Project Bijzondere Broedvogels 2003
Voorstellen voor een aangepaste afbakening en organisatie seizoen 2003
Anny Anselin & Glenn Vermeersch
Verslag IN.2003.06 02.04.2003 Instituut voor Natuurbehoud Kliniekstraat 25 B-1070 Brussel
1. Voorstel om in de toekomst de Atlasregio’s als BBV-regio’s te gebruiken Na drie jaar hard werken aan de Vlaamse Broedvogelatlas is het dit jaar de bedoeling om het Bijzondere Broedvogelproject (BBV) weer ten volle op te starten. Door het vele veldwerk voor de atlas was het heel begrijpelijk dat het in veel regio’s niet gemakkelijk was (of zelfs onmogelijk) om beide projecten bol te werken. De BBV-soorten werden wel tijdens het atlasproject geteld en op kaart genoteerd, zodat we wel een beeld hebben van de algemene situatie binnen de drie jaar (2000-2002), maar niet echt per jaar. Enkele regio’s slaagden er toch in beide projecten te combineren waardoor we hun gegevens kunnen gebruiken om een idee te krijgen van jaarlijkse fluctuaties binnen de drie atlasjaren. Organisatorisch verliep de coördinatiestructuur voor de Atlas wel iets anders dan bij het BBVproject, vooral wat de afbakening van de regio’s betrof én hun coördinatoren. De Atlasregio’s zijn veel beter aangepast aan de actuele situatie van de bestaande vogelwerkgroepen (een aantal binnen Natuurpunt vzw), waardoor het misschien wel ideaal zou zijn om deze in de toekomst ook voor het BBV-project te gebruiken (en uiteraard ook voor heel wat andere projecten). Voor de verwerking van de gegevens maakt dit immers niet veel uit. De lokalisaties van broedplaats of territoria zijn gekend zodanig dat ook vroegere gegevens altijd in ‘een nieuwe structuur’ kunnen worden gegoten of uitgewerkt, door gebruik te maken van de mogelijkheden van digitale databanken en Geografische Informatiesystemen. Het hanteren van vaste regio’s voor alle ornithologische projecten in Vlaanderen (van wie ze ook komen) schept ook bij de vele vrijwilligers klaarheid. In een aantal regio’s bleef de toestand dezelfde, zowel wat afbakening als regio-coördinator betreft. Hier rest enkel nog de vraag of deze persoon zich nog voor dit project verder wil inzetten. In een aantal regio’s echter zijn er kleine veranderingen gebeurd aan de afbakening, of waren de coördinatoren voor Atlas en BBV niet dezelfde. Misschien is de huidige Atlasreco wel bereid de functie van BBV-reco op te nemen indien die het niet meer ziet zitten. We zijn ondertussen weer drie jaar verder en er kunnen andere situaties of prioriteiten ontstaan zijn. Daarnaast zijn er een aantal nieuwe regio’s ontstaan waar dus nog geen BBV-coördinator voor is. Wil de Atlas-reco dit op zich nemen, of moeten we iemand anders zoeken? Deze vragen zullen eerstdaags aan de respectievelijke reco’s gesteld worden, zodat er snel klaarheid in de zaak kan komen. Hieronder wordt een overzichtje gegeven van de huidige situatie, zowel wat betreft de verschillen in afbakening als van reco’s en daarna volgt wat korte informatie over het broedseizoen 2003 en de verslaggeving.
2. Verschillen tussen de afbakening van de Atlasregio’s en de BBV-regio’s - Binnen het BBV-project (start veldwerk 1994) zijn er 29 regio’s afgebakend, genummerd van 1 tot 29 (zie Tabel 1). - Binnen het Atlasproject (veldwerk 2000-2002) werden er 38 regio’s afgebakend, ook genummerd van 1-29, maar bij bepaalde nummers is er nog een bijkomende onderverdeling met letters (bvb 9A en 9B) zodat er in het totaal uiteindelijk meer regio’s zijn dan bij de BBV (zie Tabel 2).
