Protest in Hongarije

Internet

Doorn in het oog van orthodoxe rabbijnen

Ed Spanjaard

Dirigent klassieke muziek over Lady Gaga

Gasvondst

Is Israëls energievoorziening veilig?

C 31 N IEUW ISRAELIETISCH WEEKBLAD

Gidigate

Markuszower wil gerehabiliteerd worden

14 mei 2010 • 1 siewan 5770 • Jaargang 145 Begin sjabbat 19.55 uur • Einde sjabbat 22.22 uur

Protest in Hongarije

Losse nummers € 3,—

Antisemieten en uniformen in het parlement

NIW7031_cover 1

26-05-2010 18:04:06

| C 31

179129.indd 2

26-5-2010 13:16:58

Druk

C 31

K

omt het antisemitisme nu werkelijk weer op, wordt het alleen maar zichtbaarder of overdrijven we een beetje? En als we het vermoeden, hoe dan te reageren? Protesteren of negeren? Dat was de grote vraag deze week op de redactie. In ieder geval waren de geluiden vanuit Hongarije niet bemoedigend. Daar kwam een behoorlijk aantal rechts-extremisten in het parlement. Voor de inauguratie waren zelfs enge uniformpjes uit de mottenballen gehaald. Intussen gebeurde in Nederland ook van alles. Hugo Borst werd alsnog aangeklaagd voor een oude opmerking waarin hij de kakkerlak vergeleek met Joden: onuitroeibaarheid was volgens de depressief ogende commentator de gemeenschappelijke deler. Inmiddels heeft Borst niemand minder dan Herman Loonstein aangetrokken om zich te verdedigen tegen degenen die zich aangesproken voelden. Loonstein werd ook benaderd door Gidi Markuszower die hoopt op rehabilitatie na de brief van Hirsch Ballin die hem de politieke kop kostte. Loonstein heeft het er maar druk mee. Intussen houdt een Joodse schrijfster, Pearl Abraham, zich bezig met een jongen die zich aangetrokken voelt tot de Islam en binnen dat geloof radicaliseert. Weinig opwekkend allemaal. Maar het is niet alleen maar kommer en kwel. Ed Spanjaard is de grote held van onze jongere redactiemedewerkers omdat de succesvolle dirigent als klassiek geschoolde autoriteit het bestaan van Lady Gaga kent. Ook nieuws om vrolijk van te worden is het feit dat ze in Israël sinds kort maar in de Middellandse Zeebodem hoeven te prikken en hup, daar is weer een gasbel, dit tot grote frustratie van de Libanese buren. Voor de Israëli’s betekent de gasvondst onafhankelijkheid ten opzichte van de aanvoer van fossiele brandstoffen uit het buitenland. Golda Meïr verzuchtte ooit dat Hashem ons uitgerekend het stukje land in het Midden-Oosten had toebedeeld waar geen olie was, maar ook voor brandstof blijkt hij nu dus te hebben gezorgd. Overigens, volgende week, in het heetst van de verkiezingsstrijd, komt het NIW met interessante cijfers over het stemgedrag van de Joods-Nederlandse bevolkingsgroep; een samenwerkingsverband met JMW en de Joodse Omroep. Opzienbarend! (EV)

• 28 mei 2010 • 15 siewan 5770

bu ite n lan d 

8

Jobbik aan de macht Het antisemitisme in Hongarije loopt de spuigaten uit, met als voorlopig dieptepunt een racistische partij in het parlement. Mensen zijn bang om zich als Jood te manifesteren en kregen het advies geen keppel meer te dragen. Protest is er ook.

bi n n e n lan d 

13

Gidigate gaat door Gidi Markuszower gooide de handdoek in de ring na de zoveelste tegenslag in zijn korte politieke carrière. Een reactie van Markuszower over de ‘kwaadaardige’ brief van de AIVD en wat voor volgende stappen hij nu wil gaan ondernemen.

cu ltuu r

1 4

Pearl Abraham over nieuwe roman De nieuwste roman van Pearl Abraham is niet bij iedereen goed gevallen. Hoe leeft een Joodse vrouw zich in in de psyche van een radicale jongen? Abraham: „Het algemene beeld is dat iemand een gebrekkige intelligentie moet hebben om islamitisch te worden.”

bu ite n lan d

20

‘Tamar’ maakt Israël onafhankelijk Simon Soesan over de economisch onafhankelijke toekomst van Israël. Dankzij elektrische auto’s en de gasbellen Tamar heeft Israël andere landen steeds minder nodig. Een leuke opsteker waar niet iedereen even blij mee is.

i n hou d

4 8 13 14 16 19 20 22 24 27 28 30 34 38

Varia Hongarije Gidi Markuszower Pearl Abraham Opinie Internet en de Harediem Israëls energietoekomst Cultuurtips Ed Spanjaard Meijers en Van der Wieken Rabbijn Vorst en Rotterdam Bloeme Evers en Sidra Brieven Foto’s

Omslagfoto: Demonstratie tegen antisemitisme in Boedapest.

C 31

NIW7031_inhoud 1

| 3

26-05-2010 18:12:02

VA R I A

FOTO: MONIQUE OOSTHOF

Duits antisemitisme GEMIDDELD OM DE tien dagen worden in Duitsland Joodse graven vernield. Dat blijkt uit cijfers die het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken bekend heeft gemaakt. In 2009 werden er 38 gevallen gemeld. De vernielingen zijn volgens de politie in de meeste gevallen het werk van rechts-radicale jongeren. Kortgeleden werden in Berlijn ook de monumenten voor de gevallen Sovjetsoldaten het doelwit van vandalisme. Ze werden beklad met hakenkruizen. In totaal werden er in de afgelopen tien jaar 509 vernielingen met een antisemitisch karakter gemeld.

Overhandiging

Ontslag strenge rabbijn

MIES BOUWMAN OVERHANDIGDE op 17 mei een cheque aan het Joods Hospice Immanuel namens Monuta Charity Fund. Op de foto zien we de grande dame van de Nederlandse televisie met Nanette Blitz-Verdooner, coördinator vrijwilligers. ■

DE JOODSE GEMEENSCHAP in Turijn heeft haar opperrabbijn ontslagen omdat hij te orthodox zou zijn. Rabbi Alberto Somekh werd de wacht aangezegd na drie jaar van discussie. De Turijns-Joodse gemeenschap, die grotendeels seculier is, kondigde vorig jaar al aan dat ze van de rabbi af wilde. Somekh was sinds 1992 opperrabbijn in Turijn. Hij had in deze jaren een groot deel van de 900 leden tellende gemeenschap tegen zich in het harnas gejaagd door wat critici omschreven als ‘zijn gebrek aan flexibiliteit’. Renzo Gattegna, voorzitter van de Unie van Italiaans-Joodse Gemeenschappen, noemde de zaak ‘een pijnlijke en op zichzelf staande affaire dat geen precedent heeft in het Italiaanse jodendom’.

Marcouch naar Rosj Pina AHMED MARCOUCH BEZOEKT op 7 juni de Joodse basisschool Rosj Pina in Amsterdam. Reden waarom Marcouch inging op de uitnodiging van vice-voorzitter David Serphos van Stichting JBO (Joods Bijzonder Onderwijs), is onder meer omdat hij wil helpen strijden tegen antisemitisme. Marcouch ziet zijn bezoek als een belangrijke boodschap richting de nieuwe generatie. Op 3 juni komt het Joods Marokkaans Netwerk bijeen in het Nova College in het Amsterdamse stadsdeel Geuzenveld. Dan is naast Ahmed Marcouch ook dayan R. Evers een van de gasten.

FOTO: ISTOCKPHOTO

Grijze walvis bij Haifa VOOR DE ISRAËLISCHE kust werd vorig weekend een grijze walvis gespot. Bij walvisexperts vielen de monden open van verba-

4 | C 31

NIW7031_varia 2

zing, omdat de grijze walvis al sinds de achttiende eeuw alleen in het noordelijke deel van de Stille Oceaan voorkomt. De Amerikaanse bioloog Philip Clapham vermoedt dat het om een verdwaalde walvis gaat: „De meest plausibele verklaring is dat hij via de tijdelijk ijsvrije Noordwestpassage is gezwommen, zich afvragend waar hij in vredesnaam is terechtgekomen. Maar het is allemaal speculatie. Waarschijnlijk herinnerde hij zich zijn moeders advies altijd links van de kust te blijven, is hij toen in de Straat van Gibraltar terechtgekomen en via daar de Middellandse Zee in.” Grijze walvissen zijn vanwege de jacht al ruim twee eeuwen uitgestorven in het Middellandse Zeegebied en de Atlantische Oceaan. Israëlische experts houden het er gekscherend op dat de walvis de halve wereld is overgezwommen om het Heilige Land te zien.

‘Te veel Joden gerechtshof’ DE UITERST RECHTSE, Amerikaanse columnist Pat Buchanan heeft niet mis te verstane kritiek geuit op President Obama vanwege diens voornemen om Elena Kagan voor te dragen voor de functie van opperrechter. „Van de zeven laatstgekozen rechters die door de Democraten werden genomineerd was er één zwart, één Puerto Ricaans en de overige vijf zijn Joden: Arthur Goldberg, Abe Fortas, Ruth Bader Ginsberg, Stephen Breyer en nu Elena Kagan. Als Kagan geïnaugureerd wordt, bezetten de Joden, minder dan 2 procent van de hele Amerikaanse bevolking, meer dan 33 procent van de zetels in het Hooggerechtshof. Is dat wat de Democraten bedoelen met diversiteit?” schreef Buchanan in zijn column. De Amerikaanse Anti-Defamation League (ADL) noemde Buchanan ‘een antisemiet die geen kans voorbij laat gaan om aan te vallen’. 28 MEI 2010

26-05-2010 17:56:28

VA R I A

In Be’ersjeva is een vrouw aangevallen door een orthodoxe man omdat zij gebedsriemen droeg. Noa Raz werd bij een bushalte door de man aangesproken. Hij vroeg Raz of de afdrukken op haar arm kwamen door het dragen van tefillien. Toen zij bevestigend antwoordde, viel de man haar aan terwijl hij ‘Vrouwen zijn een gruwel!’ riep. Raz is lid van de vrouwenorganisatie Women of the Wall, met wie zij elke maand bidt bij de Klaagmuur. De vrouwengroep is eerder het doelwit geweest van boze charediem. In maart gooiden ze stoelen naar de biddende vrouwen bij de Klaagmuur. Anat Hoffman, directrice van The Israël Religious Action Center zei dat ‘het incident niet op zichzelf staand is maar past in de huidige atmosfeer van toenemend geweld en intimidatie tegen vrouwen die vrijelijk en gelijkwaardig hun geloof willen uiten’.

Auschwitz niet blank Auschwitz-Birkenau is opnieuw geopend voor bezoekers. In verband met de extreme regenval en het overstromingsgevaar in Polen sloot het voormalige vernietigingskamp vorige week de deuren voor bezoekers. Het Birkenau-gedeelte van het monument stond deels onder water. De voorwerpen waren op tijd in veiligheid gebracht en er is geen ernstige schade geleden aan de historische voorwerpen.

Samen stemmen Leiders van landelijke religieuze organisaties zullen op 9 juni gezamenlijk gaan stemmen. Ze willen daarmee laten zien dat de godsdiensten in Nederland een bijdrage willen leveren aan de democratie. Onder de deelnemers zijn een priester, een protestantse dominee, een imam en een hindoeïstische pandit. Vanuit de Joodse gemeenschap zijn de rabbijnen Raphaël Evers en Menno ten Brink aanwezig. De gezamenlijke actie vindt plaats in Utrecht op een stemlocatie bij het Academiegebouw van de Universiteit van Utrecht omdat daar in 1579 de Unie van Utrecht werd gesloten, een verbond waarin werd verklaard dat alle burgers vrij zijn om hun eigen geloof te belijden. 15 siewan 5770

NIW7031_varia 3

foto: miriam alster/flash90

Vrouw aangevallen

Festival Vertigo Dance Company opende dinsdag in Jeruzalem het Israël Festival met een op-

treden in de openlucht. n

Lieberman in beklaagdenbank foto: flash/90

De al eerder in opspraak geraakte Is-

raëlische minister van Buitenlandse Zaken Avigdor Lieberman (1958) heeft er weer een probleem bij. In 2008 werd hij beschuldigd van onder meer corruptie, fraude, het tegenwerken van een getuige en witwaspraktijken. Het OM ging toen niet over tot vervolging, maar daar lijkt nu verandering in te komen. Lieberman is de oprichter en leider van de rechtse partij Yisrael Beiteinu. CNN meldt dat de Israëlische ambassadeur van Wit-Rusland ook in 2008 een geheim document kreeg waarin de autoriteiten van Wit-Rusland werd gevraagd om materiaal te leveren voor een groter onderzoek dat al een aantal jaren tegen Lieberman liep. De informatieaanvraag ging via Zeev Ben Arieh, de voormalig Israëlische ambassadeur in WitRusland. De politie verdenkt hem ervan de informatie door te hebben gespeeld aan Lieberman. Doordat Lieberman de informatie heeft weten te onderscheppen, wist hij precies wat voor onderzoek er naar hem werd gedaan. Politiewoordvoerder Mickey Rosenfeld zei dat de politie adviseert om Lieberman en Ben Arieh te vervolgen voor ‘schending van vertrouwen’, oftewel het doorspelen van geheime informatie, het nalaten van het melden hiervan en belemmering van de rechtsgang. De Israëlische procureur-generaal zal binnenkort beslissen of Lieberman in staat van beschuldiging wordt gesteld.

Joods graf in ere hersteld De vorig jaar vernielde Joodse grafsteen op de Franse militaire begraafplaats in Kapelle is ritueel begraven op de Joodse begraafplaats in Goes. Krijgsmachtrabbijn Menachem Sebbag heeft op zondag 23 mei met een groep Joodse en islamitische militairen een eredienst gehouden bij de begraafplaats. De daders van de vernieling zijn nog steeds niet gevonden. C 31

| 5

26-05-2010 17:56:53

VA R I A

FOTO: YOSSI ZAMIR/FLASH90

Miljoenen voor Koepel

Oefening

FOTO: FLASH/90

AFGELOPEN WOENSDAG vond in Israël een grote ‘Thuisfrontoefening’ plaats. In heel het land gingen sirenes af. Kinderen die op school zaten spoedden zich naar schuilkelders en andere veilige plaatsen. ■

‘Grafschennis’ Ashkelon

Herdenking kindertransporten

IN ASHKELON ZIJN honderden agenten ingezet om ultraorthodoxe Joden weg te houden bij de opgravingen van 1400 jaar oude graftombes. Om plaats te maken voor de nieuwe afdeling van het ziekenhuis in Ashkelon zijn archeologen bezig de lichamen te verplaatsen. Volgens de archeologen zijn de beenderen in de tombes niet van Joden, maar van christenen uit het Byzantijnse tijdperk. De charediem zijn echter een andere mening toegedaan, ook omdat sommige graven veel ouder zijn. De politie heeft wegblokkades geplaatst om de betogers te weren van de opgravingen. Ook in Jeruzalem vonden grote protestacties tegen de opgravingen plaats.

NATIONAAL MONUMENT KAMP Vught en Stichting Sobibor organiseren op zondag 6 juni de jaarlijkse herdenking van de kindertransporten in 1943. Vanaf 12:00 uur begint het programma met het voorlezen van namen door kinderen van Basisschool de Piramide. Om 12:30 leest Donald de Marcas voor en zal pianist Marcel Worms het stuk Etudes voor kinderen spelen. Aansluitend is er een lunch voor genodigden. Om 14:00 uur gaan de leerlingen van de Piramide in gesprek met ooggetuigen Lotty Huffener en Ernst Verduin. Om 16:00 uur eindigt de herdenkingsbijeenkomst. Voor meer informatie: info@nmkampvught of 073-6566764

DE AMERIKAANSE PRESIDENT Obama heeft toegezegd 205 miljoen dollar aan Israel te schenken voor de voltooiing van de zogenaamde ‘IJzeren Koepel’, the Iron Dome. De IJzeren Koepel is een raketschild dat dient om binnenkomende raketten te onderscheppen en vernietigen en is omstreden vanwege de exorbitant hoge kosten. „Onze inzet voor de veiligheid van Israël is onwankelbaar,” verklaarde het Witte Huis. „De Verenigde Staten en onze bondgenoot Israël kampen met dezelfde uitdagingen op het gebied van veiligheid, de bestrijding van terrorisme en aanpak van Iraanse nucleaire dreiging. De president erkent dat raketten afgevuurd door Hamas en Hezbollah een bedreiging vormen voor de Israëli’s en heeft daarom besloten om de financiering voor dit defensiesysteem te ondersteunen.” Het Amerikaanse Israel Public Affairs Comité (AIPAC) prees het Witte Huis om de beslissing. „Deze belangrijke stap, die de dreiging van raketaanvallen door Hamas en Hezbollah zal verminderen, onderstreept onze fundamentele samenwerking op veiligheidsgebied met Israël, een eiland van democratie in een zee van terroristische bedreigingen,” zei AIPAC in een verklaring. „Door deze bijdrage houdt President Obama zich aan zijn belofte om de veiligheid van de Israëlische bevolking te garanderen.” Tot de ontwikkeling van de IJzeren Koepel werd besloten nadat Israël tijdens de Hezbollah-oorlog van 2006 bestookt werd met 4000 katoesja-raketten.

