Projectplan JOGG-HARLINGEN september E. van der Kooij JOGG-regisseur in gemeente Harlingen

Projectplan JOGG-HARLINGEN 2015-2017

september 2015 E. van der Kooij JOGG-regisseur in gemeente Harlingen

INHOUD Voorwoord 3 JOGG - korte omschrijving 4 1. inleiding 6 2. meetbare doelstellingen 11 3. de pijlers JOGG 14 pijler 1 - zorgdragen voor breed bestuurlijk draagvlak 14 pijler 2 - publiek private samenwerking 20 pijler 3 - sociale marketing 22 pijler 4 - wetenschappelijke begeleiding en evaluatie 25 pijler 5 - verbinding preventie en zorg 27 Beheersfactoren 29 Bijlage I: De aanpak 32 Bijlage II: Tijdplanning JOGG Harlingen 2015-2018 35 Bijlage III: Communicatieparagraaf 36

2

VOORWOORD Teveel kinderen groeien op in een omgeving waarin slechte eetgewoonten en weinig bewegen normaal zijn geworden. Overgewicht onder jongeren wordt ook in Harlingen een steeds groter probleem. Deze trend willen we keren. Gezond eten en bewegen moeten weer de normaalste zaak van de wereld worden! Onze jeugd heeft namelijk de toekomst. En om die toekomst zo goed mogelijk in te gaan, is het noodzakelijk dat onze jeugd zich zo goed mogelijk kan ontwikkelen. Wanneer jongerren gezond leven, dan doen zij het ook beter op school, komen zij sneller aan een (betere) baan én hebben zij meer sociale contacten. Kortom; gezondere jongeren hebben alle kans op een gelukkiger leven. Wie wil dat nu niet! De kans op een succesvolle ontwikkeling van kinderen is het allergrootst als kinderen gezond opgroeien in een gezonde leefomgeving. En dat is precies wat we met Jongeren Op Gezond Gewicht willen bereiken. Dit doet de gemeente niet alleen, maar met verschillende partners. Ik denk dat we met de JOGG-methodiek een instrument in handen hebben om de negatieve trend te keren en bij kunnen dragen aan een gezondere toekomst van onze gemeente en haar inwoners. Hoe we dat gaan doen leest u in dit projectplan. Doet u mee? Een gezonde groet,

Gezondere jongeren hebben alle kans op een gelukkiger leven. Wie wil dat nu niet!

Hein Kuiken wethouder Sociaal Domein

3

JOGG - KORTE OMSCHRIJVING “Onder de naam Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) wordt landelijk gewerkt aan een gezonde jeugd in een gezonde omgeving. De JOGG-aanpak richt zich op wijken waar het percentage overgewicht onder jongeren (0-19 jaar) het hoogst is. Onder de paraplu van de gemeente werken publieke en private partijen, zoals scholen, sportclubs, huisartsen, buurtsupers en woningbouwverenigingen samen. Die samenwerking leidt tot betere sport-, beweeg- en speelfaciliteiten en voor meer aandacht voor voeding en beweging. Want gezond eten en drinken, dagelijks bewegen en sporten moet de gewoonste zaak van de wereld worden”. Jongeren Op Gezond Gewicht In oktober 2014 heeft de gemeente Harlingen besloten aan te sluiten bij de JOGG-aanpak en is een samenwerkingsovereenkomst aangegaan met het JOGG-bureau. De JOGG-aanpak is gebaseerd op het succesvolle Franse EPODE (Ensemble Prévenons l’Obesitas Des Enfants, of “Samen overgewicht bij kinderen aanpakken”). Sinds 2010 werkt JOGG aan een aanpak die in Nederland nog beter zou werken. JOGG is een initiatief dat gedragen wordt door zowel publieke als private partijen zoals het ministerie van Volksgezondheid, de wetenschap, gezondheidsbevorderende instellingen en landelijk opererende bedrijven uit de food-, retail- en verzekeringssector (bedrijfs- en kennispartners). De JOGG-aanpak is gebaseerd op vijf pijlers: 1. Politiek-bestuurlijk draagvlak. Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, heeft een belangrijke plaats in het collegeprogramma. Burgemeester en wethouders zijn enthousiast, bekend met en betrokken bij de JOGGbeweging. 2. Publiek-private samenwerking. Lokale bedrijven zijn nauw betrokken bij de JOGG-aanpak en ondernemen activiteiten om een gezond gewicht te stimuleren. Zij denken bijvoorbeeld mee in het projectteam, leveren communicatiekracht en dragen financieel bij aan activiteiten.

4

3. Sociale marketing. Gezondheid verkopen als een nieuwe smartphone. Het gaat hier om het gebruik van commerciële marketingtechnieken om sociaal gewenst gedrag te bewerkstelligen. Een JOGG-gemeente past de principes van sociale marketing toe op de lokale situatie. Dit resulteert in activiteiten die aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroep. 4. Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie. Een JOGG-gemeente gebruikt erkende effectieve interventies en meet het effect hiervan. Daarnaast wordt het proces gemeten en waar nodig bijgestuurd. Uiteraard wordt ook de BMI van kinderen gemeten. 5. Verbinding preventie en zorg. Deze pijler is uniek voor de Nederlandse JOGG-aanpak. In een JOGG-gemeente signaleren (zorg) professionals in een vroeg stadium overgewicht. De zorg is goed op elkaar afgestemd, er is een passend aanbod en jongeren die zorg nodig hebben komen direct op de juiste plek terecht.

De JOGG-aanpak brengt jongeren én de wereld om hen heen in aanraking met hoe het ook kan. In veel JOGGwijken zie je dat bewoners en ondernemers elkaar aansteken.

5

1. INLEIDING Overgewicht, het is een onderwerp waarover we de laatste jaren steeds meer lezen in kranten en tijdschriften. Zelfs hele tv programma’s spelen er op in. En dat is ook niet gek als je weet dat in Nederland ongeveer 40% van de volwassen bevolking te zwaar is en 10% ernstig overgewicht heeft. In 2010 was ongeveer 15% van de jongeren te dik (overgewicht) en 5% van hen heeft ernstig overgewicht. Deze percentages zijn ten opzichte van 30 jaar geleden verontrustend te noemen. Ook binnen onze gemeente is de trend van overgewicht, ongezonde voeding en lichamelijke inactiviteit steeds meer zichtbaar bij zowel volwassenen als bij jongeren. Lage inkomens en een hoge werkeloosheid zijn factoren die van invloed zijn op de levensstijl van de mensen. In Harlingen is dit ook duidelijk herkenbaar. Van de 7.110 huishoudens leeft 18,6% van een inkomen tot 120% van de bijstandsnorm. Echter, deze problematiek is niet van de laatste jaren, maar speelt in Harlingen al decennia lang. De raad heeft besloten om over de gehele linie deze achterstanden aan te gaan pakken.

Rapport ‘Gezond opgroeien in Harlingen 2013’

1.1 Overgewicht in Harlingen In juni 2014 verscheen de rapportage ‘Gezond opgroeien in Harlingen 2013’. Hieruit blijkt dat een hoog percentage van de jongeren in Harlingen te dik is. In de hiernaast geplaatste tabel zijn de percentages aangegeven van 0-12 jarigen in Harlingen. Ter vergelijking zijn daaronder ook de Friese cijfers weergegeven. Het overgewicht onder jongeren binnen de gemeente Harlingen wijkt niet veel af van het Fries gemiddelde. De percentages van kinderen uit groep 7 en klas 1 vmbo liggen wel iets hoger. Er zijn geen gegevens beschikbaar van klas 2 havo/vwo in Harlingen, waardoor deze vergelijking niet met het Fries gemiddelde kan worden gemaakt. In september komen de gegevens rondom leefstijl van alle Harlinger basisscholen, groep 2 en 7, van 2014 beschikbaar. Deze worden gebruikt bij de update van dit projectplan in het najaar van 2015. Trend overgewicht Tussen 2008 en 2013 zijn metingen verricht om het percentage jongeren met overgewicht in Harlingen en Fryslân gedurende vijf jaar in beeld te brengen. Hieruit blijkt dat het aantal kinderen met overgewicht in het basisonderwijs in zijn totaliteit stabiliseert. Deze cijfers sluiten aan op de landelijke trend. Overgewicht

