorbeeld Henriette

hallucinatie

voelde

zag,

even goed opgewekt kunnen worden

als

noch de

heb

hoorde

gesuggereerd. zij

mij.

Toen

als

de an-

ik zoo even zij

wakker

Terwijl ik haar met een

baard van een pen in de neusgaten kittelde riep ik haar toe:

peuterde,

»Je bent een slechte

hebt een kind gehad en dat hebt je dood gemaakt!" enz. herinnert

Onderwijl,

gij

u

dat

zij

kalm met u gepraat heeft en

kennelijk niets van mij, noch van mijne woorden gewaar werd. is

je

overtuigd dat ik toen afwezig was.

gaat je

terwijl

Ik

ik

houd

nu

alles

weg was." vol,

leg

herinneren Zij

wat

antwoordt:

Nu ik

zeg ik haar:

gezegd

en

»

Zij

Henriette,

gedaan heb,

»Maar u waart

er

niet!"

mijn hand op haar voorhoofd met de woorden:

133 »toch

ze

den

verontwaardiging

»

herinneren!"

Het

!

niet

is

verzamelt een

Zij

doemt op

herinnering

de

nu zegt

;

mogelijk, u hebt mij

gekitteld," en even daarna op een toon van

neus :

en

gedroomd

heb

ik

in

gaan

alles

gedachten

haar

Kijk,

»

:

geprikt,

nu

u

ge

zult

oogenblik

Het

een leugen wat u van mij heb gezegd

is

!

Ik heb geen kind gehad!"

Het

dus

dat

en niet

te

blijkt

niet te zien

hooren, het was eene negatieve

persoon

oog

op

van

is

veronzijdigt het geziene

doch het geestelijk oog, het zieleoog manier

volgende

de

is

na eene door mij

:

meer

;

en

ik aan het prisma geef.

oog

potlood

een

gegeven suggestie

de

hetgeen

beelden

dus

alsof

gebracht

dan

ziet

de

even

zijn

verschillenden standen die

door

(wat

men ook simuleert

ziet

;

had

niet

;

constateeren kan met den hij

ziet als zijne

hij

Daar patiënt

Hij gedraagt zich

in werkelijkheid niet;

verbeelding in de war

prisma of door Snellen's instrument, het waar-

het

niet uitwischt.

voor

doofheid.

Gij

waart daarvan in de vorige

Ik had aan Henriette nadat ik haar in slaap had ge-

bracht, gezegd: »Als je

en

afgeweken.

is

toch

geldt

getuige.

prisma

het

ook met beide oogen.

en

buiten zijn weten

Hetzelfde

bent

houd,

men twee beelden

simuleerde

Snellen);

genomen beeld

les

door

ziet hij

ziet,

hij

van

ziet

hij

b. v.

maar één beeld waarnemen en wel dat van het

patiënt

rechteroog,

toestel

geeft hij geen

linkeroog afgesloten of was het linker werkelijk blind, dan

het

twee

oog

dit

Daar het prisma het beeld van het rechter-

doet afwijken, maakt het dus dat

zou

met

en beide beelden

twee potlooden

duidelijk

komen goed overeen met de

en

zuiver

voorwerp,

een

zeer

Ik bewijs

Als ik nu een prisma voor het rechteroog

van onrust.

daarvoor

persoon

De

het lichamelijk

blind.

met een speld het hoornvlies nader,

als ik

;

blijk

gelijk-

eene psychische blindheid daar.

volledige blindheid op het linkeroog, ziet patiënt

enkel

ik

stelt

zij

;

maar de geest

ziet

ziet,

niet

meende

zij

illusie.

heb u aangetoond dat de gesuggereerde amaurose een

Ik

soortig verschijnsel

dit

gezien en gehoord heeft toen

zij

meer

wakker wordt

spreken

kunt."

zult je bespeuren dat je doof

Een

half uur daarna was ik

deze suggestie vergeten toen ik Henriette wekte. Zij stak toen haar

tong toe:

uit

en

gaf te kennen dat

»Kom maar

zij

niet spreken kon.

hier dan zal ik je genezen." Zij

Ik riep haar

bewoog

zich niet.

134 Ik herhaalde mijn bevel.

en

wou

—

gehoor was

goed

zoo

de volgzame patiënte, bleef kalm zitten

Zij,

mij

en

verzocht

vrijden.

!"

gehoor terug

Onmiddelijk

kwam

zeggen

te

had mij dus hooren zeggen:

zij

als

zulks

even

als

men

negatieve dat

gevoelloosheid ziet,

hallucinatie

slechts denkbeeldig

en

verlamming

door

suggestie

kan

men

eene

hij

weet

hoort en voelt de persoon wien

of

illusie

maar

heeft opgedrongen

gehoord en gevoeld

ziet of gezien,

hij

!"

was met de gesuggereerde blindheid en

geval

Derhalve

scheppen.

niet

het

te be-

»je hebt je gehoor terug

De doofheid was een psychisch gebrek en was even

Henriette

»

:

daarop naar mij toe

met gebaren haar ook van haar stomheid

mij

Zij

die onder mijn

herinneren dat ik haar doofheid

te

had gesuggereerd. Het was mij toen voldoende je hebt je

—

Toen was Dr. Liébeault

opstaan.

niet

Men kan

heeft.

de

herinnering weer opwekken aan wat die persoon gezien heeft terwijl zich niet bewust

hij

Men kan centrum

van

sensorieele

was dat

veronderstellen

sensorium

het

van

cellen

de

hij

zag.

dat

de

gewaarwordingen het

bereiken,

dat

doch

hersenschors

doordringen van het bewuste weten. Later

op

wekken,

te

dan

tot

die zijn indruk achterliet in de senso-

gaat in het bewustzijn over; het organisch geheugen wordt

bewust geheugen.

Maar de proefneming met het prisma die

van

duiden

—

de

bij

de eenzijdige blindheid,

door mondelinge suggestie opgeheven

er bepaald

men zegt Men moet

elkander

op het

Ik een

—

hier

remmend tusschen

de bewust wordende indruk

en

ceptie

hare

zoo

weet goede

minste

ziet

hij

dus wel aannemen dat de verbeelding

aangezet

telkens

doofheid,

hij

;

hoort

dat hij hooren kan.

als

gestie

—

op dat de indruk tot het bewustzijn doordringt;

de proefpersoon ziet door het prisma en zegt wat

ziet.

de herinnering

denkvermogen en

de werkzaamheid op der psychische cellen; het

hersencellen,

begrip

zijn

in de

het domein

in

niet

corticale

griffen

als ik tracht

dan verzamelt het individu

wekt de handeling

pas

rieele

zich

zij

neutralisatie,

uit.

hebben

beide

—

door de sug-

komt;

Beide deze

gelijktijdig plaats;

volkomen dat het den proefpersoon

zij

feiten,

is

zij

wischt de per-

dekken

alsof hij niet

wat meer indruk maakt dan deze proefneming somnambule. De persoon in kwestie verraadt niet

niets

spoor van waarneming: of ik

hem

al martel,

hem met

135 ruwheid

maken

te

op te wekken praten

naar

hem de malste dingen zeg om zijn lachlust hem beleedig, ten einde zijn verontwaardiging

behandel,

gaande

of

hij

:

volmaakt onverschillig met andere personen

blijft

en kijkt vreemd op

als

meent zonder reden,

hij

men hem nieuwsgierig aanstaart of, om hem schijnt te lachen. De beste

acteur zou niet in staat zijn de rol vol te houden die zoo onschul-

wordt

gespeeld

dig

oprechte

door

weinig gewoon

zijn

zweren dat

van niets bewust

verbazing,

nomen,

zij

bewust

is

Ik heb elders gezegd

wij

En

zijn.

welke zoo

lieden,

zeer groot

Men is

zou er op

dan ook de

:

zonder het inderdaad te zijn!

geweest,

er gebeurt niets in den toestand

ook niet in wakenden toestand

dat

nose,

eerlijke

te verbergen.

het bewijs lever, dat wel degelijk alles waarge-

ik

als

alles

en

hunne indrukken

geschieden

•

van hyp-

kan.

Zijn

mate onderhevig aan overeenkom-

niet somtijds allen in zekere

stige verschijnselen?

Onderwijl wij b.

krachten neerd.

in

v.

Wij hooren

er niets

uitsluitend bezighoudt is,

hebben

standigheid

op

te

er

gepraat

eene

wekken;

meenden

niet

van daar onze geest elders

is.

wischt

later

echter eene toevallige

bepaalde zamenkoppeling

bemerken

dan

gehoord

indruk

is

en zich

van dat er nevens ons gepraat, nog Als

te

wij

hebben

komen. Wij hadden wel gehoord psychische

is,

met onze eigen overpeinzingen. Als het gedaan

geen idee

er

wij

wat

minder

verdiept zijn in een arbeid die al onze geest-

beslag neemt, wordt er nevens ons gepraat en gerede-

;

van

denkbeelden komt

dat tal van dingen

—

die wij

ons duidelijk voor den geest

zoo flauw, zoo vluchtig geweest dat

innering werd opgewekt.

—

ons oor had het geboekt

bleef tot op het oogenblik dat

om-

zij

;

zij

doch de uitge-

door den schok der her-

ACHTSTE

LES. — —

—

Uiteenloopende gevoelens dienomtrent. Over misdadige suggesties. "Weerstand tegen zekere suggesties. Somnambules zonder overtuiging. SomnamSomnambules, die zich met hun rol geheel vereenzelvigen Gabrielle Fenayrou en Misdaden. bules die door impuls handelen.

—

—

—

—

—

Bompard.

Gabrielle

een

suggesties

bij

Gewijzigd

bewustzijn

waarbij

—

—

persoon.

„tweede

of

gestie alle onze handelingen.

De proefnemingen

—

Valsche getuigenissen ter goeder trouw.

rechtschapen

toestand".

De

—

—

Yoor een deel bestuurt sug-

Zedelijke verantwoordelijkheid.

tegenwoordig

gij

Misdadige

Chambige.

rechtszaak

zijt

—

geweest geven mij

aanleiding thans met u een van de ernstigste vragen die de mensch zich stellen kan te gaan bespreken: ik bedoel den vrijen wil en de

verantwoordelijkheid van den mensch

voor

ons

dan

als

somtijds

door

In

zetten.

En kan

den

in

inbraak

en

verbeelding,

onze

vatbaar;

suggestie

laat

de

een

rede

steek.

De

weg

tot

gedachte

neigt

welke

de

vraag

antwoord.

slaap, die

daar

wij

zoo

trotsch op zijn,

slechte gedachten

onze

om

mate

banen zich

van controle verstoken

zich

in

handeling

om

te

gedachte in handeling vervormd en onze hand niet als het noodlot

worden volbracht door suggestie

van

zijn allen in zekere

hoeverre kunnen wij aan die neiging weerstand bieden?

gewapend wordt, ons

ik

Wij

de wet van het idéo-motorisch of idéo-dynamisch automatisme,

krachtens

Deze

!

De

wordt

de

school

van Nancy bevestigend be-

heeren Liébeault, Liégeois en Beaunis,

gevoelen hetzij

door

dwingen ? Kunnen misdaden

?

dat

zekere

somnambules,

hetzij

zijn

even

als

in toestand van

wakende, met gedweeheid een order kunnen uitvoeren,

hen gesuggereerd

is:

men kan

er dieven, falsarissen,

moordenaars

137 van maken. Mij dunkt dat de mijn

door

ning

ambtgenoot Liégeois genomen

en

vriend

van

school

de

wordt

vraag

Diezelfde

echter

de

Gilles

onze

dus

Het

schillen.

ligt

en

Men

heeft

beweerd

dan

het

uit

getroosten.

luste

den

deelt,

een

denkbeeldig hare

weerstand

zwak

gij

vergif;

moeder

te

weet

best

volstrekt

ons gevoelen.

meeningen ver-

niet

die suggesties

alleen

Eene vrouw zou

zijn.

dan zou

is,

zich

proefpersonen

Nemen

zijn.

somnambulisme verkeert doet

zij

drinken.

dat

laten ver-

wij

eens aan

gij

geeft haar

;

een glas water en geeft

in

Dan zou

zedelijk

zich een zacht geweld

zij

onzen

wij

die

Zoo haar

te bieden.

studeerkamer-misdaden

het

van

De

van somnambulisme geweld aan laten doen,

geen

aard

somnambules

de

aangenaam

dat dit jonge meisje hier in

ze

weder

zijn

gaat

geworden.

De misdaden

zouden

richten

is

dat

in toestand

haar

gevoel

Bérillon

welke hun

verwezenlijken

dat

Luik, die

uit

voor de hand dat dit vraagstuk door eene afdoende

proef nog niet opgelost

omdat

üelboeuf

Professor

in deze principiëele kwestie de

dat

leer-

woordvoerders de heeren Brouardel

als telt.

denkbeelden omtrent hypnose en suggestie

Dumontpallier

ziet

alleen

hoofd mijn beroemde

wier

kwestie met de denkwijze der Parijssche school mede.

heeren

Men

Tourette

la

overige

deze

als

mee-

tegengestelden zin beantwoord

in

aan

Parijs,

meester Charcot staat en die

in

die

zijn,

allezins wettigen.

door

en

proefnemingen die hieromtrent

talrijke

ze

u

slechts gehoorzamen,

het hier maar een proefneming geldt en

dat

van plan

zijt

om

hare moeder het leven te

Een man wien ge een bordpapieren mes in handen en tevens order geeft daarmede zijn buurman te doorsteken, weet dat met dat mes geen kwaad kan en buigt het kalm plat op de hij borst van zijn tegenstander. Geeft men hem een pistool in handen benemen.

dan in

is hij

u

is

volkomen gerust dat het zoo

groot,

dat

hij

De man weet dat goeder trouw de hem door u

opvolgt.

Welnu,

dat

is

Deze spelen hun

werkelijk

is.

Zijn vertrouwen

de suggestie zoo gedwee als een lam

maar malligheid

het

toegedachte

is

en speelt te

rol.

zoo wat sommige somnambules betreft.

rol zonder overtuiging.

somtijds eveneens toe. lijdelijke

niet geladen

Of zoo

gij

In onze droomen gaat het

liever wilt:

manier zonder het precies

te

weten

wij :

droomen op eene

ons vorig bewustzijn

138

Men neemt een werkzaam aandeel in de verschrikkelijkste gebeurtenissen, men lijdt schipbreuk, men beklimt het schavot, men ziet er zijn dierste betrekkingen en nevens het nieuwe voortbestaan.

blijft

om

vrienden roerd

gejaagd

men

;

leven brengen en dat alles zonder in

't

zijn.

Het hart klopt

men

blijft

të

toch

een

rol

kortom het

Het bewuste wezen,

geldt.

en

onverschillig speelt,

koud

minst ont-

't

ademhaling

niet sneller, de

niet

het drama waarin

bij

of het alles een ander ik

is

waakt naast het andere

ik herhaal het,

wezen dat ik onderbewust wil noemen. Het gevoel van onze overwegend boven dat van de hallucinatie

is

is

identiteit

die onze zinnen treft,

doch den zedelijken bodem van ons wezen niet bereikt.

Zoo kan

de

ook gebeuren, dat

het

opwek,

natie

patiënt

zinsbegoocheling

de

zal

hij

arm is

;

op

wel

Hij

zegt

hij

bloedt

toon,

Patiënt

ziet

dat

dat

hond

de

ligt hij

het

minst

dat

hij

het

zegt

hij

in

den invloed eener hallucinatie, maar

op

angst teekenen.

de

beet voelt, dat

kalme onverschillige

zoo'n

hem

zijn zedelijk

om

hem

de suggestie geef

dan

zal hij

zich

langzaam in beweging

en

er op aandring.

zijn

offer

Men

zwakjes

ziet dat

treffen,

zijn

geen hartstocht

wezens

zijn

zijn

stellen,

verschillige of welgevallige suggesties volvoeren.

op

kleêren

op

:

zij

te

haar

een

geen

diefegge

horologie is.

alle

Zij

kunnen een

hun on-

Ziethier b.v. eene

Maar daar komt haar schaamtegevoel tegen

ligten.

ze

Niet

heb gebracht. Ik tracht hare

bloost en biedt weerstand alsof ze

ik

zonder

hand bestuurt.

zeker initiatief behouden: onder deze zijn er die slechts de

die ik in slaap

buurman

weêrstands-vermogen, naar

zonder

geest en lichaam overgegeven aan den hypnotiseur.

somnambule

onder

een beetje harder als ik

Andere personen weerstaan de hun gegeven suggesties.

somnambules toch

is

wezen vereenzelvigt

Als ik

te doorsteken,

Hij

zelven.

er zich niet mede.

zeer goede

den

quasi gebeten

hij

ziet,

een ander geldt en niet

het

overtuiging

tot een

een kwaaje,

is

een hond, machinaal

trekken

zijne

hij

maar

;

alsof

b. v.

doet dat alles zonder blijk te geven van eenige aan-

hij

zonder

doening,

Ik zal

brengt de hand naar zijn kuit waar

en

maar

doch zonder dat

realiseert

»Kijk daar, een hond! pas op, het

bijten !"

je

zich

van eenige aandoening.

blijk geeft

hunner zeggen:

een aandoenlijke halluci-

als ik

weg

—

te

nemen;

Het baat mij

wakker ware.

zij

— Nu gebied

weigert en zegt mij dat

niet

om

haar in de war te

139 brengen door haar op

iemand mogelijk

dat

dringen dat

te

van

is

lijdelijk

zij

iemand anders

eigenlijk

Het

is,

is

mijn gezegde zal aannemen, maar het zal

Van

weerstand niet breken.

zij

die er niets slechts inziet.

aard,

gelukken haar tot een

niet

mij

slecht

die

over te halen, ik kan haar

diefstal

onmiddellijke,

volkomen, blindelingsche

gehoorzaamheid met volle overtuiging af tot onverwinnelijke weerstand toe,

komen

dat

enkele

veel

en

schakeeringen voor,

alle

aanvankelijk

langdurig

hen vergt

weerstand

weifelen,

uit te voeren.

bij

Het

somnambules. Het komt voor

maar toch eindigen na

bieden,

om

de

ligt

bovendien voor de hand, dat het

daad

slechte

men van

die

aangeboren of door opvoeding verkregen zedelijkheidsgevoel op zich zelf

voorafgaande primordiale

eene

komende

suggestie daarstelt die alle na-

somnambule suggereer

suggesties neutraliseert. Als ik eene

dat voortaan niemand haar zal kunnen in slaap brengen dan is

het mogelijk dat

worden

Zeg

gehypnotiseerd.

ik haar:

»

men u

indien

geeft van te stelen of eenige slechte daad te doen,

geen gevolg aan geven;" dan kan het geharnast

voelen

Welnu

zou willen opdringen.

dan

zijn dat

zij

de suggestie

dan

zult ge daar

zich later steeds

men haar

tegenover misdadige suggesties die

zal

ik,

voortaan door andere personen niet zal kunnen

zij

eene persoon met zedelijke beginselen,

godsdienstig en menschlievend van aard, bezit de verdedigingswapenen

tegen het slechte, welke ik mijner somnambule door middel van die

moreele suggestie in hypnose heb gegeven. In haar jeugd heeft in

haar brein gegrift

en

die

:

zult niet stelen

» gij

langs opvoedkundigen

gij

;

weg opgedrongen

tegen

misdadige

denkbeelden

die

dooden

zult niet

;"

suggestie kan zich

zoo duchtig in haar geweten ingeworteld hebben, dat is

men

men haar

zij

later

gevrijwaard

zou

willen

suggereeren.

Bovenstaande feiten nu geven gelijk aan de waarnemers en Als

te

Doch men

Luik.

het waar

weerstaan, dat

is

sommige de suggestie

die zijn rol slecht speelt,

andere

zijn

opgaan

in

bewust

wezen

meer;

zij

die

de

heeft ongelijk gehad

dat vele personen

dan

is

met

hun opgelegde bewuste

:

slechts uitvoeren als een acteur

het niet minder waar dat er weer

rol.

het

te generaliseeren.

onaangename suggesties kunnen

volstrekt geen weerstand bieden

het

te Parijs

Bij

deze

werkelijk

kunnen en geheel

vernietigt

bewustzijn

volvoeren ontwijfelbaar de misdaad.

het onderbestaat niet

140

Gaat het niet evenzoo in den natuurlijken slaap

droomen kan den

zonder ze mede te leven,

bodem van ons wezen

zedelijken

houden ons zelven

suggereert

leeuw ons

!

te

Wij

?

bespringt

meester,

men droomen,

zooals ik zei

—

de hallucinatoire handeling

bij

in welke wij ons

zijn,

vallen

ons

de

aangezicht bleek

Wij

Als

met lichaam en

ziel in

gestoken voelen van den persoon die onze verbeelding ons

huid

de

?

—

dan ook niet andere droomen in welke wij op-

er

zijn

zij

niet bereiken, als het gevoel

onzer identiteit de bovenhand heeft en bovendrijft,

als

pols

in een afgrond of wel een

voorbeeld

bij

een

verschrikkelijke

angst

maakt zich van

de ademhaling wordt gejaagd, het

versnelt,

ons uiterlijk weerspiegelt wat er in de

;

om

roepen

gillen,

:

omgaat.

verdedigen ons. Kortom wij hebben

hulp,

een afschuwelijke nachtmerrie

ziel

En

!

bij

het ontwaken, slaken wij een

zucht van verlichting. Wij hebben onzen droom medegeleefd. Zijn er

geen

bekend

voorbeelden

van

ontoerekenbare

misdaden

en over-

tredingen gepleegd in somnambulistischen toestand of in een toestand

van

droomen? Volgens A. Maury kan een volmaakt

actief

persoon

slaapwandelaar

die

is,

in

zedelijk

den toestand van somnambulisme

een misdadiger worden. Dr. Mesnet heeft de geschiedenis medegedeeld

van een verpleegde in het hospitaal pleegde

St.

somnambulistischen toestand. Juist die diefstallen gaven

in

aanleiding tot de ontdekking dat de hij

bediende was

trokken

dat

bij

een kapper

die

genoemden persoon, werd veroordeeld.

diefstal

gemaakt 's

van

In

slaapwandelaar was. Toen

had het de aandacht ge-

verscheidene

voorwerpen

gemist

voorwerpen terugvond op de kamer van

hij

aangeklaagd en door de rechtbank voor

Maart 1877 hebben de couranten melding

vrouw

eene

man

te Parijs

achtereenvolgens

er

Toen men nu

werden.

Antoine die herhaalde diefstallen

die

zich zelven bestal. Zij geloofde dat

nachts een dief binnensloop en beval daarom haar zoon

om

op te

passen en de wacht te houden. Deze was niet weinig verbaasd toen hij

ontdekte

Moniteur

van

kweekeling opstond,

en

hem

zijnde

dat

dat

uit

zich drie

—

zijne

2

Juli

het

naar

moeder zelve de

1868

stond

seminarium

het

van

slaapwandelen

verhaal

te

In den

lezen van een

Saint-Pons die in den nacht

het bed van een zijner slapende leeraren begaf

messteken toebracht welke

slechts

diefstallen pleegde.

—

gelukkig kwalijk gericht

den matras doorboorden. Het was de eerste maal zich

bij

dat jonge

mensch voordeed. Toen men

!

141

hem den volgenden dag mededeelde wat dat te

onwetend van was

er geheel

hij

om

kennen en vroeg

leerzaam

het

is

ronde

de

deed

naar hnis terug te

gaan. Niet minder

dat in de amerikaansche couranten van

betrof

om

kamaraadjes doodde en

zijner

dat

1876

een kind dat gedurende een

namelijk

wegens

een zijner medegevangenen

Kan nu wat

innig leedwezen

zijn

mogen

het

gekomen,

gevangenis

gaf

feit

;

van somnambulisme een

aanval

hij

;

gedaan had, bleek het

hij

de

in

in den volgenden aanval

delict,

het leven bracht.

natuurlijk somnambulistischen toestand geschiedt

in

ook niet plaats grijpen in den kunstmatig opgewekten toestand van slaapwandelen? haar

de

slaap

wakker werd.

om

gaf

suggestie

deed

Zij

maar eens

u

Herinnert

mijn

immers

het

die jonge artiste die ik in

horologie

zonder

beschaamd

te stelen als

aarzelen en

was

gij

gezien

hoe

hoe

beefde en ons smeekte haar toch niet aan te klagen

zij

was

geen

en

ontsteld

En

gebeurd.

ontdekking,

de

bij

gemoedsaandoening,

gesimuleerde

Het was werkelijk

zij

geen

zij

hebt

Dat

!

komedie-spel

toch die jonge vrouw was eerlijk

en braaf!

Het

niet

valt

personen

die

bij

moeten,

uitvoeren epileptici."

loochenen

te

ontwaken,

zij

zich

alsof

ze

niet

er in

hun brein om ? Staan

als

hen

doet

staan

gaan recht op hun doel

zij

;

op iemand werpt en

»

hij

weet niet

is.

zij

zich

De

waarom.

Of wel

dat het slecht van

lijder

me

is.

het

Wat

is

gaat

is

het een automatische ?

Ik geloof dat

aan vallende ziekte, die zich

weet wel dat

hij

moordt

Sommige krankzinnigen zeggen:

om het » Waarom?

Ik heb het malle denkbeeld

kind te vermoorden." — niet van uw kind?" — »Ja,

;

en

bewust van een denkbeeldige

zijn slachtoffer doodt, altijd

af.

op

onder de heerschappij van hallucinaties

zij

handelen?

zulks somwijlen het geval

se

als » impulsieve

automatisch

ze

handeling, eene redelooze idéé fixe die hen beheerscht

maar

somnambules

de

een onverwinbare kracht gedreven

door

nadenken

van ijlhoofdige gedachten? Zijn die

onder

gedwongen handelen

even

die

Zoodra

bewegen

drijfveer

zijn

er

;

hun ontwaken de gesuggereerde handeling per

huis in brand te steken of mijn

Om

welke reden?

Houdt ge

zeker houd ik van mijn kind? Ik weet

Ik heb geen de minste reden

om het te ver-

— Ik

ben overtuigd

moorden. Maar die gedachte

is

sterker dan ik !"

dat de invloed der suggestie op sommige personen zoo overwegend

zijn

142

kan dat door haar een overeenkomstige psychische toestand wordt

leven

een blinde

geroepen,

man

mogelijk dat een eerlijk

Kan

vrouw wier heven

en

eerlijkheid

doctor,"

in

»want

mij,

tot

antwoordde:

»het

Op

slaapt al !"

u

aanzie,

ze

gezelde

haar

hij

in

't

eene

man

post-hypnotische

om

verwijderd. Nauwelijks

weet het

dachte, anders.

"'

geven.

—

En

niet,"

begrijp

ik

»

had

de oogen geopend of

zij

antwoordde

niet

Welnu

als hij

aan de ooren

mij

dame

die de

ver-

suggestie geven zou. te trekken,

maar hield mij op eenigen afstand van haar

toen,

op mij toe en trok mij aan de ooren.

»Ik

geheel niet noodig dat ik u

hetzelfde oogenblik sluit ze de oogen en

Deze gaf haar daarop de suggestie wekte haar

hypnotiseerde

»Ik durf u niet aanzien

somnambulisme. Toen verzocht ik haar dat

man

was wat

Zij

is.

weet zeker dat ik dan in slaap

ik

is

bedenken ver-

alle

zacht van karakter

een zenuwachtig persoontje en haar

zei

Ik

val!"

in een winkel, eene

boven

zedelijkheid

bovendien

die

dame

haar dagelijks met een geneeskundig doel.

Ik

— door krankzinnig-

een afschuwelijke misdaad verricht.

zeer beschaafde

een

eens

en

zijn

men noemt

is

is

de suggestie niet datzelfde verschijnsel doen geboren worden?

ontmoette

Ik

onder den dwang

—

opgewekt

epilepsie

of

tijde-

Het

impulsieve krankzinnigheid geschapen.

voorbijgaande,

heid

instinktmatige redelooze impuls

Dus wordt door suggestie eene

tot de gesuggereerde handeling. lijke,

in het

het

hoe

ik

»

zij,

Waarom doet u

kwam, maar

eene suggestie die

is

kwam recht mevrouw ?"

»het was een invallende getoe

er

zij

dat

kon

ik

uw man u

niet

heeft ge-

u nu eens gesuggereerd had mij met een dolk

doorsteken?" »Ik zou het gedaan hebben,"

zei ze kortaf

te

op een toon

zoo beslist dat het mij voorkwam dat die daad even zeker door haar zou volbracht geworden zijn als dat

zij

Andere somnambules handelen is

het

of

eene

een je

geen

instinktieve

hallucinatie

die

tot in

daar

op

mijn

beurs

die

niet

impuls

hunner bijvoorbeeld

haar voornemen daartoe uitsprak.

de zijn

tafel

op die bruuske wijze. Bij hen

maar

een

bevolen

ijlhoofdig

handeling

slaap zeg:

Als ik

leidt.

»als je ontwaakt zult

stelen,"

ligt,

denkbeeld

dan aanvaardt

hij

dat denkbeeld of dadelijk of na herhaalde suggesties. Bij het wakker

den

Vraag

worden

bedrijft

hebt je

mijn beurs gestolen?" dan kan

slechts

mijn

hij

diefstal.

ik

hij

hem

daarop:

antwoorden:

»

waarom

»ik

neem

eigendom terug; u waart mij geld schuldig dat ik u

143 geleend

heb

diefstal,

het

u

dat

mij

mans begrip van

's

moeielijkheid

door

is

teruggeven;

wildet

niet

het

geen

is

terugnemen van geleend goed." In dat geval

eerlijk

is

heb ik dus

De

en

zedelijkheid geen geweld aangedaan.

ontwikkelde verbeeldingskracht over-

zijn

wonnen. Weerhouden door de voorafbestaande moreele suggestie heeft verbeeldingskracht

de

den persoon een illusoire retro-actieve

zelve

herinnering opgedrongen waardoor de diefstal gewettigd scheen en de

Aan

suggestie voor verwezenlijking vatbaar werd.

notischen

laden

ontwaken

Waarom? Die

omdat

andere,

wakker wordt

als je

pistool,

zijn

Bij

lost

een

hij

hem

man

zult je dien

doodschieten."

op bedoeld individu.

pistoolschot

hem

ander

de

hield op

en

uitgedaagd

beleedigd heeft.

(den dader) zijn pistool gericht

dader) was dus wel verplicht is

denzelfden in hyp-

gebrachten persoon zeg ik: »daar hebt je een ge-

slaap

om

hij

;

Dus ook

zich te verdedigen.

(de

hier

het niet een instinctief bedorven moreel gevoel, maar eene hallu-

cinatie

drijft

En

!

werd door

die hallucinatie

den aan de suggestie gehoorzamende persoon,

van

verbeelding

de

misdaad

de

tot

die

gevormd, opdat er een redelijk voorwendsel zoude bestaan voor het

van

bedrijven

daad

te

bleef

om

ik

»Daar

scheppen,

man

staat de

hallucinatie,

die

dat

sommige personen behoeven om de mis-

dat

de

als

auto-suggestie

spontaan haar hulp te verleenen.

mij

vrouw

die je

gebreke

in

hem

Ik kan

b. v.

verleid heeft, je zult je

wreken en hem doodschieten."

Overigens

kan men best

met individuen wier groot

suggestibiliteit te

Bovendien kan

daad.

voltrekken,

zeggen: eer

de

denkbeeld

ijlhoofdige

komen

nature

met

geschikt

middelijk

begrijpen gevoel

zedelijk is,

men

dergelijke

voor het genoegen

om

dat

zij

men

te

doen heeft

ontwikkeld

en

wier

de verbeelding niet behoeft te hulp

Hier

uitvluchten.

voor misdadige

suggereeren

dat zoo

weinig

gedachten. stelen

te stelen

en

of

om

te

Bij

bodem van

de

is

deze kan

men

moorden moeten, moorden.

on-

alleen

Men kan hen

gemakkelijk verleiden daar het zedelijk bewustzijn dat de suggestie

verwerpen kan,

Eene vraag gestie

mate

bij

hen

niet bestaat.

die ik niet

in staat,

weet

te

beantwoorden

is

deze

:

» Is

de sug-

het zedelijk gevoel van menschen die dit in hooge

bezitten, onmiddelijk zoo te

verzwakken en

te

in eens tot het volbrengen van een misdaad gebracht

bederven dat

zij

kunnen worden?"

!

144

Maar

ben overtuigd dat een

ik

man, door een impulsieve

eerlijk

dwang van een

duizeling medegesleept of onder den

ijlhoofdig denk-

beeld of van eene hallucinatie, een misdaad verrichten kan. Is dat niet

mechanisme

voortbrengend

het

van

misdaden?

vele

Dat psycho-

logisch mechanisme kan door de suggestie verwezenlijkt worden.

Worden kundige heid

een

misdaad

tot

oproer,

onder

toch

vinden

—

gebracht

met woede

zich

allerlei aard, in werkelijk-

door suggestie?

En

ook

van

tal

brave

men

als

lieden

—

bij

waar-

zich

be-

en bloeddorst ziet werpen op een arm

dat door een kwaadwillige aanklacht aan haar

slachtoffer

overgeleverd,

is

oproermakers, staat-

een volksoploop een gansche volksmassa

bij

ontegenzeggelijk

wraakzucht

socialisten,

dweepers van

godsdienstige

of

niet

weerloos

anarchisten,

nihilisten,

is

dan

dat

niet

een uitwerksel van

collectieve suggestie?

Een denkbeeld

verspreidt zich onder de menigte,

een enkel woord

gaat van mond tot mond spion, verrader, uitzuiger van het volk De gemoederen worden meer en meer opgewonden. De een sleept :

Niemand denkt

den ander mede!

er

om

aan

te onderzoeken; blinde

hartstocht maakt zich van allen meester en het woeste, het dierlijke,

den mensch

in

Nu

zal

gestie

te

bewijzen.

ontketend!

is

men opwerpen: »Dat heeft niets met hypnotische sugmaken en uwe proefnemingen geven ons geen beslissende schijnmisdaden maar geen werkelijke misdaden

hebt

Gij

doen verrichten." Dat wil ik toegeven en er tevens bijvoegen dat ik

nimmer

tot het

nemen van

beslissende proefnemingen zal overgaan.

Maar men beweert ook: »Er misdaad

werkelijke

hypnotische hoven.

het

geen

de

geen

zijn

is

vrij

Het

zijn

van

gesteld al

onder den invloed van

de jaarboeken der gerechtsis

hypnotiseurs

Bovendien

hoogte

gemaakt had van hij

bedreven

geen vinden."

algemeen

misdadigers.

zaam op

bestaat geen enkel voorbeeld van een

Raadpleegt

suggestie.

Gij zult er

in

zijn

zou

die

mogelijk.

De

misdadigers

en alle hypnotiseurs zijn

dat een

man

—

wat hypnose betreft

macht om een misdaad

genoeg-

die

—

misbruik

te suggereeren,

dan zou

het zelf toch zeker niet aan de klok hangen en de persoon die

gesuggereerd was geworden, zou het niet weten. Maar waar

is

het

dat suggestie een rol speelt in vele misdaden.

Men

heeft

de

kwestie

niet

begrepen omdat

men gemeend

heeft

;

145

om

dat

eene

suggestie

dat hypnose een slaap

manoeuvres,

durige

van

een

men slechts verkrijgen kan door langmaken van passes of het doen aanstaren die

het

men

zonder slaap, dat

is

kan suggereeren,

Wij

voorwerp.

glinsterend

mogelijk

kunnen geven men hypnose behoeft en

te

is

dat

personen

catalepsie,

en

opwekken

hallucinaties,

—

denkbeeld

deze

voor

indrukken

gaat

in

hun

noodig

de

;

handelingen

verschillende

hun brein

in

— —

zoo vatbaar

handeling

noch

suggestie

in-

hersenen wordt aanvaard

de

gedachte,

suggestiebele individuen

manoeuvre

door

dezen analgésie,

hebben kunnen wapenen

—

aan

opgedrongen

het

als

niet tegen

zich

er

verrassing

deze

en

toestand, bestaat

bij

Elk met de noodige overredingskracht

uitlokken.

gevoerd

mondeling bevel kan men

eenvoudig

een

hypnose

dat

eene sterk uitgedrukte

hun normalen

vatbaarheid voor suggesties, ook in

door

gezien

wakenden toestand met vrucht

in

zekere

bij

hebben

elke door

sensorium

Men

over.

heeft

bij

noch eenige voorafgaande

slaap,

geschiedt

hun weten om

buiten

en soms buiten het weten van wie de suggestie geeft.

Op van

dit

oogenblik

een rechtsgeding aanhangig dat de gemoederen

is

publiek sterk in beweging brengt.

het

die ik

hunne toepassing.

hier boven uitsprak vinden daarin

Er

De denkbeelden

een misdaad gepleegd die een ander misdrijf waarin Gabrielle

is

Fenayrou

herinnering brengt.

In mijn

boek over de suggestie roerde ik laatstgenoemde strafzaak

die ik in

eene

groote

woorden

korte

hier

speelt

rol

omschrijf,

stemmig opgevoed, zag

niet

in

even

aan

:

Gabrielle

sonen van hare omgeving en was steeds bekend en

fatsoenlijk

meisje.

huwelijk zijn gelukkig.

haar

man

Haar man voor

—

in dienst, dien die

alleen

den wind gaan

—

zijn

gewezen

leerling,

en

de

zij

weldra nog

wraak

te

jaren

van

haar

aardig gaat vinden.

die

zaken welke niet zij

wordt de min-

Later wilt de echtgenoot zich wreken

na

zijne

vrouw

heeft en welke floreert, terwijl zijn zaak die

al

zijne

veronachtzaamt haar en

concurrentie aandoet door eene apotheek die

Om

een zachtzinnig

als

eerste

op zekeren dag een aspirant- apotheker

oog heeft voor

nares van het jonge mensch.

op

is

wordt eene zorgende echtgenoote en eene

Zij

Daar komt

goede moeder. bij

trouwt

Zij

Fenayrou

dan goede voorbeelden onder de per-

verleid te hij

hebben hem

in de buurt

geopend

meer en meer achteruit

kunnen volvoeren begint

hij

opnieuw

zijne

gaat.

vrouw het 10

:

146 maken. Het gelukt hem hare

herwinnen en nu dringt

hof

te

hij

haar de overtuiging op dat zijn concurrent oorzaak

gemaakt.

van

inblazingen

met hem wenscht

kingen

verleent

voorwendsel

onder

Gehoorzaam

toe.

aan

dat

hare vroegere betrek-

zij

Op weg

naar de aange-

geven plaats van bijeenkomst, gaat ze even eene kerk binnen en

bidden

hem

die

de

minste

aandoening,

om

te

koeltjes

dien ze lief heeft gehad, over aan haar echtgenoot

vermoordt. Gabrielle geeft niet het nauwste blijk van

haar

over

zonder

daarna,

levert

weg den man,

de

een rendez-vous aan haar

zij

hernieuwen.

te

van hun

is

dat deze van kant moet worden

suggestie

die

man,

haar

minnaar

gewezen

aan

geeft

Zij

haar

beduidt

en

ongeluk

beider

liefde te

daad,

gevoelt

de minste wroeging;

niet

spijt

schijnt het

zij

afschuwelijke van hare handeling niet in te zien.

