PENTA College CSG Scala Rietvelden
Profielwerkstuk Kan je met olifantenpoep papier maken en kan je een winstgevende fabriek in Nederland ontwerpen waarin dit geproduceerd wordt
Kan je met olifantenpoep papier maken en kan je in Nederland een winstgevende fabriek ontwerpen waarin dit geproduceerd wordt?
2
Inhoud 1.
Inleiding ........................................................................................................................................... 5
2.
Hoe maak je papier van olifantenpoep? ......................................................................................... 6 2.1.
De belangrijkste bestanddelen van papier .............................................................................. 6
2.1.1.
Vezels ............................................................................................................................... 6
2.1.2.
Water ............................................................................................................................... 7
2.1.3.
Vulstof ............................................................................................................................. 7
2.1.4.
Retentiemiddel ................................................................................................................ 7
2.1.5.
Lijmmiddel ....................................................................................................................... 8
2.1.6.
Kleurstoffen ..................................................................................................................... 8
2.1.7.
Opwitters ......................................................................................................................... 8
2.1.8.
Zetmeel ............................................................................................................................ 8
2.1.9.
Natvastmiddel ................................................................................................................. 9
2.2.
Het verband tussen olifantenpoep en papier ......................................................................... 9
2.3.
Bepalen welke poep geschikt is voor het maken van papier ................................................ 10
2.4.
De fases die olifantenpoep moet doorlopen om papier te worden ..................................... 11
2.4.1. 2.5. 3.
Productiefases in schema .............................................................................................. 12
De hoeveelheid benodigde grondstoffen voor één A4’tje .................................................... 13
Practicum....................................................................................................................................... 14 3.1.
Benodigdheden ..................................................................................................................... 14
3.2.
Werkplan ............................................................................................................................... 15
3.3.
Ontwerpplannen van de zeven ............................................................................................. 16
3.4.
Uitgebreid verslag van het practicum ................................................................................... 18
3.4.1.
Contact .......................................................................................................................... 18
3.4.2.
Uitspoelen ..................................................................................................................... 18
3.4.3.
Koken ............................................................................................................................. 20
3.4.4.
Zeven maken ................................................................................................................. 21
3.4.5.
Tweede keer koken en chemicaliën klaarzetten ........................................................... 22
3.4.6.
Poep klein maken .......................................................................................................... 22
3.4.7.
Papierscheppen ............................................................................................................. 23
3.4.8.
Resultaat ........................................................................................................................ 24
3.4.9.
Wereld van Papier ......................................................................................................... 24
3.5.
Verschil olifantenpoeppapier en ‘normaal’ papier ............................................................... 27
3.6.
Nabeschouwing ..................................................................................................................... 28
3
4.
Hoe moet de fabriek eruit te komen te zien? ............................................................................... 29 4.1.
De benodigde productiemiddelen om het proces uit te voeren........................................... 29
4.1.1.
Spoel- en kookbak ......................................................................................................... 30
4.1.2.
De Hollander .................................................................................................................. 31
4.1.3.
Papierscheppen met een machine ................................................................................ 32
4.2.
Blokschema............................................................................................................................ 33
4.3.
Rendement ............................................................................................................................ 35
4.3.1. 5.
Rendement input en output .......................................................................................... 35
Kan onze fabriek winstgevend zijn? .............................................................................................. 37 5.1.
De kosten van het bedrijf ...................................................................................................... 37
5.1.1.
Kapitaal .......................................................................................................................... 37
5.1.2.
Arbeid ............................................................................................................................ 38
5.1.3.
Natuur............................................................................................................................ 38
5.1.4.
Lening ............................................................................................................................ 44
5.1.5.
Totale kosten ................................................................................................................. 45
5.2.
Het behalen van het hoogst mogelijke rendement .............................................................. 45
5.2.1.
Belangrijkste manieren om het rendement van een bedrijf te verhogen .................... 45
5.2.2.
Mogelijke manieren om het rendement van onze fabriek te verhogen ....................... 46
5.3.
De prijs waarvoor wij ons papier gaan verkopen .................................................................. 47
5.4.
Verwachte omzet .................................................................................................................. 49
5.5.
Mogelijke marketingstrategieën ........................................................................................... 49
5.5.1.
Verkoop aan een klein aantal bedrijven........................................................................ 49
5.5.2.
Verkoop aan de doorsnee consument .......................................................................... 50
5.6.
Fabriek in het buitenland ...................................................................................................... 51
6.
Conclusie ....................................................................................................................................... 52
7.
Evaluatie ........................................................................................................................................ 53
8.
Bronvermelding ............................................................................................................................. 54
9.
Logboeken ..................................................................................................................................... 56
4
1. Inleiding Wij zijn Pascal Callaert, Jan van der Spaa en Edward Fraanje en zitten in 6 VWO. Ieder jaar moeten leerlingen uit het laatste jaar een profielwerkstuk maken. Dit profielwerkstuk is een verslag over een onderzoek dat door de leerlingen zelf uitgevoerd wordt. Voor dit profielwerkstuk moet een specifiek vak gekozen worden, waarbinnen het onderzoek zich af moet spelen. De laatste jaren worden veel onderzoeken gedaan naar oplossingen voor bepaalde problemen. Zo wordt door wetenschappers onderzoek gedaan naar het voedseltekort, dat de komende jaren zal toenemen. Een ander groot probleem waar onderzoekers zich mee bezig houden is de opwarming van de aarde. De maatregelen die bedacht worden om de opwarming van de aarde te remmen hebben als voornaamste doel het terugdringen van uitlaatgassen van fabrieken en auto’s. Een andere oorzaak voor de opwarming van de aarde is de ontbossing. Jaarlijks worden er wereldwijd 4 miljard bomen gekapt voor de papierindustrie. Dit is een zeer groot aantal en zou flink gereduceerd moeten worden, want bomen en planten zorgen ervoor dat het – gehalte in de lucht daalt. Zij zetten namelijk door middel van fotosynthese koolstofdioxide om in zuurstof. Wanneer nog meer bomen gekapt zullen worden, zal het – gehalte in de lucht toenemen, waardoor de opwarming van de aarde nog sneller zal verlopen. Wij willen onderzoeken of het mogelijk is papier te produceren zonder dat hiervoor bomen gekapt moeten worden. Op deze manier kunnen wij een bijdrage leveren aan de afname van de ontbossing. Als alternatief willen wij onderzoeken of het mogelijk is papier te maken uit olifantenpoep. Om een bijdrage te kunnen leveren aan de afname van de ontbossing, zal de productie van papier uit olifantenpoep op grote schaal uitgevoerd moeten worden. Dit kan het beste gedaan worden in een fabriek. Het is voor bedrijven erg belangrijk winst te maken. Dit is om te kunnen blijven bestaan en verder te kunnen groeien. Daarom moet ook onderzocht worden of deze fabriek winst kan maken. De onderzoeksvraag van ons onderzoek wordt: “Kan je met olifantenpoep papier maken en kan je een winstgevende fabriek in Nederland ontwerpen waarin dit geproduceerd wordt?” Deze onderzoeksvraag delen wij op in drie deelvragen: Kan je met olifantenpoep papier maken? Kan je hieromheen een fabriek ontwerpen? Kan de fabriek winstgevend zijn?
5
2. Hoe maak je papier van olifantenpoep? De onderzoeksvraag van ons profielwerkstuk is: “Kan je met olifantenpoep papier maken en kan je een winstgevende fabriek in Nederland ontwerpen waarin dit geproduceerd wordt?”. Om antwoord te kunnen geven op deze vraag moeten we allereerst onderzoeken of het theoretisch mogelijk is om papier te maken uit olifantenpoep. Dit gaan wij doen door informatie te verzamelen over zowel olifantenpoep als de productie van papier. Vervolgens gaan wij op zoek naar de overeenkomsten tussen olifantenpoep en de productie van papier. Wanneer wij deze overeenkomsten kunnen vinden, zou het theoretisch namelijk mogelijk moeten zijn om papier te maken met behulp van olifantenpoep. Als wij tot de conclusie komen dat het maken van papier uit olifantenpoep mogelijk zou moeten zijn, dan moeten wij een werkplan voor een practicum op gaan stellen om onze theorie te controleren. Voor het opstellen van het werkplan moeten wij weten welke stoffen nodig zijn om papier te maken en wat met deze stoffen moet gebeuren om ze om te zetten in papier.
2.1.
De belangrijkste bestanddelen van papier
Papier, zoals wij dat nu kennen, bestaat uit veel verschillende stoffen. Om te onderzoeken of het mogelijk is om papier te maken uit olifantenpoep is het belangrijk om inzicht te krijgen in die verschillende stoffen. Daarnaast is het belangrijk te kijken naar de functies van deze stoffen. 2.1.1. Vezels Het belangrijkste bestanddeel van papier is cellulose, die de vezels van papier vormt. Cellulose is een molecuul, dat bestaat uit heel veel glucose moleculen . Cellulose noemt men daarom een polysacharide, dit houdt in dat het molecuul bestaat uit tien of meer monosachariden. De polysacharide cellulose bestaat uit verschillende monosachariden glucose. Een cellulosemolecuul bestaat dus uit meerdere losse glucosemoleculen. Dit betekent dat cellulose ook weer gesplitst kan worden tot meerdere glucosemoleculen. Cellulose is een erg sterke stof omdat in cellulose sterke inwendige bindingen aanwezig zijn. Hierdoor gaat het splitsen van cellulose lastig. Dat het afbreken van cellulose een moeilijk proces is, komt omdat in cellulose veel waterstofbruggen gevormd zijn. Een waterstofbrug is een sterke, extra binding tussen twee moleculen of binnen een groot molecuul zelf. De waterstofbruggen komen voor tussen moleculen met een koolstof (C)-atoom en hierop volgend een zuurstof (O)-, stikstof (N)-atoom, waaraan een waterstof (H)-atoom gebonden is. Deze extra bindingen zorgen ervoor dat de cellulose een ruimtelijke structuur krijgt. Deze structuur wordt de secundaire structuur genoemd. Figuur 1: Cellulose met waterstofbruggen (stippellijntjes)
6
2.1.2. Water Papier bestaat uit een klein percentage water. Door het water in het papier blijven de papiervezels beter aan elkaar zitten. Water kan veel waterstofbruggen maken met de vezels. Deze sterke bindingen zorgen ervoor dat de vezels goed met elkaar verbonden worden. 2.1.3. Vulstof Een vulstof is een stof, vaak een mineraal, die gebruikt wordt om de eigenschappen van een bepaald product te verbeteren. De vulstoffen in papier dienen vooral om de bedrukbaarheid en de beschrijfbaarheid van papier te verbeteren. Daarnaast zorgen vulstoffen in papier ook voor een verhoogde opaciteit. Dit betekent dat de ondoorschijnendheid van papier toeneemt of met andere woorden, dat het papier minder doorzichtig wordt. Een ander voordeel van een vulstof in papier is dat vulstof erg goedkoop is, zelfs goedkoper dan de vezels in het papier. Het is voor een producent voordeliger om meer vulstof en minder vezels in papier te stoppen, waardoor het papier goedkoper wordt. Dat vulstof goedkoop is, komt omdat de meeste vulstoffen rechtstreeks uit de grond gedolven kunnen worden en dus niet allerlei chemische bewerkingen hoeven te ondergaan. Alleen de verontreinigingen moeten verwijderd worden. De vulstoffen die meestal gebruikt worden bij papier zijn: Calciumcarbonaat. Dit is beter bekend als krijt. Aluminiumsilicaat of Chinaklei. Dit is de klei waar ook porselein van gemaakt wordt. Titaandioxide of titaanwit. Dit wordt ook gebruikt in verf en tandpasta. Magnesiumsilicaat of talk. Dit wordt ook gebruikt in baby poeder. 2.1.4. Retentiemiddel Om te weten wat een retentiemiddel is, is het eerst belangrijk te weten wat retentie is. Als er bij papier over retentie wordt gesproken, gaat het over de verhouding tussen de hoeveelheid mineralen in het papier ten opzichte van de hoeveelheid mineralen die meespoelen met het water, dat uit het papier komt wanneer het papier gedroogd wordt. Een hogere retentiewaarde betekent dat minder mineralen wegspoelen. Daarom is het goed om een hoge retentiewaarde te hebben. De vulstoffen, die in het papier worden gestopt, binden van nature niet heel goed aan de vezels van het papier. Het retentiemiddel zorgt ervoor dat de vulstoffen zich wel goed kunnen hechten aan de vezels. Een retentiemiddel kan dit doen door: Ladingsneutralisatie: De oppervlakte van een vezel en een vulstof zijn meestal allebei negatief geladen. Vezels en vulstoffen stoten elkaar af als twee negatieve polen van een magneet elkaar afstoten. Het retentiemiddel is altijd positief geladen en zal door middel van zijn lading de negatieve lading van de vulstoffen en vezels compenseren. Hierdoor worden de vulstoffen en vezels minder van elkaar afgestoten en kunnen ze dichter bij elkaar komen te liggen. Plaatselijke omlading: Wanneer een positief geladen retentiemiddel in aanraking komt met de vulstof of met de vezels, dan verandert het retentiemiddel de lading van de vezel of vulstof van negatief naar positief. Hierdoor zullen de vulstof en de vezel naar elkaar toe getrokken worden. Brugvorming: Hierbij wordt door het retentiemiddel een brug gemaakt tussen de vulstof en de vezel.
7
2.1.5. Lijmmiddel Een lijmmiddel zorgt ervoor dat papier waterafstotend wordt, zodat de schrijfbaarheid en bedrukbaarheid van papier wordt vergroot. Een lijmmiddel heeft een apolair gedeelte en een polair gedeelte. Hierbij zorgt het apolaire gedeelte voor de afstoting van water en het polaire gedeelte voor de verbinding met de papiervezels. Een polair gedeelte of een apolair gedeelte heeft te maken met de elektronegativiteit van atomen. Elektronegativiteit is een maat voor de aantrekkingskracht die een atoom heeft op een bindend elektronenpaar. Ieder atoom heeft een eigen waarde voor de aantrekkingskracht op een elektron. Wanneer twee atomen bij elkaar worden geplaatst trekken zij beide aan het gemeenschappelijke elektronenpaar. De een doet dit soms harder dan de ander, omdat zijn elektronegativiteit hoger is. Hierdoor zal een elektronenpaar dichter bij het atoom met een hoge elektronegativiteit komen te liggen. Als hier sprake van is spreekt men over een dipool. Dit is een molecuul met aan de ene kant een kleine positieve lading en aan de ander kant een kleine negatieve lading. Men spreekt van een polaire stof als een molecuul een dipool is. Als een molecuul geen dipool is dan spreekt men van een apolaire stof. Het polaire gedeelte kan, omdat hij een negatieve kant en een positieve kant heeft, binden aan de papiervezels. Het apolaire gedeelte zorgt dat water wordt afgestoten, omdat dit gedeelte geen waterstofbruggen wil vormen. Inkt wil graag waterstofbruggen vormen. Dit lukt echter niet waardoor de inkt zich moeilijker hecht aan het papier. Het papier wordt echter wel beter beschrijfbaar, omdat de inkt niet uitloopt. Als lijmmiddel worden voornamelijk ASA (alkenyl succinic anhydride) en AKD (alkylketeendimeer) gebruikt. 2.1.6. Kleurstoffen Om papier een bepaalde kleur te geven, wordt gebruik gemaakt van kleurstoffen. Er bestaan veel verschillende kleurstoffen die ieder het papier een eigen kleur kunnen geven. Hierdoor kan papier met een bepaalde kleur worden gemaakt. Kleurstoffen zijn echter duur en hechten slecht aan het papier. 2.1.7. Opwitters Een opwitter wordt gebruikt om het papier witter te maken. Een opwitter zet ultraviolet licht uit het kleurenspectrum om in een blauwe kleur. Hierdoor krijgt het papier een blauwere kleur. Deze blauwere kleur wordt door het menselijk oog waargenomen als een wittere kleur. Opwitters kunnen niet goed gecombineerd worden met titaandioxide, omdat titaandioxide juist de ultraviolette kleur absorbeert. Hierdoor kan een opwitter niet het ultraviolet omzetten, omdat deze er niet meer is. Het gebruik van een opwitter bij titaandioxide is dus verspilling van de opwitter. Calciumcarbonaat daarentegen werkt goed in combinatie met een opwitter. Calciumcarbonaat reflecteert namelijk veel licht en absorbeert dus heel weinig ultraviolet licht. Zo kan er veel ultraviolet licht omgezet worden in blauw licht. 2.1.8. Zetmeel Door zetmeel worden de bindingen tussen de vezels verbeterd. Zetmeel is net als cellulose een polysacharide. Het kan erg veel waterstofbruggen vormen en zo de cellulose delen veel beter aan elkaar laten hechten.
