procesbegeleiding masterplan podiumzaal

procesbegeleiding masterplan podiumzaal verkennende studie projectdefinitie stad mechelen | oktober 2010 | EINDRAPPORT

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Colofon • • • •

2

project: procesbegeleiding opmaak projectdefinitie nieuwe podiumzaal | offerte opdrachtgever: stad mechelen opdrachtnemer: OMGEVING cvba | uitbreidingstraat 390 | 2600 berchem-antwerpen | t 03 448 22 72 | f 03 440 13 93

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Inhoud

1.

Inleiding

5

2.

Aanpak

6

3.

Relevante ruimtelijke planningscontext

9

4.

Juridische context

14

5.

Vergelijkende studie omtrent de mogelijke inplanting van een grotere podiumzaal in Mechelen

16

6.

Projecten in de omgeving

20

7.

Onderzoeksvenster

25

8.

Bestaande ruimtelijke structuur

26

9.

SWOT

28

10.

Visie

32

11.

Bijkomend onderzoek

34

12.

Scenario’s

41

13.

Het verdere traject

46

3

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

4

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

1.

Inleiding

1.1. Aanleiding van de opdracht De stad Mechelen heeft al verschillende jaren behoefte aan een grotere podiumzaal. De huidige podiumzaal in de schouwburg bevat maximaal 400 zitplaatsen. Deze beperkte omvang zorgt er voor dat Mechelen zowel regionaal als in vergelijking met andere centrumsteden onder de gemiddelde capaciteit scoort. Deze tekortkoming heeft een drietal gevolgen: • voorstellingen moeten in een minder aangepaste zaal plaatsvinden • bepaalde voorstellingen kunnen niet in Mechelen georganiseerd worden • voorstellingen zijn minder winstgevend tot onrendabel Op basis van deze vaststellingen heeft de stad Mechelen de ambitie om een nieuwe podiumzaal van 800 zitplaatsen te bouwen.

1.2. Doel van de opdracht Het doel van de opdracht betreft het uitvoeren van een verkenning van de site van de stadsschouwburg annex ziekenhuis, die als voorkeurslocatie naar voren wordt geschoven voor de bouw van een nieuwe podiumzaal te Mechelen. De verkenning vertrok vanuit een aantal basisgegevens zoals het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan, de haalbaarheidsstudie Berenschot Osborne, de studie van vzw Scenografie THEATER Architectuur-archieven&research (STAstudie), enz Om de verkennende studie vorm te geven en de krijtlijnen van het project te verhelderen, werden volgende aspecten onderzocht: • bestaande toestand van de site en de relatie tot de omgeving • betekenis van het project voor de stadsvernieuwing • ambities van de stad ten aanzien van dit project • mogelijke rol van andere publieke en private partners • belangrijke aandachtspunten zoals de stedenbouwkundige en erfgoedrandvoorwaarden • inpassing van het project in het stedelijk landschap • eerste ontwikkelingsperspectieven via ontwerpend onderzoek • verder verloop van het planningsproces

1.3. Wijziging van de opdracht Bij de aanvang van de opdracht was het doel te komen tot een afgewerkte projectdefinitie, die het kader zou vormen voor de opmaak van een masterplan. Doorheen het begeleidingsproces werd de doelstelling bijgestuurd, dit tengevolge van de evolutie in de ambitie ten aanzien van het project. In het voorliggend document zal de overgang in ambitie van ‘de opmaak van een projectdefinitie voor een cultuurproject’ naar het leggen van ‘verkennend onderzoek als basis voor een stadsproject’ geëxpliciteerd worden.

5

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

2.

Aanpak

2.1. Inleiding De uitvoering van de opdracht werd in 3 stappen onderverdeeld. De stappen bestonden aanvankelijk uit: • stap 1: opmaak korte procesnota • stap 2: opmaak ontwerp projectdefinitie • stap 3: opmaak definitieve projectdefinitie Gezien de wijziging van de ambitie is ook de invulling van de 3 stappen gewijzigd • stap 1: opmaak korte procesnota • stap 2: vooronderzoek als basis ter bepaling krijtlijnen voor een stadsproject • stap 3: uitwerken opties voor verder procesverloop van een stadsproject OMGEVING organiseerde in samenspraak met de stad diverse bevragingen en discussiemomenten met betrokken actoren om de ambitie scherp te stellen en het verdere proces vorm te geven. Dit wordt georganiseerd via een projectgroep, die op regelmatige tijdstippen sturing gaf aan het project en in een workshop die een verruimde gedachtewisseling tot stand bracht.