Niets

haar zedelijk gevoel

van

dat

de jury,

zij

was.

leerlingen

psychologische

niet

hare

minder

Een getuige voor

een

zei

overgezet

taal

van haar:

slechtheid

genoegzaam

ontaarding

dit:

was

suggestibiliteit.

om

bij

een week

als

tot deugd."

zij

Ik voeg er

ontwikkeld

buitengewone

was

»zij

geneigd

als

beteekent

toegankelijk brein.

alle suggesties

gevoel

gehoorzaamste en meest gedweëe harer

destijds de

vatbaar

even

tegen

doen voorzien. De onderwijzeres van de kost-

waar Gabrielle haar opvoeding genoten had, verklaarde voor

school,

deeg,

kon deze monsterachtige ontaarding

antecedenten

haar

in

had

In

voor

een

dat haar zedelijk

op te kunnen wegen

Het geldt hier misschien

dan wel een totaal ontbreken van zedelijk

gevoel: »het was een instinktieve imbecilliteit."

Zonder

eenkomst

geval van Gabrielle

twijfel biedt het

Bompard

met het voorgaande. Ook deze vrouw

aan

hare instinkten, ook haar ontbreekt zedelijk gevoel. verstandiger,

weet

met slimheid

o-evormd heeft uit te voeren, daar

geven

zij

is

initiatief

zij

over-

slavin

is

Zij

veel

is

en handigheid de plannen die

is

geestig in de conversatie.

den breidel van het zedelijk gevoel mist, daar

van

misschien

zij

zij

Maar

overge-

aan de suggesties van haar instinkt, geen wil heeft, geen bezit,

weet

zij

zich

ook

niet te

gedragen en wordt een

speelbal van haar zinnen en voor den wil van anderen.

Toen binnen. zij

zij

nagenoeg

nog

Thans bekommert

kind zij

was,

zich

lokte

zij

reeds

jonge

lui

geen zier over haar misdaad

spreekt er lachende over, kan zonder de minste gemoedsbeweging

:!

147 aan

de

denken

plaats

dat

heerlijk

bewakers

hare

zoo

zij

eet

zij

;

waar

men haar gevangen

de daad volbracht werd en vindt het

aandacht

de

met

trekt;

zij

met

speelt handjeplak

flinken eetlust en verwondert zich dat

houdt. Haar zedelijk geweten maakt haar geen

verwijten; het bestaat eenvoudig niet.

Bovendien zij

is

Bompard

Gabrielle

zeer ontvankelijk voor suggesties

De kunstmatige

zeker in hypnose te brengen.

is

om

noodig

niet

hare suggestibiliteit op te wekken

gewone omstandigheden

zij

en die met

Zij

is

jong, dat

fortuin

te

:

deze

dien

wezig,

er

lief

bij

uitstek geschikt

uit,

maakt om

desniettegenstaande

;

onder den plak van

blijft ze

door

zij

op

leeft

zijn reizen

op

zich

met

aan

haar gevoelt, haar op zij

haar

misdaad,

overhalen

om

Gehoor-

zij is bij

om

den zak

brengt boven-

zij

met het cadaver

vertrek

Nu

haar.

den moord aan-

volgt

den

zij

geen

;

man met wien

en trekken door Europa en Amerika, pros-

knoopt ze

Tenslotte

man

zij

op

bij

zoo'n avontuur be-

die

belangstelling voor

een

ontwikkeld

zijn

beurt weet te boeien en aan dezen bekent

terwijl

aan

zich

:

bevel aan verschillende personen die

diens

hun weg ontmoeten. trekkingen

slaat.

slachtoffer te binden,

eenzelfde

in

zweem van wroeging kwelt titueert

brengen

te

wegstopt, dicht te naaien;

lijk in

nacht

hem

bij

mede om het

helpt zelfs

den

demi-monde

in de

suggesties, laat ze zich overhalen den deurwaarder

zijne

waar men het dien

zich

heeft een zekere beschaving en iets

ziet

haar

maken

zij

ook in

is

middeltjes aan den kost zoekt te komen.

allerlei

ombrengen wil

hij

evenwel

ziel heeft zij

een wezen dat haar exploiteert en haar misschien wel

zaam aan

is

aan Eyraud, een verloopen zaakwaarnemer, veel ouder

overgegeven

dan

pikants

Met lichaam en

groot.

slaap

hem

door

zich

zij

de

over

policie

zonder

moeite laat

Een handige

te leveren.

schelm, die de gevolgen berekent van zoo'n handeling en uitgeslapen is

de

in

die

om

kunst

zwart;

men,

zij zij

op

haar

haar

te

verhaal

rekening

van

liegt,

volgens

zeggen

wat

anders

baard.

Zij

Eiken

dag weet ze

weet

schoon

baantje

verdicht

ze

de

O

hebben aanvaard.

laatste suggestie niet

tracht

leg

zich uit moeielijkheiden te houden, zou zeker

een

justitie

op

vegen en

zij

;

een

altijd,

aanvankelijk

zeker,

maakt zichzelve

schuift

denkbeeldigen

te

!

haar

aandeel,

man met

alsof

vertellen.

dwaalspoor

niet

zegt

een blonden

het gedrukt staat

Met helsch overte

brengen. 10*

Kan

148

men nu

deze

uit

het

feiten

trekken dat

besluit

een e slimme

zij

bedriegster is?

Toch heeft als

want

niet,

gerechtelijk

den

bekent

Dikwijls

te

wat

er

van

omdat

zij

van allen gefopt worden.

eerst

hun eigen maaksel aan

Wat

af te knijpen.

het cadaver

om

hare

nu eene slimme handeling?

suggestiebele personen,

het

om

meegeholpen

doet ze geen moeite meer

Is dat

de waarheid door er wat van of

suggestieven

heeft

zij

Nu

verbloemen.

liegen

beeldingskracht

het »zij

den

zij

zak dichtgenaaid,

een hoentje te binden."

medewerking

dwang van

haar aandeel in de misdaad:

onder

later

verhoor,

—

de

door hun ververfraaien

Zij

toe te voegen

door eigenbelang, door

den indruk van het oogenblik, door de denkbeelden die het gerechtelijk

verhoor

anderen

en

het

Het

ook

misschien

waren,

opduikt

ten

dat

verbeeldingskracht in

aangespoord

zich

een

in

of

door het ver-

— in haar verbeelding

aan haar opdringen alsof

niet

meer weet

is

nu maar

't

te

ontwarren

uit dit

leven geroepen of vervalschte werkelijkheid.

niet een eenvoudige geestesopvatting.

u kunnen overtuigen hoe gemakkelijk het toestand

verhoor

onbewust waarheid en leugen dooreen-

zij

zich

slotte

die

best mogelijk dat

is

gerechtelijk

van werkelijk doorleefde gebeurtenissen en van door haar

labyrinth

Dat

bewogen verbeelding hen sug-

haar rol in het drama te verbloemen

gebeurd

mengt

—

waarheid aan.

door

herinneringen

illusoire zij

—

gedreven,

zin

om

langen

ze als

Bompard

Gabrielle

opwekt

hen

nemen

dat

gereert,

in

verkeerende

is

om

bij

in

Gij

hebt

wakenden

suggestiebele personen, denkbeeldige herinne-

ringen te scheppen die daarstellen, wat ik retro-actieve hallucinatieën

genoemd heb

;

gij

hebt gezien hoe gemakkelijk het

tuigen te vormen die toch volkomen te goeder trouw Gij

hebt

talrijke

is

valsche ge-

zijn.

proefnemingen bijgewoond die mijne opvatting

bewijzen.

Laat ik nog van het volgende experiment melding maken, dat ik in

1889 op

het' internationaal congres voor hypnotisme reeds

gedeeld

Dr. Semal

:

uit

Mons deed

klinische lessen bij te wonen.

Bij

heb mede-

mij eens de eer aan eene mijner die gelegenheid suggereerde ik

een slapenden patiënt dat mijn collega photograaf was en dat vorigen te

middag om 4 ure op de

maken en hem twee

zaal geweest

francs gegeven had.

was om

hij

aan den

zijn portret

Wakker geworden, was

149 onze

man

zaal

geweest

dat

overtuigd dat Dr. Semal met zijn photografietoestel op de

was

enz.

de verzekering gaven dat

bedoelden

van

persoon

suggestie

was

tuigd van

't

zij

geschiedenis

die ik

geen

zij

—

niets

hun verstand

zijnde zieken

geweest waren toen Dr. Semal

bij

Of

hun

ik

al zeide dat er

waar was, dat het maar eene

hun kameraad had gegeven quasi hadden bijgewoond.

om

gemakkelijk geweest

uit

te breiden,

aan

te

bleven over-

zij

:

—

Zoo

ik elk dezer

de suggestie nog door auto-suggestie

en er hen nog een en ander van hun eigen vinding

doen toevoegen.

Eene onlangs voorgekomen

nog

bij

het,

personen afzonderlijk nog ondervraagd had, ware het

suggestiebele mij

ook

er

photografeerde.

gansche

die

Maar vooral opmerkelijk was

wakker en goed

volmaakt

drie

—

enz.

man,

braaf

nemingen

gerechtelijke vergissing, die gelukkig

erkend werd, dank

bijtijds

den

ook

zij

het edelaardig optreden van een

Marcou, levert het bewijs dat deze proef-

senator

een meer dan theoretisch opzicht belangstelling

uit

verdienen.

Een

zekere

buurtschap bijna

door

De vrouw van

dezen

drie

Pradiès

Spanjaarden bestolen en

kwam

haren

man

te hulp,

de aanvallers met een degenstok en werd daarna

van

een

de hoeve Petit-Condom in de

Narbonne werd door

van

vermoord.

kwetste

van

pachter

Pradiès,

Twee

afgemaakt.

der moordenaars werden gepakt; de

derde die de vrouw had gedood, wist te ontkomen. Pradiès gaf zijn

signalement zijn

;

hem

de

op

de

:

man

bovendien moest

hij

zou blind en van de pokken geschonden te

herkennen

zijn

aan een litteeken van

door zijne vrouw toegebrachte degenwond. Het signalement

scheen duidelijk genoeg.

De

publieke opinie verdacht Borras ook wel Joseph genoemd, een

neef en landgenoot van een der gevatte moordenaars.

beantwoordde

echter

in

geenen

deele

aan

het

Zijn uiterlijk

signalement

door

Pradiès gegeven.

De

praatjes

senator

Marcou

oorsprong

van

den

verzekeren zijn.

aan

volgens in

het

gekwetste. dat

een

Zij

leste

Borras

nummer van

babbelen

niemand

Ten langen

welke

de

dader

»le

zou

zijn,

schrijft

Temps" ontleenen hun

van de buurvrouwen

bij

het ziekbed

hielden niet op met telkens en telkens te

anders

als

Joseph

de

dader was of kon

vonden die praatjes weerklank in het hoofd

150

hem

.van den uitgeputten pachter en vestigde zich bij

het

dat

Van

was.

zoo

werkelijk

de overtuiging

af dat oogenblik verzekerde hij

aan wie het maar hooren wilde dat Joseph de dader was. Bij zijne

met Borras, hield de

confrontatie

beheerscht

zijn

neesheeren

die

man

aan

tot

gezegde vol;

veranderd

daarna

dader

Spanje

in

is

ter

en

drie

De

ge-

geweest.

is

dood

Borras,

na

heeft

later.

hebben getuigd dat de

hebben,

doch

veroordeeld

De

levenslange galeistraf.

in

ontdekt

vergissing,

rechtelijke

dagen

stierf eenige

dood helder van geest

De ongelukkige Borras werd vonnis

door bovenvermelden invloed

lijder,

behandeld

Pradiès

zijn

hij

van

slachtoffer

bagno

jaren

zijn

werkelijke

zijne

een

ge-

vrijheid

teruggekregen.

Zoo heeft op

door in

helder

toe

laatst

gebleven, aan dezen

is

van

pokken

de

geschonden,

man

sensorieele

illusie

door

feitelijk

is

een valsche ge-

met blonde haren

om

uitwisschende

beeld voor in de plaats te stellen. Dit

er een illusoir

eene retro-actieve

suggestie opgewekt, die zich

met zulk een

van waarheid opdringt, dat de ongelukkige niet ophield vol

schijn te

werken,

dat overigens volgens getuigenis der geneesheeren tot

brein,

tuigenis gesuggereerd, daarbij een werkelijk beeld

en

te

door zedelijk en lichamelijk lijden meer impressionabel ge-

een

worden het

—

in dit geval de publieke opinie

houden dat Joseph de dader was geweest.

Sommige personen hebben voldoende

is

zoo'n groote verbeeldingskracht dat het

deze in beweging te brengen

om

haar door auto-suggestie

hen een volmaakt denkbeeldige herinnering

bij

Staat

toe

mij

Henriette.

Zij

u

andermaal

heeft aan hysterie geleden doch

door

suggestie genezen;

meer

aan.

Het

is

te

doen scheppen.

voor te stellen de u reeds bekende is

sedert drie jaren

biedt geen verschijnsel van zenuwlijden

zij

een goedhartig en fatsoenlijk meisje.

met haar, ondervraagt haar zooveel

gij

wilt

!

Gij zult

Praat maar

bepaald niets

vreemds in hare gedragingen of in haar optreden kunnen ontdekken. Zij

zou

is

te

zoeken. in

volmaakt gezond van geest; eene commissie van psychiaters vergeefs

—

hypnose

bij

haar

Ik weet dat te

brengen

zij

naar

eenig

van

spoor

psychisch-lijden

zeer vatbaar voor suggestie, gemakkelijk

en

hallucinabel

is

in

wakenden

toestand.

Ik zal op haar een proef doen die ik nooit te voren met haar, noch in

hare

tegenwoordigheid

op

eenige

andere

patiënt heb verricht.

:

151

werd gezegd

voorgaande

(Het

persoon

de

terwijl

in

kwestie af-

wezig was).

Nu

op

gisteren

je

zag ik

er

je

uit

durf het

fluisterend:

bijna

—

gedaan?"

—

Nu

—

meegaan."

»Ik heb

hem

wil

—

terwijl

zijn

schaamte.

Nu

bent

het mij

»Henriette! je

waarom

!

meer en meer

hem

heeft hij

verlegen, zet het

haar gezicht met de handen bedekt,

zij

wat

hebt?"

je gisteren uitgevoerd

De arme

—

»

En

verder?"

—

— »Toen

stakkert bezwijkt haast van

herinnering uit door haar te zeggen:

de

ik

zwijgt:

Zij

»Kom, zeg

bedriegen. Spreek

horologie willen rollen."

weer vergeten."

alles

antwoordt

»Ik wou niet met

vervolg ik:

aanziende,

me

mij eerlijk

wisch

dat

bekennen.

—

toch?"

—

in het oor:

politie mij gepakt."

de

Waarom

»

verbleekt, wordt

en

zien

Op mijn aanhouden komt er nu »Wie heeft dat mij geslagen."

niet

ernstig

men kan

:

—

heeft

je wilt

!

»Zeg

ik:

»Je

Zij

huilen

vervolg

heeft

en

Haar

je geslagen ?"

een

»Men

wat

meid-lief,

je gebeurd, toen

krijgt een kleur en

zij

;

—

fluistert ze mij

spreekt onwaarheid

op

opdoemt

»Een werkman."

beschaamd

is

maar!"

met

uitdrukking op haar gelaat

zeggen."

niet

maar

!

er toch

herhaal ik de vraag nog eens.

strak aanziende

herinnering

eene

»Ik

wat was

!

»Henriette, ik heb

toe:

ontmoet

Stanislasplein

Zeg, kind

er een andere

dat

zij

het

!

Haar

zag?"

je

Nu komt

komen en spreek haar

ik haar

laat

Hiermede

de retro-actieve

is

hallucinatie verdwenen.

Het

behoeft

geen

betoog

dat

wij

met

een

suggestiebel

zeer

persoon te doen hebben wiens verbeeldingskracht door herhaald hypnotiseeren afgericht,

met bijzondere

vormt

overbrengt.

in

beelden

bovenmate

zijn

ook

deze

proefnemingen

juistheid de

denkbeelden die

Maar misdadigers

suggestiebel

Vindt

!

buitengemeen

ge

leerzaam

door

zijn

suggestie

met

niet

en

hij

mij

dat

nadenken

tot

stemmen ? In

door

beide

het

geldt

hersenen gesties.

individuen

een

Men

fatsoenlijke

aangehaalde

mij

die

geschikte

voorbeelden

zedelijk

alle

bodem

gevoel

aanbieden

zich

en

de

strafzaken,

missen

en

wier

misdadige sug-

zou zeer gemakkelijk voorbeelden kunnen vinden van eerlijke

lieden

die

door

suggestie tot handelingen

gebracht zijn strijdig met hunne ware natuur.

men

voor

van

strafzaak

Nog

levendig herinnert

waarin Chambige een hoofdrol vervulde en

152 waarbij het niet

mogen gelukken het geheimzinnige

is

tot klaarheid

brengen.

te

Eene jonge vrouw boven

hoogere

de

uit

bedenken verheven was,

alle

wier

kringen,

zedelijkheid

bovendien innig veel hield

die

van haar man en kinderen, ontvangt bezoeken van zekeren Chambige,

Op

een goeden

dag vindt men haar in een afgelegen gebouwtje, achter

in den tuin

een jongmensch die een vriend

is

van hare

familie.

geheel naakt, gedood door een pistoolschot terwijl haar lichaam de

bijkwam

hij

noch

beloofd

eede

nemen

dat

overgegeven

zouden

schande

haar

hij,

vrouw,

jonge

de

dat

hij

hem had

aan

haar,

Toen

door een pistoolschot gekwetst.

eveneens

beweerde

zich

verliefd, zij,

en

gevallen

flauw

Chambige vondt men naast

van verkrachting.

draagt

sporen

hem

op

dol

voorwaarde,

onder

had

Hij

overleven.

dat

onder

eerst haar en daarna zich zelf het leven be-

hij

zou.

Wat was

van dat verhaal?

Chambige legde

met zoo'n uitdrukking van openhartigheid

klaring af

maakte,

waar

er

hem

op diegenen welke in

zelfs

denaar

zagen.

gezien

van

hebben

Velen aan

een

in

bekend dat hartstocht de meest

dat hij impressie

slechts een

gewonen moor-

treurspel enkel de handeling

dit

waanzin

erotische

ver-

zijn

individu.

lijdend

eerlijke karakters

Het

is

op een dwaalspoor

brengen kan. Mijne

vrouw dat

volgens

welk

op

zoo'n

—

is

eene andere geweest.

zijn.

De vrouw

van

de

op

dus

misdrijf,

geschreven

een

tusschen

aan

hen beide be-

weet

ik

De arme oogenblik

niet

meer

het over haar gezin en hare kinderen

zij

als

natuurlijke,

ik

mij

niet vergis

doodgewone

—

over Chambige en

manier

dat

zij

tijdens dat

volkomen normale geestes-stemming moet geweest

in een

schrijven

het

brief

waarin

ook

zelfs

de zaak

voor

Chambige bedoelde afspraak

familielid,

heeft,

dat

even

kalmen

een

stond,

van

opvatting heeft

die zoo

aanstaande

schreef,

kon

gebeurtenissen.

te gelijkertijd niet Zij

dacht

toen

bewust

zijn

noch aan het

verzaken van hare plichten, noch aan een gewelddadige dood. Ieder

die

onschuld.

Zij

mevrouw is

Grille

gekend

heeft

is

overtuigd van haar

eene dochter van brave ouders.

Aan goede

beelden in haar omgeving heeft het haar nimmer ontbroken.

opvoeding

is

eene streng-zedelijke geweest.

Zij

trouwde

voor-

Hare

uit liefde

met

153 een

man

dien ze hoogachte en

hield dol van hare kinderen.

zij

min of meer bedeesd, had een goed,

zacht van aard,

en was volstrekt niet hartstochtelijk

dag

een

viel

zij

blinkenden lepel.

hem.

Hoe

hypnotische

hield niet van

men

zal

wille

nu

—

te zijn

bedacht

Chambige

man, goed kende.

geheimzinnig

dat

verklaren?

treurspel

—

arme vrouw

hem

welke weigerde

ter

een romaneske tint te geven aan een door zijne

om

verbeelding bedachte misdaad en

te poseeren als verliefde treurspelheld

Chambige's

Is

tegelijkertijd

verkracht en vermoord te hebben, die geschiedenis

om

heeft

ongezonde

was bang voor

zij

;

maar gewoon weg een moordenaar en

zoo

bedrieger, die, na die

een

extase door het fixeeren van een

in Zij

haar, zoowel als haar

Chambige

eens op

:

deze bijzonderheid van iemand die met hare familie

weet

Ik

omging en

was

karakter

lieftallig

was suggestiebel

Zij

Zij

—

was

verbeelding

!

het

?

Zoo is

voor

geloof ik evenmin.

iets

—

waar

zijn kennissen

verdorven in de

school der jonge psychologische decadenten die de zinnelijke gewaar-

wording in de plaats wist

bedeeld,

uitnemende

Chambige aan

van

bij

en

hij

geest

had

kameraden

was

en

aan

van

bedrieger

lastert,

hij

:

doen doorgaan

te

zelf overtuigd

van

als

een

zijn superioriteit,

geheel of gedeeltelijk aan zedelijk gevoel.

behoefte

overtuiging

zijne

een

hem

van het sentiment. Met een helder verstand' zijn

aandoeningen,

die neiging bot te vieren.

waarheid

en

stellen

zich

ontbrak het

daarbij

om

hij

oprechtheid

hij

alles

op

ook den moed

doet zijn verhaal met allen schijn van

op

;

offerde

hij

Daarbij had

de jury maakte

die eene onschuldige

hij

niet den indruk

vrouw schendt, vermoordt

maar dien van een open man zonder hart en zonder

vooroordeelen,

wien

het

ontbreekt

aan elk zedelijk gevoel en die

met stoutmoedigheid gehoor geeft aan den aandrang van

zijne in-

stinktieve suggesties.

maakte kennis met mevrouw

Hij

haar

te

of het

Door

bezitten.

gelukte

zijne ontwikkeling, zijn

gewoon om

voortvarendheid

te heersenen, zoo

hem overmacht

De arme vrouw tooverde

haar.

drukken

malaise,

Grille en de lust

te krijgen

hield niet van hem,

Zij

maar

bekroop

hem

wilskracht en zijne

duurde het niet lang

op dezen zwakken geest. hij

beheerschte,

hij

be-

gevoelde in zijne nabijheid een moeielijk uit te een

zekere

angst.

Zoowel

als

zij

eens door op

een lepel te staren in hypnotische extase verviel, zoo kan

zij

alleen

!

154 door Chainbige's tegenwoordigheid in verwarring en daarop in somnambulistische extase gekomen

wel

door

zijne

declaraties

verkeerde

zijn

;

hem aan

door

hetzij

manier

eigenaardige

zijne

van

in dien staat ging hare individualiteit te loor en

;

in subconscienten toestand (condition seconde).

zij

te zien of

doen, wellicht ook door

Chambige

deed alsdan met kracht zijn invloed gelden en drong haar een ander bewustzijn

op.

suggereerde

was dan

Zij

nog grooter mate

in

Nu

suggestiebel.

haar een ziekelijke hartstocht, eene zinnelijke opwek-

hij

king waaraan de arme vrouw, daar de vermogens van de rede niet

remmend konden

oefende suggestie uit zonder het te weten

hem

dat die vrouw

mogelijk meende

hij

wel

werkelijk liefhad. Hij begreep niet dat die sug-

verliefdheids waanzin

gestieve

zigden

:

Chambige

kon bieden.

optreden, geen weerstand

bewustzijnstoestand

alleen

dank

bestond,

den ge wij-

zij

toestand, buiten zijn weten in het

een

;

geroepen, door zijn overmacht op deze ijlhoofdige verbeelding.

leven

Het

normaal

wezen

bewuste

had

hem

niet

het vervalschte

lief,

onderbewuste wezen beminde hem.

mevrouw

Als

Grille

herinnerde

was,

mogelijk brief

dat

schreef,

zich

zij

op

zij

niet

kunnen

krijgen,

voeren,

een

den

haar

haar normaal bewustzijn teruggekeerd

van

niets

er

later heeft

naar

krankzinnige

het

Zoo

het gebeurde.

al

den

van

ochtend

wat

wist

Een oogenblik

kalm.

tot

moord, toen zou

geschieden

paviljoentje

in

hare

in

haar

haar geest was

:

Chambige haar onder

hartstocht

het

is zij

zijn invloed

tuin

kunnen

verbeelding

en een

den

onweerstaanbare opwekking van hare zinnen kunnen doen ontstaan.

Zoo

vrouw

de

omdat

zij

schrijven

de

aan

haren verleider heeft doen beloven haar te dooden schande een

niet

overleven

mate

zekere

nieuwen bewustzijnstoestand

van

dan

wilde,

is

gevoel,

zedelijk

dat

toe

te

dat in haar

bleef voortleven, als een oude, niet te

ontwortelen, door overerving of door opvoeding verkregen suggestie:

dan was het

te

danken aan haar waarachtig onvernietigbaar

bewustzijn, dat in den somnambulistischen toestand

maar

niet

haar

gansche

uitgedoofd

weerstaanbare

worden.

lichamelijk

hartstocht

Doch

de

vervoerde

haar.

kon overheerscht

suggestie

en zedelijk wezen

:

zedelijk

nam

bezit

van

de gesuggereerde on-

Zij

hield op, zich zelve

te zijn

Zoo komt het mij voor dat de psychologie van

dit

drama

— beschouwd

!

155 van

moet wordeu beoordeelde

Het

De

vrouw

zijne

man

edele

goed, toen

tweeden

bewustzijnstoestand,

niet het karakteristieke kenteeken

het u nogmaals bewustzijn

:

levend of bewust zou

niet

die

anders

als

is

een

toch

ontbreken,

vermogens

de

terwijl

der

rede zwakker zijn .

der verbeelding tegelijk met het

die

met kracht

automatisme

ideo-dynamisch

waken waarin het

deze bewustzijnstoestand in zooverre

is

gewone dat

de

als

van somnambulisme, ik herhaal

er bestaat een somnambulistisch

:

voortleeft;

geheel

of

zei

hij

hebben overgegeven

van somnambulisme of van somnambulistisch leven. Slaap

toestand

anders

naam schonk

die haar zijn

bekend hoe gemakkelijk sommige personen spontaan komen

is

dien

in

is

begrepen.

zich nooit aan dien ellendeling

zij

—

gezichtpunt der suggestie-leer, zooals ik die opvat

het

uit

De persoon

optreden.

is

zich zelf niet meer.

Herinnert u de somnambule Felida maar eens, die zoo zorgvuldig

door

Azam

Dr.

haar gemoedsstemming haar

over

behoefte

kracht

toestand

—

tot clan

grooter en

wel

vrij

ziekelijken

ernstig en droefgeestig. Zij

affectie

is

onverschillig

zij

:

werkt hard

zij

voor

In haar tweede bewustzijn levendig,

is

van

minder

verleiden

terwijl

zij

spreekt

eenigen

bewustzijnstoestand

nemen

dat

man,

den

zij

is

In

te

Felida's

de

dien

later

is

dan erg bezorgd voelt

—

weinig

haar wils-

schijnt in dien toestand

maken

heeft

met haar

gemoedsstemming opgeen prettig.

Alle

verbeelding en de aan-

toestand

dezen

haar

die

over

gehuwd

;

de wilskracht

laat

Felida zich

heeft,

zij

wordt

toestand

zonder zorg of droefheid

ze

haar eersten of normalen

later,

als

terugkomt,

een

tijd

zij

aard zijn meer opgewekt

uitgedrukt.

sterk

is

weinig,

uiterlijk beweeglijk

ontwikkeld;

beter

affectieven

door

zwanger en

haar

vrolijk;

;

wat niet

al

wekt,

vermogens schijnen

spreekt

naar het schijnt ten minste

lijden.

doeningen

In normalen toestand

bestudeerd geworden.

is

in

zenuwtoeval krijgt op het ver-

bevallen moet.

Dr. Bellanger

deelt het volgende zeer belangrijke geval

1

)

Eene jonge vrouw van zeer goede

mede:

familie, lief en zacht van karakter

en zeer beschaafd, werd wegens hysterische toevallen door een jong

*)

Le magnetisme

Paris 1854 chap

XI

et p.

chimères de cette science occulte par 207 et 293.

—

Ie

docteur Bellanger

:;

156

Door

gehypnotiseerd.

geneesheer

behandeling ging elk toeval

zijne

in een acces van somnambulisme over. Gedurende den toestand van

soninambulisme gaf

eens aan haar doctor te kennen dat

zij

had en tegen haar

lief

van deze beiden, doch alleen

betrekking

intieme

zeer

zij

hem

getrouwd was. Het gevolg hiervan was

zin

in patiëntes

toestand van somnambulisme. wist in haar normalen toestand van dit alles niets

Zij

geworden

begreep

haar toestand

zij

niet,

haar echtgenoot gemeenschap gehad en zich zelve niets te verwijten had. Zij

In

Maar

van

kwestie

de

er zeker

voorkomende

zij

en

van dat

zij

verschijn-

ziekte te

moeten

wel wat

zij

zich niet ongerust over hare positie.

vrouw ten langen

ongelukkige

de

als

kwam

was

van somnambulisme begreep

toestand

was, doch dan maakte

het

zij

Zwanger

af.

had in geen jaar met

meende dan ook de

selen van graviditeit aan een zeldzaam toeschrijven.

zij

dus

in

laatste

op de hoogte

normalen toestand wist dat

zij

bevallen moest, toen overviel haar een afschuwelijk gevoel van angst verloor haar verstand,

zij

Op

aan tooverij.

gek

Mevrouw gehad wezen

moge,

Eerst

vele

dat

het oogenblik van hare bevalling was

zij

volslagen

de B. schrijft Dr. Bellanger, heeft geen oogenblik schuld

alleen

;

dacht aan boozen invloed van geesten,

werd naar een gesticht vervoerd.

zij

;

zij

deze

de somnambule in haar was schuldig. zij

het ook

genas en hare aanvallen van hysterie bleven weg.

jaren later zag

held

de

Hoe

was

zij

Dr. H. terug maar vermoedde nooit

geweest

in

het

avontuur waarvan

zij

het

slachtoffer werd.

Deze voorbeelden bewijzen dat het natuurlijk of kunstmatig opge-

wekt somnambulistisch leven wijziging brengt en

instinkten,

handelingen het

gewone

Hier liteit,

des

blijft.

in karakter, neigingen

den zedelijken weerstand vermindert en tot

het

voeren

onwetend

in dien

dat

kan

die het

Eene

omstandigheden

normale leven afkeurt of waarvan

vrouw

zeker

van

onberisplijke

zeden, die in

aan verleiding weerstand

biedt,

kan

tweeden bewustzijnstoestand voor verleiding bezwijken.

nog een ander voorbeeld van verdubbeling der individua-

is

het

werd onlangs door Proust medegedeeld

sciences morales

et

politiques.

Het

in de

Académie

betreft een hystericus, een

33 jarig advokaat met een helder verstand, die zeer gemakkelijk hypnotisabel

is.

Een hard

geluid, een stoot op de

fluit,

licht door een

157

hem

spiegel weerkaatst, dat zijne oogen treft, doen

slaap

Het

vallen.

terwijl

bank, doet

hem

bij

eens gebeurd dat hij onder zijn pleidooi,

met spreken ophield en

plotseling

zich

hem

is

werd aangezien door den president van de recht-

strak

hij

insliep.

In dien toestand

dikwijls het verschijnsel voor

van verdubbeling

vergeet

der

individualiteit;

een

tweeden bewustzijnstoestand

op

de

bewustzijn

wat

van

gaan

Eens

krijgt

tweeden

een

hij

boel

de la

en

weken

Drie

is,

vond, dat

Men

en voor oplichterij veroordeeld

naam

eenige

Al

Justitie.

voor

hij

te

oplichterij

toen had

;

hij

oom

hij

een

bij

dezen de heeft

voor

hij

Vassy gedaagd

geworden. Een andere keer

is

in hij

is

hij

onder een valsche

franken geleend van een beambte van het Paleis van herinneringen die in den normalen toestand ont-

zijne

worden weer bewust

breken

in

men hem

hoort ook dat

500 francs schuld heeft gemaakt, voor de rechtbank

weer beschuldigd

komt

maar ook boeken verscheurd

van dien oom.

handschriften

en

vindt

later

hem vreemd

die

geslagen

stuk

alleen

niet

omge-

Haute Marne terug; men verneemt dat

bezoeken, een bisschop in partibus en dat

zelfs

zijn

onwetend

met hem

periode

somnambulisme

van

aanval

bewustzijnstoestand.

gaan

is

weer

hij

absoluut

hij

is

een dag, na een woordentwist met zijn schoon-

op

Departement

Als

speelt.

dan

verloopen

laatst

en komt, neemt plaats

gaat

hij

koopt,

visites,

een pastoor geweest

bij

voorafgaand leven en komt in

zijn ;

terugkrijgt,

de

in

er

is.

vader,

het

hij

maakt

spoor,

normale

in hypnotischen

als

toestand

in

hij

van kunstmatig

somnambulisme komt. Die afwisselende bewustzijnstoestanden doen zich misschien menig-

men wel

vuldiger voor dan ze

denkt; het kan best gebeuren dat

Eerst dan worden

herkend.

niet

er volstrekte amnesie bestaat

persoon

als

de

van

zijn

opgewekt verdwenen

Wij

hebben

zijn;

de

amnesie

uit

men

beschouwd

als

gedurende een bepaalde periode

Maar

leven

is

die amnesie een constant

dat de feiten uit het kunstmatig niet

altijd

uit

de

herinnering

kan onvolledig of voorbijgaande

Zou

kan geheel ontbreken.

feiten

hij

gezien

somnambulistisch

als ziekelijk

van den eenen in den anderen toestand,

weet wat

bestaan heeft uitgevoerd.

verschijnsel?

zij

niet

zij

dit

ook niet het geval

zijn

zijn,

wat de

het spontaan somnambulistisch leven of uit den tweeden

bewustzijnstoestand

betreft?

En

in

die

gevallen

waar

de

her-

158

behouden

innering toestand

dan niet

van

onberispelijk

doen

wezen

;

overigens

met recht meent men en

zedelijk

merkt

maar

laten

en

hem

een

b. v.

in

zijn

man van

orde

het bestaan van een volmaakt

En

evenwicht te mogen aannemen.

verstandelijk

men op

terughoudend

verstandig

bij

den

moeielijk

een bepaald persoon

zal

beschroomd,

zijn,

zeer

somnambulisme komt

uitingen in aanhoudende

en

Zoo

zijn

gedrag

van

van personen wier leven vol

tal

handelingen

wier

en

het

is

denkbeeld

het

met elkander

tegenspraak

en

:

Wij kennen

ons op.

in

inkonsekwenties

daar

gebleven,

is

herkennen

te

humeur

dat van tijd tot tijd zijn

toch

verandert, dat hij

wispelturig wordt, buitensporigheden doet, zich laat leiden door zijn

en dat

instinkten

een

slecht

huisgenooten

wezen.

zedelijk

ziekte

kan

zich

in

Hij

is

Een ge-

alleen bij tusschenpoozen.

graden voordoen,

allerlei

eenvoudig onaangenaam humeur, alleen merkbaar voor

een

af

omringende

de

het

maar toch

bewustzijnstoestand

wijzigde

van

afkeurenswaardige handelingen pleegt.

hij

mensch,

vormen

ziels-

werkelijkheid zijn alle zich met tusschenpoozen

in

;

aan een volslagen ommekeer van

tot

ommekeer kan eene werkelijke

Die

herhalende

zielsziekten

drinkzucht,

voorbijgaande

:

periodische

Alleen

wustzijnstoestanden.

de

tusschenpoozende

melancholie,

krankzinnigheid,

slechts

sterkst uitgedrukte

gewijzigde

be-

vormen trekken

onze aandacht, de lichtere, ontgaan ons en wij zijn geneigd aan een wispelturig

humeur

toe

te

wat

schrijven,

reeds kenteekenen zijn

van een pathologische toestand van het bewustzijn. Gij

hebt

hoe

gezien,

gemakkelijk

sommige hypnotisabele

bij

personen

eene

suggestie, deze wijzigingen in dèn zielstoestand doet

ontstaan.

Men

doet

naar

vreugde

believen

of

droefheid, kalmte

of opgewondenheid, gehoorzaamheid of insubordinatie, liefde of haat ontstaan.

Het doen of

van den persoon kunnen

laten, de handelingen

zich geheel voegen naar de gesuggereerde psychische neigingen.

Een bekend gebied, Henry

schrijver die zich veel

de

Parville

heeft,

beweegt op wetenschappelijk

dank

zijn

kwestie, naar mij voorkomt, goed begrepen.

helder doorzicht, deze

»De spontane

toestand

van

automatisme en van verdubbeling van het bewustzijn,"

hij,

»komt

zijn

te

niet zoo

meenen.

Als

zelden voor, als

men goed

men

schrijft

aanvankelijk geneigd zou

zoekt kan

men

er in tal

van om-

standigheden sporen van ontdekken. Somtijds treedt die toestand op

159

Hoe

door africhting in hypnose. is

het

voorbeschikte personen

bij

zij,

het niet nioeielrjk dat verschijnsel kunstmatig op te wekken. Zoo

heb

jong mensch en eene jonge vrouw ge-

drie jaren lang een

ik

observeerd,

verwisseling van bewustzijnstoestand op een

wie die

bij

ongeloofelijk snelle manier plaats grijpt.

»Het

mensch

jong

25

is

gewone doen

zijn

en zoo vatbaar voor indrukken, dat visch

wordt

eens

men hem

b. v.

hij

dan

zien

zal

—

terug

aan te raken

—

wat men gedaan

of

hem.

ik

van

die vieze beesten, voor is

hem worm op

even

ik

aan of

'

»De vrouw een

Zij

is

van

af.

of

bollen,

bare

spreken

om,

beantwoordt

Zoo

ook

andere

is

is

druk

nabij

haar

ik

over

vrij

Het meest opmerkelijke van

om

zie

weg den

zij

het

bij

zacht op de oogop.

