‘Product Innovation in Intergenerational Perspective’ Amsterdam, 25 June 2010
Aantekeningen en observaties behorende bij workshop 3 “Microrecht: collectieve arrangementen voor rechtsbescherming”
Voorzitter: Prof. Maurits Barendrecht & Marian van Dijk Reporter: Jin Ho Verdonschot Marian van Dijk begint de sessie met een korte presentatie over haar ervaringen bij het Facilitadores Judiciales Rurales project van de OAS in Nicaraga, waarvan ze net teruggekeerd is. Tijdens de maanden dat ze daar verbleef, sprak ze met drie facilitators en zestig cliënten. Het waren met name kleinere problemen van vrouwen waarover ze hoorde. De betroffen veelal problemen: -
in een relatie (wel of niet al dan niet kerkelijk gehuwd) o alimentatie inkomensgenererende activiteiten o levering op krediet grondeigendom en –bewerking o landbouwschade door (vee) buren dagelijkse levensomstandigheden o buren geroddel o veiligheid kinderen
Marian van Dijk deelt drie casus die een goed beeld geven van de situatie en de problematiek in het deel van Nocariagua dat ze bezchocht. 1. Het eerste geval betreft een vrouw die investeerde in haar landbouwactiviteiten. Om haar stuk bezaaide grond te beschermen, investeerde ze in een omheining. Haar buurman, echter, wil zijn vee over het stuk grond van de vrouw laten lopen, naar een achtergelegen stuk weide. Daarom opent hij telkens het hek en laat het vee over het land van de vrouw lopen. Dit heeft tot gevolg dat het bezaaide stuk grond niet goed tot wasdom komt en de investering in het zaaigoed goeddeels niets oplevert en verloren gaat. Verder blijkt het geld dat ze in de bouw van het hek investeerde dus ook nutteloos besteedt. De houding van de vrouw wordt best getypeerd door haar uitspraak: “Ik zeg maar niks, want dat is beter.” Ze is dus
‘Product Innovation in Intergenerational Perspective’ Amsterdam, 25 June 2010
bang dat wanneer ze actie zou ondernemen, ze het probleem alleen maar zou versterken. In dit geval is de vrouw naar de facilitator van haar gemeenschap gestapt die de buurman heeft uitgenodigd voor een gesprek bij hem thuis. Beiden werden daar ontvangen, achter gesloten deuren. De facilitator werkt nauw samen met de rechter en deelde beide mede dat zij een notitie zou maken van het gesprek en dat alles wat ze zouden zeggen dus uiteindelijk onder ogen van de rechter zou komen. Voor het succes van deze aanpak is uiteindelijk veel afhankelijk van de opstelling en houding van de rechter. 2. Het tweede voorbeeld gaat over een vrouw in de stad met een klein naaiateliertje aan huis. Het probleem dat ze vaak ervaart is dat mensen niet betalen. Wanneer mensen een kledingstuk gemaakt willen hebben, werkt het vaak zo dat ze zelf met een stuk stof komen en dat de vrouw dit dan bewerkt. Echter, nadat de vrouw tijd en hulpmaterialen heeft geïnvesteerd, betalen klanten vaak niet. Ook niet nadat de vrouw er veelvuldig om gevraagd heeft. De enige oplossing die de vrouw ziet is om in de toekomst geen opdrachten meer aan te nemen van desbetreffende klant. 3. Het derde voorbeeld betreft een vrouw van 34. Ze woont in een buitenwijk van een suburbaan dorp samen met een man met wie ze drie kinderen heeft die tussen de 13 en 21 jaar oud zijn. Ze heeft drie kleinkinderen. Ze noemt zich alleenstaand. Haar man is alcoholist en helpt haar niet met de kinderen. Ze wil eigenlijk niet dat hij in huis komt. Hij woont er wel. Ze zit eigenlijk soort van fort te bewaken. Te wachten tot hij dronken thuis komt en zij de deur dicht kan houden.
Ze denkt dat ze er niets aan kan doen. Geeft aan niet naar de rechter of politie te kunnen. Kan niet schrijven of zich uitdrukken. Wanneer haar gevraagd wordt wanneer ze wel naar de politie zou gaan antwoord ze dat ze wel zou gan in geval van moord. Ze ervaart dus een enorme drempel bij het zoeken van hulp bij instituties. Ze ziit vast in probleem. Haar dochter van 19 ging wel naar de rechtbank omdat zeeen gesprek met de rechter wilde om alimentatie voor haar dochtertje op te eisen. Dochter kan wel lezen en schrijven en was bij facilitator.
