Broedvogels Dwingelderveld effecten
en
heidebeheer
van
1964-2006 Arend+J.
Wie
kent
Dwingelderveld vogelaars wordt
zo
van
Joop
keer
op
zo
van
de
heide,
in
verband
gebruik
is
nog
is
wel
beschreven in
2007). het uit
kunnen
zijn
de
en
met
een
Ook
de
voor
Park,
natuurbeheerders
op
lange termijnontwikkelingen
vraag
in de brei
drie
aan
uit
te
is
ontwikkelingen worden
met
een meer
conclusies
beperkte
ten
in
het
en
wat
de effecten
van
maar voor een
de
lastiger. Op
groot
een
deel van
broedvogelstand
landschap,
beheer
en
algemeen karakter hebben.
aanzien
schaal
destilleren. Als
dat veel
de beheerder van
en
broedvogelstand
gegevens,
geïnteresseerde
welke
de
waarom
twee
van
het
(vogel)beheer,
verspreid rapport (van Dijk
langetermijn aantalsontwikkeling
Dwingelderveld
het
Foto
24
Wat
welke
gebied zelf
Uitkomsten hiervan,
zijn
de
op
wegwijs
uitgezocht gebracht
op
niet één,
er
Natuurmonumenten,
in het
is
het
van
smullen
inmiddels Nationaal
onderstreept.
natuurbeheerder of anderszins verzoek
c.s.
inhoud
Kleine
Joop
vogelrapporten
De
gebied,
ontnemen
ook antwoord
ontwikkelt
vogelaar weetje
het
van
door
kunnen echter het zicht
zich
jaarlijkse
Kleine
&
Dijk
informatie in de schoot geworpen. Jaarrapportages
jaarlijkse
bijvoorbeeld
dikke
de waarde
en
keer
er
krijgen
de
niet
ze
van
van
broedvogels
het heidebeheer: een
in
greep
eindrapport.
1. Dwingelderveld april
2009
(A.J.
van
Dijk).
t)rea»«tó^El»-23. it«lp9)
Sinds
1982
verschijnen
jaarlijks
er
tabellen
verspreidingskaarten,
1988-2009).Ook daarvoor, terug
volledig waarin
van
en
maaien of
die
meer
graag
in
en
(Van Dijk
detail
wat
ook
en
de
veebegrazing van
conclusies
en
aantalsontwikkeling
verstoring
zijn
op
in het
Park sinds
1964 uit de
heidebroedvogels in
Figuur bos
en
1. De heide cultuurland.
kaarten
zijn
dunnen
van
er
van
Op
ook
opslag
23
(2009*
op
worden
het
tot
de
bos
inzicht
de
in
een
In
dit
het
de
voor
vooral
wat
anno
de
van
gebracht
plannen gesmeed, kaarten, grafieken,
broedvogeltrends
met
maaien,
per
heidebegroeiing en
bos. Effecten
van
heidevogels.
in
tot
van
toegelicht.
talrijke vennen en
branden,
in relatie
het Nationale
Het voorkomen
worden
percelen
menselijke
onderzocht. Tenslotte
aantalsontwikkeling
sloten. Heaths in the
het
landelijke. De verspreiding
gebracht
geplagde
met
bijvoorbeeld plaggen,
eerste
worden
met
2006 met de
de in 1967-2006
dempen
van
onvoldoende
betreft
et al
Natuurmonumenten
samenvattende
heidebegroeiing en heidebeheer
zijn
werd
toekomstig (vogel)onderzoek de
Kleine
langetermijn ontwikkeling
in 2001 de
eindrapport
vogelvlucht
gedaan,
de
in
kappen van opslag en
gedaan in
(o.a.
overzichtspublicatie verschenen,
De beheerder
wordt in verband
Dwingelderveld met
verzameld, maar niet altijd
in verband
hebben
Dwingelderveld
het
gegevens
broedvogelstand zijn
beheersmaatregelen
en
een
toe
eindrapport met
en
Dwingelderveld
de kaart
dan
Daartoe werden
broedvogels
doeken
van
en
cutting areas during
is
op
2007).
voorstellen
relatie
1988 is
In tot
van
gegevens
Dwingelderveld vergeleken
broedvogels zijn
In dit artikel
vogelstand verzamelde
Koopman 1988).
plaggen, maaien, begrazen
eindrapport
het beheer.
de de
op
zijn dergelijke
recent
de heide.
het
van
&c
effecten
(van Dijk
vogelsoort en vogelgroep in
-beheer zoals
1964
vogelstand
uiteindelijk hebben geresulteerd
tabellen
en
de
van
heidebeheer
broedvogels
tot
jaarlijks gerapporteerd.
ontwikkeling
landschap wilde
ook niet
en
de
over
rapporten
toelichting
en
aan
de randen
ingetekend. Soortgelijke
begrazen,
verwijderen
Dwingelderveld with plotted
of
sod
1967-2006.
25
Materiaalen methode
eindrapport (van Dijk 2007)
In het
de fauna
Bakker
vegetatie (o.a.
en
2006, Kleine
daaraan
grondslag liggende
ten
Buro Bakker
1986,
1988-2009) wordt uitgebreid ingegaan
al.
et
in de
en
et al.
jaarlijkse broedvogelstand (1964-2006), vegetatie
1998,
beschikbare
op
rapporten
Everts 6c de Vries
over
1984,
over
gegevens
de
vegetatiekaarten (1970, 1983, 1996,
en
2006), jaarlijks uitgevoerde heidebeheersmaatregelenals plaggen, branden, maaien, begrazen,
kappen
van
databases methode andere
dag.
opslag
bos
en
en
de
over
informatie
geografisch
en
waterstand.
De
meeste
Broedvogel Monitoring Project (van Dijk 2004)
methoden, zoals
Vanaf
1964
nesten
de
zijn
of
zoeken
verspreiding
hoenderachtigen vrijwel jaarlijks
kaart
in
geregelde
aantallen
en
zijn opgeslagen
gegevens
water-,
gebracht
en
1982
tot
maar
terreinbezoeken
weide-, roof-
vanaf
1982
deels
alle
op
ook met
tijden
de
van
kolonievogels
en
jaarlijks
van
in
de
Broedvogels zijn geïnventariseerd volgens
systeem.
vrijwel
en
alle
soorten.
Grote stille
Het Nationaal heeft
een
heide
natte
Park
in
Dwingelderveld ligt
oppervlakte
ha, waarvan
van 3700
vegetaties van dop- enstruikheide (Ericetum heidevelden
van
zijn bijzonder,
land
ons
zelfs
vooral
bebossing,
1970
ontstaan.Omstreeks
weinig. zomer
In deze
zien. In de
meer
van
1976
van
toentertijd
op
vond
was
de
de
voorgrond en
Mede vlucht
door de tot
slecht
weer
nog
Foto 2. Kraloërveld,
er
een
hele
zoals bedekt
Vergrassing
nauwelijks
woeste
hier
door
en
Omstreeks
delen en
van
1850
in
van
miljoen wel
juli 2006
en
uitgebreid
de
vooral
water
de
aan
met
sprake
(G.
met
van
randen, groeiden
pijpenstrootje
te
dit
introductie
vinden.
en
te
tegen
van
Holtveen.
en
In de
en
gaan,
zoals
in de
van
de
Dijk).
Park in 1991
recente
namen
periode.
eenzame
grote stille
heide.
op
werden
tevens werd
hiervan
werd
en
bezoekersaantallen
Thans is alleen
te
steeds
dempen
jaren negentig
gevolg
werd
mensen
verbossing
er
droge
Het veld
veebegrazing en Als
was
de
in
zonder
versnipperde vegetatie van dophei, struikhei
het Nationaal
jaar
genomen
opslagverwijdering.