WIJZE WOORDEN God behoede u voor de zwijgzame mens die plotseling begint te praten � Arabisch-Joods gezegde

6 | C 31

NIW7031_varia 4

28 MEI 2010

26-05-2010 17:57:22

EN

me

ten

VA R I A

VLOTTE BABBEL Elke week interviewt het NIW kort een succesvol lid van de misjpoge over zijn of haar nieuws. Deze week Anja Waleson, die samen met Lievnath Faber een Amsterdamse versie van The Jewish Salons heeft opgericht, een internationaal netwerk dat Joden uit verschillende landen met elkaar verbindt door culturele happenings. V: Jullie organiseren dus Joodse feesten? A: Het zijn meer culturele evenementen. The Jewish Salon is begonnen in Tel Aviv met het organiseren van toffe activiteiten. We merkten dat er ook in Nederland een sterke behoefte is aan hedendaagse kunstzinnige en culturele evenementen met een Joods karakter. Er zijn genoeg Joodse organisaties die evenementen organiseren, maar jongeren voelen zich daar vaak niet thuis. Ze keren zich onbewust af van het Joodse leven. V: Wat is er zo bijzonder aan jullie activiteiten? A: Iedereen is welkom bij de Salon. Laatst organiseerden we een thema-avond: The Jewish Body. Neshama Carlebach trad op en er werden hennatatoeages gezet terwijl we spraken over het taboe op tatoeages binnen het jodendom. Dinsdag hadden we een boekpresentatie van The Cool Jew van Lisa Klug. Ze beschrijft de ontwikkelingen in de Joodse gemeenschap die wij ook zien: de behoefte aan een nieuwe, coole vorm van Joods zijn. V: Waar kunnen we naar uitkijken? A: Op 27 juni komt er een vertoning in Filmhuis Cavia van de serie What’s a Jew. Daarin zie je onder andere hoe iemand de kabbala benadert door middel van Kung Fu en Amir Wodka, een fantastische Joodse filosoof komt spreken. V: Wat is je droom voor de Salon? A: Dit is onze droom! Dit jaar gaan we uitbreiden naar Berlijn en volgend jaar wordt er een Salon geopend in Buenos Aires. We worden steeds internationaler! Website: www.jewishsalons.net 15 SIEWAN 5770

NIW7031_varia 5

Broederstrijd DE BRITSE BROERS David en Ed Miliband strijden beide om de opvolging van de voormalig Britse premier Gordon Brown als leider van Labour. De broers Miliband hebben zich allebei kandidaat gesteld voor het leiderschap van Labour dat dezer dagen voor het eerst in dertien jaar een oppositiepartij werd. De broers zien elkaar niet als concurrent. Beide zeggen elkaar graag te dienen in de partij. De moeder van de broers is de in Polen geboren Marion Kozek. Hun overleden vader was de bekende marxistische intellectueel Ralph Miliband. Beide ouders ontvluchtten net voor de oorlog het getto van Warschau.

Land uitgezet AUSTRALIË HEEFT MAANDAG een Israëlische diplomaat het land uitgezet. De diplomaat wordt verantwoordelijk gehouden voor de vervalsing van vier Australische paspoorten die zijn gebruikt bij de moord op Hamaskopstuk Mahmoud al-Mabhouh in januari in Dubai. Eerder heeft Groot-Brittannië een Israëlische diplomaat uitgewezen in verband met het gebruik van twaalf vervalste Britse paspoorten door de moordenaars van Al-Mabhouh. Volgens de Israëlische radio zijn beide diplomaten agenten van de geheime dienst Mossad. Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken liet weten alle vertrouwen te hebben in de uitstekende relatie tussen Israël en Australië. „Wij betreuren de Australische stap, die in onze ogen niet overeenstemt met het soort relaties dat wij met Canberra hebben en het belang daarvan”, zei woordvoerder Yossi Levy.

Verkiezingsdebatten OP DINSDAG 1 en woensdag 2 juni worden er verkiezingsdebatten gehouden over het Israëlisch-Palestijns conflict en de houding van Nederland daarin. Op 1 juni organiseert het CIDI een debat over Israël, het Midden-Oosten en Iran. Het wordt geleid door Arend Jan Boekestijn en Leonard Ornstein. Er zal ook worden gesproken over kernwapens in het Midden-Oosten en de dreiging van Iran. Vertegenwoordigers van alle grote politieke partijen zijn aanwezig voor een stevige discussie. Een Ander Joods Geluid organiseert het debat op 2 juni. Buitenlandwoordvoerders uit de Tweede Kamer waaronder Atzo Nicolaï van de VVD en Martijn van Dam van de PvdA gaan met elkaar in gesprek. Het debat van EAJG richt zich op de relatie tussen Nederland en Israël en hoe Nederland zich daarin moet positioneren. De avond wordt geleid door Marjan Sax en Hedy d’Ancona. Het CIDI-debat vindt plaats in de Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10, Amsterdam van 20:00 tot 22:00 uur. Toegang gratis. Aanmelden: [email protected] of 070-3646862. Het EAJG-debat vindt plaats in Felix Meritis, Keizersgracht 324, Amsterdam vanaf 19:00 uur. De toegang is 5 euro.

C 31

| 7

26-05-2010 17:58:12

buitenland

antisemitisme in Hongarije

De Hongaarse schandvlek Het antisemitisme in Hongarije loopt de spuigaten uit met als voorlopig dieptepunt een racistische partij in het parlement. Karl Pfeifer

De jongste Hongaarse generatie weet weinig of helemaal niets over de tragedie van de Hongaarse holocaust

8 | C 31

NIW7031_hongarije 1

O

p 11 en 25 april vonden de verkiezingen voor het Hongaarse parlement plaats, die met een duidelijke zege voor de ‘nationaal-conservatieve’ Fidesz-partij eindigden: ze kregen 263 zetels. De regerende sociaal-democraten werden verpletterd. Ook betekende de uitslag de intocht van de antisemitische Jobbik-partij in het parlement. Jobbik veroverde vanuit het niets 47 zetels. Dit resultaat kwam voor veel Hongaren allesbehalve onverwacht, want diverse publicisten hadden tijdens de verkiezingscampagne al voorspeld waarop de verkiezingen zouden uitlopen. In Hongarije worden anno 2010 niet alleen Joodse begraafplaatsen geschonden, maar ook plaquettes beschadigd die aan de Joodse slachtoffers van de holocaust herinneren. Joden die niet ver van de synagoge in de Dohánystraat in Boedapest in de woning van een rabbijn seideravond vierden, werden door stenenwerpende antisemieten opgeschrikt, waarna politieagenten de aanwezige Joden de ‘goede’ raad gaven zich niet met een keppel op in de stad te vertonen. Er heerst weer angst in Hongarije: de directeur van een middelbare beroepsopleiding in de wijk Zugló in Boedapest kreeg antisemitische dreigbrieven omdat hij een van zijn leerlingen had gemaand om in de school geen nationalistische symbolen op te hangen. Op een neonazistische website stond over deze directeur: „Het is algemeen bekend dat hij een Jood is en dat hij daar ook nog trots op is.” Op de website waren ook zijn foto, telefoonnummer en e-mailadres te vinden. Alsof dat nog

‘Mars van het Leven’ 18 april, Boedapest niet genoeg was werd er nog een dreigement aan toegevoegd: „Als iemand misschien zijn adres heeft en ons dat zou willen meedelen, dan zou hij door een paar mensen bezocht kunnen worden, die hem zouden kunnen uitleggen welke consequenties het heeft als hij zo doorgaat.” Op 18 januari van dit jaar schreef Erszébet Scipiades in het dagblad Népszava in het artikel ‘Hongarije 2010: staan de leraren machteloos?’ over een jeugdvoorstelling van het Kolibri-theater in Boedapest die een eigentijds thema aan de orde stelde. Een op haar wens anoniem gebleven lerares berichtte na de voorstelling: „In onze school wordt een lijst voorbereid met daarop de namen van Joodse scholieren. Die jongeren verzamelen handtekeningen onder een oproep aan Joodse leerlingen om de school te verlaten. Ook vroegen

28 mei 2010

26-05-2010 17:45:30

antisemitisme in Hongarije

BUITENLAND

ze aan een leraar van wie ik niet eens wist dat hij Joods was wat hij hier te zoeken had en waarom hij niet naar Israël ging.” In een land waar justitie zelfs de vreselijkste hetzes onder de noemer ‘vrijheid van meningsuiting’ vergoelijkt, kan dit alles niet verrassen. Het was eerder verrassend dat het Hongaarse parlement kort voor de ontbinding begin dit jaar, een wet ondertekende die het ontkennen van de shoa strafbaar stelt. De conservatieve Fidesz onthield zich van stemming, maar Jobbik stemde tegen met het bekende neonazistische argument dat een ‘historische gebeurtenis niet tot dogma kan worden verheven’. De jongste Hongaarse generatie weet – met maar weinig uitzonderingen – weinig of helemaal niets over de tragedie van de Hongaarse holocaust. De Hongaren nemen alleen wat

15 siewan 5770

NIW7031_hongarije 2

brokstukken van de geschiedenis tot zich en op de scholen lopen heel wat leraren rond die met Jobbik sympathiseren. Van de 176 kandidaten op de kieslijst waren er vijftien student of leraar geschiedenis. Nadat Jobbik tijdens de Europese verkiezingen van 2009 bijna 15 procent van de Hongaarse stemmen won, vond er een toenadering plaats tussen Fidesz en Jobbik; het leek Fidesz noodzakelijk om een toekomstige coalitiepartner te legitimeren. Journalist Zsolt Bayer, die dicht bij Fidesz staat, nam het op zich om de contacten tussen beide rechtse partijen te leggen en hij publiceerderde enkele grove antisemitische artikelen in de rechtsconservatieve krant Magyar Hirlap. Bayer, wiens stijl wordt gekenmerkt door vulgaire scheldpartijen, begon zijn carrière als linksliberale journalist en zwierf van krant naar

krant, tot hij bij de Magyar Hirlap belandde, een dagblad dat van tijd tot tijd antisemitische artikelen op de voorpagina zet. Maar Jobbik maakte antisemitische propaganda die nog veel verder ging. Een enkel voorbeeld: het Jobbikgezinde tijdschrift Barikad bracht op de voorpagina een foto van het standbeeld van de katholieke heilige Gellért in Boedapest en verving het kruis door een menora, met daaronder de vraag aan de Boedapesters of ze dit wel wilden. Tijdens de campagne vreesde Fidesz dat een deel van de achterban zou overlopen naar Jobbik. Politici en journalisten die dicht bij Fidesz staan keerden zich daarom in toenemende mate tegen Jobbik, soms met aanvallen onder de gordel. Tijdens deze discussies gaf Zsolt Bayer toe dat Fidesz de carrières

C 31 |

9

26-05-2010 17:45:56

buitenland

antisemitisme in Hongarije

van de leider van Jobbik, Gabór Vona, en de vertegenwoordigster van Jobbik in het Europese parlement, Kristina Morvai, krachtig ondersteunde. Kristina Morvai werd eraan herinnerd dat Fidesz en vooral de voorzitter van de mensenrechtencommissie in het Hongaarse parlement, pastoor Zoltán Balog, haar hadden geholpen een belangenvereniging te stichten die ‘patriottische’ misdadigers tijdens hun proces moet bijstaan. Morvai heeft een leerstoel van de rechtenfaculteit van Boedapest en haar motto, dat ze bij iedere gelegenheid luid laat horen is: „Hongarije moet geen Palestina worden.” Ze loopt graag rond met een Palestijnensjaaltje en maakt steeds weer een onderscheid tussen mensen van ‘ons ras of onze soort’ en mensen van ‘hún ras of soort’. Ze schrok er ook niet voor terug om een Jood die haar bekritiseerde een niet voor publicatie geschikt antwoord te geven: „Ik zou het verwelkomen als diegenen die zichzelf als ‘trotse Hongaarse Joden’ aanduiden, in hun vrije tijd met hun besneden penisjes zouden spelen, in plaats van mij zwart te maken.”

Morvai heeft een leerstoel van de rechtenfaculteit van Boedapest en haar motto, dat ze bij iedere gelegenheid luid laat horen is: ‘Hongarije moet geen Palestina worden’ Nadat de Israëlische president Peres in 2007 tijdens een toespraak voor de Kamer van Koophandel in Tel Aviv een grap maakte over investeren in Hongarije, verspreidde Jobbik posters waarop je de vlag van de fascistische Pijlkruisers, een davidster en het hoofd van Peres kunt zien. De bijbehorende tekst luidt: ‘Jij zult ons vaderland niet bezetten’. De paranoïde dwangvoorstelling dat Israël of Joden Hongarije zouden willen veroveren en de drang om de meerderheid te beschermen tegen de ‘anti-Magyaarse’ minderheid, zijn vaste bestanddelen van een agressieve antisemitische stemmingmakerij, die Jobbik al tijdens de eerste ronde van de verkiezingen 17 procent van de stemmen opleverde. Overigens maakte slechts 36,3 procent van de Hongaarse stemgerechtigden de gang naar de stembus. Gelukkig heeft Jobbik ook tegenstanders. Op 18 april namen zo’n 20.000 mensen deel

1 0 | C 31

NIW7031_hongarije 3

Pastoor Sándor Németh, toespraak tijdens de bijeenkomst op 18 april

28 mei 2010

26-05-2010 17:46:18

antisemitisme in Hongarije

BUITENLAND

Boedapest, Dobstraat: ‘Jij zult ons vaderland niet bezetten’ aan de ‘Mars van het Leven’ in Boedapest. Dit jaar vond de herdenking van de shoa-slachtoffers voor de achttiende keer plaats en nog nooit eerder waren er zoveel deelnemers. Op links-liberale en antifascistische demonstraties eerder dit jaar kwamen nooit meer dan vijfhonderd mensen af, maar deze energieke bijeenkomst, waaraan niet alleen links-liberalen maar ook lokale Fidesz-politici deelnamen, bewees dat er gelukkig ook krachten in Hongarije zijn die zich tegen de opmars van Jobbik keren. In 1979 richtte de pastoor Sándor Németh in Boedapest de kleine christelijke Pinkstergemeente ‘Verzameling der Gelovigen’ (Hit Gyülekezete) op, als reactie op het bijna totale falen van de Hongaarse christenen tijdens het interbellum en vooral in 1944, na het begin van de Duitse bezetting, toen binnen zes weken meer dan een half miljoen Hongaarse Joden met krachtige hulp van de regeringHorthy [Horthy was de fascistische zetbaas van de Duitsers, red.] naar Auschwitz-Birkenau werden afgevoerd. Daaraan was de toestemming van de Kerk voor een discriminerende, anti-Joodse wetgeving voorafgegaan. Het regime-Kádár [na de oorlog, red.] probeerde de Pinkstergemeente de nek om te draaien, maar die ontwikkelde zich in de loop der jaren tot de op drie na grootste religieuze gemeente in Hongarije en heeft zich altijd opgesteld aan de zijde van de door antisemieten aangevallen Joden. Bij de bijeenkomst van 18 april hield pastoor Sándor Németh een opmerkelijke toespraak, die bewijst dat er christenen zijn in Hongarije die niet met twee tongen spreken, die zich bij zulke gelegenheden niet beperken tot wat gemeenplaatsen, om vervolgens binnen hun eigen kerken expliciete en vaker nog impliciete anti-Joodse hetzes te dulden. Németh benadrukte dat op een bepaald punt de confrontatie met antisemitische krachten moet worden aangegaan. „We moeten duidelijk uitspreken dat het vandaag de dag niet meer voldoende is om de wandaden van na-

15 siewan 5770

NIW7031_hongarije 4

zi’s en Pijlkruisers aan te klagen, dat het niet voldoende is om de slachtoffers te gedenken. De Jobbik-partij heeft met openlijk antisemitische en tegen de Roma gerichte retoriek bijna 17 procent van de stemmen veroverd en toegang gekregen tot het Hongaarse parlement, dat zich al voor de Tweede Wereldoorlog door het goedkeuren van racistische, antisemitische wetgeving blameerde. Onze herdenkingen worden pas dán oprecht, wanneer we ook tijdens gewone werkdagen tegen het racisme strijden, en wanneer wij in onze onmiddellijke nabijheid en ook in ruimere kring heel duidelijk stellen: wij dulden de hetzes van agressieve nationalisten niet, die het voorbeeld van de nazi’s volgen en hart en geest van onze natie vergiftigen.” Veel hangt af van hoe Fidesz, dat tijdens de tweede verkiezingsronde dus een tweederde meerderheid van 263 parlementszetels veroverde, reageert op de oproep van pastoor Németh; hoe Fidesz in haar rangen geen antisemitisme en anti-Roma-ideeën duldt en zich verzet tegen racistische initiatieven van Jobbik. Of zullen ze verder gaan met nationalistische agitatie en impliciet of expliciet antisemitische uitlatingen? Te vrezen valt dat Fidesz een soort schakelpolitiek gaat bedrijven, waarbij zij tegenover het buitenland de aandacht vestigt op Joodse afgevaardigen en op vriendelijke gebaren naar de Joodse gemeenschap, maar tegelijkertijd in het binnenland verdere ‘uitglijders’ tolereert, om de steun van antisemitische elementen niet te verliezen. Tijdens de inauguratie van het nieuwe parlement op 14 mei liet Jobbik haar parlementariërs in het uniform van de verboden Hongaarse Garde verschijnen. President Laslo Solyom veroordeelde de actie. Premier Gordon Bajnai zei de actie aan te geven bij het OM, maar de Jobbik-parlementariërs genieten parlementaire onschendbaarheid. Het was voor Fidesz een lakmoesproef die uiteindelijk tot niets leidde. De weg úít de doodlopende straat van de Hongaarse politiek zal moeilijk zijn. n

C 31

| 11

26-05-2010 17:46:44

12 | C 31

179130.indd 12

26-5-2010 11:43:19

logo aivd

M a r k u szow e r e n d e a i v d

b innen l and

Gidigate, deel zoveel Gidi Markuszower ruimde het politieke veld na een brief met informatie van de AIVD, zo stond afgelopenzaterdag in de NRC. De volgende stap: op naar de advocaat. Esther Voet

L

aten we wel zijn, de AIVD is een andere instelling dan de NIHS. Diensten als de Mossad en de AIVD zijn afgestudeerd in list en bedrog. Ik ben slechts afgestudeerd in Rechten. Ik kan hier niet tegenop.” Het zijn de woorden van Gidi Markuszower naar aanleiding van zijn onthulling afgelopen zaterdag in het NRC Handelsblad. Na berichten in de pers over het dragen van een wapen en een kwetsende e-mail, bleek de derde klap echt raak. Geert Wilders kreeg daags voor de presentatie van zijn kandidatenlijst een brief van minister Hirsch Ballin met een waarschuwing afkomstig van de AIVD. Harde beschuldigingen zouden in die vertrouwelijke brief niet staan, maar er werd een link gelegd tussen Markuszower en een buitenlandse veiligheidsdienst –lees de Israëlische. Voor Markuszower was dat uiteindelijk de aanleiding om het politieke bijltje er – in ieder geval voor nu – bij neer te gooien. „Deze democratische rechtstaat, is niet zo democratisch als wij allemaal denken. Zie wat er is gebeurd met mensen als Willem Oltmans en Pim Fortuyn. Het enige contact dat ik naar mijn weten ooit met iemand in de buurt van de Mossad heb gehad, is met Efraim Halevy, die tijdens onze ontmoeting al lang en breed oud-directeur van de Mossad was. Ik heb hem een handje geschud toen hij hier op uitnodiging van PvdA-coryfee Harry van den Bergh een lezing gaf. Verder weet ik echt niet waar de AIVD het over heeft. Ik