2.2. Fasering 2.2.1. Stap 1: opmaak korte procesnota Deze eerste stap in het proces omvatte volgende elementen: • startvergadering • een analyse van het studiegebied met zijn sterktes en zwakten, kansen en bedreigingen (SWOT) • analyse van de claims die op het gebied rusten vanuit verschillende partijen en stakeholders • elementen van de visie over de rol, de ambitie, het functioneren van het gebied op zich en in zijn ruimere stedelijke omgeving. Stap 1 eindigde met de bespreking van deze procesnota in een eerste overlegvergadering

2.2.2. Stap 2: vooronderzoek als basis ter bepaling van krijtlijnen voor een stadsproject Het vooronderzoek omvatte volgende elementen: • voorgeschiedenis en aanleiding van het dossier • analyse van de planningscontext (relevante synthese) • analyse van de ruimtelijke context (ruimere context, gebiedscontext) • visie, ambitieniveau van en concepten voor het studiegebied en het project • mogelijk samenwerkingsverband voor de verdere werkzaamheden • ontwerpopgave voor het gebied en elementen van een programmatische invulling • aanbevelingen voor het bijsturen van bestaande programma’s, initiatieven en plannen in het gebied (voor zover nodig) • elementen van de identiteit van het gebied en suggesties voor het op te maken masterplan op basis van ontwerpend onderzoek dat de basis zal vormen voor het op te maken masterplan. Finaliteit van stap 2 was aanvankelijk om te komen tot een ontwerpprojectdefinitie. Nu werd er een tussentijds document opgeleverd.

6

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Op het einde van stap 2 (op 15 september 2010) werd een workshop georganiseerd o.b.v. eerste ideeënschetsen; met de bespreking van het tussentijds document. Ruim een halve dag werd uitgetrokken om met de projectgroep, aangevuld met diverse externe adviesverlenende instanties (gewestelijk stedenbouwkundig ambtenaar, onroerend erfgoed, …) en experten (de Vlaams Bouwmeester, Hardwin De Wever en Filip Van Wesenbeeck het terrein te verkennen en een creatieve brainstorm te organiseren.

2.2.3. Stap 3: uitwerken opties voor verder procesverloop stadsproject Finaliteit van stap 3 was te komen tot een document dat alle elementen bevat die in stap 2 werden besproken, aangepast aan de opmerkingen en suggesties van het college, die verzameld werden naar aanleiding van een derde tussentijdse bespreking. Centraal in dit document is een heldere formulering van wat de stad Mechelen verwacht van het stadsproject en het verdere procesverloop. Hierbij wordt er aangegeven welke bijkomende onderzoeken nodig zijn om het stadsproject op sporen te zetten.

2.2.4. Routeplan

7

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

2.3. Communicatie en participatie 2.3.1. Algemeen Om tot een gedragen en werkbaar eindproduct te komen is ten eerste een goed contact en regelmatig overleg met de opdrachtgever belangrijk. Ten tweede is ook overleg met de stakeholders en actoren belangrijk, dit om een meer geïntegreerde input te krijgen en een breder draagvlak te ontwikkelen. Om beide te kunnen bewerkstelligen werd er een projectgroep opgericht en wordt een brede workshop georganiseerd.

2.3.2. Overlegstructuur Projectgroep De projectgroep werd samengesteld in samenspraak met de opdrachtgever en bevat een vertegenwoordiging van het college en een vertegenwoordiging van de stedelijke diensten. Voor de workshop werd de projectgroep uitgebreid met vertegenwoordigers van andere relevante actoren en externe deskundigen.

Overlegmomenten Startvergadering met de opdrachtgever: • aanduiden, verzamelen en bespreken van het relevant studiemateriaal • aanduiden van namen van te interviewen actoren • samenstelling overleggroep • procesverloop – timing. Overlegvergadering 1: • bespreken ontwerp van de procesnota en communicatietraject • bespreken van de SWOT- analyse • bespreken en amenderen van de te stellen ambitie en mogelijke krijtlijnen van het project. Workshop: • verwerking opmerkingen vergadering 1 • bespreken randvoorwaarden en aandachtspunten (programma, architecturale kwaliteit, stedenbouwkundige kwaliteit,…) • bespreken basisconcepten • bespreken van ambitie van het project en krijtlijnen van het verdere verloop van het project Beleidsmatige terugkoppeling: gesprek met Burgemeester Somers • bespreking verhoging ambitie van cultuurproject naar stadsproject • bespreking krijtlijnen voor stadsproject • bespreking verder verloop van het planningsproces

2.3.3. Communicatie met de bevolking Vanuit andere planningsprocessen (vb. Lamot en Tinelsite) is de stad ervan overtuigd dat het tijdig en voldoende betrekken van de bevolking noodzakelijk is om het project voldoende af te stemmen op de noden van de bevolking. In deze fase bleef de interactie met de bevolking nog beperkt. Het effectieve participatieve proces dient samen met het verder uitzetten van het stadsproject uitgezet te worden. Om in deze prille 8

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

3.

Relevante ruimtelijke planningscontext

3.1. Inleiding De hierna volgende plannen worden enkel besproken in functie van de relevantie binnen deze opdracht. Dit geldt eveneens voor de andere contextgebonden plannen en projecten die in de volgende hoofdstukken besproken worden. De plannen kunnen ofwel rechtstreeks of onrechtstreeks effect hebben op het verkennende onderzoek.