Davidsplassen
met een
per
eens
heide
en
trekken
grote
vochtig-natte dopheide. Op
met
de heide
open
ontginning
in
talrijke afwateringssloten
nog
grootste
natte heide
Dwingelderveld
Door
het kennen
wij
en
voornamelijk
één van de
het
was
Ruinen
en
met
oppervlakte
gronden.
daar,
en
de
dag rondzwerven, vrijwel
maatregelen
van
en
opener
instelling
wel één
bos.
je kon
werden
en
maaien
gepleegd o.a.
weer natter en
er
vennen
Drentse
struikheide
heide
jaren zeventig-tachtig trad verdroging, vergrassing
maatregelen voortgezet
heide
de
aanzienlijke
was
en
aantal
(Figuur 1).
uit
Dwingeloo
open
Genisto-Callunetum).Het is
grote
verdroging plaats
bijvoorbeeld
loop van
natuurherstel
26
of
and
tussen
grotendeels
Dwingelderveld
het
waren
niet druk bezocht
sloten, plaggen
deze
en
struiken
tijd
is
domineerde
droge zandige ruggen ‘vliegdennen’ en
uitsnede
1950,
tot
het
schaal
Europese
op
tamelijk willekeurige
een
vooral
en
ZW-Drenthe
1380 ha
dagen
de
grassen.
een
met
grote koud
2.
Figuur
Lange termijnontwikkeling op
Buizerd is in 1929 bossen
jonge
en
voor
is
de stand toen kort door
vergiftiging
zeer
sterk toe te
bescherming. aantal
langzaam gehouden gevolge
ten
In de
jaren
terugterugval.
een enorme
werd
bevorderd eieren
van
van
in
van
likely
protection.
van
neergang
Nederland
persecution
en
en
en
beheerders
voor
Even
zo
Blair the
parts op
rose
and reproduction
zeer
top
zijn
hadden
en
om
sommige
en
een
1910-1918 reeds daarna
maar
bereikt. In die tijd
hun handen werd
vol
hun voedsel
opkwam
waarschijnlijk
massaal
is die ook
de sleutel tot het
trends
during
after
as
of
till 1970,
banning pesticides
Black-headed Gull colonized the
believed to be the main
elders
1910-2008
plantations, depressed population
sharply in the sixties and dropped
de
weer
vrijwel overeenkomstige
een
Increasing
hel
Op
gericht op
'bestrijdingsmaatregelen'. Ook
Europa is
het
aan
eutrofiëring
kolonies werden
de soort
vormen
de
van
van
betere
viel daarna wat in
pitruspollen) verwijderd.
deel
snel als
werd
vervolgens
en een
paren,
aanwezigheid
1997). Population new
Europe
success are
terug
hoogste aantal
Door hun
fauna. In
in grote delen &
populatie
hooguit 600
het
De
toenmalig
tijde van roofvogelsterfte
broedvogelnotities uit
broedsucces
niet
de
de stand
and use of pesticides and
elsewhere In large
resources
en
waren
showing establishing in
early 20" century and numbers Food
en
vennen.
(Roemers 1982).
vastgesteld (Hagemeijer
due to As
bedraagt
de
jaren vijftig. Waarschijnlijk
zestig, ten
de Buizerd
nestelmogelijkheden (gras-
Voedselaanbod
en
Kokmeeuw.
en
gebruik van bepaalde pesticiden
bereikte
voedselarme flora
andere
opkomst
Common Buzzard
most
1960
broedende Kokmeeuwen
in het binnenland
ontwikkeling
negentig
en
in voedselarme
de VAM in Wijster
de
het
óp
Kokmeeuwenplaag
de stand
Buizerd
de
van
in de
paren
pesticidengebruik loopt
Tot omstreeks
grotendeels verdwenen. raadsel
van
10
In de jaren
vervolging.
De Kokmeeuw wordt in de eerste
ten nadele
geraapt,
vuilstort
tot
toegenomen door
tachtig
van een
van
Dwingelderveld
Dwingelderveld
toename in. In 1970 werd met 6600 paren
gesproken
terugdringen
het
in 1910-1928) in broedvogel vastgesteld (niet
het verbod
na
nemen
genoemd (20 nesten). zet
het eerst als
area
and
in the
suddenly ten years later.
causes
of the population
changes. Drentse Vogels
23 (2009)
27
Broedvogelstand In het Nationaal 20 000
ongeveer 2000
4500
tot
-trend
en
Park
broedvogel aangetroffen,
Bosvogels
paren.
In de drie
talrijkste
Zwarte Mees
Staartmees
zijn
de
in
geringe verschillen.
dan
zijn
er
stonden
meer
de
volgorde
en
jaren
Fazant
uit
Tot
verschuivingen.
In de
Kneu,
tijd
geschakeerd. Bij 1968)
met
de
soms
eerste
bijvoorbeeld
broedvogels
Klauwier. of
ontginningen
halverwege
Veel
de 20
meer
deze
de
vogelbevolking,
honderd
hadden in
ze
het
in het
zoals
voedselverrijking, ontwatering Ook
in
omstandigheden
Nederland, Europa
Hagemeijer Sc De
Blair
en
struiken
en
1997, SOVON
water en
de
Afrika,
ontwikkeling heidevogels wordt
van
bij
de
periode en
Stern
gebied zelf,
nog
Gekraagde
in wisselende
hoog het
is
heidevegetatie
nog en
veel
van
2002,
door
van
sporen
voor
en
pesticiden
de
landbouw
de
trek
achterlaten
Zwarts et al.
belicht
lijst de
schraal
vrij
nog
het
meest
rijk
Grutto’s
paren
cultuurland
van
in
ook andere
broedperiode, tijdens
kunnen
de
andere
en
en
Grauwe
naar
heide
foerageerden.
factoren hebben
effect
potentiële predatoren (roofvogels, uilen,
van
vogels
in
geval bij
aangetroffen (Brouwer
honderd
nestelden
maar
25
Geelgors. Vroeger
talrijk,
nu
overgangen
gebied
intensivering
buiten
of in
baat
vervolging
kraaien, vos), grootschalige vergiftiging
2).
elke
Eend
en
hiervan
Korhoenders
ene
van
Dodaars.
de
toen
talrijkste
heidevogels afzonderlijk
vogelbevolking waarschijnlijk
in 1964-68 werd
dan
soorten
bosaanplant, waarbij
op
de
was
en
de
groep
Kiekendief, Kemphaan, Zwarte Stern, Klapekster
Landschappelijke veranderingen gehad
bebossingen,
en
eeuw,
in
Zwarte
en
in de
en
Roodborst,
en
steevast tot
de
we
Wilde
schaars
Boomleeuwerik
c
tellingen
als Grauwe
van
Grutto
Wulp. Andersom, vroeger
en
rekening
zijn er
jaarlijks
met
134 soorten
behoren, terwijl
gaan
behoren
talrijkste
uitgestorven Korhoen,
Kievit
de
van
ongeveer
verder
talrijkste
en
om
Specht, Bonte Vliegenvanger en
zijn gevallen. Nemen
de
Graspieper, Rietgors, Roodborsttapuit,
was,
de 25
tot
er
hun
behoren
De Grote Bonte
het
gaat
1994-2008
Kokmeeuw, Veldleeuwerik, Boompieper,
de inmiddels
evenals de
der
loop
Roodstaart,Heggenmus
vogelsoorten
voor
Vink
en
perioden 1964-1978,1979-1993en
soorten slechts
170
de heide
op
het leeuwendeel
nemen
Merel, Fitis, Goudhaan, Koolmees, (Tabel 1).
1964
sinds
Dwingelderveld zijn als
paren
vooral in de
jaren zestig,
(voorbeelden en
Figuur
in
overwintering
in trends
elders
(van Dijk 1990,
2009).
open
heide, heide
met
bomen
en
opslag
moeras.
Foto 20
3.
Wulp,
Holwerd
september 2009 (A
Esschendal).
