PSYCHOLOGIE Over al die dingen waarover we praten, piekeren, roddelen, denken én wakker liggen. WAAROM OVERDRIJVEN SOMS ECHT WERKT VAN DIE DINGEN We beoordelen kleine mensen niet anders dan lange. Denken we...
DENKTANK
FOTOGRAFIE/ILLUSTRATIE: SJOERD GEUKE. STYLING: ILONA JONGEPIER
Rebecca (38): “Moet ik mijn zwager aanspreken op zijn vervelende gedrag?”
9-37
Waarom OVERDRIJVEN SOMS ECHT WERKT
9-38
PSYCHOLOGIE Iedereen overdrijft van tijd tot tijd. Bijvoorbeeld bij een sollicitatie of over de prestaties van de kinderen. Dat kan iets opleveren. Maar te veel overdrijven werkt averechts. Tekst: Deborah Ligtenberg. Fotografie/illustratie: Leegbord Iedereen maakt zich schuldig aan dingen mooier maken dan ze in werkelijkheid zijn. Vakantiebestemmingen worden opgehemeld (“Dat resort op Bali, ik kwam er zó tot rust!”), vage kennissen worden voorgesteld als innige contacten (“De dochter van een goed vriendinnetje zit bij de zoon van Linda de Mol in de klas”) en werkprestaties worden flink aangezet (“Mijn baas heeft me gevraagd een dossier van een collega over te nemen omdat ik veel nauwkeuriger ben”). Dat de tropische Indonesische warmte vooral voor hoofdpijn zorgde, het ‘vriendinnetje’ iemand is die op een verjaardag bij de buren was en de collega ziek thuis zit, hoort niemand verder. We gebruiken overdrijving om onszelf goed neer te zetten of om een verhaal wat meer jeu te geven. Wetenschappelijk bewezen is het niet, maar de zaak een beetje aandikken, lijkt sociaal geaccepteerd. Gemiddeld liegen we anderhalf keer per dag. Maar is overdrijven altijd liegen? “Nee”, zegt Hugo Vos, communicatietrainer bij Furore, Werkplaats van de verbeelding en schrijver van het boek Borrelbabbelen over informeel netwerken. “Overdrijven is een beetje jokken om jezelf meer glans te geven. En wie wil er nou niet stralen? Kijk er alleen wel mee uit, want wat je overdrijft, moet je waarmaken.”
Tot het randje Daar weet Belle (35) alles van. “In mijn sollicitatiebrief voor een baan als telefoniste bij een internationaal bedrijf had ik geschreven dat ik vloeiend Spaans spreek,” vertelt ze. “Mijn oma was namelijk Spaans en in mijn kindertijd sprak ik het redelijk. Dat mijn oma allang niet meer leeft en mijn laatste vakantie in Spanje zeker tien jaar geleden is, schreef ik er niet bij. De concurrentie is killing, je moet toch wat doen om eruit te springen. Dat lukte. Na een eerste gesprek mocht ik een dag meedraaien. Ik vreesde dat ik door de mand
zou vallen en ben in de vijf dagen die ik nog had als een gek mijn Spaans gaan ophalen. De vijfde persoon die ik aan de telefoon kreeg, was een Spaanstalige Argentijn die ik met bonzend hart doorverbond. Daarna won mijn flair het van mijn onzekerheid en ging het als vanzelf. In mijn overdrijving ging ik tot het randje en dat bezorgde me eerlijk gezegd slapeloze
OVERDRIJF NIET TE VEEL, DAN VERLIES JE SYMPATHIE EN IS HET EFFECT AVERECHTS nachten, maar gelukkig heeft mijn nieuwe werkgever dat niet in de gaten gehad. Ik kreeg de baan.” “Je talenten overdrijven bij sollicitaties is standaard praktijk,” vertelt Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie en auteur van het boek De eerste indruk. “Natuurlijk leg je in zo’n situatie de focus op wat je goed kunt. Als je je onzeker toont over je kwaliteiten krijg je nooit een baan. Niet alleen bij sollicitaties, ook in het dagelijks leven is overdrijven een prima manier om jezelf of je standpunten meer gewicht te geven. Als je het een beetje subtiel aanpakt, kun je veel bereiken. Mensen die zichzelf sterk promoten, maken bijvoorbeeld sneller carrière. Zorg alleen wel dat je het niet te gek maakt en wordt gezien als een opschepper, want dan verlies je sympathie en is het effect averechts.”