3.2. Beleidsnota binnenstad Mechelen: ‘Historisch hart Mechelen: da’s leven aan de Dijle’ (1997) kaart 1: gewenste ruimtelijke structuur, beleidsnota

3.2.1. Inleiding Deze beleidsnota dient bekeken te worden als een gebiedsgerichte beleidsnota ondersteunend aan het structuurplanningsproces.

3.2.2. Visie Vanuit de visie zijn volgende elementen relevant voor het voorliggende planningsproces: • Het bekomen van een mix van activiteiten in een cultuurhistorische context. Onder deze mix dienen we te verstaan: een mix van wonen & werken, van ontspanning & onderwijs en van culturele & gemeenschapsvoorzieningen kan de binnenstad een levendig centrum van de stad maken. • Het versterken van de belevingsaspecten in de binnenstad. De binnenstad van Mechelen is rijk aan cultureel patrimonium en is typerend door het organische stadsweefsel. Het culturele patrimonium dient te worden onderhouden, gerestaureerd en bij leegstand te worden ingevuld met een hedendaagse functie. • Het uitbouwen van het toerisme dient gebaseerd te zijn de intrinsieke kwaliteiten van de stad. In dit kader past de bijzondere aandacht voor het historische patrimonium en de verankering van de culturele elementen door vb. herwaardering van het patrimonium

3.2.3. Beleidsdoelstellingen Vanuit de hele oplijsting van beleidsdoelstellingen zijn onderstaande 3 doelstellingen relevant voor dit plan relevant: • een doordachte verweving van activiteiten • stimuleren van cultureel historisch toerisme • stimulering van vernieuwde multifunctionele projecten met een hefboomfunctie.

3.2.4. Concepten Niet alle van de geponeerde concepten zijn van toepassing op dit planningsproces. Onderstaande 3 concepten zijn dit wel: • vermenging tussen wonen en grootschalige functies in de noordelijke rand (van de

9

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

binnenstad) • nieuwe verdichtingsplekken op specifieke locaties • netwerk van ruimtelijke schakels tussen plekken.

3.2.5. Gewenste ruimtelijke structuur • Het projectgebied is gelegen in een zone waarin de woonbuurten versterkt moeten worden. • Het projectgebied is gelegen in de noordelijke rand, daar wordt gepleit om de samenhang tussen centrum en noordelijke woonwijk vergroten en om het evenwicht tussen wonen en grootschalige functies verbeteren.

3.2.6. Maatregelen Binnen de maatregelen is er maar eentje relevant voor het voorliggende planningsproces, zijnde ‘kwaliteit van de open ruimte: bebouwen van open binnenterreinen is niet verantwoord’.

3.2.7. Doorwerking naar sectoren Op het vlak van gemeenschapsvoorzieningen schuift de doorvertaling volgende elementen naar voren: • een buurtpark voor elke buurt • sociale, administratieve of culturele voorzieningen op regionale schaal kunnen uitbreiden om hun regionale betekenis te behouden of te versterken. Hierbij mogen ze ander functies niet verdringen. Het uitbreiden dient te gebeuren op de site, dit via de inname van onbebouwde percelen of gebouwen op de site. Bij uitbreidingen dient er rekening gehouden te worden met de verkeersdrukte. Op het vlak van verkeer schuift de doorvertaling volgende elementen naar voren: • Keizerstraat is een radiaal: fietsroute loopt er langs, nabijheid van 2 busknopen en bevat hoofdroute van bussen • herinrichting ringvesten: verhogen van de kwaliteit als verblijfsgebied • projectgebied vlakbij geplande ondergrondse parkings (ondertussen gerealiseerd) Op het vlak van natuur en open ruimte schuift de doorvertaling volgende elementen naar voren: • uitpitting van bouwblokken • waardevolle binnengebieden dienen onbebouwd te blijven (deze zijn specifiek aangeduid – plangebied valt hier niet onder).

3.2.8. Prioriteiten De relevante prioriteiten uit dit plan zijn: • heraanleg Veemarkt (is reeds gebeurd) • het voorliggend project werd niet als prioritair naar voor geschoven

3.2.9. Conclusie In het beleidsplan voor de binnenstad is er geen expliciete vermelding naar de site. De site behoorde in 1997 niet tot een strategisch stadsvernieuwingsproject, toch biedt het voorliggend project deze potentie. De oprichting van een podiumzaal is echter onder te brengen binnen de visie omtrent het cultuurhistorisch toerisme.

10

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

3.3. Relatie met het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Mechelen kaart 2: gewenste ruimtelijke structuur

3.3.1. Relevante inhoudelijke aspecten Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan werd in 2001 goedgekeurd. Vanuit een lezing naar relevante elementen, dient er met volgende elementen rekening gehouden te worden met de gewenste rol en positie, de basisdoelstellingen, het ruimtelijk concept, de gewenste ruimtelijke structuur, de ontwikkelingsperspectieven, gewenste nederzettingsstructuur, gewenste ruimtelijke verkeers- en vervoersstruur.