Eurasian
Curlew.
28
Drentse
Vogels
23 (2009)
heide
Open De
trendmatige ontwikkeling
het
begin negatiefen
de
samenstelling
hoenders
van
aan
de
van
het eind
zangvogels (Figuur 3).
en toename van
teruggelopen, zoals Wulp,
Het
deze
van
Grutto hebben
meeste
op
de rode
Kokmeeuwen trokken
Scholekster
soorten
overal
lijst
bedreigde
hun
het cultuurland.
van
De
jongen heen Watersnip
vernatting toegeschreven kan in het
agrarisch gebied. zoals
soorten,
de
laat
de heide
daarna
voor
Figuur 3.
Gecombineerde trend
zet
van
vogels
Wulp,
(upper)
Eurasian
Slonechat
Tureluur;
and
Plover, Northern Grouse,
hoenders
Skylark,
Northern
Lapwing.
jaren
groep,
in
invloed
25
zich
stand zelfs
de
als
jaren
dan
en
weer
grotendeels van
op
aan
voedsel
teloorgang van deze depositie)
en
Kemphaan opschuiven
bestendigt.
te
die
verzurende
van
de
2005). Wulpen en
afhankelijk
spelen in
natter klimaat en
eerste
die
zien,
niet
terugloop.
waarom
cultuurlanden,Grutto’s
naar
herstel
de
reden
dan in de heide
broedtijd
een rol
al.
et
groep De
verdubbelen.
heide verdeeld in
Graspieper,
Gele
In
een
vrij
stabiele
Veldleeuwerik
nog
zangvogels
Witte
en
Scholekster, Kleine Plevier, Kievit, Korhoen,
Meadow
Pipit,
Wheatear
and
Patrijs, Kwartel).
Blue-headed and
sterkere
non-passerines
en
en
mate
Kemphaan,
Eurasian
Wagtail,
steltlopers/
Kwikstaart,
Combined trend of
White
Whinchat,
Oyslercalcher.
Ruff, Black-tailed Godwit, Eurasian Curlew.
Grey Partridge and
Drentse Vogels 23 (2009)
zaten
onder
van open
Veldleeuwerik,
Roodborsttapuit, Tapuit; steltlopers: Grutto,
dagelijks
is in de
laten in de
grondslag aan
Beusekom
(van
tien
ten
agrarisch gebied, de
Patrijs
effect van
toename
in
en
Roodborsttapuit.
(zangvogels
en
(mede
(Korhoen
lijstsoorten, weten hun
geldt dat
hoenders
de
maar
rode
soort
steltlopers
de relatie die
afgelopen
De
van
vertegenwoordigers van deze
hadden
in het
en
afname
(Figuur 4). Waarschijnlijk ligt
hun voedsel
Korhoen
worden.
van
vanaf 1964 is in
fors in aantal
soorten staan
zuidelijke areaalgrens). Zangvogels
Graspieper, beide
Dwingelderveld
gebied verlaten, andere zijn
Ook andere factoren kunnen
vergrassing
ontwikkeling zien,
Kievit
bergafwaarts
en
wellicht ook klimaatsverandering van
en
bijvoorbeeld pendelen voor
er met
het
Enkele
het
omliggende cultuurlanden
soorten met
met deze
gaat
op
vogelbevolking opgetreden, met opvallende
Korhoen, Patrijs, Kemphaan en
veel
heidevogels
open
positief. Tegelijkertijd zijn er aanzienlijke verschuivingen
Paapje,
Watersnip,
passerines European
Little
Ringed
Common Redshank.
Black
Common Quail.
29
Figuur 4. Aantalsontwikkeling heide met bomen
Dwingelderveld, trends
en
opslag
maar
Meadow Pipit, (middle)
Pipit,
30
die
during 1964-2008
of
op het Dwingelderveld van
van
struiken
de
Kneu
Northern
European
van
zes
soorten
drie watervogels,.
Boompieper,
(upper row)
Whinchat,
en
en
Geelgors
Lapwing,
Stonechat,
van
de open heide, vier
De aantallen betreffen het alleen de
Eurasian Curlew,
Yellowhammer,
Common Linnet, Little Grebe. Common Teal and Common Reed
van
gehele
heide Population Eurasian
Woodlark and
Skylark,
(lower)
Tree
Bunting.
Drentse
Vogels 23 (2009)
Daarentegen
leiden
veranderingen
de
alsmede
vergroting werken
punten
voordeel
zandige ruggen),
maar
met
Broedvogels
verband
de
heide
et al.
opslag
met
zien. Lokaal
verdwijnen
door nieuwe
opslag
broedplaatsen. Deze
4).
De
per
afname
holen
om
van
en
dat
op
de
van
bomen zoals
toe.
en
tred
recente
<£*
gebied
ruigere vegetaties,
opslag. Laatstgenoemde
en
heide
en
door
verschraling voormalig
hebben
en
minder
nestelen,
maken
te
korte
met
vegetatie
het heidebeheer
een
(2*069),
te
als bomen bestaand
van
welhaast
voeren
en
de
op
voedsel
jaarlijks
algemeen verschijnsel,
voldoende
geschikt
struiken
en
bos
en
struiken
op
steeds
waaraan
habitat
laten
ondanks
trendmatige veranderingen gekapt worden, maar
de heide weer
verandert, zoals bijvoorbeeld blijkt bij
waarom
in
er
en
in
kap
de
ontstaan
geschikte
andere delen
op de
van
op
jaren zeventig
met
na
afname
met
van
geschikt
1990 past hier in heel
niet in,
van
na
op
1990 wel
strenge
Dwingelderveld niet
lijkt
zijn.
te
Ook
kappen
Afname
1985-87)hield van
bomen
geschikt
aanzienlijke
de
bij
Het
grote kaalslagen
Boomleeuweriken
veelvuldig.
want toen nam
het
vele
winters in
habitat door
ZW-Drenthe
effecten daarvan
juli 2006 (G.
serie
met
nauwelijks
het
Boompieper (Figuur
ook het
voorhanden
de heide
dezelfde typen terreinen
periode trad
2009), waarschijnlijk
.Onentse Vogels
meestal
dunnen
windworp)
De toename
In de
wat
en
‘vliegdennen’ en
terug
beginperiode (met dieptepunt na
Foto 4. Davidsplassen
"
is
er
van
hoogtegelijke
de heide.
dan
Deze
agrarische
Graspieper (korte vegetaties
en
te
Paapje,
Geelgors spelen grootschalige ontwikkelingen waarschijnlijk een rol.
(wel Nachtzwaluwen!)
zekere
in
het
en
verlaten.
2006).
spelen
processen
Kneu
(als gevolg
Geelgors in
bomen
van
Tapuit
vernatting (Graspieper)
met
korte
veranderingen in
ook met
soorten
het
bijvoorbeeld raadselachtig
het bos
al.
deze
of door
saldo niet veel
ondanks
Boomleeuwerik is
van
de
zowat
met
Tapuit liggen ingewikkelder
landschappelijke veranderingen weinig hierop
ontkomt,
al
bomen en struiken
van
veld zodat er
lijst,
gebracht
afwisseling
kappen
rode heide
relatie
nauwelijks
de Veldleeuwerik
van
waarschijnlijk
(van Dijk 2001, van Turnhout
Heide
door
konijnen (minder
van
in
meer
de
de
Roodborsttapuit (verruiging
en
cultuurland). Veranderingen bij afname
met
van
heeft
Tapuit
broedtijd
heide
open
plaggen, maaien, begrazing)
enorme
De
bijvoorbeeld
vegetatie
van
in het
de
in
worden
verandering van
en
zangvogelsoorten
(Figuur 4).
hebben
zangvogelsoorten en
andere
twee
bestaan
kwijnend
een
en
in
zaten
van
tot
de
op
opslag
habitat eerder af
toename
op
(van Dijk
et
Dwingelderveld.