2
- De gewijzigde regio-onderverdeling in het kader van het Atlasproject kwam er om nog beter overeen te komen met het recente werkgebied van bestaande ‘ornithologische entiteiten’, meestal vogelwerkgroepen (waarvan een aantal recent binnen Natuurpunt v.z.w. zijn gevormd). De grote veranderingen ten opzichte van de BBV-begrenzingen vinden we vooral in de provincie Antwerpen waar de (in 1994) afgelijnde BBV-regio’s redelijk groot waren. Ze groepeerden hierdoor eigenlijk te veel vogelwerkgroepen wat achteraf organisatorisch niet altijd praktisch bleek te zijn. Daarom werden in het kader van het Atlasproject enkele grote regio’s zoals ‘Antwerpen’ en ‘Turnhout/Heist-op-den-Berg’ in meerdere eenheden gesplitst, die beter afgestemd waren op de huidige activiteitsradius van de vogelwerkgroepen. In andere regio’s (bvb Mechelen, Halle) wisselden enkele gemeenten van regio en één regio (Waasland) werd gewoon in twee gesplitst. - In een aantal regio’s veranderde niets: daar bleef de begrenzing van de BBV- en de Atlasregio volledig dezelfde. - Door al deze aanpassingen ontstonden enkele totaal nieuwe regio’s: Zwalm, Rupelstreek, Schoten, Voorkempen, Geel, Markvallei, Westerlo, Turnhout en Heist-op-den-Berg (al voorzien maar niet duidelijk afgebakend binnen BBV).
3. De verschillen in detail Hier behandelen we per regio de verschillen tussen de BBV en de Atlasregio’s (zie ook Figuur 1, en 2) Tabel 1: Verschillen in afbakening tussen de BBV en de Atlasregio’s nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9
BBV Westkust Middenkust Oostkust Ieper Roeselare Tielt ZW-Vlaanderen NO-Vlaanderen Waasland
10 Gent 11 Durmevallei 12 Schelde-Leie 13 Denderland 14 Dender-Zwalm
15 Antwerpen
nr Atlasregio opm 1 Westkust Geen verandering 2 Middenkust Geen verandering 3 Oostkust Geen verandering 4 Ieper Geen verandering 5 Roeselare Geen verandering 6 Tielt Geen verandering 7 ZW-Vlaanderen Geen verandering 8 NO-Vlaanderen Geen verandering Opgedeeld in twee regio’s met kleine bijvoeging 9A Waasland Noord Noordelijk deel: Beveren, St-Gillis-Waas, Stekene (BBV bij Waasland) én Zwijndrecht (BBV bij Regio Antwerpen) 9B Waasland Zuid Zuidelijk deel: St-Niklaas, Temse en Kruibeke 10 Gent Geen verandering 11 Durmevallei Geen verandering 12 Schelde-Leie Kleiner: gemeente Zwalm is opgenomen in nieuwe regio ‘Zwalm’ (zie verder) 13 Denderland Geen verandering Kleiner, naamverandering en ontstaan nieuwe regio 14A Zwalm Nieuwe regio, samengesteld uit gemeente Zwalm (BBV in Schelde Leie), en Zottegem (BBV bij Dender-Zwalm) 14B Dender Andere naam (BBV Dender-Zwalm), zonder Zottegem maar met Galmaarden en Roosdaal (BBV bij Halle) Opgedeeld in verschillende vnl. nieuwe regio’s 15A Antwerpen Sterk afgeslankt door verlies van o.a. Zwijndrecht (naar 9A, Waasland Noord) en van zuidelijke en oostelijke gemeenten opgenomen in nieuwe regio’s
3
(zie verder) Nieuwe regio, samengesteld uit gemeente Schilde (BBV bij A’pen), zuidelijk deel Brecht (BBV bij A’pen), Zoersel en Malle (BBV bij Turnhout) 15C Schoten Nieuwe regio, samengesteld uit de gemeenten Aartselaar, Kontich, Edegem, Hove, Mortsel, Borsbeek, Wommelgem, Wijnegem, Schoten en Brasschaat 15D Rupelstreek Nieuwe regio: samengesteld uit de gemeenten Hemiksem, Schelle, Niel, Boom en Rumst 16 Noorderkempen Vergroot door het bijvoegen van het noordelijk deel van de gemeente Brecht (BBV bij A’pen) 17 Klein-Brabant Vergroot door bijvoegen van gemeente Willebroek (BBV bij Mechelen) 18 Lier Geen verandering 19 Mechelen Afgeslankt in het westen door verlies van Willebroek (nu bij Klein-Brabant) en Londerzeel en Kapelle-opden-Bos (nu bij Brussel), in oosten Kampenhout (nu bij Leuven) en Keerbergen (nu bij Demervallei) 20 Brussel Aangedikt door opname van Londerzeel en Kapelleop-den-Bos (BBV bij Mechelen), 21 Halle Afgeslankt door verlies van de gemeenten Roosdaal en Galmaarden aan 14 B, Dender Opgesplitst (samen met Heist-op-den-Berg: zie verder) in meerdere vnl. nieuwe regio’s. Binnen BBV was eigenlijk enkel Beerse een duidelijk afgelijnd geheel binnen deze redelijk amorfe structuur. 