Gewenste rol en positie Bepalende rol binnen de regio: bepalende stad binnen de regio via een concentratie van regionale activiteiten binnen het regionaal stedelijke gebied. Hiervoor is een grote samenhang in het verkeers- en vervoerssysteem belangrijk.

Basisdoelstellingen Geen van de basisdoelstellingen richten zich op een divers cultureel aanbod of dergelijke

Ruimtelijk concept Het concept van toepassing betreft ‘wegen – en waternetwerken als dragers van de gewenste ruimtelijke structuur’. Hieronder worden zowel waterwegen, spoor als wegen gerekend. Waterlopen kunnen hierbinnen een selectieve ontwikkelingsas zijn. De Dijle maar ook de Afleidingsdijle kunnen de aanleiding zijn voor vernieuwing en een aangrijpingspunt voor strategische ingrepen. Waterfront ontwikkeling en de realisatie van open ruimten (stedelijke pleinen aan het water) in de binnenstad zijn hier voorbeelden van.

Gewenste ruimtelijke structuur De stad wordt in de gewenste ruimtelijke structuur onderverdeeld in 5 deelruimtes voor stedelijk beleid. De projectsite ligt binnen de deelruimte ‘historisch hart’ maar grenst vlak aan de deelruimte ‘ontwikkelingsband tussen twee stations’ waardoor het hiervan ook invloeden zal ondervinden. Het historisch hart is de kern van Mechelen. Een samenhangende ontwikkeling van de stationsomgevingen en de ringvesten is noodzakelijk. Het beleid is gericht op de uitbouw van het toerisme, op een sterkere verweving van het wonen binnen het stadsweefsel, op de aanleg van duidelijke ruimtelijke schakels tussen belangrijke plekken en op de realisatie van een aantrekkelijk winkelwandelgebied en van voldoende voorzieningen van de bewoners. De ontwikkelingsband tussen de twee stations in functie van voorzieningen en diensten heeft Arsenaal en het gebied Nekker als belangrijke polen geselecteerd. De doelstellingen voor dit gebied zijn het inspelen op de behoefte aan kwalitatieve ruimte voor hoogwaardig werken en wonen, het ontwikkelen van een sterk recreatief gebied van regionaal niveau en het verbeteren van de interne samenhang.

11

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Ontwikkelingsperspectieven Vanuit de gewenste ruimtelijke structuur worden volgende ontwikkelingsperspectieven voor de deelruimte van het Historisch hart beschreven: • versterken van binnendringende groene vingers, openstellen van tuinen • v ersterken van de woonfunctie door gebruik te maken van potenties in bestaande gebouwen en gebieden en verbeteren van de woningen. • herinrichten van de vesten als stedelijke ringboulevard, werken aan een autoluwe binnenstad, uitbouwen van een sterk openbaar vervoer, fiets- en wandelpaden langs de Dijle, kanaal en radiale hoofdstraten. • uitbouwen van toerisme, Dijle weer als referentie beschouwen, aanleggen van ‘poorten’ voor de bezoeker • stimuleren van sterke verweving: kantoren, horeca, wonen, winkels, cultuur en toerisme.

Vanuit de gewenste ruimtelijke structuur worden volgende ontwikkelingsperspectieven voor de deelruimte van het Historisch hart beschreven: • respecteren van de Dijle-vallei als randvoorwaarde voor nieuwe ontwikkelingen • bouwen van nieuwe hoogwaardige woningen in de stationsomgevingen • verhogen van de bereikbaarheid, realiseren van de stedelijke pleinen • realiseren van nieuwe stedelijke bakens (stationsplein, opvallende architectuur) • nastreven van een mix van kantoren, diensten, wonen en horeca Het historisch hart is sterk verweven met Dijle als motor van stedelijke vernieuwing. Het voorliggend plangebied maakt onderdeel uit van de ‘monumenten – museumas’. Deze as verbindt Nekkerspoel met Grote Markt, IJzerenleen, Korenmarkt en Brusselpoort. Het ruimtelijk beleid draagt bij tot de ontwikkeling van deze as door het onderhoud en renovatie te stimuleren, herbestemming van leegstaande gebouwen activeren en de opmaak van stedenbouwkundige ontwerpen te ondersteunen. Het Arsenaal en Nekker zijn als polen geselecteerd op een ontwikkelingsband tussen de stations. Nekker en Arsenaal zijn binnen dit gebied dan ook de twee belangrijkste ontwikkelingsgebieden. Het gebied achter het station Nekkerspoel ontwikkelt zich tot een recreatief kerngebied van regionaal stedelijk niveau. De Nekker, het bioscopencomplex, de Nekkerhal en het speelgoedmuseum zijn de bestaande elementen waaraan een duidelijk ingericht netwerk kan worden opgehangen. Het langzaam verkeer kan langs de Dijle, via het station Nekkerspoel, Borcht kasteel worden verbonden met de recreatieve strook langsheen RW N121. Douaneplein is zeer goed gelegen voor nieuwe activiteiten. De vallei van de Dijle vormt een beperkende randvoorwaarde voor de activiteiten in het gebied. Het waterplan van de Nekker is de noordelijke grens van het recreatief kerngebied.