Dijk).
31
WaterEffecten stand in
en
van
moerasvogels of
verdroging
van
water-
oktober-maart
iets,
de
maar
zien,
meestal
niet alle
zitten thans
op
Wintertaling
soorten
een
hun winst
vast
hebben
de
Broedvogels, heidebegroeiing De
verspreiding van broedvogels
lijnen sterk
overeen
in
alle
met het
Vogels
heide
van
voren.
Het
zijn
relatief
Heeft
bomen
met
met veel
de
heidebeheer
effect
de
vogelstand? Op
voor
nadat
en
5
van
kappen
vegetatie
het
af,
jaren
nieuwe
het
die
de
belang
zoals vier
en
Wulp
heide bracht
zitten als
weidevogels, Grutto
brede
en
Graspieper de
verspreiding zitten vooral
duidelijk
geen
zoals
grote
moerasvogels zijn
Roodborsttapuit
en
een
1997 komt in
en
zoals veel
verspreiding bepalen
zich
biotopen in
is
meer
kennen. in
droge
verschil
naar
natheid, openheid
voor
uitvoering
drie
en
van
en
de
in
de
heidebeheer de
op
met
van
40-85
van
soort
bomen
in het
en
De
op
toe.
Tegelijkertijd liep
als
en
meetbaar
jaarlijks
op
is cumulatief
10
jaren
voor-
Gemeten
over
plaggen, branden, open
Kievit
heidevogels
profiteert
van
deels na
de
na
het
van
de
heide.
ongeveer
Door
stand
van
perioden
plaggen
Vooral
die
1990
te
veel
in
komen.
enige jaren
na
Mede
verdubbeld, het
en
struweelvogels
gedeeltelijke kap en
van
lokaal
uitgegroeide vegetatie.
agrarisch gebied.Bos-
struiken.
in de
Roodborsttapuit,
het oude niveau uit
bijvoorbeeld Boomleeuwerik, Geelgors
aantal
en
hoog,juist
paren
vijf jaar
het maaien
de inmiddels
de Veldleeuwerik
deze
van
periode
van
op
5
meeste
dit zien. De
heidevegetatie weer
meer
van
(Figuur 6).
bomen
een
of plaggen.
1985-1995
andere effect
meer en
kappen
vogelstand
gebrand, gemaaid of geplagd.
neemt
de stand
de
ervan
laten
van
nu
de hand
aan
zichtbaar
van
effect
soorten
kappen
vogelverspreiding. Dat
naar
verschillen
en
vegetatie,
gemeten
de
en
kijken
te
en na
van
dat
uitgevoerd
worden
ontwikkeling van op het
afwisselende
van
branden, maaien
uitgroeien
toont onder
de
wisselend
soorten namen
daarbij
aan
watervogels,
Water-
dophei,Tapuit
van
struiken is het
en
in 1964-1970
vestigen ze
door het heidebeheer
reageren
met
bevordering
voor
Voorbeelden
met het
spiegelbeeld van
de
en
Waterhoen
in voorkeur.
verschillen
Vergrassing
Door steeds
bomen
van
was
De Veldleeuwerik het maaien
dat door het
ontdekt door nieuwe
Dwingelderveld is
stukken heide werden
om
is denkbaar
watermilieus
voedselrijke
van
gedacht aan
heidevegetatie in 1970,1983 en
delen
beheer is
enigszins ruige vegetatie houdt, aantal
Slobeend
Eend,
wordt
daarbij
Eend, Meerkoet,
Veldleeuwerik
uitgevoerd
ontstaanna
De Kievitenstand waarin veel
10
en
overwegend positief. korte
was
op
waar
beheer.
type
het beheer
periode
maaien
elk
en
plaggen, branden, maaien, begrazing
gericht
vastgelegde plekken
gedaan
32
op
struiken, zoals Boompieper en Geelgors
en
struikhei.
zoals
dat vooral is
de
Wilde
beginperiode. De ontwikkeling
vegetatie.
struiken, op
natte
vooral andere factoren
afwisseling van
zoals
aangepakt,
heidebeheer
maar met
struikhei, terwijl
met
vegetaties, vaak
en
en
de
over
heidevegetaties,
open
delen
de
laten
Wintertaling,
ornithologische verwachtingspatroon.
prefereren bijvoorbeeld droge
werd
ook
soorten
blijvend hoogwaterpeil
gekoppeld aan waterrijke vegetaties. Open heidevogels,
groep
kaart
is verder
Veel
neerslag
en
Krakeend.
en
ganzen
Dwingelderveld
Het
Wilde
Bergeend,
(Figuur 5)
uitgebreid.
broedareaal). Het
relatief
gezamenlijke
hoeveelheid
Maar ondanks
De
zuidrand
aan
de
verdroging
toen
niveau dan in de
voorbije periode
zoals
watervogels,
ingeboet.
soorten
van
houden.
zich
treedt ook elders in het land
klimaatsverandering (Nederland ligt
behorende
te
is
toegenomen
heeft
jaren tachtig,
aflezen in de
goed
1964-2008
sterker
water
open
vergelijkbaar of lager
verschralingsbeheer
zich meestal
periode
Rietgors (Figuur 4).
en
raadselachtig,
is
van
de
ingaande
Dodaars, Kuifeend, Meerkoet weten
In de
watervogelstand
jaarlijks gekarteerde verspreiding toename
laten
vernatting
moerasvogels.
en
ontstonden
Roodborsttapuit. bosvogels
terug
Deze
of bleef
Drentse Vogels
23 (2009)
stabiel.
Bij
extensieve
geringe
met
afname
Bij begrazing
begrazing
van
verandert
Er
veel
is
Zwarte de
de
vegetatie geleidelijk binnen
of
Stern, Tapuit
(68%)
88
er
(19
in het
27 soorten
of
incidentele
van
bos
en
doen dan
landelijk zijn
Winter-
en
daarnaast rode is
vijf
benadrukt
weerspiegeling
soorten
Bosrietzanger derde
en
landelijk toe
en
die
en
vierde
het te
van
landelijk
Grauwe
zijn
die
soorten
storende
na
de
de
jaren. van
die
het
voor natte
delen
landelijke belang
open
beter
van
landelijk. Bij
worden het
op
open
scoren
Klauwier.
De
zijn
van
Bruine
20
doet het
op
soortenis
soorten
zodat
gelaten,
de
zitten
Dwingelderveld
er
9
beter
heide of vennen(Dodaars,
Deze
heide
126
hebben
lijst
en
van
Paapje)
en
voornamelijk
met vennen. Maar
bepaalde beheersmaatregelen,
Kiekendief, Visdief,
hebben
eerste twee
toename of
de
tevens
vooral
heidebegroeiing.
hoge stand
Klauwier tenslotte
in de Drentse
prefereert.
van natte
effecten
afwisselende
aanvankelijke
en
drogere
Van
toegenomen.
Onder deze 20+21
beschouwing
heidevogels
Korhoen,
vergelijking gehouden)
als
landelijke.
voorkeur hebben
meer
Dwingelderveld, maar
Vledder Aa
10
na
effecten
niveau.
landelijk
op
juist zijn
er
buiten
verder buiten
negen
vinden
toenemen. De Grauwe
het
op
Wold
er
ook wisselend
heidegebieden afgenomen, terwijl
dezelfde trendindicatie 21
De
er zevendie
vernatting en bevordering
De
overal in
Boomleeuwerik
gebouwen, die
de Veldleeuwerik
de
spelen
tevens
beeld
toename
Zomertaling, Slobeend, Porseleinhoen, Watersnip, Graspieper
lijstsoorten
hierin
geringe
begraasde gebieden.
broedvogels zijn
Dwingelderveld
heidevogels overblijven.