6

op jonge leeftijd blijft echter een belangrijke risicofactor voor overgewicht op volwassen leeftijd. Met name jongeren op het vmbo in Harlingen vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van overgewicht en obesitas. Ter vergelijking is hiernaast ook de trend van overgewicht van de periode 1980-2007 van Harlingen weergegeven (figuur 9). Hieruit blijkt dat overgewicht vanaf de jaren ’80 onder de jongeren fors is toegenomen. Overgewicht bij kinderen Wanneer is er sprake van overgewicht? Een manier om te meten of er sprake is van overgewicht kan door zgn. indexen met lengte en gewicht. Doorgaans wordt overgewicht gemeten met behulp van de Body Mass Index (BMI). Het BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht te delen door het kwadraat van de lichaamslengte. Bij volwassenen is een BMI van 25> de grens voor overgewicht en een BMI van 30> de grens voor obesitas. Deze grenswaarden gaan niet op voor jongeren omdat zij nog in de groei zijn. Voor kinderen gelden specifieke afkappunten welke afhankelijk zijn van leeftijd en geslacht. Overigens is een BMI een indicatie. Het landelijke advies is om als uitkomstmaat naast het BMI als indicator ‘kwaliteit van leven’ als aanvullende uitkomstmaat te gebruiken en niet zozeer de hoeveelheid vet. Verschillende oorzaken van overgewicht bij kinderen Wanneer je niet te veel eet en voldoende beweegt, dan is je energiebalans in evenwicht. Gebeurt dat niet en eet je meer dan je lichaam aan energie verbrandt, dan ontstaat er een positieve energiebalans met overgewicht als gevolg. Overgewicht wordt o.a. veroorzaakt door: • Een inactieve leefstijl, zoals televisie kijken, veel computer gebruik en de manier waarop we ons voortbewegen (gebruik van de auto i.p.v. de fiets) hebben een grote invloed op een positieve energiebalans. • Ook een verandering in de soorten calorieën in ons voedsel is een veroorzaker van overgewicht. Zo zitten er bijvoorbeeld veel slechte vetten en suikers verborgen in snacks, snoep en frisdrank. • Daarnaast zijn er altijd wel gelegenheden waarop we iets te vieren hebben. En nee zeggen tegen iets lekkers is niet makkelijk.

*

* 2005/2006 blijft achter door het gering aantal kinderen dat deelnam aan het onderzoek.

Trend overgewicht in Harlingen

7

• Daarentegen wordt er steeds minder fruit en groente gegeten. • Een andere veroorzaker van overgewicht is de verandering van de leefstijl binnen gezinnen. Door ons drukke bestaan is er niet altijd de gelegenheid om een gezonde maaltijd te bereiden. Het gemak dient de mens. De markt springt hier handig op in en biedt veel producten in potjes, in zakjes of zelfs kanten-klaar aan. Echter bevatten deze producten meer calorieën dan vers bereide maaltijden. Het belang van een gezond gewicht en meer bewegen Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de obese kinderen uiteindelijk obese volwassenen worden. Overgewicht bij kinderen is dan ook zorgwekkend. Een aantal risico-indicatoren lijkt al op jonge leeftijd aanwezig te zijn. Overgewicht brengt gezondheidsrisico’s met zich mee, zoals een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, diabetes type 2, kanker en gewrichtsklachten. Daarnaast ervaren kinderen met overgewicht ook sociale uitsluiting door pesten (effect op psychisch en emotionele ontwikkeling van een kind) en hebben niet zelden een gebrek aan zelfrespect en zelfvertrouwen. Onvoldoende beweging is één van de risicofactoren voor ziektes en meer bewegen zou tot preventie van overgewicht kunnen leiden. Maar bewegen betekent wel dat je iets extra’s moet doen. Bewegen kost tijd en moeite. Vaak zijn we ons niet bewust van wat we zoal op een dag eten, laat staan dat we beseffen hoeveel we moeten bewegen om de energie van dat ene koekje of chocolaatje weer te gebruiken. Je hebt het dan al gauw over een half uur bewegen. Kinderen hebben meer beweging nodig. Dit heeft gezondheidsvoordelen, zoals: • een betere ontwikkeling van spieren, coördinatie en balans; • toename van botdichtheid tijdens de groei; • het aanleren van sociale vaardigheden: leren omgaan met regels, normen en waarden, leren hoe je samen op een sportieve manier kunt spelen, zelfdiscipline, verantwoordelijkheid en zelfvertrouwen; • betere leerprestaties. 1.2 Meer Integrale aanpak gewenst Het stimuleren van bewegen, sporten en het nastreven van een gezonde(re) levensstijl heeft binnen de gemeente Harlingen de afgelopen jaren steeds meer prioriteit gekregen. De gemeente sloot aan bij de

8

Buurt Onderwijs en Sport (BOS) Impuls en nam deel aan een tweetal regelingen zoals de Impuls Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB) en de Impuls Brede scholen, sport en cultuur. Jongerenwerk en de buurtsportcoaches hebben gezamenlijk met het onderwijs, de bibliotheek, Ritmyk, centrum voor de kunsten en sportverenigingen een aantal programma’s en activiteiten uitgevoerd die hebben bijgedragen aan een gezonde leefstijl en het bevorderen van sociale samenhang in wijken en buurten. Met deze manier van samenwerking zijn al goede resultaten bereikt, maar er kan nog meer uitgehaald worden wanneer wordt ingestoken op een integrale aanpak waarbij ook de verschillende beleidsterreinen beter gaan samenwerken. De JOGG-methode biedt hiervoor mooie handvatten. Aan de hand daarvan wordt binnen Harlingen een stevige organisatiestructuur neergezet waarin alle betrokken partijen met elkaar worden verbonden. 1.3 Doelgroep De primaire doelgroep van de landelijke JOGG beweging is kinderen en jongeren van 0-19 jaar. Omdat overgewicht binnen elke doelgroep voorkomt is de keuze gemaakt om ons in eerste instantie te richten op alle jongeren binnen Harlingen tussen de 0-19 jaar. Deze doelgroep wordt onderverdeeld in drie leeftijdscategorieën 0-4 jaar, 4-12 jaar en 12-19 jaar. Binnen deze doelgroepen krijgen de risicogroepen extra aandacht. 1.3.1 Risicogroepen Uit landelijke cijfers (CBS) blijkt dat de sterkste toename van overgewicht en obesitas wordt gezien bij kinderen op de basisschool. Daarnaast zijn er bepaalde risicogroepen die meer kans hebben op overgewicht. Gezondheidsachterstanden doen zich veel voor bij jongeren afkomstig uit gezinnen met een lage Sociale Economische Status (SES). In deze wijken is sprake van een hoge werkloosheid en een laag opleidingsniveau. Overgewicht komt in Haringen voor bij kinderen binnen alle doelgroepen, maar overgewicht is in de lage SES-wijken overduidelijk zichtbaar. In Harlingen zijn een viertal lage SES-wijken: Plan Zuid, Oosterpark, Koningsbuurt en het Rode Dorp. In 2012 telt Harlingen 3.676 jongeren (<20), waarvan bijna 60% woonachtig is in een lage SES-wijk (Kinderen in Tel Harlingen, Verweij-Jonker Instituut, 2012).

Zet jezelf één moment in de schoenen van een jongere van deze tijd, en stel jezelf voor wat jouw beeld zou zijn van een gezonde leefstijl.

9

Specifieke kenmerken die van toepassing zijn op inactieve lage SES-ers zijn: • Persoonlijke kenmerken - onvoldoende kennis van belang van bewegen - negatieve houding ten opzichte van sport en bewegen - weinig zelfvertrouwen - onvoldoende middelen om te kunnen sporten of bewegen • Sociale omgeving - weinig sociale steun van familie en vrienden - ontbreken van sociale participatie • Fysieke omgeving - geen goed contact met buurtbewoners 1.3.2 Vindplaats jongeren Jongeren zijn te vinden op verschillende vindplaatsen. In onderstaande overzicht is in beeld gebracht waar de verschillende doelgroepen zoal te bereiken zijn.

10

Leeftijdsgroep

Vindplaats

0-4 jaar

Consultatiebureau, peuterspeelzaal, kinderopvang e.a.

4-12 jaar

Basisschool, sportvereniging, buitenschoolse opvang e.a.

12-19 jaar

Middelbare school, jongerenwerk, verenigingen, sportclubs e.a.