22 Beerse Verkleind door verlies van Vosselaar aan nieuwe regio 25D Turnhout (zie verder bij 25) 23 Mol Afgeslankt door verlies van gemeenten Arendonk en Retie aan nieuwe regio 25D Geel (zie verder bij 25) 24 Herentals Geen verandering Opgesplitst (samen met Turnhout: zie vorig 22) in meerdere vnl. nieuwe regio’s. Binnen BBV was eigenlijk enkel Beerse een duidelijk afgelijnd geheel binnen deze redelijk amorfe structuur. 25A Turnhout Nieuwe regio samengesteld uit Vosselaar (BBV bij Beerse), Kasterlee en Retie (BBV bij Mol) en gemeenten uit de amorfe BBV-regio ‘Turnhout-Heistop-den Berg’: Merksplas, Ravels, Oud-Turnhout, en Turnhout 25B Westerlo Nieuwe regio samengesteld uit gemeenten Hulshout, Westerlo en Herselt 25C Markvallei Nieuwe regio samengesteld uit gemeenten Hoogstraten en Rijkevorsel 25D Geel Nieuwe regio samengesteld uit gemeenten Geel en Laakdal en uit Arendonk en Geel (BBV bij Mol) 25F Heist-op-den-Berg ‘Nieuwe regio’ bestaande uit de gemeente Heist-opden-Berg 26 Demer Iets vergroot door opname van gemeente Keerbergen (BBV bij Mechelen) 27 Leuven Iets vergroot door opname van gemeente Kampenhout (BBV bij Mechelen) 28 Oost-Brabant Geen verandering 29 Limburg Geen verandering 15B Voorkempen
16 Noorderkempen 17 Klein-Brabant 18 Lier 19 Mechelen
20 Brussel 21 Halle 22 Turnhout/Beerse
23 Mol 24 Herentals 25 Heist-op-den-Berg
26 Demervallei 27 Leuven 28 Oost-Brabant 29 Limburg
4
Figuur 1: Afbakening van BBV-regio’s
Figuur 2: Afbakening van de Atlas-regio’s, met gearceerd de volledig nieuwe regio’s. Bemerk vooral de aanpassingen in de provincie Antwerpen.
5
4. Verschillen in coördinatoren Tabel 2: Verschillen in de coördinatoren binnen het BBV en het Atlasproject 1 2 3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14
BBV Regio Westkust Middenkust Oostkust Ieper Roeselare Tielt ZW-Vlaanderen NO-Vlaanderen Waasland
Gent Durmevallei Schelde-Leie Denderland Dender-Zwalm
coordinator K. Devos S. Allein M.Vandegehuchte G.Verhaeghe W. Declercq K. Wijckhuys L. Vandeghinste W. Hamelinck C. De Buyzer
G. Spanoghe J. Everaert D. De Groote F. Schoeters W. Faveyts
15 Antwerpen
L. Benoy
16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Noorderkempen Klein-Brabant Lier Mechelen Brussel Halle Turnhout/Beerse Herentals Mol Heist-o-d-Berg
J. Pinseel C. Coeckelbergh J. Tafforeau W. Beullens M. Segers E. Vanhassel K. Van Nyen I. Ledegen J. Sas Geen1
26 27 28 29
Demervallei Leuven Oost-Brabant Limburg
J. Van Kerckhoven Geen2 (M. Hens) P. Collaerts J. Gabriels
1 2
nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9A
Atlasregio Westkust Middenkust Oostkust Ieper Roeselare Tielt ZW-Vlaanderen NO-Vlaanderen Waasland Noord
9A 10 11 12 13 14A 14B 15A 15B 15C 15D 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25A 25B 25C 25D 25F 26 27 28 29
Waasland Zuid Gent Durmevallei Schelde-Leie Denderland Zwalm Dender Antwerpen Voorkempen Schoten Rupelstreek Noorderkempen Klein-Brabant Lier Mechelen Brussel Halle Beerse Herentals Mol Turnhout Westerlo Markvallei Geel Heist-op-den-Berg Demervallei Leuven Oost-Brabant Limburg
: er werd nooit een echte coördinator gevonden . in 1998 en 1999 weinig actief door verblijf in het buitenland
6