5
en
trendmatige ontwikkelingen
met
Dwingelderveldtrend positiever, bij
resp.
en
is het
runderen
en
jaar begrazing
Wulp zijn bijvoorbeeld
Krakeend, Roodborsttapuit 1
5
na
Dwingelderveld
versus
overeenkomst
soorten in Tabel
schaapskuddes
vogelstand
bijvoorbeeld plaggen of maaien
Landelijk
door
de
neemt
diverse
het
in aantal
de laatste
met
Kwikstaart,
teruggevallen terwijl
jaren in
plekken elders, o.a.
Aa veel beter
Witte
Dwingelderveld verlaten, de
inmiddels
bescheiden
ze
mate
in het Drents-Friese
al tientallen
paren
(van
Dijk 2009).
Figuur
5. Verband
oktober-maart
2006. De relatie is October-March
tussen
Helde,
bron
de
hoeveelheid
KNMI)
en
significant (p=0,01;
R2
and number of breeding
Drentse Vogels 23 (2009)
neerslag
de stand
van
+14%).
in
het
winterhalfjaar (neerslagsom
watervogels
op
het
Relation between precipitationin
pairs of water birds
on
in mm,
Dwingelderveld in
Dwingelderveld
mm
1967-
at Eelde in
in 1967-2006.
33
Figuur 6. Drie soorten met duidelijke De ingrepen
vonden
plaats in
betreffende beheersmaatregel
gemiddeld in de
aantal paren in de
periode
van
tien jaren
of heath management
figure).
European
effect
het jaar
plaats-vond
vijf jaren
met
een
in 1964-2006
van
0.00
beheersmaatregelen op
(zie pijl).
zijn
voor en
per na
zwarte balk
on
jaar
de
(zie
voor
ingreep
middle)
en
is
toelichting
breeding numbers
Stonechat (sod cutting,
bars represent the combined population
Het aantal paren
were
met
de
in alle
balk
34
and ten
(black)
waar
opgeteld.
Het
aangegeven
en
in de tekst) Examples of effect
Lapwing (burning,
Skylark (mowing, lower).
management
was
upper
Vertical
carried out (arrow
the year 0.00) in the ten years before and after. The horizontal bars represent the in the five (grey)
gebieden
ingreep
grijze
of Northern
and Eurasian
at the spots
na
de stand in 1964-2006.
in
mean population
before and after.. year period
Drentse Vogels
23 (2009)
Conclusie
de
Dankzij
jaarlijks vastgelegde
aantalsontwikkeling De
in
ontwikkelingen komen
bepalen aan
en
verklaren,
de winkel
en
zoals
dispersie
een
vegetatie
ook het
van
die in
veel
voedsel.
Op
(2002) uitgevoerd,
het
telwerk op
huidigejaarlijkse aardige
een
een
ZW-
dat
gebied is
er
veel werk
nog
gedaan,zoals het registreren naar
gebruik etc. Aan
bepaalde manier
gaat,
het
de andere kant is
voort te zetten
en
van
broedsucces
(steekproefsgewijs) registreren in welke
bepaalde broedvogel nestelt, foerageert of met zijn jongen heen recreatief
de
factoren de trend kunnen
meer
(1988-2009), onderzoek
et al
kon
Wapserveld-Berkenheuvel in
duidelijk dat en
heidebeheer
en
dele ook worden verklaard.
ten
en
ook enkele voorstellen
broedparen (zie bijv. Kleine
mogelijke verstoring door
zichzelf al
op
eindrapport worden
door Van Eerde
beschreven
overeen met
Het is echter
broedsucces, overleving
zoals
in het
wel/niet succesvolle
effecten
lijnen
grote
(van Dijk 6cBijlsma 2006).
Drenthe
vegetatie
vogels,
van
gegevens
broedvogels goedworden
van
en
type
meten van
belangrijk
om
dat zal in de toekomst
kunnen worden.
toer
Dank
Albert
Kerssies,
Norbert
en
eindpublicatie.
onder
onderzoek
de talloze
de
en
eindrapportage werd
Dwingelderveld (3700 ha) bird
areain
with
the Northern
large areas
In the National Park
170
pairs. The population on as
Black-headed
the
of the
start
breeding birds suffered
huge
Gull,
study
were
compared
heath
uitwerking van
mede
Drenthe,
of
en
gegevens
Staatsbosbeheer financiële
voor
of the Netherlands. The
bijdragen
Black
Skylark, Grouse,
bird
Tree
Pipit,
Black-tailed
study was
focussed
up
Mallard
management,
use
and
on
management. National an
Godwit,
to
4500
a
of heathers
of breeding waterfowl of
quality
declining
foraging area
and
even
Ruff and Black Tern
heathers in Meadow
for
land
use
and
in
trend in
some
in
Common
population changes
in surrounding
areas
heath
less stable
of Black-tailed
(Fig. 2).
Stonechat. Local
Sod
growing
ofTree
and Yellowhammer
was
in the
Reed
in
to
ofbreeding birds
and
management
Pipit.
increasing populations
Eurasian
positive
Curlew,
Black
cutting, mowing,burning and grazing
and elsewhere
The
of
and scrub
be the main factor of the
Godwit, Ruff,
same was
of Eurasian
cutting
of trees
of the
and scrub Linnet
regular breeding
species (mainly waterbirds)
than the national trend
and the
of
Skylark,
expected in Common
(increasing). The trend of 68%
the national trend. In nine heath
more
Linnet
Bunting,
surrounding area, decreasing the
is believed
breeding species,
population
Dwingelderveld equals
Dwingelderveld
eighties, resulting
agriculture
diversifying vegetation and increasing populations
European
a more or
(but declining), Woodlark
species
reversed since the
and Black-headed Gull
general resulted
Pipit
was
Intensification of
Since
disappeared as
Wheatear and Common
Pipit,
species
(Table 1).
(Fig. 3,4). management,
agricultural
disappearing populations
Grouse, Grey Partridge
resulted in
(Fig. 5).
habitats.
with dominant
pairs,
Park
important
total 0f20.000
throughsod cutting, mowing,burning, grazing (sheep and cattle) and cutting of trees
(Fig. 1, 6). Draining
het
1380 ha of heathland
and Yellowhammer
found in Meadow
were
and Little Grebe in land
in the
annually approximately
Lapwing, Eurasian Curlew, Northern
Increasing populations
impact of changes
species
fens and various scrub and woodland
heathers consists of 134 species and
van
dit alles stonden vooral
van
inventariseerden.
most
found with
were
bewerkingen
SOVON. Het
en
Dwingelderveld (N 52°48T8”; E 6°23’24”) is
Genisto-Callunetum, many
Eurasian
to water
Blanckenborg (allen
bijgedragen aan de uitwerking
mogelijk gemaakt door
vrije tijd broedvogels
breeding species
e.g.
Steven
en
ofhebben
Natuurmonumenten. Aan de basis
censused.
European Stonechat, Woodlark To evaluate the
en
breeding population
part
and Northern losses.
Douwes
of Dwingelderveld 1964-2008 and influence of nature
was
of.Ericetum,
en
die in hun
the
every year
Roel
bedankt de Provincie
Dwingelderveld
vogelwaarnemers
1964-2008
Popken,
projectleiding in handen
Voor het beschikbaar stellen
Summary:Breeding birds In
de
andere in GIS worden
Nationaal Park
Ronald
Kwint,
Natuurmonumenten) hadden
opposite
is
true
the
for 5
species.
Drentse Vogels
23 (2009)
35
Literatuur
Bakker T.W.M.. Gastel I.I.Y., Everts
�
1986. Het
Vries N.P.J.
Dwingelderveld,
FH.
& de
�
Drents
een
Everts
F.H. &
heidelandschap. (Landschapsstudies 8). Pudoc,
Dwingelderveld
Wageningen.
consult,
�
Van Beusekom
K.
& Thissen J. 2005.