8
2.1.9. Natvastmiddel Een natvastmiddel zorgt ervoor dat papier in een natte toestand sterker blijft. Zonder dit natvastmiddel is de sterkte van papier in natte toestand slechts 3 tot 10% van de totale sterkte van droog papier.
2.2.
Het verband tussen olifantenpoep en papier
Nu wij weten welke stoffen in papier verwerkt zitten, kunnen wij op zoek gaan naar overeenkomsten tussen olifantenpoep en bovengenoemde stoffen. Wanneer één van die stoffen uit olifantenpoep gehaald kan worden, betekent dat olifantenpoep gebruikt kan worden bij het produceren van papier. Olifanten zijn herbivoren. Dit houdt in dat zij planten of delen van planten eten. Olifanten eten in regenperioden bijna alleen maar gras en in perioden van droogte voornamelijk struiken, takjes en schors. Bloemen, vruchten en wortels worden het gehele jaar gegeten. Een olifant eet gemiddeld 150 kg voedsel per dag. Hierdoor krijgt een olifant al zijn energie binnen. Planten bevatten veel cellulose, omdat de cellen van een plant een celwand hebben. Deze is erg sterk en kan grote drukken van binnen- en buitenaf incasseren. De celwand is voornamelijk opgebouwd uit cellulose, wat door de vele waterstofbruggen een sterke structuur geeft aan de celwand. Doordat de celwand zo stevig is, is de celwand en dus het cellulose erg lastig verteerbaar voor de olifant. Een olifant heeft grote platte kiezen om ervoor te zorgen dat hij toch wat cellulose kan verteren en hij meer energie binnen krijgt. Het lukt een olifant niet om alle cellulose te verteren. De cellulose uit de planten komt voornamelijk terecht in zijn uitwerpselen. De uitwerpselen van een olifant zijn hierdoor rijk aan cellulose. Deze cellulose kan gebruikt worden voor het maken van papier, wanneer deze uit de poep gehaald wordt. Zoals al gebleken is, zijn meerdere stoffen nodig om papier te maken. Deze stoffen kunnen echter niet uit de uitwerpselen van een olifant gehaald worden. Willen wij papier maken, zoals wij dat nu kennen, dan zullen deze stoffen extra toegevoegd moeten worden.
9
2.3.
Bepalen welke poep geschikt is voor het maken van papier
Nu gebleken is dat elementen uit olifantenpoep gebruikt kunnen worden voor de productie van papier, is een logische vraag die gesteld kan worden: ‘Kunnen de uitwerpselen van andere organismen ook gebruikt worden bij de productie van papier?’ Zoals eerder is gebleken, poepen olifanten bijna al de cellulose uit. Hierdoor is olifantenpoep geschikt om papier van te maken. Het blijkt dat niet alleen de uitwerpselen van olifanten, maar ook die van nog veel andere dieren, geschikt zijn voor de productie van papier. Al deze dieren hebben gemeenschappelijk dat hun verteringsstelsel niet gebouwd is om cellulose af te breken. Zij missen de bacteriën om de cellulose af te breken. Deze bacteriën zorgen namelijk dat er een bepaald enzym wordt aangemaakt. Enzymen zijn biokatalysatoren die, zonder zelf op te raken, ervoor zorgen dat een reactie sneller verloopt. Dit doen zij door de activeringsenergie van een reactie te verlagen. Hierdoor kost het minder energie om een reactie te laten starten. Dit heeft als effect dat een reactie gemakkelijker en sneller kan verlopen. Cellulase is het enzym dat zorgt voor de verlaging van de activeringsenergie van de reactie voor de afbraak van cellulose. Cellulose kan worden afgebroken door middel van een hydrolyse reactie. Deze reactie kan alleen onder bepaalde omstandigheden of bij aanwezigheid van een enzym plaatsvinden. Bij een hydrolyse reactie worden esterbindingen, amiden, polysachariden, eiwitten, vetten en oliën afgesplitst in respectievelijk: een zuur en een alcohol; een zuur en een amine; een monosacharide; glycerol en vetzuren of zepen. Bij een hydrolyse reactie worden polysachariden korter gemaakt. Voor deze reactie is water nodig. De reactievergelijking van de hydrolyse van cellulose is: [
]
→
Dieren die het enzym cellulase hebben, zijn dus hele slechte dieren voor de productie van papier. Herkauwers zijn een goed voorbeeld van deze dieren, want zij hebben bacteriën in hun maag die cellulase maken. Ook carnivoren, die zich voeden met vlees, zijn niet geschikt. Dit komt omdat zij geen planten eten en hierdoor weinig of geen cellulose binnen krijgen. De poep van een carnivoor bevat geen cellulose. Omnivoren, die zowel vlees als planten eten, zijn ook niet geschikt. Zij krijgen namelijk relatief gezien te weinig cellulose binnen. Dieren waarvan de poep wel geschikt is om papier te maken zijn bijvoorbeeld: tijgers, leeuwen, giraffes, geiten, koeien, schapen, honden en katten. Dit is slecht een kleine lijst, omdat er simpelweg te veel verschillende diersoorten zijn. De poep van de volgende dieren is wel geschikt om papier van te maken: olifanten, wombats, kangoeroes en panda’s. De panda is echter een omnivoor, maar de panda eet eigenlijk alleen maar bamboe.
10
2.4.
De fases die olifantenpoep moet doorlopen om papier te worden
Net uitgepoepte olifantenpoep is nog lang niet klaar voor gebruik. De poep bestaat namelijk uit verteerde resten, die niet bruikbaar zijn voor het papier, en onverteerde resten. De verteerde resten moeten gescheiden worden van de onverteerde resten. De verteerde resten bestaan uit erg kleine deeltjes die mee kunnen spoelen in water. De onverteerde resten bestaan grotendeels uit halfverteerde stukjes stro, die moeilijk door een zeef kunnen. Het is dus erg eenvoudig om de stoffen te scheiden door middel van filtratie. Vervolgens moet de poep gekookt worden. Dit is belangrijk, omdat op deze manier de bacteriën gedood worden. De poep moet enige tijd gekookt worden op een temperatuur van ongeveer 80 °C. Na het koken heeft de poep een ruwe structuur. Hier kan nog geen papier van gemaakt worden. Om het papier in de goede vorm te kunnen krijgen, moet er eerst pulp van gemaakt worden. Deze pulp krijg je door de nog natte, gekookte olifantenpoep te vermalen tot kleinere stukjes. Wanneer je de pulp hebt, kun je er eventueel nog een kleur aan toe voegen, zodat de lichtbruine poepkleur niet langer zichtbaar is. De pulp wordt in een zeef met zeer nauwe gaatjes geschept (ongeveer 0,5 mm). De zeef is belangrijk bij het verwijderen van het water. Door de vorm van de zeef en de hoeveelheid pulp die je erin schept, krijgt het papier vorm en dikte. Nu kan het verwijderen van het water beginnen. Dat kan op twee manieren gedaan worden. Dit kan door het simpelweg te laten drogen, maar het water kan er ook uitgeperst worden. Wanneer het papier in de fabriek gedroogd wordt, zal het papier over cilinders gevuld met stoom gerold worden, waardoor het water in papier verdampt. Bij het uitpersen wordt eerst een doek op de zeef gelegd, zodat de pulp er niet meer uit kan. Vervolgens drukt een krachtige pers het papier bijna helemaal droog. In de fabriek is dit echter niet praktisch, omdat een machine die dit kan veel geavanceerder is dan simpele cilinders. Daarom is een dergelijke machine veel duurder. Wij zullen daarom de verdamptechniek gebruiken. Het ontstane papier is bruikbaar, maar nog wel erg bobbelig. Deze bobbeltjes kun je er uithalen door het papier door twee grote cilinders te halen, vergelijkbaar met de kledingpersen van vroeger. Het is verstandig om het papier eerst nog even in de zon tot rust te laten komen alvorens het te verwerken. Je weet dan zeker dat het papier niet meer van vorm verandert. Daarna is het papier helemaal klaar voor gebruik.
11
2.4.1. Productiefases in schema
Olifantenpoep
Reinigen (spoelen en koken)
Tot pulp maken (en hulpstoffen toevoegen)
De pulp scheppen met de zeef
Water uitpersen
Drogen
Bobbeltjes gladpersen
Olifantenpoeppapier
12
2.5.
De hoeveelheid benodigde grondstoffen voor één A4’tje
Het is nu bekend hoe papier met behulp van olifantenpoep gemaakt kan worden. De volgende stap is het nadenken over de verhoudingen van de benodigde stoffen. Om deze verhoudingen te bepalen kijken wij naar de verhoudingen van de grondstoffen die in een ‘normaal’ vel A4-papier. Wij gaan uit van 80 grams papier met een vulstofgehalte van 25 %. Een vulstofgehalte van 25 % betekent dat 25 % van de totale massa van het papier vulstof is. 80 grams papier wil zeggen dat één vierkante meter van dit papier een massa van 80 gram heeft. Naast vulstof bevat papier altijd een kleine hoeveelheid water: ongeveer 5 %. Over verdere chemicaliën, bijvoorbeeld kleurstof, hebben wij geen informatie kunnen vinden. Deze zullen wij dus buiten beschouwing laten. In papier zijn vezels, vulstof en water aanwezig in onderstaande verhouding:
Een A4 velletje papier heeft een massa van 5,0 g. Dit betekent dat er in één A4’tje vezels, vulstof en water verwerkt zit. Wij zullen voor het maken van het olifantenpoeppapier vergelijkbare hoeveelheden gebruiken.
13
3. Practicum Na het verzamelen van alle informatie, zoals beschreven in het vorige hoofdstuk, is het practicum de volgende stap in ons onderzoek. In dit practicum gaan wij onderzoeken of het echt mogelijk is om papier te maken met behulp van olifantenpoep. Voordat wij hieraan kunnen beginnen moet eerst een lijst met benodigdheden en een werkplan opgesteld worden.
3.1.
Benodigdheden
Hieronder staat een lijst van de benodigdheden voor het practicum: Een dekbedovertrek Een schaar Olifantenpoep Titaanwit Gelatine Zetmeel Bekerglas van 10 L Water Kookapparatuur Een temperatuursensor Een grote lepel of een plank. Een apparaat om strootjes mee te verkleinen. Dit kan bijvoorbeeld zijn: o Een koffiemolen o Een staafmixer o Een schaar Een zeef ter grootte van een A4’tje1 Een bak waaruit gezeefd kan worden
1
De zeef die wij gebruikt hebben bij het practicum is door onszelf gemaakt. Het ontwerpplan voor deze zeven staat in ‘Ontwerpplannen van de zeven’ op bladzijde 16 en 17.
14
3.2.
Werkplan
Het door ons opgestelde werkplan bestaat uit de onderstaande stappen. Het werkplan bevat een kernachtige beschrijving van de aanpak die wij van plan waren te volgen. Door complicaties en opgedaan inzicht tijdens de uitvoering van het practicum hebben wij dit werkplan niet volledig gevolgd. Tevens bleek het nodig het practicum, nadat wij het op onderstaande manier uitgevoerd hadden, nogmaals uit te voeren op een andere, maar vergelijkbare manier. In ‘Uitgebreid verslag van het practicum’ is uitgebreid beschreven, wat wij tijdens het practicum gedaan hebben. Hierin staan de verklaringen voor het afwijken van onderstaande werkplan beschreven. 1. Knip de hoekpunten van het dekbedovertrek af, waardoor er twee zakken ontstaan. 2. Stop de olifantenpoep in het bekerglas van 10 liter, voeg water toe en roer totdat de grote bonken olifantenpoep uit elkaar vallen. 3. Vul de zakken die gemaakt zijn bij stap 1 met olifantenpoep en spoel de poep uit. 4. Haal de plantaardige resten uit de zakken en kook de plantaardige resten voor enkele uren. 5. Vermaal de plantaardige resten tot kleine stukjes. 6. Stop de vermalen stukjes plantaardige resten, het titaanwit, de gelatine en het zetmeel in de bak. Vul de bak verder met water tot iets onder de rand. Gebruik de verhouding
.2 7. Roer goed in de bak. 8. Leg de zeef onder in de bak, roer weer even, laat het water tot rust komen en haal de zeef uit de bak. 9. Laat de zeef drogen. 10. Haal het gevormde papier van de zeef af.
2
De benodigde hoeveelheden zijn gedeeltelijk geschat. De uitleg voor de schatting is beschreven in ‘De hoeveelheid benodigde grondstoffen voor één A4’tje’ op bladzijde 13.
15
3.3.
Ontwerpplannen van de zeven
Hieronder staan de ontwerpplannen afgebeeld die wij gemaakt hebben voor het maken van de zeven. Er zijn twee ontwerpplannen, omdat wij na overleg met een docent beeldende vorming enkele aanpassingen in ons ontwerpplan gemaakt hebben. De zeven die wij gemaakt hebben, zijn gemaakt volgens ontwerpplan 2. Versie 1
16
Versie 2
17
3.4.
Uitgebreid verslag van het practicum
3.4.1. Contact Voordat wij begonnen aan het practicum voor ons profielwerkstuk, hebben wij geprobeerd contact op te nemen met verschillende instanties. Dit deden wij om informatie te verzamelen over de productie van papier en om in het bezit van olifantenpoep te komen. Het in contact komen met deze instanties bleek lastiger dan gedacht. In totaal hebben wij naar zes papierfabrieken, twee papierkenniscentra en één dierentuin e-mails gestuurd. Op de papierfabriek in Doetinchem na, reageerde geen enkele papierfabriek onze mail. Deze fabriek kon ons echter niet helpen. Ook van de papier kenniscentra kregen wij geen reactie. Wij hadden van geen van de papierfabrieken en kenniscentra informatie ontvangen. Deze informatie was echter wel nodig om ons practicum uit te kunnen voeren. Daarna probeerden wij telefonisch contact op te nemen met een kenniscentrum. Dit werkte beter. We konden onze vragen stellen, die per mail beantwoord zouden worden. De volgende dag ontvingen wij inderdaad een e-mail met antwoorden op onze vragen. Daarnaast hebben wij contact opgenomen met diergaarde Blijdorp met als doel olifantenpoep te bemachtigen. Dit was een langdurig proces. Om een bericht te kunnen sturen naar een dierenverzorger moest op de site van de dierentuin een contactformulier ingevuld worden. Lange tijd nadat wij het contactformulier opgestuurd hadden, hadden wij nog geen reactie gekregen. Wij besloten om de diergaarde te bellen. Wij hadden de poep namelijk nodig om te kunnen beginnen met het practicum. Diezelfde avond kregen wij eindelijk een reactie. Op zaterdag 14 december kon een zak olifantenpoep opgehaald worden bij de ‘oude’ ingang aan de Aerssenlaan. Eindelijk was het zover: we waren klaar voor het practicum. 3.4.2. Uitspoelen Maandag 16 december zijn we begonnen met de uitvoering van het practicum. We moesten eerst de poep spoelen. Hiervoor hadden we een soort spoelzak nodig. Deze hebben we gemaakt door de hoekpunten van een oud dekbedovertrek af te knippen. Hierdoor kreeg je een zak, zoals te zien is in figuur 2. Het maken hiervan ging eenvoudig en snel. De zakken hebben wij omgedoopt tot de ‘poepzakken’. De poep bestond voor een groot deel uit grote bonken. Voordat we de poep zelf konden bewerken, moesten we hier kleinere stukken van maken. Dit hebben wij gedaan door een deel van de olifantenpoep in een groot Figuur 2: Een poepzak bekerglas van 10 liter te doen, hier water aan toe te voegen en vervolgens te gaan roeren. Hierdoor werd de poep beter hanteerbaar. Dit is te zien in figuur 3.