2. MEETBARE DOELSTELLINGEN “Om te kunnen bepalen waar de activiteiten en interventies zich op moeten richten en of de inspanningen leiden tot een daling van het aantal jongeren met overgewicht, moeten doelstellingen worden geformuleerd”. Het JOGG-model bestaat uit drie elementen (zie figuur 1): input – output – outcome. De input bestaat uit de invulling van de vijf pijlers van JOGG. Dit levert output in de vorm van onder meer intersectorale samenwerking (verschillende afdelingen binnen de gemeente, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven werken samen), versterking van de community en activiteiten op het gebied van bewegen en voeding. Deze output zorgt ervoor dat er veranderingen optreden in de omgeving en bij het kind, welke ertoe leiden dat het kind zich anders gaat gedragen (meer sporten/bewegen en gezonder leven). Uiteindelijk leidt dit gedrag tot een gezond gewicht bij de jeugd.

‘It takes a village to raise a child’. Daarom zijn wij actief op plekken waar jongeren en kinderen veel komen.

11

Figuur 1 JOGG-Model gebaseerd op het EPODE-model (Marije van Koperen, 2012)

2.1 Doelstellingen Om de JOGG-aanpak binnen Harlingen tot een succes te maken moeten heldere, haalbare en meetbare doelen worden geformuleerd. Deze doelen zijn nodig om te kunnen bepalen waar de acties/interventies zich op moeten richten zodat naderhand kan worden aangegeven of deze hebben geleid tot de gewenste daling van het aantal jongeren met overgewicht. Aan de hand van het JOGG-model kunnen drie soorten doelen worden beschreven: procesdoelen en gedragsdoelen die via subdoelen resulteren in het uiteindelijke programmadoel. Als basis voor de Harlinger doelstellingen wordt het landelijke programmadoel van JOGG gebruikt: De stijgende trend van het percentage kinderen en jongeren 0-19 jaar met overgewicht en obesitas omzetten in een daling. Dit programmadoel vindt zijn basis in het gezondheidsbeleid ‘Harlingen Gezond 2013-2017’ De in deze JOGG-aanpak overgenomen speerpunten uit deze beleidsnotitie zijn: • Samenwerken aan gezond opgroeien. • Jongeren fit en op gewicht: actie tegen overgewicht. • Gezonde stad en buurt. 2.1.1 Gedragsdoelen Aan de hand van tussendoelen of gedragsdoelen wordt gekeken of de activiteiten uit het programma hebben geleid tot een bepaald, meetbaar gedrag bij de betreffende doelgroep. De gedragsdoelen gebaseerd op de metingen van nu zijn: 1. Een aanzienlijke toename van het percentage kinderen dat voldoet aan 2 maal per dag 30 minuten bewegen (Nederlandse Norm Gezond Bewegen: NNGB). 2. Een aanzienlijke afname van de inname van gezoete dranken en energydranken en een toename van water drinken. 3. Een aanzienlijke toename van de dagelijkse inname van groente en fruit. 4. In elke setting (wijk, school, thuis en zorg) is een gezond aanbod aanwezig, en elke setting stimuleert bewegen. 12

5.

Een toename van het aantal kinderen dat ’s ochtends gezond ontbijt (noodzaak voor dit subdoel is niet zo groot in Harlingen: 80 procent van de 12-18 jarigen ontbijt 5 of meer dagen per week, voor de categorie 0-12 jaar is dit niet bekend. Bij het bepalen van de gedragsdoelen wordt bepaald of we hier mee aan de slag gaan).

Deze doelen zijn vooralsnog het uitgangspunt waar we mee aan de slag gaan. Aan de hand van onderstaande omschreven aanpak worden deze doelen concreter gemaakt. De accenten en de percentages per doelgroep worden bepaald na de eerste monitor. Deze gelden dan als startmeting waar we vervolgens op kunnen monitoren na het eerste jaar. 2.2 Aanpak om tot gedragsdoelen te komen Stap Planning 1. Om deze doelen concreet te kunnen maken wordt door de werkgroep September 2015 Monitoring aan het begin van het nieuwe schooljaar 2015-2016 eerst een nulmeting gemaakt. Aan de hand van deze nulmeting en de reeds aanwezige gegevens, worden de procesdoelen, de gedragsdoelen en daarbij behorende subdoelen geformuleerd. Deze worden opgesteld aan de hand van best practices in Harlingen en die van andere gemeente. 2. De doelstellingen worden uitgewerkt door de projectgroep (betrekken doelgroep, partners en supporters) en voorgelegd aan de stuurgroep. De stuurgroep stelt de doelstellingen vast. Aan de hand van de doelstellingen worden interventies en een activiteitenplan opgesteld en bijgesteld. Aan de hand van het activiteitenplan wordt een evaluatieplan opgesteld en uitgevoerd door de projectgroep (zie pijler wetenschappelijke begeleiding en evaluatie).

Oktober 2015

Gezonde keuzes bieden kan in hele kleine dingen zitten. Een 3e helft is nog net zo leuk met hapjes die niet uit de frituur komen.

Oktober 2015 Oktober 2015

13

3. DE PIJLERS VAN JOGG JOGG is gebaseerd op de EPODE-aanpak (Ensemble Prévenons l’Obésité Des Enfants, of “Samen overgewicht bij kinderen aanpakken”), waarachter een gedegen strategisch programma schuilt, gebaseerd op vijf pijlers: 1. politiek bestuurlijk draagvlak, 2. publiek¬ private samenwerking, 3. sociale marketing, 4. wetenschappelijke begeleiding & evaluatie en 5. het verbinden van preventie & zorg. De kracht van deze aanpak zit hem onder meer in het verbinden van nationale expertise op het terrein van preventie van overgewicht en obesitas met lokale integrale uitvoering van gezondheidsbeleid. De pijlers publieke private samenwerking, wetenschappelijke evaluatie en bestuurlijk draagvlak dragen bij aan de effectiviteit en duurzaamheid van deze aanpak. 3.1

PIJLER 1 - ZORGDRAGEN VOOR BREED BESTUURLIJK DRAAGVLAK

“Politiek-bestuurlijk draagvlak is essentieel voor een succesvolle invoering van de JOGG-aanpak in de gemeente. Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl en een gezonde leefomgeving, heeft een belangrijke plaats in het collegeprogramma. Burgemeester en wethouders zijn enthousiast, bekend met en betrokken bij de JOGG-beweging. Zij dragen ieder vanuit hun eigen portefeuille bij aan het resultaat. De intersectorale visie is geen plan meer, maar wordt ook in praktijk gebracht. De gemeente kiest echt voor JOGG” De gemeente Harlingen ondersteunt de JOGG-aanpak voor Harlingen. Op 7 oktober 2014 heeft zij besloten JOGG-gemeente te worden. Hein Kuiken, wethouder Sociaal Domein, heeft de JOGG-aanpak in zijn portefeuille. Hij informeert het college en de raadsleden over de voortgang van JOGG. Het college van burgemeester en wethouders beoogt met de JOGG-aanpak het volgende: Het doel is een gezonde jeugd (kinderen van 0-19 jaar) die opgroeit in een gezonde omgeving met volop kansen voor voldoende beweging en goede voeding. Het gaat er om dat kinderen en jongeren met overgewicht hun leefstijl veranderen, zodat overgewicht blijvend afneemt. Degene die betrokken zijn bij het opgroeien (ouders, verzorgers, school, sportclubs etc.) worden bewust van de gezondheidsrisico’s van overgewicht. Daarbij worden maatschappelijke en particuliere bedrijven betrokken. Met inzet van een JOGG-regisseur kunnen activiteiten meerjarig en in grotere samenhang worden uitgevoerd. 14

Aanpak om gedurende de gehele JOGG-periode te komen tot een goede borging van bestuurlijk draagvlak: • verankeren van JOGG binnen verschillende beleidsvelden, jaarplannen en uitvoeringsplannen; • betrekken van de verschillende beleidsvelden bij de JOGG-aanpak en de verschillende beleidsterreinen inzichtelijk maken, waarbij projecten en ontwikkelingen op elkaar kunnen worden aangesloten; • onder de aandacht brengen van JOGG bij verschillende externe gelegenheden; • vervullen van een voorbeeldfunctie door bestuurders; • JOGG noteren als vast agendapunt op het portefeuilleoverleg; • ondersteuning en inzet van het bestuur bij activiteiten en interventies; • betrekken van de jeugdgemeenteraad; • kennismaken met sleutelfiguren die een bijdrage kunnen leveren aan de JOGG-aanpak; • successen vieren. Organisatiestructuur JOGG Harlingen In de JOGG aanpak brengen we diverse beleidsvelden bijeen en bereiden we samen met partners uit het maatschappelijke veld én het bedrijfsleven acties voor en zetten die vervolgens uit. Met deze gecoördineerde aanpak ontstaan gezondheidsprogramma’s waarbinnen de uitvoering van activiteiten op elkaar is afgestemd. Het is van belang dat alle publieke en private partijen een plek krijgen in een heldere en slagvaardige organisatie. Het is daarbij van belang dat de organisatie zoveel mogelijk aansluit bij bestaande structuren om overlap te voorkomen en direct efficiënt aan de slag te kunnen gaan. JOGG is namelijk niet iets “erbij”, maar optimaliseert het bestaande.

