PRONK
Projectplan: Pronk Regatta
1 Pronk Regatta (Wat, Waar, Wanneer) Dwars door de Veluwe in Gelderland loopt een in onbruik geraakt kanaal. Het zuidelijke deel ervan is als het ware een bak, met een lengte van twintig kilometer, stilstaand water met een sluis in Apeldoorn en een sluis in Dieren. Scheepvaart lijkt nu onmogelijk omdat er in de laatste dertig jaar veel beweegbare bruggen over het kanaal zijn omgebouwd tot vaste lage bruggen. Alle aandacht en energie van overheden gaan al zo’n tien jaar uit naar het opheffen van deze obstakels om toeristisch vaarverkeer mogelijk te maken. Een ontwikkeling die o.a. stuit op een miljoeneninvestering. Maar wat nu als je die nauwe doorgangen in het kanaal als een uitdaging ziet, als een prikkel voor creativiteit! Wat, als je van de nood een deugd maakt. Stel dat deze uitdaging opgepakt wordt door een tiental teams met de nodige knowhow. Te denken valt aan groepen studenten van opleidingen zoals de technische universiteiten en hogescholen, de designacademie, aan industrieel ontwerpers, aan beeldende kunstenaars, aan de werkplaatslaboratoria van innovatieve bedrijven, enz. Hoe mooi zou het niet kunnen zijn als er een vloot van merkwaardige vaartuigen geruisloos het kanaal zou bevaren, als elk deel van de vloot zich op zijn eigen spectaculaire manier zou op- en ontvouwen bij een brugdoorgang. De verbazing bij de toeschouwers zoals de verwondering over een miniatuurzeilschip in een fles met nauwe hals, of de pronkende staart van een pauw; dat is het idee achter de Pronk Regatta. De eerste Regatta is gepland in 2012 en de bedoeling is dat het een driejaarlijks evenement wordt.
PRONK
2 Een kanaal met bruggen 2.1 Historie: Op initiatief van koning Willem I “de kanalen-koning” werd in 1825 begonnen met het graven van het noordelijke deel van het Apeldoornskanaal. In 1868 werd het deel Apeldoorn-Dieren in gebruik genomen. De bestaande sluis in Dieren is gebouwd in 1957 ter vervanging van de niet meer bestaande oude drietrapssluis uit 1868. Het kanaal, gegraven dwars door het meest bosrijke deel van Nederland, is in bijna tweehonderd jaar uitgegroeid tot een juweel van landschappelijke schoonheid. Stilstaand water waarin zich monumentale bomenlanen en laatindustriële ophaalbruggen spiegelen, oevers die begroeid zijn in een rijke variatie van riet, struiken en open grasveldjes. Deze verstilde pracht van Dieren tot Hattem met een totale lengte van meer dan vijftig kilometer heeft zich mede kunnen vormen dankzij het feit dat de scheepvaart op het kanaal in 1972 is gestopt. Een ander gevolg van het stoppen van de scheepvaart is de bouw van tientallen bruggen over het kanaal die niet (meer) geopend kunnen worden omdat er toch geen schepen meer langs komen. De manier waarop in de loop van de tijd naar het kanaal in haar omgeving werd en wordt gekeken verandert voortdurend van invalshoek; van nuttig (1825 gegraven) via lastig (1972 voor scheepvaart gesloten) naar mooi (1990 toeristisch kanaalfietspad) en weer naar nuttig in de zin van werkgelegenheid op toeristisch gebied (2009). Deskundigen op het gebied van ecologie, economie, landschapsarchitectuur en toerisme leveren voortdurend gevraagd en ongevraagd hun mening. Er is hierover al menig rapport geschreven. Het laatste uitvoerige onderzoek is gedaan door de Grontmij (“Apeldoorns Kanaal: Kansrijk Water” verschenen in januari 2009). 2.2 Toekomst Er worden al jarenlang veel gedachtes en plannen geopperd die zich richten op het behoud van het huidige karakter van het kanaal en tevens op de ontwikkeling van hergebruik van het Apeldoornskanaal. SAK (Stichting Apeldoorns Kanaal) houdt wat dit betreft de vinger aan de pols www.apeldoornskanaal.com. Als één van de grootste knelpunten die aangepakt zou moeten worden om het kanaal toeristisch aantrekkelijk te maken ziet o.a. de SAK het vervangen van de vaste lage bruggen voor bruggen die geopend kunnen worden zodat er weer een vorm van (toeristische) scheepvaart mogelijk wordt. In januari 2009 is er een rapport verschenen, opgesteld door de Grontmij, getiteld “Apeldoorns Kanaal: Kansrijk Water” waarin onderzocht is wat de mogelijkheden en onmogelijkheden zijn voor deze gedachte. Duidelijk is wel dat voor dit idee een lange adem is vereist en dat het een miljoeneninvestering vergt.
