PROJECTIE
Project
om werk van te maken
Samenwerking beroepsgroep, hoger onderwijs en bedrijfsleven
A u t e u r :
Marjo van Bergen (
[email protected]) namens de programmagroep1 Professie en Hoger Onderwijs
Afgezet tegen de daarvoor geselecteerde criteria kan vastgesteld worden dat projectmanagement een vak is. Daarover zijn alle deelnemers aan de afsluitende rondetafel in het kader van deze special het volledig met elkaar eens. Maar wel een relatief jong vak dat in Nederland nog niet goed in beeld is, zo werd op deze discussiebijeenkomst begin deze maand in de Hogeschool Utrecht duidelijk. Aan de ontwikkeling ervan wordt door de beroepsgroep, het hoger onderwijs en het bedrijfsleven nog te veel afzonderlijk en vanuit de eigen optiek gewerkt. Verbetering van de onderlinge samenwerking is een belangrijke voorwaarde voor het vergroten van de herkenbaarheid van projectmanagement als vakdiscipline en de groei ervan naar volwassenheid, zo luidde de conclusie van de rondetafelbijeenkomst. Het is aan zowel het hoger onderwijs, het bedrijfsleven als de beroepsgroep van projectmanagers - alle drie vertegenwoordigd aan de rondetafel - om de samenwerking en benodigde relaties daartoe aan te gaan en waar ze reeds ingezet zijn te verstevigen.
Vooral de eerste vraag maakte enthousiaste reacties los bij alle deelnemers. Daaruit werd duidelijk dat vanuit verschillende achtergronden en disciplines gezocht wordt naar hoe meer erkenning te krijgen voor projectmanagement als vak. Meer en nauwere samenwerking tussen instellingen in het hoger onderwijs en organisaties van projectmanagers is daarvoor een eerste vereiste om de nog te formuleren gezamenlijke doelen te bereiken.
Nieuw
vakgebied
In het openingsartikel van deze special zijn zes criteria geselecteerd om vast te stellen of projectmanagement het predicaat ‘vak’ mag dragen of niet (zie figuur 1).
De rondetafeldiscussie startte met vier vragen: - Wat heeft u met projectmanagement? - Wat heeft u met hoger onderwijs? - Waarin komen projectmanagement en hoger onderwijs samen? - Hoe kunnen we én hoger onderwijs én project management elkaar laten versterken?
Op 1 november jongstleden is in de Hogeschool Utrecht een rondetafelbijeenkomst gehouden over het thema ‘Projectmanagement een vak!?’. Deze bijeenkomst was de afronding van de productieperiode van deze special van Projectie die onder leiding van Gilbert Silvius tot stand kwam. De deelnemers aan de rondetafel waren: Wim van de Kant (Van Aetsveld), Joseph Kessels (TSM Business School), Roy Nieuwenhuijzen (Yacht), Wim van Ravenhorst (Getronics), Wilma Reezigt (Landstede), Gilbert Silvius (Hogeschool Utrecht) en Marjo van Bergen (Capgemini).
Samenwerken aan een leerstoel Projectmanagement..
1. De programmagroep Professie en Hoger Onderwijs heeft als doel de verdere ontwikkeling en het uitdragen van projectmanagement als vak. Het programma stimuleert de wetenschappelijke onderbouwing van het vak en wil studenten en docenten enthousiast maken voor projectmanagement als onderwijs-, onderzoeks- en beroepsterrein.
40
maken te
• Het beschikken over een hoogwaardige en gespeciali-
Project
om
werk
van
Wat
maakt een vak tot een vak2
een belangrijke rol weggelegd als ‘spin in het web’. Het probleem is echter dat Nederland meerdere orga-
• Het beschikken over een duidelijk omlijnde, sterk ontwikkelde, gespecialiseerde en theoretisch gefun-
nisaties kent die de beroepsgroep ondersteunen en
deerde kennisbasis.
vertegenwoordigen. De meest bekende daarvan zijn het instituut IPMA-NL4, PMI Netherlands Chapter en
seerde opleidingstructuur, eventueel met diplomering
de PUG5-vakgroep. IPMA-Nederland, de grootste ver-
van nieuwelingen.
eniging van projectmanagers in Nederland, heeft als
• Professionele autonomie in de uitvoering van het
doel het promoten van het vak projectmanagement,
werk en de mogelijkheid als professional zelf beleid
maar richt zich ook sterk op opleidingen en certifice-
te maken.
ring. Deze wordt door het bedrijfsleven daarom meer
• Een bij een professie passend hoogwaardig imago en
gezien als kenniscentrum en trainingsinstituut dan als
hoogwaardige sociale status.
vertegenwoordiger van de doelgroep projectmanagers.