15 siewan 5770

NIW7031_markuszower 1

spion? Ik ben daar totaal ongeschikt voor. Te open, eerlijk en uitgesproken.” NIW: Terug naar die brief. Wat staat daar nu daadwerkelijk in? Markuszower: „Ik zou lid zijn geweest van een organisatie die informatie aan een buitenlandse mogendheid heeft verstrekt en ik zou contact hebben gehad met officieren van een buitenlandse mogendheid. Meer staat er niet in. De Israëlische veiligheidsdienst wordt niet eens genoemd. Van de organisaties waarin ik actief was, weet ik niet beter dan dat zij nimmer aan welke mogendheid dan ook informatie hebben verstrekt. In de brief staat pertinent níét dat ik willens en wetens met officieren van een buitenlandse mogendheid contact heb gehad. Met de hand op mijn hart kan ik zeggen dat ik nog nooit bewust contact heb gehad met officieren van welke inlichtingendienst dan ook. Ik beschik niet over informatie die van enige betekenis kan zijn voor welke mogendheid dan ook en ik heb daar nooit over beschikt. Ook ben ik nog nooit door de AIVD of soortgelijke instanties geconfronteerd met insinuaties zoals in de brief staan. De brief is niet aan mij gericht en niet voor mijn ogen bestemd. „Als het allemaal werkelijk zo ernstig zou zijn, waarom ben ik dan niet verhoord of gewaarschuwd? Juist omdat de brief vaag blijft, noem ik hem kwaadaardig. Als ik iets fout heb gedaan wil ik dat graag horen, weten, berecht en veroordeeld worden. Juist door die vaagheden krijg ik het idee dat er bij de minister andere motieven spelen dan dat hij doet voorkomen. Ik acht de kans niet gering dat hij gewoon de PVV heeft willen schaden. Ik wordt nu beschuldigd van iets dat ik echt niet heb gedaan.” NIW: Wat is nu je volgende stap? Markuszower: „De schade is enorm. Ik wil eerst een kopie van deze kwaadaardige brief en dan zal ik samen met mijn advocaat Herman Loonstein de opties bekijken. Rehabilitatie is daarbij mijn primaire doel.” Desgevraagd reageert ook Ronny Naftaniël, directeur van het CIDI, op de laatste ontwikkelingen. Hij zegt: „Als dit soort beschul-

digingen wordt geuit, lijkt het me ook voor een regering verstandiger dat die stukken openbaar worden gemaakt. Als de AIVD het heeft over het doorgeven van informatie aan een vreemde mogendheid, wat wordt daar dan precies mee bedoeld?” Het NIW vroeg ook de Israëlische ambassade om een reactie. Persattaché Hamutal Rogel-Fuchs: „We hebben dit nieuws van voor naar achteren gecheckt en we kunnen hier echt met de beste wil van de wereld helemaal niets over zeggen. We volgen zelf het nieuws ook in de pers, net als ieder ander. Naar mijn weten is er over de hele zaak ook helemaal geen contact geweest tussen ons en Hirsch Ballin.”

‘Ik spion? Ik ben daar totaal ongeschikt voor. Te open, eerlijk en uitgesproken’ Kortom, er is ongevraagd een brief gestuurd naar de PVV. In de brief – waarvan de inhoud vertrouwelijk is – wordt in vage termen een aantal zaken gesuggereerd. Zou het een idee zijn als de PVV in het kader van bijvoorbeeld openbaarheid van bestuur zou verzoeken deze brief openbaar te maken? Is er belastend materiaal, dan moet dat te bewijzen zijn. Het is echter onwaarschijnlijk dat de PVV zo vlak voor de verkiezingen aan boompjes wil gaan schudden. Die partij heeft net als CDA’er Hirsch Ballin behoefte aan rust en stemmen. Na de verkiezingen zullen er andere zaken prioriteit eisen en zal de Haagse politiek hoogstwaarschijnlijk overgaan tot de orde van de dag. Intussen twittert Nederland er lustig op los. „Ik denk dat Gidi het veel geprezen recept van boerenkool aan de Mossad heeft doorgegeven. Daar is nogal vraag naar in Israël.” „Ben er niet zeker van dat hij zelfs het recept van boerenkool weet, hoor.” „Boerenkool zal nooit meer hetzelfde smaken.” n

C 31

| 13

26-05-2010 17:36:23

c u ltu u r

pearl abraham

Het nieuwste boek van Pearl Abraham, Hemelse golven, gaat over een surfer die zich bekeert tot de islam. Simcha Tas

‘Ik weet precies hoe ik eruit zal gaan zien als ik oud ben, ik ben namelijk een exacte kopie van mijn vader’ Abraham: „In Amerika viel dit boek daarom niet goed bij recensenten. Het algemene beeld is namelijk dat een persoon in ieder geval weinig eigenwaarde of een gebrekkige intelligentie moet hebben om islamitisch te worden. Ik probeer aan te tonen dat ook de

1 4 | C 31

NIW7031_pearlabraham 1

Fotografie: Jaime Halegua

D

e Amerikaans-Joodse schrijfster Pearl Abraham (50) was in Nederland. Het NIW vroeg zich af waarom ze in haar nieuwe boek de islam als onderwerp koos. Abraham: „Voor mij is het volstrekt logisch dat ik dit boek heb geschreven. Ik ben ultraorthodox-Joods opgevoed, Chassidisch. In die stroming van het jodendom is spiritualiteit een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven. Het soefisme is qua gedachtengoed een vervolg op de leer waarmee ik al bekend was. Het is een mystieke traditie, iets waar ik van nature in geïnteresseerd ben.” De hoofdpersoon in het boek, John Jude Parish, kan niet onverdienstelijk surfen en skaten. Hij gaat helemaal op in zijn hobby’s; het liefst trekt hij dag in dag uit met zijn vriendin en vrienden de zee in om de golven te bedwingen. Hij is goed op school en staat op het punt om naar een prestigieuze universiteit te gaan. Maar dan krijgt hij een ongeluk en moet hij noodgedwongen stilliggen. Doordat hij geïnteresseerd is in de islam komt hij op internet in een chatroom voor islamitische jongeren terecht. Deze wereld fascineert hem mateloos. Vervolgens besluit hij Arabisch te gaan studeren, wordt islamiet en later zelfs Jihadstrijder. Abraham laat hiermee zien dat óók intelligente mensen met potentie zich tot de islamitische godsdienst aangetrokken kunnen velen.

Individu versus g zoon van in Amerika geboren, gestudeerde ouders een fanatieke moslim kan worden. John is iemand met idealen, maar hij is op de verkeerde plaats op het verkeerde moment. Als hij in de jaren zestig had geleefd zou hij misschien een hippie zijn geweest, maar nu de islam hem aanspreekt wordt hij als vijand van de staat gezien en ook als zodanig behandeld. Als lezer zal je waarschijnlijk empathie voor hem voelen. Empathie en sympathie zijn de basisvoorwaarden om een boek over zo’n hoofdpersoon te kunnen schrijven, en die heb ik beide. Ik zeg niet dat ik terreurdaden goedkeur, maar ik kan me wel verplaatsen in wanhopige mensen die geen andere oplossing zien dan zichzelf voor het ‘hogere doel’ opblazen. Het zijn mensen die willen strijden voor hun ideaal. Verder vind ik moslims qua uiterlijk mooi, misschien doordat mijn moeder Joods-Palestijns is of doordat ik als kind in Jeruzalem tussen de Arabieren

woonde. Ik voel een verwantschap met islamieten, alleen al door de taal. Hun serieuze gezichten en het leed in hun ogen spreken me ook aan.” Hoe kan het zo komen dat de hoofdpersoon met surfen als grootste passie, haast geen interesse meer in de sport heeft als hij tijdelijk uitgeschakeld is? Abraham: „John wil ergens helemaal in opgaan, een ultieme extase bereiken. Dat lukt hem door te surfen, hoewel hij die sport ergens ook oppervlakkig vindt. Zijn honger naar kennis probeert hij te voeden door te studeren. In die nieuwe wereld gaat hij volledig op. Hij zoekt totale overgave en vindt dat in de islam.” Daarover gesproken: in de streng islamitische wereld van Pakistan waarin John uiteindelijk terechtkomt, zijn vrouwen een zeldzaamheid. Hij geeft zich daarom gretig over aan seksuele relaties met mannen.

28 MEI

26-05-2010 17:47:35

PEARL ABRAHAM

us gemeenschap Abraham: „Over dat homoseksuele deel kan ik kort zijn. Ik schijn het niet te mogen zeggen, maar homoseksualiteit is onoverkomelijk als jongens altijd gescheiden worden gehouden van meisjes. Geloof me maar als ik zeg dat dit niet alleen is voorbehouden aan islamitische jongeren. Ook bij Joden komt dat veelvuldig voor. Oók bij orthodoxen. Ik ben als meisje regelmatig naar een Joods zomerkamp geweest en daar waren romances tussen meisjes de normaalste zaak van de wereld. John is geen homo, maar doordat vrouwen simpelweg niet voorhanden zijn behelpt hij zich met de mannen om zich heen.” Abrahams ouders leven nog steeds orthodox-Joods. Was er binnen de familie commentaar? Abraham: „Mijn ouders kennen mijn boeken niet. Mijn vader probeert het wel, maar het is moeilijk voor hem. Ten eerste omdat ze voornamelijk Jiddisch spreken

15 SIEWAN 5770

NIW7031_pearlabraham 2

en nauwelijks Engels kunnen lezen. Als kind moesten wij ook post en andere dingen voor ze vertalen. Verder schrijf ik romans, verzonnen verhalen dus. Mijn vader begrijpt dat absoluut niet. Hij vindt dat ik mijn leven vergooi en mezelf belachelijk maak doordat ik me niet de hele dag met ‘de waarheid’ bezighou. Inmiddels weet hij dat ik sowieso mezelf blijf, dus dat als hij wil dat ik langskom zal hij dat moeten accepteren. Dat probeert hij dan ook. Hij is een moeilijke man, maar ook een lieve. Hij doet zijn best en mijn moeder ook.” De schrijfster leeft zelf al ongeveer dertig jaar niet meer vroom. Ze was altijd al anders dan anderen en paste duidelijk niet in de gemeenschap. Abraham: „Als jong kind was ik ziekelijk. Daarom waren mijn ouders juist blij als ik sportte en danste, omdat daaruit bleek dat ik gezond was. Dus dat werd enorm gestimuleerd terwijl dat eigenlijk maar raar werd

C U LTU U R

gevonden door anderen. Een individu is sowieso altijd een bedreiging voor een gemeenschap. Het hele idee is dat je zo veel mogelijk je eigen identiteit opgeeft in het belang van de groep. Maar zo zit ik niet in elkaar. Ik was me al jong bewust van mijn lichaam, hield van sporten, was hip en hield van mooie kleren. Nog steeds, trouwens.” De schrijfster is vijftig, maar ziet er jonger uit, mede door haar outfit en sieraden. Ze draagt hoge hakken; haar teennagels zijn felrood gelakt. Ze is klein en tenger. „Het grappige is dat ik er beter uit ben gaan zien sinds ik ouder geworden ben. Ik ben ‘naar mijn gezicht gegroeid’, want een grote neus en ogen zijn helemaal niet fijn om te hebben als kind. Als volwassene valt het minder op. Ik weet precies hoe ik eruit zal gaan zien als ik oud ben, ik ben namelijk een exacte kopie van mijn vader.” Over genen doorgeven gesproken, Pearl Abraham heeft er bewust voor gekozen om geen kinderen te krijgen. „Ik kom uit een gezin van tien kinderen dus er zijn al genoeg Abrahammetjes op de wereld, daar heb ik niets aan toe te voegen. Ik heb een paard en een ruwharige teckel Emma. Laatstgenoemde is eigengereid en dat is precies wat me zo in haar aanspreekt. Toen ik haar als pup ging kopen, liepen alle hondjes meteen op me af, sprongen om me heen en speelden met mijn haren. Emma niet. Zij gaf totaal geen sjoege en liep zelfs van me weg. Toen wist ik: jou moet ik hebben! Of dat een terugkerend thema in mij leven is? Haha, misschien wel. „Ik ben ook nooit getrouwd, hoewel ik al twintig jaar dezelfde man heb. We wonen ook niet op de traditionele manier samen. We zijn feitelijk huisgenoten, want we delen het portiek, maar we hebben wel ieder onze eigen ruimte. Heerlijk, hoewel veel mensen het maar vreemd vinden. En als klap op de vuurpijl is hij ook niet Joods. Mijn vader heeft enorm zijn best gedaan om toch nog iets Joods aan hem te ontdekken, maar officieel is hij het niet. Dus dat rebelse is wel degelijk een belangrijke kant van mij, ja. Ik zoek het unieke en eigene altijd op.” ■

Pearl Abraham: Hemelse golven, uitgeverij Meulenhoff, ISBN: 9789029084772, € 19,95

C 31

| 15

26-05-2010 17:47:57

opinie

G. philip mok

Boodschap van Geert en Brigitte (II)

A

nita Tucker had een winstgevend landbouwbedrijf met tal- plan heet het ‘Cordoba Initiatief’. Cordoba staat symbool voor het Isloze kassen in Gush Katif. Tot in 2005 het einde kwam en zij lamitische Kalifaat dat in de Middeleeuwen in deze Spaanse stad ten met haar werknemers door Israëls leger smadelijk werd ver- onder is gegaan. In ‘Palestijnse’ steden heten veel scholen zo. jaagd uit de Gazastrook. De beelden van de vernielde kassen waarin ik Toen in 1994 een met Al Qaida samewerkende ‘Brigade van Aboe kort daarvoor uit handen van Anita nog vers geplukte groente kreeg, Hafs al-Masri’ de macabere eer opeiste voor een overigens (nog) niet die vlammende synagoge, al die rotherinneringen, zullen altijd op geslaagde aanslag op een treinstation in Madrid, maakte deze ‘brimijn netvlies gegrift blijven. Meer dan achtduizend Joden werden uit gade’ bekend: ‘Dit is deel van onze afrekening met het Spanje van Gush Katif verdreven, meer dan tienduizend Arabide Kruisvaarders’. In 2004 onploften op vier stations sche arbeiders verloren zo hun banen, tot vreugde van in Spanje bommen, met 130 doden en honderden geEl Fatach en Hamas, die ‘Palestijnse armoe’ misbruiwonden tot gevolg, en bereikten soortgelijke verklaken om uit Westerse landen (jawel, Nederland incluis) ringen mediaredacties. Kunnen de stad New York en kwistig ‘gedoneerde’ pecunia los te weken. de Amerikaanse regering-Obama zo stapelmesjogge De tijd is voortgevlogen. Meer dan tienduizend raen ethisch verziekt zijn dat zij de drieduizend doden ketten die na deze ‘ontruiming’ op Israëls zuiden viedie de 9/11-tragedie heeft gekost postuum zo laten holen, hebben ten overvloede bewezen hoe rampzalig het nen? Blijkbaar wel. Volgens de tekst bij een inzameregeringsbeleid was onder Arik Sharon – genebbisj hij ling op de website van de Masjid Moskee ‘zal de vlag ligt nog steeds in coma – , en diens Kadima-makkers, van LA ILLAH ILLA ALLAH wapperen in downtown laat mij toch vooral de corrupte Ehoed Olmert niet Manhattan’. vergeten. Tal van Israëli’s zijn zich daarvan bewust Ach, er bestaat zelfs een Deputy National Security Adgeworden, ook voormalige aanhangers van wat men visor for Homeland Security genaamd John Brennan, van G. Philip Mok het ‘linkse kamp’ pleegt te noemen. Natuurlijk mocht wie men door zijn functie alertheid ten aanzien van en mag Anita Tucker die als een van de zegslieden van de Gush Ka- deze problematiek zou mogen verwachten. Maar hij is zowel een fatif-beweging stevig aan die bewustwording heeft bijgedragen niet voriet van Obama als Hezbollah- en Hamas-fan, spreekt vloeiend Aratot de illusionistische gelederen worden gerekend, deze uit Amerika bisch en vroeg in New York Unversity tijdens een door het Witte Huis afkomstige ‘nederzetster’ liet zich drijven door onvervalst zionisme, gecosponsorde conferentie : „Zeg lui, mag ik jullie vragen om voor door oprechte en intensieve liefde voor land en volk van Israël. wie geen Arabisch verstaan niet te vertalen wat ik nu ga zeggen?” En juist dit laatste heeft ertoe geleid dat zij bij de 43ste herdenking Waarna hij vervolgde: „Mijn lievelingsstad is El Quds, Jeruzalem.” van de hereniging van Jeruzalem is onderscheiden met de Moskowitz Let wel, Brennan noemde éérst de islamitische aanduiding El Quds, Prijs voor Zionisme. Omdat er in de algemene pers natuurlijk weinig of die ‘Het Heiligdom’ betekent (een betiteling duidelijk ontleend aan geen gewag van is gemaakt meld ik het op deze plaats even nadruk- dezelfde Tempel die volgens de abjecte Palestijnse Autoriteit ‘nooit kelijk. Zoals ik al vaak heb vastgesteld zijn juist de inwoners van de heeft bestaan’) en pas daarna de naam Jeruzalem. Zijn boodschap had steden en dorpen die een groot deel van ’s werelds politici en scriben- de politieke implicatie dat het begrip El Quds voor de Amerikaanse ten als ‘nederzettingen’ pogen te demoniseren zich bewust van het regering belangrijker is dan de naam Jeruzalem, zo merkte Morton immense verschil tussen Arabische arbeiders en de ellendelingen die A. Klein, voorzitter van de Zionist Organisation of America in reactie doorgaan voor hun ‘Palestijnse’ leiders. verontwaardigd op. Door die adhesie voor de terreurbedrijvende en stimulerende Wie uit deze affaire afleidt dat de VS onder president Obama de ilPalestijnse furie is het zelfbeeld van die ‘politici’ die hun motivatie lusie heeft dat de islam in de wereld aan de winnende hand is en, in de beweren te putten uit de islam dusdanig verwrongen geraakt dat zij woorden van Achmadi Nejad voornoemd ‘onvermijdelijk overal zal warempel menen de sterkste partij in het ‘klassieke’ Midden-Oosten- heersen’, lijkt helaas gelijk te hebben. Merkwaardig: het is de notie van conflict te zijn. Vandaar de dagelijks nieuwe verkondigingen van al- dit islamitische streven waarop de uit Libanon afkomstige, briljante maar grotere ‘eisen’ die zelfs maar de illusie van vrede gedurig onge- en beeldschone Amerikaanse christelijke journaliste Brigitte Gabriel loofwaardiger maken. In plaats hiervan is nadrukkelijk de illusie in zich met haar Act for America-campagnes baseert, en tevens dezelfde de gelederen van Fatach en Hamas, van het Volksfront voor de Bevrij- analytische visie die PVV-voorman Geert Wilders inspireert. ding van Palestina, van Al Qaida, van de Iraanse antisemiet Achmadi Om die reden schreef ik in april 2008 een NIW-column getiteld ‘De Nejad, van het Syrische schrikbewind Assad, gegroeid dat niet alleen boodschap van Geert en Brigitte’, die nog niets aan geldigheid heeft Israël maar de complete Westerse wereld aan de verliezende hand is. ingeboet. Laat ik erbij zeggen dat deze opmerking geen stemadhesie Een van de gevolgen van het pro-islamitische optreden van de voor de PVV inhoudt. Zolang deze kikkerlandse politieke partij zich Amerikaanse president Barack Hoessein Obama is dat hij deze illusie tegen kosjer slachten blijft keren (vaak de eerste stap die antisemiedusdanig heeft gestimuleerd dat er inmiddels miljoenen Arabische ten plegen te nemen, ja, maar ik besef dat Wilders niet antisemitisch oliedollars zijn geïnvesteerd in de planning van een moskee pal bij het of intolerant is, hij is bovenal een liberaal) mag geen mens van mij voormalige World Trade Center in New York, precies: naast de plek verwachten met die PVV in te stemmen. Maar ik doe dat wél met de waar de Twin Towers hebben gestaan. Het honderd miljoen kostende diepe zorg die Geert en Brigitte over de Islamitische agressie koesproject moet een moskee met dertien etages worden. Dit ambiteuze teren!