Men kan nu

gewaagde

wordt; en

40 jaren oud, doch zeer hyp-

ingetogen

even

allerlei

om

de

afkomst en gedraagt en

treedt

quasi-aardigheden

haar aldus toesprak zou

richting geslaagd ben

Nauwelijks

is.

persoon,

zedig

zij

zonder dat ze er boos de

en

persoonlijkheid

ik eene sekonde later, als

bracht

om

fatsoenlijke, zelfs deftige

tegenwoordigheid

pen

is

ontwikkeld

zeer

» Nauwelijks

eene

er pas geschied

die handeling suggereer.

bedoel

ik

dienovereenkomstig,

preutsche

in

hem

verstandelijk

sterk

notisabel.

zich

die

het hoofd

hij

verandert weer, en neemt kalm

hij

zonder dat ik

worm wendt

worm toch wel in de hand gehad" »Wat een onzin, ik heb een afschuw geen geld nam ik er een in de hand."

wat

vergeten

hij

niet in zijn vorigen

hij

je dien

Hij antwoord:

zeg

Kennelijk

is

krijgt door even zijn voorhoofd

het zien van den

bij

»Maar zoo even hebt

af.

niet gaarne een levende

het beest aanpakken, met

hij

welgevallen beschouwen enz. Maar zoodra toestand

In

opgeruimd, moedig en ondernemend. Laat

hij

worm

een

-

houden of een worm van den grond oprapen

handen

in zijn

In

zou.

een

in

doen aannemen.

individualiteit

treurig gestemd, zachtaardig, kalm, bedeesd

hij

is

men kan hem

oud;

jaar

oogwenk een volmaakt andere

zij

trekt

onderwer-

lacht er veeleer zich

niets

aan.

haar normalen toestand terugge-

in zij

dit geval

zich diep beleedigd betoonen. is,

dat ik

met een weinig

af-

haar, achtereenvolgens binnen den tijd van

een kwartier een onbepaald aantal keeren, over te doen gaan van den

eenen in den anderen bewustzijnstoestand, zoodat sprek kan voeren en het precies

is

alsof

men

men

een geregeld ge-

verschillende personen

160 voor

zich

enkele sekonden gaan de personen in elkander

In

had.

Mevrouw X verdubbelt zich nieuw ontstane, die we Mevrouw Y zullen

over zonder dat ze er iets van merken.

en

zoowel

zij,

noemen,

de

als

voeren

ieder voor haar eigen rekening alsof

gesprek

het

twee verschillende individuen waren, terwijl de eene absoluut on-

zij

wetend

van het bestaan

is

drukke

een

spint

zich

Elke

individualiteit

geraakt

—

standen

—

ketent

van

niettegenstaande

zich

aan

behoorlijk

Die

zonder

en

onafhankelijkheid

van

omwisseling

de

war

:

komt

alles

en

bewustzijnstoe-

tot zijn recht

de

patiënt in

't

en

minste verwonderd

en opeenvolgende verwisselingen

snelle

is.

voorafgaande, zonder eenig verlies

het dat

zeer vermakelijk

die

hare

streng

gevolg biervan ont-

Als

andere.

woordenwisseling,

behoudt

volstrekt niet in de

geheugen

schijnt.

der

zijn bijzonder

treffend."

Men kan instellen;

deelde

deze proefnemingen met

van

spontaan nieuws,

dubbele

mogelijk

het

men

de medege-

in

De

hypnose

schept niets

toont het bestaan der psychologische verschijnselen aan,

zij

zooals die zich sua sponte Is

vindt.

van somnambules

tal

of dubbel-bewustzijn als

individualiteit

vermeld

geschieden

te

bij

wat

kunstmatig

verwezenlijken

zij

feiten

gemak

dat

kunnen voordoen.

misdadige suggesties opwellen of opgewekt

kunnen worden onder begunstiging van een veranderde bewustzijnstoestand? Voor mij schijnt dat niet twijfelachtig.

Leveren voldoend

de

voor

daar

verschaffen?

dat

stelling

justitie in vele

En moet men

allen

wier

vrije

geest

nomen denkbeelden en wien

een

goed

van

begrip

omstandigheden

licht

de

kan

kennis niet een noodzakelijkheid

deze

voor rechters, zedemeesters,

achten

lijke

u opmerkzaam opgemaakt heb, een

ik

de

der suggestie aan de

leer

hen

feiten

bewijs

criminalisten, philosophen, voor

zich los weet te

maken van vooringe-

slechts de eenige hartstocht der werke-

waarheid, der ware rechtvaardigheid in beweging brengt?

Men

treft in

en

delingen

alles suggestie

zoo

men

aan; suggestie leidt vele onzer han-

aan dat woord hare ruimste en meest ware

beteekenis geven wil, dan moet

goede

als

kwade,

de

suggestie

men

zeggen, dat in alle daden zoowel

eene rol speelt.

De

dadigers zijn niet altijd de meest schuldigen. Wellicht slechts

het

onverantwoordelijk

slachtoffer

geweest

grootste misis

Troppmann

eener

auto-

161 Als

suggestie.

En

toch,

weet,

te

opspringen.

men

naar

zeg

iets

doe ik de rechters van hun zetel

Troppmann

laat ons eens nagaan, die

voren

nooit

afkeurenswaardige

zeer

nu volvoert

en

hij

als eerste

heeft

hande-

men van hem

bedreven; bijzonder slechte antecedenten kent

lingen

met;

zoo

ik

misdaad, als aanvangersmisdaad

dat ongehoord afschuwelijk monsterachtig stuk van een gansche familie

van

om

dien

moord lang

met bijzondere handigheid voor

te bereiden.

personen

8

of

7

vooruit te bedenken en

het leven te brengen

Den

vader lokt

met

pruissisch zuur en begraaft hem.

;

in een bosch in den Elzas, vergiftigd

hij

Nu

hem

daar

graaft hij een kuil in een

veld te Pantin, lokt er den oudsten zoon heen, slaat dezen dood en

hem

begraaft

vervolgens graaft

;

een kuil voor de moeder en 4 of

hij

5 kinderen, weet die daar ook heen te krijgen, slaat ze

met houweel-

Daarna wil

hij

naar Amerika trekken, zich doen doorgaan voor den vader dien

hij

dood en gooit ze door elkander in die kuil.

slagen

gedood het

door

en

heeft

hebben

kleine

van

middel

houden

en

weet niet welke combinatie

ik

van de vermoorde familie

te gelde

maken.

Wat

een

buitengemeene

slimheid,

wat

een

reeks afschuwelijke

moorden voor een onzeker gewin en dat door iemand, wiens verstand en

gemakkelijk eene eenvoudigere, meer winstgevende

vermetelheid

misdaad

hadden kunnen doen bedenken.

dat

Troppmann een man van

die

daarvan.

Hij

zag

voorkomen, noch

er

armzalig

zijn moreel,

Misschien denkt

athlethische statuur was

pieterig

noch

uit:

gaven aanleiding

heid te onderstellen voor de helsche daad die Is

mogelijk

het

wortel

kan

schiet

zoo

iets

in

daad

van

Terrail,

boek

of

de

heeft

doen opkomen? als

een

zijn rede

zijn

hem

!

een

gezond

brein

?

Men

voorbeschikt-

ten uitvoer bracht.

moord

Slechts een zedelijk monster

Een monster

is

een

heeft gezegd dat het denkbeeld van een mis-

moordenaar gelezen had.

iets

Niets

uitwendig

dat het denkbeeld van zoo'n afschuwelijke

het zelfde allooi voorkomt in een

dien

bij

hij

bedenken en ten uitvoer leggen!

ziekelijk product.

men wel

roman van Ponson du

Heeft het lezen van

dit

anders die afschuwelijke gedachte in zijn brein

Heeft die gedachte zich niet aan

obsessie, als een

hem opgedrongen

onweerstaanbare auto-suggestie, waartegen

misschien geworsteld heeft zonder zich van haar te kunnen

bevrijden? Dat monsterachtig ziekelijk begrip

is

in zijn brein

opge11

?; :

162 schoten als een kwaadaardig gezwel dat zich in een orgaan ontwikkelt

hem

het heeft zich van

meester gemaakt, zoo

anderen zonder

als bij

reden de idee fixe van zelfmoord zich opdringt; het ziekelijk begrip heeft

arm gewapend en

zijn

daad brutaalweg zaken

Zoo

man

den

er

verwezenlijken

geweest

zoo

mogelijk

iets

te

toe gebracht die helsche

Ik beweer niet dat de gang van

!

ik weet er niets van.

is,

Ik zeg alleen dat zoo

is.

voorafgaand leven reeds kenteekenen gedragen had van

zijn

dan zou ik nog geen zeker oordeel durven

ziekelijke neigingen,

vellen.

Als ik van twee kinderen, die zamen in dezelfde omgeving opgevoed het eene reeds vroeg blijken zie geven van eerlijkheid en zede-

zijn,

hem

die

lijkheid,

gansche leven door zullen bijblijven, terwijl

zijn

het andere zich van de wieg af vertoont als een deugniet, doof voor

vermaningen, die slechts gehoor geeft aan lang

leven

zijn

hunne moreele waar

nu

blijft

van

oorspronkelijk

komt

felijke

suggestibiliteit ?

suggesties

van

Welk

van

dan vraag ik weer

Mij in tegenwoordigheid

ik

mij

bij

zelven hoe was

de geboorte?

bij

hem

leven?

blijft

deel

moet men

Welk

aandeel

welk

aan de

hem gegeven

deel aan die

in aanraking

Hoe

toerekenen

omgeving, van wat de persoon

van

en

droomt,

hij

zijn

aandeel

Welk

opvoeding,

personen die met

de

En

!

toe aan den bodem, aan de bewerktuiging, aan de er-

van wat

heden

ei

denk

bevindende,

wezen

hierin

leert,

het

in

dan vraag ik mij af of

zal,

hunne physieke ontwikkeling

als

verantwoordelijkheid?

de

misdadiger

een

zedelijk

zijn

zijn

zoowel

waren

voorbereid

reeds

niet

misdadiger

een

evolutie

neigingen en

zijn slechte

door

komen, door de omstandig-

groot was zijn weêrstands-vermogen

nu voor den

vrijen wil over?

Hoe

groot

is

wel

de verantwoordelijkheid ?

Ik wil de maatschappij niet ontwapenen. verdedigen.

te

vernietigen

mag

Zij

Zij

of

Zij

heeft

het

onschadelijk

recht

om

maken

te

Zij heeft

het recht zich

gevaarlijke

ter

wille

elementen

te

van haar behoud.

en moet gebruik maken van beschermende maatregelen.

kan zich vrijwaren en

nuttig suggereeren door goede voor-

beelden en door de vrees voor straf!

Maar te

is

zij

bij

machte steeds

eerlijk recht te

doen na grondige kennisname van de zaak

uit,

dat als ik geroepen werd

om

op

ziel

?

spreken en dit alleen

Ik

kom

er eerlijk voor

en geweten af mijn oordeel

163 uit te spreken

dan ik

geen dat

over de werkelijke schuld van een misdadiger, dat ik schuldig zou durven uitspreken; de grondslagen waarop

oordeel

menschelijke vaardigheid

zou

moeten bouwen zouden mij ontbreken. Ik zou

rechtvaardigheid

plegen

en

deze

is

niet altijd recht-

!

11*

N E O E N D E LES. Over de betrekkingen tusschen hypnotisme en hysterie.

van de groote

tijdperken

— Invloed van de aanval. — Suggestibiliteit

hysterie.

wikkeling van een hysterische

—

sonen.

Hysterische

als

een hulpmiddel

—

—

Over

begrip

tot de

klassieke

van hysterische per-

hysterische aanvallen te onderbreken.

blindheid.

—

—

—

Over de valsche buik-tympanie

zoogenaamd caracteristicum

pijn als

—

Over

pijnlijke

doorborende

bij

punten

bij

ischias.

voorgaande lessen getracht heb u een zoo duidelijk

ik in de

in dien toestand

gaan

om

Over pseudo-neuralgieën.

geven van hypnotisme en suggestie, en daarna

te

beknopt mogelijk

zoo

en

gevoelloosheid

der hysterischen.

maagzweer.

Nadat

De

Over ovarialgie en over de zoogenaamde hysterogene plaatsen.

Over suggestie

mogelijk

—

suggestie op de ont-

de

voornaamste

—

kan opwekken

verschijnselen

—

die

men

beschreven heb, wil ik nu over-

behandeling van een laatste vraagpunt

:

de betrekkingen

namelijk die er bestaan tusschen hypnotisme en hysterie.

De

school van de Salpétrière heeft gemeend beide toestanden met

elkander te kunnen gelijkstellen.

Alleen lijders of candidaat-lijders aan hysterie zouden hypnotisabel zijn

;

hypnose

dienstig

Er

om

bestaat

zou

slechts

een

hypnotisme

groot

Yóór den arbeid van de beide

op

een vorm zijn van hysterie

latente hysterie te ontdekken

een

chaos,

op

en

;

;

zij

is

zelfs

kan hysterie opwekken.

kleine

abortief

toestanden.

Salpétrière, geleken hypnotisme en hysterie

een

amalgaam van

slecht bij elkander gevoegde verschijnselen.

heeft

zij

in dien chaos orde gebracht

;

De

slecht bestudeerde en

school der Salpétrière

die orde heeft haar ontstaan te

;

165 danken aan een nauwkeurig waarnemen van de opvolging en aan de rangschikking der verschillende verschijnselen

behoorlijke

;

zij

heeft

verschillende phases of periodes aangegeven die in een regelmatige orde zich opvolgen en wier cyclische ontwikkeling het tableau daarstelt van

klassieke groote hysterie en van het klassieke groot-hypnotisme.

de

Deze opvatting der verschijnselen nu komt mij voor de daadzaken. Niets

is

minder waar dan de bewering dat alleen hys-

—

een hospitaaldienst

'in

geneesheer

de

met

kunnen gebracht worden. Ik heb het bewijs ge-

terischen in hypnose

leverd dat

in strijd te zijn

een

derhalve in eene inrichting waar

gezag uitoefent op de patiënten en waar

zeker

deze gemakkelijker den invloed eener suggestieve omgeving gevoelen

kunnen of met andere woorden door het voorbeeld kunnen worden

—

medegesleept

kunnen

met

welke gaat,

bijna

vallen,

amnesie

en

bij

het ontwaken gepaard

de hysterischen onder hen niet meer vatbaarheid ver-

Ik zal het volstrekt niet tegenspreken dat

toonen dan de overigen.

aan

diepen hypnotischen slaap

in

en velen hunner nog wel in dien vorm

hallucinabiliteit

terwijl

lijders

personen

alle

worden,

gebracht

met

werkelijke hysterie,

gevoelloosheid

verschijnselen van globus, toe-

meestal

enz.

zeer

suggestiebel

zijn,

neurasthenici zonder toevallen zijn het meestal weinig of niet. juist

is

hoe

men

deze lijders dat

bij

meer de neurasthenie

verbeelding

in

beslag

tot

maar Het

het minst kans tot slagen heeft

hypochondrie overhelt, hoe meer de

genomen wordt door aandoeningen en denk-

beelden welke zich daar van tijden herwaarts genesteld hebben, met andere

woorden hoe

meer

des

minder heeft

in

te

Zoo men

op de hersenen.

meer impressionabel

zijn,

hunne denkbeelden minder

De gedachten

en

de auto-suggestie het brein beheerscht,

algemeen

het al

moet toegeven dat werkelijk hysterischen

dan

is

als

organisme gesuggereerd worden;

hen

heeft

door

van

dan die der neurasthenischen. hysterischen

zijn beweeglijk,

Hysterischen zijn even ontvankelijk voor in-

drukken die hen door anderen,

aanhoudend

het omdat hunne aandoeningen en

stabiel zijn

aandoeningen

vluchtig en wisselziek.

suggestie van anderen, vat

individueele

voor die welke hen door hun eigen

hunne verbeelding wordt

indrukken

in

niet zoo

beslag genomen.

Bij

de auto-suggestie niet zoo diep wortel kunnen slaan dat

het sensorium geheel gesloten zijn zou voor alle suggestie van buiten.

Men kan

in

waarheid

met professor Forel zeggen:

»Het brein

166 is

op

er indruk op

zullen wij

bedaarde

en

bieden

te

over

Zenuwachtige,

gedachten

is

sionabel

van

dat

zijn,

den

zonder

alles

neven gedachten

van

begrijpen: hysterie.

een

nemen

vrouwen

te

die hare

zij

is,

bijzonder impres-

hun

geest

neutraliseert.

Doch

indruk

die

van

kritiek

men

dat

dan

denkt,

is

nog

men ook aan

dient

of

laat ons elkander

te

dat alle zieken, die onder mijne behandeling komen, verkapte

hysterischen

Wij

zijn.

hebben gezien

hypnotisme door

zijn

contra-suggestie

personen,

psychische vatbaarheid voor indrukken

die

Zoo

gaan

vatbaar voor een diepen indruk van de zijde

is:

hypnotiseur,

goed

haarfijn na te

wier geest steeds in beweging

kunnen,

van tegenspraak overheerscht en

geen

des te beter

gemeenlijk gemakkelijk

zijn

moeielijker in hypnose te brengen, tenzij

zijn

is,

het mogelijk zich rustig, zonder weer-

overbeschaafde

bepalen

niet

menschen

geven,

te

zonder

ontleden,

te

voeden.

hypnotische verschijn-

dit voertuig

kunnen maken". Soldaten, werklieden, land-

ernstige

hypnotiseeren want hun

stand

om

heeft

wekken en hoe gezonder

te

bouwers, te

men van noode

het voertuig dat

selen

dat

de

zooals

de

verschillende

Salpétrière

verkregen toestanden

suggestie

van het groot

phases

die beschrijft, niet bestaan.

Het

het groot-hypnotisme

;

is

eene gesuggereerde hypnotische neurose, wier bestaan anders dan door suggestie,

ook geloochend wordt door de heeren Liébeault, Delboeuf,

Forel, Moll, van Renterghem, van

Men

zou

een

big

aanval

Het

van

Eeden en Wetterstrand. groote

hysterie

vier

tijdperken

moeten

onderscheiden.

gaan,

het epileptoïde tijdperk dat 2 tot 5 minuten duurt: verlies

van

is

tonische

bewustzijn,

eerste,

soms door voorloopers voorafge-

phase met bewegingen gedurende

vijftien

sekonden, tonische phase met tetanische onbeweeglijkheid gedurende vijftien

sekonden,

klonische

phase

met

snelle

en

kort

durende

trekkingen van de in stijfkramp verkeerende leden gedurende dertig sekonden, langeren,

daarna

dan

ontspanning, snorkende ademhaling van dan eens

eens

korteren

duur;

periode heeft veel overeenkomst

De tweede en

duurt

periode

eene

tot

is

het verloop van deze gansche

met een aanval van vallende

die der stuiptrekkingen en groote

drie

minuten: het

zijn

clonische

ziekte.

bewegingen

krampen met

zeer uitgebreide en onregelmatige bewegingen: buiging, uitsti'ekking,

cirkelboogvorming, onlogische houdingen.

167

De

derde

kenmerkt zich door hartstochtelijke houdingen

periode

of plastische standen;

dezen

In

toestand

heeft een duur van vijf tot vijftien minuten.

zij

ook wel cynisme. De maalt

bloemen,

ziet

met

leeft

waandenkbeelden

zijn

de strakke blik kenteekent nu eens vreugde, dan weer vrees

mede: of

en

patiënt

ijlt

moordtooneel

af.

Er

behoudt

de

herinneringen

en

hallucinaties

heeft

patiënt

ijlende persoon beschrijft liefdestooneeltjes,

een

bestaat anesthesie,

aan

de

waanvoorstellingen.

De

vierde of prolongatie-periode,

kan van eenige minuten

naamd, Patiënte

ziet

treurig,

woedend,

dieren

b. v.

waarnemingen van buiten grepen en doen

dagen voortduren.

ratten, slangen, adders

:

gemeen

ook wel hallucinatieperiode ge-

tot zelfs eenige

zijn

zij

;

worden

;

en verstaat

ziet

verkeerd

zij

kan

vrolijk,

maar de

alles,

opgevat of valsch be-

ontstaan die de geestverbijstering met hallu-

illusies

cinaties blijven voeden.

Alle die verschijnselen, deugdelijk

beschreven

het boek

in

i

)

waargenomen en even deugdelijk

van Dr. Richer komen voor

bij

hysterie

en kunnen zich in de aangegeven rangorde voordoen. Doch ik veroorloof

zoo

vraag

de

mij

opvolging der verschijnselen

te stellen is die

men

telkens terugkeerend dat

zoo

zeker,

gerechtigd

klassiek en volmaakt type voor de groote hysterie van te

is

er een

maken?

Niet gaarne zou ik hierop bevestigend antwoorden. Ik heb evenals ieder geneesheer die verschillende

symptomen

epileptoïde toevallen,

:

groote bewegingen, ijlhoofdigheid, hallucinatieën enz. waargenomen, ma,ar

nooit

iemand

met

daan hebben. Als sterische

makkelijk die

zij

het

zich

suggestie

door

de

de

men

personen zij

regelmatige opeenvolging en ik geloof niet dat

die

dan

anders

zoo vaak gezien heeft hoe suggestiebel hy-

zijn,

vertoonen

hebben

zien

die

—

optreedt

gewoond

heeft,

nemende

—

de

zal

die

dan

kan

of

men

die hier als auto-

zware toevallen van anderen

—

met nauwkeurigheid

la

—

verwacht,

eene groote rol vervult in het ontstaan der

verschijnselen

Etude clinique sur

men

voortbrengen,

moeielijk ontveinzen dat nabootsing

phenomenen. Eene hysterica

*)

gedurende hunne aanvallen, hoe ge-

zelfs

verschijnselen

anderen

van de Salpétrière zulks ge-

geneesheeren

die

zij

Grande Hysterie par

bij

Ie

bij-

de opvolging in acht

anderen

zag optreden,

docteur Paul Richer. 1885.

168 weergeven en dat des en

als

te eerder,

bewust van

er

zij

vermoedt dat

als zij

dat de

is,

men op haar

selen in een zekere rangorde te zullen zien optreden. Heeft

zoo'n

toeval gehad,

volledig

gewoon

stelsel

noemen mag

van

dien

eens

zij

eenmaal haar eerebro-spinaalzenuw-

is

aan

geraakt

—

let

waarnemer denkt de verschijn-

mechanisme

het

—

het zoo

als ik

zamen gestelden verschijnselengroep, dan

zal ze die gemakkelijk herhalen, zoodra eenige de minste stoffelijke

of psychische prikkel daartoe den aanstoot geeft. Ik geloof dus dat

de aanval van groote hysterie, die de Salpétrière voor klassiek houdt

en die zich

een hysterische rozenkrans in juist afgepaste, nauw-

als

opeenvolgende tijdperken laat aflezen een kunstproduct, eene

keurig

hysterie

arteficieele

Wat

beweer kan ik met bewijzen staven op vele mijner

hier

ik

hysterische

is.

Ik

patiënten.

zal

u hier een voorbeeld geven

10 Juni 1890

van

ochtendvisite

sedert 2 jaren) aan, dat pas binnen gebracht en trof haar aan

midden

hoofd was

Het

pleurosthotonos

dat

achterover

in

brand

van

;

de

of

lichaam

het

;

gekromd

in

de ademhaling was gejaagd. Toen ik drie minuten zei ik luide

tegen mijne

nieuwe phase zou komen

in een

en

hare

steken

enz.,

droevige

trekken

kortom dat

hallucinaties.

:

dat ze

verrieden

ze in het tijdperk

kwam

Het duurde inderdaad

angst,

dekens en schreeuwde van ontzetting.

omstanders

ik

vechtende mannen zou zien, ellendelingen die het huis

willen

akelige

lang

gebogen,

schouwspel getuige was geweest,

partij

opgenomen was;

in een hysterisch toeval.

omgeving dat de zieke nu

nu een

de

de contraktuur wisselde af met groote bewegingen

en stuiptrekkingen

van

Op

:

trof ik een jong meisje (hysterica

zij

niet

stak haar hoofd onder

Nu

verzekerde ik aan de

dat er eene verandering van tooneel op

til

was, dat

zij

dronken mannen zou zien dansen, duiveltjes zou zien die haar onder

den kin kittelen en aan anderde haar gezicht, uit van het lachen.

van

stuiptrekkingen

plotseling deed

zij

't

lachen brachten.

zag verbaasd

Daarna deed en

groote

om

En

werkelijk daar ver-

zich heen en proestte het

ik door suggestie eene

bewegingen optreden,

nieuwe phase die ik

weer

ophouden en met deze den ganschen aanval, door haar

het voorhoofd aan te raken met de woorden: »ik behoef slechts dit plekje even aan te raken

om

patiënt

nerde zich van het gebeurde niets.

wakker

te

maken."

Zij

herin-

169 Die niet

hysterica

zag

nu,

voor de eerste maal en

ik

zij

kende mij

nooit had ze eenige proefneming of séance van suggestie bij-

;

gewoond.

Alles

heeft

meest onschuldige manier mogelijk.

de eenvoudigste, de

op

verwezenlijkt

zich

Ik heb het acces in die richting

heb op dat voor indrukken zoo boven-

geleid die mij goeddacht; ik

matig vatbaar zenuwstelsel, een reeks van

ziels-

en zenuwstoornissen

voortgebracht zooals die mij opvolgend voor den geest kwamen.

De

hystericae

inderdaad

zijn

gehouden van

Men

uitnemendheid suggestiebel.

bij

heeft bij de studie der hysterie hiermede niet

—

genoegzaam rekenschap

en zoo werden er verschijnselen gevormd, die het karakter

;

dat

juistheid,

men hen

toeschrijft,

alleen aan de suggestie te

danken hebben.

Het phenomeen der zoogenaamde hystero-gene punten of plaatsen ontleent insgelijks hoofdzakelijk aan suggestie haar bestaan.

De hier

ovariaal-streek

wordt vooral

hysterogeen beschouwd

als

zou dikwijls de aura uitgaan.

uit

Als

men

van

;

in deze streek

—

op het kruispunt dat bepaald wordt door de snijding van een horizontale

beide

die

lijn

spinae anteriores superiores

ilei

verbindt en

—

van een loodrechte die zijdelings het epigastrium begrenst

drukt, dan zou eene hevige pijn ontstaan die uitstraalt naar de kuil,

Het

slotte

qua

feit

pijnlijke

een werkelijke aanval van stuipen kan optreden.

zonder twijfel waar; de juiste localisatie van

tale is

aura in de ovariaalstreek evenwel komt mij overdreven

voor.

De

zich

vergewist

heer Féré zou

zelfs

twee malen gedurende eene zwangerschap

hebben van

eene

genaamde ovariaal-punten, en wel houdend met de toename

tred

na

bevalling zou

de

van

maag-

soms gevolgd wordt door globus en door een gevoel van worging

waarna ten

de

flink

voortgaande

de

hij

verplaatsing

der

pijnlijke

zoo-

in eene richting naar boven, gelijken

omvang van de zwangere baarmoeder;

in

punten ook weer

diezelfde

van

involutie

de

uterus

—

—

naar gelang

lager gevonden

hebben. Ziet

hier

genomen. hetzij

een

bij

kant

malen,

mijne

Gewoonlijk

wat

hebben

ik

zij

altijd

bij

hevige

vrij

hystericae heb waarpijn,

hetzij

spontaan,

drukking van den buik wand, soms aan weerszijden, soms aan of

wel

misschien

gevoelen

heeren,

in

de

het niet

ergst

zoo

aan

één kant van den buik.

dikwijls,

bovenbuikstreek,

doet

soms

is

de zij

pijn

Andere

zich het ergst

het hevigst nabij de

;

170 valsche

In

ribben.

meeste

de

gevallen

is

vrij

zij

wel over den

gansenen buikwand verspreid, zelden op één punt gelocaliseerd. Zoo

men

dan neemt de pijn toe

die plaats drukt,

deze geeft soms aan-

;

meer of minder hevige verschijnselen van aura waaruit een

leiding tot

volledig toeval zich ontwikkelen kan. Diezelfde verschijnselen ontstaan

echter

op

men ook

elk deel van de pijnlijke oppervlakte,

drukt

ik

;

onverschillig waar

heb mij nooit kunnen overtuigen dat het ovariaal-

punt meer hysterogeen was dan de aangrenzende streken. Zoodra de buik

hystericae

bij

een beetje gevoelig

slechts

het spontaan niet

hij

is,

dan kan

hysterogene punten maken. hystericae

die

men

bij

neem

Dikwijls

is

en

zelfs

dan

als

het meerendeel ad libitum ik de volgende proef bij

voor de eerste maal op mijne afdeeling komen.

Als

klagen over eene pijnlijke plaats in den buik, zeg ik haar; »ik

zij

de plek, waar je pijn voelt, eens aanraken" en terwijl ik nu druk

zal

boven den navel vervolg ik het

zij

uit

van de pijn

die

»

daar zij

de pijn." Gemeenlijk schreeuwen

zit

voelen uitstralen naar de maagkuil

voelen zich benauwd en krijgen een rood opgezet gelaat. Als ik

zij

bleef

drukken dan zou er een meer of minder hevig hysterisch toeval

op kunnen treden. Daarna breng ik mijne hand boven het ovarium terwijl ik tegen de als

ik

daad

te

laagste

zonder dat eenige pijn te veroorzaken

het

bij

pijn

Bij

wil

omstanders zeg: »hier kan ik zoo hard drukken

woord

dan geeft patiënte ook geen

Een andere maal

hebben.

intercostaalruimten

mannelijke

makkelijk

eene

hysterische-

en

druk

ter

en voeg ik de

van eenige

blijk

van

hoogte

vorm daar de hysterogene

of zenuwlij ders

pseudo-ovarialgie

te

Nu

verschijnselen op te wekken.

valt het mij

de

plaats.

even ge-

vormen en door drukking op

de plaats, waar de eierstok zou moeten

forme

ik

!"

zitten,

eene reeks van hysteri-

zou ik niet gaarne

uit het

voorafgaande de gevolgtrekking willen gemaakt zien dat de eierstok nooit het uitgangspunt zijn

kan van

hysterie,

aalstreek niet bijzonder pijnlijk en hysterogeen

ook niet dat de ovari-

kan wezen ik verklaar ;

alleen dat de invloed van het ovarium als oorzaak en aanleiding tot

hysterie overschat wordt en dat in liseerde

ovarialgie

medische

aan

sommige gevallen zuiver gelocasuggestie haar aanzijn te danken

heeft.

Men

heeft behalve het ovarium,

het lichaam vermeld, als

:

nog andere hysterogene plaatsen van

eene ter hoogte van het borstbeen, eene andere

:

171 in eene tusschenribs-ruimte vlak bij het sternum, een derde onder het

buitenste uiteinde van het sleutelbeen, onder de

mammae,

in de

mammae

op sommige doornvormige uitsteeksels van de hals en borst-

zelve,

wervels of vlak daarnevens, ter weerszijde van de lendenen, in de

op het hoofd, aan de ledematen in de vouw van den kniekuil,

aan

plaatsen

van

komen

en

plaatsen

en

enz.

Zooals

enz.

opvallend

af bij

bepaalds

niets

omschreven

thesieën

kan

enkels,

men

de

hysterische

hebben

De waarheid

op

Hysterische

een pijnlijke plek

doen

verschijnselen

is

eene hysterica

bij

Overigens kan

ontstaan.

ieder dezer patiënten zooveel pijnlijke punten scheppen als

bij

maar

zelf

dat

personen

of wel verspreide hyperaes-

plaatsen

pijnlijke

drukken

het

wisselen die

ziet,

verschillende personen

buitenmate grooten getale voor.

in

dergelijke

hebben

de

voorkeur

lies,

elleboog, in de

men men

wil.

Als ik een of ander plekje van het lichaam druk, er bijvoegende »hier

voelt

druk

het

pijn !"

erg

vallen

en

men

dan

pijn"

daarop

ik

dan

geeft

patiënt

geeft

ander

een

punt

geen

ook

zeggende

kan bij

men

pijn te

»hier

doet

een schreeuw, laat zich achterover-

hij

kan een volledig hysterisch toeval optreden.

er

hysterischen zooals

geen

je

kennen;

Bij

vele

door suggestie hysterogene streken vormen,

hypnotisable personen, eveneens door suggestie, hyp-

nogene plaatsen kweeken kan.

Het

is

bijna niet te gelooven hoe moeielijk het

is,

zich te vrij-

waren voor inconscient suggereerem; men kan onbewust zenuwpijnen, hysterogene en hypnogene streken, gevoelloosheid,

zelfs

denkbeeldige

men projecteert bij den zieke zijne men stelt eene ziektegeschiedenis op

ziekelijke antecedenten scheppen,

eigen

naar buiten,

concepties

met voorafbedachte

concepties

want het brein van zenuwlijders, dat en kneedbaar in

gewaarwordingen

werkelijke

hebt

allen

neurasthenie

op

mijne

lijdt

na

en goed hypnotisabel

of

afdeeling influenza

De

is.

in

;

gij

eerste

men

der hersenen aanbiedt

herinneringen overgaan. Gij

jonge

dat

geest zweefden,

dikwijls bij uitstek suggestiebel

doet alle indrukken die

is,

den

voor

ons

die

mensch gezien dat aan

weet dat

hij

zeer suggestiebel

maal dat ik hem zag,

sloot hij

op niijn zeggen »je gaat slapen" onmiddelijk de oogen de oogleden ;

boden bij

die

eigenaardig

gehypnotiseerden

ziet

trillende ;

hij

beweging aan

die

men meermalen

verkeerde in diepen slaap, was anaes-

;

172 hallucinabel en

thetisch,,

bij

het ontwaken bleek het dat er amnesie

bestond. Gij hebt u kunnen overtuigen dat ik

zooveel

toestand

hem op

door

hem

zekere wijze te ondervragen,

nerveuze antecedenten te bezorgen

tien jaar geleden van een leer gevallen

dat

toen vier

hij

daarvan

weken

en

bovendien pijnen

den

hij

;

is,

het mij gemakkelijk

hem zeggen hij

dat

hij

de voet verzwikte,

de arm-gewrichten. Hij bevestigt dat alles

in

is

dat mij uit zich zelven

hij

bovendien overtuigd, dat

alles werkelijk zoo

manier heb ik willekeurig gesuggereerd

die

waarop

terrein,

waarbij

maar wil

bed heeft moeten liggen en ten gevolge

te

volgende morgen weet

Op

is.

is

ik laat

;

wakenden

in

als ik

overgevoeligheid heeft gekregen in zijn beide beenen

eene

en

deelen

hem

bij

kan opwekken

punten

pijnlijke

zou

ik

heel

het

te

weten

werkzaam was,

ik

niet

mede

te

gebeurd

indien ik het

;

genoegzaam gekend had, dan

onbewust hebben kunnen suggereeren en zonder

best

een

ziekteproces,

dat vooraf in mijn brein bestond,

hebben kunnen scheppen.

Zoowel

door drukking van de hysterogene ovariaalstreek

opwekken kan, zoo kan men ook volgens de

toevallen

schrijvers,

drukt

men

als

hysterische

als

men gedurende den

den

eierstok

niet

altijd.

aan

goede

de

men

raadt dat

zal

zij

;

ik

ben

niet,

Zij

die

zeggen

;

ik geloof dat dit

dat hysterische toevallen altijd

;

;

zij

zij

blijven suggestiebel,

overtuigd dat

nimmer haar

bezorgen

zich

zij

ook gedurende hare

gedurende de epileptoide

op ware epileptici gelijken, buiten bewustzijn

bijten zich niet op de tong

zij

drukking

daardoor de trekkingen te doen ophouden. dït

zelfs niet

aanval, dus dan als zijn.

van

patiënte van het hooren zeggen weet of

blijven even als gehypnotiseerden altijd in betrekking

met de buitenwereld toevallen. Ik

maar lang

gelooven dat de suggestie niet vreemd

hystericae toch verliezen nooit of nagenoeg

;

flink

kannen worden onderdrukt door eenvoudig mondelinge

of bijna altijd

bewustzijn

te

als

om

drukt

Met zekerheid kan suggestie

ovarium

Het drukken van

heb ik deze methode beproefd zonder gunstig

resultaten

gelukken

procédé

op het

doet soms het lrysterisch toeval ophouden, Dikwijls,

gevolg en ik ben geneigd is

aanval

acces onderbreken en doen ophouden.

het

;

zij

kwetsen zich

bij

geen brandwonden door stuipen

het vallen te krijgen

vlak voor een haard, zooals dat wel met ware epileptici het geval Zelfs

als

zij,

is.

na het einde van een aanval, voorgeven zich van het

173 gebeurde

niets

eenvoudige "wakende

toestand,

een

doen

te

alles

hebt

hun

eenvoudig

voorbeeld:

wat

herinneren

aandacht

toeval,

:

Ziethier

het voorgaande jaar

bestemmen was.

dat door de verpleegster en

aanwezige personen werd beschouwd

aard te zijn

is

eene vrouw gezien die aan toevallen

afdeeling

Eens had ze op de zaal een de

geschied

er

te laten concentreeren.

leed waarvan den aard niet zoo gemakkelijk te

door

door

ze

het voldoende hen, gedurende enkele

is

maand November van

de

mijne

op

gij

In

om

zonder ze vooraf in slaap te brengen dus in

gedurende het acces. Hiertoe minuten,

gelukt het mij meestal

herinneren,

te

suggestie,

als

van epileptischen

den vorm van pijn die van

eene voorafgaande aura, in

de hand naar den schouder toe uitstraalde, daarna clonische krampen

na

minuten

eenige

van

verlies

bewustzijn,

terwijl de stuipen

;

nog

meerdere minuten aan blijven houden en schuim voor den mond. De patiënte

gaf vóór,

ontstaan

van

zeggen was

niets

u

die

bij

het

toeval

den

de

meenden

waren,

dat,

verschijnselen aanbood van

klassieke

een epileptisch karakter droeg: het totaal

Toen kwam het denkbeeld wat

van

herinnering voorgevallen,

op

op

patiëntes

wat

verzamelde

werd het

hare

en

er

verzekerde

gedurende

gedachten

wakker

geheugen

:

de herinnering

als ik

gebeurde

toestand

voorhoofd

herinneren

te trachten patiëntes

zoogenaamd onbewuste periode was

wekken, even

te

somnambulistische

om

mij op,

bij

in de

er

in

Zij

Sommigen

van bewustzijn, het schuim voor den mond deden het u denken.

verlies

ging

tegenwoordig

aanval niet

ziekte, het toch

vallende

Volgens haar

volkomen haar bewustzijn kwijt geweest.

zij

alhoewel

onder

weten van wat er gebeurd was na het

en van de eerste trekkingen.

aura

de

te

zij

haar

den

eenige

Ik

feiten.

dat

lei

zij

opwek van mijne hand

zich

nu

alles

aanval voorgevallen was.

minuten en langzamerhand

had groote clonische bewegingen

gemaakt met armen en beenen, hevige

pijn in de

maagkuil gehad

en was toen op haar linkerkant gaan liggen Caroline, de liefdezuster, ;

had

al

dien

tijd

stevig haar

hand vastgehouden

door uitriep: »o! wat heb ik een pijn."

