Prof. mr. A.W. Jongbloed
WAAROM ER NAUWELIJKS RECHTSPRAAK IS OVER BESLAGEN OP LEVENSVERZEKERINGEN
Plaats in het systeem van de wet
• Boek 2, titel 2 (gerechtelijke tenuitvoerlegging op goederen die geen registergoederen zijn), tweede afdeling C (executoriaal beslag op rechten uit een sommenverzekering) • § 1 algemene bepalingen (art. 479ka-479kc Rv) • § 2 beslag ten laste van de verzekeringsnemer op diens rechten uit een levensverzekering (art. 479l-479r Rv) • Art. 724a Rv conservatoir beslag op recht uit sommenverzekering conform derdenbeslag (art. 718-723 Rv), tenzij rechten aan order/toonder dan beslag in handen van de schuldenaar (art. 711 e.v. Rv)
• Sinds 1988 in de wet (invoering wsnp); eerst alleen in executoriale vorm en betrekking hebbende op levensverzekering • Wetswijziging per 1 januari 2006 (invoering titels 7.17 en 18 NBW): 'Het is wenselijk dat de wet apart melding maakt van de mogelijkheid om conservatoir beslag te leggen op de rechten van de verzekeringnemer of een begunstigde uit een sommenverzekering, nu deze rechten niet alle vallen onder de omschrijving van goederen in artikel 475 waarop volgens artikel 718 conservatoir derdenbeslag kan worden gelegd.‘
• Verwijzing naar regels cons. derdenbeslag → schuldenaar vantevoren horen (vgl. art. 720 slot Rv)
Hoofdlijnen
• onder voorwaarden is beslaglegging door de schuldeisers van de begunstigde op een uitkering uit een sommenverzekering mogelijk • • in beginsel kunnen de aan de beslaglegger toekomende bevoegdheden slechts worden uitgeoefend op de wijze zoals de verzekeringnemer dat jegens de verzekeraar kan • • → uitwinning door de schuldeiser t.l.v. de verzekeringnemer is onmogelijk als (i) een als begunstigde aangewezen derde dat heeft aanvaard of (ii) de verzekering tot uitkering komt, want dan wordt de begunstiging onherroepelijk, vervallen de rechten die voor de verzekeringnemer uit de verzekering voortvloeien en krijgt de derde-begunstigde een zelfstandig recht op uitkering
• Is onder de verzekeraar conform art. 475 beslag gelegd, dan moet ex art. 476a verklaring worden gedaan van de door het beslag getroffen levensverzekeringen. Is die verklaring afgelegd dan kan de beslaglegger (i) de levensverzekering afkopen en (ii) de begunstiging wijzigen t.b.v. de beslagene mits de begunstiging niet al onherroepelijk was • Ex art. 479n lid 1 Rv mededeling door de beslaglegger aan de beslagene bij deurwaardersexploot (met afschrift aan de verzekeraar) welke bevoegdheid wordt uitgeoefend • Cfm. art. 479n lid 3 eerste zin Rv geldt een 'wachtperiode' van twee weken voordat de door hem voorgenomen bevoegdheid kan worden uitgeoefend
• Art. 479p: tijdens de 'wachtperiode' kan de beslagene c.q. begunstigde bij de Vzr. een verbod tot uitoefening van de voorgenomen bevoegdheid vorderen, als zij menen door deze uitoefening onredelijk te worden benadeeld • Art. 479n lid 3 tweede zin Rv: de 'wachtperiode' van twee weken kan door de beslagene met nog eens vier weken worden verlengd als het de bevoegdheid tot afkoop van de levensverzekering betreft door tijdens de wachtperiode bij aangetekende brief aan de beslaglegger en de verzekeraar mede te delen dat hij de levensverzekering conform art. 479m lid 2 Rv wil belenen • Geschiedt de belening niet binnen vier weken dan kan de beslaglegger alsnog tot afkoop overgaan.