18
Nu de olifantenpoep niet meer uit grote bonken bestond, kon de poep uitgespoeld worden met de poepzakken die we aan het begin van de dag gemaakt hadden. Door het uitspoelen verwijderden we alle verteerde stoffen uit de poep, waardoor alleen de onverteerde plantaardige resten overbleven. Door het uitspoelen hadden wij de onverteerde plantaardige stoffen, die wij nodig hadden voor het papier, gescheiden van de andere stoffen, die wij niet nodig hadden. Het uitspoelen deden wij door een handvol olifantenpoep uit het bekerglas te pakken en deze in een poepzak te doen. Hierna hielden we de zak onder een kraan, zetten de kraan aan, wachtten tot de Figuur 3: Hanteerbaarder maken poep in de zak goed nat was, zetten de kraan weer uit en wrongen van de olifantenpoep de poepzak goed uit, waardoor de poep weer ‘droog’ werd. Bij het uitwringen spoelen de afvalstoffen mee met het water. Als het water, dat uit de poepzak gewrongen wordt, een bruine kleur heeft, spoelen veel afvalstoffen met het water mee. Is het water helder, dan spoelen er geen afvalstoffen meer weg. Dit hele proces van het onder de kraan houden en vervolgens uitwringen herhaalden wij totdat het water, dat wegliep na het uitwringen, geen bruine kleur meer had. In de poepzak bleven nu slechts plantaardige resten over. De poep bestond toen slechts uit onverteerde strootjes, takjes, grasjes, etc. Dit spoelen was een erg arbeidsintensieve bezigheid. We zijn hier de gehele maandag mee bezig geweest. Het was echter wel erg leuk om Figuur 4: Het spoelen van de olifantenpoep te doen, hoe raar dit misschien ook klinkt. Het bleek dat het bezig zijn met olifantenpoep een stuk minder vies was dan wij eerst voor ogen hadden. En natuurlijk werd een grote lading slechte grappen gemaakt. Dit zorgde voor een erg goede onderlinge sfeer.
19
3.4.3. Koken Dinsdag 17 december begonnen we aan de volgende stap in het practicum. Dit was het koken van de uitgespoelde olifantenpoep. Allereerst vulden we het bekerglas van 10 liter met water en uitgespoelde olifantenpoep. Vervolgens zetten we het bekerglas boven een brander in de zuurkast en lieten deze opstelling zo voor enkele uren staan. Ook hingen wij een temperatuursensor in het bekerglas om de temperatuur te kunnen reguleren. Het opzetten van de opstelling was snel gedaan. Hierna overlegden we wie van ons op welke tijden het bekerglas in de gaten zou houden en hier van tijd tot tijd in te roeren. Het roeren was nodig om te voorkomen dat in het bekerglas grote temperatuurverschillen zouden ontstaan. Tijdens het overleg hoorden we opeens een hard, sissend geluid uit de zuurkast komen. Water sproeide krachtig uit de zijkant van het bekerglas: er was een klein scheurtje in gekomen, waardoor het bekerglas langzaam leeg liep. We hebben de brander snel uitgezet om de schade te beperken. Het kleine scheurtje was inmiddels al overgegaan in een grote scheur, die van halverwege het bekerglas tot aan de onderkant liep. Ook zat de zuurkast voor een groot deel onder het poepwater. Nadat we het bekerglas hadden laten afkoelen, probeerden we hem uit de zuurkast te halen. Toen we het bekerglas oppakten, liep de scheur verder uit en ontstond een groot gat in de onderkant van het bekerglas. Nog meer poepwater stroomde weg. Dit keer samen met een deel van de poep. Het koken was helemaal mis gegaan. We zijn hierna nog lange tijd bezig geweest met het opruimen en schoonmaken van alle troep. Hierna was er geen tijd meer om opnieuw alles op te zetten. Ook hadden we niets meer om de poep in te doen. Doordat het contact met onder andere Blijdorp veel langer duurde dan wij verwacht hadden, konden wij pas de laatste week voor de vakantie beginnen met het practicum. Het practicum moest voor de vakantie af zijn, omdat wij thuis niet de spullen hadden die nodig waren om het practicum uit te voeren.
Figuur 5: Het bekerglas en de olifantenpoep na de eerste maal koken
20
3.4.4. Zeven maken Op woensdag konden we, vanwege de afwezigheid van de TOA, niet verder met het practicum. Het was echter wel mogelijk de zeven te maken die we nodig zouden hebben bij het scheppen van het papier. We hadden eerder al een ontwerp gemaakt, dus we hoefden alleen nog de materialen te pakken in het lokaal van beeldende vorming en de zeven in elkaar te zetten. Het gaas hadden we een paar weken eerder al gekocht. Wij hebben gekozen voor horrengaas, omdat dat het gaas was met de kleinste gaatjes die we konden vinden. Toen we in het beeldende vorming lokaal waren om daar om de materialen te vragen had de docent enkele suggesties voor ons ontwerpplan. Hierdoor zou de zeef steviger worden. We hebben het ontwerpplaan daarom aangepast. Daarna gingen we aan de slag. We begonnen met het op maat zagen van enkele balken. Vervolgens ging één van ons daarmee verder, terwijl de anderen hapjes uit de uiteinden van de balken zaagden. Deze hapjes zijn, zoals in het ontwerpplan te zien is, bedoeld om de balken met een stevige constructie aan elkaar te kunnen bevestigen. Na een uur waren alle balken op maat gezaagd en waren uit alle uiteinden van de balken hapjes gezaagd. Aangezien het hout in aanraking zou gaan komen met water, hebben we het ingesmeerd met speciale olie. Dit ging erg snel. Hierna hebben wij de balken laten drogen. De volgende dag hebben we het gaas op maat gemaakt. Dit deden wij terwijl de poep stond te koken.
Figuur 6: Het gaas op maat snijden
We lijmden de balken aan elkaar met houtlijm en klemden ze goed op elkaar met houtklemmen. Nadat de lijm gedroogd was, haalden we de klemmen van de balken af. We spanden een stukje op maat gesneden hor over het raam heen en niette de hor met een nietpistool kruislinks vast. Dit betekent dat we de hor vanuit het midden spanden door steeds op tegenovergestelde plekken de hor vast te nieten. Het kruislinks spannen is duidelijker te zien in het werkplan
Figuur 7: Één van de drie zeven
21
3.4.5. Tweede keer koken en chemicaliën klaarzetten De volgende dag begonnen wij erg vroeg. Er was nog veel te doen in weinig tijd. Gelukkig waren we op deze donderdag uitgeroosterd voor de lessen. Om 8 uur waren we op school en begonnen we gelijk met een tweede poging om de poep te koken. Dit keer pakten we het heel anders aan. In plaats van het bekerglas, dat kapot was gegaan, gebruikten we een oude pan. We gebruikten dit keer geen brander, maar een oud kookplaatje. Gelukkig ging alles nu veel voorspoediger. We zetten het kookplaatje neer, vulden de pan met water en olifantenpoep, hingen een temperatuursensor in de pan en zetten het kookplaatje aan. We spraken af om de beurt te gaan roeren en de temperatuur te controleren. De andere twee zouden op dat moment verder gaan met het klaarzetten van de chemicaliën en het in elkaar zetten van de zeven.
Figuur 8: De tweede maal koken
Tijdens het koken zette één van ons de chemicaliën klaar die wij nodig hadden bij het papier maken. Voor de juiste verhouding van deze chemicaliën hebben wij hulp gekregen van het Kenniscentrum Papier en Karton. Zij mailden ons dat vulstof, bindmiddel en zetmeel de belangrijkste hulpstoffen zijn van het papier. De verhouding tussen deze stoffen is afhankelijk van de sterkte of de dikte van je papier. Een mogelijke verhouding zou zijn: 70% vezels, 15% vulstof, 10% bindmiddel en 5% zetmeel. Deze verhouding hebben wij uiteindelijk ook gebruikt. Als vezels hebben wij natuurlijk olifantenpoep gebruikt. Titaanwit diende als vulstof (en ook een beetje als kleurstof). Het bindmiddel gelatine en het zetmeel zouden samen voor een verstevigend effect zorgen. We hadden als vezels ook gedeeltelijk oud papier kunnen gebruiken. Dit bevat namelijk cellulose. Bovendien is papier eenvoudiger in kleine deeltjes te verdelen, omdat het uit elkaar valt in water. Wij hebben ervoor gekozen dit niet te doen, omdat wij dachten dat dit beter zou zijn voor de verkoop van het papier. Wanneer wij oud papier in ons papier verwerken kunnen wij niet zeggen dat geen enkel bestanddeel van gekapte bomen afkomstig is. Hierdoor zou het papier iets minder speciaal worden. 3.4.6. Poep klein maken Nadat de poep ongeveer 5 uur gekookt had, besloten wij de pan van het plaatje af te halen. Achteraf bleek dat wij veel langer gekookt hadden dan noodzakelijk was. Nadat alles afgekoeld was hebben we de poep weer uitgewrongen. Vervolgens moest de poep fijn gemaakt worden. Voor het fijn maken van de poep hadden wij een elektrisch koffiemolentje meegenomen. Wij vulden deze met de poep en zetten hem aan. Dit bleek veel minder goed te werken dan wij verwacht hadden. Het duurde heel erg lang om de strootjes in iets kleinere stukjes te vermalen. De stukjes werden hierdoor veel minder fijn dan wij voor ogen hadden.
22
De koffiemolen werkte niet goed. Na overleg met de TOA besloten wij om een oude staafmixer, die op school aanwezig was, te gebruiken. We deden weer wat poep in een bekerglas en begonnen met de staafmixer te mixen. Dit werkte nog minder goed dan het koffiemolentje. We hadden echter geen andere ideeën meer, dus we moesten het op deze manier doen. We zijn lange tijd bezig geweest met het fijn malen. Het was inmiddels al bijna het einde van de dag. Op deze manier zou het niet lukken om alles af te krijgen voor de vakantie. Wij besloten om scharen te pakken en alle strootjes zelf in kleine stukjes te knippen. Dit werkte verre van ideaal, maar het werkte wel beter dan het molentje en de staafmixer samen. De olifantenpoep werd veel minder fijn dan wij het eigenlijk wilden hebben. Het werd echter wel een stuk kleiner dan dat het oorspronkelijk was. Na het knippen hadden wij geen tijd meer om alle chemicaliën, de olifantenpoep en het water in een bak te doen en daar met de zeven papier uit te scheppen. We besloten om de chemicaliën in reageerbuizen te doen; de inmiddels iets fijnere olifantenpoep in te pakken en alles mee te nemen naar huis. Daar zouden wij dan zelf kunnen gaan scheppen. 3.4.7. Papierscheppen Op maandag 23 december hebben we thuis papier geschept. We hebben dit op een andere manier gedaan dan normaal gesproken gebeurt. Normaliter zouden de chemicaliën en de poep in een bak met water gedaan worden. De pulp wordt er dan uitgeschept met een zeef. Het papier zou dan al een zwak geheel moeten vormen, waardoor het van de zeef afgehaald kan worden. Dat natte papier moet drogen, daarna is het papier klaar voor gebruik. Wij hadden echter niet voldoende chemicaliën mee kunnen nemen van school om het scheppen op deze manier te kunnen doen. De concentratie van chemicaliën in de bak zou namelijk te klein zijn, waardoor er te weinig chemicaliën achter zouden blijven op het papier. Om deze reden besloten wij het iets anders te doen. Wij hebben de benodigde hoeveelheden chemicaliën en poep voor één velletje in een klein bakje gedaan en de stoffen gemixt. We maakten dus een soort papierpulp in een klein bakje. Vervolgens legden we een zeef op een bak en begonnen de inhoud van het kleine bakje over de zeef te verspreiden. Op deze manier hadden we genoeg aan een kleinere hoeveelheid chemicaliën. Het was echter wel zo dat de verdelingsgraad van de stoffen op de zeef veel Figuur 9: De alternatieve manier van papierscheppen minder goed was. We zijn nog een tijd bezig geweest met het gladstrijken van de pulp en het opvullen van plekjes waar te weinig papierpulp zat met de pulp van plekken waar meer zat. Toch kregen we het niet voor elkaar de pulp homogeen te verdelen over de zeef. Vervolgens lieten wij de zeef uitlekken en legden deze op de verwarming om verder te drogen.
23
Het papierpulp maken in een kleiner bakje en het verspreiden van de pulp over een zeef herhaalden we nogmaals. Dit keer gebruikten we andere verhoudingen, namelijk minder vezels en meer vulstof, om te kijken welke van de twee vellen papier het beste resultaat gaven. Ook wilden we onderzoeken of we het papier dunner konden maken. 3.4.8. Resultaat De volgende dag was het papier redelijk opgedroogd, zodat wij het resultaat konden bekijken. Het viel ons erg tegen. Het papier was op sommige plekken dik, op andere plekken te dun en op sommige plekken zaten zelfs gaatjes in het papier. Daarnaast zaten naar onze mening te veel te grote strootjes in het papier. En wij kregen het niet voor elkaar om het papier van de zeef af te halen. We hadden veel moeite gedaan, zonder echt resultaat. Wij denken achteraf dat een groot deel van het mislukken van ons practicum te wijten is aan het gaas dat wij gebruikt hebben voor de zeven. De gaatjes die in het gaas zitten zijn toch net iets te groot geweest. Hierdoor zijn te veel chemicaliën, vooral de vulstof en het bindmiddel, weggelopen tijdens het weglekken van het water. Hierdoor is het papier van erg slechte kwaliteit geworden. Een andere oorzaak van het mislukken van het practicum is waarschijnlijk de alternatieve manier van papier scheppen. Dit moesten wij doen, omdat wij niet voldoende chemicaliën mee konden nemen naar huis. Door de andere manier van scheppen was de pulp die wij gemaakt hadden ongelijkmatig verdeeld over de hele zeef, waardoor grote verschillen in dikte ontstonden. Maar de belangrijkste reden is waarschijnlijk de grofheid van de vezels. De olifantenpoep was te grof om zich als pulp te gedragen. Wanneer de deeltjes heel klein zijn, zullen ze aan elkaar plakken en zo stevigheid krijgen. Daarnaast krijg je een betere verdeling wanneer de deeltjes vrijer kunnen bewegen. 3.4.9. Wereld van Papier Nadat het eerste keer uitvoeren van het practicum mislukt was, hebben wij lang nagedacht over hoe wij verder moesten. We konden immers niet verder met het beantwoorden van enkele deelvragen, omdat deze pas gedaan konden worden als ons practicum resultaat had opgeleverd. We vreesden dat ons profielwerkstuk zou mislukken. Toen kregen wij toch nog een mail van een medewerker van het kenniscentrum ‘Wereld van Papier’ in Schiedam. Hij reageerde op het e-mailtje dat wij tegelijkertijd met de mailtjes naar de papierfabrieken verstuurd hadden . Na diverse mails konden wij op vrijdag 3 januari naar dit informatiecentrum toe om opnieuw papier te maken. Ook konden wij onze vragen stellen over fabriekskosten en papierproductie. Wij moesten wel opnieuw voor olifantenpoep zorgen. Het was even spannend of Diergaarde Blijdorp ons hier nog op tijd van zou kunnen voorzien. Uiteindelijk konden we de poep nog op tijd ophalen. We konden daarna in één keer door naar ‘Wereld van Papier’.