Derhalve

gebeurd.

gedurende geval

was

is

;

den

is

aanval,

er

ook geen

evenmin

er bestond slechts

Werkelijk

verlies

bij

is

zij

zelve al

dat alles zoo

van bewustzijn geweest

als zulks bij

amnesie

terwijl

gehypnotiseerden het

het ontwaken en die amnesie

niet volledig, aangezien de herinneringen door suggestie

konden

174

worden opgewekt. Het was het

gaat

tegen,

gedurende den aanval geheel verloren

bewustzijn

kan men, na het

en

hysterie. Bij werkelijke epilepsie, daaren-

het gebeurde

insult,

gedurende het acces niet

bewust doen worden. Aangezien

nu

het

nemingen, volkomen

voor

op grond van menigvuldige waar-

rnij,

vaststaat dat hystericae gedurende haar aanval

haar bewustzijn behouden en in betrekking blijven met de buitenwereld, en deze patiënten tevens

gekomen

denkbeeld

het

op

ik

van

ontwikkeling

uitnemendheid suggestiebel

bij

om

zijn,

zoo ben

door eenvoudige suggestie de

toeval te beletten en in de meerderheid der

een

gevallen ben ik in mijne pogingen gunstig geslaagd.

De

maal dat

eerste

ik dit in praktijk bracht

geweest in Aug.

is

1887 toen men mij op een policiebureau requireerde, voor een jong mensch, dat bewusteloos op straat neergevallen en daar binnen ge-

dragen was. Hij zal zoo ongeveer een half uur op het bureau geweest zijn toen ik

kwam

vond hem liggende op den grond,

ik

;

alle lede-

maten gecontractureerd, de handen dichtgeknepen, de kaken op elkaar met gesloten oogen;

geklemd,

had allen schijn alsof

hij

was ongevoelig voor

onbewust was van

hij

al

wat

pijn en het

met hem en

er

om hem heen voorviel. Men had den man gewreven, met koud vergeefs. Men dacht dat hij een aanval te

van vallende ziekte had.

meer dan een half uur

aanhield, deed mij denken

Dat

die contractuur

water besprenkeld, doch

dat ik hier met een hysterisch toeval te doen had. Ik poogde

niettegenstaande zijne oogenschijnlijke bewusteloosheid gestie

wakker

maar!

ik

mond

open,

mij

te

doe

zonder

maken. »Gij kunt de handen openen"

ze

de

open en

kaken

zijn

zij

je

Nu maak

blijven open.

—

door sug-

zei ik, »

ik

Kijk

ook den

niet stijf meer." Onderwijl, gelukte het

geweld handen en kaken

ook zachtjes de ledematen en open en

—

hem

zei

te

openen; daarop bewoog ik

ten slotte:

»

Nu

gaan ook

je

oogen

gaat wakker worden, als je wakker bent zult ge u heel

lekker voelen, precies alsof je geen benauwdheid gehad hadt." Binnen

de

om

drie

zich

gezien; spreken. ik

hem

minuten

deed

henen;

hij

gedurende

—

En

de

man

de oogen open en zag verwonderd

kende mij niet en had mij ook nooit vroeger

zijn

hysterischen slaap had

toch had

hij

hij

mij niet hooren

mij zonder twijfel verstaan, aangezien

door mondelinge suggestie heb wakker kunnen maken. Hij

175 buiten bewustzijn geweest, doch heeft evenals de in diepen

niet

is

gehypnotiseerden,

zijnde

slaap

verkeerd,

gevolgd

die

toen

en

gelukte

man

bezocht de jonge

het

bewustzijnstoestand

andere

een

door schijnbare amnesie

is

Den volgenden dag

in

—

mij

het ontwaken.

bij

mij op mijn spreekuur,

van mijn vriend

in tegenwoordigheid

Dr. Auguste Olivier, geneesheer aan de Parijsche hospitalen dadelijk

somnambulisme

in

— hem

brengen, gevolgd door amnesie

te

bij

het ontwaken.

was

Ik

patiënt geheel vergeten, toen ik 18

deze

werd

apotheek

eene

in

bewusteloos had binnengebracht en

van

ledematen eenig

men

;

»het

apotheker,

men zei,

een aanval had

Daarop deelde

hij

nu anderhalf

hem

ik

het boven-

beschreven geval mede en

liet

hem

brengen evenals de vorige maal.

door suggestie

manier

dezelfde

ik

Ik

worden,

bedaard

door

ik

opent

man

oogen

hierbij

zich

best alleen redden."

en

van

niets

zoo

gevallen

jaar

geleden

is

de

Pépinière

J

Hij

herkende

zich

vraag

Ik

af.

Daarop

is.

dat

hij

en

)

mij

dame,

eene

jonge

selen

had behandeld.

l

)

had

een

doe

alleen

ik

te

het wat

wakker

je

Daarop doe

Drie minuten daarna

»Het

inderdaad staat

apotheek

een

te

onnoodig,

is

hij

antwoordt

hij

hij

kan

nu zonder moeite

bevinden,

of dat de eerste

maal

hij is

weet

dat hij

dat het al langer dan een

door een benauwdheid overvallen werd in door als

eens

ik

Dr.

hem

geroepen

die ik reeds dikwijls

;

'

ik

Binnen drie minuten zult

hem nu

toen

toeval

Een wandelpark

in

Nu volg

'

en wil opstaan; daar zijne kameraden

En

evenmin

Een andermaal werd

Zij

»

keer,

wilden helpen, vervolg ik:

verbaasd

is

andere

op volgen: »ik zal trachten

contractuur ophouden.

de

zijne

hem op

er luide

opstaan en je heel lekker gevoelen."

suggestie

de

de

als

eenvoudig:

zeg

vlugger.

te

bij

stijve

ik toen tegen den

zei

een hysterisch toeval even als

is

daar

vlugzout ruiken doch zonder

geen vallende ziekte"

is

ook gehad heeft."

geleden

jaar

naar

die,

hem

wreef hem, deed

»Het

gevolg.

later

men

bewusteloos op den grond met

daar

lag

Hij

epilepsie.

maanden

geroepen voor een soldaat, die

het

Nancy.

aangezicht

Bernheim

is

bijgebracht.

in zijn uniform herkende. bij

eene mijner patiënten,

voor hysterische verschijn-

was

rood

en opgezet, de

176 ademhaling

ledematen

de

hijgend,

versneld,

door clonische spier-

trekkingen hevig bewogen, de oogén waren gesloten, oogenschijnlijk

had patiënte

haar

herhaaldelijk ik

gehypnotiseerd.

nemen;

slaapt

en

sliep

zult

zei

te

meer,

Daarop vervolgde

ik

over

:

vijf

wakker

worden, weer frisch en heerlijk uitgerust

gewonen

slaap, je zult niets

je

oogen

hare

werkelijk

weg

dat toeval

weer ruim ademhalen,

kunt

je

dat je een toeval gehad hebt.

herinneren zij

al

om

brengen

slaap

heerlijk en kalm.

precies als uit je

vroeger

Onmiddelijk na mijn binnentreden

in

pijn

had haar

Ik

verloren.

Binnen twee minuten hielden de stuipen op

heel diep!" patiënt

minuten

je

geen

hebt

je

je

ga

»ik

haar:

tot

bewustzijn

was

en

moê

Na

zijn

en je ook niet

gezegden

verwonderd

mij

opende

tijd

zien

te

;

zij

herinnerde zich niets van haar toeval.

Het gelukt mij zeer

voudig

tegen

is

woorden

»

:

het

;

leg

:

heelemaal

een

aanval

pijn

weg en nu wordt

van zamensnoering

de ademhaling weer

om

door

eerste

maal

Hoogstzelden mislukt het

over."

Is het een

onderdrukken, dan slaagt

te

ik spreek een-

»Let maar op nu gaat ze ont-

suggestie snel een acces te doen ophouden.

gelukt

gedaan,

is

mijn hand op de pijnlijke plaats met de

ik

neem de

Ik

is

b.v.

er pijn in de maagkuil, een gevoel

dan

keel,

Wordt wakker!" Of wel

over.

omstanders

de

waken." Bestaat de

behoef ik slechts te zeggen: »Het

gewoonlijk

benauwdheid

de

vrij

toevallen van patiënten

mijne afdeeliug zoo op eens of na enkele minuten te doen op-

op

houden;

in

om hysterische

dikwijls

men

een volgende

keer telkens gemakkelijker en spoediger.

heb

Onlangs

nemingen

pers

politieke

met enkele mijner ambtgenooten eenige proef-

ik

gedaan

in

het

eigenlijk

Hotel

veel

Dieu veel

te

te

Parijs,

geschreven

waarover is

in de

geworden.

Op

de afdeeling van Dr. Mesnet hadden twee hysterische vrouwen eene hevige

zwaar

woordenwisseling toeval kreeg;

het

Ik

arme

minuut

gehad, met het gevolg dat een harer een rolde over den grond en had hevige stuip-

De aanwezige

trekkingen.

houden.

zij

had

moeite

schepsel.

zal

ze

Met

haar

te naderen,

zoo'n geweld maakte

luider stem zei ik plotseling:

wakker worden,

zich heel lekker gevoelen." op.

studenten konden haar niet in bedwang

om

En

De aanval was gebroken.

dan

»Over eene

zal alles over zijn

en

zij

zal

een minuut later stoiid ze inderdaad

De andere

(hare

tegenpartij)

die

177 door geest van navolging een aanval van hysterischen slaap gekregen had,

werd eveneens door eenvoudig verzekerend toespreken gewekt

door

Dr.

Deze

Dumontpallier.

afdeeling gebruikelijk geworden.

onderdrukken

verpleegsters

komende

Een

Mijne internes en

was geweest op een

kwam

door

bedoelde

de voor-

het

Nov.

1889

constitutie

maar

tiende

jaar

hij

had toegepast in een geval dat volkomen op de

collega

van

is '

militaire

in

dienst.

De 22

Hij

jarige

X

een goede

heeft

zenuwachtig temperament en zou tot

een

geweest

ziek

niet

Ziet hier het feit zooals

medegedeeld.

heeft

rnij

Toen

zijn.

heeft

chorea

hij

de verschijnselen bepaalden zich tot vreemde en huppelende

;

bewegingen van den linkerarm

langzamerhand en na verloop van

die

maanden geheel hebben opgehouden. ongeveer

nablijvende

Huisschilder van beroep,

malen een aanval van loodkoliek gehad, waarvoor

heeft hij drie

telkens

1885

suggestie,

waarop ik deze daadzaken

collegie

vermelde, casus geleek.

mij

13

drie

mijne

de zieken-

zelfs

daaropvolgenden dag vertellen dat

den

mij

procédé

datzelfde

gehad

op

is

van gezondheid van de landmacht, die onder mijne

behandelde,

zijn

door

onmiddelijk,

toehoorders

kwam

handelen

hysterische toevallen.

officier

eerste,

van

wijze

weken behandeld

vier

stoornissen

was

overleed,

overgehouden.

heeft

eene

is

doch waaruit

moeder,

Zijne

vrouw en zou

zenuwachtige

hij

geen

hij

die in

zelfs

aan

hysterische toevallen hebben geleden.

Den dag van de bevond

hij

overige

gezin

waarde

een

van stijf

zich

10

s'avonds

ure

aan

tafel

en zat kalm met het

eensklaps ongesteld werd.

te eten, toen hij

Hij ont-

gevoel van toesnoering in den buik, kreeg een aanval

stuipen,

werd

loting voor de nationale militie, 13 Januari 1889,

verloor

zijn

bewustzijn

bleef.

Die

aanval

en

de

keuringscommissie

heeft

hij

meende

te

niet

ziek

hij

zijn

terwijl

heeft

geen

een

zijn

gansche lichaam

uur

geduurd.

Voor

ingediend,

omdat

reclames

en ook geen gebrek te hebben

;

dat

toeval beschouwde hij als een eenvoudig zenuwverschijnsel en telde

het

van

bovendien

niet,

de

militie

dit

opzicht had

hij

een

dacht

omdat hij

hij

zijne

hij

toch

een

broer

vrijgesteld in

actieve

te

zullen

dienst

worden

had.

In

rekening buiten den waard gemaakt, daar

onwettig kind was en er dus geen termen voor vrijstelling

bestonden. 12

178 trok

Dit

waarna

zich erg aan.

hij

zich herhalen

toevallen

de

opname

het oogenblik van zijn

Van

en andere s'nachts.

Patiënt

niets

hij

goed

ontwikkeld,

de lagere school geweest en heeft

op

jaar

waarvan enkele overdag, geweten hebben

had gezegd.

niet

verstandelijk

is

heeft er vijf gehad tot op

hij

;

in den dienst,

deze laatsten zou

vrouw het hem

als zijne

Hij trouwt daarop den eersten Juni,

tot op zijn tiende

is

het verlaten van de

bij

mede gekregen van het geregeld aüoopen van kompagnies-kommandant is over hem tevreden en

school eene verklaring

den ik is

gerust zeggen dat

hij

de beste soldaat van zijn kompagnie

om

heeft goede vooruitzichten in dienst en veel kans

hij

;

Zijn

cursus.

durf

spoedig

onderofficier te worden.

Den

Febr. 1890 kreeg

6

was toen

maanden

drie

hij

de

veger;

buigen

ziet dat zijn vingers zich

hij

de troep;

»

heelemaal

Op 't zelfde oogenblik wordt en wankelt; men ondersteunt hem bijtijds en

eens hoe vreemd!"

kijk

stijf

zag

hem te bed. Tegen half hem languit, onbeweeglijk stijf

de

oogleden

brengt

liggen

oog

het

gesloten,

zijn

werd

tien

is

ik er bij geroepen en

zijn aangezicht is bleek,

;

ongevoelig voor licht;

doet denken aan iemand die rustig slaapt en niet bewust

dus

heen voorvalt. Ik had

alleen

die

vorigen dag had zien doen.

regiment,"

achtig te

want

open,

gaat

zei

je

gesloten,

maken. ik

het

te

wekken door eenvoudige suggestie

Bernheim den

helpen,

waargenomen, het

hadden

zij

ik,

goed.

zijn

kameraden

zien,

nu wordt

gaarne

je

armen

je

je

je

zijn stijf!

voelt je al

polsen,

Alle

is

En

zooals ik dat professor

;

lijden en die je je

handen

om

zijn

ik

Ten

komt

kramp-

wat

ze

onderbeen,

verdwenen."

eindigde

wakker."

Ik besloot

wat beter; ik maak je

bij-

besluit trekken dat

doen had.

Ik wrijf ze

elleboog,

je

stijfheid

richtende, hij

van wat

is

»Ik ben de dokter van

mag

hebt een flauwte gekregen

Zietdaar,

buig

»die

hij

voren nooit gezien en moest

te

met eene hysterische contractuur

hier

patiënt te

je

hem

mededeelingen der omstanders, omtrent de

de

uit

zonderheden ik

hem

Plotseling ontvalt

onwillekeurig krampachtig

strekken en maakt zijne kameraden daarop opmerkzaam

en

zeggende:

om hem

hij

het gebeurde even na de réveille

;

zou juist de kamer gaan aanvegen.

en

hij

zijn eerste toeval bij

hij

in dienst

losser

je vingers je

dij

;

slotte mij

met de woorden:

zoo tot

»Je zult

zoo geschiedde het ook tot groote

179 van

verbazing

gingen open

patiënt

;

om hem

menschen

herinnerde

hij

hem

tot

de oogleden begonnen te trillen en

:

was wakker en heel verwonderd dat

heen stonden, vroeg

zich niets

van

waarom

hij,

voorgevallene.

't

Op

er zooveel

te

hij

bed lag;

eenige door mij

gerichte vragen bleef hij het antwoord schuldig, zoo ver-

was

bluft

omstanders

de

hem op

en pas toen ik

hij

hem

het gebeurde was het

de hoogte had gebracht van

doenlijk mij eenige inlichtingen te geven.

Den volgenden dag gaf

mij

hij

de

bijzonderheden op uit zijn

vroegere levensloop, de feiten die ik hierboven heb medegedeeld.

Den 15

heb;

den

19 e

deed

en hiervoor werd

zonder stuipen

om

gezonden

andermaal

patiënt

dezelfde

bijgewoond

niet

voor

flauwte

had

Febr.

echter

ik

hij

een

acces

eene

zich

dat ligte

in het hospitaal

voor de keuringscommissie gebracht te worden.

Zietdaar de ziektegeschiedenis zooals die mij door mijn collega

medegedeeld. Ik heb haar met

men

ziet dat

om

hand

de

en

met

—

hebben

die een toeval

vermag

dat elkeen zulks

—

doen die zich van de

te

Het lag natuurlijk voor

verstand .weet te bedienen.

beproeven langs suggestieven weg patiënt van

te

is

bijzonderheden overgenomen. Gij

door suggestie, hysterici

wekken kan suggestie

alle

zijn

toevallen te genezen, en dat zou zonder twijfel en zeer gemakkelijk

kunnen geschieden.

hebben

ministerieele biedt,

den

circulaire

Doch

mocht

dit

officieren

van

niet zijn, daar eene

gezondheid

streng ver-

het hypnotisme toe te passen op militairen, zelfs dan als een

geneeskundig doel wordt beoogd.

Er bestaan evenwel van

aard

auto-suggestieven

om

de suggestie geleden

dat ik

worden,

niet

gehoorzamen aan

ontwaken. Zoo gebeurde het mij nu twee jaren

te

Reims geroepen werd

om

ochtend

zich

bij

eene jonge vrouw die

huidsche

zag

dat

zij

aanval

;

ik

fatale

gewoonte

een hysterisch toeval met contractuur totdat haar

aanhield

inspuiting had gedaan patiënte

had de

Zij

driemaal daags met morphine in te spuiten.

had

vast

en pseudo-asthma

zoo'n

beheerscht

te

bezwaren van hysterischen aard.

tallooze

aangenomen Eiken

door te krachtige indrukken van

zij

een reeks van jaren aanvallen van asthma had, gepaard met

sedert

Ik

hysterische personen genoeg, die, uit geest

tegenspraak of wel omdat

voor

de

suggereer

;

voor dien

eerste

haar

maal

wakker

man

tijd

haar eene onder-

kwam

zij

nooit

s'morgëns juist te

worden

bij.

tijdens

zonder in12*

180 spuiting;

ik

gehoorzaamt

woorden

en

niet

ingespannen,

morphine krijgt; toch niet

nog

wat praten

daarna

eens

in

haar

kamer

voor;

zij

met

Maar

ontwaken.

doof,

voor

zoo

zij

mijne

een kwartier uurs vruchteloos mij

»U

weet nu dat u in geen geval

u wakker worden!" Daarna bemoeide ik Ik dacht niet geslaagd te

en bleef

zijn

man, toeu patiënte een minuut of

haar

vijf

de oogen opende en verbaasd was een vreemde in

Nu

te zien.

kende mij

Eenigen

Na

zei ik:

zult

meer met haar.

mij

te

oogenschijnlijk

blijft

voor mijn bevel.

als

hebben

te

volhouden en beveet haar

blijf

stelde de echtgenoot mij aan zijne

vrouw

niet.

Nancy onder mijne behandeling gekomen

tijd later te

is

daar in enkele séances genezen van haar hysterie en tevens van

zij

morphinezucht

haar

die

acht jaren bestond

al

;

haar asthma heeft

niet voor de suggestie willen wijken.

Nu

u

ik

zal

eens twee gevallen mededeelen waar het mij

ook

gelukte den aanval

niet

tevens

een eerste maal te coupeeren

bij

eenige waarin mijne

de

bekroond

Een jong

werden.

hysterische

toevallen

waarvan elk acces een ling toevertrouwd.

zich

die tot

meisje

zij

Patiënte

oogen

de

de suggestie verzette tot

tegen-suggestie

mij

niet

haar

openen,

;

des

Toch kan men ;

zij

het zijn

vreemde

herhaalden ter

en

behande-

ik door suggestie het eerste

hoe meer ik haar suggereerde stijver

te

hield

was behept met een instinktmatigen haar

geest van tegenstand.

met

Brussel

driemalen

twee uren duurde, werd mij

Te vergeefs poogde zou

uit

dagelijks

acces dat ik bijwoonde te coupeeren

dat

;

pogingen niet met gunstigen uitslag

niet

zij

onbewusten

zelf

zeggen dat

ze dicht.

zich tegen

zij

was volgzaam maar haar primitieve neiging

was sterker dan haar eigen

wil.

Alhoewel het

gelukte patiënte door directe suggestie te genezen, heb ik

door

een

bijzondere

manier

van suggereeren toch van hare

toevallen weten af te helpen.

Het tweede geval geldt de jeugdige echtgenoote van een geneesheer.

Die dame was reeds drie a vier jaar lijdende aan hevige pijn

in de precordiaalstreek waarbij zich al spoedig aanvallen

rischen

aard

hadden

gevoegd.

Die

van hyste-

aanvallen duurden drie a vier

uren en kenmerkten zich door verheffing van

pijn,

hevige dyspnoea,

versnelling van' den hartslag en ijlhoofdige denkbeelden. mij niet die aanvallen door suggestie te

Het gelukte

doen ophouden. De pijn en

181 bemeesterdeii haar denkvermogen zoo geheel en al

luchthonger

de dat

pogingen

gelukkige

bracht

intermissie,

pijnvrije

mijne

Na

onverschillig bleef voor mijne suggestie.

zij

suggestie

machte

bij

patiënte

ik

te

gedurende

eindelijk,

hypnotischen

diepen

in

eenige minder

een

en toen bleek

slaap

den terugkeer der accessen te

zijn

weg

beletten en de aanhoudende precordiaalpijn

nemen zoodat

te

zij

na enkele weken blijvend genezen heen kon gaan.

Men

ziet

andermaal hieruit welk eene belangrijke

suggestie

vele

hystericae

zijn

harer

men bedenkt hoe

Als

verklaart.

dan valt het

rol de suggestie

hoe gemakkelijk de leer der

in de uitingen van hysterie en

vervult

suggestiebel

mechanisme

niet moeielijk het

te ver-

klaren van verschijnselen als ovarialgie, hysterogene punten evenmin

van

als

het

optreden der klassische tijdperken der groote hysterie

en van het onderdrukken van hysterische toevallen door het drukken

van

ovaria

de

doch

hysterie

op

of

eigen,

schijnselen

toenemen en onder de verschijnselen aan hyste-

zijn er,

zij

is

van

volkomen verhouden alsof het ver-

die zich

waren van auto-suggestie.

Onder deze rubriek brengen.

geen hysterie,

is

brengt een anderen bewustzijnstoestand voort die de

suggestibiliteit doet

rischen

Hypnose

eenvoudig bevel.

is

bijvoorbeeld

In werkelijkheid bestaat

zij

de hysterische anesthesie te

niet,

is

zij

zuiver denkbeeldig,

van psychischen aard. Als eene hysterica, totale gevoelloosheid

arm

een

dienen,

er

heeft,

mede

dan kan

zich toch best van haar

zij

breien, naaien,

schrijven;

zij

zal de

hand be-

pen niet

uit

de vingers laten glijden; eene moeder die haar kind vasthoudt met gevoellooze handen, zonder dat

zij

gebeuren zou

vallen, zooals zeker

er naar kijkt zal het nooit laten als

hare gevoelloosheid van anderen

dan hysterischen aard was. Eene hysterica met gevoelloosheid van de voetzolen kan best loopen, zonder naar den grond te zien alsof

het

den grond voelde en

zij

te

weten dat

zij

hem

in

voelt.

werkelijkheid voelt

zij

;

zij

loopt

dien zonder

Ik heb aangetoond dat amblyopie

en achromatopsie van hysterischen aard, dezelfde kenmerken dragen als

de overeenkomstige door suggestie opgewekte afwijkingen.

netvlies

centrum

ontvangt

van

de

den

haar niet waar; het ziet,

doch

hij

indruk,

hersenschors is

meent,

deze

te

wordt voortgeplant en in het

waargenomen, maar de geest neemt

eene negatieve niet

Het

illusie.

De persoon

voelen en niet te zien.

voelt en

Ik heb ook

182

met het prisma

bewezen door

De persoon

Hysterische

niet.

wezen

in

wijken

doet

Beide

Gaarne

suggestie.

zonder

blind

of

het is

op

op

huid-sensibiliteit

en

komt

dat

kant

en

ontstaan

De

een

hysterica

is.

heeft

toch

percipiëeerd

bewust

zijn

gebracht

als

een zich

dat

Waarom

verklaren?

en

zintuigelijke

door

zij

weigert het be-

gevoelsindrukken te

nemen,

als die

de centra van de hersenschors gepercepties eerst dan

perceptie-centrum over-

corticale

naar bijzondere zenuwcellen die wij psychische cellen

zijn

noemen en

zullen

tot de ont-

aan

van het

zij

zich niet

Door welk mechanisme moet men

Moet men aannemen dat de

!

worden

men

dat

bespeurt

het

zelve

persoon,

werkelijk

zij

wanneer men haar onderzoekt

van eene bepaalde lichaamshelft komen waar

die

indrukken

zijn

halfzijdig gevoel-

is

bewust,

;

gezichtsscherpte,

afwijking

dier

wezen van

wuste

hij

geef ik u toe dat wij de oorzaak

toevallig,

zij

gevoelloos en blind

het

het

ziet als

van psychischen aard, beide

zijn

weten

te

kunnen suggereeren. Het dekking

even goed

en gesuggereerde gevoelloosheid of blindheid

van het verschijnsel niet kennen. loos

oog

liet

simuleert en toch simuleert

alsof hij

niet verschillend.

door

van Snellen dat

toestel

geworden

amaurotisch

suggestie

andere.

met den

en

tot de bovenste verdieping

van de hersenen be-

hooren, waarin het verschijnsel van bewustzijn wordt voortgebracht ?

Wanneer het

gezichtsindruk

de

gezichtscentrum

de

in

bijvoorbeeld

hersenbast

lobuia occipitalis) dan ziet de persoon,

Gaat

indruk

de

psychische staat,

verder

cellen

en

bereikt

van den lobulus

—

frontalis,

stoornis in de psychische cellen, het

hypothese dat

wordt voudige

en is

is,

door

aldus

eene

dat

of

—

de

waarin het begrip ont-

Derhalve kan eene

bewust worden van het geziene

verre van bevredigend.

Een ding

is

Deze zeker

die stoornis in de meeste gevallen niet veroorzaakt

diep ingrijpende beleediging, aangezien eene een-

suggestie meestal voldoende

ophouden,

curvatae

niet dat hij ziet.

eene werkelijke blindheid veroorzaken.

intusschen

dat

plicae

als tot

laat ons zeggen

dan pas wordt de gezichtsindruk bewust.

verhinderen

en

(lobuia

maar weet

zij

komt

verder

niet

is,

om

is

om

het verschijnsel te doen

de psychische oorzaak

weg

te

nemen

die de

gevoels- of zintuigelijke waarneming uitwischte.

Vele in

de

verschijnselen leer

van

der suggestie.

hysterie vinden eene

gereede verklaring

Onder deze behoort ook het

verschijnsel

183 van

abdominalis, waarvan ik een merkwaardig geval op

tympanitis

mijne

met tympanitis

patiënte

u

ik

daar

juister gezegd pseudo-tympanitis abdo-

of

komen

minalis te verhalen,

wil

Door u de ziektegeschiedenis van

van mededeelen.

en ander

een

mogen behandelen. Gaarne

heb

afdeeling

het domein van de sugges-

wij tevens op

tieve geneeskunde, waaraan ik nu mijne laatste lessen wil wijden.

Marie

keukenmeid, oud 25 jaren, werd 20 Oct. 1887 op mijne zieken-

H.,

opgenomen.

afdeeling

Het

vallen.

zich de accessen

1884 leed

Febr.

Sedert

had ze

mineerd.

kreeg

stond

zich,

van

duurde drie uren.

accessen

4 malen in

Op

zij

H.

de week.

beuzelachtigste redenen,

acces voorbij gegaan

zij

de. hysterische toevallen

Sedert herhaalden

doen zich

('89),

1

zij

Nov.

zij

zich minstens 3 a

sints een

Palpatie

om

de

maand geene hysterische geen week zonder

aan de hypnotische suggestie 11.

de eerste séances was te

onderzoek

kalme en herhaalde

Een

malen daags voor.

2 tot 3

volgt. Patiënte zij

komt

danken,

te

in diepen hyp-

erg onrustig en dikwijls dreigde

treden als ik pogingen deed

om

haar in slaap te

Als ik dadelijk na het ontwaken den buik palpeerde voelde

zou ik het

gekregen.

reeds op, doch na een paar dagen

het toonbeeld eener hysterica.

sedert

een aanval van stuipen op

en

gedurende de zwanger-

zeer impressionabel, beeft en wordt boos

is is

Dit heeft

is.

eene behandeling die

brengen.

;

terwijl toch anders reeds 4 jaren lang

meer voor

notischen slaap. Bij

zij

27 Dec.

dit oogenblik,

toevallen

zij

deden zich nu

vermenigvuldigden die

zwanger

zij

den buik, kloven in de tepels en

in

pijn

herhaalden

sedert

dagen toevallen; de verlossing werd met de forceps geter-

alle

Den daaropvolgenden dag

zij

aan zware hysterische toe-

de minste onaangenaamheid vooral even voor het intreden

bij

der menstruatie. Yier jaren geleden werd

schap

zij

na eene gemoedsbeweging;

ontstond

eerste

voortgezet

den

van

buik

dan had

hebben,

werkte dus

als

zij

pijn

zij

zeker een toeval

hysterogeen agens.

Door

suggestie, zijn binnen weinige zittingen al die verschijnselen

van onrust en prikkelbaarheid verdwenen en nu slaapt ze in en ze ontwaakt uit hypnose, zonder eenige gemoedsbeweging terwijl het palpeeren van den buik geen pijn meer

haar

heeft

Patiënte is zacht van humeur geworden, werkzaamheden op de ziekenzaal; af en toe

veroorzaakt.

volgzaam en arbeidzaam,

zij

doet

van

ze wel eens opwellingen

weg;

wijken. Toevallen blijven

zij

drift die echter

had haar

onmiddelijk voor suggestie

laatste acces

nu zoo wat

geleden; dat toeval ging gepaard met woest ijlen en hallucineeren, zoo wild dat

Op

zij

uit het venster

wou

Sedert dien, bleef

springen.

dien laatsten hevigen aanval volgde een

vrij

vijf

zij

weken

was toen kalm.

zij

ruime menstruatie die veertien

dagen aanhield en wel in hevigheid afnam, doch niet geheel gestuit kon worden door suggestie.

onderzoek bij

met

zijn

haar het pijn bij

maagkuil.

Sedert tien dagen heeft het vloeien opgehouden.

geene afwijkingen te bespeuren. verschijnsel

Doch van dien

Bij

tijd

inwendig

dagteekent

van opzetten en aanzwellen van den buik, gepaard liezen, onder den navel en in den

drukking in de streek boven de

De

ontlasting

blijft

normaal; er doen zich brakingen voor terwijl de

184 ook gedurende den slaap

tympanitis

maar de

lust snel,

opgezetheid

digestie

„Nu verdwijnt

zeg:

dan overtuigen

en

ongestoord.

is

buikwand

de

dat

lenig

deze

hier

linker

rib,

welgevallen

aan

rib

hypnose was

in

zij

(ik

bij

't

:

„Als

woord)

op de tegenovergestelde

'tzelfde hier

Op

haar

zei ik

voegde de daad

deze manier verkrijg ik naar

binnen

seconden tympanisatie en detympanisatie van den

enkele

ontwaken

nu,

ik er

geworden; omgekeerd kan ik de

buik weer op."

bij

is

patiënte van alles onwetend,

terwijl

wakker

zij

herinnert zich niets

bedoelde rechter rib aanraak zonder een

is,

zeggen, dan zet de buik weer op

te

zij

Toch bleef haar organisch geheugen functioneeren, want

van het gebeurde.

woord

afzwellen.

dan zwelt de

buik. Bij het

zoodra

is

druk

zachtjes

rib

dan gaat de zwelling weg; en doe ik nu rechter

men binnen korte oogenMen kan zich

ziet

doen terugkeeren.

tijd

12 December bijvoorbeeld, terwijl

nu

dan

opgeblazenheid!"

die

tympanitis ook binnen even korten

Den

den buik.

pijnlijkheid in

omvang verminderen en geheel

blikken den buik in

ik

Patiënte klaagt alleen

voortduren.

blijft

Er is weinig eetDoor suggestie verdwijnt de tympanitis wat gepaard gaat met loozen van winden. Als ik aan patiënte in hypnose van

over gevoel

raak ik daarna de linker

;

dan verdwijnt weer de zwelling. Ik heb aldus eene tympanogene en

eene détympanogene streek gevormd.

Het

door kromming van de wervelzuil, want het

niet

ontstaat

verschijnsel

zich eveneens voor als ik lijderes lang uit laat liggen op een horizontaal

doet vlak,

muur doe leunen zoodat de columna

of wel als ik haar tegen een

onbeweeglijk

tebralis

Men kan

blijft.

omvang van den buik

dat de

is

toegenomen.

15 Dec. onder anderen was de buik, in gezwollen toestand, gemeten over

Den

en

ilei

maten

zijn eenige

centim., over de valsche ribben 79 centim.; diezelfde

95

navel

crista

seconden

later, als

door suggestie de zwelling heeft opgehouden,

Nu

doe ik den buik opnieuw opzetten en wordt

respectievelijk 81 en 76 centim.

daarna 93 en 77 centim. gevonden voor diezelfde maten. Derhalve toestand de

omvang 12

toegenomen.

tot 14 centim.

sonoor en herinnert aan het geluid dat uitgezetten

piraties

48

Den

96

en

den gezwollen toestand

36

tijd.

28

Dec.

De buik

ik 94 puls.

en

is

bij

Bij

spontaan

de omvang 78 Den 31 Dec.

geluid

bij

het geluid

kloppen op een door gassen

16

v.

Dec waren

28.

buik,

d.

was het aantal

die cijfers tijdens de

Den 22 Dec.

res-

tegen 112 pulsaties

P. 112,

K. 40

tym-

bij

een

een normalen buik.

opgezet

na suggestie: onmiddelijk daarna gemeten,

eenige minuten later P. 68, resp. 32.

opgezetten

Door suggestie neemt de zwelling is

bij

in gezwollen

is

36 resp.; na eenige minuten puls. 84, resp 32; dadelijk na

het afzwellen P. 72, resp. 32;

30 Dec.

Den

daarna 80 en

en

opgezetten P. 95 en R. 36

tel

hoort

is

percussie

15 Dec. telde de pols 140 slagen en

gedurende

86 respiraties na dien

panitis

men

Bij

Pols en ademhaling zijn meer frequent tijdens den toestand

buik.

van tympanitis. en

ver-

bovendien door meten zich overtuigen

buik, toe en

is

de grootste omvang 88 centim.

komt op

91 centim.

Na

afzwelling

centim. is

percussie

de en

omvang 98 is

centim.; de buik

is

sterk opgezet; het gelaat

hard, geeft een sonoor is

hoogrood en patiënte

;

185 klaagt erg over pijn; pols 108, ademhalingen 52 in de minuut; de ademhaling Percussie van den thorax geeft een sterk tympa-

vertoont den costalen typus. nitisch geluid.

Na op

passende

de

gevallen;

28

Door den thorax

de

de grootste

omvang is

percuteeren gedurende en na afname van de zwelling

te

de axillaiiiijn gedurende

in

matte toon begint rechts

van

is

het aantal ademhalingen

weer costo-abdominaal geworden; het per-

is

kan men zich overtuigen

buik,

longgrens,

respiratie

slaat 84,

van den thorax klinkt minder tympanitisch.

cussie-geluid

van den

nu

suggestie verdwijnt de zwelling, en

den buik maar 39 centim., de pols

van

zwelling,

diaphragma

stijgt

de

als

de 8e

bij

dat het middenrif en de onderste

tympanitis

rib, links bij

matte

de

buik

de

toon

5

de 9e

centimeter.

omvang toeneemt, en

in

lager

veel rib.

Na

De

staan.

het verdwijnen

Derhalve daalt het

stijgt

weer zoodra

de

zwelling ophoudt.

Het pseudo-tympanisme

zich

heeft

weg.

spontaan, niettegenstaande de suggestie

blijven vertoonen, daarna bleef het verschijnsel

nog ongeveer een veertien dagen

Patiënte verliet 10 Februari 1890 geheel hersteld het hospitaal.

Bovenstaand geval

dus eene pseudo-tympanitis zonder gasvorming

is

het zwellen van den buik wordt veroorzaakt door het dalen van het

De

middenrif.

suggestie

vermag het volumen van den buik, door een-

voudige spierwerking, naar willekeur te doen toenemen en afnemen.

Hiermede niet

intusschen

is

het mechanisme van die opzwelling nog

genoegzaam opgehelderd

;

want eene daling van het diaphragma

in pathologische gevallen bij voorbeeld door een pleuritisch exsudaat,

door zwelling van het longweefsel of wel door de aanwezigheid van een gezwel in lever of milt dat de ingewanden nog meer verdringt als laagstmogelijke stand van het middenrif het doen kan, zijn ge-

de

woonlijk

niet in staat zoo'n aanmerkelijke

den buik

te veroorzaken.

Wellicht

is

toename in omvang van

hiertoe tevens een eigenaardige

toestand van de buikspieren noodig, een verminderde tonus waardoor zich als een elastieke bal laten uitrekken.

zij

met zekerheid zeggen kan,

is

Het eenige wat men

dat deze pseudo-tympanitis niet vergezeld

gaat van eenige gasvorming in den buik; het opzwellen en het afzwellen had oogenblikkelijk plaats zonder de minste lozing van gassen.

Het mechanisme moedelijk wel te

zijn,

zich

realiseert

Eene vrouw

die

is

ver-

zich verbeeldt zwanger

baarmoeder voelt toenemen in omvang, suggereert

onbewust het

zoogenaamde nerveuze zwangerschap

hetzelfde.

die haar

zelve

bij

dat

haar

buik

geleidelijk

mechanisme der buikspieren dat

dikker wordt

;

zij

die zwelling veroor-

186 zaakt.

Naar

dikker

doordien

mate

rekken. Als

zwangerschap

de

middenrif daalt

het

de buikwanden zich uit-

en

de tweede helft van haar zwangerschap begint, voelt

zij

door autosuggestie kindsbewegingen en er

zij

wordt de buik

voortschrijdt,

zijn

voorbeelden genoeg

dat geneesheeren die dwaling deelden.