Verliezer Volgens Hugo Vos heeft overdrijven alles te maken met status of het gebrek daaraan. “In ons allemaal zit nog steeds het alfamannetje of -vrouwtje van het begin van de mensheid. Je wilt boven aan de sociale ladder staan, want dan word je aardig gevonden en heb je te eten”, aldus de communicatietrainer. “In de wereld van nu geldt dat nog steeds. Wie een goede baan
AANDIKKEN HELPT
Tachtig procent van de werkenden geeft toe weleens te hebben gelogen bij zijn eerste sollicitatiegesprek. Niet voor niets, want mensen die in hun sollicitatiebrief aan zelfpromotie doen, worden beoordeeld als competenter en geschikter dan kandidaten die dit niet doen, ook al hebben ze dezelfde kwaliteiten in huis. Als het tot een gesprek komt, is het belangrijker om jezelf te zijn dan verkrampt aan zelfbedachte strategieën te denken. Grote kans dat je dan heel gespannen overkomt. Natuurlijk benadruk je wel je sterke punten De volgende drie vormen van zelfpresentatie kunnen helpen om een goede indruk te maken: • Zelfpromotie – positieve eigenschappen aandikken. • Slijmen – het prijzen van de organisatie of leidinggevende waar men solliciteert. • Conformisme – instemmen met de mening of standpunten van de organisatie of leidinggevende waarbij men solliciteert. (bron: De eerste indruk, prof. dr. Roos Vonk)
EERLIJKE ZINNEN Uit een onderzoek onder managers bleek dat veertien procent nog geen vijf minuten de tijd nam om naar een sollicitatiebrief te kijken. De helft kijkt vijf tot tien minuten en de overige tien procent bestudeert de brief meer dan tien minuten. De kunst is dus om jezelf ijzersterk neer te zetten. Kwaliteiten een beetje overdrijven mag best, maar met mate. Van selecteurs is bekend dat ‘eerlijke zinnen’ ze het meest raken. Ze knappen af op holle frasen als ‘De functie is me op het lijf geschreven’, of ‘Uw vacature sluit perfect aan bij mijn ervaring’. Of de functie op uw lijf geschreven is, bepaalt hij namelijk zelf wel.
9-39
heeft en een mooie auto, scoort daarmee bij anderen. Hij heeft een hoge status. Wie daar niet over beschikt en dus in die vervelende lage status zit, wordt gezien als een verliezer. Dat is geen prettige positie, dus worden dingen mooier gemaakt dan het is. Ik doe het zelf ook,” bekent Hugo. “Ik rijd in een Ford Focus uit 2002. In de kringen van goedverdienende Audi-rijders waarin ik weleens verkeer, voel ik me een loser als ik moet vertellen welke auto ik heb. Dus zeg ik soms dat ik in een oldtimer rijd. Dat is niet helemaal gelogen, maar het is net iets mooier gemaakt dan het is, waardoor ik niet daal in andermans achting.”
Aanstekelijk opscheppen Uit onderzoek blijkt dat opscheppen aanstekelijk werkt. Als iemand vertelt over hoe netjes haar tweejarige met mes en vork eet, sla je terug met je eigen opvoedsuccessen. Ouders beheersen die kunst als geen ander. “De moeder van het beste vriendinne-
“DAT HAAR KINDEREN ALTIJD ZONDER TE ZEUREN HUN KAMER OPRUIMEN, GELOOF IK GEWOON NIET” tje van mijn oudste overdrijft volgens mij voortdurend”, vertelt Mariska, moeder van een zoon van elf en een dochter van dertien. “Ze zal het zelf nooit toegeven, maar ik geloof haar verhalen gewoon niet. Dat haar kinderen zonder zeuren hun kamer opruimen. Bij mij lopen ze al te stampvoeten als ik alleen maar vráág of ze hun eigen bed willen opmaken. Haar verhalen maken me onzeker, alsof ik het niet goed doe. Eerst viel ik stil, maar de laatste tijd zeg ik gewoon: ‘O ja? Nou, ik word soms echt gek van dat pubergedrag’. Andere moeders vallen me dan bij: hè, hè, eindelijk eens iemand die zegt hoe het echt is. Stiekem geeft mij dat een goed gevoel, alsof ik haar heb ontmaskerd.”
Behoefte “Moeders voeren een soort verborgen strijd”, zegt Roos Vonk. “Een goede moeder 9-40
zijn is een ingewikkelde taak die belangrijk is voor je zelfbeeld. Logisch dus dat je jezelf vaak afvraagt of je het wel goed doet. Als je de overdrijving van een ander irritant vindt, is het goed om te kijken naar de behoefte die erachter zit. Als iemand zegt dat haar kinderen nóóit ruzie hebben, is het waarschijnlijker dat ze niet weet of ze het wel goed doet. Ze is hard bezig om zichzelf gerust te stellen. Als je dat merkt, kun je zeggen dat jij op een andere manier met je kinderen omgaat en dat je twijfelt of het de juiste is. Zo geef je ruimte aan de ander om ook haar twijfels te tonen. Op die manier kom je met elkaar in contact. Echt contact, in plaats van een potje tegen elkaar opbieden.”