Gewenste Nederzettingsstructuur De visie pleit voor de inbreiding binnen de diverse stedelijke woonomgevingen die gericht is op de versterking van elk van deze kernen. De kernversterking kan langs 2 sporen gebeuren, enerzijds via renovatie en vervangingsbouwprojecten en anderzijds via inbreiding. De beleidsdoelstellingen pleiten ervoor dat Mechelen zijn rol als centraal gelegen stad in Vlaanderen verder uitbouwt en dient daarbij oog te hebben voor zowel zijn regionale verzorgende taak als voor de (inter)nationale context van de toekomstige ontwikkelingen.

12

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Gewenste ruimtelijke verkeers- en vervoersstructuur De visie op de gewenste ruimtelijke verkeers- en vervoersstructuur poneert dat de bundeling en de verdichting van activiteiten gekoppeld zijn aan die plekken binnen het vervoerssysteem waar de capaciteit voldoende is om opvang te realiseren. De beleidsdoelstellingen stellend dat de stad een locatiebeleid dient te voeren waarbij stedelijke activiteiten worden verdicht binnen het stedelijk gebied en bij plekken met een hoogwaardige openbaar vervoersontsluiting.

3.3.2. Relevante bindende bepalingen Er is geen enkele bindende bepaling die op een directe manier uitspraken doet over het voorliggend projectgebied of de geplande programmatie van een podiumzaal. Wel zijn er enkele bindende bepalingen die indirect of in de omgeving ingrijpen: • binnenstad, directe omgeving, Plankendael en Technopolis worden aangeduid als toeristisch kerngebied • de vesten worden aangeduid als stedelijke ringboulevard • opmaak van stedenbouwkundig ontwerp Nekkerspoel.

3.3.3. Conclusie Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Mechelen doet eigenlijk geen specifieke uitspraken over het voorliggend projectgebied. De site behoort niet tot een strategisch stadsvernieuwingsproject, toch biedt het voorliggend project deze potentie. Wel zijn er uitspraken over grotere gehelen waartoe de site behoord of nabijgelegen zones die er effect op hebben. Vanuit de thematische insteek wordt er nergens in het structuurplan vermelding gemaakt van een nieuwe podiumzaal of dergelijke functies. Wel is er vermelding van het versterken van het cultuur historisch toerisme. De oprichting van een podiumzaal is echter onder te brengen binnen de visie omtrent het cultuur historisch toerisme en kan bijdragen tot een versterkte uitwerking van deze visie.

13

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

4.

Juridische context

4.1. Gewestplan kaart 3: gewestplan

Het gewestplan Mechelen is goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 5 augustus 1976. Dit juridisch verordenend plan bepaalt de bestemming van alle gebieden binnen Mechelen. De binnenstad heeft grotendeels een bestemming als woongebied met culturele, historische en/of esthetische waarde. Volgens het Koninklijk Besluit van 28 december 1972 geldt volgend voorschrift in gebieden met culturele, historische en/of esthetische waarde. In deze gebieden wordt de wijziging van de bestaande toestand onderworpen aan bijzondere voorwaarden, gegrond op de wenselijkheid van het behoud. De ministeriële omzendbrief van 3 augustus 1979 stelt: “de beoordeling van aanvragen is, wegens de zeer gevarieerde situaties, een feitenkwestie. In meerdere gevallen is het aangewezen de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen te raadplegen. De gemachtigde ambtenaar moet toezien op de af te leveren vergunningen in uitvoering van artikel 46 en mag zelfs een vergunning schorsen indien een vergunning niet in strijd is met een bestaand B.P.A., maar ernstige schade zou veroorzaken aan het cultureel, historisch of esthetisch belang van de site.” Latere wijzigingen van het gewestplan hebben geen betrekking op het voorliggend projectgebied. Het voorgestelde project van de podiumzaal is verenigbaar met de bestemming woongebied. Wel dient er door de ligging in een zone met culturele, historische en/of esthetische waarde bijzondere aandacht uit te gaan naar de verhoudingen ten op zichte van de aanwezige documenten. In de verdere opmaak van de projectdefinitie zal er onderzocht moeten worden of het zinvol is om de ambities van het project te verankeren in een RUP, als verfijning van het gewestplan.

4.2. Gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan 4.2.1. Afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen Het RUP betreffende de afbakening werd definitief vastgesteld op 18 juli 2008. Uit dit RUP wordt duidelijk dat de projectsite binnen het stedelijk gebied gelegen is. Vanuit dit RUP zijn er echter geen relevante elementen die van toepassing zijn op het projectgebied of de programmatie van een podiumzaal.

4.3. Gemeentelijke RUP’s 4.3.1. Inleiding Er is geen gemeentelijk RUP van toepassing in het voorliggend projectgebied. Er zijn twee RUP’s in de omgeving. Deze zijn allen gericht op het juridisch verankeren van voorwaarde voor nieuwe woonontwikkelingen.