R.. Huigen P, Hustings F, de Pater
broedvogels. Tirion, �
Brouwer
Drente,
G
landschap
in
Lijst
de Nederlandse
van
in
1968. Over natuurbehoud
A.
een
over
halve
eeuw.
district.
Veenman& zonen.
Wageningen. Buro Bakker 1998. Vegetatiekartering
�
Buro Bakker, �
in
Van
�
Van
1990. Strenge winters zetten de toon
BMP Limosa
vijfjaren
Dijk A.J. 2001. Ups
14:
�
Van
63:
141-152.
and downs van
in Drenthe
oenanthe. Drentse
A.J. 2004.
in
het Dwingelderveld
Nederland,
Van Dijk
A.J. &
en
beheer op de
in 1964-2006. Uitgave
Vereniging Natuurmonumenten, �
de
Drenthe,
SOVON
de
van de
de
ecologie
stormmeeuw
Zilvermeeuw (Larus argentatus) Provinciale
dienst
planologische
Assen.
Vogelonderzoek
Nederland2002.
Atlas
1998-2000.
NederlandseBroedvogels
Museum Naturalis,
KNNV
Uitgeverij & European
Van Turnhout
C.
van
Leiden.
Manen.
W. & Vergeer
Tapuit 2005.
SOVON-
onderzoeksrapport 2006/04. SOVON Vogelonderzoek Nederland. Beek-Ubbergen.
Dijk A.J. 2007. Broedvogels
van
en
en
Dwingeloo.
(Larus ridibundus),
J.W, 2006. Jaar van de
Beek-Ubbergen.
heide
serie. Fauna-
NederlandseFauna 5. Nationaal Natuurhistorisch
�
Handleiding Broedvogel
proefvlakken). SOVON Vogelonderzoek
Van
de kokmeeuw
in Drenthe. Rapport
�
in
Their
London.
Park Dwingelderveld
Invertebrate Survey-Nederland.
Monitoring Project (Broedvogelinventarisatie
�
1988-2009
1997.
Birds:
Royser,
Roemers E. 1982. Enige aspecten
van
25-39.
Dijk.
et al.
& AD
1987-2008.Rapporten,
omgeving �
T
Abundance.
inventarisatie Nationaal
van
broedende Tapuiten Oenanthe
Vogels
1997.
Assen.
Dijk A.J.
eerste
Kleine J.
ans
(Lams canus)
tussen 1983 en
ontwikkelingen
577b-EGG-ev.EGG
Groningen.
Hagemeijer W.J.M. & Blair M.J. (eds).
van
Dwingelderveld:
de vries,
The EBCC Atlas of European Breeding
�
In H.J. Venema
veldbiologie, natuurbeheer en
het Drentse
�
2006. Rapport
everts &
Distribution
Baam.
Kroniek van
(red.). Bijdragen
Rode
2006.
de Vries N.P.J.
Vegetatiekartering Vereniging Natuurmonumenten
Bijlsma R.G.
's Graveland.
�
Zwarts
L., Bijlsma
Wymenga birds in
a
R.G.,
van
de
E. 2009. Living on the
changing
Kamp
edge:
J.
&
Wetlands and
Sahel. KNNV Publishing,
Zeist.
2006. Lange-termijn
veranderingen bij broedvogels in WapserveldBerkenheuvel.
� Van
Drentse
20; 1-25.
Vogels
Dijk A.J., Boele A.. Hustings
F.
Koffijberg
K. & Plate C.L. 2009. Broedvogels in Nederland in 2007.
SOVON-monitoringrapport 2009/01. SOVON
Vogelonderzoek Nederland. Beek-Ubbergen. �
Van Dijk, A.J. & Heinemeijer H.D.
Ontwikkeling tot
van
het beheer
vegetatie
op het
en
2005.
broedvogels in relatie
Doldersummerveld. Het
Drentse
Landschap, Assen.
�
Van
Dijk A.J. & Koopman E. 1988 Dwingelderveld
avifauna. Rapport Natuurmonumenten/
NMF Adressen:
‘s-Graveland/'s-Gravenhage. �
in
Van Eerde K. 2002. Broedende Roodborsttapuiten het Dwingelderveld. Broednieuws
� Everts
FH.
& de Vries
Dwingelderveld. Utrecht.
36
N.P.J.
14; 1-4.
Arend J.
van
Dijk,
Anserweg 8, 7975 PB Uffelte,
[email protected]
1984. Het
vegetatie. Rapport Staatsbosbeheer,
Joop Kleine.
Davidshoeve
7991 PB Dwingeloo.
1,
[email protected]
Drentse
Vogels
23 (2009)
Tabel
1.
Aantal paren
het minimaal
en
Dwingelderveld 2009), of pairs
met
+
en
+
landelijk
afname.
-
and trend of
1970-2008. Trend:
regelmatige broedvogels
vastgestelde aantal
1964-2008
toename,
(range)
de
van
maximaal
=
op
-
1970-2008
decrease,
. soort
in
=
en
Dwingelderveld
stable or
Dwingelderveld.
De trendindicatie is
(volgens
stabiel of fluctuerend
breeding birds
increase,
in het
aangegeven.
i
SOVON
2002,
periode
is
gebaseerd
op
van
et al.
Dijk
incidentele broedvogel.
Number
in 1964-2008 and The Netherlands
fluctuating,
i incidental.
1964iyb4-
1979ly/'y-
1994iyy4-
1978
1993
2008
. . trendindicatie trendmdicalie ..
Dwing
■
Dodaars
ruficollis Tachybaptus ruficollis Tachybaptus
Fuut Fuut
'
Per
cristatus Podiceps Podiceps cristatus
Roodhalsfuut Roodhalsfuut
Podiceps qriseqena grisegena
Geoorde Geoorde Fuut
Podiceps nigricollis nigricollis Podiceps
Roerdomp Roerdomp
Botaurus stellaris stellaris Botaurus
Blauwe
Ardea Ardea cinerea
Reiger Reiger
Knobbelzwaan
Cygnus Cyqnus
Zwarte
Cyqnus Cygnus artrata
Zwaan
olor
12-22
00-1
0 0
1-7 1-
0 0
0-3 0-3
0
15-44 15-44
+
28-86
+ 0-10-5+ 0-1 0-5
0 1 0-1
0-18
0 0
1-28
0-1
0-5
14-49
0 0
NL = =
+ +
+ +
+
+
+ +
i
0-2
10-37
..