Die nerveuze pseudo-tympanitides haar

nisme,

gebleven

Men

daarom

en

vindt

aard

werkelijke

hier

nemingen en

vestig

ik

bekend haar mecha-

zijn slecht

den

is

er

;

meeste

schrijvers

onbekend

hier bijzonder de aandacht op.

daar in de medische litteratuur tal van waar-

en

ziektegeschiedenissen die duidelijk het bewijs leveren

dat overeenkomstige feiten herhaaldelijk zijn voorgekomen en tevens

men

dat

ze verkeerd begrepen heeft. In een voor de Parijssche medi-

sche faculteit verdedigd proefschrift behandelt Cadet, de »Pneumatose gastro-intestinale

zegt

des

hystériques."

kunnen optreden na den

hij,

gedurende

menstruatie

de

De

voorbijgaande tympanitides,

maaltijd, na

gemoedsbewegingen,

gedurende hysterische toevallen

of

zij

;

verdwijnen zonder gaslozing. Hij heeft, evenals dikwijls

die

amenorrhee van

en

als

—

Demarquay, in gevallen van slepende tympanitis

gevolgziekte

optreedt

plotselinge afwisselingen

zamenvallen van de ingewanden, en

vreemdste verschijnselen van die

De twee Beide

leveren

proefschrift

het

bewijs

die

hier

ik

van Cadet

hoe

hij

van

of

uitzetten

vindt dat een der

ziekte.

ziektegeschiedenissen

genoemd

aan

ik

dysmenorrhee

van

waargenomen van

—

;

laat

volgen ontleen verkort weer.

ik geef ze

hardnekkig

die

pseudo-tympanitis

kan en hoe gemakkelijk een geneesheer in de verleiding komt

zijn

haar

eene irrationeele manier te behandelen als

op

hij

er de

ware

natuur niet van herkent.

De eerste waarneming Den 22 April 1870 is geworden;

dit

geldt eene jeugdige hysterica van 17 jaren.

de buik, zonder pijnlijk aan te voelen, trommelzuchtig

deed zich voor na een zenuwtoeval dat opgetreden was

bij

het

plotseling

ophouden van de menstruatie. Eenige dagen daarna doen zich brakingen

voor

wordt patiënte

Zij

en

opgenomen op de zieken-afdeeling van Dr. Potain.

werd achtereenvolgens behandeld met bloedzuigers,

mureta,

valeriaan en

spijsvertering

met

vesicatoria,

was normaal,

ijzerpreparaten, bro-

doch zonder eenig gunstig resultaat.

er bestond

geen stoelverstopping

;

De

vroeger heeft ze

geleden aan hysterische hoest en heupzenuwpijn.

In

de

maand Januari

1871,

werd

zij

op de afdeeling van Dr. Desnos over-

187 gebracht en bleef daar geruimen

teeken ik

volgende

't

—

zich

— door

is

aanwezig

— Dit

vroegeren omvang."

zijn

men

drukken

geen gezwel in abdomine

er

buik weer

Uit haar ziektegeschiedenis

verdween de zwelling van den buik,

In dien toestand kan

werden.

leniger en gemakkelijker in te

dat

tijd in observatie.

„Dikwijls

merkbare aanleiding en zonder dat er winden naar beneden

zonder eenige geloosd

op:

daar alsdan de buikwand

diep te palpeeren, overtuigen

Korten

is.

hernam de

tijd later

zelfde verschijnsel

werd herhaaldelijk

waargenomen.

Den ware,

18

Juli

om

in

Patiënte

klaagt

zich

in

tot

overeind

vond ik opgeteekend

1871,

korte

oogenblikken

en

narcotica,

toe, als

uit

te

uitstrekt;

zij

kan

niet recht

nux vomica gegeven, hydrotherapie en alles bleef

zonder nuttig

en patiënte verliet 8 Augustus het hospitaal, in denzelfden toestand zij

kwam. De tweede

zij

1

weg.

In Juli 1870

Hevige buikpijnen

gevolgd in de

in April 1871,

van Mei door plotseling optredende tympanitis van den buik,

dagen

Toen

menses

de

plotseling eerste

Juni in

1

't

hospitaal

kwam

vond men annesthesie, vooral aan de

linker zijde en vertoonde patiënte enkele stuipachtige bewegingen.

een toeval

effect

waarin

In November daaraanvolgende bleven

eenige zenuwtoevallen gehad.

zij

als

ziekte-geschiedenis betreft een jong meisje van 19 jaren, linnen-

meid van beroep en verpleegd op de afdeeling van Dr. Hérard. heeft

het

zetten.

geeft eenig nuttig resultaat, te ver-

aangewend;

purgantia

geprobeerd,

electriciteit

de buik zakt af en

in de hartkuil

tot

Geen enkele behandeling

staan.

werden absorbentia,

geefs,

:

weer op nieuw zich

over een gevoel van zwaarte en van zamensnoerende pijn die

lendenen

de

later

neemt de buik dikwijls snel in omvang af

heeft,

Als lijderes

om weer

aan

te

zwellen zoodra de stuiptrekkingen verminderen.

In tympanitischen toestand heeft de buik een omvang van 90 centim. Patiënte braakt veel als de buik trommelzuchtig

den darïn met de

82

is.

Den 30 Juni pungeert

vermoedelijk

centim.,

Daarna

kwam

ten

Dr. Desnos

van Dieulafoy; doch er komt geen gas

Toch was de volgende dagen de buik

voorschijn.

punctuur.

fijnste troisquart

gevolge

iets

te

minder gespannen:

van den prikkel veroorzaakt door de

de omvang van den buik weer op 88

a,

90 centim.

terug.

Den 20 Juli, toestand onveranderd. Nu pungeert men ter hoogte van de maag en aspireert met de pomp van Dieulafoy; tot vijf malen toe zuigt men de pomp vol met lucht uit de maag. De zwelling in het epigastrium was daarna kennelijk later

Cadet

van

minder

;

maar de buik

bleef even dik en gespannen

was ook het epigastrium weer opgezet en

is

van

meerdere

;

eenige dagen

pijnlijk.

gevoelen dat er in deze gevallen minder sprake

vorming dan

wel

van

ophooping

en

ijler

is

worden

van gassen onder begunstiging van spierverlamming van den darmrok.

Het hij

plotseling

toe

aan

verdwijnen

samentrekking

van van

de opzetting van den buik schrijft buik-

en

darmspieren

waardoor

188 expansie

de

tijdelijk

gassen verhinderd en deze gecondenseerd

der

worden en gevolgelijk minder ruimte behoeven. Een oogenblik spiercontractie

de

als

nalaat,

ingewanden

de

zetten

weer

later

uit en

met deze haar luchtvormigen inhoud. Deze

uitlegging

was,

verslapt

hij

overtuigen

weinig

Men kon

aannemelijk.

niet

is

gemakkelijk

hysterica

dat

gassen

en

bevatte

was zag noch voelde men eenige

uitgezette

zich

bij

onze

buik door suggestie

de

als

weer opgezet

als hij

darailis

het plotseling

;

opzetten van den buikwand deed meer denken aan een elastieke bal

Bovendien

die opgeblazen wordt. nitis

—

opgeheven

—

contractuur

den buik ophouden.

wordt

De

men

als

chloroform-narcose inleidt

vorm van tympa-

in dezen

dus als door spierontspanning de

dan

mag

opzetting

ziet

men

zwelling van

de

dus niet aan spierverlamming

worden toegeschreven.

»De

invloed

geworden

van

chloroform

vangrijkste

tympanitische

verdwijnen.

Ik

weinig

)

een

den

verbaasd

verschijnsel

van

zoo

bestudeerd

Door toediening

oogenblikkelijk, ook de

den

dergelijk geval

buik

is

buik

bij

om-

hysterischen

waargenomen en was

eensklaps

omvang

in

te zien

zonder dat er eenige lozing van winden noch naar boven

afnemen,

Hoe

naar beneden plaats had.

noch

men

ziet

zwelling

heb

zelf

J

dit

Wels en Talma.

Spencer

door Luton,

van chloroform zegt Luton

niet

op

te verklaren

zij,

aan de

Bovendien

worden.

van

realiteit

moeielijk het verschijnsel ook zijn

bestaan kan niet getwijfeld

ontwaakt

nauwelijks

patiënt

uit

zijne narcose

of het meteorisme verschijnt weer."

Wells

Spencer

van

uitzetting

gelijkmatig

maakt melding van verschillende

den

buik

uitgezet,

zwangerschap

vorderde

buik inzinken en kan

kolom

toe.

bestaan

;

een

in

is

en

dienen

l )

van tot

en

richtige

zoo

is

van

de buikwand

herinnert aan verge-

narkose

ziet

men dan den

palpeeren tot op de wervel-

de zwelling omschreven en kan aan het

tumor doen denken, vooral

purgantia,

een

hard

chloroform

darm harde faeces-knollen bevat.

leiden

Somtijds

hystericae.

men met gemak

Andere malen

van

bij

bolvormig

variëteiten

noodig

diagnose.

als

de onderliggende

Een herhaald onderzoek, van

chloroform

Het kan

Dictionnaire de Jaccoud. Article: Tympanite.

het toe-

moeten

voorkomen

dat

hier

een

:

189

tumor en hysterie gezamenlijk, oorzaak

ovariaal

latente

van

stand

een

abnormale

de baarmoeder kunnen als oorzaak optreden.

Genoemde

engelsche

gynaekoloog

buik

doet

die

Ook een

pseudo-tympanitis.

plaatselijke

van

zijn

geeft

in

aan

het

denken

De buik was

uterien-gezwel.

fibroom,

werk

zijn

de afbeelding van een

van een ovariaal- of een

bestaan

gaf

en

weêrstandbiedend

hard,

bij

een sonoor geluid; de spieren waren krampachtig zamen-

percussie

getrokken

weging.

geheel gaf de illusie van een gezwel met kindsbe-

het

;

Toen,

den

onder

invloed

van

de

chloroform,

zwelling

verdween en deze na het ophouden van de narkose weer terugkeerde

men

bleek het dat

doen had met eene pseudo-tympanitis.

te

eene andere vrouw deed de eigenaardige vorm van de zwelling

Bij

denken

aan

vormden

buikspieren

rechte beide

buikhelften.

niets

meer

Na

een

Een derde

het hospitaal met de diagnose

een

tympanitisch

verharding

en

inwendig

Talma

patiënte

ovariaal-tumor

men

werd opgenomen

;

er

werd

bij

hem

meende

onderzoek

men beginnende

die bovenstaande gevallen refereert

maakt melding Wij ont-

de navolgende observatie

Een meisje van 23 Een

chirurg,

percussie

voelde boven de pubis een

van vier eigen waarnemingen van overeenkomstigen aard. leenen aan

in

kon men de baarmoeder voelen.

lenig was geworden,

Professor

tusschen

Toen, onder chloroform invloed, de buik-

graviditeit te herkennen.

wand

:

gehoord,

geluid bij

afscheidingslijn

zuivere

de

;

toediening van chloroform was van zwelling

bespeuren.

te

een dubbelzijdige ovarium-kyste

van

bestaan

het

jaar, lijdt sedert

die de aanwezigheid

maanden aan opzetting van den

buik.

van een tumor vermoedde, chloroformisèerde

een operatie. Met het optreden van de narkose verdween echter de dikke buik om na het ophouden van den chloroforminvloed

haar tot het doen van

weer terug en

te keeren.

gelijkmatig

Patiënte elke sief

leed

Bij

uitgezet

tevens

percussie

gaf een

helder

tympanitisch

schok werd de buikwand nog meer gespannen en hoorde laryngeaal

Er bestond geen luchtslikken

geluid.

De algemeene

;

men een

ademhaling

de

minder

Over dag was de omvang van den buik aanmerkelijk.

weinig gas inhoudt.

Bij

De

Bij

inten-

was

toestand was bevredigend. Als patiënte

was de buik nog wel gespannen, maar toch minder dan

toestand.

geluid.

dikwijls aan pijnlijk en uren durend hevig hikken.

bijna uitsluitend costaal. sliep

onderzoek vond Talma den buik zeer aanmerkelijk de

;

catheteriseering

van

de

bij

in

wakenden

afwisseling

maag

blijkt,

meer en dat

zuiver costale ademhalingstypus gedurende het

perk van tympanitis, wordt costo-abdominaal

als patiënte in

deze tijd-

chloroform narkose

190 Als na het eindigen van de narkose de buik weer tympanitisch

gebracht.

is

geworden

kan men

is,

waarnemen zonder

drie,

tot

vier,

vijf uitsluitend

abdominale inspiraties

deze door uitademingen gevolgd worden.

dat

van abdominaal inademen zonder door uitademing gevolgd voortgaan totdat de buik

te

Dit proces

worden,

blijft

vroegere abnormale uitzetting weer bereikt heeft.

zijn

Daarna houden de bewegingen van den buikwand gedurende

in- en

uitademing

met andere woorden het middenrif ontspant zich de ademhaling is nu zuiver costaal geworden.

nagenoeg geheel op,

meer

;

niet

Bovendien staan de onderste longrand en het middenrif gedurende den toestand

van tympanitis zeer

in

laag,

stijgt

gedurende de narkose,

de 7e

rib.

de axillairlijn bereikt die grens de 10e rib

als de

Dit komt overeen met wat wij, hieruit

besluit

het

dat

minder

panitisch

Men

bij

tot

;

zij

den onderrand van

onze patiënte, hebben waargenomen. Talma

geen voortdurende zamentrekking; de buik

is

en overdag wisselt zijn toestand, van

opgezet

al

dan

is

in den

niet

tym-

steeds af.

zijn,

dat

begrijpt

pseudo-tympanitis

alleen

ik

heb willen spreken van de nerveuse

hystericae en niet van werkelijke tympanitis die

bij

deze patiënten eveneens voorkomen kan.

bij

is,

tympanitis veroorzaakt wordt door zamentrekking van

de

Het

diaphragma.

slaap

buik ingezonken

want de behandeling hangt

onderscheiden,

bedoelde vorm slechts,

is

Men er

dient dus goed te

van

In de eerst-

af.

de suggestieve therapie geïndiceerd.

Door eene nerveuse pseudo-tympanitis met purgantia en darmpuncties

behandelen

te

bestrijden wil, erger te verschijnsel

zou

men

kans

maken. Ik heb

loopen het euvel dat dit

—

te

van hysterie zoo uitvoerig behandeld

men

weinig bekende

om

—

deze practische

gevolgtrekking te rechtvaardigen.

Door

in het onderhavig hoofdstuk eenige verschijnselen

als aanvallen

van hysterie,

van stuipen, ovarialgie, hysterogene punten, zintuigs- en

gevoelsanesthesie, amblyopie, tympanitis, te behandelen, heb ik willen

doen uitkomen dat deze zich evenals verschijnselen van autosuggestie

verhouden

Wij chisch wij

;

dit geldt

kennen of

wel

ook voor verlammingen en contracturen. is

waar de aanleidende oorzaak van het psy-

nerveus dynamisch mechanisme dezer verschijnselen

niet,

weten niet welke peripherische viscerale of centrale indruk deze

symptomen suggereert

;

maar

wij

weten wèl dat de verstandig ge-

leidde therapeutische suggestie dikwijls invloed op haar heeft.

Niet alleen op het domein der hysterie en der neurosen kan mis-

;

191

Om

kenning van de suggestie tot dwaling aanleiding geven.

van

bewijs

het

leveren

te

van

hoofdstuk

ander

voorbeeld

een

ik

zal

hier

diene deze ziekte-

Daartoe

ziektekunde.

de

u

kiezen uit een

geschiedenis:

De maar

wien ik u spreken

over

zieke

opgenomen.

Hij

zonder ziekelijke antecedenten;

matig en

dagen geleden heeft

gepaard met diarrhée,

het

alvus.

dat

bloed

Nu

stoelgang. Die diarrhée waarvoor

om op nieuw

dagen geleden, had

drie

raakte

kwijt

hij

Daarop

bedragen?

regel-

is

plotseling koliekaardige pijnen gekregen

hij

zich ook diaetetisch niet in acht

dagen, hield toen twee dagen op

malen daags

wat lymphatiseh

constitutie,

heeft geen koorts; zijn pols

had vijfmalen daags

hij

werd en

niet behandeld

hij

hij

76 slagen; de slijmvliezen zijn wat bleek.

telt

Yeertien

27 Febr. 1890 op mijne afdeeling

wil, is

man van goede

een jonge

is

voelde

hij

;

nam, duurde

zwak,

had toen

hij

drie vier-

drie bloederige ontlastingen

was helder en zou ongeveer

zich

hij

beginnen

te

moest

liter

1

hebben

arbeid staken en het

zijn

bed houden. diarrhée heeft aangehouden, ook de koliekaardige pijnen, doch

De

hij

heeft

geen bloed meer ontlast.

Van

nacht

hij

is

om

één ure al wakker geworden en kon de slaap niet

meer vatten wegens de buikpijn.

De niet

of

eetlust

meer

goed

is

goed zakt,

;

maar

als hij gezeten heeft

dan voelt

dat het eten

hij

heeft echter noch eructatie, noch zuur; steeds heeft

hij

pijn in het epigastrium en vijf tot tien

min

hij

minuten na den maaltijd komen

de koliekaardige pijnen.

Dat eerste

gaan,

hem

de bijzonderheden die wij van

zijn

alvorens

gedachte,

was zeker dat

zelven te weten komen.

Uwe

onderzoek van den patiënt over te

tot het objectief

patiënt aan ulcus perforans ventriculi aut duodeni

lijdt,

en

dat daaraan zeker zijn bloedverlies toe te schrijven was.

Onze chef de clinique en onze over.

Om

steun

epigastrica,

aanwezig

waar patiënt aangeeft van

zijn

interne

diagnose

voor die

beiden

zoeken,

te

pijn te voelen

helden

tot

onderzoeken

deze diagnose wij

de

regio

en wij zoeken vooral naar het

de voor ulcus perforans pathognomonische pijn ter hoogte

van den processus xiphoideus. Ik heb u gezegd dat het ulcus perforans zich kenmerkt door intens

omschreven

en scherp

zich doet gevoelen, als

vormig uitsteeksel drukt; er kan ruggegraat ook pijn voordoen.

aan hevige pijn plek

waar

heid

van

schreven

die

een

en

zich

op ongeveer

De buik

te voelen, drie centimeter

scherpe francstuk

is plat.

Bij

pijn,

men boven gelijke

die zeer

het zwaard-

hoogte

in

de

onderzoek geeft patiënt

onder den processus xiphoideus; de

lancineerende pijn gevoeld wordt, heeft de uitgebreid-

en

aangeteekend

kan met het dermographisch potlood juist omTerwijl ik nu de wervelzuil van boven

worden.

naar beneden gaande onderzoek, geeft patiënt zoodra ik den processus spinosus

192 druk die zich op overeenkomstige hoogte bevindt van den processus ensiformis, eveneens pijn aan. Alle andere punten van buik en rug zijn pijnloos

Het

plaatselijk

drukking.

bij

onderzoek bevestigde dus de diagnose

spijsverteringsbezwaren,

:

koliekpijnen 5 tot 10 minuten na den maaltijd, melaena, pijnlijk punt in de regio

xiphoidea en eveneens ter hoogte van den correspondeerenden processus spinosus.

Het scheen dus

om aan

rationeel

nemen

te

dat het bloed afkomstig

was van

een ulcus rotundum van de maag of van den twaalfvingerigen darm. waart

Gij

den anus

Daarop

overtuigd.

allen

ik

liet

En

kunnen onderzoeken.

te

op zijde

patiënt

toen hebt

gij

allen

bij

liggen

om

den ingang van

het rectum een haemorrhoidaalknobbel gezien, ter grootte van een hazelnoot en

daarop een door een bloedstolsel gesloten wondje.

Het

dat

bloed,

nu

is

kwam

duidelijk,

niet

van de maag en

niet

van het

duodenum, maar wel van de aambei. Laat ons nu het ziekteverhaal voleindigen. Behalve de opgenoemde namelijk

dolens,

elfde linkerrib

een

ook

;

punten had patiënt nog een ander punctum

pijnlijke

stekend

gevoel

gepaard met een doelmatig dieet (melk,

Den

diarrhée ophouden.

de

in het epigastrium en

In

Mei

hij

daar

Eene potio thebaïca

pijn.

eieren) doet reeds

rijst,

heeft patiënt

nog

den eersten dag

een pijnlijk punt

altijd

aan het uiteinde van de 11e rib; de pijn in de rug

is

weg.

Nu

breng ik zonder eenige moeite patiënt in diepen slaap gevolgd door amnesie

bij

het

van de

om

is,

Waar kwam dan

alle pijn,

Den

pijn in

3a Mei ver-

ook van digestie-bezwaren en van

eene

diarrhée

met koliekpijnen

om

te

anemisch

zijn,

baarheid

voor bij

Ik

zal

pijn

het u zeggen.

Ik zelf was er de

bewust gesuggereerd. Duidt het mij

u om den tuin geleid heb. Het dat

Ik

zoudt.

persoon te doen had.

bleek

die

voorkomen doen

suggestie

bedrieglijke voor ulcus perforans zoo karak-

die

heb

Ik

van.

niet euvel dat ik

(het

van

eenvoudig

vandaan?

pijn

teristieke

en

nog steeds

patiënt die tevens aanibeijen heeft; er bestond geen zweer.

een

schuld

in het epigastrium, ten gevolge

ontslagen te worden.

Het geldt hier dus bij

pijn

suggestie doet ook deze pijn ophouden.

die geheel vrij

patiënt

darmlijden

de

is

gegeven suggestie, verdwenen;

den vorigen dag

Een volgende

zij.

2n Mei

Den

ontwaken.

de

zoekt

gij

bij

zag

is

ter

uwer leering

gelegenheid onbewust diezelfde

dat

ik

met

een

impressionabel

Alle personen die bloed verloren hebben, die

zijn impressionabel.

indrukken

Die zenuwachtige overmatige vat-

bleek mij uit het pijnlijke punt in de

zij

physisch onderzoek van de borst dat de ademhaling

geheel normaal was) bij

drukking van bet uiteinde van de

bij

diep ademt voelt

als hij

;

en

men weet

dat zenuwpijnen zich veelvuldig

anemie voordoen. Voordat

ik

er

toe

overging

om

de regio sub-xiphoidea metho-

;

193 disch

onderzoeken, heb ik vluchtig den buik gepalpeerd en mij

te

overtuigd dat die niet gevoelig was. Toen

om

pathognomonische pijn

de

waar men

plaats aan

we

eens

die

ook de pijn

wat

;

;

zijne hersenen,

onder den

in

Op

plaats.

den rug.

Wat

ik

dezelfde manier

nu bewust deed

onbewust kunnen doen. Ik wist toch op

geven

diagnose

de

tot

afging

maagzweer

zouden.

grond

op

niet het geval

Maar

ik

betwijfelde

dat het verloren bloed

had kunnen

zijn

wanneer

het

helder

die vloeistof

darmkanaal had doorloopen; in dat geval toch

gansche

het

juiste

werkelijk niet dat aanwezige haemorrhoïden mij den

oogenblik

van

had

aangewezen

de

had ik even gemakkelijk

sleutel

wees u de

ik

pijn voelt en ik zei :» nu zullen

Werkelijk gaf patiënt de pijn

pijn bestaat."

op

pijn

bezorgde ik patiënt

bestaan

;

het denkbeeld

het uitgesproken denkbeeld, projecteerden de door mij

gesuggereerde

dat

wekken

te

ik die beschreven

zooals

van

invloed

of

zien

aan juist

op

maagzweer de

bij

kwam ik op

is

het

bloed gedeeltelijk gedigereerd en op teer gelijkend.

u

Alvorens

bevestigen

willen

Ik

wist

illusie

ontnemen, heb

te

ik

eerst de diagnose

door een.pathognomonisch kenmerk te scheppen. een bloedende aambei een zoo klemmend bewijs

dat

niet

uwe

voor

vergissing zou leveren en den twijfel rechtvaardigen die

omtrent

koester

ik

de

waarde van de pijn in het epigastrium en

de

in den rug, als diagnosticum bij ulcus perforans.

De

pijn

aldus

zich

een

gevoel,

bij

vooral

uit:

»

dat

maagzweer werd het

ontwaart

het

in

—

eerst door Cru-

door Brinton beschreven.

Eerst

pijn

doffe

waarop

tijdstip

doorborende

na hem

en

veilhier

drukt

bij

aan

alle

patiënt een

epigastrium

;

Cruveilhier

onaangenaam

dan komt

dyspepsiën eigen

—

er

een

gevoel van

malaise zich aanvallen van pijn voegen die een eigenaardig karakter

hebben. een

Het bestaat hierin

klein

voorts

dat

dat

de

pijn zich zeer

omschreven op

plekje ter hoogte van den processus ensiformis voordoet, die

pijn

brandend

is

en

doet denken aan het gevoel

van een open wond of wel aan dat van nijpen, van knagen of bijten of

met

van herhaalde steken

vergelijken

het

gevoel

bij

een pennemes.

(Sommige patiënten

de pijn opgewekt door een op de huid

geappliceerd vesicatorium.)

De op,

pijn

treedt

dikwijls

onmiddelijk na het gebruik van spijzen

andere malen ontstaat ze pas na \, na \ uur, na

l tot

4 uren 13

194 en

voortduren tot de maagdigestie

blijft

erg hevig wordt dan gaat

daalpijn

afgeloopen. Als deze xiphoi-

is

gemeenlijk gepaard met pijn

zij

op de overeenkomstige plaats in de wervelkolom. op

zij

beide

plaatsen

dan weer eens

men

belangrijk

dan

toe,

is

de pijn voor,

is

het den zieke alsof

een ponjaard door en door stak."

Brinton

de navolgende door mij bekorte beschrijving:

geeft

pijn heeft een eigenaardig karakter. Zelden,

stekend

of

eens

achter het ergst; somtijds

zij

is

drukking neemt

'Bij

eerst is er een

;

van

toesnoering

eene

brandende

pijn.

dat zachtjes aan overgaat in

minuten na

treedt twee a tien

Zij

het slikken op en duurt een tot twee uren aan een stuk treedt

;

somwijlen

half tot een vol uur na den maaltijd op. Eindelijk

een

zij

schietend

is zij

aanhoudend dof gevoel van zwaarte of

epigastrium

het

in

knagende

zoo ooit,

wordt de pijn aanhoudend en kan dagen en weken duren. Eerst

midden

zij

beslaat

kringvormige

mede

voorkomt, zooals in de navelstreek

van

de

maag

plaats

meer

nabij

den pylorus gelegen

Een

spinaal

is,

het

in

twee duim in

a

dat die pijn op andere plaatsen

het ulcus in de groote bocht

hypochondrium

is

alhoewel

;

punt beschrijft

rugge- en de 2 e lendenwervel

een

als

de cardia de

rechter hypochondrium als de zweer

aangedane

pijnlijk

als

in het linker

zetelt,

van

oppervlakte

diameter. Brinton deelt ook nog

zetelt

den processus xiphoideus en

in het epigastrium of onder

een

De

;

als

hij

dit niet altijd doorgaat.

gelegen tusschen de 8 e

door drukking op de pijnlijke plaats

in het epigastrium wordt soms de pijn in den rug opgewekt.

Brinton's

beschrijving

is

door

klassieke schrijvers die over

alle

ulcus perforans gehandeld hebben, overgenomen

;

allen

hebben hem lof

toegezwaaid voor zijne juiste beschrijving die het kardinale kenmerk zoo

goed

doet

Brinton

heeft

echter

hemelsbreed

waar

het

aankomt op den aard van de

toch

ken

met

kan een

of

voel

van

een

zweer

knagende

Niemand

!

het

een

stekend

uitkomen

op

gevestigd

de

pijn

zijn

pennemes"

schietend is."

branden, die

pijn

van

knaagt,

tenminste

verschil

»als

terwijl

van

zij

Beide, dat

knagen.

tusschen

aandacht

pijn; volgens

elkander

volgens is

de

Cruveilhier

den

opvolgende ander

»

en

den ste-

zelden

waar, spreken van een ge-

In de daad daar het hier betreft

kan dat best het denkbeeld opwekken van bij

wij zullen zien, bij den zieke.

den geneesheer en gevolgelijk, zooals

;

195 Zeker,

even

er

wordingen

aan

niet

is

de

twijfelen,

te

maagzweer kan

ronde

maagaandoeningen gepaard gaan met

als alle

Maar

het epigastrium.

in

en gelocaliseerd

zuiver, zoo precies

die

zijn

pijnlijke

gewaar-

gewaarwordingen zoo

de schrijvers het willen doen

als

gelooven ? Voordat ik met de suggestie bekend was, had ik die pijn wel

waargenomen,

vind ze herhaaldelijk vermeld in mijne aanteeke-

ik

maar nooit was

ningen,

Het ulcus perforans

maar

invretende

niet

—

groote

nekrobiose

geen

bestaat

het

—

van

ver-

om

de zweer heen

;

het weivlies van

ongeschonden, zoo lang de zweer niet tot haar door-

de

vreet.

zweer

niet

den

in

vaat-

theoretisch oogpunt uit beschouwd,

pijnlijk

Waarom

zijn.

buikwand en

columna

in de

moet de maag-

zou die zweer pijn veroorzaken vertebralis,

men

maag noch

de

als

noch zenuwverbinding met deze twee streken

epigastrium kan

het bestaan van pijn nog begrijpen daar eene druk-

door de wervelkolom heen lijk

begrijpelijk,

dat

is

is

En ook

waar!

doet de theorie er niet veel toe

Maar het waarnemen. ganschen

buik.

met

gastritis,

;

regio xiphoidea Bij

dier plaatse een

alle

alles

als het feit klinisch bestaat,

dan

is

gastralgie, ulcus

rotundum

en

het

alleen

van

of ontstaat. Gij hebt

doch

zal

eenvoudig

regio

aardigheden

die

altijd

drukking te

om

in pijn over; stelt

de pijn te verergeren is

;

dikwijls

de aandacht

oorzaak dat de pijn toeneemt

zeggen hysterische,

maar

wij

impressionabel

u kunnen overtuigen met welk een gemak

niet

xiphoidea

zijn allen

hen spoedig

bij

een onderzoek naar die pijn

van den zieke gericht op deze plaats

ik

wat we

gevoeligste streek van den

de

impressionabele personen doet

eene voldoende suggestie daar

—

het aannemen.

meer of minder hevige gevoeligheid ontstaan. Patiënten

gevoeligheid van deze streek gaat

alle

men

dan moet

de

feit

Maar

maakt

theorie der reflexen

betwijfel ik. Ziethier inderdaad

feit zelf

De

!

het overbrengen van de drukking kwa-

De gemakkelijke

aan te nemen.

In het

heeft.

king hier ter plaatse op de zweer kan overgebracht worden

de

door de

maagsap

het

geen ontstekingachtige aandoening, er

is

bloedsaandrang

maag blijft Van een

werking

digestieve

;

diagnosticum.

als differentieel

een lijdelijke aandoening, eene

is

om

voorgekomen

ze mij zoo karakteristiek

durven bedienen

mij van haar alleen te

—

zelfs niet

bij

neurasthenische

impressionabele personen wij die pijn in

opwekken kunnen

en

wel

met

al

de eigen-

wenschen, waardoor wij aldus op onze zieken 13*

:

196 het vooropgezette denkbeeld dat wij koesteren, verwezenlijken. Ver-

volgens

om

het mij voldoende

is

pijnlijke plekje in

in presentie

van den patiënt over het

den rug vlak tegenover de pijnlijke plaats in het

epigastrium te spreken en dat terwijl ik zonder affectatie den rugge-

om

graat onderzoek

den patiënt

plaatse, pijn

dier

te

om

mathematische nauwkeurigheid,

Het het

een

zelfs

is

u bekend met welk een

is

zoo te zeggen, wij dat vreemde

onze neurasthenische patiënten kunnen waarnemen.

alle

feit bij

den wervel in kwestie aanraak

als ik

bezorgen. Het

te

en

toetsen

te

om

van bedien

ziekenonderzoek

zenuwstelsel

geworden

procédé

waar ik mij gewoonlijk

bij

de impressionabiliteit van het

auto-suggestieve of neurasthenische

de

oorsprong van pijnen na te gaan. Ik zal u slechts onderstaand geval in herinnering brengen,

Eene vrouw op

j.1.

goed

vrij

ligt

werd 22 April

uitziet,

afdeeling

;

dan met behulp van

niet

dagen

enkele

in

geheugen

in het

opgenomen voor eene pijnlijke hyperaesthesie van onderste extremiteit gepaard met krampen sedert vijftien maanden

de linker

haar

nog

die er yoor haar 72 jaren

mijne

kan ze

wat u nog versch

een

kruk en van een stok loopen.

Ik heb

suggestie, zoo niet genezen,

dan ten

door hypnotische

minste haar het loopen weer mogelijk gemaakt en hare pijnen gelenigd.

Toen ze opgenomen werd, waren rechter Die

drukking.

waar

localiseeren

ik

maagzweer

voor

waren

pijnen

ik

op

haar

bij

toen te

mij

bij

pijn

teekende

francstuk,

dermographisch

een

meestal

na

kwartier te

5

ter

cirkeltje

af,

met een pen-

dat

vertelde

plaatse

waar

in

de

maagkuil met het

de

spijsvertering

den maaltijd werkelijk

Op

ze hevige pijn voelt.

optrad,

op

die

uit

zich

toen gaf

die

op zoowat een

zij

twee plaatsen

de

nauwkeurig

Toen ik u vervolgens vertelde dat

pijnlijke 'plaats.

gedurende

pijn ge-

die

van de grootte van een twee

in de Avervelzuil, schep ik eveneens door

zijde,

analoge

u

oppervlakte

gelijktijdig

een

ik

pijnlijke

steken

die

pijnen

ontwaren.

Den in

ik

potlood

tegenovergestelde

pijn

eene

de

regio xiphoidea aanraakte en haar vroeg

Terwijl

gevoelen.

voordoet over

woonlijk zich

zoeken

te

om

op

wekken enkel maar

of dat pijn deed, toen gaf ze aan daar een hevige, schietende als

nemes gestoken

pijnlijk bij

kon ze naar goeddunken

kwam

denkbeeld pijn

Toen ik de

er naar te zoeken.

door

Het

wilde.

karakteristieke

en onderbeen overal

dij

gelocaliseerd,

niet

volgenden

het

dag,

gaf patiënte

en in

zij

telkens

haar gezicht

zelve

aan dat

zij

den rug op de aangeduidde plaatsen

J 10 ure gevoeld had.

tot

trekt

epigastrium

pijnlijk.

Als

De

men

's

avonds van

in de regio xiphoidea drukt,

pijn heeft zich de volgende

dan ver-

dagen herhaald

een kwartier na den eten, en het heeft mij bepaald moeite gekost die

pijnlijke auto-suggestie

weg

te

nemen.

197 Ik zou nog mij

perforans

van

den

om

recht

geneesheer

pijn,

in

twijfel

den

van

of

aanga ve en de nauwkeurige

ik niet

zieke een rol speelt in de juiste

localisatie

van die knagende of brandende

van den buik en van de tegen-

overliggende plaats van den rug geprojecteerd wordt niet

Heb

trekken.

te

mij af te vragen in hoeverre de verbeelding

pijn die door het ulcus op de huid

zou

hebben

Zij

waarde, van de zoogenaamd voor ulcus

werkelijke

karakteristieke

het

allezins

van analoge feiten kunnen mededeelen.

tal

de

geleerd

?

Dit voorbeeld

eenige medische vergissing zijn die gevoed werd door

de

onbewuste suggestie. Hier hebt

voorbeeld een persoon

bij

gij

gie in de regio supra-orbitalis

wien men eene neural-

bij

heeft gediagnosticeerd.

geeft aan schietende pijnen te ontwaren

Hij

boven den linker boven

oogkuilschen rand. Drukking van de zenuw waar

naar

supra-orbitalis

buiten

treedt,

wekt pijn

hij

op.

door de incisura

Dat

lijkt

pathog-

nomonisch. Doch ik vermoed dat patiënt nerveus en suggestiebel

Ter

geeft

geen

een

schreeuw

supra-orbitalis

incisura

pijn."

»Hier ben ik op een zeer

zeggende:

supra-orbitalis

Patiënt

Patiënt

zelfden lijder schep ik

met

van de

pijn.

woorden

:

»

Hier

is

van

ik

voelt

boven de niets

hij

geeft geen de minste blijk van pijn. Bij den-

met gemak het bewuste

kenteekenen van neurasthenie en ik sprake

pijnlijk punt."

Daarna druk

een

kom

werkelijke

punt in het

pijnlijk

epigastrium en in den rug. Zonder moeite ontdek ik

geen

is.

van mijn vermoeden druk ik midden op de regio

bevestiging

hem

bij

andere

tot het besluit dat er hier

zenuwpijn maar wel van een

pijnlijke neurose.

Men wie

zendt

mij dikwijls zieken toe

met de diagnose

onderzoek blijkt dat de diagnose onjuist

bij

Zeker,

als

men

niet oppast,

ischias,

:

van

is.

dan kan men zeer gemakkelijk door

onbewuste suggestie de pijn localiseeren op het beloop van de verdachte zenuw. Maar als ik de gansche extremiteit onderzoek zonder zeggen, zonder een vooropgezette gedachte te verraden, zonder

iets te

op de quintsnaar te drukken dan overtuig ik mij dat de pijn diffuus is,

niet

fascia

ad

gelocaliseerd, dat

lata,

op

het been,

libitum zooveel pijnlijke

Eene

rheumatische

zij

evengoed op de voorzijde

b. v.

op de

zich doet gevoelen en dat ik vervolgens

punten scheppen kan

aandoening,

eene

als ik

maar

verkies.

neurasthenische pijn, eene

;

198 coxalgie kunnen zich voor hen, die de suggestie miskennen, voordoen

ware

als

ischias.

Het vooropgezette

ga verder.

Ik

denkbeeld schijnt mij toe een

suggestieve rol vervuld te hebben in de zoo nauwkeurige beschrijving

der pijnlijke punten door Valleix voor ischias aangegeven.

Daar hebt

terzijde

De

een patiënt met niet twijfelachtige ischias.

gij

van de bilstreek naar de plant van de

straalt uit

van het been gaande

het

;

pijn

voet, langs de ach-

eene schietende pijn die gepaard

is

gaat met verdooving in de kuit en mierenkriebeling in de teenen. Als ik

— zonder patiënts aandacht te trekken — onderzoek,

nu voorzichtig

dan kan ik de verschillende

pijnlijke

punten niet uitvinden

;

kan

ik

gerust op den trochauter, in de fossa poplitea, op den knieschijf en

op het kuit-scheenbeenpunt drukken zonder daardoor de karakteristieke hevige pijn op te wekken. Alleen, achter den buitenenkel drukkende geeft patiënt die hevige pijn aan

maar

;

hetzelfde geldt als ik druk

achter den binnenenkel. Als ik nu patiënts aandacht in beslag nemende,

mijn onderzoek vervolg, dan doe ik een zeer

boven den trochanter zoodat

pijnlijk

punt ontstaan

het uitschreeuwt als ik daar druk

hij

ander pijnlijk punt schep ik op de buitenzijde van de

dij,

;

een

op het scheen-

been, enz., op plaatsen die niet in het verloop liggen van de zenuw

punten ad libitum

ik schep die

van

richting

takken

sommige van heb ik

die pijnlijke

die klassische

zij

;

van den

n.

komen ook

punten zonder

niet overeen

twijfel bestaan

misschien dan andere zenuwpijnen,

veld

van

—

altijd

goed

Hier

sedert acht

arm, te

in

u

ik

na

alle

ambtgenoot

dit

een

geval

een

om een

uitrekking

De geneesheer was

ischias

—

meer nog

door een soort

en slecht afgebakend

diffuus

—

pijn niet

is.

andere

absces

patiënt

in

den

toegezonden

van

zien.