1 6 | C 31

NIW7031_opinie 1

28 mei 2010

26-05-2010 17:50:22

c a rto o n | e st h e r vo e t

opinie

Beestenboel

H

Niets meer nodig...

eerlijk, zo’n weekje met moeder en nichtje de toerist uithangen in Israël. Na Jeruzalem door naar Eilat waar nichtjelief (10) dook met dolfijnen en we op de rug van dromedarissen door de Negev hobbelden: kitsch, maar dan wel leuke, zeker als die gecombineerd wordt met die wijze stilte van de woestijn. Ook kitsch maar volgens mijn nichtje leuk als souvenir voor mijn vriend, waren de verschillende beeldEsther Voet jes van ‘horen, zien en zwijgen’-aapjes, die te koop stonden op de boulevard van Eilat. Mijn vriend is dierenarts en werkte jarenlang voor Stichting Aap, dus waar mijn nichtje aapjes ziet, denkt ze meteen aan Jack; zo heet mijn vriend. Jack komt inmiddels om in de goedbedoelde kitsch-aapjes, dus: „Nee joh, als we zoiets zien in kamelenuitvoering, nemen we ze wel mee, oké?” Maar nergens horende, ziende en zwijgende kamelen te bekennen natuurlijk, terwijl die dieren die eigenschappen volgens mij veel beter onder de knie hebben dan de gemiddelde primaat. Ik vloog op 5 mei richting Israël en was dus nog net getuige van de Damschreeuwer die dat andere, menselijke zwijgen van 4 mei zo wreed had verstoord en die politiekorpschef Welten omschreef als ‘een als orthodoxe Jood geklede man’. Ja, maar was-ie het nou wel of was-ie het niet? Joods, bedoel ik. Ook op de redactie heerste verwarring. Niemand, zelfs Rika, onze wandelende encyclopedie op het gebied van Joods Nederland, kende de brulaap niet. Door Spitsnieuws geïnterviewde ondernemers op het Spui, waar de man een regelmatige, al dan niet geziene gast was – wisten ook niet of zijn outfit nu wel of niet bij zijn afkomst paste. Op vrijdag 7 mei meldde het CIDI dat het ging om een nep-Jood, een uit Friesland afkomstige zwerver die bekendstond onder de naam ‘Adam’ of ‘de rabbi’. Uiteraard hebben we onder de Joodse bevolking net zo veel gekken rondlopen als onder de niet-Joodse – wij zijn ook net mensen – maar toch slaakte ik even een zucht van verlichting.

15 siewan 5770

NIW7031_opinie 2

Bij terugkeer in Nederland bleek dit nieuws echter niet tot iedereen te zijn doorgedrongen. Mijn behouden thuiskomst vierend in een Jordanese kroeg, kwam ik Meneer Lawaaipapegaai tegen, iemand die wel vaker meent mij te moeten aanspreken op mijn Joodse identiteit. Meneer L.P. heeft geregeld de aller-origineelste definities voor me en soms kan ik – hoe zat het ook al weer met die ezel? – gewoon mijn mond niet houden. Die ‘conversaties’ draaien nooit op iets constructiefs uit, dat zult u begrijpen. Ik had dus beter moeten weten, zeker na het zien van zijn beschonken blik. Maar ja, die openingszin: „Hadden jullie die gek niet wat beter in de hand kunnen houden? Moeten jullie nu ook al je eigen feestjes verstoren?” „Hoe bedoel je?” (Fout Voet, fout!) „Joden die nu ook al op 4 mei hun grote bek opentrekken?” „Effe je feiten checken, man. Hij is niet Joods, maar zet weleens een hoed met aangenaaide peijes op, instant orthodoxie zeg maar; noem het een Amsterdamse variant op het Jeruzalem Syndroom.” „Tuurlijk joh, jullie hebben geen gekken, toch? Geintje!” Gevolgd door een meesmuilende grijns. Nu kan ik deze lawaaipapegaai als antisemiet bestempelen. Maar ook ben ik gemakkelijk op de kast te jagen. Zou ik hem moeten aangeven? Reageren? Of negeren? Nu hebben we ons als Joodse gemeenschap de laatste tijd nogal van onze felle kant laten zien, zoals die onterechte uithaal naar Eberhard van der Laan, en Hugo Borst heeft een aanklacht aan zijn broek vanwege zijn uitspraak waarin hij het heeft over „de kakkerlak, de Jood onder de insecten, omdat hij onuitroeibaar is”. Een opmerking die volgens Borsts advocaat, niemand minder dan Herman Loonstein, „duidelijk is bedoeld als compliment en zeker niet als belediging. Hij benadrukt de goede eigenschappen van Joden”. Originele uitleg. Onlangs stond in het NIW de spreuk ‘Bravo de mens die zwijgt wanneer hij beledigd wordt.’ Wijze woorden. Misschien moet ik binnenkort toch maar zo’n kitschbeeldje van die drie aapjes aanschaffen, als reminder, want ik weet het: Voet heeft lange tenen. Misschien is het een idee om er een paar extra te kopen, als relatiegeschenk; om uit te delen. Er schuilt veel wijsheid in die kitsch-aapjes.

C 31

| 17

26-05-2010 17:50:50

18 | C 31

179131.indd 18

26-5-2010 11:42:57

charediem op internet

BUITENLAND

Raken de chassidische religieuze autoriteiten hun grip op de achterban kwijt? Ondanks een verbod wordt er massaal geïnternet.

I

foto: flash90

Internet is splijtzwam

Miriam Shaviv

n december besloten Israëlische rabbijnen de wet om het internetgebruik onder ultra-orthodoxe Joden aan banden te leggen nieuw leven in te blazen. Ze benadrukten dat zij daaronder ook de orthodoxe websites verstaan en ze dreigden met strengere straffen dan ooit voor hun ongehoorzame volgelingen. Maar in plaats van dat dit de rabbijnen een krachtige positie gaf, is met de strijd tegen het ultraorthodoxe internetgebruik vooral de zwakte van de rabbijnen zichtbaar geworden. Een groot gedeelte van de gemeenschap blijft namelijk onverstoorbaar internetten. De eerste kritiek op internet ontstond in januari 2000, toen meer dan dertig charediem-leiders een internetverbinding thuis verboden. Destijds was de grootste zorg van de rabbijnen de gemakkelijke toegang tot online seks die het web biedt. Dat verbod was indertijd niet controversieel, omdat de striktorthodoxe Joden een gelijksoortige ban op het bezitten van een televisie allang hadden geaccepteerd. Veel ultra-orthodoxen hebben sindsdien het verbod weten te omzeilen door het gebruik van zogenaamde 3G telefoons, waarmee ze ook toegang hebben tot internet. Daar werd volop gebruik van gemaakt, totdat de rabbijnen dwongen kosjer gecertificeerde software aan te schaffen, waarin de internettoegang is geblokkeerd. Anderen bezochten internetcafé’s of kochten zelf computers voor werkdoeleinden. Het Rabbinaat voor Mediazaken werd in 2007 gedwongen om dat toe te staan, omdat het moest toegeven dat het internet essentieel is voor veel banen. Oudere rabbijnen bleven echter op de verscherping van het internetverbod aandringen. Maar het was te laat. Hoewel er geen cijfers bekend zijn over het internetgebruik van strikt-orthodoxe Joden zegt de Israëlische te-

15 siewan 5770

NIW7031_harediem 1

Een koshere telefoon – zonder internet! lefoonprovider Bezeq dat een kwart van alle charediem-huishoudens een Bezeqverbinding bezit. Waarschijnlijk hebben anderen een andere provider. Intussen bloeien de blogs van ultra-orthodoxe Joden, waarin zij meer dan ooit hun twijfels uiten over de van de wereld afgewende orthodoxe manier van leven. Ook hebben zij een netwerk van nieuwssites opgezet, waarvan het bestaan tot nu toe voor lief is genomen. Naast het harde nieuws levert dit netwerk roddels over de rabbinaten, discussies over schandalen binnen de gemeenschap en fora waarop elk aspect van het ultra-orthodoxe leven kan worden bekritiseerd.

Rabbijnen begrijpen niet dat het internetgebruik vandaag de dag de norm is Het lijkt erop dat vooral de bedreiging van de rabbinale autoriteit en niet de ongewenste toegang tot wereldse invloeden de rabbijnen tot hun maatregelen heeft aangezet. Het decemberbevel van de oudere rabbijnen, metgrote namen als Yosef Sholom Elyashiv en Aharon Leib Shteinman, droeg de gemeenschap op om de websites van andere chare-

diem niet te bezoeken omdat deze vol zouden staan met ‘leugens, roddels en gruwelijkheden’. Ook droegen ze ultra-orthodoxe scholen op om geen kinderen toe te laten van wie de ouders betrokken zijn bij zulke websites. Het resulteerde in de capitulatie en sluiting van verscheidene sites. Dit was echter maar een klein succesje voor de rabbijnen. Een van de populairste charediem-nieuwssites, B’Hadrei Haredim (‘in de kamers van de charediem’) bericht dat zij 65.000 unieke bezoekers per dag krijgt. Andere sites zijn ook nog steeds in de lucht. Met andere woorden: ultra-orthodoxe internetgebruikers blijven in groten getale het internet gebruiken, daarbij hun leiders bewust tartend. De charediem- nieuwssites schrijven zelfs over hun eigen ban, schaamteloos de gevolgen voor hun eigen voortbestaan negerend. Door het verbod op deze manier in te voeren laten de rabbijnen – meestal tussen de 70 en 80 jaar oud – zichzelf zien als vreemden binnen hun eigen gemeenschap. Ze begrijpen niet dat het internetgebruik vandaag de dag de norm is. Ze lijken te hebben vertrouwd op de raadgevingen van een paar adviseurs, die het slachtoffer zijn geweest van roddels op de charediem-websites of andere persoonlijk redenen hebben voor hun wens de sites te sluiten. Ondertussen blijven de rabbijnen hun eigen invloed overschatten. Na een decennium van genegeerde verboden komt het er op neer dat de excommunicatie van het net vrijwel geen resultaten heeft geboekt. De publieke ongehoorzaamheid van de charediem is zo openlijk dat de religieuze autoriteiten wel moeten vrezen voor tegendraads gedrag op meerdere vlakken. Zoals de strijd tussen Google en China en de rol van Twitter in Iran vorige zomer lieten zien, zijn digitale media vergif voor gesloten regimes. De rabbijnen moeten gaan inzien dat, als het internet een ondermijning van hun gezag betekent, een verbod erop nog veel meer schade aanricht. De charediem zullen online blijven. De rabbijnen kunnen misschien enige controle blijven uitoefenen door de kosjere websites toe te staan en daaraan mee te werken. Het alternatief is dat zij ultimatums blijven stellen aan hun volgelingen die niet zullen worden gehoorzaamd en ze zichzelf buitenspel zetten. n

C 31

| 19

26-05-2010 17:40:11

b u i t en l a nd

e n e r g i e to e ko m st i n i s r a ë l

Simon Soesan woont in Haifa. Vanaf nu zal hij regelmatig te lezen zijn in het NIW. Deze editie: de toekomst van Israël ligt bij elektra en gas.

T

Simon Soesan

el Aviv is niet zo ver van Haifa: 90 kilometer ten zuiden van mijn stad. En onze wegen worden steeds beter. Toch zijn er dagen, of beter nog: uren, dat deze afstand twee uur duurt: files. En waarom weten we echt niet: tussen Haifa en Tel Aviv zijn al jaren geen stoplichten, terwijl we bij Netanya al in de file staan en maar heel langzaam vooruit komen. Aan de ene kant willen we dat met betere infrastructuur oplossen. Maar onze president, Shimon Peres, ziet het anders. Deze man, waarschijnlijk de meest geliefde president in de korte geschiedenis van onze staat, had een idee en ging op eigen houtje met de directeur van Renault praten. Hij haalde er Shai Agassi bij, een wonderkind uit de hightech, en het resultaat is dat we vanaf 2011 tienduizenden auto’s in Israël zullen hebben, die alleen maar op elektriciteit rijden. We beginnen met alle leasewagens en tegelijkertijd wordt ook de privémarkt aangepakt. Wij hebben geen olie zitten in onze aarde in Israël. Onze buren wel. En daar onze buren ons nou niet bepaald mogen, willen we ook zoveel mogelijk van die afhankelijkheid van olie af. Is ook goed voor het milieu, trouwens. Dus gaan we over op elektrische auto’s die vlot en aardig ver kunnen rijden. Hoewel: ver? Zo groot is ons landje nou ook weer niet en we kunnen nog steeds niet met onze auto’s de grens over. Jaren geleden was er een vergadering met Ariel Sharon. „Vergeet niet dat onze buren olie hebben”, werd hem toegeroepen. Sharon reageerde droog: „Zij hebben de olie – wij hebben de lucifers”, was alles wat hij zei.

20 | C 31

NIW7031_soesan 1

Foto: Flash 90

90 kilometer v

De opgravingen uit Bet’shan zijn een voorbeeld voor de archelogische wereld Nu hebben wij de elektrische auto’s. Duizenden oplaadpunten worden nu neergezet en velen van ons hebben besloten te wachten met het kopen van een nieuwe wagen, totdat deze elektrische auto’s te verkrijgen zijn. In een oudejaarsconference uit de jaren zestig zong Wim Kan ooit ‘twaalf miljoen oliebollen op aardgas’ en vertelde dat, als het zo door zou gaan, de olieman aan de deur zou komen om te horen te krijgen: ‘Nee dank u, niet meer nodig…’ Ik moest daaraan denken toen enkele maanden geleden groot nieuws Israël wakker maakte: 90 kilometer ten westen van Haifa hebben we de poppetjes aan het dansen. In de zeebodem is een gasbel gevonden.

Itzchak Tsjoeva, een succesvolle zakenman die onder meer het wereldberoemde New Yorkse Plaza Hotel heeft opgekocht, besloot enkele jaren geleden in de zee te gaan boren. Uiteraard werd hij voor gek verklaard en het volk van Zion maakte zich op om zijn faillissement mee te maken. Tsjoeva gaf geen sjoeche. Hij besloot de plaats van de boorinstallatie naar zijn kleindochter te noemen, Tamar. Het resultaat? Bijna 88 miljard kubieke meter natuurgas zijn nu het eigendom van Tsjoeva en de Staat Israël. Uiteraard kwam half Europa in de rij staan om zaken te doen met Tsjoeva, maar Tsjoeva heeft geen haast. „We gaan eerst zorgen dat

28 MEI

26-05-2010 17:37:43

e n e r g i e to e ko m st i n i s r a ë l

BUITENLAND

r van Haifa Israël al jaren olie leveren tegen hogere prijzen. Maar aan alles komt een eind, ook aan de olie. 90 kilometer ten oosten van Haifa ligt het stadje Beth She’an. Een onbekend gehucht, totdat een van de inwoners, David Levi, minister werd en het zelfs tot vicepremier schopte. Maar Beth She’an heeft nog een andere kwaliteit. Bijna tweeduizend jaar geleden werd het toenmalig Romeinse dorp (toen Scythopolis geheten) getroffen door een aardbeving. Israëlische archeologen zijn erin geslaagd om het dorpje op te graven dat er zo intact uitziet, dat het nu lijkt alsof de aardbeving gisteren heeft plaatsgevonden: straten, huizen, winkels en zelfs informatieborden kwamen vrijwel ongeschonden tevoorschijn, inclusief een bordeel waar de prijzen met mozaïek in de vloer staan geschreven.