• Een duidelijke bijdrage van de professie aan het maat-
De PUG beperkt zich als kenniscentrum tot alles wat
schappelijk belang (en het belang van organisaties).
speelt rondom Prince2. Het is daarom misschien tijd
• Aanwezigheid van een collegium, professionele orga-
voor een overkoepelende beroepsorganisatie die door
nisatie, governing body.
alle vakbroeders en -zusters herkend en erkend wordt. Figuur 1
Een organisatie die over alle initiatieven op het gebied van vak- en beroepsleidingen in projectmanagement de
Het managen van projecten scoort op een aantal cri-
regie heeft en toezicht houdt. De transformatie van ken-
teria ruim voldoende tot goed en mag op basis van die
niscentrum naar beroepsvereniging en (mede) brug-
scores dan ook een vak genoemd worden. Binnen ieder
genbouwer tussen hoger onderwijs en het bedrijfsleven
bedrijf met een eigen projectmanagementmethodiek is
zou één van de doelstellingen van deze beroepsvereni-
duidelijk vastgelegd welke theoretische3 kennis daar-
ging moeten zijn.
voor vereist is en hoe de praktische toepassing daarvan ingevuld moet worden. Er zijn opleidingen voor ontwik-
Hoger
keld, met de bijbehorende examens en certificaten, die
De projectmanagers van dit moment hebben meestal in
op de arbeidsmarkt steeds vaker meegenomen worden
hun beroepspraktijk eerst ervaring opgedaan in projec-
in de kwaliteitseisen voor projectmanagers. En gezien
ten om vervolgens vanuit ambitie, vanwege een vraag
het toenemende gebruik van de naam projectmanager
vanuit het management (en de markt) of door toeval het
als beroep zit het met de sociale status van vak project-
projectmanagement als vak te gaan beoefenen. In het
management ook wel goed.
hoger onderwijs zou een aantal facetten van het mana-
Afgemeten aan de daarvoor vastgestelde criteria is
gen van projecten aan de orde kunnen komen. Ook een
projectmanagement een vak, maar hoe zit het met de
aantal werkstukken en practica zouden wat meer in de
organisatie van de verschillende processen en activitei-
vorm van projecten uitgevoerd kunnen worden. Door
ten op dit vakgebied? Is er wel een professionele orga-
de student in het hoger onderwijs op deze manier te
nisatie die door álle vakbroeders en -zusters herkend
confronteren met een aantal onderdelen van project-
en erkend wordt en over al deze initiatieven heen de
management heeft hij6/zij in ieder geval een eerste
regie heeft en toezicht houdt? En ook in de opleidings-
oriëntatie op dat vakgebied, kan hij daar ervaring mee
structuur van het vak zijn nog wel de nodige kwaliteits-
op doen én kan hij beter bepalen of dat vak daadwerke-
slagen te maken. Projectmanagement heeft nog steeds
lijk bij hem past. Ook in de markt groeit de vraag naar
geen eigen studierichting op hogeschool en universiteit
studenten die tijdens hun studie kennis en competen-
en ook een academische leerstoel Projectmanagement
ties verwerven op het gebied van projectmanagement,
ontbreekt nog. Is er al een gezamenlijke agenda opge-
omdat ze na hun studie vaak in dit werkveld terechtko-
steld door de drie belangrijkste partijen, het hoger
men of ermee te maken krijgen. Dit geldt vooral voor de
onderwijs, de beroepsgroep en het bedrijfsleven, om dit
studenten van technische studierichtingen als werktuig-
nieuwe vakgebied ook goed op de kaart te zetten?