24
In het kenniscentrum hebben we een goed gesprek gehad over de toepassingen van papier. Ook kwam aan de orde, hoe het centrum zelf geprobeerd heeft papier op andere mogelijkheden te maken. Een voorbeeld hiervan is een kartonnen doos die gemaakt is van een tomatenplant. Meneer Hooimeijer, de directeur van het kenniscentrum, vertelde dat hij al eerder papier had gemaakt van olifantenpoep. Daarbij had hij gebruik gemaakt van een verfijnde machine die de taaie vezels van de olifantenpoep uit elkaar kon trekken. Deze machine heet de Hollander. Maar zelfs met deze betere productiemiddelen duurde het nog twee dagen voordat het papier gevormd was. Het was voor ons zeker niet haalbaar papier te maken uit puur olifantenpoep. Meneer Hooimeijer stelde voor om papier te maken met toevoeging van een extra vezel. In plaats van de chemicaliën die wij eerder gebruikt hadden werd ons aangeraden een stuk puur cellulose of oud papier te gebruiken. Voordat wij aan de slag gingen met de olifantenpoep hebben wij eerst geprobeerd om ‘normaal’ papier te maken. Op deze manier konden wij de techniek van het scheppen oefenen. Op het kenniscentrum waren alle benodigdheden aanwezig. Eerst scheurden wij de cellulose in zo klein mogelijke stukken. Zo zou de verdelingsgraad groter zijn, waardoor de cellulose sneller in nog kleinere stukken uiteen zou vallen. De cellulose snippers hebben wij in een teiltje met warm water gedaan, zodat het proces sneller verliep. De cellulosesnippers vielen langzaam uit elkaar in het warme water, waardoor een goede papierpulp ontstond. De pulp werd in een krat met dichte wanden gedaan en vervolgens verdund met water. Doordat het een grote krat was, konden wij met de zeef scheppen. Vervolgens lieten wij het water door de zeef druppelen, zodat alleen nat papier achterbleef. Hierna hebben we voorzichtig een viltje op de zeef met het papier gelegd, waarna we het geheel omkeerden. Wij haalden de zeef van het papier af, dat achter bleef op het vilt. Op de onbedekte kant van het papier legden we nog een viltje. De viltjes met daartussen papier hebben wij met een traditionele drukpers redelijk droog geperst. Vervolgens hebben we het papier laten drogen op de verwarming. Figuur 10: Pulp maken in ‘Wereld van Papier’
Nadat dit redelijk was gelukt, zijn wij aan de slag gegaan met de olifantenpoep. Eerst maakten wij een pulp, zoals bij het maken van het normale papier. Ondertussen werd de olifantenpoep gespoeld en schoon gemaakt, zodat alleen de onverteerde plantaardige delen overbleven. Dit deden we net zo als we op school hadden gedaan. Het fijn maken van de poep lukte ons beter dan de vorige keer. We deden dit weer door steeds kleine stukjes van strootjes af te knippen. Het verschil met vorige keer was dat we veel meer tijd voor het knippen hadden dan op school. Hierdoor lukte het ons om de poep veel fijner te maken. De fijngeknipte olifantenpoep hebben we toegevoegd aan de pulp, waarna we alles goed hebben gemengd. Hierna hebben we de stappen herhaald die wij hebben gemaakt bij het normale papier. Het drogen is echter iets anders gegaan. We waren namelijk in tijdnood. Daarom hebben wij bij de kapperszaak in de buurt een föhn geleend. De medewerkers van het kenniscentrum wilden immers naar huis.
25
Het was vrij snel duidelijk dat de kwaliteit van het papier dat wij gemaakt hebben bij ‘Wereld van Papier’ vele malen beter was dan die van het olifantenpoeppapier dat we eerder gemaakt hadden. Het was vele malen sterker, gladder en had geen gaten of dikke stukken. Het olifantenpoeppapier dat wij gemaakt hebben is te zien in figuur 11.Wij waren erg blij dat het ons dit keer wel gelukt was papier te maken met behulp van olifantenpoep. Wel vinden we het jammer dat we cellulose moesten gebruiken. Het gebruik hiervan voelt voor ons namelijk een beetje als vals spelen, omdat het vooral de cellulose is die het geheel aan elkaar houdt. We hadden echter geen andere keus.
Figuur 11: Het olifantenpoeppapier dat wij gemaakt hebben bij ‘Wereld van Papier’
We hebben na het uitvoeren van het practicum nog enkele vragen gesteld aan de medewerkers van het informatiecentrum. Deze vragen betroffen voornamelijk het industriële aspect van ons profielwerkstuk. Hier hebben wij prijsindicaties ontvangen over de kosten van de machine. Daarnaast hebben wij de tip gekregen om samen te werken met een ander bedrijf, zodat de kosten zouden dalen.
26
3.5.
Verschil olifantenpoeppapier en ‘normaal’ papier
Wij zijn van plan om in onze fabriek olifantenpoeppapier te maken. Maar is dit papier gelijkwaardig aan ‘normaal’ papier? Het bepalen van de kwaliteit van ons papier is een erg belangrijk punt, waaraan zeker aandacht besteed moet worden. Wanneer het olifantenpoep papier namelijk kwalitatief erg slecht is, is het geen reëel idee om dit papier uiteindelijk op de markt te brengen. Is het olifantenpoeppapier echter van gelijke of hogere kwaliteit, dan kunnen wij een hogere prijs vragen voor ons papier. Het is niet mogelijk om het papier, dat wij gemaakt hebben tijdens ons practicum, te vergelijken met het papier dat papiergiganten op de markt brengen. Deze papiergiganten hebben namelijk de beschikking over veel betere productiemiddelen dan wij. Zo kunnen zij bijvoorbeeld het hout, waaruit de cellulose voor de pulp gehaald wordt, veel kleiner maken dan wij hebben kunnen doen met de plantaardige resten in de olifantenpoep. Daarnaast is het in de papierfabriek beter mogelijk het papier egaal te maken. Wij kunnen dus niet het door ons gemaakte olifantenpoeppapier vergelijken met ‘normaal’ papier. Wij hebben dit probleem opgelost door het papier dat wij gemaakt hebben uit olifantenpoep te vergelijken met het normale papier dat wij gemaakt hebben bij ‘Wereld van Papier’. Zo wordt kwaliteitsverschil door productiemiddelen uitgesloten. Volgens ons is dit de beste manier om het kwaliteitsverschil tussen het papier dat wij in de fabriek willen gaan maken en het papier van de papiergiganten te benaderen. Het eerste punt waarop wij de twee soorten papier vergelijken is de stevigheid. Het olifantenpoeppapier voelt veel steviger aan dan het andere papier. Wanneer je beide papiersoorten tussen duim en wijsvinger houdt en druk uitoefent met deze vingers, voelt het olifantenpoeppapier sterker aan. Bij een tweede test die wij uitgevoerd hebben is een blaadje van beide papiersoorten aan het uiteinde vastgeklemd, zoals te zien is in figuur 2. Daarna hebben we de mate waarvan de andere, niet vastgeklemde, uiteinden doorbuigen, met elkaar vergeleken. Het normale papier buigt verder door, terwijl het olifantenpoep papier horizontaler zal blijven. Wij kunnen concluderen dat het olifantenpoeppapier steviger is dan ‘normaal’ papier.
Figuur 2: Test stevigheid papier
27
Ook hebben wij de beschrijfbaarheid van beide papiersoorten vergeleken. De papiersoorten zijn even goed te beschrijven. Wel is het zo dat de beschrijfbaarheid van het door ons gemaakte papier een stuk minder is dan die van papier dat in de winkels te koop is. Het door ons gemaakte ‘normale’ papier is even goed te beschrijven is als het olifantenpoeppapier dat wij gemaakt hebben. Onze verwachting is dat het olifantenpoeppapier dat in onze fabriek geproduceerd gaat worden even goed te beschrijven zal zijn als ‘normaal’ papier uit een fabriek. Wij hebben de bedrukbaarheid van ons papier niet voldoende kunnen testen om hier conclusies over te kunnen trekken. Onze verwachting over de bedrukbaarheid is dat het olifantenpoeppapier iets beter bedrukbaar zal zijn dan ‘normaal’ papier. Deze verwachting is gebaseerd op de ervaring van drukkerij Ten Brink uit Meppel.3 Qua kleur is een goed merkbaar verschil tussen beide papiersoorten die wij gemaakt hebben. Het normale papier is wit, maar de kleur van olifantenpoeppapier neigt meer naar een mengeling van beige en wit. Wij verwachten dat de kleur van het olifantenpoeppapier, dat gemaakt zal worden in de fabriek, even wit zal zijn als de kleur van ‘normaal’ papier uit een fabriek. Het verschil in kleur wordt namelijk veroorzaakt door de kleuren van de grondstoffen. De kleuren van de grondstoffen zijn terug te zien in het gemaakte papier omdat wij bij het maken van beide papiersoorten geen kleurstoffen toegevoegd hebben. In de fabriek zal dit wel gedaan worden, waardoor we de kleur geheel zelf kunnen bepalen. Het is ook een mogelijkheid om het papier iets bruiner te maken. Het papier lijkt daardoor echter en specialer, waardoor de consument een hoge prijs zal willen betalen. Wij zijn van mening dat de kwaliteit van het olifantenpoeppapier, dat gemaakt zal worden in de fabriek, bij benadering van een gelijke kwaliteit zal zijn als het normale papier, dat in fabrieken gemaakt wordt. Uit de vergelijkingen kunnen wij concluderen dat olifantenpoeppapier op dezelfde manier gebruikt kan worden als ‘normaal’ papier.
3.6.
Nabeschouwing
Terugkijkend op het practicum kunnen wij concluderen dat verschillende dingen goed gegaan zijn, maar ook een aantal dingen niet. We hadden bijvoorbeeld heel veel tijd kunnen besparen. Zo hebben wij veel te veel poep uitgespoeld, terwijl we maar in verhouding weinig poep hebben gebruikt. Het koken heeft ook te veel tijd gekost. Niet alleen omdat het bekerglas kapot ging, maar voornamelijk omdat wij de poep veel korter hadden kunnen koken. Wanneer wij geen tijd te kort hadden gehad bij het uitvoeren van het practicum, zouden wij het papier scheppen op een andere manier hebben gedaan. Wij denken namelijk dat de manier van papierscheppen die wij oorspronkelijk van plan waren te gebruiken tot een beter resultaat geleid had. Dan nog was de kans op succes echter erg klein, omdat de stukjes olifantenpoep niet klein genoeg waren. Tot slot vinden we dat wij dat wij zeer goed ingespeeld hebben op dingen die mis gingen tijdens ons practicum. Als we een complicatie tegenkwamen, kwamen we met nieuwe ideeën waardoor het practicum niet stil is komen te liggen.
3
De informatie over de ervaring van drukkerij Ten Brink is afkomstig van het item ‘Papier van olifantenmest’ van RTV Drente.
28
4. Hoe moet de fabriek eruit te komen te zien? In het vorige hoofdstuk hebben wij antwoord gegeven op het eerste deel uit onze onderzoeksvraag. Wij weten dat je met olifantenpoep papier kan maken. Ook weten wij hoe dit gedaan kan worden. Het tweede deel van onze onderzoeksvraag gaat over een fabriek. Wij willen namelijk een fabriek ontwerpen, waarin papier gemaakt wordt van olifantenpoep. De logische deelvraag die hieruit voortvloeit is: “Hoe moet onze fabriek er uit zien?” We gaan in dit hoofdstuk antwoord geven op deze vraag.
4.1.
De benodigde productiemiddelen om het proces uit te voeren
Om erachter te komen welke productiemiddelen wij moeten gebruiken, moeten we eerst kijken naar de verschillende fasen van de productie. Het begint allemaal bij de poep die aankomt in de fabriek. Deze poep moet direct verwerkt of tijdelijk opgeslagen worden. De keuze die gemaakt moet worden is het wel of niet gebruik maken van een opslag. De eerste stap in het proces van papier maken uit olifantenpoep is het spoelen en schoonmaken van de poep. Om deze poep te spoelen is een grote spoelbak nodig. Deze spoelbak moet ervoor zorgen dat de niet-plantaardige resten uit de olifantenpoep gespoeld worden, zodat slechts de vezels achterblijven. In de spoelbak is een wateraanvoer nodig. Daarnaast moet in de bak een grote staaf zitten die de olifantenpoep door elkaar roert. Aan de onderkant moet een zeef zitten met kleine openingen, zodat het water en de niet plantaardige resten weg kunnen spoelen. Onder deze zeef moet een afvoer van vuil water aanwezig zijn die open en dicht kan. Wanneer de afvoer dicht is, kan de poep goed mengen met het water. Daarna wordt de afvoer open gezet, waardoor het water met het vuil wegspoelt. Dit proces kunnen we een paar keer herhalen, totdat de olifantenpoep goed schoon is. De tweede stap van het productieproces is het koken van de poep. Hiervoor heb je een soort grote pan nodig, compleet met verwarmingselementen en watertoevoer. We kunnen hiervoor de spoelbak gebruiken die we ook gebruikt hebben om te spoelen. Hierdoor kunnen wij besparen op kosten. De verwarmingselementen zijn nodig om het water aan de kook te brengen. De watertoevoer is nodig om het water, dat tijdens het koken verdampt, aan te vullen. Aan de bovenkant van de spoelbak moet een afzuiging met afkoelsysteem komen, zodat wij de stoom kunnen laten afkoelen. De afgekoelde stoom zal hierdoor weer de vloeibare fase aannemen. Dit water kunnen wij opnieuw gebruiken in ons productieproces. Omdat het water af en toe ververst moet worden, moet de bak leeg kunnen lopen. Het is een mogelijkheid de machine slechts enkele dagen per week olifantenpoeppapier te laten produceren. Op de dagen dat in de fabriek geen papier van olifantenpoep wordt gemaakt, kan door andere bedrijven in de fabriek papier gemaakt worden met een andere grondstof.
29
4.1.1. Spoel- en kookbak
Figuur 2: Schematische weergave van de spoel- en kookbak
Hierboven is de spoel- en kookbak die wij willen gebruiken schematisch weergegeven. De poep kan in de grote bak gestort worden doordat de afzuiging boven de bak weg kan draaien en het spoelsysteem omhoog kan komen. Als de poep toegevoegd is, worden het spoelsysteem en de afzuiging teruggedraaid. Vervolgens wordt via het spoelsysteem water toegevoegd en de roerende functie van het spoelsysteem komt in actie. De verwarmingselementen zullen het poepmengsel aan de kook brengen, zodat de bacteriën gedood worden. Nadat het kookproces is beëindigd, draait de afzuiging weer weg en komt het spoelsysteem omhoog. Nu komt door een liftsysteem de zeef omhoog, zodat de gereinigde poep overgebracht kan worden naar het volgende onderdeel van de machine. De afzuiging wordt gebruikt om waterdamp op te vangen en te hergebruiken.
30
4.1.2. De Hollander De volgende stap in ons productieproces is het vermalen van de poep tot pulp. Hiervoor is een pulpmachine nodig. Een pulpmachine is te vergelijken met een grote blender: het is een apparaat dat grote stukken vermaalt tot kleinere stukken. Het is belangrijk dat de pulp erg fijn gemalen is, omdat het papier dan gladder en daardoor beter bruikbaar wordt. Om de dikke strootjes in de olifantenpoep te vermalen is ‘De Hollander’ een goede optie. De Hollander is te vergelijken met een klein waterrad. Bij de Hollander wordt energie gebruikt om water (pulp) te verplaatsen, terwijl een normaal waterrad energie doet ontstaan door de verplaatsing van water. De Hollander in figuur 3 wordt aangedreven door een windmolen. Dit systeem is bedacht door een Hollander, vandaar de naam Hollander. In figuur 4 is de Hollander vereenvoudigd weergegeven. Het rad gaat rond, waardoor de schoepen langs een Figuur 3: De Hollander blok gaan. Tussen de schoep en het blok zit vrijwel geen ruimte. Wanneer de plantaardige resten van de olifantenpoep in de schoepen van het rad komen, zullen zij klem komen te zitten tussen het blok en de schoepen van het rad. Omdat het rad door wil draaien zal het een flinke kracht uitoefenen op de klemmende deeltjes. Deze deeltjes zullen vervolgens in kleinere deeltjes gescheurd worden. Wanneer dit vaak genoeg gebeurt, kan ook van zeer taaie vezels, zoals dat van olifantenpoep, pulp gemaakt worden.