• Art. 479m lid 2 Rv: door belening kan afkoop door de beslaglegger worden voorkomen, maar dan moet de beslagene voldoen wat hij aan de beslaglegger is verschuldigd • Art. 479m lid 3 Rv: wat de verzekeraar conform de belening verschuldigd is valt onder het beslag, zodat het bedrag van de belening aan de beslaglegger ten goede komt, zodat de verzekeraar het bedrag van de belening aan de deurwaarder moet betalen • Art. 479o Rv: het beslag vervalt als de beslaglegger de verzekering afkoopt c.q. de verzekering beleent en de verzekeraar het uit de afkoop c.q. belening verschuldigde bedrag aan de deurwaarder heeft voldaan
Wanneer kan beslag op het recht uit een sommenverzekering worden gelegd? • Art. 479ka lid 1 Rv: Ten laste van degene die als begunstigde derde tot het ontvangen van een uitkering uit een sommenverzekering is aangewezen kan beslag worden gelegd onder de verzekeraar, indien: • a. de aanwijzing is c.q. kan worden aanvaard; • b. de aanwijzing onherroepelijk is volgens art. 7:968 sub b-d BW en deze zijn aanwijzing niet heeft afgewezen. • NB Afgezien van aanvaarding wordt een aanwijzing onherroepelijk indien: het risico is geëindigd door overlijden van de verzekerde, indien de uitkering opeisbaar wordt, of indien zulks voortvloeit uit de overeenkomst
Art. 479kb Rv
• Hoofdregel is dat onder een verzekeringnemer of een begunstigde geen beslag kan worden gelegd met betrekking tot enig hen toekomend recht uit hoofde van een verzekeringsovereenkomst. • De uitzondering hierop is als het gaat om rechten uit een verzekering die aan order of toonder zijn gesteld. In dat geval is beslag mogelijk volgens de regels van artikel 474a Rv, dat beslag op dergelijk papier regelt.
Art. 479kc Rv
• Zowel ten laste van de verzekeringnemer als van de onherroepelijk aangewezen begunstigde uit een verzekeringsovereenkomst kan onder de verzekeraar beslag worden gelegd. Nadat dit beslag is gelegd kunnen rechtshandelingen door of namens de verzekeringnemer respectievelijk die begunstigde verricht met betrekking tot de verzekering niet meer aan de beslaglegger worden tegengeworpen. • → ook sommenverzekeringsbeslag blokkeert
• Hoe te oordelen als de verzekeringnemer na de beslaglegging de premiebetaling staakt? • Kan een begunstigde uit een niet onherroepelijke aanwijzing die van de verzekeringnemer al toestemming heeft verkregen die te aanvaarden maar dat nog niet heeft gedaan, na het beslag met gebruik maken van die toestemming de aanwijzing alsnog aanvaarden?
§ 2 Beslag ten laste van de verzekeringnemer op diens rechten uit een levensverzekering • Het executoriale beslag op de rechten die voor de geëxecuteerde voortvloeien uit een overeenkomst van levensverzekering (vgl. art. 7:975 BW) wordt gelegd als een derdenbeslag onder de verzekeraar en ook op die wijze vervolgd. • Eventuele afwijkingen moeten met zoveel woorden in afdeling 2C staan. • Beslag onder de verzekeringnemer is niet mogelijk, tenzij de rechten van de verzekeringnemer aan toonder of order zijn gesteld. • NB onder de definitie vallen ook begrafenis- en uitvaartverzekeringen, maar die zijn krachtens wetsbepaling (artikel 7:976 slot BW) niet vatbaar voor beslag
• Art. 479l e.v. Rv zijn geschreven voor een beslag onder de verzekeraar ten laste van de verzekeringnemer, niet ten laste van de begunstigde (daarvoor geldt art. 479ka Rv) • De algemene regels voor exploten in art. 45 e.v. Rv zijn van toepassing; evenals de algemene beslagartikelen 430 e.v. en 700 .v. Rv • Het beslag komt tot stand op het moment dat de deurwaarder het beslagexploot betekent aan de verzekeraar, maar er dient nog wel overbetekening aan de geëxecuteerde plaats te vinden
Welke rechten kan de beslaglegger uitoefenen? • • • •
uitkering afkoop belening wijziging van de begunstiging
• de beslaglegger kan in de uitoefening niet verder kan gaan dan de verzekeringnemer kon doen, want door de beslaglegging verkrijgt de beslaglegger geen betere positie dan de beslagene/geëxecuteerde. • door het beslag mag de derde beslagen verzekeraar niet in een ongunstiger positie kunnen komen