Het RUP Populierendreef betreft een ruimtelijk uitvoeringsplan dat een juridisch kader dient te vormen voor nieuwe woonontwikkelingen. Er is geen directe inhoudelijke relatie tussen het planningsproces voor het RUP en de opmaak van de projectdefinitie voor de podiumzaal.

14

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

4.3.3. RUP Papenhof Het RUP Papenhof, vormt het juridisch kader voor de ontwikkeling van een nieuwe woonwijk vlakbij het centrum en nabij Nekkerspoel. De ontwikkeling van deze site gebeurt onder leiding van de Intercommunale IGEMO. Het RUP is goedgekeurd en wordt volop uitgewerkt met als doel de realisatie van een nieuwe woonwijk. Bij de ontwikkeling van de wijk wordt er een gemengd woonprogramma in een groene omgeving vooropgesteld. Het programma zal 60 appartementen, 36 vrijstaande woningen en 160 rijwoningen bevatten. Tevens laat het programma ruimte voor de realisatie van groepswoningen en kangoeroewoningen. Bij de ontwikkeling van de wijk wordt er veel aandacht geschonken aan duurzaamheid. Dit zowel op vlak van de bebouwing als op vlak van de open ruimte. Bijna de helft van de site zal als openbaar domein of groene ruimte worden ingericht. Hierin worden zones voor sport en spel ten behoeven van kinderen en jongeren ingericht. De bouw van de eerste woningen start dit jaar. De uitvoering van het project zal gefaseerd verlopen. Er is geen directe inhoudelijke relatie tussen het planningsproces voor het RUP en de opmaak van de projectdefinitie voor de podiumzaal.

4.4. Beschermd erfgoed kaart 4: beschermd erfgoed

Zowel op de site als in de omgeving zijn er heel veel monumenten aanwezig. De site ligt dan ook in de historische binnenstad van Mechelen. Vanuit het structuurplan werd er om een samenhang tussen de monumenten en musea een ‘monumenten en museum – as’ geïntroduceerd. De projectsite is langs deze as gelegen. De aanwezige monumenten zijn: • kapel Kinderziekenhuis • stadsschouwburg • Sint - Pieter - en Pauluskerk • sacristie Sint - Pieter - en Pauluskerk Binnen de studie die uitgevoerd werd door STA, alsook via contact van OMGEVING met de provincie in de eerste fase van het voorliggend onderzoek, werden er aanbevelingen gedaan omtrent de monumenten op de site. Deze hebben vooral betrekking op het bewaren van voldoende afstand tot de aanwezige monumenten. Bovendien werd er gesuggereerd om via de kwalitatieve inrichting van openbaar domein de link te leggen tussen de monumenten en de nieuwe podiumzaal, om zo het ruimtelijk kader van de monumenten te versterken. Gezien de aanwezigheid van 4 monumenten op de site, is het waarschijnlijk dat er in de bodem waardevolle archeologische elementen aanwezig zijn. Hierdoor dient het planningsproces rekening te houden met de uitvoering van een historisch vooronderzoek door de dienst archeologie van de stad Mechelen. Ook dient er in het uitzetten van het proces rekening gehouden te worden met de uitvoering van proefsleuven onderzoek ter opmaak van een aanvraag dossier voor een archeologische vergunning en het uitvoeren van archeologisch onderzoek.

15

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

5. Vergelijkende studie omtrent de mogelijke inplanting van een grotere podiumzaal in Mechelen 5.1. Inleiding STA (Scenorgrafie Theater en Architectuur) archieven en research vzw maakte in opdracht van de stad Mechelen een studie op om zowel de randvoorwaarden van de podiumzaal zelf als de randvoorwaarden voor inplanting te toetsen aan 2 mogelijke locaties. De meest geschikte locatie bleek het hier voorliggend projectgebied te zijn. De onderstaande randvoorwaarden hebben bijgevolg enkel betrekking op deze site. De andere locatie wordt buiten beschouwing gelaten.

5.2. Programma van eisen 5.2.1. Verwachtingen tav podiumzaal Bij de aanvang van de studie werden er enkele verwachtingen ten aanzien van de podiumzaal opgelijst: • vaste publiekstribune • een voldoende groot podium en voldoende ruimte in de coulissen • voldoende publiekscapaciteit: 800 zetels als richtgetal, waarbij het verkleinen van de zaal naar een capaciteit van 400 en 200 zetels mogelijk dient te zijn • de zaal dient geschikt te zijn voor verschillende genres van podiumkunsten: dans, theater, woord, muziek, … • een toneeltoren met voldoende elektrische trekken. Hieromtrent moeten de akoestische problemen t.a.v. de toren bij muziek uitvoeringen onderzocht worden • makkelijk laden en lossen van materiaal • bijhorende ruimtes: foyer, kassa, vestiaire, sanitair, kleedruimtes, opslagruimtes,… • organisatie van de zaal moet een minimale personeelsbezetting mogelijk maken • zaal moet ook door niet – professionelen kunnen gebruikt worden (vb. ticketing, vestiaire, opstellen van een informatiestand,…) • voorzieningen voor mindervalide bezoekers • markante architectuur. In de studie werd dit verwachtingspatroon verder uitgewerkt per ruimte. Samenvattend werden volgende cijfers gevormd voor een zaal met ca. 800 zetels: • breedte scene: 22m • diepte parterre: 17m • zetels per rij: 33 • zetels parterre: 561 • diepte 1e balkon: 8m • zetels eerset balkon 264. Deze cijfers zijn voorwaardelijk, gezien ze geen rekening houden met de nodige afstand tot andere gebouwen op de site. In de studie werden er ook oppervlakteberekeningen uitgevoerd: • zaal en scene: 1466m² • overige publiekszones: 651m² • artiesten verblijven: 680m²Personeelsruimtes: 175m² • logistieke en ondersteunende ruimten: 728m² • circulatie (10% van totaal): 375m² • totale oppervlakte: 4129m²