Dit jonge meisje leed

pijnlijke contractuur

behandelingswijzen

Gross

zich heen

zitbeenzenuw zelf afhankelijke

maanden aan een

ontstaan

vergeefs

mijn

de

onderscheiden

te

laat

van

maar nooit

pijnen vormt, te midden waarvan, de

dynamische

zuiver

organische

—

auto-suggestie

pijnlijke

;

nauwkeurigheid kunnen constateeren die in de

boeken wordt aangegeven. Het komt mij voor dat

van

met de

Andere malen zullen

ischiadicus.

de

mond.

beproefd

om

zijn

van den rechter-

Nadat haar dokter heeft, heeft hij

haar

advies te hooren of

zenuw ook zou aangewezen

namelijk van meening, met het oog op de

zijn.

bij-

199 zondere

pijnlijkheid

drukking

bij

in

het

verloop van den nervus

brachialis, dat er neuritis bestond.

Gross

Professor lijden

als

eenvoudige neurose en dirigeerde daarom de patiënte op

Inderdaad

mij.

zenuwen van

overtuigde

verzekerd

Eveneens nek,

ter

kon

ik mij

dat de pijnlijke localisatie op de

den bracbiaal-plexus een zuiver gevolg van medische

suggestie was. Ik vooruit

maar beschouwde het

deelde deze opvatting niet

ik

hoogte

kon een sterke drukking uitoefenen, had

als ik patiënt

dat de te drukken plaats niet pijnlijk was.

door suggestie pijnlijke punten scheppen in den

van de

waar

kortom

borstspier,

ik

maar

wilde.

Door, terwijl ik een of ander punt buiten het gebied van den plexus brachialis

of

te

schreeuwde

het

pijnlijke

zenuw,"

een

van

tak

pijn,"

zeggen

cervicalis aanraakte,

den

brachialis,

dan merkte patiënte ook

zij

»

Hier hebben

is

er volstrekt

Het was eene

niets.

we

de

Drukte ik in tegendeel

zeggende: »hier

die door hypnotische suggestie in drie

Ik

uit.

:

geen

pijnlijke neurose

dagen genas.

zou de voorbeelden kunnen vermenigvuldigen. In aetiologisch,

diagnostisch en therapeutisch opzicht, speelt de suggestie een groote rol.

Het

is

aan het ziekbed, het

waarnemingen dat

is

met behulp van onze klinische

wij die rol zullen in het licht

stellen.

TIENDE De

suggestieve

organische

—

De

aangeboren

hysterie, epilepsie,

chorea,

paralysis

agitans,

therapie

aangewend

rol

Haar mechanisme

van het dynamisme

en

verkregen

—

neurosen

Voorwaarden en omstandigheden

bij

van verschillenden aard,

organische aandoeningen van

bij

bij

Genezing van

Over suggestie

morphinomanie, alcoölisme, rheumatisme. de

ruggemerg, van de digestie-organen, van de luchtwegen,

Zoo

—

deze.

neurasthenie, hypochondrie, zielsziekten,

neuralgiën,

tetanus,

en

functioneele

bij bij

door herstel van de functieën.

aandoeningen

ziekelijke

—

therapie.

ziekten.

LES.

—

Over psycho-

hersenen, bij

van het

pyrexieën enz.

die der suggestie bevorderlijk zijn.

dus aangeland op het grondgebied der geneeskunde.

zijn wij

Reeds in de voorgaande lessen hebben wij gezien dat de geneesheer een

voor

Door alle

in

therapeutisch

werken op

te

bate

ten

organisme

zond

verlamming,

den

van

het

walging te

Dat stillen,

pijn,

en

braking

brengen is,

zal

hoest

—

men

als

een ge-

contractuur,

kan bezorgen, en men

kan aanzetten, verminderen of wijzigen,

mogelijk

aan

een

ziek lichaam pijn te ont-

eene contractuur op te heffen,

doen ophouden, hoest

te

men aan

gevoelloosheid, slaap

zijn spierkracht te vergrooten,

nemen,

aan

eveneens

trekken kan.

wijzigingen in deze voort-

hij

Zoowel

walging,

niezen,

zijne verschillende fnnctieën is

lijder.

door suggestie:

hoest,

partij

de psyche, het motorisch niiddenpunt van

organen, van alle functieën, kan

brengen,

zoo

van de suggestie

doel

als er slapeloosheid

—

te

bedaren en slaap

bestaat.

zeggen, eene zuiver functioneele geneeswijze. Pijn

bedaren

schijnselen veroorzaakt.

is

niet

de ziekte

wegnemen welke

die ver-

201 geneest den patiënt denkbeeldig zooals

Gij illusies

tiger

bezorgt

bedriegt

gij

;

dan den schijn

is

zal

hem ook

gij

sensorieele

hem maar de werkelijkheid die krachhem die illusie wel ontnemen; gij hebt ;

niet de minste onmiddelijke inwerking op de ziekte.

Het

waar dat de suggestie eene bijna uitsluitend functioneele

is

therapie

Maar het gebied der bepaald

is.

functioneele ziekten waarbij

eene organische verandering niet bestaat of waar

heerscht wordt door de zuiver functioneele stoornis,

van neurosen

Bij het heirleger

zeer groot.

is

krampen,

hysterie, chorea,

:

ten minste be-

zij

tetanie,

zenuwhoest, nerveuse brakingen, gastralgie, vele pijnen, slapeloosheid, enz.

is

—

er

geen waarneembare anatomische afwijking zooals

dan

bestaat,

ook waarschijnlijk

kan

—

i's

vinden

te

;

indien

eene organische verandering

orgaan toch normaal functioneeren.

dikwijls het

Schrik, waardoor beven optreedt of chorea ontstaat, een moreel ge-

moedsaffect dat slapeloosheid en brakingen ten gevolge heeft, hebben

op de functie ingewerkt vóór dat

op

zij

orgaan

het

invloed

uit-

oefenden.

Eene geneeswijze door

de

wording van pijn

genoeg

die krachtig

schok

psychische

is

om

de functie te herstellen

of de plaatselijke peripherische gewaar-

— die de stoornis onderhoudt — te neutraliseeren,

zelfs

daardoor alleen eene doeltreffende therapie

pijn

in

het

genomen,

na een val; die

been,

beweegzenuwen van het been

De

suggestie neemt de pijn

—

komt en

zal aldus

van

reflectorische

tegenstaande de pijn bestaan

;

zij

kan,

men

weggenomen

reflex,

terug op

maakt dat

ligt

zij

niet tot perceptie

begrijpen kan

— het

ontstaan

kunnen voorkomen. Zeker, is,

niet-

kan de contractuur voort blijven

zuiver spinaal reflex, onderhouden worden.

element

van

het

ruggemerg behoudt, onder

mo-

invloed van het traumatisme, haar verkeerde functioneele

daliteit.

Of wel het

is

zal

zieke heeft

en veroorzaakt een contractuur.

of

contractuur

door

Het excito-motorisch den

zooals

weg

Een

door het sensorium waar-

door cerebraal of cerebro-spinaal

werkt,

de

de

pijn,

zijn.

de peripherische beweegzenuw wier overprikkelde

functie haar normale manier

van

zijn niet terugvindt.

Andere malen

veroorzaakt het traumatisme eene bewegings- of gevoels-verlamming

van

cerebralen,

corticale

spinalen

bewegings-

of

of

peripherischen

gevoelscentrum

dat

oorsprong.

door

de

Het

is

het

centripetale

indruk van het traumatisme, tot werkeloosheid geslagen wordt

;

het

202 zijn

de cellen van de grijze hoornen der medulla, of het

doofde peripherische

zenuw

die

is

de ver-

geen doortocht meer verleenen aan

de motorische opwekking of aan de gevoelsge waarwordingen. In dit geval,

kan de suggestie tusschenbeide komen. Het psychisch orgaan

door haar aan

mogenie

;

werk

't

gezet, grijpt in door inhibitie of door dyna-

remmen

hersenen

de

de buitensporige werkzaamheid der

excito-motorische cellen van het ruggemerg die de contractuur ver-

oorzaken en brengen den spiertonus tot de norrna terug; de

werkzaamheid

verslapte

herstellen

sionabiliteit

;

zij

verhoogen

van de esthesiogene

;

om

den motorischen zenuwstroom, benoodigd te

wekken

van het cerebraal of spinaal motorisch

centrum of van de peripherische zenuw op

vermogen

zij

of

zij

zenden aan de spieren

het verloren bewegingsherstellen

grijze zelfstandigheid

de

impres-

van hersenen

ruggemerg en wekken aldus op nieuw het gevoelsvermogen

of

Het gansche functioneele

dynamisme

van

lichaam

het

dat

op.

door

de zenuwcellen beheerscht en dóór de geleidende zenuwvezelen naar de organen overgebracht wordt,

aan

bewuste

de

geest regeert

;

of

onbewuste

is

tot

een zekere mate ondergeschikt

werking

der psychische cellen

de

:

het lichaam gehoorzaamt.

Men begrijpt dus dat om zijne physiologische

in

neurosen, waar het orgaan geschikt

is

waar deze functie

functie te vervullen en

hare werking gestoord wordt door een zuiver dynamisch mecha-

in

nisme, dat daar de invloed van den geest de hinderpaal kan opheffen.

De

kan

psycho-therapie

ziekten. Bepaalt zich

Heeft

zij

niets te

Het behoeft kan

optreden in zuiver functioneele

rol tot dat overigens zoo

ruime veld

?

beduiden in organische ziekten?

geen

betoog

dat

men

door suggestie geen luxatie

noch de zwelling doen ophouden van een rheumatisch

herstellen,

ontstoken

heilzaam

nu haar

gewricht,

evenmin

een verlies van hersenzelfstandigheid

vergoeden. Als een apoplectische haard de capsula alba interna cerebri verstoord,

als eene

gemerg verwoest

sclerose de motorische zenuwcellen van het rugheeft,

dan

zal

de suggestie niet

bij

machte

zijn

eene functie te herstellen wier onmisbaar orgaan niet meer bestaat; dat kan de suggestie evenmin als eenige andere geneeswijze het kan.

Het heeft dus

allen schijn alsof de suggestie bij ziekten der organen

geen nut hoegenaamd heeft. De ervaring aan het ziekbed echter

dit,

niet

genoegzaam op waarde geschat,

feit:

leert ons

namelijk, dat

203 aandoening de organische laesie kan overleven, dat

de functioneele

het

domein

zich verder uitstrekken en dat

der functie-stoornissen,

van de organische beleediging, overtreffen kan. het

geval

eerste

ten gevolge van

:

of van rhumatisme zijn de spieren of de zenuwen van de

kneuzing

aangedaan

dij

van

voorbeeld

een

Ziethier

De

de pijn maakt het lid onbeweeglijk.

;

organische

beleediging veroorzaakt door kneuzing of rhumatisme, bloeds-infiltratie,

hebben opgehouden

spier- of zenuwontsteking

van de wetten der biologische evolutie deling geholpen

kan de

die

— den normalen anatomischen bouw onderhouden worden

pijn voortbestaan en

tengevolge

te bestaan

— door een

rationeele behan-

Nu

heeft hersteld.

bij

zekere personen

door een, hun eigen, overmatig voor indrukken vatbaar zenuwgestel.

Het zenuwstelsel

bij

is

deze lieden geneigd

—

plooi niet te verliezen; het blijft

—

auto-suggestie

de

pijn,

onbeweeglijk gemaakte ankylose

worden kan zich

vormt

er

;

op

;

dit is

eene

een eenmaal verkregen

krachtens een soort onbewuste

het beven, de contractuur voeden. Het

lid

veroorzaakt spierverkorting, eene fibreuse

zich

eene nerveuse coxalgie die ongeneeselijk

dan eene secundaire organische beleediging

functioneele

stoornis

dat gevolg

voorkomen door de

dynamisme

te

pijn

geënt heeft.

weg-

te

De

suggestie

die

kon

nemen, door het zenuw-

wijzigen, door aan het lid zijne beweeglijkheid terug

Met behulp van

te geven.

om

ziektegeschiedenissen zullen wij dien wel-

dadigen invloed van de suggestie bewijzen.

Hier

geef ik u

Een apo-

eèn voorbeeld van het tweede geval.

plectische haard heeft een deel van den thalamus opticus en van de

corpora

verwoest

striata

sitivo-sensoriëele

verlamming

is

dientengevolge

;

hemianaesthesie

ontstaan

er hemiplegie en sen-

de halfzijdige gevoels-

na een jaar nog niet geweken; de suggestie geneest

deze anaesthesie in enkele dagen.

capsula

alba

aan

geleiders

de

is ;

interna, de sensitieve

van het

gevoel,

Het

achterste derde deel van de

kruisweg die doortocht verleent

was

niet

verwoest

;

maar

dit

orgaan was dynamisch getroffen door beleediging van aangrenzende deelen;

de

traumatische

schok

had een nerveuse beroering veroor-

zaakt in de omgeving van den ziektehaard die het gebied van de organische laesie overschreed, evenals een in het water geworpen steen

aangrenzende moleculen in beweging brengt en eene reeks van concentrische

kringen

doet

ontstaan.

De

functioneele stupor van de

204 aan

trauma

liet

palende

bleef voortbestaan en onderhield

deelen,

gevoelloosheid

de halfzijdige

door den zenuwstroom weder door de

:

werkelooze zenuwvezelen te lokken, heeft de suggestie aan de mid-

denpuntzoekende indrukken wederom toegang verleend tot de centra

»De

mijn vorigen arbeid

In

van perceptie.

ingevlochten

ziektegeschiedenissen

suggestion" heb ik

la

hebben

betrekking

die

op aan-

doeningen van dien aard. multiple sklerose doet zich een karakteristiek beven voor van

Bij

ledematen

de

van

dinatie

kan

is

incoör-

Ook

verschijnsel.

hier

den

van

terugslag

niet verwoeste ruggemergsvezelen

aandoening

de

aangrenzende

der

worden dynamisch getroffen alvorens organisch veranderingen

zij

hebben

te

kenmerkend

De

wel medebrengt.

ondervinden ;

beweging een

functie-stoornis onevenredig grooter zijn dan de organische

de

beleediging

deelen

het tweede stadium van tabes dorsalis

in

;

de

De

ondergaan.

opwekken en haar van

incoördinatie

maken voor een

kan haar werkzaamheid nog

suggestie

Het beven kan verdwijnen, de

functie herstellen.

beweging

de

der

behoorlijken gang

extremiteiten plaats

onderste

de ziekte

;

is

vatbaar voor eene

functioneele remissie zoolang als de onverbiddelijke organische evolutie

werk

haar

volbracht

niet

stelsel

genezen worden

;

ongeneeselijk mochten

Wat de

men

ziet

meest

Op

heeft.

beleediging niet te ver grijpt

—

die wijze

de

of tijdelijk verbeterd, wanneer

niet

organische

algemeene

nerveuse

wiens

functieën

prikkeling

van

ziekten

zenuwvezelen dat zich bij

het bij

!

Het

Het

!

stoornissen

danken

indrukken van een

zamenhangen

pijnlijk terugslaat bij

zijn

die haar aanzijn

voor

onderling

alle

onstilbaar braken

arthritis,

bij

maagaandoeningen,

mingen,

van nature

z wangeren,

zoodat

op verwijderde het zenuwlijden

baarmoederknikkingen voordoet, de traumatische hysterie,

nervosisme

verminosa,

vatbaarheid

zenuwplexus

een

zij

een tal van zenuwstoornissen zich enten op

uiteenloopende

zenuwstelsel

als de

zijn.

van renectorischen, van sympathischen aard aan

—

kunnen

ziekten van het zenuw-

organische

de

epilepsie door

nerveuze

de hysteria saturnina, de duizelingen stuipen

bij

ingewandswormen,

chorea

schrik ontstaan, de sympathische verlam-

hartkloppingen

bij

dyspepsie,

migraine

in

het

menstruatie-tijdperk, die duizend en eene pijnen en verschillende ge-

waarwordingen

die

organische

stoornissen

vergezellen,

die

de

!

:

205 verwarren

diagnostiek allen

de

bemoeielijken

therapie

bewijst die

;

dat het zenuwdynamisme, als het zich voegt

niet

spronkelijke

de

en

verschijnselenleer

bij

de oor-

een niet ligt te overschatten rol speelt in

beleediging,

en

der

suggestie

een

ruimer veld van

veel

met de organische aandoening scheen over-

interventie aanbiedt dan

een gebracht te kunnen worden?

Er

bestaat b.

van

functieën

de

maar

blaas

door

die

eene lichte

v.

benauwde

neuralgieën,

of

een

reflex

van

tal

ademhaling,

dyspepsie, duizelingen, hypochondrie, lijden

de

niets,

van

retroversie

endeldarm

de

baarmoeder

zenuwbezwaren

veroorzaakt

kloppingen, brakingen,

hoest,

stuipen, Hier is het

Wat komt

functioneele reactie alles.

die

geenen deele belemmert

in

organisch

het er nu op

aan of dit organisch lijden niet herstellen kan, als de suggestie

door in te werken op de psyche

—

—

al die secundaire verschijnselen

wegnemen en al die zenuw-anomalieën breidelen kan Zou de suggestie onmachtig zijn tegen de organische aandoening ?

Men

weet, dat door tusschenkomst der trophische en vaso-motorische

zenuwen het zenuwstelsel op de voeding der organen inwerkt. Men weet

ook

brengen

de

dat

organische

suggestie

veranderingen kan teweeg

hebben door suggestie roodheid, blaarvorming, diarrhée,

wij

;

bloedingen zien optreden; het ontstaan van de stigmata der kruisi-

ging

is

chronisch

eczema,

onderhouden,

misschien

dat

de psycho-therapie vervult is

Men kan geen

beperkt.

ontwikkeling

de

door een nerveuse toestand werd

door hypnotische suggestie zien genezen.

zeer zeker, wachten voor overdrijving

zich,

van

geen

tuberkels,

hypnotiseert

» Grij

Gilles

de

la

neem nota van » Somtijds",

die

van

die

een

sklerotisch

toe

zij

ver-

geneest niet de doorborende maagzweer.

met tuberculose," op

het

congres

riep

de

mij

heer

voor hypnotisme, »ik

nieuwe behandeling van teringlijders."

zullen;

zoo

insomnie

er

noch

gezwel,

heb ik geantwoord,

niet

men noch

ontsteking opheffen; ook kan

patiënten

om de maar om den

culose,

de onmiddelijke rol die

suggestie doodt de mikroben niet,

zij

Tourette

;

Men moet

de behandeling van organisch lijden,

bij

een

De

proces tegenhouden. kalkt

Ik heb een hardnekkig

een verschijnsel van auto-suggestie.

tuberkels

te

»

hypnotiseer ik

suggereeren

lijders

dat

zij

aan tuberverdwijnen

patiënt de suggestie te geven van nachtslaap

bestaat; ik geef den lijder eetlust, ik bedaar zijn

206

neem

hoest,

de

ophouden

zij

goed in

lijden

zijn

tegen

—

—

mikrobe

verlangzaam

en

meer? Kennen

en

de

hem

somtijds zelfs, vergroot ik zijn weerstandsvermogen

;

door den ziekte-bodem te ver-

de ontwikkeling van het ziekte-

aldus,

proces als ik het niet onderdrukken kan." iets

dat ik

ik,

in

breng ik toch verlichting aan

niet genees,

verwoestende

de

beteren

hem

ik

pijnlijk steken

door zoo te handelen, geloof

en,

;

zoo

doe;

benauwdheid weg en doe het

zijne

veel

wij

wij

medicamenten

die

den bacillus dooden

Hoeveel specifieke geneeswijzen bestaan er?

ziekte stuiten?

Hoe handelen

Doen de geneesmiddelen

meerendeel der ziekten

het

bij

Richtten wij

?

ons tegen het ziekte-wezen als zoodanig ? Wij bepalen ons zediglijk

behandelen der elementen

tot het

—

zich uitdrukte

wekken

De

te

is

ontsnapt ons

zelve

vermogen ten minste

De

suggestie

gansche

—

om

deze,

wij

;

wij tasten haar

kan

arsenaal

niet de plaats

als

wij

zijn alle indi-

innemen van het het doel, als

leidt somtijds tot

zij

;

—

den eetlust

te verbeteren, pijn te verdrijven,

en slaapterug

geven waardoor het gedeprimeerde zenuwstelsel weer op krachten

komt.

Maar de

suggestie

niet

geneesmiddelen

vermag

geen koorts wegnemen,

kan

deze

;

eene gemakkelijke expectoratie

;

kan de

zij

de kermes minerale niet verdringen

;

macht

zijn

is;

wapen gebruik voorkomt Als

de

leediging,

door

in de

te

dat

hem

kan

antifebrine, de atropine, als

dat deze middelen

Elk wapen verricht wat in

aan den geneesheer overgelaten

maken

zij

bevordert niet steeds

om

van dat

het geschikst en het meest gepast •

gegeven omstandigheden.

suggestie

dan

is

zij

evenmin

de suggestie overbodig kunnen maken. het

somtijds weer, wat de

vermogen

niet altijd de zweetafscheiding verminderen,

de

;

hare functioneele elementen aan.

in

alleen,

zij

therapeutisch

koorts

de

zou zonder twijfel niet in staat

alleen,

vervullen;

tegen

geneesmiddelen falen; somtijds gelukt het haar eerder, dan aan

de

te

gebruiken

voor tegen diarrhée en tonica tegen hypos-

het

caties te

zeggen: wij behandelen symptomatisch;

antipyretica

ziekte

mijn leermeester Forget,

hoest te bedaren, pijn te stillen en slaap op te

adstringentia

schrijven thenie.

doen

wij

;

dat

om

geven opium

wij

— zooals

kan

niet onmiddelijk ingrijpt op zij

toch

de functie te wijzigen

;

langs een

want de

de organische be-

omweg genezend

functie

optreden

maakt het orgaan en

wijziging van de functie wijzigt ook het orgaan. Nerveuse hart-

207 kloppingen kunnen hypertrophie van het hart veroorzaken nerveuse ;

vermoei] en

brakingen weefsel

langdurende

eene

;

maag

de

en

wijzigen de voeding van haar

contractuur

misvorming

leidt tot

;

aan-

houdend

onbeweeglijk blijven van een gewricht heeft ontsteking en

ankylose

ten

die

gevolge. Hier toon ik u eene flinke, krachtige vrouw

werkzaam

keuken van het ziekenhuis

in de

is

den geleden had

kunnen zien; haar rechterknie was gezwollen, gevolge

ten

doch

genezen

de knie

:

zij

;

en onbeweeglijk liep sedert drie

zij

getracht haar door revulsiva te genezen

werd

als ongeneeselijk

beschouwd. De sug-

diepen hypnotischen slaap heeft patiënte in enkele

in

gestie

men had

;

vergeefs en

te

nu twintig maan-

pijnlijk

van slepend gewrichtsrheumatisme

jaren op krukken

;

ze op mijne af deeling in een ellendigen toestand

gij

niet dik en niet gezwollen

is

meer

;

zij

weken

loopt weer

flink.

In

heb

geval

dit

zou

gewricht

verdwijnen,

worden,

zouden

zaamheid

te

kraakbeenvlakten

de

terugkrijgen en dat het haarvaatnet

zou

meer

maar

;

Toen

de beweging weg was, dien

weer normaal

is

vrij

zou worden

en de

gewricht

het

in

alle richtingen

een hinderpaal was voor

die

pijn,

deze weer zachtjes aan beter mogelijk ge-

gevolge kregen de banden hunne lenigheid, het

ten

synoviaal vlies

het

heb aan patiënte de suggestie gegeven

ik

gevoelen

te

kunnen bewegen.

worden;

dat

om

dat het vezelachtig weefsel zijne natuurlijke buig-

van bloedsophooping geen pijn

ik niet gesuggereerd dat de zwelling

zijne

elasticiteit

weer

terug

synoviaalvocht weer normaal geworden

;

en

is

de productie van

de kraakbeenvlakten hebben

onder den invloed der zachte wrijving haar gladheid en glibberigheid

gekregen

terug

;

bloedstuwingen

—

van immobilisatie die

zijn

den bloeds-omloop

spieren

weer

komen

tot

enkele

en

weefselzwelling

—

gevolgen

verdwenen door den mechanischen arbeid

weer aan den gang brengt; de vermagerde

— onder den invloed van de teruggekeerde beweging —

haren normalen toestand terug

weken een

herstel

van

de

en zoo heeft in den loop van

;

functieën,

het herstel van het

orgaan ten gevolge gehad. Hier laat

gezond zij

is

u eene andere patiënte

en goed loopt zooals

lam en de

Na

ik

acuut

gij

laatste drie jaren lag

gewrichts-rheumatisme

ziet. zij

zien,

een jong meisje dat

Drie maanden geleden was altijd te bed.

heeft

zij

pijnlijke contractuur

;

208 van hare ledematen gekregen, gepaard met gevoelloosheid en

wat mij

het

vermoeden.

Het

beving deed

houdende

de

pijnen,

bestaan

van

verblijf

te

der

tuberkulose

worden;

had

koorts,

Suggestie

en

hoest

spijsvertering,

heeft

patiënte

verticalen

stand,

daarop

zij

kunnen

op

kunnen opstaan

tot

in

haar romp die heeft lang-

langdurige suggestie den natuurlijk

en

de

;

hebben

pijnen

qua organisch

myelitis

Na

verloop van enkele weken zijn

nagelaten

en niet heeft

van

meer gedoemd was

—

zij

men moet aannemen

tot

zijn.

Toen patiënte loopen kon

onbeweeglijk blijven en tot bedliggen

— haar algemeen gevoel

lichamelijk en moreel gesterkt

terug bekomen

welzijn

:

de koorts heeft nagelaten

teruggekeerd zoo ook de nachtrust

;

het

De

suggestie

evolutie van

onmiddelijk ingewerkt op de tuberkels,

niet

patiënte genezen door de omstandigheden

de

heeft

De

!

tot stilstand gebracht.

is

heeft

de eetlust

;

eene opstanding, bijna

is

een wonder voor wie er getuige van geweest zijn het tuberculense lijden

dat

dyna-

zij

als pijnlijke contractuur, gevoelloosheid

door de suggestie geweken

enz. die

;

genezen Was, maar dat

lijden

mische stoornissen had nagelaten

zij

lichten ;

bewegingen weer normaal, ledematen en gewrichten weer lenig

geworden

is

slechte

weken genezen

in enkele

was op het bekken,

gebogen

geduldige

stand teruggekregen.

opgerichten alle

de

armen

hare heeft

rechthoekig

zamerhand door

spijzen,

suggestieve oefening door de

en

toestand

geleidelijk

aanvankelijk

tuberculeus ge-

is

van

afkeer

hebben de contractuur

pleegzuster geleid,

deur geopend voor

de

jonge meisje

dit

;

een ziekenzaal, de aan-

op

hadden

nachtzweet,

reflex-

meningo-myelitis

expiratorisch blaasgeluid in de longtoppen.

wakenden

in

bed

slapeloosheid

den bacillus zij

rheumatische

:

de physio-

en psychologische ellende waarin lijderes verkeerde en die

logische

voor tuberkulose een gunstig terrein voor ontwikkeling hadden aan-

weg

geboden,

en

versterkende gebleven.

De

nemen.

te

De

opwekkende psychische

antipyretica,

de antispasmodica, de

waren zonder

geneesmiddelen

behandeling

heeft

alleen,

effect

haar kunnen

genezen.

Hier

ik

stel

u

een

arbeider

voor,

van 37-jarigen

twee jaar geleden in een fabriek, door een drijfriem gegrepen, redde

hem

zes bij

meter hoog de lucht ingeslingerd tijds

uit

zijn

benarde positie

;

is

de

bij

leeftijd,

zijn

geworden.

man was

die

middel

Men

buiten

;

209

Toen

kennis.

maar

bijkwam,

hij

een

heeft

hij

bestaat

in

onderhoud en

zijn

niet

oprispingen

er

;

kunnen hervatten; hunne

van

dat

in

werken

belet te

waterige

werk

heeft zijn

hij

hem

die

spijsvertering,

slechte

was;

niet gekwetst

hij

af een voortdurende pijn-

tijd

in het epigastrium,

maag verwij ding;

vrouw heeft

zijne

het dat

voelde en behield van dien

hij

gewaarwording

lijke

bleek

drie

De voeding is slecht, zijn moreel gededezen uitgeputten bodem is ook de kiem der

kinderen moeten voorzien.

primeerd

tuberkulose

tot

ontwikkeling gekomen.

blaasgeluid waar te

danken

te

zonder

aan

traumatisme

indrukken vatbare

voor

geworden

—

epigastrica kluisterde

van

den

is

alleen bij-

Door het zenuwstelsel

natuur.

—

die zonder laesie optrad

als

is

het ware

aandacht aanhoudend aan de regio

door optredende atonie van dit orgaan

maag-

is

of toegenomen, de gewaarwording van klotsen

maaginhoud

opdrong aan patiënts

voortdurend

zich

die

sensoriurm heeft zich in pijn omgevormd, dank

De

evolutie

ingewerkt heeft op een

dat

die patiënt's

;

ontstaan

temperament.

expiratie een

ontstond bradyspepsie, onder den invloed

er

;

van voortdurende pijn

verwijding

er is bij

;

nemen aan de longtoppen. Deze

het

de pijn in de maagkuil vastgelegd

Hij heeft een scherpe, las-

nachtzweet, en koorts gekregen

hoest,

tige

op

en

optreden

het

zenuwachtig

zijn

voortdurende

de

werkeloosheid,

moedsstemming, hebben

zij

treurige

ge-

van tuberkulose in de hand

gewerkt.

door middel van suggestie

Eene psychische behandeling,

bij

het

begin van het lijden zou zeker die gevolgen hebben voorkomen. Gij zijt

er

getuige van geweest hoe de suggestie er in geslaagd

dagen nagenoeg

enkele pijnlijke

alle,

gewaarwordingen

nu

in

is

om

in

reeds twee jaren bestaan hebbende,

de

weg

maagkuil

te

nemen en de

spijsvertering te verbeteren.

De heeft is

dan In

verdere

evolutie

geprobeerd is

hij

om

tuberkulose

in

toestanden blootstelt

het

en

aan

voorkomen

is

;

zoo

hij

en patiënt

niet genezen

toch zeer veel verbeterd.

de ziektegeschiedenissen die wij

zich overtuigen van de

heeft

der

zijn arbeid te hervatten

mede

zullen deelen,

kan men

belangrijke invloed die het psychisch

moment

ontstaan en de ontwikkeling van verschillende ziekte-

hoe tal

de

miskenning

van misgrepen

bij

van

dat

feit

den

geneesheer

de behandeling. 14

210

Na u

voorafgaande aangetoond

in liet

kan

werken

heilzaam

zoowel

te

in de ziekten sine materid als in de

verschillende organische ziekten, zullen wij

aandoeningen

In

de

komen de neurosen

plaats

eerste

vorm van

hysterie

is

de

brakingen,

deze

De

voldoende

zijn

pas ontstaan

gevoelloosheid, de ver-

wijken

uitingen

Eene enkele of een klein

om duurzame genezing te

verkrijgen,

voor

dikwijls

kan

getal séances

wanneer de hysterie

door eene of andere gemoedsaandoening.

is

Als de hysterie verouderd

is,

langen

tijd

geleden ontstaan,

als zij,

het ware, diepe wortels geslagen heeft in het zenuwleven, dan zal

als

men om genezing

te

indrukken,

door

wordingen

opgewekte

de

toevallige

functiestoornissen

andermaal

vol

van

te

zijn

te

houden

veranderen

te

heeft

doen

Door den

gelukt

en

alle

dan

die

alle

om

neiging

van

;

geduldig,

meestal bijna

steeds

optreden

strijd,

het of

de door verschillende

;

van denkbeelden of gewaar-

associaties

autosuggestie

herhaalde wederinstortingen.

en kalm

Men kan dan

verkrijgen langeren tijd behoeven.

weken, ja maanden lange behandeling behoeven

te

con-

groote aanval, de globus,

de

pijnen,

verschillende

hypnotische suggestie.

De

de stemmeloosheid, de amblyopie, de

contracturen,

alle

in aanmerking.

in het meerendeel harer verschijnselen

de

worgings-verschijnselen,

lammingen,

in welke

is.

voor suggestieve behandeling geschikt. de

nu eens nagaan

ervaring ons geleerd heeft dat de psycho-therapie

de

meer bijzonder aangewezen

vulsieve

hebben dat de suggestie

daar

de

vastberaden

ziekelijke wijze

weg

verschijnselen

nemen.

Men

dient

eiken

de

suggestie

Als

persoon.

men

te

te

dan

is

Men

herinnert zich nog uit den

krachtig

toevallen

toespreken

plooien

naar

de

individualiteit

van

doen heeft met lastige of ruwe lieden op

een tijd

toon

van bevel noodzakelijk.

van Boerhaave hoe hysterische

weken door angst voor het gloeiend

ijzer

en hoe de vrees

voor de gendarmes een einde maakte aan eene epidemie van convulsionaires.

heb hysterische brakingen genezen door de bedreiging dat

Ik

ik

de maagsonde zou invoeren. Somtijds heb ik mijn doel bereikt met of zonder hypnose, door een ernstige

vermaning, gepaard met bang-

maken, in gevallen waar kalm en eenvoudig suggereeren niet

Het

is

niet het

woord van den operateur dat

geneest,

hielp.

maar het

is

de

211 indruk

men weet

die

maken op het brein van den

te

het woord niet toereikend

om

den

onbewusten

contractuur,

stuipen

of

dan

het

in

gelukt

eenige emotie

om

is

indruk te maken, dat

psychischen

toestand

die

om

somtijds

indruk

dien

te brengen,

doen ontstaan door

te

wezen

de gemoedsaandoening verdooft het psychisch

;

zoodat de

vrij,

—

de meeste hysterische personen leidt een bruusk optreden niet

Bij

ding

De

verder.

men hen

een toeval

krij-

dezen aard heeft

van

men

het be-

het hypnotisme hysterie doet ontstaan; dit

dat

Men moet

eene dwaling.

—

elke volgende poging tot hypnotiseeren

bij

gevallen

eenige

—

impressionabele personen kunnen

Zeer

kan zich

Uit

getrokken

sluit

sterke emoties kun-

voor de eerste maal hypnotiseert

toeval

dit

herhalen.

zachte overre-

werken en toevallen of andere zenuw- ver-

veroorzaken.

schijnselen

bang maken, de

het

angst,

als contra-suggesties

;

men met

gewenschte doel; gewoonlijk komt

tot het

gen

zeggen

het verschijnsel

contractuur opgeheven wordt, de stuipen bedaren, enz.

als

te

is

wat ook veroorzaakt, wijziging

dat weerstand biedt en laat het hersen-automatisme

nen

patiënt. Als

is

hier alleen de schuld geven aan de onge-

oefendheid van den operateur en aan zijn gemis aan ervaring. Het

hypnotisme

niet het

het

is

mige

de

gemoedsaandoening van den

patiënt.

voorgekomen,

die

hystericae

eerste

tweede maal

of

—

komen kon makkelijk

kalmeeren,

noodigen

maken

is

maar nog nooit

;

staren,

in

te

alle

maal

niet

angst

te

zonder

slapen,

te

ik

gebaren

gaan slapen.

noch

met

mijne

schrikverwekkends

den door

is

som-

bij

een

het mij gebeurd dat ik

bezweren kon, door patiënt

ontnemen

en

hem

uit

te

zich noodeloos angstig te

Ik

laat

geen glinsterend voorwerp aan-

stem,

ik stel

eenvoudig

;

ik leid

sluiten

den slaap

hem

noch met

de kunstmatige slaap

magnetischen toestand, in,

als

binnen weinige sekon-

van de oogen, door zachte overreding,

nu en dan den patiënt suggereerende dat voelt,

mij

is

fascineer niet, ik jaag patiënt geen vrees aan,

niet voor als iets buitengewoons, als een iets

Het

gemoedsbeweging

of op te winden, zich neer te leggen zooals hij s'avonds zou

om

doen

hem

door

zachtjes

ik

niet onderdrukken en het toeval niet voor-

die stoornis een derde of vierde te

dat

acces dat overigens door de suggestie zelve ge-

een

stuiten

te

is

zoodanig dat hier een toeval doet ontstaan,

als

gemakkelijk adem haalt, dat

hij

kalm

hij is

zich

aangenaam ge-

en het heerlijk vind 14*

212 zacht te kunnen slapen even als een kind dat slaap heeft

het

gelukt

doende,

om

roodheid,

zijn

houdt

keel

op

nemen ook

te

patiënten. De ademhaling

verliest

de meest impressionabele

bij

haar hijgend karakter, het aangezicht

benauwd gevoel

de pols gaat rustig slaan, het ;

gansche

het

ja,

en, zoo-

dadelijk of wel na eenige weinige séances

mij

weg

angst of onrust

:

in de

van patiënt teekent nu

uiterlijk

Men moet den lijder toonen dat men hem stelt, hem weten in te nemen zonder hem geweld aan te doen, men moet met zachtheid, takt en geduld handelen; men moet zijne klachten aanhooren, hem niet zeggen dat zijne gewaarwordingen denkbeeldig zijn, want hij voelt ze en zoo men hem naar geest en lichaam.

rust

belang in

;

als

ingebeelde zieke zou willen behandelen dan raakt

vertrouwen, dat

in u

hij

dewijl

werkelijk

om

te

het

moet

Want

lijden.

genezen;

aanvaard

alleen

om

door

handeling,

Daarom

worden.

gezien hebben,

materiëele

ook

niet

genezen kan,

niet toereikend

is

zijn,

dat wil zeggen:

maken en zonder achterdocht zoomede zonder

indruk

wij

woord

het

woord moet suggestief

dat

contra-suggestie,

zooals

zich zei ven sugge-

hij

niet begrijpt en

allicht het

suggestie richt tegen een ingebeeld en niet tegen

zijne

hij

een

en kan

stelde, kwijt

hem

reeren dat de geneesheer

hij

het somtijds goed,

het woord te versterken door eenige

massage,

wrijving,

Ook mag men

ging van de hand enz.

is

niet

langdurige

opleg-

door eenige ontijdige of

voorbarige handeling pijn opwekken, die

— den patiënt obsedeerende —

hem

doof maakt

Als het ons niet gelukt een

pijn

bij

oefenen,

eene

op

suggereeren

nieuw en

suggestibiliteit

een hevige liseerd

niet

voor

is,

séance

weg

beginnen,

door

niet

moet men

het

geweld

machte

niet bij

hysterogene

pijn

is

nemen, dan moet men geduld

te

langzaam willen

om

afnemen van de pijn

opdringen wat patiënt's

te realiseeren.