Figuur 4: Vereenvoudigde weergave van de Hollander
31
4.1.3. Papierscheppen met een machine Als de pulp klaar is, moet deze op een zeef worden geplaatst. Vanaf hier verloopt de productie net als in een gewone papier fabriek. Wanneer papier in de machine geproduceerd wordt, schept een grote cilindervormige zeef de pulp uit een bak. De zeef is zo gemaakt dat de pulp goed blijft zitten en het water goed afgevoerd wordt. Het papier wordt door vilt, dat rond andere cilinders draait, van de zeef afgehaald en doorgerold naar volgende onderdelen. Bij het volgende onderdeel wordt het laatste water uit het papier gehaald. Dit gebeurt door het papier over cilinders, die gevuld zijn met stoom, te rollen. Door de warmte van de cilinders verdampt het water. De allerlaatste stap is het vlak maken van het ontstane bobbelige papier. Dit kan door het papier tussen twee grote cilinders door te halen die met veel kracht op het papier drukken. Het papier hoeft enkel nog gesneden te worden. Daarna is het papier klaar voor gebruik.
Figuur 5: Vereenvoudigde weergave van een papiermachine
Hierboven is een papiermachine vereenvoudigd weergegeven. De grote cilinder (A) is de cilinderzeef die de pulp uit de pulpbak (B) schept. Een groot doek vilt dat van ‘C’ afkomstig is, haalt het natte papier van de cilinderzeef af en neemt het mee naar de hete droogrollen. Bij rol ‘G’ wordt het papier platgedrukt en van het vilt gehaald. Het vilt rolt verder naar volgende rollen om het klaar te maken voor een nieuwe lading nat papier. Na dit hele proces moet het vilt gereinigd worden.
32
4.2.
Blokschema
Voordat we aan de slag kunnen met het ontwerpen van onze fabriek, moet eerst globaal gekeken worden naar een opzet van het productieproces. Wat zijn de benodigde stoffen en welke stoffen krijgen we na iedere productiestap? Om dit te verduidelijken wordt gebruik gemaakt van een blokschema. Hierin is bij iedere stap te zien, welke stoffen erin gaan en welke stoffen gevormd worden. Onze olifantenpoep wordt niet continu geleverd. Hierdoor zal onze fabriek telkens even stil liggen. Het proces dat wij in onze fabriek uitvoeren is een batchproces. Dit houdt in dat de fabriek telkens draait, totdat de aanvoer op is en vervolgens weer wordt klaargemaakt voor een volgende aanvoer. Om te zorgen dat ons proces zo zuinig en duurzaam mogelijk is, willen we gebruik maken van eventuele herwinningen of bijproducten die wij kunnen verkopen aan een ander bedrijf. Hoogstwaarschijnlijk zullen wij niet slagen om ons afval te verkopen. Het is wel mogelijk om producten opnieuw te gebruiken. Ons proces loopt echter niet continu door, waardoor wij het bijproduct ergens op zullen moeten slaan. Hier is opslagruimte voor nodig. Op de volgende pagina is het blokschema te zien. Hierin zijn de stofstromen en de verschillende productiefasen weergegeven.
33
34
Olifantenpoep
𝐻 𝑂
Plantaardige resten
(zand, poep)
Vuil
Spoelen
𝐻 𝑂
𝐻 𝑂
Wateropslag
Koken 𝐻 𝑂
Plantaardige resten Verpulpen
Cellulose
Zeven
Bewerkt papier
Afwerking
Onbewerkt papier
Mengsel
Krijt Mengen
Gelatine
4.3.
Rendement
Om te bepalen wat nodig is om het rendement te verhogen, moet eerst een duidelijk onderscheid gemaakt worden. Er bestaan namelijk twee verschillende rendementen.
We kennen een rendement dat in verband wordt gebracht met de economie. Hierin betekent rendement een toename van de waarde van een belegging of investering. Zo kan het zijn dat iemand een investering heeft gedaan van € 500 en dat na een jaar de waarde van de investering gestegen is naar € 750. Men zegt dan dat het rendement 50% is.
Een ander rendement waarover men spreekt, is de verhouding tussen de input en de output. De input en de output kunnen onder andere gaan over de hoeveelheid vermogen of energie. Stel dat een apparaat 600 watt gebruikt en slechts 500 watt nuttig gebruikt, dan is het rendement dat hieruit volgt 83,33%.
Wij zullen beide vormen van rendement bespreken. Het rendement dat in verband wordt gebracht met de economie zullen wij bespreken in het hoofdstuk economie. Het rendement dat verband houdt met de input en output bespreken wij in dit hoofdstuk. 4.3.1. Rendement input en output Om het rendement van een machine te verhogen moet de machine niet te veel energie verliezen aan nutteloze zaken, zoals warmteverlies, maar zoveel mogelijk energie stoppen in de productie. Om te zorgen dat een machine zo min mogelijk energie verliest wordt vaak gekeken naar een extra aanpassing. Als wij het rendement willen verhogen in onze fabriek, moeten we eerst kijken naar wat de eventuele energieverspillers zijn. De eerste machine die we tegenkomen is de grote spoelbak. Deze bak heeft een vrij groot oppervlak. Als we de olifantenpoep gaan koken, moet de pan met de inhoud worden verwarmd. In is te zien dat , wat staat voor de warmte-energie, afhankelijk is van de warmtecapaciteit en de toename van temperatuur. Met warmtecapaciteit bedoelen we de hoeveelheid benodigde energie om de temperatuur van stof met één graad te verhogen of verlagen. Als we gebruik maken van een pan met een lage warmtecapaciteit, zal het minder energie kosten om de pan op te warmen. De buitenkant van de pan kunnen we isoleren, zodat de pan minder warmteenergie verliest door warmte-uitstraling. Bij het gebruik van lampen, die de fabriek te verlichten, moet gebruik gemaakt worden van lampen die de energie zo min mogelijk omzetten in warmte. Zo zetten LED lampen een lager percentage van de ingevoerde energie om in warmte dan gloeilampen doen. Op deze manier wordt er ook veel energie bespaard.
35
Wanneer bij bepaalde productieprocessen gebruik wordt gemaakt van stoffen, die zorgen voor een soepelere werking, kan het rendement ook verhoogd worden. Als bijvoorbeeld gebruik wordt gemaakt van een staaf bij het roerproces, die licht is, hoeft de machine minder energie te gebruiken. Op deze manier wordt minder energie verspild. Door de vorm van de staaf te veranderen, kan de staaf sneller door de olifantenpoep bewogen worden. Zo is het misschien effectiever om de staaf een ovaalvormige structuur te geven dan een vierkante structuur. Door goed onderhoud van de machines kan het rendement eveneens verhoogt worden. Wanneer de machine goed geolied is, zal de machine minder energie aan wrijving verliezen.
36
5. Kan onze fabriek winstgevend zijn? Nu wij een fabriek ontworpen hebben waarin papier wordt gemaakt met olifantenpoep, komen wij aan bij het laatste deel van onze onderzoeksvraag. Wij willen onderzoeken of de fabriek die wij ontworpen hebben winstgevend kan zijn. Eén van de beweegredenen voor de keuze van ons onderwerp voor het profielwerkstuk, was namelijk het onderzoeken van de mogelijkheid de hoeveelheid bomen, die gekapt moeten worden voor de productie van papier, te reduceren door het gebruik van olifantenpoep. Blijkt dat de fabriek niet winstgevend kan zijn, dan is het geen reële optie om olifantenpoep te gebruiken bij een deel van de papierproductie. Hoewel door productie van papier uit olifantenpoep minder bomen gekapt zullen hoeven worden, zal het idee nooit gerealiseerd worden wanneer verlies geleden wordt op het geproduceerde papier. Om te onderzoeken of de fabriek winstgevend kan zijn, moeten wij een overzicht maken van de inkomsten en uitgaven waar de fabriek naar verwachting mee te maken zal krijgen. Ook zoeken wij naar manieren om de efficiëntie van onze fabriek te verhogen en aldus te zorgen voor vergroting van de winst of vermindering van het verlies.
5.1.
De kosten van het bedrijf
De eerste kosten die wij gaan bekijken zijn de kosten van het bedrijf. De totale omzet van een bedrijf wordt verdeeld over de vier productiefactoren: kapitaal, arbeid, natuur en ondernemerschap. Het is namelijk zo dat al het geld dat met een fabriek verdiend wordt altijd ergens naartoe gaat. De vier productiefactoren zijn de enige factoren waarover het geld verdeeld wordt. De factoren kapitaal, arbeid en natuur geven bronnen aan waar een bedrijf kosten aan heeft. Bij kapitaal is dit de interest; bij arbeid zijn het de lonen en bij natuur zijn het de pacht en de grondstofkosten. Het geld dat overblijft gaat naar de factor ondernemerschap in de vorm van winst. Ondernemerschap is dus geen factor waar een bedrijf kosten aan heeft. 5.1.1. Kapitaal Wanneer over interest gesproken wordt, gaat het om de beloning die anderen ontvangen voor het ter beschikking stellen van hun machines. Wij zullen onze machine zelf aanschaffen en hoeven daardoor niemand geld te betalen voor het gebruik van hun machines. Hierdoor zijn onze kosten die onder kapitaal vallen de afschrijvingskosten. Een afschrijving is geld dat opzij geschoven wordt om later een (kapotte) machine te vervangen. Onze machine zal in 20 jaar worden afgeschreven. De verwachtte levensduur is dus 20 jaar. Bij het Kenniscentrum Papier en Karton hebben wij informatie gevraagd over de kosten van de machine die wij nodig hebben. De directeur schatte dat onze machine ongeveer net zo groot zou zijn als de kleinste papiermachine in Nederland. Deze machine kost 20 miljoen euro. Wij moeten dus in twintig jaar een nieuwe machine bij elkaar sparen. Dit zou betekenen dat we per jaar 1.000.000 euro opzij moeten schuiven.
37
Dit lijken onze kosten voor de factor kapitaal te zijn, maar in de berekening is een belangrijk detail weggelaten. Wij willen onze machine maar 2 van de 7 dagen per week benutten. Het plan is daarom om samen te gaan werken met een ander bedrijf dat de machine ook een aantal dagen per week benut. We kunnen daarom de kosten verdelen, waardoor deze aanzienlijk dalen. Wij willen de fabriek 2 van de 7 dagen benutten waardoor wij maar twee zevende van de kosten hoeven te betalen, waardoor de kosten dalen met:
. Wij gaan er vanuit dat wij
andere bedrijven vinden die de machine de resterende vijf dagen van de week willen gebruiken en dat de kosten evenredig met de tijd dat de machine gebruikt wordt verdeeld worden. De totale kosten die horen bij kapitaal per jaar zijn voor ons:
Afschrijving machine: Afschrijving machine andere bedrijven:
= 0,714 x 1.000.000 =
Totale kosten afschrijving:
=
€ 1.000.000 € 714.000 €
286.000
5.1.2. Arbeid Ook ‘arbeid’ zorgt voor kosten voor het bedrijf. Wij hebben namelijk arbeiders nodig en arbeiders hebben recht op loon. Wij schatten dat wij in onze fabriek 5 mensen in loondienst hebben. De kleinste papiermachine van Nederland heeft 40 arbeiders nodig, maar wij produceren veel minder papier. De kleinste fabriek van Nederland produceert namelijk 2000 ton, terwijl wij er van uit gaan ongeveer 250 ton te produceren. Daarom verwachten wij maar
van de 40, dus
5 werknemers nodig te zullen hebben. De kleinste Nederlandse papierfabriek is 200 dagen per jaar actief, terwijl wij ongeveer 100 dagen per jaar actief zullen zijn. Wij gaan er daarom vanuit dat wij de kosten per werknemer kunnen halveren. De totale kosten voor een werknemer van de kleinste Nederlandse papierfabriek bedragen jaarlijks 100.000 euro, dus zal het ons jaarlijks 50.000 euro kosten. Deze kosten zijn inclusief zaken als verzekeringen.
Totaal jaarkosten arbeiders:
5 x 50.000
=
€ 250.000
5.1.3. Natuur De volgende productiefactor waarvan wij de kosten gaan bekijken is ‘Natuur’. Bij natuur heeft een bedrijf kosten aan de pacht van de grond waar de fabriek staat en de grondstofkosten. In ons geval betrekken wij ook het transport van de grondstofkosten bij de productiefactor ‘Natuur’. Zo wordt ons kostenoverzicht overzichtelijker.
38
5.1.3.1. Kosten grondstoffen De kosten die wij nu gaan bekijken zijn de kosten van de verschillende grondstoffen die wij nodig hebben bij de productie van olifantenpoeppapier.
Olifantenpoep Het hoofdbestanddeel van olifantenpoeppapier is natuurlijk olifantenpoep. Wanneer een dierentuin de uitwerpselen van haar olifanten niet weggooit, worden deze aan boeren in de buurt gegeven. Daarnaast hebben dierentuinen een tijdelijke actie gehouden door emmers met olifantenpoep bij de uitgang te verkopen. Deze actie stond in het teken van duurzaamheid. De poep werd toen voor vijf euro per emmer verkocht en werd gebruikt als mest. In het centrum van Nederland staat een groot aantal dierentuinen. Wij zijn daarom van plan onze fabriek in de provincie Utrecht te stichten. In dat geval zijn zes grote dierentuinen mogelijk waar in totaal 16 volwassen- en 5 jonge olifanten verblijven. Vijf van de volwassen olifanten zijn Afrikaans.4 Olifanten kunnen ingedeeld worden in twee rassen: de Indische- en de Afrikaanse olifant. De Indische olifant, ook wel de Aziatische olifant, is kleiner en eet daardoor ook minder. Dit betekent minder poep. Een volwassen Indische olifant poept 70 kg per dag. Wanneer het een jonge olifant betrof, zijn wij bij onze berekeningen van de helft uitgegaan. De Afrikaanse olifant is groter en poept dus ook meer. Zij poepen per dag ongeveer 100 kilo. Ook hier rekenen we voor jonge dieren het halve gewicht. Verwerkt in een tabel zien onze bevindingen en verwachtingen er als volgt uit.
Dierentuin
Volwassen olifanten
Jonge olifanten
Ras
Natura Artis Magistra Burger´s Zoo
3
1
Indisch
Verwachtte hoeveelheid poep per dag 245 kg
2
0
Indisch
140 kg
Ouwehands dierenpark Dierenpark Amersfoort Diergaarde Blijdorp
5
0
Afrikaans
500 kg
3
2
Indisch
280 kg
3
2
Indisch
280 kg
4
Er zijn niet zo veel dierenparken die op internet aangeven hoeveel olifanten ze hebben. Wanneer het niet duidelijk aangegeven was, hebben wij naar foto’s gekeken. Dit vormt een kleine onzekerheid.