Het resultaat van Tamar? Bijna 88 miljard kubieke meter Israëlisch natuurgas

Israël helemaal onafhankelijk gaat worden van de benzine en olie,” zei de gemoedelijke voormalig boekhouder. Ook heeft hij geen enkele zin in het zakendoen met landen die ook maar iets hebben geleverd voor de atoommachines van en aan Iran. Dus kan de EU het wel vergeten. Intussen is Tsjoeva weer aan het boren geslagen en… u raadt het al, Tamar 2 heeft een bijna identieke hoeveelheid gas gevonden. Een domper voor British Gas, dat al klaar was om Israël voor een opgeschroefde prijs gas te leveren. Engeland, toch al erg pro-Israël de laatste maanden, zal dus nieuwe klanten moeten vinden want Israël heeft al “nee, dank u, niet meer nodig…” gezegd. Al met al niet leuk voor diverse ‘goede zielen’ die

15 siewan 5770

NIW7031_soesan 2

Uit Italië kwamen ze kijken hoe de Israëli’s erin geslaagd waren de Romeinse ruïnes nieuw leven in te blazen. Het zag er, volgens de Italianen, veel beter uit dan het Forum in Rome. We gaan er soms naartoe, want in het Romeinse amfitheater, wat volkomen gereconstrueerd is, worden opera’s opgevoerd. Beth She’an, een stadje waar de werkeloosheid elke familie heeft beïnvloed, krijgt nu een fabriek. Kunt u het raden? President Peres, Renault en Shay Agassi hebben voorgesteld om de elektrische auto’s in Beth She’an te gaan bouwen. Over een embargo van de Arabische landen maakt niemand zich zorgen: de wagens rijden niet op olie. En intussen wordt al gekeken of ze ook op gas kunnen rijden. 90 kilometer ten noorden van Haifa ligt Beiroet. De Libanese regering heeft Israël aangeklaagd bij de VN, want een land dat eigenlijk niet bestaat kan toch niet zomaar gas uit de zee gaan halen? Toen Tsjoeva onlangs de derde gasbel aankondigde werd het te veel

voor onze buren. Je kunt toch geen land de lakens laten uitdelen, alleen maar omdat ze energie hebben gevonden? Is toch nog nooit vertoond? 2 x 90 kilometer ten zuiden van Haifa ligt de stad Ashkelon. De Rottenberg-elektriciteitscentrale werkt nu nog op kolen. Deze centrale levert elektriciteit aan Israël, maar ook aan de Gazastrook. Niet dat ze ervoor betalen. Dat doen ze niet want ze erkennen Israël niet. Tenzij ze raketten op Asjkelon of Sderot schieten, want dan bestaat Israël wel. We leveren die elektriciteit omdat we dat ten tijde van Arafat hadden afgesproken. Nu wordt de elektriciteitscentrale beschoten door Hamas. Enkele weken geleden schoten ze raak en werd de productie gestopt, om reparaties te verrichten. Uiteraard diende Hamas een klacht in bij de VN, want die rotjoden hadden de elektriciteit weer afgesneden. De VN wachtte geen seconde en veroordeelde Israël voor haar onmenselijk gedrag. Juist deze centrale wordt de eerste centrale die op gas zal overgaan, zodat het geleden verlies van de onbetaalde rekeningen wat kleiner wordt… En à propos gas: vanwege de vele smokkeltunnels die Hamas met het geld van de EU-subsidie laat graven, besloot Egypte deze week dat het nu wel genoeg was: in diverse gevonden tunnels werd gas losgelaten. Minstens 7 doden. Niet dat u het weet of dat de wereld er iets van meldde. Waarschijnlijk omdat de Joden het niet gedaan hadden. Dan is het geen nieuws. Maar nu even recapituleren: we gaan met elektrische auto’s rijden die we in Beth She’an gaan produceren, we gaan ons eigen gas gebruiken om energie op te wekken en misschien, als er nog wat overblijft, zullen we wat aan een bevriend land verkopen. De eerste centrale die op gas overgaat staat tussen Ashkelon en Gaza, omdat 50 procent van de energie daar naar Gaza gaat en nog nooit betaald werd. Israël heeft nu meer gas dan wat het land in de komende honderden jaren nodig zal hebben (vergeet niet dat we al jaren ons warm water thuis krijgen door gebruik van zonne-energie). Dat vertaalt zich in economische onafhankelijkheid, wat wel weer op een veroordeling van de VN zal uitdraaien… n

C 31

| 21

26-05-2010 17:38:03

C U LTU U R

C U LT U U RT I P S

Charlotte Salomon, gouache uit ‘Leven? of Theater?, 1940-1942’ © Stichting Charlotte Salomon

Zomers genieten FES T I VA L

Een lezing in Den Haag, spiritueel doen in Zeewolde, een wijntje drinken in Amsterdam of genieten van kunst in Amstelveen? Dit staat de komende twee weken op de agenda. ACHSA VISSEL

Spirituele tuin aan het water Combineer duurzaam en spiritueel met glamorous en hip, en wat heb je dan? Healing Garden, een spiritueel festival dat jaarlijks georganiseerd wordt door initiatiefneemster Sarah Schröder. Drie dagen optredens, lezingen en meditaties in een prachtige omgeving. Niet alleen geven dance-celebs als dj Isis en Kareem Raïhani acte de présence, ook zijn er workshops op allerlei gebied, inclusief het Joodse. De workshop Bereshit, spiritueel Hebreeuws zingen met de Israëlische Judi Gor bijvoorbeeld. Of Nonviolent communication door Yoram Mosenzon. De kids hebben hun eigen programma; wie even niks wil kan lekker theedrinken, hangend in oriëntaalse kussens. Passend bij dit festival gaat 18 procent van de opbrengst naar goede doelen, zoals Sloveense wezen en de oorspronkelijke bewoners van Peru, maar komt ook terecht bij Yad Elie, dat maaltijden verzorgt voor Joodse en Arabische kinderen in Jeruzalem. ■ Healing Garden, 28, 29, 30 mei, Erkemederstrand, Zeewolde, www.healinggarden.nl L EZIN G

David Grossman in Nederland David Grossman, een van de belangrijkste auteurs van Israël wiens meest recente boek Een vrouw op de vlucht voor een bericht nu al het belangrijkste Israëlische boek van het afgelopen decennium wordt genoemd, komt naar Nederland (en België) voor een korte literaire tour. Op 6 juni is hij in Den Haag waar hij geïnterviewd wordt door schrijver Marcel Möring. Op 7 juni gaat Grossman in Groningen in gesprek met Marjoleine de Vos, NRC-kunstredacteur en schrijfster. ■

6 juni, 16 uur, Pulchri, Lange Voorhout 15, Den Haag, www.borderkitchen. nl, 7 juni, 20 uur, Huize Maas, Vismarkt 52, Groningen, www.decultureleonderneming.nl. (Informatie over de optredens op 8 juni in Gent en op 9 juni in Leuven via www.beschrijf.be) E XP O’S

Art in Amsterdam Kunstliefhebbers opgelet: tot en met 30 mei is een van de grootste kunstspektakels van de hoofdstad, Art Amsterdam gaande in de RAI. 129 galeries exposeren het mooiste werk dat zich onder hun beheer bevindt. Onder de deelnemende galeries bevinden zich onder meer de Annet Gelink Gallery, Galerie Nouvelles Images, en de Kahmann Gallery, de voormalige HUP Gallery die onder meer de Hongaars-Joodse fotografen Eva Besnyö en Ata Kandó vertegenwoordigd. ■ T/m 30 mei, openingstijden 11-19 uur, vrijdag 28: 11-21 uur, Hal 8/Parkhal van de Amsterdam RAI, www.artamsterdam.nl

Ook de achtertuin van de hoofdstad laat zich niet kennen als het om kunst gaat. De AvK (Vereniging Amstelveen Kunst) houdt een grote expositie. Zo’n dertig kunstenaars exposeren hun werk onder de titel AvK denieuwegalerie. Deelnemers zijn onder ande-

Scarlett Hooft Graafland, 2009, Sitt

22 | C 31

NIW7031_cultuurtips 1

28 MEI 2010

26-05-2010 17:42:26

C U LT U U RT I P S

C U LTU U R

CO N CER T

Kiezen voor Charlotte in woord en rap

ren Annette van Waaijen, Herman Pijnaker, Ruth Dagan en Jet Naftaniel. ■ AvK denieuwegalerie, Stadshart Paviljoen, Handelsweg 2, Amstelveen, grote opening 6 juni, 16 uur, openingstijden donderdag 12-21, vrijdag 12-18, zaterdag 12-17, voor info en einddatum check www.amstelveenkunst.nl CO N CER T

Anatevka op het Amstelveld Voor de liefhebbers van Jiddische muziek: op 30 mei geeft het Jiddisch koor Hejmisj Zain (onder leiding van Jules Bart) haar jaarlijks concert. Op het repertoire staan onder meer liederen uit Anatevka, op verzoek van het koor in het Jiddisch vertaald door Willy Brill en speciaal voor de gelegenheid gearrangeerd door componist Peter Berman. Andere deelnemers aan het optreden zijn Joris van Beek op viool en Nicolaas Duin op de accordeon. Ook de locatie is niet vervelend: de Amstelkerk op het charmante Amstelveld. ■ Jiddisj Koor Hejmisj Zain, 30 mei, 15 uur, Amstelkerk, Amstelveld, Amsterdam, reserveren via [email protected] of 06 430752346, info op www.hejmisjzain.nl

Het werk van Charlotte Salomon behoort al sinds 1971 tot de collectie van het Joods Historisch Museum. Vanaf 4 juni toont het JHM de autobiografische gouaches van de Duits-Joodse schilderes binnen een vernieuwende context. Drie bekende figuren uit de literaire wereld die sterk door Salomon geïnspireerd zijn kozen hun persoonlijke favorieten en vergezelden die van een motivatie. Dat zijn de Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer die het werk van Salomon ‘tegengif tegen overschilligheid’ noemt, De Canadese Bernice Eisenstein die dermate gegrepen werd door het werk dat het leidde tot een autobiografisch boek, en hoogleraar literatuurwetenschap Ernst van Alphen die ingaat op de worsteling van Salomon om als vrouw creatief te kunnen zijn. Ook niet te missen: in het prentenkabinet draait een film waarin leerlingen van het ROC van Amsterdam hun impressies van Salomons werk verwerkt hebben in rap, dans en muziek. ■ Charlotte Salomon. De keuze van Jonathan Safran Foer, Bernice Eisenstein en Ernst van Alphen, 4 juni t/m 10 oktober, Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam, www.jhm.nl THE AT ER

Hoe maakt u het? Twee groepen die elkaar over het algemeen niet of nauwelijks kennen worden in het toneelstuk Hoe maakt u het? tegenover elkaar gezet. Amsterdammers met een Joodse of met een islamitische achtergrond komen tot een ontmoeting in deze theatrale gebeurtenis die een initiatief is van Irene Hirsch (JMW) en Netty Droog. Leuk: de spelers zijn leerlingen van het ROC ASA, Joodse jongeren en Joodse en islamitische ouderen. Misschien blijken er wel meer overeenkomsten dan verschillen te zijn... ■ ‘Hoe maakt u het?’ 3 en 10 juni, 18.30 en 21.00 uur, Uilenburgersjoel, Nieuwe Uilenburgerstraat 91, Amsterdam, kaartjes via 020-5776588, 50+joodswelzijn.nl, info: www.joodseactiviteiten.nl

fland, 2009, Sitting Camel, in courtesy of Vous Etes Ici

15 SIEWAN 5770

NIW7031_cultuurtips 2

Zingen voor de vrede Het muziekduo Flower to the People dat bestaat uit zangeres Fleur Tolman en gitarist Frank Ong-A-Lok en onder meer bekend is van de ‘dweilpauzemelodie’ tijdens de afgelopen Winterspelen in Vancouver brengt samen met zanger Oscar Harris (én een ontroerend kinderkoortje) de single Shalom Salam uit, een nummer over vrede. Een deel van de

opbrengst gaat naar Windows voor Peace, dat samenwerkingsprojecten tussen Joodse en Palestijnse jongeren verzorgt. Op 28 mei is FttP ook live te bewonderen bij een lenteconcert in het centrum Cultura in Nootdorp, op 30 mei spelen ze op het Healing Garden Festival (zie vorige pagina). De kinderen op het festival mogen meezingen... ■ Via www.flowertothepeople.nl de single downloaden; Lenteconcert, 28 mei, 20.15 uur, Cultura, Dorpsstraat 7, Nootdorp, info via www.cultura-nootdorp.nl, concert Healing Garden, 28 mei, 15.30, www. healinggarden.nl

FOTO: VAKFOTOGRAFIE WIMSTAD ZOETERMEER

TEN TO O NS T EL L IN G

O P T RED EN

Muziekfenomeen op bezoek Een buitenkansje voor de muziekliefhebber: op 5 juni staat klarinettist Giora Feidman op het podium van het Amsterdamse Concertgebouw voor een eenmalig optreden. Dit Bessarabische/Argentijnse/Israëlische klarinetfenomeen won met de filmmuziek voor Schindler’s List een Oscar en is op zijn zeventigste nog lang niet klaar met muziek maken. Wie zijn eigen ziel met de ‘Jewish Soul Music’ van Feidman wil doordrenken kan op 5 juni het hart ophalen. ■ Giora Feidman, 5 juni, 20.15 uur, Concertgebouw, Amsterdam, www.concertgebouw.nl

C 31

| 23

26-05-2010 17:42:56

e d s pa n ja a r d

Ed Spanjaard vergelijkt dirigeren met voorlezen: „Je moet eerst het verhaal van de componist begrijpen en het gevoel kunnen oproepen.”

E

Elise Vermeeren

d Spanjaard (1948) voltooide zijn muzikale opleidingen, directie en piano, in Amsterdam en Londen en was gastdirigent van vrijwel alle Nederlandse orkesten. Vanaf 2001 is hij chefdirigent van het Limburgs Symfonie Orkest. Opera heeft zijn bijzondere belangstelling. Hij leidde producties bij de Nederlandse Opera, de Nationale Reisopera en heeft meerdere wereldpremières op zijn naam staan. Als pianist heeft Spanjaard zich gespecialiseerd in liedbegeleiding. Het NIW spreekt Ed Spanjaard thuis in Amsterdam, de dag na de opvoering van Frank Martin leeft!, waarin stukken gespeeld werden van componist Frank Martin; een indrukwekkende productie van Het Nieuw Ensemble in samenwerking met Amsterdam Sinfonietta in het Muziekgebouw aan ’t IJ.

‘Lady Gaga staat veel te ver weg, maar de strijkers kun je aanraken!’ Bent u al een beetje bijgekomen? „De dag na zo’n uitvoering als gisteren voel ik het wel. Het is uitputtend. Maar het was een heerlijke uitvoering, er ging bijzonder weinig mis. We hadden een geweldige zangeres en een geweldig orkest.” Hoeveel invloed heeft een dirigent op een orkest? „Voor sommigen lijkt het alsof een dirigent alleen maar met zijn stokje zwaait. Maar

24 | C 31

NIW7031_spanjaard 1

als dirigent kun je de climax van een stuk regelen, je bepaalt de sfeer. Als een componist ‘zacht’ voorschrijft, zegt dat nog steeds weinig. Er zijn zoveel vormen van zacht. Er is lieflijk zacht, slaperig zacht, er is mat of droevig zacht. Dat moet een dirigent feilloos aanvoelen en zijn orkest duidelijk maken. Een goed orkest en een goede dirigent hebben een aan telepathie grenzend contact. Een dirigent moet de bedoelingen van de componist op kunnen roepen. De opmaat, hoe je begint is het belangrijkst. U heeft veel premières geleid. Worden bekendere stukken uiteindelijk niet saai? „Het maakt niet uit of ik een bekend stuk dirigeer of een nieuw stuk. Een bekend stuk heeft weer een aparte uitdaging, want iedereen kent het. Het is de uitdaging het anders te brengen en het anders te laten beleven. Als een dirigent bang is, of geen gevoel voor ritme heeft gaat het fout, al kent het orkest zijn stuk nog zo goed. Voormalig premier van Engeland, Edward Heath, mocht ooit voor de gelegenheid een orkest dirigeren toen Engeland zich aansloot bij de EEG. Hij speelde Alle Menschen werden Brüder. Hij had geen gevoel voor ritme en stijl en verkrampte helemaal. Dus het orkest was de weg kwijt, terwijl iedereen het stuk kent. Dirigeren kun je vergelijken met voorlezen. Mijn moeder zag slecht in haar laatste jaren en ze liet zich graag voorlezen. Maar niet iedereen kan dat goed. Je hebt saaie voorlezers die hun stem niet goed gebruiken en de toon van een verhaal helemaal niet snappen. Dat merkte mijn moeder meteen. Het verhaal, al is het nog zo mooi, komt niet aan en ze verloor haar aandacht. Zo is het ook met dirigeren.” U begon al op jonge leeftijd met dirigeren… „Ja, toen ik 15, 16 was mocht ik voor het eerst het schoolorkest dirigeren. Ik had een begaafde muziekleraar in Haarlem, waar ik op school zat en hij was toevallig ook de celloleraar van mijn broer. Hij zag dat ik geïnteresseerd was in dirigeren en liet me af en toe mijn gang gaan. In dat schoolorkest zaten toevallig ook Job Cohen en dichter Jan Kal die daarover nog een leuk sonnet heeft geschreven. Ze waren eerlijk gezegd allebei niet geweldig. Laatst vond ik een oud cassettebandje waarop mijn broer Lodewijk en ik een compositie van Hamm voor cello en pi-

foto: Muziekgebouw aan ’t IJ

c u ltu u r

Passie voor o

ano spelen. We waren toen 16 en 17, ontzettend leuk! Mijn broer en ik vormen nu een trio met Emmy Verhey.” Emmy Verhey stond bekend als een wonderkind. Was u dat zelf ook? „Nee, ik was zeker geen wonderkind. Bij wonderkinderen denk ik aan 5-jarigen die hele stukken componeren en kunnen spelen voor publiek. Natuurlijk, ik speelde goed piano, maar niet buitengewoon goed. Ik heb wel aanleg. Ik denk dat echte muzikaliteit voor meer dan 50 procent aanleg is. Je moet stijlgevoel hebben, de juiste persoonlijkheid en gevoel voor ritme en voor zang.” Zijn er tegenwoordig nog wel 16-jarige jongens geïnteresseerd in dirigeren? „Niet veel mensen groeien meer op met klassieke muziek en dat is jammer. Maar

28 MEI

26-05-2010 17:40:54

e d s pa n ja a r d

c u ltu u r

or opera en flamenco Israëlisch-Jemenitische zangeres Shoshana Damari. Mijn oom die in Be’er Sheva woont stuurde me platen op en die draaide ik grijs, ik was weg van haar. Toen ik vijftig werd, belde ze me op om me te feliciteren, dat had mijn familie in Israël geregeld. Geweldig vond ik dat.” U heeft familie in Israël. Komt u er zelf vaak, of heeft u iets met het land? „Mijn grootouders waren zionistisch. Ze hoorden bij de Joden uit Bergen Belsen die in juni 1944 werden ‘geruild’ voor Duitse soldaten door het Rode Kruis. Zo kwamen ze in Palestina terecht. Een ongelofelijk verhaal eigenlijk. Mijn ouders zelf waren niet zionistisch, ik ben eigenlijk opgegroeid zonder enig Joods gebruik, maar ik kom graag in Israël. In mei 1995 dirigeerde ik een stuk in Tel Aviv in aanwezigheid van de Koningin, Prins Claus, Shimon Peres en Jitschak Rabin. Een uitzonderlijke combinatie, want Rabin werd een paar maanden later vermoord. Volgend voorjaar ga ik The Israel Contemporary Players dirigeren. Betaalt ontzettend weinig, maar ik doe het graag. Als ik het mijn impresariaat vertel denken ze dat ik gek ben geworden. Dat doe ik dus maar niet. Maar ik vind het gewoon leuk.”

klassieke muziek is helemaal niet voorbehouden aan een elite of aan hoogopgeleiden. Natuurlijk, de zoon van een metselaar zal eerder Radio 1 dan Radio 4 aanzetten maar dat betekent niet dat klassieke muziek niet toegankelijk is. We hebben YouTube! Alles wat je wilt horen kun je zo opzoeken. Hoogopgeleid of niet, als je nieuwsgierig bent is alles te ontdekken. Ik speelde vorige maand met mijn eigen orkest in Heerlen de Matthäus Passion. Na afloop kwamen een stel tieners op me af die me vragen wilden stellen, echt geïnteresseerde vragen. Dat vond ik zo leuk.” Welke stukken of welke componist zou u aanraden aan mensen die weinig verstand of ervaring met klassieke muziek hebben? „Het gaat niet om verstand. Iedereen kan van klassieke muziek genieten. Zet de radio aan en de mooiste stukken komen voorbij.