Grotere handtekening De Amerikaanse psychotherapeut Elaine Aron schrijft in haar boek De kracht van zelfwaardering dat mensen, kuddedieren als ze zijn, graag goed in de groep willen liggen. Dat we de neiging hebben om onszelf onder te waarderen, is daar een handicap bij. Want hoe val je bij een ander in de smaak als je het gevoel hebt dat je tekortschiet? Door te overdrijven. Volgens Elaine gebeurt dit vaak onbewust en zorgt het ervoor dat onzekere gevoelens bedwongen worden. Dit blijkt ook uit een experiment waarbij mensen na een afwijzing een grotere handtekening moesten zetten dan normaal. Voor heel even hadden ze minder last van het vervelende afgewezen gevoel. Overdrijven reguleert dus de emoties. Je doet jezelf beter voor en het voelt ook echt zo. Ontmaskeren Mensen, en zeker wij nuchtere Hollanders, zijn gewend om de prestaties van anderen met de nodige scepsis te bekijken. Het doorzien van een sterke overdrijving die een leugen wordt, blijkt echter moeilijk. Dat komt doordat we bij verdenking op de verkeerde signalen letten. Je zou verwachten dat leugenaars met hun handen friemelen of wegkijken, maar vaak gebeurt dat juist niet. In slechts iets meer dan de helft van de gevallen (55%) ligt het er zo dik bovenop, dat we in staat zijn een leugen te herkennen.
Theatrale persoonlijkheidsstoornis Als overdrijven overdreven wordt, kan het zijn dat er sprake is van een theatrale persoonlijkheidsstoornis (TPS). Ongeveer twee tot drie procent van de bevolking heeft hier last van. Mensen met TPS zijn vaak warm, extravert en opvallend, maar ook overdreven en aanstellerig. Voor hen is drama een veelgebruikte manier om de aandacht te krijgen, waardoor ze constant grote risico’s nemen.
Overdrijven en faalangst “Ik zal wel het hoogste cijfer hebben gehaald voor rekenen” of “Met gym kan ik het verst springen”. Kinderen die opscheppen over hun prestaties tegen andere kinderen doen dat soms om hun faalangst te overschreeuwen. Diep in hun hart piekeren ze of ze geen fouten maken, waardoor ze zichzelf opblazen tegenover leeftijdsgenootjes. Ouders kunnen helpen door te praten en gerust te stellen, gerichte begeleiding is eventueel ook een optie. Meer informatie: trainingsbureauvoorkinderen.nl
Weetje
Opscheppen over je vakantiebestemming? Doe het op Facebook pas na thuiskomst. Uit Australisch onderzoek blijkt dat inbrekers door vakantiefoto’s en -berichten makkelijker leegstaande huizen vinden. Via Google Street View scannen ze de buurt op antidiefstalsystemen en toegangsmogelijkheden, om vervolgens toe te slaan.
COLUMN
VAN DIE DINGEN
Grote mensen We worden veel meer door ons onderbewuste gestuurd dan we in de gaten hebben. Proefpersonen die eerst vijf minuten moeten opschrijven wat in ze opkomt als ze aan professoren denken, scoren in een daaropvolgende toets meer vragen goed dan de mensen die eerst hun associaties met secretaresses moeten noteren. Bij lichaamsformaten haalt dat onderbewuste ook iets geks uit. We denken dat we lange mensen niet anders beoordelen dan kortere en toch is er voldoende bewijs dat we ze onbewust meer positieve eigenschappen toeschrijven. Bij een imposant lichaam denken we eerder aan ‘leiderschap’. De Amerikaanse wetenschapsjournalist Malcolm Gladwell deed onderzoek naar de lengte van de bazen van de 250 grootste bedrijven in de VS. Was in de gehele Amerikaanse mannelijke bevolking maar 14,5% langer dan 1,82, onder de belangrijkste managers was dat 58%. En was in de bevolking maar 3,9% langer dan 1,89, onder de bazen was dat 30%. “Klein zijn is een grotere handicap om de top te bereiken dan vrouw zijn of Afro-Amerikaans”, concludeerde
KLEIN ZIJN IS EEN GROTERE HANDICAP OM DE TOP TE BEREIKEN DAN VROUW ZIJN Gladwell. Juist vanwege die associaties met kracht en leiderschap is lang zijn voor meisjes en vrouwen geen onverdeelde zegen. ‘Vrouwelijkheid’ hoort nog steeds bij ‘petite’. Dat er iets aan het veranderen is, zien we op de rode loper van Hollywood, waar lange vrouwen en echtgenotes van kleine acteurs geen platte schoenen meer dragen om maar niet boven hun partners uit te torenen, maar fier op hoge hakken staan. Kijk maar naar Nicole Kidman naast de kleinere Keith Urban en de vriendin van George Clooney, Stacy Keibler. Celebritywatchers spreken van een trend. Heren van bescheiden formaat die een langere vrouw naast zich kunnen verdragen, dat zijn natuurlijk de echte ‘grote’ mannen. Eigenlijk zouden zíj de leidinggevenden van grote ondernemingen moeten zijn. TEKST: ANNEMIEK LECLAIRE, SCHRIJFT ALS FREELANCE JOURNALIST OVER ‘HET LEVEN ZELF’.