-
+ +
+
i
+ +
0 0
0 0
0-1
ij
+ +
0
0 0
0-11
+
+ +
Grauwe Grauwe Gans
Anser Anseranser anser
Grote Grote Canadese Gans Gans
Branta canadensis
O 0
O 0
0-25
+ +
+ +
Brandgans
Branta leucopsis
0 0
0 0
0-2
ii
+ +
Nljlgans Nijlgans
Alopochen aegyptiacus aeqyptiacus Alopochen
O 0
0 O
0-24
+ +
+ +
0-12
10-27
8-19
+ +
+ +
0 0
0-1 0-1
0 O
Ii
+ +
0-1
ii
=
1-10 1-10
+
Bergeend Bergeend
Tadorna tadorna Tadoma
Mandarijneend
Aix
Smient
Mareca penelope penelope
Krakeend
Mareca Mareca strepera
Wintertaling Wintertaling
Anas
Ëend Wilde Eend
galericulata qalericulata
crecca
Anas Anas platyrhynchos Anas acuta
Pijlstaart
o 0
0-1 0-1
45-94 45-94
129-169
0-2 0-2
o 0
0-5 0-5
•■
67-186 67-186
20-140 20-140
=
175-247
98-231
= =
0-3
0-1
+ +
-
_ -
ii
= =
-
-
Zomertaling Zomertaling
Anas querquedula Anas querquedula
00-11
1-6
1-17
Slobeend
Anas clypeata dypeata
3-35
16-52
4-30
=
Tafeleend Tafeleend
Aythya Aythya
0-3
1-9 1-9
0-8
= =
= =
Kuifeend
Aythya Aythya fuliqula fuligula
0-6
9-39 9-39
9-61
+ +
+ +
Wespendief
Pernis apivorus apivorus
00-2
2-4
1-4+ 1-4 +
Bruine Kiekendief
Circus
aeruginosas aeruginosus
1-2 1-
0-1 04
0-1 0-1
cyaneus
0-1 0-1
Blauwe kiekendief
Circus
ferina
Grauwe Kiekendief Kiekendief
Circus Circus pygargus pygargus
Havik
Accipiter
gentilis gentilis
Sperwer
Accipiter
nisus nisus
Buizerd
Buteo buteo
Torenvalk
Falco tinnunculus Falco
Boomvalk
Falco subbuteo
Korhoen
Tetrao tetrix Tetrao Perdix perdix Perdix perdix
Patrijs Patrijs Kwartel Kwartel
Coturnix colurnix Coturnix coturnix
Fazant
Phasianus
colchicus
01 0-1
0-4
O 0
O 0
8-15 8-15
O 0
_
= =
=
-
-
ii
-
ii
=
+ +
+ +
= =
= =
3-33
28-37
14-37
4-21 4-21
1-8 1-8
8-12
4-11 4-11
4-16 4-16
1-4 1-4
18-29
0-15
O 0
17-51
0-12
0-10
0-3 0-3
0-14 0-14
4-19
27-108 27-108
-
O 0
10-20
174-200
-
-
6-10
11-12
15-130
=
8-21
+ +
=
+ +
-
-
-
-
-
-
-
-
+ +
-
+
-
-
-
Waterral
Rallus Ftallus
0-3
2-17 2-17
8-30
Porseleinhoen
Porzana Porzana porzana porzana
O 0
0-2
0-5 0-5
Klein Waterhoen Waterhoen Klein
Porzana parva Porzana parva
O 0
0-1 0-1
O 0
i
0 O
O 0
0-2
ii
ii
O 0
O 0
0-3 0-3
i
+
O 0
8-36
7-24
aquaticus
Kleinst Waterhoen
Porzana
Kwartelkoning
Crex Crex
Waterhoen Waterhoen
Gallinula chloropus Gallinula chloropus
Drentse Vogeis
23 (2009)
pusilla
crex
+ +
+
+ +
=
ii
-
37
1964-
.
19791979-
1994-
soort >00rt
trendindicafte trendindicatie
„
1978 1978
1993
2008 NL
Meerkoet
Fulica alra atra
88-36
Kraanvogel Kraanvogel
Grus grus
Scholekster Scholekster
Haematopus ostralegus Haematopus ostralegus
Kleine Plevier Kleine Plevier
Charadrius dubius dubius
Kievit Kievit
Vanellus vanellus
41-105
0 0
0
0-1
16-28 16-28
15-25 15-25
2-11 2-11
0
65-103 65-103
0-2
58-140 58-140
+ +
20-109 20-109
-
0-12
+ +
27-77 27-77
-
Philomachus
0-55 0-55
0-1 0-1
Watersnip Watersnip
Gallinago
gallinago Gallinago gallinago
3-17 3-17
3-13
1-22
= =
Houtsnip Houtsnip
Scolopax rusticola Scolopax
3-13
2-11
6-26
+ +
Grutto Grutto
Limosa limosa
Wulp
Numenius arquata
Tureluur
tolanus Tringa totanus
Kokmeeuw Kokmeeuw
Larus ridibundus ridibundus
Visdlef
Sterna hirundo
Zwarte Stern
Chlidonias niger Chlidonlas niger
Holenduif Holenduif
Columba
oenas oenas
Houtduif
Columba Columba
palumbus palumbus
Turkse Turkse Tortel Tortel
decaocto Streptopelia Streptopelia decaoclo
Zomertortel
turtur Streptopelia Streptopelia turtur
Koekoek
Cuculus
Kerkuil
Tyto
canorus
canorus
alba
Steenuil Steenuil
Athene noctua noctua
Bosuil
Strix aluco Strix aluco
Ransuil
Asio otus otus
0 0
25-106
7-23
0-7
64-91
49-102
10-43
10-35
4-16
1235-6600
239-2145 239-2145
0
66-53
4-20
0-11
29-47 29-47
900-1035
0-5 0-5
162-200
51-72
445-1020 445-1020
2-10
73-125
24-39
0-2 0-2
0-3 0-3
0-2 0-2
0-3
0-5 0-5
28-62
15-48
0-1 0-1
0-1 0-1
Asio ftammeus Asio flammeus
Caprimutgus europaeus Caprimulgus
Draaihals Draalhals
Jynx torquilla
Groene Specht Specht
Picus viridis viridis
41-52
8-30 8-30
8-22 8-22
Zwarte
Dryocopus Dryocopus martius
10-25
19-24
13-26
Specht
Grote Bonte Bonte Grote
Specht
Dendrocopos Dendrocopos major major
2-10 2-10
0 0
74-119 74-119
0-4 04
0-1 0-1
148-360
— -
-
=
=
-
-
= -
-
_ -
+ +
-
= =
+ +
— -
+ +
—
0 0
i|
0-11
=
=
i|
0-2 0-2
196376 195-375
-
+ +
+ +
+
+ +
Boomleeuwerik
Lullula Lullula arborea
00-4
0-26
2656 26-56
+ +
Veldleeuwerik Veldleeuwerik
Alaudaarvensis Alauda arvensis
Hirundo rustica
Huiszwaluw Huiszwaluw
Delichon urbica
Boompieper
Anthus Anthus trivialis trivialis
Graspieper Graspieper
Anthus Anthus pratensis pratensis
Gele Kwikstaart Gele
Motacilla flava
Witte Kwikstaart
Motacilla alba alba
Winterkoning
Troglodytes troglodytes
Heggenmus
00-95
35-50 36-50
99-16
310-528
1631 15-31
1-9 1-
48-79 4679
0-5 0-5
47-99 47-99
22-69
5-86 5-86
= =
368-476
313-409
= =
16212 16-212
113-240 113-240
+ +
1-6
79-120
= 1-6 1-6=
83-159
290-1165 2961165
Prunella modularis
160-470 150-470
76400 75-400
129-215
Rood borst Roodborst
Erithacus rubecula Erithacus
1000-1700
1124-1559 1124-1659
1427-1846
Nachtegaal Nachtegaal
Luscinia Luscinia megarbynchos megarhynchos
Blauwborst Blauwborst
Luscinla svecica Luscinla
Zwarte Roodstaart Roodstaart Zwarte
Phoenicurus Phoenicurus ochruros
Phoenicurus Phoenicurus
phoenicurus
Turdus pilaris pilaris
Zanglijster Zanglijster
Turdus
Grote Lijster Lijster
Turdus
38
merula
philomelos viscivorus
=
=
— -
= =
+ +
= =
+ +
= =
= =
=
+ +
=
0
63 0-3
+ +
+ +
68 3-8
+ +
+ +
64 0-4
308-410
Saxicola torquata Saxicola torquata
Turdus
=
0
Roodborsttapuit
Merel
=
-
0-1 0-1
77-19
Kramsvogel Kramsvogel
= =
67 0-7
Saxicola rubetra Saxlcola
Oenanthe oenanthe
= =
+ +
_ -
615 5-15
Paapje
Tapuit Tapuit
=
= =
6761100 676-1100
Roodstaart Roodstaart
=
47-84 47-84
7561250 750-1250
Gekraagde
+ +
0-271 0-271
= =
-
-
+ +
309-492
-
= =
1653 13-53
Riparia riparia riparia
+ +
-
-
3-10 610
Oeverzwaluw Oeverzwaluw
+ +
-
-
0-6 0-6
Boerenzwaluw
= =
-
Dendrocopos minor Dendrocopos
133-473
+ +
-
Kleine Bonte Specht Kleine Bonte Specht
184-251
+ +
-
3-14 3-14
Nachtzwaluw Nachtzwaluw
-
-
12-39 12-39
Velduil Veldull
— -
-
7-96 7-95
0-1 0-1
+ +
-
-
7-21 7-21
31-47
_ -
— -
56-81
0
— -
-
262-644
36-40
2-5 2-5
—
82-1324 82-1324
0-3
+ +
_ -
-
1-12 1-12
0-27
ij
— -
Kemphaan Kemphaan
pugnax
+ +
i|
1-6 1-6
182-298
100-189
7-35
6-26 6-26
11-22
1638 16-38
35-134 35-134
10-16 1616
12-34 12-34
1200-1450
62 0-2
706718 700-718
76-93 7693
804-1300
0-2
151-800
35-103
-
-
= =
+ +
1-29 1-29
— -
= =
— -
— _
+ +
—
1005-1339 1005-1339
61 0-1
235-448
46107 49-107
= =
i| — -
+ +
= =
= =
=
=
Drentse Vogels
-
23 (2009)
1964-
1979-
1978 1978
1993
1994-
S00rt soort
trendindicatie 2008
Graszanger Graszanger
CisticolaJuncidis juncidis
Sprinkhaanzanger Sprinkhaanzanger
Locustella naevia
Rietzanger
Acrocephalus
Bosrietzanger
Acrocephalus palustris palustris
Kleine Karekiet Karekiet
Acrocephalus scirpaceus Acrocephalus
schoenobaenus
o 0
0 o
0-6
0-5
0 0
2-17 2-17
0-1 0-1
;
.