16

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

5.2.2. Verwachtingen tav de inplanting van de zaal Bij de aanvang van de studie werden er enkele verwachtingen ten aanzien van de inplanting van de podiumzaal opgelijst: • aansluiten bij het stadsweefsel • overlast voor de wijk tot een minimum beperken • makkelijk bereikbaar voor openbaar vervoer • makkelijk bereikbaar met de auto • parkeermogelijkheden voor auto’s en autobussen • parkeermogelijkheden voor auto’s van optredenden en voor de vrachtwagens met materiaal • makkelijk bereikbaar voor zwakke weggebruikers • makkelijk bereikbaar en ontsluitbaar voor hulpdiensten In de studie wordt uitgegaan van de inplanting van de zaal op de parkingsite binnen de projectzone.

figuur 1: inplantingszone podiumzaal op projectgebied uit studie van STA

5.3. Bevindingen van de gebouwen op het projectgebied De nieuwe podiumzaal wordt in deze studie, binnen het projectgebied geprojecteerd, op het parkeerterrein tussen de kerk en het ziekenhuis. De aanwezige stadsschouwburg zou kunnen ingeschakeld worden via een eventueel dubbel gebruik van de ruimtes en circulatie. De barokke Sint – Pieter – en Paulkerk wordt nog zeer weinig voor erediensten gebruikt en zou mogelijks dienst kunnen doen als ruimte voor klassieke concerten en/of andere kunstvormen. Dit indien rekening wordt gehouden met de technische en akoestische capaciteiten van de kerk. In de kerk zijn nu ongeveer 300 zitplaatsen aanwezig. Er zijn concrete plannen voor de restauratie van de kerk en haar bijgebouwen. In deze studie werd er uitgegaan van het verdwijnen van de ziekenhuisfunctie en het plaatsnemen van de politiediensten in het ziekenhuisgebouw. Ondertussen is deze piste verlaten en is er nog geen nieuwe functie voor het ziekenhuisgebouw bepaald. Het ziekenhuis beschikt over een ondergrondse parking. In het voormalige ziekenhuis aan de Keizerstraat zullen een deel van de diensten van het gerecht zich vestigen (zie ook verder).

17

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

5.4. De randvoorwaarden van de bouwdienst, de dienst monumentenzorg en de dienst ruimtelijke planning en mobiliteit • voldoende afstand behouden tot St-Pieter- en Paulkerk • voldoende afstand behouden tot bestaande stadsschouwburg • voldoende afstand behouden tot het historische deel van het ziekenhuis aan de kant van de Keizerstraat • de relatie schouwburg – kerk behouden (zicht op kerk vanuit schouwburg) • de open ruimte behouden tussen de monumenten stadsschouwburg, St-Pieter- en Paulkerk en historisch gedeelte van het ziekenhuis • de nabijheid van drie beschermde monumenten geeft gevolgen voor het verloop van eventuele vergunningsaanvragen: preadviezen/voorbesprekingen zijn noodzakelijk • nieuwe bebouwing op open ruimte (parking) ondergeschikt houden aan het historische deel van het ziekenhuis, de kroonlijsthoogte van het historische ziekenhuis = maximale hoogte • nokhoogte schouwburg = maximale hoogte voor toneeltoren • bebouwing aan de straatkant van de Blokstraat ondergeschikt aan de rijhuizen van de overkant, kroonlijsthoogte rijhuizen = maximale hoogte • nieuwe architectuur ondergeschikt houden aan monumenten + contrasterende stijl hanteren • de parking aan het ziekenhuis maximaal behouden/compenseren: indien deze niet volledig door de veiligheidsdiensten wordt ingenomen (vermoedelijk wel), is deze parking nog steeds noodzakelijk voor bezoekers aan de binnenstad. De ondergrondse parkings aan de Grote markt en Veemarkt kennen reeds een hoge bezettingsgraad. Bovendien is er momenteel een voorstel om ook bewonersparkeren mogelijk te maken onder de Veemarkt. Parkeren op het Douaneplein is geen optie. • parkeerplaatsen voorzien voor schouwburg: norm = 0,1 parkeerplaats per zitje.