De wereld kan alleen veranderen als een volledige gemeenschap samen nadenkt over verbetering.

3.1.1 Stuurgroep De stuurgroep is sturend, stimulerend en voorwaardenscheppend en op hoofdlijnen verantwoordelijk voor de inhoud en de continuïteit. De stuurgroep beslist over het plan van aanpak, globale planning en voortgang, begroting en het aangaan van samenwerkingen met private en publieke partners. De stuurgroep van JOGG Harlingen bestaat uit de initiatiefnemer van JOGG in Harlingen (de gemeente), aangevuld met publieke en private partijen (zoals welzijnsorganisatie De Skûle, GGD Fryslân, het bedrijfsleven, het onderwijs en de sportsector) en heeft de volgende vertegenwoordiging:

15

College van burgemeester en wethouders Wethouder: Hein Kuiken

Stuurgroep

Communicatie

Wethouder: Hein Kuiken JOGG regisseur: Elles vd Kooij De Skûle: Gerrit Terpstra Bedrijfsleven: Sieb Penninga Onderwijs/LEA en GGD Fryslân: Carla Hartog Zorgsector: Jan Waling Huisman Sportsector: Johannes Woustra

Projectgroep JOGG regisseur: Elles vd Kooij Werkgroeptrekkers:

Bedrijvenplatform

Werkgroep Activiteiten en interventies

Werkgroep Monitoring

Samenstelling stuurgroep portefeuillehouder Zorg en Welzijn (voorzitter) directeur De Skûle gezondheidsfunctionaris GGD Fryslân afvaardiging uit het onderwijs/LEA afvaardiging uit het bedrijfsleven afvaardiging uit de zorgsector JOGG-regisseur (secretaris)

Werkgroep Publiek private samenwerking

Werkgroep Preventie en zorg

Hein Kuiken Gerrit Terpstra Carla Hartog Carla Hartog Sieb Penninga Jan Waling Huisman Elles van der Kooij

De afzonderlijke leden van de stuurgroep fungeren ieder op hun eigen vakgebied als ambassadeur voor de aanpak JOGG-Harlingen. Uitgangspunt is om jaarlijks te evalueren of de samenstelling en de werkwijze van de stuurgroep doeltreffend zijn of dat aanpassingen nodig zijn. De stuurgroep komt minimaal 4x per jaar bijeen.

16

3.1.2 Projectgroep De projectgroep geeft invulling aan de inhoud, bewaakt de uitvoering (plan van aanpak, planning, voortgang) en heeft een belangrijke rol in het motiveren en betrokken houden van de achterban. De projectgroep bereidt tevens voor de stuurgroep de stukken voor en is klankbord voor de JOGG-regisseur. De projectgroep bestaat naast de JOGG-regisseur (voorzitter) uit de trekkers van de werkgroepen. De projectgroep overlegt 1x per 6 weken. JOGG-regisseur De JOGG-regisseur voert de regie en verbindt de partijen zodat op lokaal niveau resultaten worden bereikt en is de linking pin tussen de stuurgroep, de projectgroep en de werkgroepen. De JOGG-regisseur: • schrijft het plan van aanpak en bewaakt de uitvoering ervan; • is voorzitter van de projectgroep; • heeft overzicht over wat er allemaal gebeurt in de JOGG-wijken; • richt de organisatie in van de lokale JOGG-aanpak; • identificeert sleutelfiguren in de wijk en betrekt ze; • is de schakel tussen de stuurgroep en lokaal betrokken publieke en private partijen; • inventariseert welke projecten lopen en welke ontwikkelingen er spelen waarbij kan worden aangesloten. • bepaalt in overleg de keuze van de interventies, overziet welke acties en interventies al gedaan worden, hoe veelbelovende best-practices kunnen worden geïmplementeerd en/of geoptimaliseerd; • zet interventies, die reeds plaatsvinden in de wijk en die een bijdrage leveren aan de JOGG-doelen, voort onder de JOGG-paraplu; • onderhoudt persoonlijke contacten en deelt kennis en ervaringen uit met andere JOGG-gemeenten

Jongeren laten zien wat voor een speeltuin de wereld eigenlijk is.

3.1.3 Werkgroepen In de werkgroepen zijn de publieke en private partners vertegenwoordigd. Per werkgroep worden specialisten op het betreffende onderwerp ingezet vanuit verschillende betrokken partijen, zoals: partijen in de wijk, de scholen, buurtcentra, sportverenigingen etc. Door deze gevarieerde samenstelling kan optimaal gebruik worden gemaakt van elkaars kennis en wordt een breed draagvlak gecreëerd. Voor de

17

werkgroepen zijn reeds trekkers aangewezen. Deze trekkers stellen de werkgroepen samen. Binnen de werkgroepen worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: • vanuit de reguliere taken/activiteiten wordt alle relevante beschikbare kennis gedeeld; • activiteiten worden op elkaar afgestemd ten behoeve van de doelstelling van JOGG-Harlingen; • de werkgroepen sluiten zoveel mogelijk aan bij en maken gebruik van bestaande structuren, netwerken, overleggen en samenwerkingsverbanden. Harlingen kiest voor de volgende werkgroepen: 1. Werkgroep activiteiten en interventies: werkt mee aan de inventarisatie, inzet en uitvoering van de activiteiten en interventies in de JOGG-wijken voor alle leeftijdsgroepen. 2. Werkgroep monitoring: gaat aan de slag met de nulmeting en stelt een evaluatieplan op. 3. Werkgroep publiek private samenwerking: gaat aan de slag met het selecteren en benaderen van bedrijven om te komen tot een samenwerkingsovereenkomst. 4. Werkgroep preventie en zorg: gaat aan de hand van een stappenplan van JOGG aan de slag met het optimaliseren van het ketenaanbod. In de werkgroepen zijn zoveel mogelijk de publieke en private partners vertegenwoordigd. Per werkgroep worden specialisten op het betreffende onderwerp ingezet vanuit verschillende betrokken partijen. De werkgroepen en de mogelijke invulling met mensen uit het werkveld zien er vooralsnog als volgt uit: Werkgroepen Activiteiten en interventies

Monitoring

18

Trekker Jorine van Dijk - buurtsportcoach - afgevaardigden vanuit de leefomgeving van kinderen (scholen, sportverenigingen, de wijk etc.) Jorine van Dijk - medewerker GGD - vakleerkrachten - buurtsportcoach

Publiek Private Samenwerking

Preventie en Zorg

Elles v.d Kooij - afgevaardigden vanuit het bedrijfsleven - medewerker Economische Zaken (adhoc) - juridische medewerker (adhoc) Miriam v.d. Akker - wijkverpleegkundige - medewerker jeugdbeleid - afvaardiging zorgsector - medewerker GGD

De werkgroepen overleggen 1x per 4 weken. Communicatie vormt geen aparte werkgroep maar adviseert direct aan de projectgroep. Indien er op het gebied van communicatie projecten en/of evenementen ontstaan die nader moeten worden uitgewerkt, worden er tijdelijke werkgroepen ingezet. Bedrijvenplatform Het bedrijvenplatform is nog niet opgericht. De werkgroep PPS geeft hier vorm aan.