PRONK
2.3 Heden Met name de ontwikkeling van het deel van het kanaal dat loopt van Apeldoorn naar Dieren is in een patstelling terecht gekomen. De schoonheid ervan is onomstreden. Er is inmiddels een mooie fietsroute van zo’n 20 kilometer aangelegd aan de oostkant van dit kanaal. Hier en daar zijn langs het kanaal kleinschalige bedrijfjes wat wateractiviteiten gaan ontwikkelen. De gemeente Brummen organiseert eens per jaar de kanaalfeesten, een soort van volksfestijn en Apeldoorn heeft de wijkgerichte drakenbootrace opgezet op een stukje kanaal in de stad. Toch zouden de betrokken gemeenten graag dit juweel meer toeristisch willen benutten, maar hoe is dan de grote vraag.
3 Ambitieus idee Het project met de werktitel Pronk Regatta behelst een ambitieus idee om een grootschalig evenement op te zetten dat goed past in actuele ontwikkelingen op het gebied van het denken over kunst en techniek. Het plan heeft enerzijds als doel de aandacht te vestigen op natuurschoon en toerisme en anderzijds het stimuleren van de bètastudies en de ontwikkeling van ideeën over duurzaamheid in constructies en energietoepassing. De belangstelling om kunst en techniek met elkaar te verbinden blijkt de laatste tijd uit allerlei publicaties en evenementen. In Eindhoven is het jaarlijkse STRP art and technology festival groter dan ooit, Directeur Robbert Dijkstra gelooft heilig in de bevruchtende werking tussen kunst en techniek, hij was een van de initiatiefnemers voor de conferentie Art Science and Design REunited, die in maart 2009 werd gehouden in De Balie in Amsterdam, het KAN (Arnhem Nijmegen) heeft een glossy tijdschrift “ARTS meets SCIENCE” uitgegeven dat een inventarisatie is van alle bedrijvigheid op dit gebied in de regio Arnhem Nijmegen. In dit verband is het realiseren van de Pronk Regatta een goed middel om op een spectaculaire, maar passende, manier de vraag over de toekomst van het Apeldoornskanaal onder de aandacht te brengen van een breed publiek. Het project zal een deel van het toeristisch beleid van de drie gemeentes Apeldoorn, Brummen en Rheden bundelen en krachtiger maken. 3.1 Kunst In de kunst vind je al vanaf Leonardo da Vinci een richting die zich niet zo zeer richt op een introverte atelierpraktijk maar een stroming die zich bezig houdt met projecten die maatschappijgericht zijn en juist het publiek opzoeken met technische innovaties of toepassingen. Van da Vinci zijn al ontwerpen bekend van o.a. merkwaardige vliegobjecten en oorlogsmachinerie. In de moderne kunstontwikkeling vanaf 1900 is de kinetische kunst een belangrijke stroming geworden. De
PRONK
hedendaagse kunst kent kunstenaars als de Belg Panamarenko die een volledig en overtuigend oeuvre bouwen rond ontwerpen van fantastische voertuigen en daarbij een sterk wetenschappelijke kant integreren in het werk. In Nederland kennen we daarvan het voorbeeld van het werk van Theo Jansen (de grote fantast), publicist en beeldend kunstenaar, die bv. enorme strandbeesten bouwt met tape en plastic elektriciteitsbuizen die zich verplaatsen en handelingen uitvoeren louter op windkracht. Die belangstelling voor techniek in artistieke producten heeft grote belangstelling bij met name de jongere generatie. De BBC producties en uitzendingen over robotgevechten, waarbij teams eigen robots bouwen die ander robots te lijf gaan in een arena, worden enthousiast bekeken. De Regattaorganisatie zal inspelen op deze interesse bij kunstenaars en kunstbelangstellenden door het idee van de Pronk Regatta als een prikkelende uitdaging bij hen neer te leggen en daar een goede organisatie en faciliteiten aan te verbinden. 3.2 Techniek Om moderne techniek verder te ontwikkelen is een flinke dosis nieuwsgierigheid en vooral ook creativiteit nodig. Westerse landen realiseren zich dat hun welvaart voor een belangrijk deel is gebaseerd op technische voorsprong. Om dit vast te houden is het nodig om voortdurend bezig te zijn met onderzoek. Voorbeelden van een voortrekkersrol zijn het ontwerp voor de hogesnelheidsbus van Wubbo Okkels en de zonne-energieautorace waar Nederlandse studententeams elk jaar hoog scoren. De onderzoeksvragen die de Pronk Regatta opwerpt gaan o.a. over het gebruik van geluidsarme vaartuigen, toepassing van duurzame energie en vooral ook hoe je op het water met bootjes hindernissen in de vorm van lage, nauwe doorgangen kunt nemen. Dit soort onderzoek is ook actueel met het oog op bv. de ideeën over de waterhuishouding in ons land. Overstroomgebieden, stroombossen e.d. zullen in de toekomst eisen stellen aan de vaartuigen die deze (natuur)gebieden voor inspectie zullen gaan bezoeken. Op grotere schaal is natuurlijk ook de stijging wereldwijd van de zeespiegel een feit dat de behoefte aan ingenieuze vaartuigen die flexibel zijn qua inzetbaarheid, zal doen groeien. De omvorming van ons leger naar een humanitair hulporganisatie zal ook de nodige nieuwe vindingen op dit gebied stimuleren. Lompe amfibievaartuigen en onderzeeërs kunnen evolueren naar handzame, overal inzetbare, flexibele vaartuigjes. De creativiteit die door de Pronk Regatta wordt gevraagd aan de techniek op het terrein van duurzame energietoepassingen en op het terrein van het ontwerpen van “krimpende” en “uitzettende”, op- en ontvouwende, stille boten, sluit aan op al die bovengeschetste ontwikkelingen.