0-11
0-1 0-1
0-1 0-1
1-10 1-10
+ +
1-3 1-3
1-9
+
6-32 6-32
4-10 4-10
curruca
Sylvia Sylvia
communis communis
104-108 104-108
Tuinfluiter Tuinfluiler
Sylvia
borin
300-490
246500 248-500
104-275
Zwartkop
Sylvia atricapilla
150-271 156271
250-439
420-562
11-41
4684 46-84
16151 10-151
■ 6-27
78-200 78-200
9-60
Tjiftjaf Tjiftjaf
Phylloscopus collybita collybita
250-410
388-537
334-708
Fitis Fitis
trochilus Phylloscopus trochilus Phylloscopus
1200-1438
1055-1500
1088-1423 1088-1423
Goudhaan
Regulus Regulus regulus regulus
1000-1250
4661400 465-1400
763-1486 763-1486
Vu Vuurgoudhaan urgoudhaan
Regulus Regulus
Grauwe
Muscicapa striata Muscicapa
Vliegenvanger Vliegenvanger
ignicapillus ignicapillus
Kleine Kleine Vliegenvanger Vliegenvanger
Ficedula Flcedula parva parva
Bonte
Ficedula hypoleuca hypoleuca
Vliegenvanger Vliegenvanger
Baardman
Panurus biarmicus
Staartmees
Aegithalos Aegithalos caudatus
Glanskop Glanskop
Parus
Malkop Malkop
palustris
Parus Parus montanus montanus
Kuifmees
Parus cristatus cristatus
Zwarte Mees Mees
Parus ater Parus ater
Pimpelmees Koolmees
Parus Parus major major Sitta Sitta europaea
Boomkruiper Boomkruiper
Certhia
Wielewaal
Oriolus oholus Oriolus oriolus
Grauwe Klauwier Klauwier
Klapekster
126129 126-129
0 0
26129 25-129
61 0-1
80-93
1634 15-34
120-176 120-176
156204 150-204
Lanius colturio collurio Lanius Lanius excubitor
Corvus Corvus
corone
Spreeuw
Sturnus Stumus vulgaris
Huismus Huismus
Ringmus Ringmus
Passer Passer domesticus domesticus Passer montanus
Vink Vink
Fringilla
Keep Keep
Fringilla Fringilla montifrlngilla montifringilla
Groenling
Chloris chloris
Putter
Carduelis carduelis
Sijs
Carduelis Carduelis
Kneu
Carduelis cannabina cannabina
Kleine
Barmsijs
coelebs
Carduelis cabaret
+ +
= =
= =
=
= =
=
+ +
= =
i| + +
0
i|
181-240 181-240
+ +
50-148 56148
+ +
156226 159-226
196260 199-260
+ +
3685 30-85
=
_ -
i + +
-
+ +
+
—
+ +
964-1200
530-1000 5361000
702-1025
=
+
+ +
+ +
400-465
2-10
315-430
11-256
461-621 461-621
3535-42
22-38
3 646 30-46
(1-3 0-3
61 0-1
0-4
0-1 0-1
0 0
96149 98-149
11-43 11-43
89-149 86149
4-14 4-14
42-50 42-60
32-49
12-54 12-54
6140 0-140
o 0
42-54 42-54
76123 70-123
800-900
36-40 36-
60-80 60-80
900-1200 900-1200
0-1
0-1
0
0_ 260-350
354-1000 364-1000
+ +
— -
=
= =
= =
= =
ii
0 0
36160 39-160
24-34
spinus spinus
= =
= =
55-62
Zwarte Kraai
= =
-
571-909
85-90
frugilegus frugllegus
+
=
430-700 430-700
Garrulus glandarius glandarius
Corvus Corvus
=
606746 600-745
Pica pica pica Corvus monedula Corvus
0 0
101-173 101-173
=
+ +
0-1 0-1
137-245
-
=
424-545 424-545
Ekster
Roek Roek
61 0-1
127-185
83-142 63-142
= -
287-346 287-345
Gaai
Kauw
62-120 62-120
31-81
+ +
-
206282 200-282
0-2
brachydactyla
17-45 17-45
-
422-1100 422-1100
1057-1100 1057-1100
Parus Parus caeruleus caeruleus
Boomklever
18-56
=
=
Sylvia
4-17
=
= =
Grasmus
Phylloscopus Phylloscopus sibilatrix
v:.
+ +
0-10
Braamsluiper Braamsluiper
Fluiter
= -
NL
ij
Hippolais icterina
39-54
i
0-1 0-1
Spotvogel
30-59
7 'ji.-.-i ,7; Dwing
68-131 68-131
348-582
= =
— -
-
— -
+ +
-
1 630 18-30
22-71
=
40-55 40-55
53-98
= =
1175-1745 1175-1745
61 0-1
628 6-28
0-1 0-1
0-13
100-142 100-142
=
+ +
= =
+ +
-
+
_ -
= =
_
+ +
+
+ +
_
_
_
+ +
+
=
=
= =
+ +
= =
0-36
+ +
+ +
2-20
+ +
1715-2122 1716-2122
63 0-3
18-95 1695
81-107 81-107
0 12 0-12
0-10
67 0-7
0-8
0-99
0-65 0-65
+ +
-
-
=
=
-
Kruisbek
Loxia Loxia curvirostra
Grote Kruisbek
Loxia pytyopsittacus
0
0 0
61 0-1
i|
ii
Roodmus
Carpodacus erythhnus erythrinus
0
0 0
61 0-1
i
+
Goudvink
pyrrhula Pyrrhulapyrrhula Pyrrhula
7690 75-90
81-127
86146 89-146
=
= =
0-10
7-103 7-103
92-172 92-172
+
+ +
90-127 96127
41-136 41-136
90-175
= =
= =
35-89 35-89
49-113 46113
66163 80-163
+ +
+ +
Appelvink
Coccothraustes
Geelgors Geelgors
Emberiza citrinella Embehza citrinella
Rietgors Rietgors
Drentse Vogels 23 (2009)
coccothraustes
Emberiza schoeniclus Emberiza
+ +
+ +
39