In dit digitale tijdperk wordt aandacht voor bewegen steeds belangrijker (Juvat Westendorp, ambassadeur Jongeren Op Gezond Gewicht)

19

3.2

PIJLER 2 - PUBLIEK PRIVATE SAMENWERKING

“Een gezonde gemeente betekent ook gezond ondernemen. Bij het plannen en uitvoeren van programma’s gericht op gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, wordt daarom het bedrijfsleven direct betrokken. Lokale bedrijven of vestigingen van (inter)nationaal opererende bedrijven kunnen bijdragen door hun expertise in te brengen in een projectgroep, interventies mede te financieren, communicatie rondom het belang van gezonde leefstijl te verzorgen of zelf activiteiten te organiseren in het bedrijf of in de wijk”. JOGG heeft vijf landelijke samenwerkingspartners: Albert Heijn, FrieslandCampina, Nutricia, Unilever en Zilveren Kruis Achmea. Naast een jaarlijkse financiële bijdrage, leveren ze strategisch advies en marketing expertise, communiceren ze over Jongeren Op Gezond Gewicht en zijn ze vaak ook lokale partner in de gemeente van hun vestigingsplaats. Het doel is om ook binnen Harlingen een vijftal lokale private bedrijven (partners) bij JOGG-Harlingen aan te trekken die een samenwerkingsovereenkomst willen aangaan met JOGG-Harlingen. Daarnaast worden vanuit JOGG-Harlingen ook andere organisaties in Harlingen (supporters) benaderd en gevraagd of zij zich vanuit maatschappelijk verantwoord ondernemen en vanuit hun expertise willen inzetten voor JOGG- Harlingen. Zo draagt een breed netwerk bij aan het bevorderen van een gezond gewicht bij de bevolking. Zowel de partners als de supporters kunnen op de volgende manieren een bijdrage leveren: • Mensen: personele capaciteit, kennis, expertise en vrijwilligers • Media: inzetten van communicatiemiddelen • Massa: enthousiaste partijen kunnen andere partijen overhalen mee te doen • Middelen: bijdragen in natura, bijvoorbeeld fruit of waterflesjes • Munten: financiële bijdrage Verder onderzoeken we de mogelijkheden om een JOGG-bedrijvenfonds op te richten. Hierbij valt te denken aan een fonds waaraan bedrijven jaarlijks een bedrag sponseren. Met dit sponsorgeld kunnen

20

extra activiteiten worden georganiseerd en materialen worden aangeschaft die ten goede komen aan het gezonde gewicht en een gezonde leefstijl van de Harlinger Jongeren. Voor de continuïteit van een dergelijk bedrijvenfonds is het raadzaam om te onderzoeken of deze samenwerkingsvorm in een contract kan worden vastgelegd met variabele duur. 3.2.1 De aanpak om te komen tot het betrekken van private partijen Stap 1. Opstellen plan van aanpak 2. Plan van aanpak ter goedkeuring voorleggen aan de stuurgroep 3. Samen met stuurgroep de partners en de supporters benoemen 4. Benaderen partners (JOGG-regisseur met wethouder) 5. Organiseren van een bijeenkomst voor private partijen (bijv. presentatie tijdens ondernemers bijeenkomst Oostpoort) 6. Starten met kennismaking supporters

Planning juli 2015 juli 2015 juli 2015 juli-September 2015 september/oktober 2015 september 2015 en verder

De werkgroep PPS stelt het plan van aanpak op en beschrijft hierin de volgende vijf stappen (conform het stappenplan voor samenwerking van gemeente met private partners van JOGG): • visievorming • voorbereiding voorstel • verkennend gesprek en vervolgafspraken • vaststellen samenwerking • verdiepen samenwerking

Een steil oplopend muurtje, een omgewaaide boom, een leeg grasveldje. Door de juiste ogen gezien is de wereld eigenlijk één grote speeltuin.

3.2.2 Criteria die in acht worden gehouden om tot een selectie van partners te komen zijn: • kijken naar het gezamenlijk belang en meerwaarde voor beide partijen; • hoe is de reputatie en de betrouwbaarheid van het bedrijf; • het betrekken van de private partners en supporters is de taak van de JOGG-regisseur. Deze krijgt ondersteuning van de wethouders, de stuurgroep, een medewerker economische zaken, de projectgroep JOGG-Harlingen en JOGG-bureau. • samenwerking is onderdeel van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en dient geen commercieel doel. 21

3.2.2 Resultaat Aan het eind van de JOGG-periode heeft de gemeente Harlingen: • Met een vijftal partners een samenwerkingsovereenkomst gesloten. • Minimaal 25 supporters aangetrokken. • Een bedrijvenfonds opgericht. 3.3

PIJLER 3 - SOCIALE MARKETING

“Denk als de doelgroep en doe als een marketeer”. Deze Social Marketing methode wordt door JOGGHarlingen toegepast bij het behalen van de gedragsdoelen. Wat vindt mijn doelgroep belangrijk als het om eten gaat? Hoe overtuig ik mijn doelgroep vervolgens dat ze minder vet moet eten? Wat is een goede manier om mensen in mijn gemeente in beweging te krijgen? Dit zijn een paar voorbeeldvragen waar we dagelijks mee te maken hebben” 3.3.1 Wat is sociale marketing? Sociale marketing is de toepassing van commerciële marketingconcepten en- technieken die bedrijven gebruiken om hun producten aan de man te brengen, maar die in dit geval worden gebruikt om mensen aan te zetten om hun gedrag te veranderen. Social Marketing is dan ook een instrument voor duurzame gedragsverandering bij grotere doelgroepen en bevat zowel elementen van sociale wetenschappen als marketing. 3.3.2 Sociale Marketing Methode Uit de praktijk blijkt dat wanneer de (intrinsieke) motivatie komt vanuit de doelgroep zelf er betere resultaten worden bereikt. Om deze doelgroepen te kunnen bereiken kan gebruik gemaakt worden van een participatieve aanpak waarbij de doelgroepen worden betrokken bij de op te zetten interventies of programma. Door deze aanpak kan beter ingespeeld worden op de behoefte van de doelgroep (bottumup benadering). Daarnaast is het belangrijk om aan te sluiten bij het (kennis- en taal) niveau van de doelgroep. Hiervoor kan de Sociale Marketing Methode gebruikt worden. Bij deze methode kruip je in de huid van de te benaderen doelgroep. Er wordt onderzocht hoe deze doelgroep denkt, voelt en wat hen in hun dagelijkse

22

leven motiveert, wat hen raakt en waarvoor ze in beweging komen. Daarna is het zaak om de doelgroep in beweging te krijgen door genoemde drijfveren te vertalen naar een effectieve aanpak en interventies. 3.3.3 Mentality wijkscan Oosterpark en Plan Zuid Het bureau Motivaction heeft in opdracht van het JOGG-bureau voor JOGG-Harlingen een Mentality wijkscan gemaakt voor Plan Zuid en Oosterpark. Een dergelijke scan geeft inzicht in de verschillen die er zijn tussen burgers in de wijze waarop zij tegen gezondheid aankijken en hoe met hen kan worden gecommuniceerd over dit thema. Hoe zij in het leven staan, bepaalt hun kijk op o.a. gezondheid, buurtbetrokkenheid en ouderparticipatie, veel meer dan sociaal-demografische kenmerken als leeftijd en opleiding alleen. Uit deze scan kwamen de volgende twee doelgroepen naar voren: de Gemaksgeoriënteerden en de Moderne burgerij. De omschrijving van deze doelgroepen en de wijze waarop deze doelgroepen kunnen worden benaderd zijn zeer bruikbaar bij het opstellen van de interventies en activiteiten (zie bijlage III). 3.3.4 Aanpak Sociale Marketing Voor de pijler Sociale Marketing wordt geen aparte werkgroep ingericht. Binnen JOGG-Harlingen past iedere werkgroep de Sociale Marketing Methode toe. De vertegenwoordigers van alle werkgroepen hebben een workshop over sociale marketing gevolgd, die door Motivaction is gegeven. Indien hiervoor bepaalde kennis ontbreekt, bestaat de mogelijkheid om de leden van de werkgroepen de JOGG-training te laten volgen en advies te vragen van de experts van JOGG-bureau.

Jongeren moeten opgroeien in een wereld waarin gezonde keuzes de normaalste zaak zijn.