Beroepsorganisatie Om de kloof tussen de beroepsgroep van en bedrijven met projectmanagers enerzijds en de opleidingsinstituten in het hoger onderwijs anderzijds te verkleinen, is voor de beroepsorganisatie voor projectmanagers
onderwijs
2. Vrij naar Burbules, N., & Densmore, K., 1991, The limits of making teaching a profession. Educational Policy, 5(1), p. 44–63. 2. Case, C. W., Lanier, J. E., & Miskel, C. G. (1986), The Holmes Group report: Impetus for gaining professional status for teachers. Journal of Teacher Education, 37(4), 36-43. 3. Burnaby Lautier, ir. E., Projectmanagement, handboek voor IPMA-certificatie. 4. PMI-NL heet vanaf 15 november 2007 IPMA-NL. 5. Prince2 User Groep (www.pugnl.nl), het bieden van een platform voor het delen van ervaringen met Prince2. 6. Waar ‘hij’ of ‘hem’ staat moet uiteraard ook ‘zij’ of ‘haar’ gelezen worden.
41
maken
de juiste studenten worden aangesproken; zij die met het vak verder willen. Hierbij moet rekening gehouden worden met het feit dat ‘opleiden in voorraad’ maar
te
tot een beperkt niveau mogelijk is. Indien je kennis en (beperkte) ervaring niet kunt toepassen, zal deze kennis snel wegzakken en verouderen. Het is daarom zaak
van
om daar binnen het hoger onderwijs slim en gedoseerd mee om te gaan.
werk
Opties
het hoger onderwijs te doceren: - Het volgen van een projectmanagementopleiding (4 tot 6 jaar) en daarna een specialisatie op een vakgebied, bijvoorbeeld IT of Civiele Techniek.
om
Project
en initiatieven
Er zijn diverse opties om het vak projectmanagement in
- Het volgen van een opleiding zoals Economie of Werktuigbouwkunde en daarna een opleiding projectmanagement (1 tot 2 jaar). - Tijdens de studie (bijvoorbeeld Elektrotechniek)
Marjo van Bergen werkt bij Capgemini als projectmanager in complexe technische en organisatorische projecten. Zij werkt op dit moment voor ProRail aan het dubbel uitvoeren van ICT-systemen voor de bedrijfskritische systemen voor het treinverkeer. Daarnaast is zij binnen Capgemini verantwoordelijk voor de ontwikkelingen van het vak projectmanagement.
diverse facetten van projectmanagement gedoseerd meegeven aan de studenten. Wat onderscheidt een goede projectmanager van een
bouwkunde, elektrotechniek, ICT en alle civiele techniek
projectmanager of een heel goede projectmanager van
richtingen. De competentie projectmatig werken komt
een goede projectmanager. Er zijn meetbare criteria
in de beroepspraktijk veelvuldig voor, maar tijdens
voor een project, maar eveneens voor een projectma-
hun studie in het hoger onderwijs komen studenten
nager, Zoals een antenne voor de omgevingsfactoren,
daarmee slechts summier in aanraking. Het werken in
goede harde skills en goede persoonlijke vaardigheden.
projecten vereist andere kennis en competenties dan
Maar ook bekwaam zijn in communiceren op de diverse
het werken in een lijnorganisatie. Vroegtijdige praktijk-
niveaus en het plaatsen van het project in de context, de
ervaring in projectmanagement helpt zeer zeker in de
maatschappelijke context. Minder doorslaggevend is of
verdere persoonlijke ontwikkeling en het maken van
je goed bent in je technische vak.
bepaalde carrièrekeuzes.
De Gedoceerd
drie belangrijkste pijlers van
projectmanagement
Aandachtspunt hierbij is wel dat projectmanagement meer is dan alleen de harde kant van het instrumenteel
• Harde skills (plannen, calculeren, risicomanagement,
beheersen van projecten, die op dit moment in studies
etc.).
aan het hoger onderwijs geleerd kan worden. De per-
• Gedragselementen (o.a. leiderschap, onderhandelen
soonskenmerken passend bij een projectmanager zijn
en empathie).
wellicht latent aanwezig bij een student, maar zullen
• Relationele bekwaamheden (het plaatsen van het
pas tot ontwikkeling komen in combinatie met de werk-
project in een context).