Zelfs

dan

als

geheel of nagenoeg geheel geneutra-

er op bedacht zijn haar niet

wakker

te

maken,

dan met de grootste voorzichtigheid palpeeren, want de vrees pijn

suggestie.

hoe

voor de suggestie.

eerste

wekt pijn

Om

u

een

het jonge meisje,

op en de vrees

is

de grootste vijand van de

voorbeeld te geven, zal ik u eens vertellen

—

dat ik zooeven aan

u voorgesteld heb en

dat drie jaren lang door een contractuur van neuro-arthritieschen aard tot onbeweeglijkheid

gedoemd geweest

is,

—

in enkele

weken genezen

werd, door de geduldige en zachte suggestie van eene onzer pleegzusters.

213 beginne had ik patiënte herhaalde malen gehypnotiseerd

den

In

met

het

om

doel

kon

séance

contractuur

pijnlijke

die

genezen

te

;

bij

elke

mij overtuigen dat de stijfheid minder, dat de be-

ik

wegingen van den elleboog en van den schouder gemakkelijker wer-

—

den, dat de lijderes

kon

af

—

voeren

hooger brengen

nu

deze

kon.

om

arm

den

middelijk

rechten hoek en zelfs nog

de

dat

kon en moest

suggestie

ik bruskeerde patiënte; ik

dwong

vertikale richting te brengen; ik wilde on-

in

geheel

beweeglijkheid

de

een

onder

Overtuigd,

gelukken, wilde ik te snel gaan;

haar

den arm van het lichaam

die eerst nauwelijks

de pijn was

doch

herstellen;

genoeg geneutraliseerd en daardoor werd patiënte's vrees wakker

niet

gemaakt. Bij elke séance werd mijne suggestie door den angst voor

van

pijn

gemaakt

patiënte werkeloos

;

ik kreeg niets

meende met een ongeneeslijke myelitis

en

doen te hebben.

te

verpleegster daarentegen ging heel zachtjes te werk,

om

zieke den tijd

moed

deed

in,

mocht kreeg Het

is,

zij

geweld

geen

zij

liet

De

aan de

spieren losser te maken, sprak haar

hare

zelve

haar

meer gedaan

r

aan en wat mij niet gelukken

gedaan.

ik verzeker het

eene zeldzaamheid als de hypnotische

u,

suggestie de patiënten niet verlost van de voornaamste verschijnselen

van

De

hysterie.

groote

toevallen

houden

dikwijls

tooverslag op, door een gering aantal séances;

zoo

niet

maar

is,

hunne

houden,

onderdrukken

heb

Ik

zoo

slaagt

voortzet, vooral als

een

men men

toch

onzer

op

zeker als

als

met een

dat aanvankelijk

men

de behandeling

de patiënten in het oog kan blijven

impressionabiliteit

kan

als

verminderen

en hunne toevallen

het oogenblik dat ze dreigen op te treden.

gunstig

bekend staande jonge psychologen van

de Parij sche school hoóren zeggen: » Gij

geneest de hysterie niet

;

gij

sch toeval de hypnotische neurose.

hypnotische Dit

is

gezette

een

neurose

op

te

stelt in

de plaats van het hysteri-

Maar zoodra

gij

ophoudt met de

wekken, keert de hysterie weer terug."

eene geestesopvatting die zijn oorsprong vindt in het voorop-

denkbeeld dat hypnose eene uiting van hysterie

is.

Sedert

aantal jaren volg ik den verderen levensloop van verscheidene

hystericae die genezen zijn gebleven, niettegenstaande ik opgehouden

heb haar Zeker;

te hypnotiseeren.

er

doen

zich

recidieven voor; eene hysterica, vooral

zij,

214 wier

van

lijden

voortleven;

Maar de

aard

hereditairen

—

temperament

nerveus

hoewel

kunnen

oorzaken

dezelfde

kan

suggestie

altijd irnpressionabel

is

is,

verzacht

—

gevolgen

dezelfde

op volledige genezingen

wijzen

het

;

mate

in zekere

blijft

hebben. de over-

;

matige vatbaarheid voor indrukken van het zenuwstelsel veroorzaakt

geen toevallen meer.

Sommige

kunnen hardnekkig weerstand bieden

verschijnselen

:

een

contractuur, een pijn. halfzij dige anaesthesie, kramp, zooals oesopha-

gisme bijvoorbeeld. Als ik na eenige weken geen vooruitgang meer bespeur door mijne verschillende wijzen van suggereeren

massage

electriciteit,

enz.,

dan houd

geworden

onverschillig voor mijn invloed te zijn

mijn zeggen en mijn doen

hem

op

zich

hoe meer

afslooft,

maakt dat het allemaal

nemen;

ik

;

neem den

hem

ik zeg

hem met

behandel

hij

maar

lijdelijk

schijnt

aanvaardt

suggereert zich zelven dat dit ;

hoe meer men

zich bewust of onbewust diets

hem geven

wil.

gevallen houd ik op met den zieke met mijne suggesties

die

te vervolgen

te

hij

hypnotisme,

Somtijds, het

niets geeft; de auto-suggestieve indruk wint

het van de suggestie die ik

In

maar

;

;

pantsert zich tegen de suggestie

tot niets leidt, hij

als

alles op.

laat patiënt zich hypnotiseeren

moet gezegd worden,

hij

met

ik

schijn aan van geen notitie

meer van hem

dat het wel uit zich zelf over zal gaan; ik

schijnbare onverschilligheid en geef

hem

daardoor

het bewijs dat ik geen de minste gewicht hecht aan zijn lijden. Deze,

zekeren

in

stelt

wel

die

ceerd,

eens

zich

zin

weer een andere wijze van suggereeren daar,

want

slaagt,

zoo

zelven

vleien alle zijne

des

te

beter

genezen

zij

Iets die

naar

is

het

b.v. pijn,

Van

niemand zich mag-

de hysterie kan

hoe onvervalschter,

zij

men

zich voordoet,

luisteren en des te gemakkelijker

suggestie

waar het neurasthenische verschijnselen geldt stam geënt

hysterische complicatie.

of verspreid.

dat

zeer gecompli-

kennen.

de neurasthenie.

klassieker,

hysterischen

derscheiden.

te

begrijpend,

is

zal.

anders

op

zij

menschelijke geest

weinig

omwegen

Dat brengt ons op getuigen dat hoe

cle

De

Het komt

neurasthenie

Onder

zijn,

is

of wel neurasthenieën zonder

er hier op

later

aan

om

scherp te on-

verkregen of aangeboren, lokaal

later verkregen en lokale neurasthenie verstaat

men

benauwdheid, een abnormale gewaarwording in het hoofd, een

:

215 na eene genezen

of andere functioneele stoornis die nablijft

laesie of

die zich voegt bij een lichte organische aandoening of ook wel

met een

valt

het psychische zenuwleven kuil kan, zonder

tengevolge

dyspepsie

ring,

blijft

Een stomp

voortduren.

maag-

in de

gevoel van zamensnoe-

te veroorzaken, pijn,

laesie

zamen-

waarvan alleen de terugslag op

incidenteele oorzaak,

Eene onbeduidende angina of

hebben.

kan eene voortdurende obsedeerende gewaarwor-

laryngitis granulosa

ding van hinder, van prikkelen, van benauwdheid, van stikkingsnood

Een wond aan den arm,

veroorzaken. laten,

te

die

genezen

is

zonder sporen na

heeft aanhoudende pijnen en parese tengevolge.

Een

pijn

op de borst sleept hartkloppingen en angst na zich.

Op

dien plaatselijken neurasthenischen

nieuwe

Het

zich. is

duizelingen,

:

uitstralende

gemoeds-affecten,

alcoholisme,

niet

dat,

toch

genezing

typheuse

koorts,

influenza,

enz.

neurasthenie

later

is,

verbeteringen

het

ware

in

en

dat

later

is

langzaam

of

van

en

die

niet door

bijtijds

bij

Het

wien

er

of

die

dan

is

van

te

gevallen

talrijke

en

eene

suggestie

wijzigen,

plaatselijke

buiten

is

verkregen

lieden

de

van

verspreide

voortschrijdende genezingen of

waar de

gevallen

gewoonte geworden

modaliteit

daardoor

te

loodvergiftiging,

afwijkingen

zijn

verkregen

de geneesheer

ziekten

schillende

ziekelijke

ziekte-histories

geïncarneerde

noodzakelijk

de

bij

Zoo

is.

vermag

volkomen

tenminste, is

ontstaat

slechts

staat

van

snelle

de

aangeboren

onze

in

ingeroest

stoornis

toch

niet

vermeld

neurasthenieën,

veel

wanneer

zij

meestal ;

Als gelegenheid gevende oorzaken

zijn.

maaglijden,

vatbaarheid

onderdrukken

haar eerste ontstaan, onmid-

blaas-,

impressionabiliteit zij

treurige

intellectueele vermoeienissen, bloedsarmoede, slechte

dan,

erfelijk

bijzondere

bij

baarmoeder-, jicht,

ook

maagdarmkanaal,

van algemeenen aard kunnen optreden

zenuwstoornissen

spijsvertering,

punten en

enz.

en algemeen

delijk verspreid

kijf

het

geacquireerde neurasthenie kan

die

dikwijls

neurose verspreidt

de

;

gezichtsverduistering, pijnlijke

stoornissen in

pijnen,

gemoedsstemming,

voor

bodem ontkiemen

reacties

een verkregen, plaatselijke neurasthenie die algemeen

is

geworden

De

verwijderde

verschijnselen,

van

de

ziekte niet te is

tot eene als

zenuwcentra.

Het

is

het onnoemelijk getal van ver-

herkennen kan wat dynamische zenuw-

voorkome

dat

deze

in

het

organisme

;

216

De

ga schieten.

wortel

dit duidelijk

om

Neurasthenie kan,

meen. Talrijk leven

zoo te zeggen fataal

zijn,

zal

voortdurende

Men

pijniging.

en alge-

erfelijk

hun zenuwen

de ongelukkige martelaars van

zijn

een

is

van onze ziektegeschiedenissen

lezing

doen uitkomen.

hun

;

heeft eene neuropathia

cerebro-cardiaca, prikkelbare zwakte, spinaal-irritatie beschreven enz.

In werkelijkheid

elke patiënt eene of liever meerdere ziekelijke

stelt

types daar, want die type wijzigt haar physionomie stoornissen

Cerebrale

duizelingen,

:

migraine,

lichtschuwheid,

van het gezicht, subjectieve geluiden

duistering

slachtigheid,

met eiken dag. ver-

in de ooren, neer-

opgewondenheid, slepende hoofdpijn spinale stoornissen : ;

rachialgie,

schietende pijnen, mierenkriebeling, verdooving, gewaar-

wordingen

van

bestemmen stoornissen

en

huiduitslag;

ingewandsstoornissen:

verschijnselen,

ongelukkige

pseudo-angina pectoris

amenorrhee,

De

die

lijst

De

men-

;

psy-

der samengestelde tallooze en afwisselende

met meer of minder

slachtoffers

voordoen

en

is

verschijnselen

zenuwgebied

;

kunnen zij

hunne

onuitputtelijk. ;

zich

intensiteit

die

verschijnselenreeks minder uitgebreid

het

metrorrhagie

;

angst, dwangideën, moeielijk denken, plaatsvrees,

geneesheeren wanhopend maken,

van

hart-

flauwte, benauwdheid,

hartkloppingen,

dysmenorrhee,

:

:

nachtmerrie, enz.

:

pseudo-asthma,

ademhaling,

chische-stoornissen

de

dyspepsie,

maagverwijding, gastero-enteroptose van Glenard;

struatie-stoornissen

voor.

te

punten, spierkrampen, plaatselijk

pijnlijke

ademhalings-stoornissen

en

van niet

prikkeling, ;

neuralgieën,

tympanitis,

hijgende

van

warmte,

aard, paresis, bevingen, schokken, opspringen peripherische

:

congesties

zweet,

van

koude,

alle

Bij

die

bij

en

familie

hun

sommigen

schakeeringen

is

komen

zich bepalen tot enkele afdeelingen

dan

zijn

te

dragen,

zij

laten den lijder

oogenblikken van verademing.

Wanneer van

erfelijk

ziekelijken

is,

als

zij

Die patiënten

hunne hersenen indrukken

van zij

zijn

afhankelijk

is

aanleg van het zenuwstelsel, dan,

den moed hebben het te bekennen, dan

neeselijk.

aard, dat

neurasthenie

aangeboren

een

laat ons

de

zijn somtijds moeielijk in

is

ze meestal onge-

hypnose

te

brengen

vervuld door zoo talrijke en zoo hardnekkige

psychischen,

sensitieven,

sensorieelen

en visceralen

dikwijls elke suggestie weerstaan en dat wél niettegen-

staande patiënt volgzaamheid, goeden wil en verlangen betoont

om zich

217 in slaap te laten

brengen en

genezen

te laten

hun zenuwstelsel kan

;

om

een onverwinlijke weerstand bieden aan alle pogingen

op

Sommigen

uit te oefenen.

niettegenstaande

dat

goed vatbaar voor hypnose maar

zijn

komen,

in diepen slaap

zij

er invloed

zijn

niet altijd

zij

gehoorzaam aan de therapeutische suggestie. Het gelukt ons somtijds, voor de

het

de

verschijnselen te bedaren

weg

en de verschillende zenuwstoornissen

aanmerkelijke

minder

om

oogenblik,

pijnen

verbetering

volledige

men

;

hoop

koestert

Die

beterschap.

:

op

men neemt

;

komt eene

er

meer

eene

of

kan van duurzamen

beterschap

aard zijn onder den invloed eener langdurige en herhaalde suggestie.

Dat

heel veel

al

is

Weldra herneemt keert weer terug

Maar

!

bij

anderen

bij

is

de beterschap maar

dezen de auto-suggestie de overhand

met

de kwelling

;

dezelfde hevigheid, de zieken en de geneesheer

verliezen

hun vertrouwen

lukkigen

loopen van de eene specialiteit naar de andere,

de

badplaats

eene

waterkuur

naar

vóór

een

tijdelijk.

de suggestieve geneeswijze, de onge-

in

en de andere na,

beroemdheid

gaan van een koud-

zij

probeeren dan ten

massage,

in

bezoeken

homoeopathie, dosimetrie, de granules van Mattéi. Onder den

slotte

invloed van een dezer geneeswijzen doet zich somtijds eene tijdelijke

verbetering post

hoc

voor;

eene

kortere

of propter hoc,

of

langere remissie vertoont zich,

gevolgd door wederinstorting. Zietdaar de

treurige Odyssee van tallooze zenuwlijders, een gevolg van de nood-

wet

lottige

kan,

is,

faalt.

—

chondrie thenicus

der erfelijkheid

dat

als

helaas

ik,

de suggestie niet helpt, elke andere medicatie ook

behoudt

hij

kan

zijn

verstand

die

hem

weet ze

intellect aangetast

niet ;

ongeschonden,

voortdurend

neuras-

plagen

en

zijn

intellect

dat die stoornissen van zuiver nerveusen aard

afschudden.

deze heeft

den hypochondriacus

Bij

valsche

begrippen,

en

brengt ;

is

het zijne

men kan

dat niet uit zijn hoofd praten.

Het

is

scheiden.

somtijds moeielijk beide toestanden van elkander te onder-

Er bestaan tusschentrappen

tusschen beiden te trekken.

een

De

niettegenstaande de

gewaarwordingen in verband met organische stoornissen

hem

bevestigen

!

de eene toestand kan den anderen voortbrengen.

;

benevelen; hij

Het eenige wat

Slechts eene schrede scheidt de neurasthenie van de hypo-

gewaarwordingen

zijn,

!

man van

Er

is

op

;

dit

er

is

geen bepaalde grens

oogenblik in mijne afdeeling

veertig jaren die impressionabel

is

maar gezond was

; ;

218 nu

vier

maanden geleden.

invloed

van

tabak

tot

ding

gekregen

weg

toe

zonder

dacht

Hij

liggen. zitten

verplicht

ontwaart

hem

het te

dat

zijn

om

te gelijkertijd pijn ter

aan

slechts

daarheen.

Het

hij.

zijn keel

kan

Hij

hand

zijne

;

meer

niet

en

passen te

gaan

weer

te

de

keel

in

het te laten zakken

had ;

hij

nek en heeft precordiaalangst.

hem

eene werkelijke obsessie die

is

nam gaande man onder

hoogte van de musculi sterno-cleido-

mastoidei, voelt als hamerslagen in den

Het

de

eenige

houden

te

vreemd lichaam

een

hij

gevoel

Toen

!

mogelijk

niet

stil

gewaarwor-

hinderlijke

Dat hinderlijk

hoest en slikt speeksel door

hij

;

een

hij

stikkings-gevoel

in

kwam was

behandeling

doen

den larynx.

in

ontaardde

en

Vermoedelijk ten gevolge van den

pruimen heeft

en

eten,

leven vergalt,

zijn

gedachten

zijne

alles blijft

hij

gaan

denkt steeds

daar vasthaken, zegt

neurasthenie van den larynx of hypochondrie die met eene

is

gewaarwording in den larynx gepaard gaat en misschien veroorzaakt wordt door het bestaan van enkele slijmvliesgranulaties. Alle andere organen

functioneeren

hypnose

met

notische

suggestie

De man komt gemakkelijk

goed.

amnesie

het ontwaken. Door met geduld de hyp-

bij

houden de

vol te

werken

;

de stikkingsangst

is

er

nog

geloopen heeft, weer wat gaan

tijd

toestand

zeer

zien

vergeleken

nu,

beter

veel

uit

Hij

is.

met op

is

ik

altijd

nu eiken dag 5 a

blijft

hoop

te

zijn

om

die

nog maar een hin-

hij

;

zou nog niet kunnen

moet,

Maar

men

geeft

veel

geduld

De

ze

eene

en gepaste

ingewortelde,

is

men geneigd

vermaning

en

dezen

laat

indrukken

aard

ze aan

men

hypochondrie

is

weken

te neutraliseeren

komen met

hun

in

de

dergelijke

ze voor luiaards te

suggestie, geneest

verouderde

kunt hier-

twijfel zullen er

praktijk zeer veelvuldig voor. Als arbeiders of soldaten

klachten aankomen, dan

Gij

die zuiver nerveuse

van

dat

opgenomen werd,

hij

genezing.

Zonder

eenigen

als hij

zelf erkent hij

indrukken geheel

Feiten

slagen.

hij

dien toen

weg van

met hoeveel hardnekkigheid

maanden noodig

maar

hij

zitten.

aan het sensorium opdringen.

zich

:

heeft alleen

eten,

geen precordiaalangst meer, maar

er bestaat

en

kan

hij

het ons

is

gevoel in de streek van den linker sterno-cleido-mastoideus

derlijk

de

;

weken,

laatste vier

gelukt zijn toestand veel te verbeteren 6 uren achtereen op

in diepe

houden

lot over.

Met

ze somtijds.

eene andere zaak,

deze behoort 'thuis op het gebied der krankzinnigheid, die het meest

219 van

Onlangs werd mijne

biedt aan de suggestie

weerstand

allen

hulp ingeroepen door een

ontwikkeld jong mensch

vrij

van

vijftien

die sedert langer dan een jaar aan maagpijn en hartkloppingen

jaar,

leed;

gewaarwordingen waren zuiver subjectief

die

;

hij

hield gestadig

de hand op den maagkuil en op het hart en gaf aan daar ter plaatse

een

kwam

hij

;

in

hyp-

hem

van

voor

;

op die wijze vermocht

oogenblik te onttrekken aan het bewust worden

het

gewaarwordingen en hem

denkbeeldige

zijne

aannemen

persoonlijkheid doen

andere

hem

ik

somnambulisme

zelfs in

hem gemakkelijk

en in dien toestand kon ik

een hinderlijk gevoel te ontwaren. Ik bracht

nose

vrolijk en opge-

maken gedurende den ganschen tijd dat die suggestie en psychische transformatie duurde. Maar zelfs in dien toestand, kon ruimd

te

men zien hem aan

en

zich

tot

zei

er telkens

hij

Na

denken.

zijn hart te

kwam

vergetelheid

ontwaken was

het

terug zocht; zijn werkelijk bewustzijn

maag en aan

zijn

van

blikken

hem

dat het

dwingt oogen-

enkele

weer op terug.

Bij

somtijds korten tijd gelukkig en vertrouwend

hij

zich

als of hij

zelf,

zelf

zocht

te

suggereeren:

»Ik ben genezen, ik heb geen pijn meer." Maar een kwartier later ongeveer,

kwam

de pijn weer terug;

het dwangdenkbeeld was ster-

ker dan de gesuggereerde impressie.

Men toch

geneigd

zou

den

tot

genezen

geest

moet.

Dat

weg

moeielijker

te

denken

te

zijn

de

suggestie

zich

die

ook gemakkelijk ziekten van den geest

richt,

dwaling

eene

is

dat

nemen

!

Een

fixe is dikwijls

idee

dan eene gewaarwording van

pijn.

Ik

heb dikwijls getracht, melancholie, hypochondrie, dwangdenkbeelden,, manie,

vervolgingswaan

durende hunne aanvallen zooal

niet

onmogelijk

sommige maniaci vallen

door

kunnen bedaren.

zijn niet geïnfluenceerd

genezen

te

zijn

;

het

is

krankzinnigen in

hypnotiseeren.

te

mij steeds mislukt.

Het

't

Ge-

algemeen moeielijk

is

waar,

men

heeft

energische suggestie gedurende hunne aan-

Maar de

ziekte zelve en haar ontwikkeling

geworden. Zelfs dan

als het

gelukt

om

krank-

zinnigen te hypnotiseeren in de tusschentijden van hunne aanvallen, geloof ik niet dat

Ik

heb,

jonge

bij

men den

voorbeeld,

dame behandeld

nu

terugkeer dier accessen voorkomen kan.

twee jaren geleden eene amerikaansche

die aan

tusschenpoozende stupor lypemania-

cus leed; de aanvallen duurden toen 10 a 15 dagen

poozen

van

drie

weken;

in die tusschentijden

was

met tusschenpatiënte vrolijk

220 en

haar

intelligentie

nezen

wenschen

Ik kon patiënte in hypnose brengen

erfelijk.

zaam aan de suggestie te

haar

niets te

liet

De aanval kwam terug

zijn.

door

geest,

suggestie

de

;

was

ziekte

was zeer gehoor-

zij

vol hoop en vertrouwen

;

De

over.

meende

ze al ge-

gewoonlijk, zonder dat

als

deze heeft kunnen voor-

bewerkt,

komen.

üe

werkelijk-krankzinnigen

want wat

bij

zouden

waren,

gestiebel

zijn

hen overheerscht,

is

door suggestie niet te genezen; de auto-suggestie.

Zoo

sug-

zij

Het orgaan van

ze niet krankzinnig zijn.

de gedachte moet gezond zijn opdat de psycho-therapie er met vrucht

kunnen inwerken.

zou

op

iets

waar

van

zijn

Ware geheeld

war maakt,

in de

uit te oefenen

wordt

heb

ik

iets

hierop

op

dit

het brein van krankzinnigen

den

en

;

om

dat alle onze middelen

invloed

slaat.

die

werden de aanvallen door

voorloopers

aanval voorkomen.

mijne

op

in dit geval

Als

voorafgegaan.

oogenblik

er

geval van epilepsie, ontstaan na trauma van

een

inwerken

is

de meeste gevallen niet door hypnose

in

den schedel, mogen genezen voorloopers

het cerebro-spinaalzenuwstelsel van

verlamt en met onmacht

epilepsie ;

in

kennis van hebben, dat noodlottig zijne wijze

geen

wij

In

en

neurasthenici

hereditaire

kan men

bestaan,

Een jong

meisje dat

onder behandeling

afdeeling

heeft

is,

aanvallen van epilepsie die voorafgegaan worden door een algemeen

gevoel

onwelzijn

dan breng

gestie de

ik

men

als

dat

onaangenaam

gevoel

lang genoeg

haar gemakkelijk in hypnose, neem door sug-

prodromale verschijnselen weg en voorkom zoodoende dik-

wijls het optreden

van een toeval.

Doch

somtijds duren die prodro-

of wel ze ontbreken geheel

zeer kort

seling

;

zich voordoet op het uur der visite, dus als ik aanwezig

en

duurt ben,

van

;

de

aanval treed plot-

op, en de patiënte, als door een knodsslag geveld,

weerstand

Ik

bieden.

van epilepsie

of

heb

bij

kan geen

een tamelijk groot aantal gevallen

van eenvoudige epileptische duizeling, hypnose be-

proefd maar ik heb geen schitterende of blijvende resultaten

mogen

verkrijgen.

Chorea

gebonden van de

luistert is

naar suggestie,

aan een ernstig organisch

St. Vitusdans.

aangezicht

als zij

en

niet

te

verouderd

lijden, zooals

of

niet

de erfelijke vorm

Als de aandoening evenwel zeer ernstig

is,

als

oogen onophoudelijk door onregelmatige bewegingen

221 vertrokken worden en als de geest even beweeglijk

is als

het lichaam

en zich niet bepalen kan tot één denkbeeld, dan zijn de patientjes niet

genoegzaam suggestiebel dewijl

Maar

treeren.

intensiteit

oogen

dan

is,

van

somatische

het suggereeren gemakkelijk

is

;

van voorhanden hypnose

verschijnselen

kind

niet

kunnen concen-

men moet dan

de

kind gesloten houden en de suggestie doen zonder

het

van de oogen, af

catalepsie, spontaan sluiten

het

hun aandacht

zij

minder hevig en de chorea van matige

als de agitatie

aankondigen

voorspellen,

dat

te

als

ontspanning,

wachten

;

men moet

bewegingen ophouden,

de

dat het lichaam rustig wordt, dat er een rustige nachtslaap zal in-

ophouden

treden, dat alle agitatie zal

den

kind

niettegenstaande dat het de oogen niet dicht en

invloed

kan houden, niettegenstaande het gezichten

de ledematen niet rustig

trekken

blijft

;

Dikwijls ondervindt het

enz.

somtijds

dien invloed zoo sterk, dat er zelfs amne-

is

bestaat na de behandeling, terwijl toch niets in het uiterlijk van

sie

het

patientje

wakker worden.

Bij

Doch het komt

zelden

meerdere

een

Soms worden

van hypnose verried.

bestaan

gaande oogenblikken van hypnotische een

men na twee

dat

voorbij-

onderbroken door

kan de invloed nul

séance

eerste

voor

rust, telkens

zijn.

a drie séances niet

of mindere invloed van de bewerking bespeurt.

Ge-

woonlijk wordt de nachtslaap rustiger na de eerste séances; al zeer spoedig

nemen de bewegingen

dagen,

veertien dagen a drie

verbeterd

weder heb

Ik

beven

duur er van

dikwijls

van

was

ging naaien

de

;

van

instortingen

—

de

van

is

verkort.

Chorea door nabootsing of

wijken

eenvoudig chorea-achtig

dat door imitatie of door gemoedsbewe-

ophouden

;

als

om

te schrijven

of te

beving na eenige uren of den

die

volgenden morgen terugkomt, dan

om

dikwijls in weinige dagen.

ontstaan en den patiënten belette

doen

en reeds na eenige

de ziekte-toestand opvallend

eerste séance af,

—

;

is

chorea

de

handen

in intensiteit af

weken

is

een e nieuwe suggestie

bij

machte

het te doen verdwijnen en na eenige dagen deze behandeling te

hebben herhaald,

blijft

karakter

zich,

ten

tijd

wijzigt ;

het verschijsel voor goed weg. hetzij

De

nerveuse

geleidelijk

Ook

patiënt's

binnen kor-

worden weer gehoorzaam, luisteren weer naar

kinderen

de vermaningen van de ouders,

en booze aandriften

hetzij

snel,

;

zij

zij

verliezen

worden zich

schokjes,

een

hunne kwade neigingen

zelf weer.

gelokaliseerde

tic,

hier of daar, die

;

222 uit

chorea

als

ze

De

genezen

maanden en

kan schipbreuk

suggestie

zeer oud

aandoening

de

als

heb gevallen van

Ik

van jaren her dagteekenen.

niet

convulsif genezen die verscheidene

hadden.

meestal en soms volkomen

genezen

nablijven,

dikwijls

zelfs

lijden in hare

is

tic

een jaar bestaan

pogingen tot

en het zenuwstelsel er de

onoverwinnelijke gewoonte van heeft aangenomen.

Tétanie verdwijnt dikwijls na eenige séances. zelfs als ze maanden

lang bestaan heeft.

zonder

stand

en onoverwinnelijke laesie van de zenuwcentra. neuralgieën

verschillende

impressionabele

Bij

zeer

een

uiting

punten of

lijke

Na

korter

pijn

weer

dikwijls

doe

ik,

zij

de

dan

langer

zenuwpijnen

wel

door suggestie als door

in presentie

om

andermaal

voor

—

persoon

een

meestal eerst

brengen, indien

langen eenige

:

;

te

—

pijn-

—

blijft

zijn

te

kan de wijken

de pijn ook

hardnekkiger.

wanneer het sensorium

dus

pijnlijke

hypnose.

—

gewaarwording

voren nooit gehypnotiseerd geweest

voor

te

ook

later,

Door den

gedurende

zeer suggestiebel

hij

—

lijder

is

voor

is

—

het

onderwerpen in den vrijen tusschentijd, gelukt

hem

noodig

tijd

weken

neuralgieën pijn

die

aan hypnose gewoonlijk

het

pijn

genomen door de

vatbaar

niet

van

aanval is

leer-

suggestie

men de behandeling eenige dagen, dan weg zonder terug te keer en. Andere zenuwpijnen geheel in beslag

van mijne

ja soms in weinige seconden

herhaalt

den

meer

zamenhangen

(eenige minuten tot eenige uren)

tijd

terugkomen

Gedurende

suggestie.

goed gekarakteriseerde zenuwpijnen, verdwijnen.

zelfs

of

—

minuten

lingen, in enkele

diathese

verdwijnen

neuritis,

Zeer

tooverslag.

waar

personen,

naar

dikwijls

luisteren

nerveuse

eener

zijn

met rheumatische een

veroorzaakt wordt door eene onbekende, doch

twijfel

diep ingrijpende

De

biedt hardnekkig weerstand, daar deze toe-

daarentegen

Tetanus

—

tot

is.

schommelende het

verkrijgen

het acces, in slaap te

Men

heeft een verschillend

tusschen

van

eenige dagen

en

genezing

bij

volledige

dat hangt geheel en al af van de oorzaak der zenuw-

neuritis,

rheumatische,

diathese,

organische

laesie

maar ook

van de impressionabiliteit van den persoon. Ik

heb

in

twee gevallen van schrijfkramp,

vele jaren, het andere verscheidene

geneeswijzen

zonder

baat

waren

—

maanden bestond beproefd

waarvan het eene

— waarbij

talrijke

geworden, door sugges-

;

223 weken,

enkele

in

tie

Brakingen,

en

volledige

genezing verkregen.

blijvende

gevoel van malaise, ingewandspijnen, kortom

pijnen,

sympathische stoornissen die in verband staan met aandoeningen van

maag

de

baarmoeder,

de

of

genezen

somtijds

maar hernieuwde

worden

door suggestie suggestie,

;

toch

dikwijls

komen

snel

weggenomen,

er instortingen voor

langdurig herhaald met geduld en vol-

harding gedurende weken en maanden, kan ten slotte die stoornissen uitroeien en genezen. Ik heb genezing zien optreden of aanmerkelijke

verbetering in gevallen waar er sprake van was

over

gaan

te

om

tot ovariatomie

aan het werkelijk ondragelijke lijden een

einde

ten

einde te maken.

Zenuwachtig beven, een gevolg van lood-, kwik- of alcohol-vergiftiging kan beteren en genezen door een afwisselend getal suggestiën. Hetzelfde geldt niet voor paralysis agitans. Alhoewel de pathologische

anatomie en

zetel

zeker

te

biedt

der

ons

de natuur

is

de vraag waar de

op

blijft

van deze ziekte, zoo hebben wij daar

doen met een ongeneeselijke organische aandoening. suggestie

de aandoening

nog

antwoord schuldig

het

welke

geen enkel aangrijpingspunt aan,

zelfs

Zij

niet als

verkeert in het begin van haar ontwikkeling, als

zij

haar eigenaardig karakter heeft aangenomen en nog niet

niet

het karakteristiek beven vertoont.

Eenige jaren geleden behandelde

eene dame die naar ik aanvankelijk meende aan eenvoudige neu-

ik

een gevolg van langdurig verdriet

rasthenie

leed,

teekende

gedruktheid,

het

ving

lichaam

denken

ietwat ;

zij

als

machtig;

hare bewegingen waren traag,

lusteloosheid,

gebogen, haar gang deed aan gewrichts verstij-

schreef met heel kleine letters

anderen, op te staan,

even

haar aangezicht

;

's

nachts was

had steeds behoefte zich te bewegen, van plaats

geagiteerd,

vertoonde

;

had dan tevens een gevoel van warmte en

zij

voorbijgaande alle

vroegere

het

goldt

Parkinson'sche

Behalve

de

is

aanvallen

van

beven.

De suggestie

bleef

en ook later ingestelde behandelingen, on-

hier

ziekte,

collegas bevestigd

zij

te ver-

een

een

niet

diagnose

scherp die

geteekende

ook

later

vorm van

door Parijssche

geworden.

in het nosologisch kader als

mende neurosen, bestaan

oude bekenden voorko-

er eene menigte nerveuse toestanden, onbe-

stemde neurosen, waartegen de suggestie dikwijls veel vermag: hyperaesthesie

van

de

huid,

partieele

anaesthesieën,

ingewandspijnen

224 migraine

Alcoholisme,

enz.

slepende lood-

piszuur-diathese,

jicht,

ook zenuw-

vergiftiging, zijn toestanden die nevens organische laesies

stoornissen

welke

vertoonen,

zenuwpijnen

en

spier-

voor suggestie zien wijken

van

heb eene verlamming van de extensoren

ik

;

hand, gepaard met anesthesie

de

in

enkele

in

die

door

séances

geen

gevallen

Want

zenuwweefsel.

bepaalde

en

dan,

moet rekenen, meer

3

4

niet

snel

beterschap zien intreden

—

hy pnotisabel waren ontwend worden. morphine

van

of

anderen

men

.

vijf gevallen,

spuitjes ;

waar de patiënten

per dag injiciëerden, heb ik

in dit geval

konden de zieken

— die

morphine

van hen, gelukte het een ware afkeer

twee

op te wekken, een afkeer die zoo sterk was dat de

van asthma en de andere, neuralgische pijnen

eene, hevige aanvallen

leert

komen het menig-

zeer snel, binnen enkele dagen van

Bij

er

geen ontaarding van het

gevallen

doorstond zonder in het minst neiging Bij

zeer zeker bestond

tot de rubriek der artificieele neu-

In vier of

zich

als

;

soms gemakkelijk soms zeer moeielijk

wordt

door suggestie genezen.

een lijder aan saturnisme

neuritis,

zulke

men ook

Morphinomanie, die

bij

genezen

suggestie

vuldigst voor, baat de suggestie niets.

rosen

Ik heb

laatste voor suggestie wijken.

door alcoholisme of saturnisme veroorzaakt,

gevoelen zich in te spuiten.

het

niet

om

gewoonte

van

morphin e-gebruik

gelukt

de

te

afkeer op te wekken maar deze af;

men

zij

er op

om

bedacht hen het spuitje te ontnemen, ze goed te doen bewaken

daar

de

in

niet

ze

morphinomanen

geklommen,

zijn

phiumgebrek

laten

zijde staat,

onverdraaglijk

is

op wie

men

;

zij

worden gek

niet gemakkelijk invloed

helpen,

als

faalt,

gepaard

toezicht.

Ik

dagen

—

de

Het

zijn

kan

uit-

zich tot het laatst flink ter

niet door suggestie alleen

dan ten minste door een aanhoudende moreele

aan

onttrek

om

hunne omgeving den geneesheer

dan kan men ze genezen, zooal

misschien

15

malaise

ontstane

suggestie

a

dan de suggestie.

is

en meer spuitjes per dag

Zoo ze de noodige energie bezitten

oefenen.

die

sterker

van angst, van verschillende gewaarwordingen.

pijn,

te

dikwijls

die tot 5, 6, 12

te beginnen,

weinig voor suggestie vatbaar; de door mor-

zijn

ware krankzinnigen

toe

brengen weer op nieuw

te

neiging

ziekelijke

die

Andere

van

verleiding

het verblijf in eene inrichting onder streng

hun

niet

morphine;

plotseling, ik

doch

snel

—

in

8

verminder gradatim het aantal

;

225 zoo mogelijk zonder dat

en

de

hoeveelheid

door water

bij

de oplossing te voegen; ik spreek hen

spuitjes

suggereer hen

verdwijning

te

oefenen

een

om Ik

vertrouwen

het

alleen

men

voldoende,

moed

om

er in

winnen van den

te

het weten

zij

wakenden

hetzij in

Slaagt

lijden.

toespreken

toestand,

invloed uit

dan

patiënt,

is

noods gerugsteund

des

en

versterken

weg

nemen.

het

zenuwstelsel

te

heb

morphinisten

onder

waren,

schreeuwden, zich her en derwaarts gooiden,

agiteerd

dat

wild

waren, dat

maken

wilden

kant

angst

zijn

te

behandeling gehad die bovenmate ge-

martelaars

zij

van

zich

dood zouden gaan, dat

zij

men hun

als

het

spuitje

niet

Somtijds worden de geneesheeren dan wel eens zelf bang

teruggaf.

en geven den

het spuitje terug.

lijder

Ik heb in soortgelijke geval-

door mijne tegenwoordigheid, door mijn overwicht, door zachte

len,

en bedarende suggesties die ik deed terwijl ik patiënts oogen

met geduld sparen,

Genezing

vol

te verkrijgen,

in

tijd

noch mijne moeite

vormen van morphinomanie weten

morphinomanie bijzondere

kan

steeds

inrichtingen

dend kunnen bewaakt worden, waar

zij

sloot,

zonder inspuiting; en door

noch mijn

houden en

te

ernstige

van

weken,

eenige

weten

kalmte

volmaakte

te

en

in,

ander middel als bestuiving met ether, hydrotherapie,

of

uitriepen zij

van hun

en

het

dikwijls

door

in hypnotischen

hetzij

de

;

te genezen.

worden

verkregen

in

waar patiënten aanhou-

afgezonderd zijn van mee-

gaande familieleden of bedienden voor wie

zij

geen ontzag hebben,

en onder doorloopende suggestieven invloed staan van een geneesheer

en

dan

als

hun

wil,

of tweemalen

een

krachtig

aan zich zelven

zij

van hunne

kring blijven sterker

De ware

chronische

zijn overgelaten

en in den

een geschikt en vertrouwd personeel.

morphinomanen,

optreden

daags

van

familie,

De verzoeking

genezen nooit.

is

de eenvoudige suggestie van den geneesheer verricht

iemand

die

is

Een

niet toereikend.

ontzag

flink

en

heeft, is noodzakelijk

alleen zijn onophoudelijk suggereerenden invloed

is

in staat de zieken

te beheerschen,

Drankmisbruik te

is

in

het algemeen door suggestie gemakkelijker

genezen, want drankzuchtigen zijn hypnotisabel en meer vatbaar

voor

suggestie.

sterken

afkeer

drank niet,

Sommigen kan men spoedig tegenzin opdringen:

maar wel

die

anderen

aanvaarden

van niet meer

de

in wijn, in

suggestie

te drinken.

van

Langdurige 15

226 bewaking

herhaalde

en

suggestien

om hunne kwade

is

echter noodig

zijn

in het oude euvel te voorkomen, bij

om

terugval

hen, wier wil niet sterk genoeg

neiging te bekampen.