3.3.5 Werkgroep interventies en activiteiten Om de activiteiten uit te voeren en tot de gewenste resultaten te komen wordt een werkgroep Interventies en activiteiten opgericht. De samenstelling van deze werkgroep bestaat zoveel mogelijk uit personen vanuit de directe omgeving van de jongeren, zoals de wijk, verenigingen, scholen etc. De werkgroep stelt elk jaar, voorafgaand aan het nieuwe schooljaar, aan de hand van de Social Marketing Methode een activiteitenplan op (beschrijving aanpak projectactiviteiten, zie bijlage I)

23

3.3.6 Thema-aanpak Binnen EPODE is de thema-aanpak erg succesvol gebleken. Alle partijen binnen de community geven gedurende een bepaalde periode extra aandacht aan één thema, gebaseerd op concrete gedragsverandering. Alle activiteiten die vanuit de wijk worden georganiseerd sluiten hierop aan. Landelijk zijn er een drietal kansrijke thema’s geselecteerd waarop JOGG zich drie jaar lang richt: ‘Drink Water’ (2013), ‘Gratis Bewegen’ (2014) en ‘Groente en Fruit’ (2015). Harlingen gaat aan de slag met alle drie de thema’s (zie planning bijlage II). Per thema stelt de werkgroep Interventies en activiteiten een plan van aanpak op. Deze worden ter instemming voorgelegd aan de Stuurgroep. 3.3.7 Toetsingskader voor interventies en activiteiten De activiteiten en interventies dienen te voldoen aan een aantal criteria. De interventies en activiteiten: • sluiten aan bij de gedragsdoelen; • zijn positief en leuk, niet betuttelend en niet stigmatiserend; • worden in samenwerking met de doelgroep opgesteld; • sluiten aan bij de behoefte en belangstelling van de kinderen/jongeren uit de verschillende doelgroepen; • zijn zoveel mogelijk bewezen effectief; • worden zo opgezet dat de doelgroep zoveel mogelijk wordt betrokken bij de organisatie en uitvoering ervan; • zijn financieel en organisatorisch goed haalbaar. 3.3.8 Aanpak om tot uitvoering van interventies en activiteiten te komen Stap Planning Samenstellen van de werkgroep Interventies en activiteiten. juli 2015 Opstellen van een activiteitenplanning waar de focus wordt aangebracht juli 2015 op doelgroepen en de thema’s. Maken van een plan van aanpak + planning (korte, middellange en lange juli 2015 termijn). In beeld brengen van de benodigde financiële middelen. juli 2015 Plan ter goedkeuring voorleggen aan de stuurgroep september/oktober 2015 Thema’s 24

Maken van plan van aan pak voor de thema’s Drink Water, Gratis Bewegen en Groente & Fruit Plan van aanpak ter goedkeuring voorleggen aan de stuurgroep.

september 2015 september/oktober 2015

3.3.9 Resultaat Dat de interventies en activiteiten bij de juiste doelgroep worden ingezet en daarmee het meest effectief zijn. 3.4

PIJLER 4 - WETENSCHAPPELIJKE BEGELEIDING EN EVALUATIE

De JOGG-pijler Wetenschappelijke Begeleiding en Evaluatie bestaat uit twee onderdelen: de implementatie van de JOGG-aanpak en de evaluatie ervan. Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie zijn essentieel om de activiteiten te kunnen verbeteren, de successen te kunnen delen en partners betrokken te houden. Evaluatie is niet moeilijk of onmogelijk voor hen die er geen ervaring mee hebben. Een goede planning, vanaf de start van JOGG, is wel belangrijk. 3.4.1 Meten is weten Doen we dat wat we doen ook goed? En levert dit de gewenste resultaten op? En halen we met deze resultaten de gestelde doelstellingen? Om een antwoord te geven op deze vragen dienen eerst de doelstellingen smart te worden omschreven en een 0-situatie te worden bepaald. In hoofdstuk 2 staat de aanpak om tot deze doelen te komen en de daarbij behorende planning beschreven.

Partijen in de wijk vormen de lokale JOGG-bewegig en stimuleren een gezonde leefstijl in een gezonde omgeving.

3.4.2 Waar kan de evaluatie voor worden gebruikt? De evaluatie kan worden gebruikt: • voor het verbeteren van programma’s, activiteiten en interventies • om invloed uit te oefenen op beleidsmakers en financiers • om kennis en vaardigheden bij te brengen in de community • om de participatie en betrokkenheid (draagvlak) van de leden van de community te verhogen • om ervaringen te delen met andere wijken van de stad en met andere JOGG-gemeenten • voor financiering en duurzaamheid • bij de verantwoording aan het gemeentebestuur en betrokken partijen • om successen te vieren 25

3.4.3 Waar moet de evaluatie aan voldoen? De werkgroep Monitoring draagt zorg voor de jaarlijkse monitoring van de activiteiten en de metingen aan het begin van het schooljaar. Hiervoor stelt de werkgroep een evaluatieplan op. Belangrijk is dat dit evaluatieplan gegevens oplevert die bruikbaar zijn. Daarnaast moet de evaluatie niet te ingewikkeld worden, maar praktisch en haalbaar in uitvoering zijn. Bij de uitvoering van het evaluatieplan moet rekening worden gehouden met de rechten en behoeften van de betrokkenen. Als laatste moet de evaluatie nauwkeurig zijn. De werkgroep evalueert ieder jaar het JOGG-programma op proces (input en output) en effect (outcome). Voor deze evaluatie wordt gebruik gemaakt van de GGD cijfers en de evaluatie van de gehouden activiteiten en interventies. Indien bij de werkgroep bepaalde kennis ontbreekt, bestaat de mogelijkheid om de leden van de werkgroepen de JOGG-training te laten volgen en/of advies te vragen van de experts van JOGG-bureau. Op dit moment ligt er een provinciaal voorstel (concept) voor de aanpak voor overgewicht in heel Friesland. Vanuit dit platform kan de pijler wetenschappelijke begeleiding en evaluatie worden gecoördineerd. Deze uitvoering vindt plaats in samenwerking met de hogescholen, universiteiten, academische werkplaats Noord Nederland en het Fries Sociaal Planbureau. In combinatie met de eigen evaluatie en metingen maakt het de totale evaluatie van JOGG-Harlingen compleet. 3.4 Aanpak om tot uitvoering van de evaluatie te komen Stap Samenstelling van de werkgroep Monitoring en vaststellen taken Voorbereiden van de te houden 0-meting in september/oktober en afstemmen met scholen Doelstelling vaststellen van het lokale JOGG-programma

26

Planning juni 2015 juni – juli 2015 september/ oktober 2015

Maken van een plan van aanpak van de evaluatie en uitvoeren daarvan aan de hand van het stappenplan evaluatie JOGG-aanpak. In beeld brengen van de benodigde financiële middelen. Evaluatieplan opstellen en ter goedkeuring voorleggen aan de stuurgroep.

september 2015 september 2015 oktober 2015

3.4.5 Resultaat Aan het eind van de JOGG-periode kan worden aangetoond: • welke activiteiten/interventies hebben plaatsgevonden; • in hoeverre deze activiteiten hebben bijgedragen aan de gestelde proces en gedragsdoelen; • wat de verbeterpunten zijn voor de toekomst. 3.5

PIJLER 5 - VERBINDING PREVENTIE EN ZORG

Het verbinden van zorg en preventie zorgt ervoor dat preventie, vroege signalering en behandeling gecoördineerd en in samenhang worden uitgevoerd. Dit betekent actie vanuit de scholen, de Jeugdgezondheidszorg en eerstelijnszorg . Daarnaast kunnen andere partijen aangesloten worden, zoals zorgverzekeraars, thuiszorg, wetenschap, gezondheidscentra, diëtisten en preventiemedewerkers van GGD’en en Gebiedsteam (stads- en jeugdteam). Dit waarborgt een zo groot mogelijk bereik van het programma. Het doel van deze pijler is om ernstig overgewicht in een vroeg stadium in het publieke domein te signaleren, waardoor jongeren die advies of zorg nodig hebben direct op de juiste plek terecht komen en de zorg krijgen die ze nodig hebben en vervolgens weer terug begeleid worden naar structureel passende activiteiten. Het signaleren en vervolgens behandelen van aanbod van zorg bij ernstig overgewicht is, naast preventie, cruciaal om de overgewicht cijfers terug te dringen.

De omgeving van jongeren opnieuw vormgeven doen we samen. Landelijk werken we met een groot aantal betrokken partners.

27

3.5.1 Plan van aanpak Hoe verbind je preventie en zorg om kinderen meer te laten bewegen en gezonder te bewegen? Hoe werken zorgprofessionals samen om overgewicht bij kinderen terug te dringen? En hoe maak je preventie vast onderdeel van de taken binnen de zorg? De werkgroep Verbinding, Preventie en Zorg stelt aan de hand van deze vragen een plan van aanpak op. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het stappenplan van JOGG. 1. Inventariseer de stakeholders; 2. Definieer het probleem samen met betrokkenen; 3. Definieer gezamenlijk het gewenst resultaat; 4. Stel een plan van aanpak op; 5. Stel gezamenlijk een plan van evaluatie op; 6. Maak protocollen en werkafspraken bekend bij de professionals in de preventie en zorg in de gemeente; 7. Deskundigheidsbevordering van professionals werkzaam in preventie en zorg; 8. Meet de resultaten op basis van het plan van evaluatie en monitoring; 9. Terugkoppelen van resultaten aan betrokkenen; 10. Aanpassen van het plan (do, act, check). 3.5.2 Planning De planning van deze pijler wordt in overleg met de werkgroep Verbinding, Preventie en Zorg opgesteld. Het uitgangspunt is dat het plan van aanpak in juli 2015 klaar is. 3.5.3 Resultaat Aan het eind van de JOGG-periode: • Hebben gemeente, financiers en betrokken ketenpartners een gedeelde visie en samenwerkingsafspraken gemaakt op proces, structuur en/of uitkomst. • Zetten betrokken partners zich in om interventies in de ketenaanpak te optimaliseren. • Is de ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas en hun ouders structureel geborgd.