39
In totaal zal 1445 kg olifantenpoep per dag geproduceerd worden. Omdat een deel van de olifantenpoep door dierentuinen aan boeren uit de omgeving gegeven wordt, gaan wij er vanuit dat voor ons dagelijks ongeveer 700 kg beschikbaar zal zijn. Dit betekent dat wij jaarlijks ongeveer olifantenpoep binnen krijgen. Ook gaan wij er vanuit dat wij, net zoals de boeren, de olifantenpoep gratis zullen verkrijgen. De totale kosten voor de olifantenpoep zullen dus zijn:
Totale kosten olifantenpoep per jaar:
=
€ 0,00
Kosten andere grondstoffen Het papier dat wij willen maken bestaat voor een deel uit olifantenpoep en voor een deel uit grondstoffen van ‘normaal’ papier. Het is mogelijk om in plaats van nieuwe grondstoffen, oud papier te gebruiken. In het oude papier zitten waarschijnlijk al alle bestanddelen van papier. Het nadeel is wel dat je dan niet weet in welke verhouding, omdat oud papier in alle soorten en maten geleverd wordt. Daarom kiezen wij ervoor om geen oud papier te verwerken in ons papier. Op deze manier heeft ons papier de kwaliteit die wij verwachten. Wij vinden bovendien dat ons papier door de oorsprong echt speciaal is. Wij denken dat juist dat unieke karakter een reden voor goede verkoop is. Wanneer wij de kwaliteit verhogen, door de bestanddelen in perfecte mate zelf toe te voegen, zal ook het unieke karakter toenemen. Dit leidt dan weer tot toename van de vraag naar ons product. Alleen olifantenpoep is niet voldoende om papier te maken met de hoge kwaliteit heeft die we willen. Onder de deelvraag ‘De hoeveelheid benodigde grondstoffen voor één A4’tje’ 5 staat welke grondstoffen toegevoegd kunnen worden om een hogere kwaliteit van het papier te behalen. Het is ons niet gelukt om de verhouding te ontdekken waarbij het papier de perfecte kwaliteit heeft. Daarom hebben wij voor de kostenberekening een eenvoudige, maar realistische verhouding van de grondstoffen gebruikt: namelijk 70% vezels, 20% vulstof en 10% bindmiddel. Wij hebben hier de hoeveelheid water, dat in papier verwerkt is, verwaarloosd. De olifantenpoep dient als vezel. Net hebben wij berekend dat we jaarlijks ongeveer 255.500 kilo binnenkrijgen. Doordat wij het eerst nog moeten bewerken kan niet alles als vezel gebruikt worden. Uit onze practicumresultaten blijkt dat 65,8% van de poep na het spoelen overblijft om verwerkt te worden. Dat is . De massa van de vezels is 70% van de gehele massa. Met deze gegevens kunnen de massa’s van de overige bestanddelen berekend worden:
Bestanddeel Vezel Vulstof Bindmiddel
5
(Grond)stof Olifantenpoep Krijt Gelatine
Aandeel (%) 70 20 10
Gewicht (kg) 168.119 48.034 24.017
Zie bladzijde 13.
40
Wij hebben jaarlijks 48.034 kg krijt nodig. Wanneer je krijt in grote hoeveelheden koopt, kost dit ongeveer $ 100 per ton. Onder grote hoeveelheden verstaan de krijtleveranciers over het algemeen een hoeveelheid van 20 ton of meer. Wij hebben 48.034 kg krijt nodig. Omgerekend naar tonnen is dit 48,034 ton, waardoor wij van de lage prijs gebruik kunnen maken. De kosten voor krijt bedragen dan . Omgerekend naar euro’s is dat € 3524. Hierbij is uitgegaan van een wisselkoers van
. Wanneer de koers verandert kan de investering duurder of
goedkoper worden. De totale kosten voor krijt zijn jaarlijks:
Totale kosten krijt:
=
€ 3.524
Het derde bestanddeel dat wij nodig hebben is gelatine. Gelatine is moeilijker te verkrijgen dan krijt en is daarom duurder. De prijs van gelatine is ongeveer $1000 per ton. Dat is tien keer duurder dan krijt. De totale kosten van gelatine worden dan . Omgerekend naar euro’s is dat € 17.618. Ook hier is weer uitgegaan van bovengenoemde wisselkoers. De totale kosten voor gelatine zijn jaarlijks:
Totale kosten gelatine:
=
€ 17.618
Totale kosten water Water vormt een speciaal deel van het proces. Het water is zowel een grondstof als een hulpstof. Er zit echter slechts een zeer kleine hoeveelheid water in papier. Daarom gaan wij er voor de berekening van de kosten vanuit dat water geen bestanddeel van papier is en daarom niet in het eindproduct verwerkt is. Bij het scheppen van het papier zijn voor één deel vezels, honderd delen water nodig, maar dit water kan hergebruikt worden. Tijdens dit deel van het proces gaat weinig water verloren. Om deze reden verwaarlozen we deze hoeveelheid. Daarnaast wordt water gebruikt om niet-plantaardige delen uit de poep te filtreren. Hoeveel water precies weggespoeld zal worden is niet goed te voorspellen. Daarom schatten wij dat per kilogram ongewassen poep 80 liter water nodig is. Jaarlijks is 20.440.000 liter (20.440 m3) water nodig. Deze schatting is gebaseerd op eigen ervaringen. Vitens is één van de grootste drinkwaterleveranciers van Nederland. Zij leveren in Utrecht, op de plaats waar onze fabriek moet komen te staan. Vitens levert ieder jaar 349 miljoen m3 water. De totale jaarlijkse wateromzet bedraagt ongeveer 354 miljoen euro. Dit zou betekenen dat de 20.440 m3 water die wij nodig hebben, ongeveer € 20.733 kost. Dit is niet helemaal correct, omdat de prijs van water bij grotere hoeveelheden afneemt (de prijs is degressief). Vitens kan echter geen precieze indicatie geven van de hoogte van de kosten in het geval zij ons bedrijf van water zouden moeten voorzien. Dat is omdat ons bedrijf niet de hele week actief is, waardoor de normale regelingen niet van toepassing zijn. Wij gaan voor de totale kosten van water wel van de schatting uit. Hierdoor zijn onze totale kosten van water jaarlijks:
Totale kosten water:
=
€ 20.733
41
Totale kosten grondstoffen De totale kosten voor alle grondstoffen zijn jaarlijks:
Totale Totale Totale Totale
kosten olifantenpoep: kosten krijt: kosten gelatine: kosten water:
= = = =
€ 0 € 3.524 € 17.618 € 20.733
Totale kosten grondstoffen per jaar6:
=
€ 41.875
+
5.1.3.2. Kosten pacht Voor de kosten van de pacht kunnen wij geen goed onderbouwde schatting geven. Dit komt omdat wij niet weten, hoe groot stuk grond wij nodig zullen hebben voor de fabriek. 5.1.3.3. Kosten transport grondstoffen De laatste kosten die wij onder de productiefactor ‘Natuur’ indelen zijn de kosten voor het transport van de grondstoffen. De enige grondstof, waarvoor wij transportkosten hoeven te betalen, is de olifantenpoep. De andere grondstoffen kopen wij namelijk in en worden door de leverancier naar onze fabriek gebracht. De transportkosten van de olifantenpoep zouden normaal verdeeld worden over de verschillende productiefactoren: het loon van de chauffeur zou onder ‘arbeid’ vallen, het gebruik van de vrachtwagen zou onder ‘Kapitaal’ vallen. Om het kostenoverzicht overzichtelijk te houden hebben wij gekozen om alle kosten van het transport van de grondstoffen onder de productiefactor ‘natuur’ te plaatsen. Wij denken dat de meest efficiënte manier om olifantenpoep naar de fabriek te vervoeren is om één vrachtwagen eens in de zoveel dagen alle dierentuinen af te laten rijden. De afzonderlijke ladingen poep zullen de vrachtwagen niet helemaal vullen. Hierdoor kan de hij van dierentuin naar dierentuin rijden zonder telkens te hoeven lossen bij de fabriek. Hij maakt steeds dezelfde cirkel. Het is niet efficiënt als hij na afloop nog naar de fabriek moet rijden. De fabriek kan daarom het beste in de cirkel, die de vrachtwagen aflegt, liggen. Bijvoorbeeld naast een dierentuin. De dierentuin in Amersfoort is een goede optie, omdat deze erg centraal ligt. Hierdoor is de kans groot dat de ligging nog steeds het gunstigst is, wanneer de locaties van leverende dierentuinen veranderen. Omdat de fabriek erg dicht in de buurt van een dierentuin komt te liggen, hoeft de afstand van de dierentuin tot de fabriek niet meegerekend te worden. Deze afstand is namelijk verwaarloosbaar. Op de kaart zijn de locaties van de dierentuinen, de route van de vrachtwagen en de afstanden tussen de verschillende locaties op de route weergegeven. De groene stip is de plaats van de fabriek.
6
In de totale kosten voor het verbruik per jaar moet ook de prijs van de verbruikte elektriciteit verwerkt worden. Wij kunnen echter geen goed onderbouwde schatting geven voor het elektriciteitsverbruik.
42
De totale afstand die de vrachtwagen af moet leggen is per dag ongeveer 300 kilometer. Hij zal waarschijnlijk twee keer per week moeten rijden, omdat de poep niet lang opgeslagen kan worden. In totaal is dit 600 kilometer per week. De maximale snelheid van een vrachtwagen in Nederland is 80 km/h. Onze vrachtwagen zal deze snelheid lang niet altijd aan kunnen houden. De vrachtwagen zal namelijk veel binnen de bebouwde kom rijden om bij de dierentuinen te kunnen komen. Daarom schatten wij de gemiddelde snelheid op 50 km/h. De vrachtwagen is dan 12 uur per week onderweg. Daarnaast zal hij moeten inladen en aflossen. Wij vermoeden dat dit per stop 10 minuten duurt. De vrachtwagen heeft in totaal zes stops: vijf dierentuinen en één fabriek. De benodigde tijd voor het inladen en aflossen is twee uur per week. De kosten van een vrachtwagenchauffeur in het binnenland liggen normaal gesproken rond de € 2000 per maand. Dit is dan een vrachtwagenchauffeur die ongeveer 50 uur per week werkt. De kosten voor iemand die 12 uur per week werkt, zouden dan rond de € 480 liggen.
43
Een vrachtwagen rijdt meestal op diesel. Ons brandstofgebruik zal waarschijnlijk hoog zijn, vanwege het rijden binnen de bebouwde kom. Het gewicht is daarentegen erg laag, waardoor het brandstofgebruik teruggedreven wordt. Een vrachtwagen gebruikt onder deze omstandigheden ongeveer 3,3 liter per kilometer. Onze vrachtwagen zou dan ongeveer 182 liter per week gebruiken. De kosten van diesel zijn op dit moment € 1,509 per liter. Wekelijks zullen de brandstofkosten ongeveer € 274,64 bedragen. De minimale motorrijtuigenbelasting voor een vrachtwagen bedraagt ongeveer € 59,97 per kwartaal. Dit bedrag geldt voor een zeer lichte vrachtwagen. Een vrachtwagen als deze zal waarschijnlijk niet groot genoeg zijn om onze vracht te vervoeren. Wij gaan daarom uit van een prijs van € 120,00 per kwartaal. Tenslotte moeten ook de afschrijvingen berekend worden. Een nieuwe lichte vrachtwagen met aanhanger kost ongeveer € 16.000. Een dergelijke vrachtwagen zou bij normaal gebruik 10 jaar mee moeten kunnen gaan. Onze vrachtwagen zal niet dagelijks gebruikt worden, waardoor de levensduur langer zal zijn. Wij verwachten 20 jaar. Bij een levensloop van 20 jaar bedragen de afschrijvingen jaarlijks € 800. De totale kosten van het transport van olifantenpoep bedragen jaarlijks:
Loonkosten chauffeur: Brandstofkosten: Motorrijtuigenbelasting: Afschrijvingen:
12 x 480 52 x 274,64 4 x 120
Totale kosten transport:
= = = = =
5.760 14.281 480 800 + € 21.321
Om jaarlijks 255.500 kilogram olifantenpoep te transporteren is € 21.321 nodig. Dat komt neer op 8,3 cent per kilogram. 5.1.4. Lening Dankzij de informatie van het Kenniscentrum Papier en Karton hebben wij een nauwkeurige schatting kunnen maken van de kosten van de lening die nodig is voor het starten van de fabriek. De kosten voor het bouwen van de machine en de gebouwen daaromheen bedragen 20 miljoen euro. Dit geld zullen wij moeten lenen. Wanneer we dit bedrag in twintig jaar aflossen, zal de rente jaarlijks gemiddeld 1 miljoen bedragen. De totale jaarlijkse kosten van de machine met de gebouwen bedragen jaarlijks 2 miljoen euro. Een deel van de kosten is echter voor het bedrijf dat de fabriek benut op het moment dat wij dat niet doen. De jaarlijkse kosten vanwege de schulden zijn voor ons bedrijf
.
44
5.1.5. Totale kosten De totale kosten van ons bedrijf zijn jaarlijks:
Totale rente en aflossing: Totale kosten afschrijving: Totaal jaarloon arbeiders: Totale kosten grondstoffen: Totale kosten transport:
= = = = =
€ € € € €
Totale kosten bedrijf:
=
€ 1.170.196
5.2.
571.000 286.000 250.000 41.875 21.321 +
Het behalen van het hoogst mogelijke rendement
Om te zorgen dat het economische rendement hoog wordt moet het bedrijf winst maken. Wanneer een bedrijf winst maakt, zal de waarde van het bedrijf stijgen. Wanneer de waarde van een bedrijf stijgt, neemt de waarde van een investering toe, waardoor het rendement toeneemt. Om het rendement zo snel mogelijk te verhogen kunnen verschillende maatregelen worden getroffen. Eerst noemen wij enkele punten die het rendement van een bedrijf kunnen verhogen. Vervolgens kijken wij welke van deze manieren toegepast kunnen worden op onze fabriek. Over het algemeen kan het rendement van een bedrijf verhoogd worden met behulp van onderstaande punten. 5.2.1. Belangrijkste manieren om het rendement van een bedrijf te verhogen De belangrijkste manieren om het rendement van een bedrijf te verhogen is, zijn door de uitgaven van je bedrijf zo laag mogelijk te houden door de arbeidsintensiteit te verhogen en door zoveel mogelijk van je product te verkopen. Door deze stappen te volgen kan je de waarde van je bedrijf verhogen en dus je rendement verhogen. 5.2.1.1. Uitgaven zo laag mogelijk houden Enkele manieren om dit te doen zijn: Zoveel mogelijk besparen op het gebied van transport. Met andere woorden: zorg ervoor dat de werknemers kiezen voor een transportmiddel met lage kosten, wanneer het bedrijf de reiskosten moet betalen. Gebruik maken van groothandel: koop grootschalig in, zodat de kosten lager liggen. Niet steeds dezelfde marketingstrategie gebruiken. Dit zorgt ervoor dat niet steeds hetzelfde publiek benaderd wordt, dat waarschijnlijk het product al kent. Zorg ervoor dat juist mensen die geen kennis hebben van het product benaderd worden. Besparing op energie-uitgaven: gebruik veel energiezuinige producten en machines om het energieverbruik te verminderen.
45
5.2.1.2. Arbeidsintensiviteit verhogen Dit kan gedaan worden door: Werknemers te stimuleren, aan te moedigen, te complimenteren en te belonen. Op deze manier voelen werknemers zich op hun gemak en zijn eerder bereid om nog beter te presteren. Ze zullen waardering voelen voor hun werk. Redelijke doelen te stellen voor de werknemers. Wanneer te hoge eisen, die nauwelijks gehaald kunnen worden, gesteld worden aan de werknemers, zijn werknemers minder bereid om hard te werken. Te zorgen voor een leuke werksfeer. Werknemers die zich prettig voelen, zullen sneller hun best doen en harder werken. Goede middelen en apparatuur te gebruiken om de productiviteit te verhogen: werknemers kunnen dan veel efficiënter werken.