Mijn vriend, professor

Forel te Zurich, heeft een matigheidsgenootschap gesticht wier leden zich verbinden niets dan water te drinken

hem

het

is

;

door hypnotische suggestie

gelukt oude, sterk verslaafde drinkers te genezen, hen

over te halen tot het lidmaatschap van het matigheids-genootschap

kan

en

reeds

zijn

nagekomen.

Nu

woord over de toepassing der psycho-therapie

een

nische

op patiënten die jaren lang hun gelofte

wijzen

hij

vatbaar

is

neeselijk

;

Starre hemiplegieën

is.

woesting

capsula

der

aan

windingen suggestie,

genezing

beleediging niet

bepaaldelijk

sklerose,

niet ge-

waar ver-

van de fronto-parietaal

of

bereik van de

het

buiten

vallen

ligt,

kan wat vernietigd

herstellen

niet

die

interna

alba

gronde

te

met secundaire

orga-

bij

Men kan alleen dat genezen wat voor maar men kan verlichten en verbeteren wat

ziekten.

is.

bovengenoemde streken

Maar zoo de betreft,

als

de

intra-cerebrale verlenging van de pyramiden-streng enkel dynamisch is

aangedaan

door eene naburige laesie en

den

na

loosheid

schok

gunstig gevolg tusschenbeide

Hemianasthesieën,

stellen.

als

motorische krachte-

kan de suggestie met

dan

nagebleven,

is

komen en het bewegingsvermogen van jaren her dagteekenen,

die

her-

zijn

op

die wijze door eenvoudige suggestie of door indirecte suggestie (aan-

wending van een magneet) genezen, zooals nissen

blijkt

bundel

van

er

de

bijvoorbeeld

voor

een

haar

invloed

jong

meisje

plegie

contractuur

anatomische

suggestie

blijft

van

gepaard

toevallen

gehad,

sclerosis

onmachtig;

oogenblik

of

en

anesthesie,

zelfs

meer dan

stoornis zamenhingen.

die

maanden

drie

zal

Ik

op

dan

bestaat,

hoogst de contractuur

zijn

mate kunnen verminderen, maar behandel

op

dit

met onvolledige

hysterische

buikpijn

kan zich

In zoo'n geval,

descendens

pyramidalis zij

jaren

enkele

vuist gecontractueerd en

Wij hebben op

genezen, als die verschijnselen niet

in zekere

beperkt.

zestien

met

die gevallen de sensitieve

niet geheel verwoest.

hemiathetose

hebbende

met de

direkt als

capsula

hemichorea,

wijze

bestaand

is

de

was in

waarschijnlijk

zeer

;

uit onze ziektegeschiede-

niet

;

oogenblik een

linkszij dige

verschijnselen;

soms openen

is ;

zij

haar hand

hemiheeft

als

een

dat geschiedt vooral

;

227 Eenige dagen

na emoties.

vingers

niet mogelijk.

is

war

de

Maar

halve

in

en

hysterische

die

aan hysterie

alles

karakteristieke

de

verschijnselen

toegeschreven.

en

stijfheid

van

den

arm

zoo wel aan extensie als

die

altijd

aan

flexie

er bestaat hemiplegische contractuur aan de linker-

;

paralyse

hysterische

bij

door

van het aanvankelijk verlamde aangezicht,

zijde

van

dat de hemiplegie in dit geval van orga-

buiging verkeert

weerstand biedt

hand spontaan maar uitstrekking

volledige

peesrefiexen van voet en knie zijn verhoogd;

de

is:

een

;

Tal van geneesheeren die patiënte onderzich

bevonden

aard

bestaat

later opent zich de

geopend

brengen

laten

heb

ik

nischen er

hebben

hebben,

zocht in

onvolledig

steeds

blijft

iets

De hypnotische

aantreft.

wat men nooit suggestie heeft

het gevoel hersteld, de buikpijn weggenomen, de hysterische toevallen

ophouden

doen

als

nu en dan optredende contractuur

de

deze zich voordoet na een gemoedsaandoening

wat dynamisch

heft alles op

zij

neemt

zij

;

van de hand weg,

is,

maar

zij

vermag

niets tegen de

hemiplegische houding van het lidmaat, noch tegen de toegenomen

en

spiertonus

vermeerderde

de

peesreflexen;

zij

geneest de ziekte

binnen de grenzen haar door de hersenaandoening gesteld.

Op

deze

wijze wordt derhalve de suggestie een diagnostisch hulpmiddel.

Duizelingen, wankelende gang, hoofdpijn door intra-cranieele aan-

doeningen veroorzaakt, de ziekte van Ménière kunnen of wel geheel genezen of slechts verbeterd worden Ik heb langen

der aandoening.

handeld lijdende aan

otitis

;

tijd

media

dat hangt geheel af van den zetel

op mijne afdeeling een

man

met duizelingen, wanke-

et interna

lende gang, achterhoofdspijn en hypochondrischen verschijnselen klassieke sabel

;

die

al

het

type

hij

dus van Ménière'sche ziekte.

kwam

be-

De man was

;

het

hypnoti-

in diepen slaap. In een a drie séances verdwenen

verschijnselen

door

suggestie

;

de

subjectieve geruischen in

oor bleven voortduren doch werden aanmerkelijk verzwakt; en

daarop

kon

man,

deze

kennelijk

verlicht,

in het hospitaal arbeid

kwamen de verschijnselen weer terug om weer voor suggestie te wijken. De ziekte was niet genezen maar een rond jaar dat de man in 't hospitaal doorbracht, hebben wij hem een dragelijk leven bezorgd door hem

verrichten;

dat

duurde

zoo

veertien

dagen; toen

;

te verlossen

van

zijn martelingen.

Beteekent dat niets?

Overeenkomstige resultaten kunnen verkregen worden

bij

aandoe15*

;;

228 ningen van de medulla. Er suggestie

door

zijn geneesselijke gevallen

verbeterd

snel

kunnen worden

kliniek een kind gezien, dat, tengevolge van

dagen

veertien

sints

lijdende

hebt in mijne

gij

;

pneumonie waaraan het

was geworden en

paraplegisch

was,

van myelitis die

Te bed kon het de beenen bewe-

verhoogde peesrefiexen aanboodt.

gen maar het kon niet alleen-staan, noch de beenen verzetten

men en

Na

het steunde.

als

men

eene enkele séance, kon het een beetje staan

Dit patientje zou

het licht steunde eenige passen doen.

spontaan gebeterd zijn; maar ik geloof niet dat de ge-

zeker

zeer

als

nezing dan zoo snel zou hebben plaats gehad.

Ongelukkig het

als

gen

kan

heeft,

suggestie

de

kan

dan

gevorderd

hebben

meerendeel

het

zijn

proces te ver gevorderd

minder ver

Is het

uitrichten.

niets

soms opmerkelijke resultaten erlangen; wij

zij

meer op de been konden houden, na-

zich niet

die

atactici

ongeneeslijk

myelitides

der

of te groote uitbreiding verkre-

is

genoeg weer normaal aan het loopen gebracht.

Wij hebben

tende pijnen en tenesmi van blaas en endeldarm

bij

De suspensiemethode

nomen.

de moeielijke gang

Het beven en

zelfde.

sclerose

hebben

Fontan en

uitkomsten

wij door suggestie

hebben

Segard

men

Maar

gepubliceerd.

atactici

bij

zoolang

schie-

wegge-

toegepast,

bereikt het-

lijders

aan multiple

bij

kunnen doen verdwijnen. De doctoren

ook een soortgelijk merkwaardig geval

toestemmen

moet

van voorbijgaande aard

tie herstellen

tabetici

zijn;

de

dat

verkregen

de suggestie kan de func-

de laesie deze nog niet volkomen heeft on-

als

mogelijk gemaakt, zoolang als de stoornis van de functie een dyna-

mische de al

stoornis

die verder gaat

is,

dan het domein van de

suggestie belet de organische evolutie van de ziekte niet dikwijls

te

weeg;

ziekten

brengt

van

die

zij

en

een

op

;

maar

slechts een voorbijgaande verbetering te

zich steeds

nature

meer

ataxia locomotoria, multiple sklerose enz. volgen

verloop

laesie

gegeven

oogenblik

uitbreiden, zooals

hun

onverbiddelijk

kan de suggestie ook hier

geen nut meer doen. Bij

de

ziekten

der spijsverteringsorganen kan

van

met veel nut

de

suggestie

hoezeer het nerveuse element rol speelt, hetzij

Er

bestaat

dan

eene

bij

bedienen.

Het

men is

digestiestoornissen

zich dikwijls

genoeg bekend een belangrijke

als oorzaak, hetzij als gevolg.

gastrische

en gastro intestinale vorm van neu-

229 Gemoedsbewegingen, het aanhoudend richten van den geest

rasthenie.

één punt werkt op de spijsvertering en omgekeerd. Atonie van

op het

darmkanaal, krampen, pijnen, brakingen, trommelzucht, hik,

alle

zijn

komt

Dikwijls

weggenomen

de eetlust terug, wordt de ontlasting geregeld, pijn

suggestie kan heilzaam werken

bij

te

emphysema voordoen

nemen,

bedaren en te voorkomen,

aanvallen

van

asthma

die

hun

van weinig dienst gebleken; bedaart de koorts

zij

den

pols

niet

—

een

—

ik herhaal het

maar

eenvoudige

werkelijk

bij

actieve

hart-

verlangzaamt niet aanmerkelijk

zij

niet,

zij

kan

heel alleen alle therapeutische indicaties

met

gepaard

bezorgd

resultaten

bij

de suggestie

heeft een reëele en onbetwistbare waarde.

zij

schijn-medicatie,

goede

wijls

zij

niet,

is

geneest geen asystolie

en belet gewoonlijk het zweeten van phtisici

vervullen,

zich

eetlust te geven, door precordiaal-

angst te verdrijven. Bij aanvallen van nerveus asthma

ziekten,

aldus

coupeeren, door aan patiënten met tuber-

te

kulose, slaap te bezorgen en

mij

die

ziekten van de ademhalings-

hart, door hoestbuien te

weg

benauwdheid

suggestie

de therapie van deze toestanden optreedt.

bij

wegen en van het

door

verbeterd

verschijnselen

nuttig adjuvans

De

worden

of verminderd, verdwijnt koliek, persingen enz.,

neuropathische als

zij

nerveuse verschijnselen die somtijds voor suggestie wijken.

suggestie, heeft mij dik-

hardnekkige

bij

Eene

slapeloosheid, als

geneeswijze die niet door suggestie gesteund

werd, schipbreuk had geleden.

Zeer heb,

dikwijls

ook

en

menorhagie,

menstruatie-functïe

de

luistert

naar suggestie. Ik

andere waarnemers hebben gevallen medegedeeld van

van

onregelmatig

vloeijen,

van

pijnlijke menses,

van

amenorrhee, van zenuwstoornissen gedurende en na dat tijdperk, die door suggestie genezen zijn en ook melding gemaakt van gevallen waar de menstruatie op een door suggestie vast bepaalden dag en uur optrad. Bij

koortsige

suggestie

dienen

door

zonder

om

den

hoofdpijn,

ziekten

die

twijfel,

duur

te

noch

benauwdheid,

te

verzachten,

schiktheid te geven Bij

zeer

om

het

verloop hebben, kan de

cyclisch

abortief middel optreden, noch

als

verkorten.

dikwijls bij koorts voorkomen,

pijnen

een

Maar

hier werkt

zenuwachtige

weg

te

organisme

te

heilzaam

overgevoeligheid

nemen, door slaap

die

te bezorgen,

steunen en het meer ge-

aan den ziekmakenden invloed

suggestiebele

zij

personen kan de suggestie

te weerstaan.

tij delijk

pijnen

230 van

acuut

meerdere

gewrichts-rheuniatisnie

en

stekingstijdperk

alleen

men

zoo

soms

;

doet

in een of

zij

een ziekte die door eenvoudig

zij

werd

onderhouden

en

;

deze

stoornissen

toch in staat een gewricht tot onbeweeglijkheid te doe-

zijn

en de gewrichts- en spierstijfheid te onderhouden.

Ik

zal

zeer vluchtig overzicht over de indicaties en het nut

dit

psychotherapie

der

eindigt

stoornissen

functioneele

stillen

pijnen verdwijnen die overbleven na het ont-

de

séances

nog

beter

zullen

verder

niet

en

ziektegeschiedenissen

dan

De

uitbreiden.

reeds gepubliceerde

welke ik hier achter zal laten volgen,

die

betoogen bewijzen welk nut de

eenvoudige

geneesheer trekken kan uit deze geneeswijze.

Men

geneest dikwijls

verbetering

waarvan men

aan

de

men ook

denken

suggestieve

de

;

doch

aan,

zou

waarvan

dat

De

altijd. zij

;

men brengt

weerstand. Dat

is

sommige factoren ons ontsnappen

aan de psychische individualiteit die ons niet

ook liggen

dikwijls

eenvoudigste gevallen,

beste zullen luisteren naar

het

soms

bieden

therapie,

ziekte

geneest niet alles niet

te wijten ;

het kan

alle zijne

geheimen heeft geopenbaard.

Nevens de suggestie van den medicus, bestaat

die

van den patiënt die

redeneert, die niet aanvaardt, die beheerscht wordt door zijne bewuste

of onbewuste auto-suggestieve indrukken

een

uur per dag daar

half

beelding

den

van

suggereeren

te

inspanning

om

lijder is er

den ganschen dag

en somtijds ongedaan te

op

is

zijn

geven

om

;

hoogst

de ver-

op haar beurt

maken wat de doctor met

Aan sommigen moet men een

gedaan gekregen.

heeft

de doctor

;

zijne suggesties te

suggestieve leerschool doen doorloopen en ze in een suggestief milieu laten verwijlen,

De een

dan

van het gelukt

men

die

geneesheer

omgeving, tijd heeft,

terrein, iets dat

de

genezing

men tegenheden. De

niettegenstaande allerlei

niet altijd doenlijk

den

onverstandige

personen. Als bezit

wat

van

arbeid

groote

neesheeren ontbreekt.

ervaring

en

door

van

contra-suggesties

andere

geduld en verstand gebruikt en kennis

men

alleen door ondervinding krijgt,

menigmaal

dikwijls

is.

kan worden tegengewerkt door

suggestie

in

de

moeielijkste gevallen,

den blinde tasten moet en

in is

trots

eene wetenschap en eene kunst

een langen leertijd

vereischt

;

en vele ge-

slagen niet omdat hun de genoegzame tact en ervaring

231

Nog

in vele medische en

ook in andere kringen vindt de suggestie

een werkelijk vijandige bejegening.

ontkennen

te

men

;

ontkent

niet

van practiseb nut

lijk

is.

vrijen

Men

;

Men

is

begonnen met de

niet meer,

men voegt

feiten

maar men zegt dat

ze

er zelfs bij dat het gevaar-

van hysterie, van het ontnemen van iemands

spreekt

van verwarring

wil,

mogens

zijn;

ze

men maakt

de

brengen in iemands verstandelijke ver-

families

bang,

men

désuggestionneert de

patiënten.

Als ik niet zeker ben van mijn terrein, als ik contra-suggestieve invloeden

vrees

suggestie,

dan

suggestie

mijne

en

in

een

suggereer

ik

gegeven

geval toch nut verwacht van

zonder te hypnotiseeren

;

dan geef ik

verscholen in eene onschuldige medicatie, en bezig

daartoe electriciteit, massage, een of ander smeersel, eenig geneesmiddel.

Vooral geval

heb

in

electriciteit,

aangewend

is

in het ziekte-

kwestie, kan dan wonderbaarlijk goede diensten doen; ik

pijnen,

impotentie

als ze niet reeds

krampen,

neuralgieën,

genezen

te verzekeren dat dat

door

nerveuse

aphonie,

functioneele

suggestieve electriciteit, door den patiënt

hem genezen

zal en door zijn aandacht tijdens

de applicatie der electroden voortdurend te richten op de indrukken

hem kenteekenen van beginnende genezingonderwijl verklaart men hem het heelend mechanisme zoodat het zijn denkbeeld van genezing zich in zijn geest grift. Aldus maak ik die hij

waarneemt en

die

;

dan,

langs een omweg,

gebruik van de suggestieve psychotherapie.

:

ELFDE

LES.

Algemeene slotsom van het behandelde.

Wij hebben dat

bij

alle

suggestie

in

een vluchtig geschiedkundig overzicht aangetoond

volkeren zoover de geschiedenis reikt, de therapeutische

bewust

kwakzalvers,

de

onbewust

of

gebezigd

Van

toovenaars.

uit

is

een

door

de priesters, de

algemeen gezichtspunt

beschouwd, heeft de suggestie de gansche geschiedenis der menschheid

Van

beheerscht.

en door Eva aan

af

erfzonde die door de slang aan

de

Adam werd

Eva

gesuggereerd, tot aan de groote oor-

logen verwekt door het godsdienstig en politiek fanatisme, tot aan de

gruwelen van

bloedige

suggestie een rol gespeeld.

revolutie en de

de

Nu

commune, heeft de

eens dringt eeu nobel en edelmoedig

denkbeeld in de massa's door en doet de harten eenstemmig kloppen de

adel,

bij

het

de kerk, de arbeiders, de burgers, allen verbroederen zich altaar

van het Vaderland; deze offeren hunne privilegieën,

hun bloed en

gene

hun

Een andermaal worden door van wantrouwen het

van

Het

arbeid.

is

het feest der federatie.

de volkstribunen denkbeelden van haat,

verraad

verspreid:

de gesuggestionneerde tot

kwaad gedreven volksdrommen worden woest

regeeringsloosheid,

schrikbewind gestiebel

!

het

geweld,

Het volk wordt

;

en

ziet

tot engel of duivel,

daar de

van

moordenaars-orgieën

het

omdat het sug-

is.

Wij hebben dan suggestie deling

de

waardoor

het

deze aanvaard wordt.

in

denkbeeld

den ruimsten zin genoemd in

:

de han-

de hersenen gebracht en door

;

233 Het. denkbeeld de

inwendige,

zet

de

dividualiteit

kiem

om

want

;

bodem

chische

zijn

zinnen of dooi-

Elk brein

psychische in-

eigen

van dien indruk; dat Zooveel hersenen

bevrucht.

ontstaan

suggestibiliteiten

die

impressie,

aanvankelijke

de

verwerking haar

die

verschillende

veel

volgens

idee,

nevens

de

bestaat

is,

in

vijf

ingewands-gewaarwordingen.

of

spier-

impressie

hersenen door de

de

bereikt

er

de

is

'

de

psy-

er zijn, zoo-

ook door dezelfde

indrukken.

Elk gesuggereerd en aanvaard denkbeeld tracht zich om handeling;

in

dit

gewaarwording

wordt

jeuken, koude, enz.), beeld

(pijn,

droom), ingewands-sensatie (koliek, misselijkheid, enz),

(hallucinatie,

handeling

te zetten

die de gansche

wet van het ideo-dynamisme. Het

leer der suggestie beheerscht, de

denkbeeld

grondwet

psychologische

de

is

beweging

en

van

(verschijnselen

cumberlandisme,

het

verschillende levens-uitingen).

De geneesheer

want het

doeleinden; gebracht,

op

zet

aanzetten

vormend)

of

intoomen

die

van

zijn

zij

in

doen dat door dynamogeen (kracht-

(remmend) in

inhibeerend

organisme

het

primum movens

te

voeding,

ademhaling,

de

De

Het brein be-

grijpen.

Elk

alle functieën.

staat in verbinding

is.

welke gewenscht

die richting

en gebiedt in waarheid alle organen,

heerscht puntje

de hersenen kunnen de organische

werk;

het

en

voor het genezingsproces,

is

door het denkbeeld in werkdadigheid

brein,

beurt de zenuwen, die dat denkbeeld moeten

zijn

aan

verwezenlijken, functieën

de

bedient zich van de suggestie voor therapeutische

afscheidingen,

met eene hersencel de

uitscheidingen,

de bloedsomloop staan onder het on-

middelijk bevel van het hersen-centrum.

Zal

denkbeeld tot

een

hersenen aanvaard

zijn.

schen

is,

geest

kere mate.

eigen

Maar

in

suggestie worden, dan moet het door de

Dank

zij

der goedgeloovigheid die

's

men-

aanvaarden de hersenen het denkbeeld in

normalen staat

is

die

ze-

goedgeloovigheid beperkt

de goedgeloovigheid, die de suggestie vormt, en het hersen-automa-

tisme

dat

hoogere de

het

denkbeeld

vermogens

hersen- controle

van

in

handeling veranderd, worden door de

de hersenen, de aandacht, het oordeel die

uitmaken,

gebreideld.

Alles

wat

die

controle

opheft, versterkt de goedgeloovigheid en vermeerdert het hersen-au-

tomatisme, met andere woorden den aanleg en de geschiktheid

om het

234 denkbeeld

verdooven;

te

worden

aanvaard

Dat doet de natuurlijke

over te brengen.

aan de verbeelding

die

slaap,

rede

handeling

in

gaan

en

beelden,

in

vermogens der

spel laat door de

vrij

de indrukken, die dan

sensorium bereiken,

liet

dat

in droornen, hallu-

is

cinatieën over.

Wij hebben

—

de goedgeloovigheid te versterken en

—

maken

lijker te

Tot

gestie

(wonderbaarlijke

genezingen)

door water,

mentale

mag men brengen

middelen

die

door de suggestie gemakke-

aangewend kunnen worden,

doel.

(genezing

kunnen dienen om

gezien, dat verschillende middelen

suggestie

medicamenteuse suggestie

de

;

tot een therapeutisch

de godsdienstige sug-

:

door pillen van brooddeeg,

enz.)

hydrotherapie,

(electrotherapie,

;

de instru-

metallotherapie,

suspensie, enz.),

Onder

hulpmiddelen der suggestie

die

is

het hypnotisme het meest

doeltreffende.

Wij

hebben

psychische (dat

teit

definitie

als

toestand,

denkbeeld

en

dit

Hypnose

verhoogde suggestibiliteit

volgt

hebben

om

ook

op

werkelijkheid

tot

suggestie.

gebaren dat

of

men

in

ondergaan van een stelt

of in verschil-

niets anders als een toestand

van

die toestand

met

verschillende procédés beschreven, die

men

wij

;

hebben gezien dat

de

te

wekken

eene

en

kwamen

handelwijze

een

of

realiseeren

trachten

tot de slotsom dat

zij

in

kunnen teruggebracht worden:

Indruk maken op den persoon door het woord, door andere handeling, zoodanig, dat een denkbeeld wil

in

Men

de hersenen dringt.

het suggereeren geen slaap van noode te

die de suggestibili-

te

werking

een bijzondere

kunstmatig die verhoogde suggestibiliteit of den toestand

van hypnose

de

is

den invloed

:

kan verkregen worden.

of zonder slaap

Wij

om

realiseeren)

te

lende mate verhoogt.

hypnose gegeven

opgewekt kan worden,

die

de vatbaarheid

is:

van

;

maar het

is

heeft voor

wenschelijk

om

slaap te verwekken, aangezien het verkrijgen van slaap

de andere suggesties vergemakkelijkt.

Na

van

hypnose

en

suggestie eene definitie te hebben gegeven,

na ons van deze uitdrukkingen een zoo zuiver mogelijk theoretisch begrip te hebben gevormd, zijn wij overgegaan tot het experimenteele gedeelte en hebben wij u van de voornaamste verschijnselen van de

suggestie

getuige doen

zijn.

Gij

hebt de uitwerking van suggestie

; :

235 gezien op de niotiliteit; catalepsie

dan eene

niets anders

is

lijdelijke

houding der ledematen, veroorzaakt door gebrek aan intellectueel tief;

Wij hebben suggesties op de

zien optreden.

hebben sensorieele beelden doen ontstaan

hebben

goede

hallucinaties van

:

;

het

van het gehoor, van de reuk en van samengestelden aard

gezicht, wij

sensibiliteit gerealiseerd

analgesie, hyperesthesie, sensitieve en sensorieele illusies

anaesthesie, wij

initia-

hebt door suggestie verlammingen, contracturen, bewegingen

gij

kwade hartstochten opgewekt

en

met

houden

gesuggereerd, diefstal, moord; wij hebben

handelingen

het verschijnsel

hebben ons bezig ge-

wij

;

posthypnotische

:

onmiddelijk of na langer tijdsverloop realiseeren hallucinaties

voortbrengen

zien

en

geschapen

inneringen

te

en

wij

die zich

suggesties ;

hebben

gij'

hebt negatieve

denkbeeldige

her-

trouw zijnde valsche getuigen

goeder

gevormd. Gij

gezien wat onze arme menschelijke rede,

hebt

trotsch

op

wrak

zijn,

waar

wij

een automaten wij allen op ons beurt

zijn.

Wij hebben een schematische rangschikking gegeven van de schillende

verdoofd

amnesie

van

een

hypnose,

aan

het somnambulisme met hallucinabiliteit en

En

toe.

toch ;

is

af

het automatisme niet volledig

het bewustzijn

bewustzijn,

dat gewijzigd

vermogens der verbeelding over een

het eenvoudig gevoel van

van

tot

steeds daar

is

van den hypnotischen toestand kunnen is

ver-

graden zijn

nooit automaat

is

zoo

hoe suggestiebel en hallucinabel en welk

is;

physiologische

natuurlijken

slaap,

toestand

;

de mensch

de herinneringen

opgewekt worden

;

het

door de overheersching van de

is

die

altijd

;

van de sluimerende rede

zooals

die

normaal

;

voorkomt

het in

is

den

onder den invloed van suggestieve gemoedsaan-

doeningen van een overheerschend denkbeeld.

Die zoo belangrijke proefnemingen hebben de meest ernstige kwesties die

mensch zich

een

vraagstukken

stellen kan,

van den vrijen

wil,

aan de orde gebracht.

van de

De

groote

zedelijke verantwoordelijk-

heid hebben zich voor ons opgedaan.

Welk

aandeel in onze handelingen

suggestie,

suggestie

de

aan

de

erfelijke

of

komt

aangeboren

toe aan de experimenteele suggestibiliteit,

aan de

van de opvoeding, van de omgeving, van de lektuur, van

voorvallen

des levens?

Wat

is

het aandeel van de vrije wil in

het verrichten van een misdaad ? Ik heb mijne twijfelingen geopperd.

236

En

wij

deel

met ootmoed

zijn

menigmaal de grondslagen

om

gekomen, dat

tot de slotsom

anderen

over

vellen

te

een oor-

en dikwijls ook over ons zei ven, ons

waardeering ontbreken

ter

;

dat de mensche-

rechtvaardigheid niet altijd de ware rechtvaardigheid is!

lijke

Wij

hebben

bezien

hebben

hoofdstuk

een

gewijd

aan

de studie der hysterie,

het licht dat de leer der suggestie op haar werpt. Wij

bij

dat

gesteld

de

algemeen

een

suggestibiliteit

feit

een

is,

eigenschap van den menschelijken geest, dat niet alleen zenuwlijders eigenschap

die

uitstek

taan

haar

uiting

is

van

gevoel,

suggestie

bewuste

een

welke

aanbiedt,

dat

die

der

de

phases

—

—

een bij

die

niet spon-

van

school

de Sal-

regelmatige ontwikkeling

kweeking,

opwekken en het

het

niet is

dat vele hysterische

hysterogene plaatsen, stoornissen van het

ovarialgie,

zijn.

Wij

stillen

hebben

van toevallen, van

ons overtuigd hoezeer de

onbewuste geneeskundige suggestie invloed oefenen kan

van

onderzoek

het

opvolging

de

suggestieve

afhankelijk of

dat

toegekend;

tympanitis,

toestand

hebben aangetoond dat hysterie

groote hysterie genoemd heeft

orde

heeft

verschijnselen,

bij

maakt, de

geregelde

die

pétriere

de

men

wat

hypnotische

de

Wij

hysterie.

suggestiebel

vormen

dat

bezitten,

van

verschijnsel

zieken,

kan

verschijnselen

scheppen

van

psychischen oorsprong en de diagnosis in gevaar brengen.

Die beschouwingen hebben ons terug gebracht op het gebied der geneeskunde;

practische

hebben

wij

de

suggestie

therapeutische

besproken, de suggestieve psychotherapie.

De op

suggestie werkt niet onmiddelijk op het lijdende deel

de

functie-stoornis

toestand het toelaat

zij

:

—

—

kan

voor

pijn bedaren, slaap

zooverre

in,

maar

de organische

verwekken, eetlust geven,

de motorische kracht vermeerderen, het te loor gegane gevoel en de

beweging

krampen

herstellen,

verschillende functieën regelen.

ten

dienste

werking

op

stelt,

de

evenmin

hebben laesie

maakt het orgaan;

;

het

zij

als de

wegnemen,

die ons de apotheek

suggestie eene specifieke

werken ook symptomatisch

tal

als therapeutisch

hysterie, contracturen

benauwdheid

De

functie

herstellen van de functie kan het orgaan

doen herstellen. Gij hebt door

van de suggestie

opheffen,

De geneesmiddelen

van voorbeelden de macht gezien hulpmiddel

;

gij

hebt gevallen van

van psychischen oorsprong, functioneele verlam-

mingen, verschillende neurosen, rheumatische pijnen, gewrichts-, zenuw-,

237 maagpij nen,

van

stoornissen

organische

beleedigingen

afhankelijk,

dyspepsie, diarrhee, tenesmi, koliek, benauwdheid, hoofdpijn, duizeling,

wankeleDde

gang,

meer

enz.,

minder spoedig

of

zien genezen of

beter worden door suggestieve psychotherapie. Gij hebt gezien welk

een

zenuwstelsel

het

rol

De

ziekten.

worden

hersteld

overeenkomstig de

zij

;

het psychisch element spelen in alle

kan

functie-stoornis

organische beleediging

wat

en

reiken dan het gebied der

verder

kan deze overleven

kan.

de suggestie herstelt

:

wrocht geen wonderen

Zij

;

geneest

zij

wetten der biologie die het menschelijk lichaam

beheerschen.

hebt gezien hoe de suggestie gewijzigd moet worden naar ge-

Gij

lang van ieders individualiteit; het het

rateur,

u

nevens de gunstige ook de ongunstige uitkomsten

vermeld

behandeling

der

woord van den ope-

niet het

de hersenen van de patiënt die de genezing bewer-

zijn

heb

Ik

ken.

is

;

heb

ik

getracht

eerlijk de

waarheid

te

zeggen. Biedt de suggestie, zooals die door ons wordt toegepast eenig ge-

Men

vaar aan?

ontstaan,

doet

rie

Maar

zaken.

van

nomen van

een

een

in de plaats

die zonder gezien en zonder

onbevoegdheid.

als

Ziet

waarge-

onwetend

in

bezwaren

;

hier,

voorbeeld, het oordeel

bij

een man, even kundig in tal van

leermeesters, van

onzer

»A1

deze kwestie.

gestie en vooral de hypnotische stige

gevormd denkbeeld

vooraf

der feiten,

hebben

hebben, de kwestie doorhakken van uit het verheven stand-

te

zaken,

beweert dat het hypnotisme hyste-

dat zijne toepassing krankzinnigheid kan veroor-

die

is,

studie

hunner

punt

Men

alleen zij zeggen dat, die geen juist denkbeeld

wat suggestie stellen

zegt het.

die

wonderen van sug-

procédés zijn toch niet

de Minister van

Oorlog heeft

vrij

flink en

van ern-

wijs gehan-

deld door de toepassing van het hypnotisme aan de militaire genees-

heeren zelfde

te

verbieden, ons leger zou aan hysterie

verbod

moest

kinderen

sel

van hun karakter »Dr.

pétrière,

latente

te

hysterie,

hysterische

dat

deze

lijden.

Het-

of idioot

maakt onder voorwend-

veranderen.

Gilles de la Tourette, een volgeling

beweert

gaan

uitgestrekt tot hypnotische praktijken

men krankzinnig

bij

die

worden

van de school der Sal-

door hypnose toe te passen manifest

personen met

met andere woorden dat

wordt,

verschijnselen doet ontstaan

bij

;

men

zij

vermeerdert aldus het

!

!

238 door de hysterie geleverd contingent

om

zoo het gelukt,

;

bij

werke-

hysterische patiënten een contractuur of eene verlamming op te

lijk

heffen,

dan geschiedt dat

Zoo

aandoening naar elders

slechts door de

te

of een ernstig toeval voor haar in de plaats te stellen.

verplaatsen

men den verbannen

verruilt

het lichaam meester maakt.

nu

»Laat ons

duivel voor Belzebub die zich van

(Real-encyclopedie,

overgaan

een

tot

meer

t.

X.).

ernstig onderwerp,

enz.

(Médecine Moderne, n°. 11, 1890)."

En

zietdaar de kwestie uitgemaakt

Het jaren

—

geleden

tisme,

namelijk

een tal van

toen eene meer bloedige kwestie dan het hypno-

de

ovariotomie,

er in de Société

chirurgie,

—

vreemde zaak! Ik herinner mij dat

een

is

intree

zijn

deed

de

in

de Chirurgie uitstekende professoren ge-

vonden werden, die van oordeel waren dat deze operatie

Wat

zeg

ik

?

Men

tegen

den beul

handelwijze

deze

hystericae de eierstokken

snijdt zelfs bij

onder voorwendsel van ze

uit,

zich

bij

Heden ten dage heeft de ovariotomie geen vijanden

thuis behoorde.

meer.

moderne

te

en

genezen. Geen enkele stem verheft

men

durft

den

banvloek

uit

te

spreken over de onschuldige suggestie die de hysterie geneest

Ik doe een beroep op de talrijke studenten en collegas die sedert jaren

vele

een

enkel

mij

de

eer

kunt

feit

aandeden mijne kliniek

door

suggestie

zien

ontstaan

Ik

en

!

terugkeeren,

werd verzwakt

genezen,

heb heb

ik

door

Zoo

gij

aanhalen van ernstig nadeel toegebracht door

verstandig geleide suggestie, zegt het dan

zien

te volgen.

tal

ik

heb

Ik heb heel wat neurosen

!

er nooit eene door suggestie

van malen het verstand zien verbeteren

nog

nimmer bijgewoond dat het

suggestie!

Zeer

zeker,

suggestie

vrijwaren tegen alle mogelijke zenuwaandoeningen. Zoo

intellect

kan u

niet

komen onder

anderen, onder de talrijke zenuwlijders die deze behandeling wenschen te

ondergaan, candidaten van krankzinnigheid voor, een toestand die de

suggestie

niet

voorkomen en ook

ropathen schuilen voorbestemde individuen en

latente

kiem voor cerebro-spinaal

tot ontwikkeling

komen

wat toekomt aan tegen

en

mijne

valeriaan

lange

kan.

heriditeit,

Om is

bij

lijden

wie later de aangeboren

of voor krankzinnigheid

nu aan de suggestie een

klinische

ervaring opkomt. Onder de

behandelde

—

Onder de neu-

niet genezen kan.

neuropathen,

zijn

toe te schrijven

fout begaan, waar-

—

door bromureta

er

ook en in even

239 groote

getale

een of anderen dag

die

aan de oorspronkelijk

men daarom van dat

hun schatting

Zal

de bromureta, de valeriaan, de hydrotherapie zeggen

hysterie of krankzinnigheid veroorzaken ?

zij

zullen betalen

aanleg van hun organisme.

verkeerden

Noch

Dr. Liébeault

Nancy), noch de heeren Dumontpallier, Déjérine, Auguste Voisin,

(te

Bérillon

noch

von Schrenck-Notzing

Dr.

Ladame

Zurich, noch Dr.

te

Ebing

Munchen, noch professor Forel

Genève, noch professor von Kraft-

te

Breslau, noch Dr. Lloyd

te

Londen, noch de doctoren van Renterghem en van Eeden

te

te

Amsterdam, noch

te

Stockholm,

noch

volgen

school

te

Weenen, noch professor Hirt

te

Tuckey

heereu Fontan en Ségard te Toulon,

noch de

Parijs,

te

en

Moll

Dr.

te Berlijn,

anderen,

zooveel

therapeutische

noch Dr. Wetterstrand de dwalingen

die

suggestie

van onze

hebben

uitoefenen,

op

duizende patiënten, ooit het geringste ernstig nadeel zien optreden.

De neest

suggestie geneest dikwijls

— en

is

zij

;

verlicht altijd

onschadelijk als ze geen baat

—

vermag van

als ze niet ge-

te

aanbrengen.

Niettegenstaande de, van onbevoegdheid getuigende, beschuldigingen eenen, van de sleur en vooringenomenheid van de anderen,

van

de

die

bang

maken

zijn die studie ter

hunne

van

harte te nemen, die zich niet los kunnen

vooropgezette

trotseerend diskrediet dat zich

—

begrippen

of

die

niettegenstaande alles

het

aan het woord magnetisme, (dat door de Académie bespogen kaf van

geen

zij

seeren;

koren wist

niettegenstaande

te

eeuwen

— nog hecht is

omdat

onderscheiden,) niet durven trot-

baant de suggestieve psychotherapie

alles,

zich haren weg, evenals alle waarheden. Dagelijks ontvang ik er talrijke blijken van, die mij troosten »

voor heel wat minachtende glimlachjes.

Ik protesteer, zegt professor

E wald,

tegen den

naam van medisch

hypnotisme.

Zoo eene behandelingswijze den naam medisch rechtens

dragen

onderstelt

zal,

zij

het bestaan van een medische kunst, eene

medische wetenschap. Maar wat de eerste de beste herder, de eerste de beste schoenlapper doen kunnen, mits

mag

trouwen hebben,

niet

den

naam

zij

slechts

genoeg zelfver-

verdienen van geneeskundige

behandeling."

Men kan met spaansche een

vlieg,

hetzelfde

zeggen,

dat

het leggen van een

het zetten van een lavement, het zacht drukken van

wond om bloeding

heeten mogen.

recht

te

stillen,

geen geneeskundige behandeling

240 Ik

geloof

bovendien,

dat

ik

in

de

voorgaande bladzijden heb

bewezen dat de therapeutische suggestie eene kunst en eene wetenschap

is,

die

eene langdurige ervaring vereischen en bovendien ook

degelijke begrippen

De der

leer

groote

der

van geneeskunde en psychologie.

suggestie

veroveringen

en hare talrijke toepassingen vormen een onzer eeuw.

Een naam

baar aandenken der menschheid voortleven die

ontdekking,

die

van de

school

dank-

hecht zich vast aan

van Nancy uitgaat; het

naam van een nederig geneesheer en van dien van Dr. Liébeault.

zal,

die in het

is

de

een braaf man, ik bedoel