28

4.

Beheersfactoren

In dit hoofdstuk staat in het kort beschreven hoe de beheersaspecten zijn georganiseerd. 4.1 Organisatie De portefeuillehouder is wethouder Hein Kuiken, wethouder Sociaal Domein. Hij is bestuurlijk opdrachtgever en vertegenwoordigt de gemeente Harlingen bij bijvoorbeeld evenementen of bijeenkomsten in het kader van JOGG. De overige wethouders zijn vanuit hun eigen dossier (economische zaken, ruimtelijke ordening, verkeer, sport) in te zetten. Ambtelijk opdrachtgever is Willem Mutter, afdelingshoofd Ruimte Zaken. De JOGG-regisseur, Elles van der Kooij, is verantwoordelijk voor het beheer van de beheersaspecten en het faciliteren van de JOGG-aanpak in Harlingen. 4.2

Begroting per jaar

Activiteiten deelname JOGG thema ‘drink water’ thema ‘groente en fruit’ thema ‘gratis bewegen’ jaarlijkse activiteiten en interventies onderzoek Totaalkosten

2015 € 5.000 € 2.000

€ 12.500

2016 € 5.000 € 2.000 € 2.000 € 2.000 € 22.500

2017 € 5.000 € 2.000 € 2.000 € 2.000 € 22.500

€ 5.000 € 24.500

€ 5.000 € 38.500

€ 5.000 € 38.500

Buurtsportcoaches die dmv lokale samenwerking en enthousiasme kinderen in beweging brengen

De projectkosten bedragen per jaar maximaal € 40.000,-. Hiervan wordt € 10.000 gedekt uit het restant NASB en GIDS-gelden. Voor het overige deel (€ 30.000) wordt een beroep gedaan op de gelden van het Sociaal Domein.

29

4.3 Uren • JOGG regisseur • buurtsportcoaches

16 uur per week 2 x 12 uur per week

Deze ambtelijke uren zijn niet meegenomen in de projectkosten. Daarnaast zal er vanuit communicatie, economische zaken en juridische zaken gedurende de looptijd van JOGG ad hoc ondersteuning en advies worden gevraagd. Ook deze uren zijn niet in deze begroting opgenomen. Hierbij wordt uitgegaan van uren die vallen binnen reguliere werkzaamheden. 4.4 Tijd Harlingen is in oktober 2014 JOGG-gemeente geworden. De doorlooptijd van dit programma is drie jaar. Na deze periode wordt het programma geëvalueerd en bekeken op welke wijze we hier een vervolg aan gaan geven. 4.5 Kwaliteit De JOGG-pijlers staan centraal in de JOGG-aanpak. Deze pijlers zijn bewezen basiskenmerken voor een geslaagde aanpak. Met de pijler Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie worden de beoogde doelstellingen getoetst. 4.6 Informatie Communicatie is een belangrijk onderdeel in het laten slagen van JOGG-Harlingen. Hiervoor is een communicatiebijlage (bijlage III) toegevoegd aan dit projectplan. 4.7 Risico’s De JOGG-aanpak is nieuw voor Harlingen. Het is een community aanpak die de komende drie jaar in de praktijk vorm gaat krijgen. Hier is een continue samenwerking vereist tussen de verschillende betrokken partijen. Is deze er niet dan bestaat het risico dat, om de gedragsdoelen te behalen, door de werkgroepen een veelvoud van activiteiten worden ontplooid die onderling niet in samenhang zijn en/of niet gedragen worden door de partijen.

30

Uitvoering geven aan interventies en activiteiten is leuk en geeft veel energie, maar we moeten oppassen dat we ons niet alleen focussen op de uitvoering en daarbij de evaluatie vergeten. Bij de afronding van iedere interventie en/of activiteit dient (ruim) de tijd te worden genomen om de uitgevoerde activiteiten te evalueren, te bespreken en te verbeteren. Dit komt de kwaliteit van de JOGG-aanpak ten goede. Daarnaast vormt het werken met externe partijen een risico in die zin dat gemaakte afspraken niet worden nagekomen. Investeren in draagvlak en het onderhouden van het netwerk vereist hier een belangrijke invulling. Het overgrote deel (€ 30.000,- per jaar) van de projectkosten is nog niet gedekt. Hiervoor is voor de komende drie jaar een voorstel ingediend bij de perspectiefnota. Wanneer dit niet wordt gehonoreerd, wordt alsnog een begrotingswijziging ingediend. Vooralsnog wordt een beroep gedaan op de gelden vanuit het Sociaal Domein. Het is nog niet duidelijk welke bijdrage we vanuit de pijler Publiek Private Samenwerking (PPS) kunnen verwachten. De bijdrage vanuit de bedrijven kan zijn in producten in natura, financieel ofwel in het leveren van expertise. Om die reden wordt in eerste instantie een activiteitenprogramma opgesteld passend binnen de eigen financiële middelen. De inkomsten vanuit het bedrijfsleven worden gezien als ‘de kers op de taart’. Met deze ‘extra’ middelen kunnen extra activiteiten en/of kwalitatief betere interventies worden ingezet.

Kinderen met overgewicht werken aan zelfvertrouwen en lekker in hun vel zitten

31

BIJLAGE I: DE AANPAK (PROJECTACTIVITEITEN) Deze bijlage geeft een beschrijving van de activiteiten/inspanningen die nodig zijn om de doelen (vermeld onder hoofdstuk 5.5 t/m 5.7) te bereiken. De beschrijving van de activiteiten zijn zowel gericht op voorbereiding, uitvoering als evaluatie. Hier komen o.a. de stappen ‘draagvlak creëren, betrekken private partijen, sociale marketing activiteiten, wetenschappelijke begeleiding en evaluatie en het optimaliseren van de keten verbinding, preventie en zorg. Ook kunnen hier de 5 pijlers en de activiteiten die daarvoor worden ingericht worden opgenomen. Onderstaand schema (voorbeeld) kan helpen om de projectactiviteiten te beschrijven, gekoppeld aan de geformuleerde doelen. Doelen

Afname gezoete dranken en toename waterdrinken

Voorbereiding

Creëren draagvlak bij kdv/psz Uitvoeren doelgroeponderzoek ‘hoe denken onze ouders over water drinken?’ Ontwikkeling materialen gericht op ouders/kinderen

32

Uitvoering

Kick-off thema Drink Water setting 0-4 jaar Uitvoering drinkwateractiviteiten

Evaluatie

Verspreiden digitale vragenlijst aan ouders van kdv/psz Evaluatie van activiteiten en bijstellen wat nodig is om doel te bereiken.

Projectgrenzen en randvoorwaarden Geeft aan wat wel en niet tot het project behoort. Kortom het afbakenen van het project. Beschrijf de randvoorwaarden waaraan moet worden voldaan om de doelstellingen van het project te halen.

Hele klassen die gezamenlijk over zijn op water drinken tijdens de les.

Bijvoorbeeld: - Beschikbare tijd - Beschikbare middelen - Beschikbaarheid projectleden - Oprichting stuurgroep/werkgroep - Etc.

33

1. De producten De projectgroep en werkgroepen voert activiteiten uit. Hierbij ontstaan allerlei producten, zoals bijvoorbeeld: • Netwerkbijeenkomst • Kick-off • Thema-aanpak Drink water, Gratis bewegen, Groente/fruit • Stroomschema ketenaanpak voor kinderen met overgewicht. 2. Kwaliteitsbewaking Hoe wordt de kwaliteit van de (tussen)producten en eindresultaat gewaarborgd. Geef aan: • Welke controles worden uitgevoerd om de kwaliteit te waarborgen? • Aan wie wordt het Plan van Aanpak teruggekoppeld • Wie kan er voor extern advies worden ingeroepen • Etc.