ervaring en dus ook de levenservaring. Er zijn natuurlijk een aantal zaken van het vak projectmanagement
Figuur 2
die je tijdens de studie kunt leren, maar de ervaring én het plaatsen van projecten in het juiste kader komen
Binnen het hoger onderwijs is een aantal initiativen ont-
pas met de jaren. Onze stelling is dat dit goed past in
plooid zoals TSM Business School, door de Universiteit
het streven naar ‘life long learning’, uiteraard mits de
Twente in samenwerking met Capgemini, voor een
juiste zaken op het juiste moment in het leertraject
volwaardige MBA-opleiding op het vlak van project-
worden ‘geleerd’.
management. De Hogeschool Utrecht organiseert een
Ook denken wij dat door het gedoseerd aanbieden van
Minor Projectmanagement (in samenwerking met Van
het vak projectmanagement in het hoger onderwijs
Aetsveld, Capgemini en Expecto) en de Hogeschool
43
maken te van
Amsterdam werkt nauw samen met Yacht om de mede-
Leerstoel
werkers van Yacht in de gelegenheid te stellen een hbo-
In Nederland leer je in het hbo een beroep en leidt de
dilpoma te behalen. Wellicht is het een idee om na zo’n
universiteit je op voor de wetenschap. In vergelijking
studie een kopstudie projectmanagement aan te bieden.
met andere landen misschien een bijzondere onderverdeling die mogelijk voor projectmanagement niet
Samenwerking
opgaat.
Projectmanagement hoort thuis in het hoger onderwijs. Het is een vak waarvan we al veel weten, maar nog lang
Wat is nu de essentie van projecten:
niet genoeg. En het is een vak dat breed toegepast wordt
- Het neerzetten van een vooraf vastgesteld resultaat
Een
project
om
werk
in de maatschappij. Alleen al daarom zou het een dui-
binnen tijd en geld.
delijke positie moeten innemen in het hoger onderwijs.
- Het oplossen van lastige vraagstukken in de werke-
Op die manier kan het vak verder ontwikkeld worden
lijkheid.
en tot volwassenheid komen. Maar waar in het hoger onderwijs hoort het vak projectmanagement thuis? Is
Wellicht is dit laatste punt de angel voor het vak pro-
dat in het hbo, binnen het universitair onderwijs of op
jectmanagement op universitair niveau. Daarnaast
beide niveaus? Ook in projectmanagement zijn nog legio
moeten we ons ook niet neerleggen bij de kip-of-ei
gebieden onderbelicht. De combinatie hoger onderwijs,
situatie waarvan de redenering is: Het vak bestaat niet,
onderzoek én praktijk zorgt ervoor dat de maturity van
het is geen discipline, dus het kan geen wetenschap
het vak gaat toenemen. Er zijn researchopdrachten en
zijn, dus er komt geen ontwikkeling op dat gebied. Het
er is zelfs een
prijs7
ingesteld die afstudeerders kunnen
doorbreken van deze ogenschijnlijk vicieuze cirkel gaat
winnen met innovatieve onderzoeksopdrachten op pro-
via het samenspel tussen maatschappij en wetenschap.
jectmanagementgebied. Bij deze award wordt gekeken
Wetenschappelijke disciplines ontwikkelen zich mede
naar de daadwerkelijk toegevoegde waarde voor het vak
vanuit de vraag uit de maatschappij. Meer vraag naar
projectmanagement. Maar ook naar nieuwe en originele
onderzoek leidt tot meer wetenschappelijke publicaties.
theorieën en/of toepassingen van bestaande theorieën
Dat maakt het vak serieuzer en geeft het meer status
op een originele, nieuwe toepassing, theorie of project-
waardoor het in aanmerking komt om daadwerklijk als
managementtheorie.
discipline gezien te worden. Het gaat om het samenspel.