5.2.1.3. Zoveel mogelijk van het product verkopen Het uiteindelijke doel van een bedrijf is zoveel mogelijk winst te maken. Dat kan door zoveel mogelijk van de geproduceerde producten te verkopen. Manieren om meer van het product te verkopen zijn: De producten niet voor een te hoge prijs te verkopen. Dit zorgt ervoor dat mensen minder graag het product kopen. Let wel op dat de prijs niet te laag wordt, waardoor het bedrijf verlies maakt. Zorg voor goede marketingstrategieën. 5.2.2. Mogelijke manieren om het rendement van onze fabriek te verhogen Nu wij gekeken hebben naar de verschillende manieren om het rendement van bedrijven in het algemeen te verhogen, kunnen wij kijken welke van deze manieren toegepast zou kunnen worden in onze fabriek. Besparing op het gebied van transport is één van de manieren waardoor wij kosten kunnen besparen. Daarnaast kunnen wij op veel verschillende manieren zorgen voor een goede arbeidsintensiteit. Wij kunnen werknemers waardering laten voelen voor hun werk, proberen te zorgen voor een goede werksfeer en zorgen dat alleen reële doelen aan onze werknemers gesteld worden. Ook is het mogelijk het rendement te verbeteren door niet steeds dezelfde marketingstrategie te gebruiken. Hiervoor moeten wij onze marketingstrategie steeds weer aanpassen om in te spelen op nieuwe actualiteiten. Met sommige mogelijkheden tot besparing hebben wij al rekening gehouden. Zo zijn wij van plan om grootschalig grondstoffen in te kopen en willen wij ons product voor een niet te hoge prijs gaan verkopen. Daarnaast hebben wij een goede marketingstrategie opgesteld en maken wij gebruik van goede apparatuur. Wij kunnen echter niet nog meer besparen op energie-uitgaven. De machines in onze fabriek kunnen niet minder verbruiken dan zij doen in het huidige ontwerpplan.
46
5.3.
De prijs waarvoor wij ons papier gaan verkopen
Een belangrijk aspect om de winst van een fabriek te bepalen is de consumentenprijs. Wij produceren in vergelijking met de grote papiergiganten heel weinig papier. Wij produceren 250 ton (olifantenpoep)papier, terwijl in heel Nederland 2.700.000 ton papier geproduceerd wordt. Het gaat hier echter om heterogene producten. Dit betekent dat olifantenpoeppapier behoorlijk verschilt van ‘normaal’ papier. Omdat ons product bijzonder is, gaan we er vanuit dat we, ondanks een hogere prijs, toch bepaalde klanten zullen bereiken. In Nederland wordt jaarlijks 2,7 miljoen ton papier geproduceerd. Dit betekent dat er veel aanbod en veel vraag naar het papier is. Er is daarom een grote kans dat wij onze kleine hoeveelheid geproduceerd papier zullen verkopen. Dit alles is echter speculatie. De reële maximale prijs kan hiermee niet berekend worden. Ons olifantenpoeppapier is in zekere mate te vergelijken met fair-trade producten. Zowel fair-trade producten als ons olifantenpoeppapier hebben een ‘betere’ herkomst dan vergelijkbare producten. Bij fair-trade producten ligt de prijs hoger dan de prijs van een huismerk. In onderstaande berekening bepalen wij het hoeveel duurder fair-trade producten zijn in vergelijking met huismerken.
Dit houdt in dat de prijs van fair-trade chocolade 38% hoger ligt dan de prijs van huismerk chocolade.
Dit houdt in dat de prijs van fair-trade koffie 29% hoger ligt dan de prijs van huismerk koffie.
De prijs van fair-trade producten ligt gemiddeld 34% hoger dan die van een huismerk. Wij gaan er vanuit dat wij ons papier voor 134% van de normale prijs kunnen verkopen. Ons olifantenpoeppapier is in zekere mate te vergelijken met fair-trade producten. Zowel fair-trade producten als ons olifantenpoeppapier hebben een ‘betere’ herkomst dan vergelijkbare producten. Daarom denken wij dat ons papier ook voor 134% van de prijs van ‘normaal’ papier kunnen verkopen. De prijs van een pak ‘normaal’ 80 grams papier van 500 vellen is € 5,75. Wij zullen ons papier voor gaan verkopen.
47
Een pak olifantenpoeppapier van 500 stuks zal voor ongeveer € 7,70 verkocht kunnen worden. De prijs hangt echter nog af van twee andere factoren: vraag en aanbod. Wanneer de vraag naar olifantenpoeppapier groot is, maar als er niet genoeg productie plaatsvindt om in de behoefte te voorzien, kan de prijs stijgen. Als echter weinig vraag is naar het olifantenpoeppapier, zullen we de prijs moeten verlagen om het olifantenpoeppapier toch te kunnen verkopen. Wij zullen ons papier waarschijnlijk niet in pakken van 500 vellen verkopen. Wij vinden namelijk dat dit ten koste gaat van de identiteit van het papier. Als wij het papier in kleinere pakken van 250 vellen verkopen, krijgt het papier een exclusieve uitstraling, waardoor de vraag kan stijgen. Daarnaast kan dezelfde hoeveelheid papier nu aan meer personen verkocht worden, waardoor het papier bekender zal worden. Dit kan eveneens tot stijging van de vraag leiden. Omdat het aantal vellen papier in een pak gehalveerd is, zullen wij ook de prijs moeten halveren. De nieuwe prijs wordt € 3,85. Omdat de prijs per eenheid toeneemt wanneer minder producten tegelijk verkocht worden zijn wij van mening dat wij de prijs iets kunnen opschroeven naar € 3,99.
48
5.4.
Verwachte omzet
Nu wij bepaald hebben voor welke prijs wij ons papier willen gaan kopen is de volgende vraag logischerwijs: ‘Hoeveel denken wij te gaan verdienen met het gemaakte papier?’ Hiervoor gaan wij ervan uit dat al het papier dat wij produceren verkocht zal worden. 7
Wij krijgen jaarlijks kg olifantenpoep binnen. Na het spoelen van de poep blijft hier kg van over. Deze vezels vormen 70% van de totale massa van het geproduceerde papier. In totaal zal er dus
kg geproduceerd worden.
De massa van één A4’tje is 5 gram. Dit betekent dat er in totaal velletjes papier gemaakt gaan worden. Wij verpakken deze velletjes in pakken van 250 stuks. Wij zullen jaarlijks
pakken papier produceren.
De prijs voor één pak papier is € 3,99. Dit betekent dat wij, wanneer wij alle 212.707 pakken papier verkopen, per jaar verdienen.
5.5.
Mogelijke marketingstrategieën
Als wij ons product goed willen verkopen, dan moeten wij ervoor zorgen dat de consument ons product wil kopen. Dit kunnen wij bereiken door de consument ervan te overtuigen dat het olifantenpoeppapier meer voordelen en minder nadelen heeft dan ‘normaal’ papier. Daarnaast hebben wij de keuze om al het papier aan een klein aantal bedrijven te verkopen of om ons product rechtstreeks te verkopen aan de doorsnee consument. 5.5.1. Verkoop aan een klein aantal bedrijven Wanneer wij ons papier willen gaan verkopen aan een kleine hoeveelheid bedrijven moet onze reclamestrategie logischerwijs gericht zijn op grote bedrijven in Nederland. Dit is het beste te realiseren door zelf verschillende bedrijven te benaderen en hen te informeren over ons product. Het informeren kan gebeuren door een afgevaardigde van onze fabriek. Deze persoon maakt een afspraak met een bedrijf en geeft daar een presentatie over ons product. Tevens hebben wij folders nodig waarin alle informatie kernachtig staat beschreven. De kern van de informatie die de bedrijven moet bereiken is dat zij het imago van hun bedrijf veel ‘groener’ kunnen maken door het gebruik van ons olifantenpoeppapier. Voor de productie van ons olifantenpoeppapier hoeven namelijk geen bomen gekapt te worden. Wanneer een bedrijf kiest om ons papier te kopen in plaats van ‘normaal’ papier zorgen zij ervoor dat hun bedrijf meehelpt aan het tegengaan van de ontbossing. Dit kan door het bedrijf in hun reclame campagne gebruikt worden. Zo kunnen zij hun imago verbeteren, wat leidt tot meer succes voor het bedrijf.
7
Zie ‘Kosten grondstoffen’ op bladzijde 39.
49
5.5.2. Verkoop aan de doorsnee consument Wanneer wij ervoor kiezen om ons papier te gaan verkopen aan de doorsnee consument is het noodzakelijk om ons product op twee verschillende manieren aan te prijzen. Ten eerste moeten we een bedrijf vinden dat ons papier wil gaan verkopen. De voornaamste mogelijkheden zijn winkelketens waar ook ‘normaal’ papier verkocht wordt en de dierentuinen waar de olifantenpoep vandaan komt. Ten tweede moeten wij ervoor zorgen dat de consument ons product gaat kopen. Een winkelketen zal alleen bereid zijn ons papier te verkopen indien zij overtuigd zijn winst te kunnen maken op ons product. Dit willen wij op dezelfde manier aanpakken als bij de verkoop aan kleine bedrijven. Een vertegenwoordiger van onze fabriek zal een presentatie geven bij een winkelketen om hen ervan te overtuigen dat zij winst kunnen maken op ons product. Dierentuinen zullen gemakkelijker over te halen zijn, omdat de winst van een dierentuin niet geheel afhankelijk is van de producten die in de dierentuin verkocht worden. Ook moeten wij ervoor zorgen dat mensen, waarvan wij willen dat zij uiteindelijk ons papier gaan kopen, bekend zijn met ons product. Daarnaast willen wij dat in de winkels de aandacht van de consument naar ons product wordt getrokken. Door goede reclame en een aantrekkelijke verpakking voor ons product kunnen we beide zaken realiseren. Reclame Een goede reclame is erg belangrijk voor een goede verkoop van het product. Het grootste pluspunt van ons product is dat geen bomen gekapt hoeven te worden voor de productie van ons papier. Dit is erg goed voor het milieu. Het is essentieel dat deze informatie de consument bereikt. Dat is het hoofddoel van onze reclamestrategie. In al onze reclames zullen wij eerst het probleem van de ontbossing aanduiden. Vervolgens introduceren wij ons product en geven aan dat voor de productie van ons papier geen bomen gekapt hoeven te worden. Daarnaast willen wij duidelijk maken dat ons papier geurloos is, omdat mensen zouden kunnen denken dat papier dat gemaakt is uit poep stinkt. Verpakking Het is eveneens belangrijk dat ons papier op een aantrekkelijke manier verpakt wordt. Hierdoor wordt de aandacht van de consument in de winkel naar ons product getrokken. Dit willen wij bewerkstelligen door onze verpakking een biologische uitstraling te geven. Op de verpakking zal eveneens te lezen zijn dat voor de productie van dit papier geen bomen gekapt zijn en dat het papier geurloos is.
50
5.6.
Fabriek in het buitenland
Zoals bleek uit het overzicht van de verwachtte kosten van onze fabriek, bestaat een groot deel van onze kosten uit de lonen van onze werknemers.8 Bovendien is onze productie gelimiteerd, omdat wij maar een beperkte hoeveelheid olifantenpoep tot onze beschikking hebben. In onze onderzoeksvraag hebben wij ons beperkt tot olifantenpoep uit Nederland. Zou het echter niet verstandiger zijn om de productie te verplaatsen naar het buitenland? Bijvoorbeeld naar een land waar olifanten in de natuur voorkomen. In Sri Lanka bestaat al een goedlopende olifantenpoeppapier fabriek. Het moet dus mogelijk zijn daar een fabriek te beginnen. Omdat dit onderwerp geen onderdeel uitmaakt van onze onderzoeksvraag gaan wij niet al te diep in op de werkelijke getallen. Wij maken enkel schattingen. De fabriek in Sri Lanka is opgericht om de olifanten te beschermen. De olifanten vernietigden de landbouwgrond van de boeren, waardoor de oogst verloren ging. Om de oogst te beschermen werden olifanten jarenlang gedood. Dankzij dit papierproject wordt de olifant niet meer gedood, maar juist ingezet voor de productie van papier. In de fabriek werken 110 arbeiders die met het salaris in eigen onderhoud kunnen voorzien. De resterende opbrengst gaat naar een organisatie die olifanten beschermt. De fabriek is dus winstgevend. Het stichten van de fabriek in Nederland heeft enkele voordelen. We kunnen het bedrijf beheren zonder te hoeven verhuizen. Daarnaast wordt het product dicht bij de plaats van verkoop geproduceerd, waardoor de kosten voor het transport erg laag zijn. Deze voordelen zijn echter niets vergeleken met de voordelen die in het buitenland te behalen zijn. Om te beginnen zijn de loonkosten in een derdewereldland veel lager. Een gemiddeld inkomen is in Nederland ongeveer € 136 per dag. In Sri Lanka is de hoogte van het daginkomen van een arbeider € 3. Dankzij deze lage loonkosten is het wellicht mogelijk de dure Nederlandse machine te vervangen. In plaats van de geavanceerde machine in Nederland kunnen dan goedkope primitievere ‘machines’ ingezet worden. Wij verwachten dat de transportkosten niet significant zullen veranderen. Aan de ene kant stijgen de kosten iets omdat het papier internationaal vervoerd moet worden (bijvoorbeeld per schip). Tegelijkertijd nemen de kosten af doordat de chauffeur niet langer langs alle dierentuinen hoeft te rijden. Niet alleen de kosten dalen, maar ook de omzet zal stijgen. De toevoer van olifantenpoep zal veel groter zijn, omdat er meer olifanten zijn. Hierdoor kunnen wij meer papier produceren en verkopen wat leidt tot meer omzet. Het is zeer waarschijnlijk dat het verstandiger is om de fabriek in het buitenland te vestigen. De omzet is hoger en de kosten zijn zeer waarschijnlijk lager. Bovendien worden zowel de olifanten als de inwoners van het vestigingsland geholpen.
8
Zie ‘Totale kosten’ op bladzijde 45.
51
6. Conclusie Na afloop van het onderzoek naar olifantenpoep en het schrijven van het verslag kunnen wij antwoord geven op onze onderzoeksvraag. De onderzoeksvraag van ons onderzoek is: ‘Kan je met olifantenpoep papier maken en kan je een winstgevende fabriek in Nederland ontwerpen waarin dit geproduceerd wordt?’ Zoals al eerder beschreven is, kan deze onderzoeksvraag verdeeld worden in drie delen:
Kan je met olifantenpoep papier maken? Kan je hieromheen een fabriek ontwerpen? Kan de fabriek winstgevend zijn?
Na het verzamelen van informatie over papier en olifantenpoep, zoals beschreven staat in ‘Hoe maak je papier van olifantenpoep?’, zijn wij tot de conclusie gekomen dat het inderdaad mogelijk zou moeten zijn papier te maken met olifantenpoep. Na de uitvoering van het practicum hebben wij nog meer bevestiging gekregen voor het feit dat het mogelijk is papier te maken met behulp van olifantenpoep. Tevens hebben wij een fabriek kunnen ontwerpen waarin papier geproduceerd kan worden door middel van olifantenpoep. Dit ontwerp hebben wij uitgewerkt. Het derde deel van onze onderzoeksvraag is: ‘Kan de fabriek winstgevend zijn?’ In ‘De kosten van het bedrijf’ hebben wij onderzoek gedaan naar de kosten van de fabriek op jaarbasis. De kosten van de fabriek bedragen jaarlijks € 1.170.196. Daarnaast hebben wij onderzoek gedaan naar de omzet die onze fabriek naar verwachting op jaarbasis zal hebben. Wij verwachten dat de omzet per jaar € 848.701 bedraagt. In theorie zouden wij jaarlijks: winst maken. Omdat dit getal negatief is maakt de fabriek verlies. De fabriek die wij ontworpen hebben kan dus niet winstgevend zijn. Daar komt nog bij dat wij in onze berekeningen met verschillende kostenposten geen rekening gehouden hebben. Zo waren de kosten voor de pacht en de kosten voor het elektriciteitsverbruik onbekend. Het verlies dat wij per jaar zullen lijden, zal dus groter zijn dan wij berekend hebben. Hoeveel groter het verlies is kunnen wij niet met zekerheid zeggen. Wij kunnen dus stellen dat het mogelijk is om papier te maken van olifantenpoep, maar dat het niet mogelijk is om hier in Nederland een winstgevende fabriek, waarin dit papier geproduceerd wordt, te ontwerpen. Verder onderzoek zou aan moeten tonen of dit wel mogelijk is in het buitenland.