34

BIJLAGE II: TIJDSPLANNING JOGG HARLINGEN 2015-2018

Je moet schieten, anders kun je niet scoren. (Johan Cruijff)

Camp. ‘Gratis Bew.’ of ‘Gezonde Omgeving’?

35

BIJLAGE III: COMMUNICATIEPARAGRAAF Inleiding Overgewicht onder de jeugd is ook in Harlingen een probleem. In de gemeente Harlingen blijkt het aantal kinderen met overgewicht hoger te liggen dan in de provincie Fryslân. Zo hebben 27% van de kinderen in klas 1 VMBO in Harlingen overgewicht of ernstig overgewicht. Het gemiddelde in de provincie Fryslân is 18%. Daarom heeft de gemeente Harlingen zich aangesloten bij de JOGG-beweging. JOGG-Harlingen is de paraplu waaronder bestaande en/of nieuwe activiteiten in het voorkomen en bestrijden van overgewicht passen. Communicatie is een belangrijk onderdeel in het laten slagen van de JOGG-beweging. De JOGG-aanpak is gebaseerd op vijf pijlers: • Politiek-bestuurlijke aanpak • Publiek-private samenwerking • Sociale marketing • Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie • Verbinding preventie en zorg Doelgroepen JOGG draait primair om kinderen, jongeren en hun ouders, maar er zijn meer doelgroepen waarmee gecommuniceerd wordt om JOGG tot een succes te maken. Hieronder volgt een opsomming van de verschillende doelgroepen: Primair • Kinderen van 0 tot 4 jaar • Kinderen van 4 tot 12 jaar • Jongeren tussen 12 en 18 jaar • Ouders en omgeving van kinderen en jongeren

36

Secundair • Lokale partners en stakeholders • Bestuur gemeente Harlingen (B&W en raad) • JOGG landelijk • Onderwijs • Bedrijfsleven Doelstellingen Doelen JOGG Als basis voor de Harlinger doelstellingen wordt het landelijke programmadoel van JOGG gebruikt: “de stijgende trend van het percentage kinderen en jongeren 0-19 jaar met overgewicht en obesitas omzetten in een daling”. Uit deze landelijke doelstelling vloeien de volgende Harlinger doelstellingen: • Een aanzienlijke toename van het percentage kinderen dan voldoet aan 2 maal per dag 30 minuten bewegen; • Een aanzienlijke afname van de inname van gezoete dranken en energydranken en een toename van water drinken; • Een aanzienlijke toename van de dagelijkse inname van groenten en fruit; • In elke setting is een gezond aanbod aanwezig, en elke setting stimuleert bewegen. Communicatiedoelen JOGG Om dit te behalen hebben we de volgende communicatiedoelstellingen: Primaire doelgroepen • Kennis: de doelgroep begrijpt het belang van bewegen en gezond eten in de preventie van overgewicht. • Houding: de doelgroep vindt bewegen en gezond eten leuk / aantrekkelijk / gemakkelijk • Gedrag: de doelgroep gaat gezond eten en meer bewegen

“de stijgende trend van het percentage kinderen en jongeren 0-19 jaar met overgewicht en obesitas omzetten in een daling”.

37

Secundaire doelgroepen • Kennis: de doelgroep kent de JOGG-beweging en begrijpt waarom de gemeente JOGG gemeente is. • Houding: de doelgroep staat positief tegenover de JOGG-beweging • Gedrag: de doelgroep ondersteunt de JOGG-beweging actief en nodigt andere partijen uit hier ook aan bij te dragen. Boodschap De communicatieboodschap van JOGG-Harlingen is als volgt: Primaire doelgroepen: Voor kinderen / jongeren en hun ouders is het leuk, lekker en makkelijk om gezond te eten en drinken en regelmatig te bewegen. Door dit bewustzijn, is het makkelijk om dit gedrag ook in de praktijk te brengen.

Bewegen is leuk Gezond is lekker Secundaire doelgroepen: JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht) Harlingen is de beweging waarbij iedereen in de gemeente zich inzet om de omgeving zó in te richten dat gezond eten en bewegen voor jongeren van 0 – 19 jaar gemakkelijk en aantrekkelijk is. Wij dragen kennis over en verkrijgen draagvlak voor een gezonde leefstijl bij kinderen en hun ouders. Uitgangspunten Uitgangspunten in communicatiebeleid zijn de voorwaarden waaraan de communicatieactiviteiten en – middelen dienen te voldoen. Dit met als doel een zo effectief en efficiënt mogelijke communicatie door en over JOGG Harlingen.

38

Hierbij zijn de volgende uitgangspunten van belang: Inspirerende communicatie Via communicatie inspireren wij partijen om bij te dragen aan de doelstellingen van JOGG-Harlingen. Kinderen, jongeren en hun ouders verleiden wij om mee te doen aan sportieve en gezonde activiteiten. Doelgroepgericht Alle communicatie wordt bewust afgestemd op de ontvanger. De gemeenteraad heeft een andere communicatiebehoefte dan leerlingen van de basisschool. Dit geldt ook voor de manier van aanspreken, het taalgebruik en het taalniveau. Via Sociale Marketing Doelgroepen worden (zo mogelijk) betrokken bij de op te zetten interventies of programma’s. Focus in plaats van alles We kunnen niet alles tegelijk en daarom brengen we focus aan door themagericht te werken. Thema’s zijn ‘Drink Water’, ‘Groenten en Fruit’ en ‘Gezonde omgeving’. Middelen Voor de communicatie rond JOGG kunnen alle mogelijke communicatiemiddelen benut worden. Hierbij zijn de moderne digitale middelen, zoals website, facebook en twitter, van groot belang. Social media is een middel wat nog volop in ontwikkeling is en waarbij zich voortdurend nieuwe mogelijkheden aandienen zoals bv Instagram, Pinterest en linkedin discussiegroep(en). Tegelijkertijd blijven de traditionele schriftelijke middelen een rol spelen evenals de persoonlijke communicatie.

Bewegen is leuk gezond is lekker

Bij de communicatie wordt zoveel als mogelijk aangesloten bij de al bestaande middelen van onder meer de gemeente en de betrokken partijen. Hierbij kan gedacht worden aan: de websites, social media, e-mails, kranten berichten en bijeenkomsten. Daarnaast is het mogelijk JOGG-specifieke middelen te ontwikkelen, zoals een JOGG-nieuwsbrief, JOGGfolder en JOGG-posters.

39

COMMUNICATIEKALENDER De komende maanden wordt er door de projectgroep gewerkt aan een activiteitenplan. Communicatie wordt vervolgens afgestemd op deze activiteiten. De communicatieadviseur van de gemeente houdt, samen met de JOGG-regisseur, een communicatiekalender bij. De communicatie wordt altijd met het landelijke JOGG-bureau afgestemd. Het JOGG-bureau ondersteunt daar waar nodig. Rondom iedere campagne volgen enkele terugkerende communicatiemomenten: rondom de aftrap, tijdens de campagne en na de evaluatie. Daarnaast volgen tijdens iedere campagne verschillende specifieke communicatiemomenten waardoor iedere doelgroep bereikt wordt, denk aan een verrassingsbezoek aan een sportclub, het installeren van een watertappunt tijdens een groot evenement, het schrijven van een raadsinformatiebrief, het organiseren van een persmoment etc. Al deze acties worden opgenomen in de communicatiekalender.

40

Communicatiekalender JOGG Harlingen JOGG ALGEMEEN Datum

Pijler

1‐1‐2014 8‐6‐2015

1 2,3,5

1‐7‐2015

2

Bestuurder?

Hein Kuiken doet de  aftrap

Activiteit

Doelgroep

Boodschap

Middel

Intern betrokken

B&W besluit instellen JOGG Appels en flyers uitdelen bij de start  avondvierdaagse Bijeenkomst voor private partijen

algemeen, raad, pers deelnemers wandeltocht, pers

Harlingen wordt JOGG Neem eens een gezonde snack 

Elles, Trientsje Stijn 

private partijen die een  samenwerkingsovereenkomst  met JOGG willen aangaan

Lever een bijdrage aan de JOGG doelen

B&W notulen, persbericht wijkverpleegkundigen, flyer,  appels Bijeenkomst

Middel

Intern betrokken

Middel

Intern betrokken

Elles 

Campagne 'Drink Water' Datum

Pijler

Bestuurder?

Activiteit

Doelgroep

Boodschap

Campagne 'Groenten en Fruit' Datum

Pijler

Bestuurder?

Activiteit

Doelgroep

Boodschap

41