coördinator K. Devos D. Vanhoecke F. De Scheemaeker P. Snick F. Van Eeckhoutte D. Depauw O. Dochy G. Du Cheyne C. De Buyzer en H. Van den Camp G. Heyrman G. Spanoghe J. Everaert N. Geiregat F. Schoeters B. Magherman W. Faveyts L. Benoy E. Van Rooy G. Vermeersch E. De Keersmaecker J. Pinseel C. Coeckelbergh D. Dierickx W. Beullens M. Segers E. Vanhassel K. Van Nyen I. Ledegen J. Sas L. Cuylaerts J. Van Kerckhoven B. Hoeymans M. Zijlstra J. Bosmans J. Vandeplas Frederik Fluyt R. Guelinckx J. Gabriels
Zoals te zien in bovenstaande tabel zijn er drie verschillende situaties: Regio’s waarbij de Atlascoördinator dezelfde was als de BBV-coördinator (in totaal 15): Westkust, Waasland (Noord), Gent, Denderland, Dender, Antwerpen, Noorderkempen, KleinBrabant, Mechelen, Brussel, Halle, Beerse, Herentals, Mol, Limburg Regio’s waarbij de Atlas-coördinator verschillend was van de BBV coördinator (in totaal 12): Middenkust, Oostkust, Ieper, Roeselare, Tielt, ZW-Vlaanderen, NO-Vlaanderen, ScheldeLeie, Lier, Demervallei, Leuven, Oost-Brabant Regio’s nieuw sinds de Atlas en die dus (nog) geen BBV-coördinator hebben (in totaal 10): Waasland Zuid, Zwalm, Voorkempen, Schoten, Rupelstreek, Turnhout, Westerlo, Markvallei, Geel, Heist-op-den-Berg.
5. Weer opstarten van BBV: broedseizoen 2003 Ik ga er van uit dat het bepalen wie nu reco blijft of wordt vrij snel zal gaan, en dat er over het voorstel van het overnemen van de ‘Atlas’- afbakening allicht niet veel discussie zal zijn! Misschien kunnen enkele regio’s nog meer opgesplitst worden, zoals bv Westkust waar onlangs aan de kustzone een nieuwe vogelwerkgroep werd opgericht. Zodra de lijst van de reco’s bepaald is, zal die aan de medewerkers bekend gemaakt worden, zodanig dat ze weten aan wie ze hun gegevens kunnen doorgeven. We gaan er trouwens van uit de de reco er ook wel voor zal zorgen dat zijn medewerkers daarvan op de hoogte zijn. Binnen de verschillende vogelwerkgroepen is er hiervoor toch voldoende contact met elkaar! Voor het verzamelen van de gegevens blijven we dezelfde methode gebruiken: iedere reco krijgt een digitaal bestand om de gegevens na het broedseizoen in te vullen, én een set stafkaarten van de regio om territoria en broedgevallen op aan te duiden. Dit jaar wordt ook opnieuw een stapeltje ‘Handleidingen’ toegezonden, want allicht werden die vroeger al allemaal uitgedeeld.
6. De toekomst van het BBV-project Dit jaar gaat het BBV-project op dezelfde wijze als voorheen door. In de nabije toekomst (in de loop van dit jaar) zullen we echter de koppen bijeensteken met de mensen van Natuurpunt.studie (vooral dan de Vogelwerkgroep) en de Likona Vogelwerkgroep, om een aantal mogelijke toekomstige projecten te bespreken. De atlasresultaten verschaffen veel stof voor allerlei analyses, vormen basismateriaal voor soort-gebonden en algemene monitoringsprojecten enz.. Het zou dus best kunnen dat hierdoor vanaf volgend jaar er een gedeeltelijke opsplitsing in projecten komt in het opvolgen van de BBV-soorten, maar op een zodanige manier dat onze kennis nog verbetert en de toepassingen naar natuurbeheer en beleid ook nog vergroten. Je hoort er nog van!
7. Verslaggeving Het is nog wachten op achtergebleven gegevens van enkele regio’s om het verslag 1997-1999 (de drie jaren in één rapport) te vervolledigen, maar deze werden ons stellig beloofd! Medewerkers die geïnteresseerd zijn in de gegevens van bepaalde soorten kunnen mij altijd contacteren: alles wat we hebben zit in een databank zodat we snel selecties kunnen maken per soort, regio, jaar, lokaliteit, wat je maar wil! Op de vernieuwde website van het IN (in de
7
maak) zal het BBV-project ook wat uitgebreider aan bod komen (al lang beloofd maar nu is hier eindelijk weer wat tijd voor!). We wens alle medewerkers veel succes en danken hen hartelijk voor de medewerking! Anny Anselin & Glenn Vermeersch
8