PRONK
3.3 Ambacht In het beroepsonderwijs is jarenlang de aandacht voor het (technische) ambacht uitgehold met als gevolg dat op de arbeidsmarkt een tekort is ontstaan aan gemotiveerde goede vakmensen. De laatste jaren is het besef om de status van de technische vakken weer op te krikken gegroeid. Een product maken dat technisch perfect is, dat goed geconstrueerd is, dat vakmatig interessant gebouwd is, waarbij je mensen nodig hebt die kunnen lassen, die elektronische toepassingen kunnen realiseren, die constructies kunnen timmeren, die weten wat je met kunststof kunt; zulke producten zouden de vaartuigen kunnen zijn die de Pronk Regatta nodig heeft. Door de publiciteit die de regatta genereert rondom deze ambachtelijke hoogstandjes zal de status van het ambachtelijk bezig zijn gestimuleerd worden.
4 Maatschappijbetrokken 4.1 Duurzaamheid en ecologie Het sparen van het milieu en de kwetsbare ecologie van het kanaal en omgeving is gediend met een zorgvuldig gebruik van deze waterweg. Ook in deze zin zijn deze beperkingen hier de uitdaging tot creativiteit van de deelnemers van de Pronk Regatta. Voor het inzetten van vormen van duurzame energie voor de voortstuwing van de vaartuigen zijn momenteel diverse mogelijkheden binnen handbereik. Het is aan de creativiteit van de deelnemende teams van de regatta om deze vormen te gaan exploiteren. Te denken valt aan bv. de ontwikkeling van flinterdunne oprolbare zonne-energiepanelen. Ook het mechanisme van de schroefaandrijving is mogelijk toe aan andersoortige oplossingen. 4.2 Cultureel erfgoed Het Apeldoornskanaal vormt, in samenhang met de nog onaangetaste stalen ophaalbruggen en het imponerende sluizencomplex in Dieren een industrieel erfgoed waar Nederland terecht zuinig op is. Niet altijd is de schoonheid van de oude bruggen en het sluiscomplex op zijn volle waarde geschat. De Pronk Regatta is ook een ode aan dit technische hoogstandje uit de 19e eeuw en wil daar met creativiteit en schoonheid een extra bijdrage aan leveren. Door zo’n driejaarlijks evenement blijft de aandacht gericht op het behoud en onderhoud ervan. 4.3 Educatie Het met respect omgaan met ons industrieel erfgoed is al een educatief doel op zich, maar de Pronk Regatta zal verder, door het accent op duurzaamheid in kunst, techniek en energiegebruik een aantrekkelijke vorm zijn om een breed publiek daarmee aan te spreken.
PRONK
Een tweede educatief doel is het stimuleren van de belangstelling voor techniek in het algemeen en voor de bètavakken in het onderwijs in het bijzonder. 4.4 Toerisme Iedereen is het erover eens dat het gebied waar het Apeldoornskanaal doorheen loopt een uitermate fraaie plek in Nederland is voor toeristisch bezoek. Om de schaal van deze schoonheid te promoten zou de regatta, met haar lengte van 20 kilometer dwars over de Veluwe, een geëigend middel zijn. Alle kwaliteiten, zoals rust en natuurschoon, komen expliciet naar voren. Er mag verwacht worden dat de p.r. van een dergelijk opgezet evenement een landelijk bereik zal hebben. De bundeling van de drie gemeentes Apeldoorn, Brummen en Rheden d.m.v. van één project maakt de kracht van de boodschap sterker en zal bevruchtend werken op de onderlinge samenwerking en afstemming van het beleid op cultuur toeristisch gebied. Door de driejaarlijkse opzet hoeft ook niet steeds weer opnieuw het wiel te worden uitgevonden voor nieuwe acties op toeristisch gebied. De investering in de organisatie van de regatta is er een voor zowel de korte als de lange termijn.