PSYCHOLOGIE
DENKTANK 1 PROBLEEM, 7 MENINGEN
Vervelende zwager Rebecca (38): “Ik erger me enorm aan mijn zwager. In gezelschap gaat het altijd alleen maar over hem. Hoe goed het gaat met zijn werk, de ‘beroemde’ mensen die hij ontmoet, de nieuwste gadgets die hij als eerste heeft. Anderen laat hij nooit uitpraten, hij weet het altijd beter. Niemand in de familie durft er wat van te zeggen. Maar ik heb hierdoor steeds minder zin in verjaardagen en feestdagen.”
Onzeker persoon “Bedenk dat er vaak een zeer onzeker persoon schuilt achter die grote verhalen. Zo iemand grijpt zijn vakgebied aan om over te vertellen omdat hij zich daar wel zeker bij voelt. Als je zeker weet dat anderen zich ook aan dit gedrag ergeren, waarom maken jullie dit dan niet bespreekbaar? Als je het maar netjes en beschaafd houdt. Succes.” Inge Afstand nemen “Heel herkenbaar. Gewoon afstand nemen en voor jezelf kiezen. Je kunt hem toch niet veranderen. Wees er trots op dat jij niet zo bent.” Judith Confronteren “Ik zou hem vragen of hij ook weet wat voor werk jij doet en of hij iets van jouw leven weet. Dit weet hij waarschijnlijk niet, dus dan kun je hem subtiel vertellen dat hij ook eens wat meer aandacht zou kunnen hebben voor de mensen om hem heen.” Anita Aanpakken “O wat vreselijk! Aanpakken en zeggen dat de wereld niet alleen om hem draait…” Rianne Negeren “Het toverwoord is negeren. Dat is niet leuk, want het is wel familie. Probeer een balans te vinden: maak geen ruzie, blijf vriendelijk, maar beste vrienden hoeven jullie ook niet te zijn.” Andrea
Apart nemen “Neem hem apart en vertel hem respectvol hoe jij de dingen ziet. Als hij niet weet hoe jullie over hem denken, kan hij er ook niets aan veranderen. Je vindt het zelf toch ook prettiger als mensen je op een respectvolle manier behandelen?” Rianne Familieproblemen “Soms voelen mensen die opscheppen zich onzeker en blazen ze hoog van de toren om indruk te maken. Het kan dan helpen te laten merken dat hij welkom is in de familie. Werkt dat niet, dan kan er een andere reden achter het gedrag van je zwager zitten. Niemand durft hem aan te spreken omdat hij familie is. Zijn jullie bang voor ruzie? Bedenk eens hoe jullie kritiek of ergernis uiten in de familie. Komt daar ruzie uit voort of kun je dat met elkaar bespreken? Ik ga ervan uit dat het om de man van je zus gaat, ergert zij zich ook? Weet ze dat de familie zich aan hem ergert? Ga ook met haar in gesprek. Als je zus vindt dat het jouw probleem is, is het misschien een mogelijkheid om humor te gebruiken. Misschien dat je zus het vervelend vindt als haar man wordt aangesproken. In dat geval is het aan haar om hem uit te leggen dat jullie hem aardig vinden, maar gewend zijn om je wat bescheidener op te stellen. Als je zus überhaupt niet wil dat haar man wordt aangesproken, is het aan jou om die wens van je zus wel of niet te respecteren en de verjaardagen uit te zitten.” Mirjam Diatlowicki, familietherapeut www.mdcontext.com
Stel uw vraag of geef uw mening op libelle.nl/denktank of discussieer mee op facebook.com/libelleNL
PRODUCTIE: ESTHER PORDON
om nog eens over door te denken