15 siewan 5770

NIW7031_spanjaard 2

Van de Bolero van Ravel tot Rachmaninov. Het voordeel van een klassiek concert boven een popconcert is dat je dicht bij de muziek bent. Je kunt de strijkers aanraken als je zou willen! Lady Gaga was laatst in Nederland en dat vinden veel jongeren mooi. Maar als je naar zo’n concert gaat zie je haar natuurlijk alleen maar uit de verte. Dus jongeren die drempelvrees hebben voor klassieke muziek zullen stomverbaasd staan te kijken door de nabijheid van de muzikanten als ze eens naar een klassiek concert gaan.” Waarom die voorliefde voor zang? „Opera’s vind ik heel mooi. De menselijke stem is belangrijk. Ook fluitisten maken de muziek menselijk omdat ze moeten ademhalen tijdens het spelen. Het ademhalen tussendoor maakt de muziek menselijker en levendiger. Als kind was ik een groot fan van de

U reist de hele wereld over, hoe vindt u uw rust? „Ik ben geen planner. Er komt altijd iets interessants op mijn pad dat ik graag wil doen. Maar druk ben ik zeker. Om tot rust te komen dans ik flamenco. De link met dirigeren is natuurlijk het ritmegevoel en dat zit bij mij wel goed. Ik hou ook van wandelen, en binnenkort ga ik aan een sapkuur beginnen in Zeeland. Dan ben ik weer helemaal in topvorm. Ik voel me goed, maar ik moet niet vergeten dat ik al in de zestig ben.” n

Op 11, 12 en 13 juni treedt Ed Spanjaard met zijn eigen Limburgs Symfonie Orkest op in Heerlen, Maastricht en Sittard voor de uitvoering van Tsjaikovski & Sibelius. Op 24 en 26 juni dirigeert Spanjaard het LSO in drie stukken van Beethoven, in Heerlen en Maastricht. Meer informatie over het werk van Ed Spanjaard en zijn komende optredens staan op www.edspanjaard.nl

C 31

| 25

26-05-2010 17:41:16

26 | C 31

179125.indd 26

26-5-2010 11:39:25

co l u m n aw r a h a m m e i j e r s

Kracht

H

I

n de Pesach-column uitte ik mijn verbazing dat Schepper de eerstgeboren Egyptische mannen doodde en vervolgens hun jongere broertjes – soldaten van de slinkse tiran Tuthmosis II (?) – liet verzuipen om Joodse slaven naar de vrijheid te leiden. Die heroïeke bemoeienis wordt al eeuwen herdacht met niet aflatende dank aan het goedertieren van Schepper, die zich overigens ten tijde van de Awraham shoa muisstil hield. Maar daarover zo meer. Meijers Ooit was Amsterdam een stad met grote Joodse invloed: voor de oorlog leefden hier 80.000 Joden op een bevolking van 700.000 zielen. Uit een telling in 1999 door Joods Maatschappelijk Werk, blijkt dat begin deze eeuw circa 45.000 Joden – waaronder circa 10.000 Israëli’s – in Nederland wonen. De meesten in Mokum, namelijk 45 procent. Toch zeggen zij die de stad van vóór de grote moord kenden dat ‘de Joodse ziel’ voorgoed is verdwenen. Dat zal ongetwijfeld zo zijn, maar ik ervaar Mokum als een plek waar je dagelijks Joodse cultuur tegenkomt. In het oostelijk deel van het centrum, waar eega en ik wonen, liepen wij recentelijk langs het Vierwindenhuis, waar stond vermeld dat daar diezelfde middag Klezmer Ensemble Nigunim zou optreden. Dertig jaar geleden ‘ontdekte’ ik bij de Bijenkorf een lp met dit muziekgenre door de Amerikaanse groep The Klezmorim. Van klezmer had ik nooit gehoord, maar begreep dat het Joodse muziek moest zijn en kocht de plaat. Op slag werd ik verliefd op deze traditionele mix van uitbundigheid, hartstocht en (vaak) melancholieke zang. Die liefde zal te maken hebben met mijn Joodse achtergrond, hoewel ook veel niet-Joden gek op klezmer zijn. Ik herinner mij een avond tijdens het jaarlijks zomerfestival De Parade, waar tientallen fans uitbundig swingden op de tonen van een klezmerband. Dezelfde geestdrift spetterde ook tijdens het optreden van Klezmer Ensemble Nigunim: een dolenthousiast publiek en vier musici die weliswaar niet Joods zijn, maar de nesjomme van Klezmer haarfijn aanvoelen. Mijn opmerking dat Schepper weleens had mogen ingrijpen toen rook van zes miljoen Joden uit de schoorstenen van concentratiekampen walmde, is door Hem ter harte genomen. Jawel. Nou ja; vijfenzestig jaar na de bevrijding van Auschwitz door atheïstische Sovjets liet Hij het op 20 mei (Sjawoeot) rond de ruïnes van dit voormalig vernietigingskamp meedogenloos plenzen. ‘Dat zal ze leren, die hardleerse nazi’s!’ zal Hij hebben gedacht. Gelijk de Zondvloed kwam het hemelwater met bakken naar beneden. In een mum van tijd konden bezoekers in hun keurige vrijetijdskleding en dito schoeisel geen kant meer op. Het terrein tussen de toegangspoort en de ruïnes van de crematoria stond deels onder water. Godzijdank was er geen ernstige schade. De dagjesmensen keerden nat en moe, doch ongedeerd, huiswaarts met boeiende verhalen en unieke kiekjes. Jammer dat Hij in zijn verlate toorn ietwat slordig te werk ging: in Polen kwamen door de bui ruim tien mensen om het leven.

15 siewan 5770

NIW7031_column 1

Ron van der Wieken

et verhaal gaat dat kort na de bevrijding vijf heren tezamen zaten en zich afvroegen of het zin had om door te gaan met de liberale beweging in Amsterdam. Opgericht in 1932 was die aanvankelijk tot bloei gekomen, vooral door vele honderden gevluchte Duitse Joden. In juli 1943 vond de laatste bijeenkomst plaats, in een huiskamer. Na de oorlog bleek van de rabbijnen niemand, en van de gemeenteleden zeer weinige teruggekomen; er waren geen bezittingen, geen

r e l igie

Verlate zondvloed

co l u m n r o n va n d e r w i e k e n

synagoge. Drie van de vijf mannen stemden na lange aarzeling vóór. De eerste sjabbatdienst vond plaats in het Minervapaviljoen, met honderd mensen en met een sefer Tora, uitgeleend door – ere wie ere toekomt – de Obrechtsjoel. Nu zijn we bijna zover dat onze gemeente, die groter is dan ooit en gestaag groeit, weer een schitterende nieuwe sjoel gaat betrekken. Voorlopig moet die groot genoeg zijn voor al onze activiteiten. Wat is de kracht van het liberale jodendom? In de allereerste plaats de diepe overtuiging dat het jodendom, waarin etniciteit, geloof en cultuur onontwarbaar door elkaar heen gevlochten zijn, in zijn essentie pluriform is. Al sinds duizenden jaren werd het jodendom, in Erets Jisraeel, in meerdere vormen beleefd. Pas tijdens de verstrooiing in Europa is onder rabbinale invloed getracht er een éénvormig geloof van te maken, hetgeen nooit gelukt is. Vanaf eind 18e eeuw werden de onderstromen steeds krachtiger en dat mondde uit in twee grote bewegingen naast het klassieke jodendom: chassidisme en reform (liberaal) jodendom. Het liberalisme is er van overtuigd dat ál die Joodse stromingen recht van bestaan hebben omdat er nu eenmaal vele soorten Joden zijn, die zich niet in één keurslijf laten persen. Eloe ve eloe: Alle zijn het authentieke uitingen van jodendom, alle dienen zij, op hun manier, de Eeuwige. Het liberalisme verafschuwt dwingelandij. Wij zullen geen andere Joden of kerkgenootschappen negeren of uitsluiten, of bijvoorbeeld onze leden verbieden sjoels van andere bewegingen te betreden. Jodendom staat, vinden wij, voor vrijheid van menselijke dwang. In de tweede plaats wil het liberale jodendom oprecht Joods zijn én met zijn gezicht naar de algemene maatschappij gericht staan. Het wil, Joods en al, actief deel uitmaken óók van die samenleving. En in de derde plaats is het liberale jodendom volstrekt wars van hypocrisie die mensen tot angstige slaven van hun omgeving maakt. Het wil dat Joden vrije mensen zijn, trots op onze schitterende jerosje, erfenis, zonder dat wij ons anders moeten voordoen dan we zijn. Het wordt tijd dat wij elkaar respecteren, in alle pluriformiteit. Het doel, het glorieus voortbestaan van het jodendom, is belangrijker dan kleine, vaak persoonlijke, belangetjes en vooroordelen. Het zou goed zijn om dat voor ogen te houden.

C 31

| 27

26-05-2010 17:48:35

re l igie

r a b b i j n j e h o e da vo r st

De vrucht van optimisme De Rotterdamse Joodse Gemeente (NIG) is klein maar bloeiend. Een bewijs werd op de 40ste verjaardag van rabbijn Jehoeda Vorst geleverd. Esther Voet

‘Je gaat niet daar waar het jou uitkomt, maar daar waar je nodig bent’

28 | C 31

NIW7031_rotterdam_tamara 1

R

otterdam, een sjoeldienst op zondagochtend. Het komt zelden voor, maar deze zondag waren er maar liefst veertig mannen in de Rotterdamse sjoel. Het waren er zelfs meer dan veertig, 51 om precies te zijn. Een verrassing voor rabbijn Jehoeda Vorst, geïnitieerd door zijn uit Engeland afkomstige vrouw Devorah Leah, om zo zijn veertigste verjaardag te vieren. „Ontroerend,” vertelt Vorst later. „Niet alleen vanwege de grote opkomst, maar vooral vanwege de warmte en betrokkenheid van de gemeenschap.” Jehoeda Vorst is twee dagen in de week geestelijk verzorger bij het ministerie van Justitie. Dat houdt in dat Joodse gedetineerden kunnen rekenen op zijn steun. In de kille van Rotterdam is de rabbijn verantwoordelijk voor het onderwijs, de sjoeldiensten. De naam Vorst is inmiddels onlosmakelijk verbonden met de havenstad. Vorsts grootvader kwam in 1930 naar Rotterdam. Hij keerde zonder vrouw en met vier kinderen terug uit de oorlog. Tot zijn aliya in 1971 gaf hij als opperrabbijn met zijn tweede vrouw leiding aan de Rotterdamse Joodse Gemeente. De Rotterdamse gemeenschap was na de Tweede Wereldoorlog, zoals zovele gemeenschappen in het land, enorm geslonken. Daarnaast trokken sommigen naar het ‘grote’ Amsterdam en velen emigreerden naar Israël. Daarnaast speelde, zoals overal in Nederland, secularisatie een grote rol in het kleiner worden van de gemeente, evenals angst. Veel mensen die na de Tweede Wereldoorlog terugkwamen, wilden niet meer als Joods te boek staan. Rotterdam had vanaf 1971 rabbijnen die korte periodes aan de gemeenschap waren verbonden. In 1979 kwam de vader van Jehoeda, rabbijn Ies Vorst, naar Rotterdam. Dat wil zeggen: op zondag en maandag. Rabbijn Vorst jr.: „Ik wist jarenlang niet beter dan dat mijn vader op zondagavonden niet thuis was, want dan zat hij in Rotterdam. De liefde voor het jodendom is me met de paplepel ingegoten, evenals de roeping van rabbijn. Want

niet alleen mijn vader en grootvader van vaderskant waren het, maar ook mijn grootvader van moederskant was in Rusland heel actief tijdens het communistische tijdperk, gaf les op geheime schooltjes en heeft daar zelfs voor in de gevangenis gezeten. Ook zijn geschiedenis is een onderdeel van wie ik ben. Ze zijn allemaal rolmodellen.” Het is dus niet zo verwonderlijk dat rabbijn Jehoeda Vorst al op jonge leeftijd besloot ook dat pad te bewandelen. Intussen kende de Rotterdamse gemeenschap betere en slechtere tijden. Een mooie tijd was onder meer tijdens de tweede helft van de jaren 80, onder rabbijn Saltzmann. Maar de gemeenschap kende ook moeizame periodes. Tijdens zo’n mindere periode viel de definitieve beslissing om met vrouw en kinderen naar Rotterdam te verhuizen. Dat was in 1998. „Ik ben niet goed in cijfertjes, maar ik weet nog wel dat de Rotterdamse Joodse Gemeente toen 238 leden telde. Ik wil benadrukken dat mijn vrouw ook een heel belangrijke rol speelt, want dit werk doe ik samen met mijn vrouw. Zij doet heel veel in

28 mei 2010

26-05-2010 17:51:41

niet daar waar het jou uitkomt, je gaat daar waar je nodig bent.” Dat commitment heeft zeker meegespeeld bij het huidige grote aantal enthousiaste en betrokken vrijwilligers die zich op allerlei manieren inzetten voor de gemeenschap: van het opnieuw binden van gebedsboeken tot tsietsiet knopen. Er heerst nesjomme in de kille. het Joodse onderwijs, we houden regelmatig open huis, heel veel komt van haar kant. Dat doen we nu elf jaar. En ik doe het ook samen met mijn kinderen, want ook zij brengen een offer. Ze gaan in Amsterdam op het Cheider naar school, staan dagelijks in de file, en kunnen niet even op de fiets bij hun schoolvriendjes langs. Op verjaardagspartijtjes moeten ze uit Rotterdam komen, als ik kan breng ik ze, maar wat als ik andere verplichtingen heb?” Maar de inspanningen werpen vruchten af. Naast tientallen andere Joodse activiteiten, is Joods onderwijs een echt speerpunt. Bij zijn aantreden in 1999 was er een klasje met nog vier kinderen, van wie er drie nog dat jaar bar of bat mitswa zouden worden. Dat betekende dat het jaar daarop werd begonnen met zeggen en schrijven één leerling. „Nee, ik zal niet zeggen dat het begin gemakkelijk was. Maar wij zijn hier gekomen met een optimistische instelling. Wij komen uit een chassidisch nest: Chabad. Ik kom uit een traditie waarin je jezelf beschikbaar stelt. Je gaat

15 siewan 5770

NIW7031_rotterdam_tamara 2

Wat is uiteindelijk de grootste bijdrage van het gezin Vorst? De rabbijn: „Ik denk onze Chabad-Lubavitch, chassidische filosofie, die ervan uitgaat ieder mens positief te benaderen. Niet dwingend of eisend, maar wel het jodendom uitstralend. Wij zien ieder mens als een diamant met potentieel. We willen mensen niet het gevoel geven dat ze met de nek worden aangekeken omdat ze er niet zo vaak zijn. Nee, iedereen is welkom. We zijn geen bedrijf maar dit is een plek waar iedereen zich thuis moet voelen, een echte misjpoge. Vandaar ook wellicht het gevoel van onze vrijwilligers dat dit ‘ons plekje’ is. Wij zijn dus geen functionarissen die vertellen hoe het moet.” Het resultaat? Het ledental neemt – zei het bescheiden – toe. Maar belangrijker nog: „Wij hebben momenteel tussen de 35 en 40 kinderen die Joods onderwijs volgen. En er is een tienerclub die eens per maand bijeenkomt, voor tieners vanaf 14 jaar. Daar wordt door zo’n 10 tot 15 jongeren aan meegedaan. Daarnaast heb ik goed contact met (buitenlandse) Joodse studenten die bijvoorbeeld aan de Erasmus Universiteit studeren. Kijk, buiten de Amsterdamse gemeente weet niemand wat de toekomst brengt. Je bent afhankelijk van het aantal Joden dat in de stad woont en hoeveel kindertjes er geboren worden, maar het is fijn om te zien dat we gedurende Simchat Tora tussen de 100 en 140 mensen in sjoel hebben. Op dinsdagavond geven we sjioer; voorafgaand is er een groepje personen in de leeftijd van 50 tot 70 jaar dat Ivriet leert lezen. Prachtig dat mensen dat op die leeftijd oppakken. Daarnaast werkt het prettige contact met het bestuur stimulerend. Ze leggen dingen niet op; ze vertrouwen me, geven me vrijheid, ook om fouten te maken. Ik heb in de loop der jaren echt wel fouten gemaakt, maar het wordt beschouwd als leermoment. Dat werkt zoals gezegd stimulerend en dat vertrouwen is voor mij essentieel.” n

Kikkers en spijkers

S

inds de negentiende eeuw verkopen Joden het jodendom aan zichzelf en aan anderen als de belichaming van de ethiek. De ethiek zou de essentie van het jodendom zijn. Vooral progressieve Joden hadden daar een handje van, al stelden ook veel orthodoxe Tamarah denkers zich zo verontschuldiBenima gend op. Dat was ook noodzakelijk tegenover al die niet-Joodse filosofen en theologen die het jodendom juist als achterhaald, primitief, ‘cultisch’, ‘wettisch’, woestijngodsdienst, tribaal en verstard wegzetten. Er is niks mis met de nadruk leggen op de ethiek van het jodendom, want daar kan menige andere godsdienst en menige andere ideologie een puntje aan zuigen. Maar er is meer in het jodendom dan ethiek. Sinds de jaren 70 is de Joodse mystiek herontdekt, door marihuanarokers, religiereizigers en wetenschappers. Nog weer recenter is er meer aandacht gekomen voor Joodse magie. Voor mijn scriptie voor de Universiteit van Amsterdam heb ik me in de literatuur daarover gestort. Het beeld van het jodendom als alleen maar ethisch wordt diepgaand gecorrigeerd. Nou had ik daar die literatuur niet voor nodig, want de teksten waarover mijn scriptie gaat, gaan over magie. Ze komen uit het archief van de gerenommeerde Nederlandse opperrabbijnenfamilie Berenstein. Wie die teksten heeft geschreven is onbekend. Maar ze stammen in ieder geval uit de achttiende eeuw. Dat wil zeggen, ze zijn overgeschreven uit een veel ouder boek. Het zijn aanwijzingen voor het schrijven van amuletten. Sommige zijn niet zachtzinnig. Is er iets van je gestolen? Teken een oog, zet een spijker op het getekende oog, geef er een klap op, terwijl je een aantal met naam genoemde krachten aanroept, en de dief zal het uitschreeuwen van de pijn en het gestolene terugbrengen. Simpel, maar effectief. Althans, dat beweert de amulettenschrijver. Is er iemand die jou haat? Ga ’s nachts naar zijn huis als de maan zijn huis beschijnt en zeg een formule. Eenmaal thuisgekomen, neem je een kikker (alsof het de gewoonste zaak van de wereld is dat er een kikker voorhanden is en dat je die vangt), maak hem dood (alsof je dat zonder omhaal wel even doet), bedek zijn natte stront terwijl die nog warm is met kalk en zeg: „Zoals deze kikker verwerpelijk is in de ogen van de schepselen, zo zul jij verwerpelijk zijn in de ogen van de schepselen.” Klaar is Kees. Ik heb het allemaal zelf niet uitgeprobeerd en het zou me heel erg verbazen als er nog iemand op deze wereld rondloopt die deze aanwijzingen toepast. Maar in Tenach en in ons Joodse leven zie ik nu allerlei magische handelingen, die door de meeste van ons normaliter niet als magische handelingen worden gezien. Waar? Welke? Denk, lees, en kom er zelf achter.