5 Teams Het hele idee van de Pronk Regatta kan alleen slagen als er voldoende vaartuigen met een hoogwaardige kwaliteit gebouwd kunnen worden. Daartoe is een intensief contact nodig met opleidingen, ontwerpers en kunstenaars die zich bewegen op het terrein van kunst en techniek. Mogelijk kan de Pronk Regatta in de studie bij technische universiteiten en hoge scholen als afstudeerprojecten geïntegreerd worden. Verder kan er gericht gezocht worden naar kunstenaars waarvan verwacht mag worden dat zij gemotiveerd en toegerust zijn om een interessante bijdrage te leveren aan het project. Ook zijn er een aantal bedrijven in Nederland die in het verlengde van hun bedrijfsactiviteiten werkplaatsen hebben waar ruimte gegeven wordt om innovatieve uitstapjes te maken. Het kan de moeite lonen om ook hier na te gaan of de Pronk Regatta zo’n uitstapje zou kunnen zijn. Na inventarisatie van mogelijke deelnemers aan de bouw van de vloot is het wellicht zinnig om koppelingen te maken tussen ontwerpers (de ideeënbronnen / kunstenaars, technische universiteiten, hogescholen) en uitvoerenden (ambacht / HBOopleidingen en bedrijf). Het streven is om tien teams aan het werk te zetten die in 2012 met tien opzienbarende vaartuigen deelnemen aan de Pronk Regatta. Om de (aanloop) kosten te dekken zal aan ieder team een bedrag ter beschikking staan. Er zal een aantal criteria voor de deelnemende teams uitgewerkt worden om een garantie te hebben dat de verwachtingen van de organisatie
PRONK
ook gehaald worden. Om te komen tot een tiental teams zal er een campagne gevoerd gaan worden waarbij gericht gezocht wordt naar gewenste deelnemers en daarnaast worden potentiële kandidaten via advertenties in relevante bladen en andere media opgeroepen te solliciteren. In het laatste geval zal er een tussenronde met (gehonoreerde) schetsplannen worden georganiseerd.
6 Participatie Omdat de Pronk Regatta niet een doel op zich zelf is maar een middel om de aandacht op te vestigen op de streek (toerisme, erfgoed), innovatie, duurzaamheid en educatie, zullen er tevens ideeën uitgewerkt worden hoe met dit project een zo groot en breed mogelijk publiek bereikt kan worden. Hoe meer participanten in het project hoe groter de reikwijdte van het geheel. 6.1 De Triënnale. De Pronk Regatta past met haar aandacht voor kunst in het landschap goed in de doelstellingen van de Triënnale van Apeldoorn. Het is organisatorisch en publicitair aantrekkelijk voor de Pronk Regatta om mee te liften met de Triënnale en gebruik te kunnen maken van de ervaring van deze organisatie. Naast de manifestatie op de dag zelf kan er tijdens de rest van de honderd dagen van de triënnale een tentoonstelling in Apeldoorn (op het kanaal en in de Nettenfabriek) gemaakt worden over de historie van het kanaal. Daarnaast zal een expositie van de vaartuigen zelf en de ontwerpgeschiedenis ervan (maquettes, video, schetsen, enz.) een echte publiekslieveling kunnen worden. 6.2 Markant en Edu-art. Met deze twee instellingen kunnen er projecten op scholen in de gemeenten Apeldoorn, Brummen en Rheden opgezet worden die aansluiten op de opzet van de Pronk Regatta. 6.3 Nevenactiviteiten. In samenwerking met culturele instellingen en particuliere initiatieven kunnen initiatieven gestimuleerd worden om op de dag van de regatta langs het kanaal diverse publieksvriendelijke gebeurtenissen te laten plaats vinden die op een of andere manier inhaken op de Pronk Regatta (exposities, sjantiekoren, kanaalfeesten Brummen, halve marathon, wandeltocht, fietsroute, stoomtreinvervoer, modelbouwregatta, enz.)
PRONK
7 Organisatie 7.1 Stichting / Werkgroep Er is in 2009 een stichting met de naam Stichting Bepaalde Dingen opgericht die tot doel heeft deze manifestatie te begeleiden. In het bestuur zijn relevante kwaliteiten zoals kennis op het gebied van de hedendaagse kunst, technische innovatieve ontwikkelingen en financiële aspecten van een organisatie aanwezig. 7.2 Artistiek leider Leider van de manifestatie en bewaker van het artistieke concept is de beeldend kunstenaar Gerrit van Middelkoop De Pronk Regatta als idee naar concreet plan is mogelijk gemaakt door een startsubsidie van de provincie Gelderland.