Art. 479m Rv
• Na het leggen van het derdenbeslag dient de verzekeraar op de gebruikelijke wijze (vgl. art. 476a en 477a Rv) verklaring te doen van hetgeen hij aan de geëxecuteerde uit de levensverzekering verschuldigd is of zal worden. • De afgelegde verklaring hoeft niet als juist te worden aanvaard. • Is de twee maanden-termijn voor aantasting van de verklaring ongebruikt voorbij laten gaan, dan kan men nogmaals onder de verzekeraar beslag doen leggen (zie HR 21 januari 2005, NJ 2006, 310 (Ontvanger/De Vlaanderen)). • Conform HR 30 november 2001, NJ 2002/419 (De Jong/ Carnifour) kan de derde op zijn verklaring terugkomen
Twee belemmeringen
• Is de beslaglegger tegenover de verzekeraar bevoegd tot het doen afkopen van de levensverzekering c.q. tot wijziging van de begunstiging, dan zijn er nog twee belemmeringen: • (i) ex art. 479n lid 1 Rv is de beslaglegger verplicht bij deurwaardersexploot aan de geëxecuteerde eerst mededeling te doen welke van de beide bevoegdheden (afkoop dan wel wijziging begunstiging) hij wil uitoefenen. • (ii) art. 479p Rv geeft de verzekeringnemer (of de begunstigde) de mogelijkheid in rechte een verbod tot afkoop of wijziging van de begunstiging te vorderen als benadeling wordt gevreesd
• Art. 479n Rv is in feite een stappenplan om tot de executie te geraken. Als het exploot is uitgebracht en na twee weken geen reactie van de geëxecuteerde is ontvangen, dan kan de executant vervolgstappen zetten als afkopen of wijzigen van de begunstiging. • Als binnen de twee weken een executiegeschil aanhangig is gemaakt, moet de uitkomst van dit geschil worden afgewacht (art. 479p lid 1 Rv). • Als het om afkoop gaat moet tevens twee weken worden gewacht of binnen die termijn geen aangetekende brief over de belening wordt ontvangen. • En als die brief er is, heeft de geëxecuteerde weer vier weken na zijn mededeling over dit voornemen de tijd om tot belening te geraken. Lukt hem dat, dan valt de belening onder het beslag, is er geen sprake van belening, dan kan de executant na die vier weken het beslag verder vervolgen.
Vertraging
• de geëxecuteerde heeft diverse mogelijkheden de procedure te vertragen. • (i) in kort geding een verbod vorderen, waarna de uitkomst van die procedure moet worden afgewacht • (ii) op een zo laat mogelijk moment laten weten dat hij wil belenen. • (iii) de geëxecuteerde kan ervan afzien zijn wil omtrent belening te verklaren en zich op het standpunt stellen dat eerst over de afkoopmogelijkheid duidelijkheid moet komen • (iv) is die duidelijkheid er dan kan hij een nadere termijn vragen (vgl. art. 479p lid 3 Rv).
Art. 479o Rv: verval van het beslag
• Heeft de executant de verzekering afgekocht of heeft de verzekeringnemer de verzekering uiteindelijk beleend, dan is de verzekeraar gehouden (cfm. de hoofdregel van art. 477 Rv) aan de deurwaarder te voldoen de verschuldigde geldsom, dat wil zeggen de afkoopsom dan wel het bedrag der belening minus eventuele voor verrekening vatbare tegenvorderingen • Deze voldoening geldt op de voet van art. 477b Rv als betaling aan de beslagdebiteur (verzekeringnemer/ geëxecuteerde) • Na ontvangst door de deurwaarder van het verschuldigde, vervalt het beslag m.b.t. de levensverzekering in kwestie
Andere wijzen van verval
• door opheffing van het beslag (vgl. art. 479p Rv) • betaling van of zekerheidstelling voor het verschuldigde (d.w.z. voor de vordering waarvoor het beslag is gelegd) door de verzekeringnemer (of een derde)
Art. 479q Rv: oudste beslaglegger executeert • Ook op een levensverzekering is cumulatief beslag mogelijk. In een dergelijk geval vervolgt de oudste beslaglegger het beslag. Als de oudste beslaglegger niet verder vervolgt komt de eerstvolgende aan bod. • Art. 478 Rv (botsende beslagen) bevat een regeling voor dit soort situaties