52
7. Evaluatie De samenwerking binnen ons groepje is uitstekend verlopen. De uren zijn goed verdeeld en iedereen heeft inzet getoond. De taakverdeling is altijd erg duidelijk geweest. Op slechts één moment verliep de samenwerking iets minder goed. Dat was toen het practicum niet verliep zoals het bedoeld was. Het project, waar we ongeveer zeven uur aan gewerkt hadden, dreigde te mislukken. Dat zorgde voor enige irritatie. Dit heeft geen verdere probleem opgeleverd. De irritaties waren diezelfde avond alweer verdwenen. De tegenslag van het mislukte practicum hebben we samen opgevangen en uiteindelijk hebben we het practicum toch tot een goed einde gebracht. Eén van de dingen die wij minder fijn vonden aan ons profielwerkstuk was dat we pas laat met ons practicum konden beginnen. Dit kwam omdat het in contact komen met verschillende instanties zeer moeizaam verliep. Zoals al eerder in het verslag beschreven, hebben wij van veel van de bedrijven met wie wij contact hebben gezocht geen of een negatief antwoord gekregen. Hierdoor hebben wij verschillende onderdelen van het practicum op de gok moeten doen. Daarnaast duurde het verkrijgen van de olifantenpoep erg lang, omdat wij erg lang op de reactie van Diergaarde Blijdorp hebben moeten wachten. Er zijn veel dingen misgegaan. Sommige dingen gebeurden buiten onze macht om, terwijl wij andere dingen hadden kunnen voorkomen als wij beter nagedacht hadden over wat we moesten doen. Dit had ons veel tijd gescheeld. Zo was in werkelijkheid maar een half uur nodig om de olifantenpoep te koken, terwijl wij de poep bijna vijf uur lang hebben laten koken. Wanneer wij hier beter research naar hadden gedaan, had dit ons veel tijd bespaard. Het werkplan dat wij van te voren hebben opgesteld heeft ons geholpen bij het maken van het verslag. Hoewel de inschatting van de benodigde tijd per vraag niet klopte gaf het werkplan ons wel richtlijnen over de onderwerpen waarover wij moesten gaan schrijven. Wel hebben wij sommige dingen die wij in het werkplan gezet hebben geschrapt. Een voorbeeld hiervan is de vraag ‘Op welke manieren is het papier bruikbaar?’ Andere onderwerpen die niet vermeld staan in het werkplan, zoals het hele hoofdstuk over ons practicum, hebben wij later toegevoegd. Wij zijn achteraf erg blij dat we dit onderwerp hebben gekozen. Het onderzoek was interessant en uitgebreid, waardoor we ons niet af hoefden te vragen of we de 80 uren, die je verplicht per persoon aan het verslag moest besteden, wel zouden halen. We hadden niet alleen maar saai research, maar konden ook urenlang aan het practicum werken. We zijn met veel mensen in contact gekomen en we hebben veel discussies gevoerd. Al met al was dit een leuk onderzoek dat onze kennis heeft vergroot en onze sociale vaardigheden verbeterd heeft.
53
8. Bronvermelding Personen Drs. Ing. Arie Hooimeijer
Boeken Scheikunde voor dummies; John T. Moore Dieren & Leven Olifanten; Sally Morgan Systematische Natuurkunde 6vwo; ThiemeMeulenhoff bv Curie, Scheikunde voor de tweede fase; ThiemeMeulenhoff bv
Websites http://www.aljevragen.nl/sk/atoombouw/ATM094.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Papier http://nl.wikipedia.org/wiki/Lignine http://nl.wikibooks.org/wiki/Papier/Vulstof_en_retentie http://www.papierpraat.nl/specificaties/optische%20eigenschappen/opaciteit http://nl.wikipedia.org/wiki/Porselein http://gh.elopedia.com/babypoeder-wat-is-talkpoeder http://nl.wikibooks.org/wiki/Papier/Vulstof_en_retentie http://nl.wikipedia.org/wiki/Retentie_(papier) http://nl.wikibooks.org/wiki/Papier/Water http://nl.wikibooks.org/wiki/Papier/Kleuren_en_witheid http://nl.wikibooks.org/wiki/Papier/Lijm-_en_natvastmiddel http://www.tuxx.nl/conversies/papier_gewicht/ http://www.artis.nl/ontdek-artis/verhalen-uit-artis/olifantenverhalen/wat-eten-olifanten/ http://www.doitpoms.ac.uk/tlplib/wood/structure_wood_pt1.php http://www.greenblue.org/2011/10/paper-is-made-from-what/ http://www.metso.com/corporation/info_eng.nsf/WebWID/WTB-060629-2256F5A4FA?OpenDocument#.UsR8Qft_uIg http://www.aljevragen.nl/sk/koolstofchemie/KLS152.html
54
http://scholar.google.nl/scholar_url?hl=nl&q=http://www.researchgate.net/publication/11770514_ Animal_cellulases/file/d912f506fd2b796fb8.pdf&sa=X&scisig=AAGBfm3SIpesPQQvMsQNOm2TJffzw DjoKA&oi=scholarr&ei=ZdPHUpnlGuGl0QWDg4C4DQ&ved=0CDIQgAMoADAA http://www.dummies.com/how-to/content/the-important-role-of-cellulose-to-plant-and-anima.html http://www.popsci.com/science/article/2013-04/eating-ethanol-scientists-turn-inedible-plant-partshelpful-dietary-starch http://www.woorden-boek.nl/woord/rendement http://tweakyourbiz.com/growth/2010/10/07/12-ways-to-improve-productivity-at-the-workplace/ http://www.theguardian.com/small-business-network/2013/may/22/how-to-sell-your-product http://www.moneycrashers.com/cost-cutting-ideas-small-business-expenses/ http://www.automationmag.com/ma-content/features/six-ways-to-boost-energy-efficiency-inindustrial-machines-with-pneumatics-optimization.html http://www.beslist.nl/products/kantoorartikelen/r/Double_A_Paper_Double_A_A4_80g_250_Vel_(D 1060)/ http://www.youtube.com/watch?v=ZyI5dVd3jmE http://www.ah.nl/appie/ http://www.gemiddeld-inkomen.nl/modaal-inkomen www.chauffeursforum.nl www.AD.nl www.alibaba.com www.evides.nl
55
9. Logboeken 10. Logboek Edward Fraanje Datum Activiteit 28-09-2013 Bedenken van onderwerpen 01-10-2013 Overleg begeleider 03-10-2013 Vaststellen hoofdvraag + deelvragen 07-10-2013 Maken van werkplan 08-10-2013 Maken van tijdsverdeling + logboeken 15-11-2013 Boeken halen + schrijven over bestanddelen
Tijdsbesteding 1 uur 1 uur 2 uur 2 uur 2 uur 2 uur
21-11-2013 28-11-2013 03-12-2013 11-12-2013 16-12-2013
Verder werken aan bestanddelen + hout Verder maken + Bronvermelding ordenen Brief voor Blijdorp + cellulose afmaken Overleg poep halen & totale productie Practicum
1 uur 2 uur 1 uur 1 uur 4 uur
17-12-2013 18-12-2013 19-12-2013 27-12-2013 24-12-2013 25-12-2013 27-12-2013 01-01-2014 02-01-2014 03-01-2014
Practicum Maken van de zeven Practicum Contact “Wereld van Papier” Verbeteren geschreven stuk Verbeteren geschreven stuk Afmaken grondstoffen papier Afmaken grondstoffen papier + start fabriek Overleg + maken verschil poepsoort Wereld van papier
2 uur 2 uur 8 uur 1 uur 1 uur 1 uur 2 uur 1 uur 3 uur 8 uur
04-01-2014 09-01-2014
Inleiding, rendement, practicum,consumentprijs Verschillende documenten bij elkaar zetten en laatste dingen aanpassen voor de voorlopige versie van het profielwerkstuk. Overleg over wat te doen + maken/verbeteren prijs papier Prijs papier afmaken + maken blokschema Verbeteren + afmaken stukjes + kort overleg Stukken bij elkaar zetten, stukken verbeteren, nakijken op spellingsfouten Stukken controleren op fouten Controleren en verbeteren spelling en zinsopbouw. Veranderen titels hoofdstukken. Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven + afronden PWS Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven + afronden PWS Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven + afronden PWS +inbinden PWS Maken Profielwerkstuk
6 uur 1 uur
01-02-2014 05-02-2014 07-02-2014 08-02-2014 09-02-2014 10-02-2014 11-02-2014 12-02-2014 13-02-2014
Totaal:
2 uur
6A Gedaan met Jan en Pascal Jan en Pascal Jan en Pascal Jan en Pascal Jan Boeken halen met jan (1 uur)
Jan en Pascal Jan en Pascal (andere uren) Jan en Pascal Jan en Pascal Jan en Pascal Jan en Pascal
Jan (andere uren) en Pascal Met Pascal en Jan (andere uren) Pascal en Jan
3 uur 4 uur 6 uur 2 uur 3 uur
Jan
3 uur
Jan en Pascal
6 uur
Jan en Pascal
6 uur
Jan en Pascal
90 uur
Jan en Pascal
56
Logboek Jan van der Spaa Datum Activiteit 28-09-2013 Bedenken van onderwerpen 01-10-2013 Overleg begeleider 03-10-2013 Vaststellen hoofdvraag + deelvragen 07-10-2013 Maken van werkplan 08-10-2013 Maken van tijdsverdeling + logboeken 15-11-2013 Boeken halen bij bibliotheek 04-12-2013 Onderzoek samenstelling papier (o.a. contacteren verschillende papierfabrieken en andere instanties) 10-12-2013 Schrijven over vulstoffen 11-12-2013 Overleg poep halen & totale productie 16-12-2013 Practicum 17-12-2013 18-12-2013 19-12-2013 25-12-2013 26-12-2013 27-12-2013 28-12-2013 tot en met 02-01-2014
29-12-2013 02-01-2014 03-01-2014 04-01-2014 05-01-2014 09-01-2014
29-01-2014 01-02-2014 01-02-2014 04-02-2014 05-02-2014
07-02-2014
08-02-2014
Practicum Maken van de zeven Practicum Verslag practicum Verslag practicum Contact “Wereld van Papier” Vervolg e-mailcontact met “Wereld van papier”. Geen aaneengesloten uur, maar ca. 8 momenten van ca. 10 minuten voor het lezen en beantwoorden van e-mails van “Wereld van papier” Verslag practicum Verslag practicum “Wereld van Papier” Olifantenpoeppapier maken + informatie verkrijgen over de kosten. Verslag practicum Verslag practicum Verschillende documenten bij elkaar zetten en laatste dingen aanpassen voor de voorlopige versie van het profielwerkstuk. Schrijven verschillende inleidende verhalen bij deelvragen Overleg over wat er nog gedaan moet worden en hiervan een overzicht maken. Werken aan de verschillen tussen olifantenpoeppapier en normaal papier. Werken aan de verschillen tussen olifantenpoeppapier en normaal papier. Verzamelen alle geschreven informatie over hoofdstuk ‘practicum’, hierin dingen aanpassen, toevoegen en een lopend verhaal maken. Kort overleg, verhouding grondstoffen, aanpassingen in hoofdstuk 1 en allerlei andere kleine stukjes. Afronding profielwerkstuk, nakijken op
Tijdsbesteding 1 uur 1 uur 2 uur 2 uur 2 uur 1 uur 2 uur
2 uur 1 uur 6 uur 2 uur 2 uur 8 uur 1 uur 1 uur 1 uur 1 uur
1 uur 1 uur 5 uur 2 uur 2 uur 2 uur
6A Gedaan met Edward en Pascal Edward en Pascal Edward en Pascal Edward en Pascal Edward Edward
Edward en Pascal Edward en Pascal (andere uren) Edward en Pascal Edward en Pascal Edward en Pascal
Edward en Pascal
Edward en Pascal
Met Pascal en Edward (beide andere uren)
1 uur 1 uur
Met pascal en Edward
1 uur 2 uur 3 uur
4 uur
9 uur
57
09-02-2014 10-02-2014 11-02-2014 12-02-2014 13-02-2014 Totaal:
spellingsfouten, verschillende documenten bij elkaar zetten in logische volgorde en een rode draad hierin invoegen. Afwerking Controleren en verbeteren spelling en zinsopbouw. Veranderen titels hoofdstukken. Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven + afronden PWS Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven + afronden PWS Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven + afronden PWS Maken Profielwerkstuk
Logboek Pascal Callaert Datum Activiteit 28-09-2013 Bedenken van onderwerpen 01-10-2013 Overleg begeleider 03-10-2013 Vaststellen hoofdvraag + deelvragen 07-10-2013 Maken van werkplan 03-12-2013 Welke fases in de productie? (onderzoek + schrijven) 09-12-2013 Welke productiemiddelen benodigd (+ schema)? (onderzoek + schrijven) 10-12-2013 Afmaken schema’s van productiefasen en productiemiddelen 11-12-2013 Overleg poep halen & totale productie 11-12-2013 Wat zijn de kosten van de grondstoffen en het transport daarvan? 16-12-2013 Practicum 17-12-2013 18-12-2013 19-12-2013 27-12-2013 02-01-2014
03-01-2014
04-01-2014
05-01-2014 09-01-2014
Practicum Maken van de zeven Practicum Contact “Wereld van Papier” Contact “Diergaarde Blijdorp”. Deelvraag: ‘Wat zijn de kosten van de grondstoffen en het transport daarvan?’ (gedeeltelijk). Informatie gezocht over de hoeveelheid en grote van de olifanen in nabije dierentuin. “Wereld van Papier” Olifantenpoeppapier maken + informatie verkrijgen over o.a. de kosten. Vervolg deelvraag “Wat zijn de kosten van de grondstoffen en het transport daarvan”. O.a. afstanden tussen dieren tuinen in kaart brengen + algemene kostenberekeningen. Vervolg deelvraag “Wat zijn de kosten van de grondstoffen en het transport daarvan?” Verschillende documenten bij elkaar zetten en
5 uur 3 uur 3 uur
Edward en Pascal
5 uur
Pascal en Edward
6 uur
Edward en Pascal
92 uur
Pascal en Edward
Tijdsbesteding 1 uur 1 uur 2 uur 2 uur 2 uur
6A Gedaan met Jan en Edward Jan en Edward Jan en Edward Jan en Edward
2 uur 1 uur 1 uur 1 uur
Jan en Edward
5 uur
Edward en Pascal (andere uren) Jan en Edward Jan en Edward Jan en Edward Jan en Edward
2 uur 2 uur 8 uur 1 uur 3 uur
8 uur
Jan (andere uren) en Edward
5 uur
6 uur 1 uur
Met Edward en Jan
58
28-01-2014
01-02-2014 05-02-2014
laatste dingen aanpassen voor de voorlopige versie van het profielwerkstuk. Aanpassen deelvragen “Welke productiemiddelen “ en “Welke productiefasen” Overleg “wat te doen” + maken “Wat zijn de totale kosten van het bedrijf” Gezamenlijk overleggen en discussiëren + maken deelvraag “Kunnen we beter in het buitenland beginnen”
(andere uren) 2 uur
3 uur
07-02-2014
Kort overleg, afronden deelvragen over de kosten + mailcontact Arie
4 uur
08-02-2014
Afronden gehele verslag + nakijken spellingsfouten etc., zodat het nagekeken kan worden door Arie Hooimeijer
9 uur
09-02-2014
Invoegen nieuwe informatie vanuit een mailtje van Arie. + Puntjes op de i zetten, zodat het verslag nagekeken kan worden.
5 uur
11-02-2014
Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven. Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven. Zeer nauwkeurig nakijken van de tekst en sommige stukjes herschreven + afronden PWS Maken Profielwerkstuk
4 uur
Jan en Edward (af en toe discussies en vragen via Skype) Jan en Edward (af en toe discussies en vragen via Skype) Jan en Edward (af en toe discussies en vragen via Skype) Jan en Edward (af en toe discussies en vragen via Skype) Jan en Edward
5 uur
Jan en Edward
5 uur
Jan en Edward
94 uur
Jan en Edward
12-02-2014 13-02-2014 Totaal:
3 uur
59