‘Product Innovation in Intergenerational Perspective’ Amsterdam, 25 June 2010 Het verhaal toont aan hoe mensen die leven in dezelfde omstandigheden een total andere kijk op hun mogelijkheden kunnen hebben. De jongere generatie lijkt wat mondiger. De oudere generatie zit wat vast, zo het lijk. Er wordt gevraagd welk beeld we moeten hebben bij de rechter daar. Krijgen ze een opleiding die enigszins vergelijkbaar is met de RAIO hier, in Nederland? Is het iemand die naast zijn activiteiten als rechter ook slager is, of meubelmaker? Marian antwoord antwoordt dat rechter in Nicaragua ook een gedegen opleiding hebben op waarschijnlijk postacademisch niveau. Ze lijken allemaal goed opgeleid. De rechters zijn generalisten. Ze behandelen alle soorten zaken, van erfenis, familie, straf, tot mediation. Ze hebben hele kleine gebouwtjes waaraan de woning zit vast gebouwd. Iemand merkt op dat er sterke gelijkenissen zijn met andersoortige projecten in de ontwikkelde wereld, zoals projecten rond neighbourhood justice centers, waarin een rechter verantwoordelijk voor alles in een wijk. Heel veel hangt af van de attitude van de individuele rechter die deelneemt aan het programma, zoals het project in Nicaragua ook aantoont. Als deze proactief is en gecommitteerd, zijn projecten vaak erg succesvol. De vraag rijst of Nicaragua ook wetten en jurisprudentie kent. En is er een deurwaarder? Nicaragua heeft gewoon wetgeving, vaak hele mooie wetten juist. De uitdaging is, zoals in de meeste ontwikkelingsgebieden om de rechten die mensen op papier gekregen hebben daadwerkelijk toegankelijk te maken en niet een dode letter te laten zijn. En, ja, handhaving is problematisch, net als overal, zelfs in een land als Nederland. Maurits Barendrecht geeft een korte presentatie over microjustice en over wat tot nu toe geleerd is uit de projectbezoeken die door TISCO werden verricht in Azerbaijan, Egypte, Rwanda, Mali en Bangladesh, bij lokale partners van Oxfam Novib. De vraag wordt gesteld hoe de landenkeuze tot stand is gekomen. Bieden deze landen een representatieve weergave van de problematiek? Daar is wel naar gestreefd, hoewel de eerste, de voorselectie uiteindelijk ook bepaald werd door de landen waar Oxfam Novib actief is en partners heeft waar ze mee doorwillen.
‘Product Innovation in Intergenerational Perspective’ Amsterdam, 25 June 2010 Discussiepunten die worden voorgesteld zijn: -
wat zij innovatieve manieren om rechtshulp te financieren en combineren met andere producten? Is er een markt voor rechtsbijstandverzekeringen in ontwikkelingsgebieden?
Anne Marie van Swinderen die vanaf het begin erg nauw betrokken is bij Microjusticia Bolivia en tevens veel ervaring heeft op het gebied van microfinancieringsproducten vertelt over de goede ervaring die ze in Bolvia hebben met cliënt fees. In Bolivia wordt op dit moment 23% van de totale kosten gecompenseerd door cliënt fees. In het begin was dit slechts 5%. Een van de problemen is dat de conversion rate erg laag is. Veel cliënten komen wel informatie inwinnen, maar het duurt vaak erg lang voordat zij daadwerkelijk overgaan tot het inkopen van de dienst. Als ze dit al doen (op dit moment doet slechts een op de dertig mensen die informatie komt inwinnen dit). Uit het klantenbestand blijkt dat mensen er vaak een jaar over doen voordat ze na het inwinnen van informatie gebruik maken van de diensten van Microjusticia Bolivia. Het vermoeden bestaat dat mensen nadat ze de eerste infromatie inwonnen rond gaan shoppen en kijken of het ergens anders goedkoper kan. Na een jaar komen ze dan terug omdat ze nergens iets goedkopers vinden, of iets probeerden wat niet werkte. Bijvoorbeeld een advocaat die ze uitmelkt. Bij microcredit en andere microfinancieringsproducten heb je veel sneller volume, bestaat een grotere markt. Mensen hebben maar eenmalig behoefte aan een diesnt die ze helpt een id te krijgen, of een pensioen. Dit maakt het moeilijk voor juridische problemen. Daarom is het een goed idee om met id te beginnen en zo langzaamaan het vertrouwen van de klant te winnen. Langzaamaan kunnen andere producten worden ontwikkeld en aangeboden. Als je eenmaal de naam hebt dat je problemen oplost, wordt betaling steeds minder een probleem. Een van de uitdagingen is ook dat facilitators de problemen en de meerwaarde van de oplossing nu nog vaak enkel juridisch uitleggen, daar waar het wijzen op economisch voordeel veel effectiever want overtuigender lijkt. Als het 60 bolivianos kost om een pensieon van 2000 bolivianos per jaar te krijgen, is het niet moeilijk om te zien dat het meer dan de moeite waard is om een dienst af te nemen. Vanuit de groep wordt de vraag gesteld of er al een rechtbsijstandsverzekering is en of dit zou kunnen werken.
‘Product Innovation in Intergenerational Perspective’ Amsterdam, 25 June 2010 In het algemeen willen mensen een hele brede verzekering, een verzekering voor alles. Ze hebben liever niet een of meerdere specifieke verzekeringen. Mensen vertrouwen instellingen niet altijd, vaak niet zelfs. Er worden drie veelbelovende manieren van het zorgen voor aanwezigheid en beschikbaarheid van facilitators geidentificeerd. De eerste is die van het trianen en ondersteunen van facilitators uit de gemeenschappen zelf. De tweede is gebaseerd op de goede ervaringen in Bolvia met rondreizende facilitators die slechts een of twee dagen per maand aanwezig zijn. De derde is het combineren van de facilitators standplaats en activiteiten met andere. Zoals in Mali de facilitators een kantoortje hebben bij de rechtbank en ook rechtbankbezoekers voorzien van praktische informatie.