C 31

r e l igie

foto’s: rob koning

r a b b i j n ta m a r a h b e n i m a

| 29

26-05-2010 17:52:09

RELIGIE

S J O E LT I J D E N

OVERZICHT SJOELTIJDEN

VRIJDAG 28 • 15

SJABBAT 29 • 16 Beha’alotecha

VRIJDAG 04 • 22

SJABBAT 05 • 23 Sjelach Lecha

Begin sjabbat 20.10

Einde sjabbat 22.46

Begin sjabbat 20.20

Einde sjabbat 22.56

MEI/JUNI • SIEWAN

Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw

-

-

-

-

06.30 07.00 20.10 07.25

09.00

09.00

22.46 09.00

06.30 07.00 20.20 07.25

22.56 09.00

20.10

22.46

20.20

22.56

- Lekstraat

07.15

08.30

07.15

08.30

20.10 07.15

22.46 09.00

20.20 07.15

22.56 09.00

20.10 -

22.46 -

20.20 -

22.56 09.00

08.00 20.10 aansluitend 09.00 20.10 aansluitend 20.10 met nacht

09.00 21.30 22.46 09.00 21.30 22.46 09.00 21.31 22.46 09.00 21.31 09.30

08.00 20.20 aansluitend 09.00 20.20 aansluitend 20.20 met nacht 07.25 20.20 -

09.00 21.30 22.56 09.00 21.30 22.56 09.00 21.41 22.56 09.00 21.41 09.30

20.00

10.00

- Rav Aron Schuster J. Obrechtplein www.RAS-Club.nl Sjoel West

sjachariet mincha ma’ariw sjachariet mincha ma’ariw

Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Stadionweg 269, Amsterdam CIZ-sjoel Amstelveen Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl

07.25 20.10 20.00 20.10

10.00 + peutergroep 09.00

20.20

09.00

-

-

20.00

-

Sjoel Zuidoost [email protected]

-

-

-

-

Joodse Gemeente Haarlem

-

09.00

-

09.00

NIG Leiden

-

-

-

-

NIG Den Haag

20.10

09.00, 21.31

20.20

09.00, 21.41

Scheveningen

20.10

09.30

20.20

09.30

LJG Beth Jehoeda Den Haag

18.30

09.30

18.30

09.30

Joodse Gemeente Rotterdam LJG Rotterdam NIG Utrecht

20.10 (afspr.) 18.30 -

09.00 09.30

20.20 (afspr.) 18.30 -

09.00 09.30

LJG Utrecht [email protected] NIG Bussum

-

10.00 09.30

-

09.30 -

Joodse Gemeente Almere

18.00

10.00

-

LJG Flevoland 06 49800815

-

-

20.00

-

Masorti Almere

-

-

-

09.00

NIHS Arnhem NIG Amersfoort LJG Gelderland

-

09.00 -

-

09.00 10.00

NIG Nijmegen

20.10

09.30

-

-

NIG Zwolle

-

09.30

-

09.30

NIG Groningen NIG Leeuwarden Beth haChidoesj haTsfoni 06 44753370 LJG Or Chadasj Twente

-

09.00 09.00 -

-

18.00 -

NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede

-

09.30

-

09.30

PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160

-

10.30

-

LJG Brabant

-

19.15

-

-

NIHS Limburg

-

10.00

-

10.00

Joodse Gemeente Zeeland

20.10

10.00

20.20

10.00

3 0 | C 31

NIW7031_sidra 1

‘God en Tora zijn on

D

e Limmoed, het grote Joodse leerevenement, had het afgelopen weekeinde op het programma onder andere een voordracht door rabbijn Nathan Lopes Cardozo getiBLOEME teld: God en de Tora EVERS-EMDEN zijn onrechtvaardig. Als stelling bracht hij: ‘Zowel God als de Tora zijn een grote teleurstelling’. Voordat hij deze stelling toelichtte verklaarde hij standvastig te zijn in zijn geloof in de hemelse Tora en zijn diepgeworteld geloof in God. Maar hij heeft morele problemen met sommige mitswot en bepaalde door God bevolen gebeurtenissen. Daar is het voorschrift betreffende de mamzeriem (‘bastaarden’): als een (getrouwde) vrouw overspelig is en daar een kind uit voortkomt, dan is dat kind een mamzer of mamzèrèt. Het is levenslang uitgesloten van het Joodse leven en kan alleen trouwen met een andere mamzer/mamzèrèt, dan wel met iemand die tot het jodendom is overgegaan(!). Hun kinderen zijn ook mamzeriem; en dat staat in onze heilige Tora en is vanuit de Hemel voorgeschreven. Voor overspelige mannen zelden straf. Ook onrechtvaardig is het lot van de agoena, de vrouw die gebonden blijft aan een niet-bestaand huwelijk als de man zijn vrouw geen scheidsbrief geeft; een vrouw kan géén scheidsbrief aan haar man geven. Rabbijnen proberen oplossingen te vinden, maar dat lukt lang niet altijd. Voorts is daar het bevel het volk Amalek uit te moorden, evenals de zeven stammen die het land Kena’an bevolkten toen de Bné Jisraeel het Beloofde Land binnentrokken. Hoe kan een liefhebbende, rechtvaardige God dat bevelen?

28 MEI 2010

26-05-2010 17:35:12

DAYA N R . E V E R S

SIDRA VAN DE WEEK RELIGIE

Nederigheid

M

jn onrechtvaardig’ Rabbijn Lopes Cardozo noemde onbevreesd de discriminatie van vrouwen en gaf meerdere voorbeelden, zoals de sota, de vrouw wier man haar terecht of onterecht verdenkt van ontrouw. Zij moet naar de priester, een reeks vernederende behandelingen ondergaan; als ze ontrouw was geweest zou haar buik opzwellen en haar heupen invallen; daar dit nooit gebeurde is de wet in onbruik geraakt. Kort gezegd: de Tora wordt overheerst door mannen. Ziekte en dood worden vaak als onrechtvaardig ervaren; alle ‘verklaringen’ van de shoa zijn leugens, er ís geen antwoord. We moeten niet proberen dit soort zaken te rechtvaardigen. De Tora eist rechtvaardigheid, de moraliteit is hoog, maar er zijn paradoxen in de tekst. We begrijpen het niet, we weten haast niets van God, de mens worstelt met moeilijke vragen, zoals die waarom God de wereld en de mens heeft geschapen, mét alle ellende. De Talmoed stelt de vraag of het niet beter was geweest als de mens niet geschapen was. Dat was wel beter geweest, maar nu we er toch zijn moeten we er maar het beste van maken... Had God een voor ons duistere reden om de mens, de wereld te scheppen? De halacha (Joodse wet) is een ‘protestbeweging!’ gecreëerd door God tegen Zichzelf. De halacha lost bepaalde mitswaproblemen op om de zaak te sussen! Rabbijnen hebben met kracht bepaalde zinnen omgedraaid en verdraaid, tegen Tora en God, in naam van God; gotspe-rabbijnen! Hij noemde enkele namen van dezulke. Zijn er menselijke elementen in de Tora-tekst geslopen?? Het is zeer bewonderenswaardig dat een gerenommeerde rabbijn als Nathan Lopes Cardozo zich aldus uitspreekt; mijn column is veel te kort om zijn revolutionaire voordracht weer te geven, maar ik mocht zijn (bekorte) verhaal wel opschrijven.

15 SIEWAN 5770

NIW7031_sidra 2

irjam en Aharon spreken subtiel maar toch een beetje kwaad over hun jongere broer Mosjé. Hoewel zij alle drie profeten waren, was DAYAN R. EVERS Mosjé de enige die daardoor geen contact meer had met zijn vrouw. Zijn zes jaar oudere zus kapittelde hem daarover uit medelijden met Mosjé’s vrouw Tsippora. Mosjé kon niet anders want G’d sprak vrijwel constant met hem. Het Opperwezen neemt het op voor Mosjé. „De man Mosjé was erg nederig, meer dan alle mensen, die op de oppervlakte van de aarde leefden” (12:3). Ook hiervoor had Mosjé al een proeve van grote bescheidenheid afgelegd. Toen Eldad en Medad profeteerden, dat Mosjé zou sterven en Jehosjoea het volk het land zou

in zijn bescheidenheid, hoewel hij de enige was die met G’d van aangezicht tot aangezicht sprak. Bij Mirjam en Aharon was dit anders. Zij konden G’d alleen in visioenen en dromen waarnemen. De tachtigjarige leider van de Exodus verdedigt zich niet door al zijn verdiensten en successen op te sommen. Mosjé aanvaardt de beledigingen in stilte. Hij buigt zijn hoofd geduldig. G’d moet ingrijpen om Mosjé te verdedigen als ongeëvenaarde profeet. Hoe is het mogelijk dat iemand die constant in de buurt van het Opperwezen verkeert, werkelijk bescheiden blijft? Mosjé wist dat hij het verder gebracht had dan zijn medemensen. Nederigheid is veel meer dan alleen maar een gebogen hoofd. De geduldige Hilleel placht uit te roepen: „Als ik hier ben, is iedereen hier.” Is trots dan prijzenswaardig? Nee. Wijzen moeten zich niet beroemen op hun wijsheid, machtigen mogen hun kracht niet misbruiken en rijken moeten zich niet laten voorstaan op hun rijkdom: „Maar zij die zich

Parsja Beha’alotecha Bemidbar / Numeri 8:1 – 12:16 binnenleiden, kwam Jehosjoea in paniek bij Mosjé: „Mijn heer Mosjé, laat ze stoppen met hun visioenen” (11:28). Mosjé is niet alleen niet bang voor zijn machtspositie maar spreekt zijn knecht zelfs vermanend toe: „Ben je jaloers voor mij?” Dat is helemaal niet nodig. Mosjé voelt zich daar zelfs erg ongemakkelijk bij, bij zoveel persoonsverheerlijking. Mosjé spreekt de wens uit, dat „alle mensen profeten mogen worden en G’d Zijn geest op hen laat rusten” (11:29). Hij had vlak daarvoor zijn profetische geest gedeeld met de zeventig oudsten, die hem in het vervolg zouden helpen bij het leiden van het volk. Hij hoefde niet zo nodig ‘premier te zijn’. Wat een contrast met onze verkiezingsstrijd waar moddergooien naar machtsconcurrenten normaal is en bescheidenheid een teken van zwakte is. Mosjé voelde totaal geen trots over zijn wel heel bijzondere positie in de Joodse geschiedenis. Hoe kan je tegelijkertijd ‘de nederigste man op aarde’ zijn en toch leider over een volk? En nog wel het Joodse volk? Het woord anaw (nederig) komt maar één keer in de Tora voor. Mosjé was uniek

ergens op willen beroemen, laten zij zich beroemen op het feit dat zij Mij kennen en nabij zijn, dat ik G’d ben” (Jeremia 9:22). Je eigenwaarde kennen is geen uiting van trots. „Mijn dienaar Mosjé is vertrouwd in heel Mijn huis. Met hem spreek ik van mond tot mond – open en niet in nevelen gehuld…” (12:7-8) staat dicht bij de pasoek, het vers waarin Mosjé’s nederigheid beschreven wordt. Beide eigenschappen staan met elkaar in verband. Zou Mosjé veel tijd hebben doorgebracht met collega-gezagsdragers, dan zou zijn ego wellicht gelijk met zijn politieke carrière gestegen zijn. Maar dit was niet het geval. Omdat Mosjé zijn dagen in aanwezigheid van G’d doorbracht, waren zijn waarden en normen anders. Als ‘kind aan huis’ verkeerde hij constant in G’ds aanwezigheid en werd hij continu blootgesteld aan G’ds oneindigheid. Hierdoor werd Mosjé steeds nederiger in plaats van steeds trotser. Meer dan wie ook begreep hij hoe klein hij was en hoe groot G’d en Zijn verwachtingen. De grootste Joodse politicus was een intens bescheiden mens. Een eyeopener voor 9 juni.

C 31

| 31

26-05-2010 17:35:27

Familieberichten

Sinds 1991

Deskundige en respectvolle zorg thuis

 9FLA%K=EALAKE==FAKD9EG>G:A=  e]]jgn]j]]fcgekl]f\Yfn]jk[`add]f7 @Y\YkkY@ajk[`^]d\

<=HNNN9FOAD<=JK Z]\j]a_af_g^r]_]fnggj]]fn]jZgf\  lmkk]fBg\]f]fEYjgccYf]f7Eg`Ye]\JYZZY]

NJAB@=A<N9FE=FAF?KMALAF? ghcge]fnggjb]r]d^g^co]lk]f 

AFL=JJ=DA?A=MR=
bgf_]j]f`]ln]jk[`adeYc]f7 ;`YffY9d

K9E=FO=JC=FG>L=?=FO=JC=F afl]_jYla]nYfmal  Bgg\k]fEYjgccYYfkh]jkh][la]^7 @YjjqHgdYc

j\Y_   bm f a +

)

\ g f\]

BGF?=J=F@=::=F<=LG=CGEKL _YYfBgg\k]]fEYjgccYYfk] 



 CYjaeY:]d`Yb nYfYf\]j]f7

(

BE

jg

^ ] Y d l   [ ] g \ f

f^]j]fl a]

F9

Amsterdam: 020-6701800 www.carecompany.nl

( *

@]lBEF9 Bgg\k%EYjgccYYfkF]lo]jc9ekl]j\Ye!akgh_]ja[`lgeo]\]jrab\k] nggjggj\]d]fl]Z]kljab\]f]fkYe]fl]kljab\]fl]_]fYflak]ealake]]fakdYeg^gZa]& 

Afd]a\]jk2Hn\9%cYf\a\YYlLo]]\]CYe]j9`e]\EYj[gm[`]fJYZZabfJYh`=n]jk HdYYlk]flab\2FgnY;gdd]_]$:mj_]e]]kl]j@g__m]jkljYYl*$)0&+(lgl**&((mmj&











lieve chanichiem, staf en ouders







deze week is er weer pe’oela om 15.30 we zullen verzamelen om 15.00 en teruglopen om 18.00

verder komt het zomermachanee er weer aan! meld je snel aan via www.bneakiwa.nl !!!

bewirkat tora we’awoda Bne akiwa

Foto’s met nesjomme! ed van wersch

tel. 020 - 6715700 www.edvanwersch.nl 32 | C 31

179116.indd 32

26-5-2010 13:30:58

Familieberichten Het leven is overgegaan in herinneringen. Bedroefd, maar dankbaar dat verder lijden hem bespaard is gebleven, geven wij kennis van het overlijden op 2 siewan 5770 / 15 mei 2010 op 74 jarige leeftijd in Beth Shalom van

Julek Rafalowitch Namens de families van Buenos Aires Los Angeles Sao Paulo Tel Aviv Stenungsund Amstelveen Amsterdam

: Fridy Levy–Sanovsky : Leny Radziner : Elli Mantagari : Margalith Shacham–Witzenhausen : Jacqueline Wallin-Witzenhausen : Loek Witzenhausen : Salomon Witzenhausen

" Met groot verdriet delen wij mede dat

JULEK RAFALOWITCH van ons is heengegaan. Wij hopen dat hij nu in alle vrede rust. Ruud en Marti Premseler Roos en Ruud Noorda Max Klein Barbara Güttmann Trien Blog-Suesan Liesbeth de Boer-Suesan Aron Worms Pieter en Nineke Familie Frijens Martin Elly Perels Mady Schoenland

Unforgettable EUROPEAN SINGLES’ WEEKEND at the Belgian Coast “Koksijde”, For English speakers, 20-45 years old. 25-27th June 2010. Saturday night live musical. Glatt kosher hotel eur 160 pp. Info: [email protected] Vanessa 0032/474361499 If needed: organized taxi from Calais.

C 31

179117.indd 33

| 33

26-5-2010 15:20:13

brieven

s e rv i c e

Volgende week in het NIW

HOE STEMT JOODS NEDERLAND?

2 dagen Jomtov

I

s de colomn van Ronnie Eisenmann (NIW 30) nu geschreven door de voorzitter van het NIHS of door de advocaat Eisenmann? Wel, eigenlijk is dat niet bijster interessant, maar dat gekibbel van twee volwassen Joden als kleine kinderen vind ik walgelijk. De column van rabbijn ten Brink inNIW 28 had hij ook beter in Levend Joods Geloof van de LJG kunnen publiceren, want de informatie erin was voor niet-LJG leden niet van belang. Er zijn al heel wat Nederlandse Joden van orthodoxe huize die de tweede dag Jomtov als een jom chol beschouwen en daarvoor hebben zij de instemming van het LJG niet nodig. Dus, Menno, schrijf in het NIW over zaken die van werkelijk belang zijn voor alle Joden en probeer niet via het NIW je gelijk te halen. In de sidra van afgelopen sjabbat hebben we kunnen lezen hoe het Joodse volk in de woestijn bestond uit veel stammen en iedere stam had zijn taak binnen het Joodse volk. Zie de LJG als één van die stammen en accepteer de taak die zij op zich genomen hebben. Dat gekissebis over wie is Jood, is ook niet meer van deze tijd als je ziet hoe pragmatisch het Opperrabbinaat van de staat Israël daarmee omgaat. Uiteindelijk was de overgrootmoeder van Koning David ook geen Jodin en is zij niet volgens de bij de NIHS geldende regels uitgekomen. Rami de Lieme, Amstelveen

Met cijfers, interviews en de standpunten van de diverse partijen aangaande onderwerpen als bijzonder onderwijs, de sjechieta en politieke standpunten ten

H

et NIW heeft de cover van het Sjawoeotnummer dit jaar opgesierd met de afbeelding van een schilderij van Rembrandt. Deze keuze is hoogst ongelukkig: het schilderij toont Mozes namelijk op het moment dat hij op het punt staat de stenen verbondstafelen aan gruzelementen te gooien. ‘Mozes verbrijzelt de tafelen der wet’ is dan ook de titel van dit werk uit 1659 uit de Berlijnse Gemäldegalerie, dat in 2006 nog in het

productie in samenwerking

Brief Hamburger

met de Joodse Omroep en

H

JMW.