Maar hoe kan die wisselwerking, dat samenspel nog effectiever worden? Methoden en technieken die door
Het volgende verwonderpunt is er wel.
de beroepsgroep ontwikkeld en gebruikt worden (zoals
Verandermanagement, het vak dat vaak dicht tegen een
Prince2) worden geadopteerd door het hoger onderwijs.
aantal vormen van projectmanagement aanstaat, wordt
Dit levert de studenten voornamelijk technische bagage
wél gezien als wetenschappelijk vak. Maar is niet ieder
op. De vaardigheden, competenties, houding en con-
project eveneens een verandering? Projectmanagement
textueel denken, zal hier bij moeten komen. Voor een
is vaak technisch (kijk naar IT en Civiele Techniek) en
wetenschappelijke ontwikkeling van het vak is het nodig
ver-andermanagement is organisatorisch, heeft hogere
dat die context, dat maatschappelijk belang, aanwezig
doelstellingen en komt uit de sociologische hoek.
is. Daarnaast zou het hoger onderwijs veel eerder kun-
Daardoor is het dus een wetenschap. Maar gaat die
nen aansluiten bij trends in de markt. Het bedrijfsleven
redenering wel altijd op? Zou het creëren van een hoog-
ontwikkelt de trainingen waarvan zij denkt dat die nodig
leraarschap een middel, of hét middel zijn, om ons vak
zijn voor het uitoefenen van het vak. Het hoger onder-
herkend en erkend te laten worden?
wijs zou daar eerder bij moeten aansluiten.
Praktijkervaring Wat maakt een vak tot een vak (vanuit het onderwijs gezien)
Projectmanagement is een vak en net als ieder vak leer je dat door vallen en opstaan. Maar het hoger onderwijs en het bedrijfsleven, bij voorkeur samen met een
• Een beroepsvereniging.
overkoepelende beroepsorganisatie, zouden project-
• Een tijdschrift met vernieuwende ideeën.
management door het ontplooien van meer van eerder
• Wetenschappelijk onderzoek.
genoemde initiatieven de inhoud en wetenschappelijke
• Opleidingen.
benadering kunnen geven die het als vak verdient. Zeer zeker onderkennen wij dat het vak stevig gebaseerd is
• Hoogleraarschap. Figuur 3
7. Van den Honert-Boerma Award voor projectmanagementinnovatie.
45
maken te van werk om
Project
op praktijkervarig en wellicht ook levenservaring. Niet
Projectmanagement. Als dit het instrument is om ons
voor niets moet degene die aan de TSM Business School
verder te helpen in ons vak, dan moeten we dat als pro-
de MBA Projectmanagement gaat volgen minimaal vijf
ject oppakken.
jaar relevante werkervaring hebben.
Op dit moment is het zo dat de beroepsverenigingen een deel van de vakontwikkeling voor haar rekening
Het hoger onderwijs kan het een en ander toevoegen
neemt en de bedrijven het andere deel (meestal voor
aan de praktijk van projectmanagement; zoals studenten
henzelf en hun klanten). Het hoger onderwijs staat daar
tijdens de studie (ongeacht de gekozen vorm) kennis
ogenschijnlijk los van, buiten de eerder genoemde ini-
laten opdoen van standaarden in de markt en ervarin-
tiatieven. We zullen een modus moeten vinden om pro-
gen met het werken in (kleinere) projecten. Daarnaast
jectmanagers te mobiliseren, de kennis over het vak te
kan het een belangrijke rol spelen bij de keuze voor het
verzamelen en ook de ervaring (in de diverse contexten)
vak projectmanagement. Projectmanager worden is een
te (kunnen en willen) delen met onze collega-project-
keuze, geen toeval.
managers en met het hoger onderwijs.
Uitdaging
De programmagroep Professie en Hoger Onderwijs
De erkenning van het vak projectmanagement is een
neemt het initiatief tot het opstellen van een onder-
onderwerp dat de beroepsvereniging zou moeten
zoeksagenda zodat vanuit het bedrijfsleven, IPMA-
aanspreken. Een beroepsvereniging die openstaat en
Nederland én het hoger onderwijs een wensenlijst
mogelijk faciliteert in de vraag van organisaties en het
ontstaat naar het hoger onderwijs toe. De program-
hoger onderwijs om samen te werken in de ‘upgra-
magroep wil deze wensenlijst bediscussiëren op de
ding’ van projectmanagement tot een daadwerkelijk
Projectmanagement Parade in het voorjaar van 2008.
vak. Deze zou, wellicht samen met het bedrijfsleven en het hoger onderwijs, de uitdaging daartoe moeten oppakken door het instellen van een leerstoel (advertentie)
46