Joods Historisch Museum was te zien. Voor Sjawoeot, dat het geven van de Aseret Dibrot (de tien uitspraken) viert en zeker niet de reactie van Mozes wanneer die veertig dagen en nachten op de berg Sinaï later zijn volk in aanbidding rond het gouden kalf aantreft, is deze coverafbeelding even ongeschikt als ondoordacht.

NIW7031_brieven 1

Brief Markus

I

n zijn reactie in NIW 30 op de column van Awraham Meijers schrijft de heer Markus terecht dat het tegen de schenen schoppen van orthodox-Joodse gelovigen volkomen ongepast is. Het valt me op, Jaap, dat je de artikelen van rav R. Evers goed bijhoudt, gezien termen als spirituele groei. Hasjeem heeft de mens een eigen verantwoordelijkheid gegeven om de wereld te vervolmaken (tikkoen olam).

Radio

Zondag op Radio 5 Hoe gaat het nu met Harry Wijnschenk?

Internet

Verhitte discussies op www.joodseomroep.nl

3 4 | C 31

L.A. Menko, Lelystad

opzichte van Israël. Een

Etienne Denneboom, Amsterdam

Cover NIW 30

Dat heeft rabbijn Awraham Kuyt z.l. ons klasje al geleerd op de Joodse les in Enschede. Als Hasjeem de mens een eigen verantwoordelijkheid heeft gegeven, Jaap, mag je Awraham Meijers en andere Joden zoals bijvoorbeeld ondergetekende, eens uitleggen wat mijn overgrootmoeder mevrouw Judith Godfried-Kanstein die vroom Joods leefde, ten aanzien van haar eigen verantwoordelijkheid verkeerd heeft gedaan dat zij op 89-jarige leeftijd uit Hoogezand-Sappemeer naar Sobibor getransporteerd werd. Dit geldt natuurlijk ook voor alle andere onschuldige broeders en zusters.

et komt Jaap Hamburger, voorzitter van EAJG, natuurlijk goed uit om twijfel te zaaien over de standpunten van het CIDI. Doorgaans laat ik hem dat pleziertje, maar het wordt onfatsoenlijk als hij zaken beweert die niet kloppen. Hamburger (NIW 30) meent dat ik een verdeling van Jeruzalem verwerp. Dat is onjuist. Wat ik al jarenlang stel is dat het Palestijnse volk veel minder sterke aanspraken op Oost-Jeruzalem heeft, dan de staat Israël. Zo is dit stadsdeel in geen enkel internationaal rechtelijk document ooit aan een Palestijnse staat toebedeeld. Israël heeft het na tweemaal Jordaanse agressie (1948 en 1967) in handen gekregen en de hele stad heeft al sinds circa 1850 een Joodse meerderheid. Dit alles neemt niet weg dat Israël bij een echte, duurzame vredesregeling over Jeruzalem concessies zal moeten doen. Ook premier Barak was die opvatting toegedaan toen hij in 2001 in Taba onderhandelingen met Arafat voerde. Die concessies kwamen erop neer dat de Palestijnen de Arabische wijken en Israël de Joodse wijken van Oost-Jeruzalem zouden mogen besturen. Een dergelijke verdeling van Oost-Jeruzalem onderschrijf ik al jarenlang en werd onlangs nog eens

Adverteren?

Roel Abraham telefoon: 06-54274244 e-mail: [email protected] 28 mei 2009

26-05-2010 17:38:50

brieven

Ronny Naftaniel, Directeur CIDI

De vijftigste dag 1

die Hij met zijn leerlingen hield, en de wijn die Hij schonk deden hem denken aan wat hem enkele uren later te wachten stond. Hij wist zich geroepen tot een heel bijzonder zware opdracht die niet alleen G’ds verbond met Israël zou bekrachtigen, maar ook de gojim via zijn leerlingen in aanraking zou brengen met de Tora. De reden waarom ik reageer is deze: ook als je anders/verschillend denkt over Jezus (van wie ik als christen geloof dat Hij de Messias zal blijken te zijn bij zijn terugkomst) kun je niettemin op weg zijn naar hetzelfde doel; precies dat zegt de rabbijn aan het slot van zijn artikel – tot mijn vreugde! G.A. v.d. Spek-Begemann, ’s Graveland

servi c e

door CIDI-voorzitter Onno Hoes tijdens ons symposium in het Vredespaleis in Den Haag onderstreept toen hij sprak over Jeruzalem als de hoofdstad van zowel de Joodse staat Israël, als van de op te richten Palestijnse staat. Hamburger moet dat gehoord hebben want hij behoorde tot de aanwezigen. Kortom Hamburgers bewering hierover is even ongefundeerd als zijn opmerking dat het CIDI en de PVV aangaande Israël ‘één pot nat’ zouden zijn. Met de opvattingen van die partij heeft CIDI niets van doen.

De vijftigste dag 3

M

et het leerzame artikel in NIW 30 heeft rabbijn Menno ten Brink een uitstekende bijdrage geleverd, die ook mensen zal aanspreken die weinig of niets van het jodendom afweten, maar graag kennis vergaren. Hoeveel problemen en strijdigheden vinden hun oorzaak niet in onkennis! Ik vraag me daarom af of het NIW kans ziet dit artikel onder de aandacht van de redacties van andere bladen te brengen, inclusief de periodieken van scholen en kerken, want zonder kennisoverdracht zal de strijd tegen het antisemitisme nooit worden gewonnen. C.W. Italiaander, Den Haag

M

ijn reactie gaat over het artikel van rabbijn Menno ten Brink in NIW 30 genaamd De vijftigste dag. Het gedenken dat Jezus noemde is inderdaad puur Joods en heeft niets te maken met verandering van wijn in bloed en brood in het lichaam van hem. Dat is puur rooms-katholiek. Sommigen drinken bloed en zo en dat is puur heidens. De verandering van wijn in bloed en brood in het lichaam van Jezus heet theologisch transsubstantiatie en komt dus uit r.k.- koker. De opvattingen over het hier aan de orde zijnde had alles te maken met de Reformatie, waarbij de rooms-katholieke visie werd afgewezen. B.Hooghuis, Schiermonnikoog

De vijftigste dag 2

M

et meer dan gewone belangstelling heb ik als christelijke abonnee het artikel gelezen van rabbijn Menno ten Brink (NIW30). Pesach en Sjawoeot, twee bevrijdingen. Van Pasen en Pinksteren kun je dat ook zeggen, maar anders. Weer word ik ook door het artikel herinnerd aan de zwarte bladzijden van de kerkgeschiedenis waarvoor ik mij diep schaam. Temeer nu er anno 2010 nog nieuwe bijkomen. De verleiding is groot om uitvoerig op het artikel in te gaan, maar een ingezonden brief leent zich daar niet voor. Eén mogelijk misverstand zou ik graag wel even uit de wereld helpen: Jezus’ uitspraken over zijn lichaam en bloed (Paulus heeft ze van hem) zijn uiteraard nooit letterlijk bedoeld. Ook dat is een bloedsprookje. Het (ongezuurde) brood dat Hij brak aan de laatste seidermaaltijd

15 siewan 5770

NIW7031_brieven 2

e xt r a o p i n i e

Tweede dag Jomtov Rabbijn Menno ten Brink

I

n mijn parasja in NIW 28 schreef ik dat de Tora steeds één Jomtov dag aangeeft (behalve Rosj Hasjana). Dit laatste klopt niet. Ook Rosj Hasjana wordt als één dag genoemd, met excuus voor de verwarring. Een vermeend triomfalisme waar Ronnie Eisenmann in zijn column op wijst, laat ik voor zijn rekening. Als hij mij zou kennen, weet hij dat ik anders in elkaar zit dan hij mij verwijt. Ieder moet gewoon zelf weten hoe hij/zij zijn/haar jodendom invult en niemand behoort daar een waardeoordeel over te geven. Niet-orthodoxe Joden buiten Israël en alle Joden in Israël houden geen tweede Jomtov-dag (Jomtov sjenie sjel galoejot), behalve de tweede dag Rosj Hasjana. Dat is niet inconsequent, want vanwege Klal Jisraeel (de eenheid van Israël) sluiten wij ons aan bij Israël, zoals aangegeven door het Israëlische Opperrabbinaat, om één dag Jomtov te houden met uitzondering van Rosj Hasjana. We vieren Rosj Hasjana twee dagen, net als in Israël. Volgens Ronnie Eisenmann is dat inconsequent, dat komt dan voor rekening van onder andere het Israëlische Opperrabbinaat. De LJG is dus net zo inconsequent. In het oude Palestina en Jeruzalem werd een tweede dag Rosj Hasjana gehouden vanwege de twijfel over de exacte viering van Rosj Hasjana (de laatste dag van de maand elloel of de eerste dag van de maand tisjri). Rosj Hasjana is de enige feestdag die op de eerste dag van de Joodse maand word gevierd. In tegenstelling tot de andere feestdagen is de nieuwe maan bijna onzichtbaar en is het moeilijk vast te stellen of die dag bereikt is. Zelfs voor Joden in Palestina en Jeruzalem. Het Sanhedrin stelde vast of de nieuwe maan mekoedasj was (geheiligd). Die aankondiging werd verspreid via fakkels op bergtoppen. Later gebeurde dat door boodschappers. Toen wij ons buiten het land vestigden, in Babylonië en Egypte bijvoorbeeld, werd het moeilijker om de aankondigingen snel ter plaatse te hebben. Daarom voerde men een extra dag in, om zeker te weten dat de feestdag op de correcte datum gevierd werd. Ook in Jeruzalem zelf werd Rosj Hasjana twee dagen gehouden. Als de boodschappers laat waren moest een extra dag in acht genomen worden. Uitzondering was Jom Kippoer. Het zou te zwaar worden twee dagen te vasten. Inconsequent? Later werd de vaste kalender ingevoerd. Liberale Joden zijn teruggegaan naar de oorspronkelijke Bijbelse data, met uitzondering van Rosj Hasjana, omdat Rosj Hasjana ook in Israël al duizenden jaren twee dagen wordt gevierd.

C 31

| 35

26-05-2010 17:39:06

colofon

service

Personalia

Nieuwe besturen Per 10 mei 2010 bestaat het bestuur van het Jiddisj Koor Hejmisj Zain uit: Manja Lange, voorzitter; Anna Denekamp-de Jong, secretaris; Richard Klein, penningmeester; Wim de Haas, vice-voorzitter; Soesja Ricardo, algemeen bestuurslid. Per 20 mei 2010 bestaat het bestuur van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam uit: Ron van der Wieken, voorzitter; Erik Friedeberg, penningmeester; Ellen Schrijver-Stokvis, secretaris; Florry Vyth-Dreese, vice-voorzitter; Harry Polak; Stefan Pinkus, 2e penningmeester; Liane van Dantzig; Chelly Overdijkink-Abram en Roman Tarlavski.

Afgestudeerd Afgestudeerd als advocaat aan de juridische faculteit van het college in Ramat Gan, Israël: Ephraim Theodor (Efra) de Haas uit Ateret (Israël).

Oproep Namens mijn moeder ben ik op zoek naar de heer Rob van den Berg, vermoedelijk afkomstig uit Heemstede. Hij is als evacué in het laatste oorlogsjaar tot vlak na de bevrijding opgevangen door de familie Hielkema, destijds wonende in Haskerdijken/Nieuwebrug Friesland. De familie Hielkema bestond uit vader Jelle, moeder Hinke, dochter Alie (mijn moeder), zoon Douwe en dochter Piety. Er waren toen meerdere kinderen ondergebracht in die omgeving, via de Bataafsche Petroleum Mij., waaronder twee oudere zussen van Rob, bij de families Van Oostrom

en Van Dijk. Begin jaren zestig ontving mijn oma uit naam van de stichting Jokos enkele financiële tegoeden: claimnrs. 3430 / 51582 / 15505 / 15506. Dit moet te maken hebben met de achtergrond van Rob van den Berg die nu ongeveer 73 jaar zal zijn. Uw informatie graag naar René Boonstra, Sparjeburd 13, 8409 CK Hemrik, e-mail [email protected] en tel. 0516-471739 of 06-40623251.

Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het niw is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad. Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit. Commerciële exploitatie: Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111, 1018 ll Amsterdam

Spelregels brievenpagina Brieven kunnen per e-mail worden ingezonden naar [email protected] tot uiterlijk dinsdagochtend 9.00 uur. Maximale lengte 250 woorden. Wij stellen het op prijs als uw brief ingaat op een artikel of opinie, eerder in het NIW verschenen, anders is plaatsing niet zeker. Plaatsing houdt niet automatisch in dat de redactie het eens is met de inhoud. De redactie behoudt zich het recht voor brieven te weigeren, in te korten dan wel te redigeren.

Herstel In het interview met prof. Marcel Levi (NIW 30) stond dat hij is geboren op 26 september 1964. Dit moet zijn 25 september 1964. In het Varia-bericht in NIW 30 over Rabbi Cukierkorn staat een verkeerde naam. Zijn naam is Celso Cukierkorn en niet Jacques.

Hoofdredacteur: Esther Voet Redactie: Ted de Hoog, Simcha Tas, Elise Vermeeren, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) t (020) 627 62 75, f (020) 624 25 19, e [email protected] Basisontwerp: Hyperion creatieve communicatie Vormgeving: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld Abonnementen/administratie Koninklijke bdu Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 ab Barneveld. t (0342) 494 844, f (0342) 494 299, e [email protected] Nederland en België: per jaar € 131,05 (acceptgiro), € 129,05 (automatische incasso) of € 65,55 (studenten); per half jaar € 67,10 (acceptgiro) of € 65,10 (automatische incasso); per kwartaal € 34,85 (acceptgiro) of € 32,85 (automatische incasso). Europa: € 196,70 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 318,55 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 98,35, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 159,25. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrij­ ken van de abon­ne­mentsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen. Losse nummers: € 3,–; beperkt verkrijgbaar in de losse verkoop in Nederland. Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het niw ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl Advertenties t (020) 623 55 84, f (020) 624 25 19, Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw, Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam

Mannetjes

Herman Loonstein verdedigt Gidi Markuszower en Hugo Borst.

Als-ie ze maar niet door elkaar haalt...

Advertentieverkoop: Roel Abraham, t 06-54 274 244, e [email protected] Deadline reserveren advertenties & aan­leveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het niw worden verhaald. Sjoelberichten: [email protected] Druk Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld issn 0166-1949

3 6 | C 31

NIW7031_brieven 3

28 mei 2010

26-05-2010 17:39:26

C 31

179126.indd 37

| 37

26-5-2010 11:40:54

s e rv ic e

f oto pag i n a

n Zij woonden onder ons

O n Dagtocht Beth Simcha

B

eth Simcha, het sociaal-cultureel centrum voor Joodse ouderen (50+) van JMW in Amsterdam ging op 30 mei een dagje naar de Keukenhof Foto Marianne Fuchs

p dinsdag 4 mei is de dvd van de documentaire Zij woonden onder ons. Herinneringen van Hattemers aan hun Joodse medeburgers aangeboden aan de heer F.A. Gerson en burgemeester dhr. J.W. Wiggers. De film is gemaakt door Ab Toornstra. Gerhard van der Worp heeft de eerste aanzet gegeven. Foto: Nieuws- en advertentieblad de Schaapskooi.

n Young Hadassah

O

p 18 mei is in Amsterdam door Young Hadassah een stand-up comedy workshop georganiseerd met Gregory Shapiro. De opbrengst gaat naar de afdeling Kindergeneeskunde van de Hadassahziekenhuizen. Foto’s: Arje Sanders

n Crescas

n Ensemble Shir

n Keppelrun

rash Course Ivriet, een intensieve 5-daagse Ivrietcursus van Crescas, vond van 9 t/m 13 mei in Amsterdam plaats.

p 23 mei trad in de LJG-sjoel in Den Haag het Londense ensemble Shir op met klezmer- en Ladinomuziek. Het eerste exemplaar ontving Ken Gould, directeur Internationaal Joods Muziekfestival.

p 18 mei werd deze foto gemaakt in Steenderen, gemeente Bronckhorst. U weet wat u kunt doen op 13 juni!

C

Foto’s: Michel Waterman

3 8 | C 31

NIW7031_fotopag 1

O

O

Foto: Eddy Mock

28 mei 2010

26-05-2010 17:33:26

f oto pag i n a

service

n Lezing in Terband

W

oensdag 12 mei hield rabbijn Tamarah Benima voor de leden van Sjemoe’ot in Terband een lezing over het jodendom in Europa vanaf de 19e eeuw. Foto: Sofia Grondman

n Golfen bij Wizo Twente

O

p 10 mei vond de 12e WIZO-golfdag plaats in Enschede. Er waren zestig deelnemers, koffie met krentewegge en onderweg de beroemde ‘Wizoboterkoekstop’. Foto’s: Irene Berg

n Limmoed 2010

A

fgelopen weekend vond in Amsterdam de jaarlijkse Limmoed plaats met vele workshops voor jong en oud waaronder ‘Joodssefardische dans’ door buikdanseres Yonina. Foto’s: Jaime Halegua

n Rondleing Snoge

O

p 16 mei was er in de Esnoga een bijeenkomst over het beleidsplan van de Portugees-Israelietische Gemeente, met onder andere een rondleiding op de bouwplaats en het dak van de snoge. Foto: David Cohen Paraira

n Plaquette Rheden

O

p 16 april is in Rheden een plaquette onthuld met de namen van de drie gezinnen, die aldaar onderduikers gehuisvest hadden. Zes voormalige Joodse onderduikers waren hierbij aanwezig.

15 siewan 5770

NIW7031_fotopag 2

n RKAVIC 6 kampioen

E

en Joods voetbalelftal van de Amstelveense club RKAVIC is kampioen geworden.

Foto: Ofir Betsalel

Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw: [email protected]

C 31

| 39

26-05-2010 17:34:23

40 | C 31

179132.indd 40

26-5-2010 13:17:38