5.5. Aanbevelingen De STA studie concludeerde dat de gestelde randvoorwaarden geen belemmering vormen voor het optrekken van de nieuwe podiumzaal op het voorliggend projectgebied. In de studie werd er bij de aanbeveling een mogelijke inplantingsschets op de parkingsite gevoegd.

figuur 2: inplanting podiumzaal op projectgebied Vanuit bovenstaande schets werden aanbevelingen betreffende toegankelijkheid, herkenbaarheid en architectuur gedaan.

18

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Toegankelijkheid Een analyse van de toegankelijkheid van de site dringt zich op: • Voetgangers en fietsers komen vanuit de Keizerstraat naar de nieuwbouw. Het inkomgedeelte is duidelijk zichtbaar vanuit de Keizerstraat en vormt samen met de terraszone een transparant overgangsgebied omgeven door een groene zone. • Op loopafstand bevinden zich parkings van de Veemarkt, de Zandpoortvest, het Parkeerterrein aan het voormalige Nekkerspoelstation, de verkleinde parking van het ziekenhuis en iets verder de randparking aan het Douaneplein • Laden en lossen kan gebeuren via de Zwartzusterstraat langs een overdekte laad – en loskade van de nieuwbouw. De goederen voor andere gedeeltes worden via ondergrondse gangen aangeleverd en vrijwaren zo het plein.

Architectuur Er wordt gezocht naar een gebouw dat zowel intern als in zijn omgeving een meerwaarde vormt. De ambitie bij de realisatie van de podiumzaal reikt dus verder dan enkel te realiseren van een programma maar wenst ook een gebouw met kwalitatieve en markante architectuur op te leveren. Belangrijke elementen betreffende de inplanting zijn: het samenspel tussen plein en nieuwbouw maar ook evenwicht tussen de monumenten en de nieuwbouw. Het gebouw zelf dient een maximale toneelopening mogelijk te maken en dient op een duurzame manier te worden opgetrokken.

5.6. Nabeschouwing studie Uit de STA studie kan vooral op het vlak van het intern programma en de randvoorwaarden vele interessante informatie geput worden. De optie om de podiumzaal op de parking in te planten wordt niet als de enige randvoorwaarde verder meegenomen. Vanuit de gewijzigde situatie omtrent het ziekenhuis zijn er mogelijks meerdere opties mogelijk. Tevens moet er vanuit de analyse van het totale bouwblok worden gezocht naar de meest ideale inplanting.

19

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

6.

Projecten in de omgeving

kaart 5: projecten in de omgeving

6.1. Inleiding Onderstaand worden de projecten in de nabije omgeving van de projectsite opgesomd. Dit betreft zowel de pas gerealiseerde, de in uitvoering zijnde en de op stapel staande projecten. Deze projecten kunnen ofwel rechtstreeks of onrechtstreeks effect hebben op de opmaak van de projectdefinitie voor de podiumzaal. De projecten beïnvloeden rechtstreeks, wanneer ze de randvoorwaarden voor het project beïnvloeden (vb. bereikbaarheid, omgevingskwalijk, complementaire functies…). De onrechtstreekse beïnvloeding heeft dan vooral te maken met het op te maken programma. Gezien de site nog andere gebouwen bevat (ziekenhuis en kerk) die tevens een nieuwe invulling behoeven, kunnen de opties van dit nog te bepalen programma beïnvloeden. Vb. functionele visie van het structuurplan moet je niet enkel projecteren op de site maar kijken welke doelstellingen er al in de omgeving werden opgelost en dus niet meer op deze site kunnen/dienen geprojecteerd te worden.

6.2. Uitbreiding gerechtsgebouw Langs de Keizerstraat is nu het gerechtshof gelegen. Heden ontberen zij aan ruimte. Voor een optimale werking zou hun oppervlakte verdubbeld moeten worden. Om aan deze nood te voldoen, werd een project opgestart om het gerechtsgebouw uit te breiden in het voormalige kinderziekenhuis, gelegen in het projectgebied aan de zijde van de Keizerstraat. Zo zal het leegstaande kinderziekenhuis een nieuwe functies krijgen. Concreet zal het voormalige kinderziekenhuis 4 gerechtzalen huisvesten: • vredegerecht • arbeidsrechtbank • arbeidsarbitraat • rechtbank van koophandel Verder zal er in de uitbreiding ook een onthaal en een zaal ‘de pas perdue’ worden ingericht. Deze zou in de voormalige kapel worden ondergebracht. Het project werd door Justitie toegewezen aan de Regie der Gebouwen. Zij leverden net een voorstudie op. Op basis van deze voorstudie zal Justitie het programma van eisen voor de uitbreiding vastleggen. Geschat wordt dat de bouwaanvraag pas in het eerste kwartaal van 2011 zal worden ingediend.

6.3. Tinelsite In het noorden van de binnenstad ligt de Tinelsite. De site is gelegen langs de vesten ter hoogte van de Edgard Tinellaan. In het zuiden wordt de site begrensd door de Jodenstraat. Op de site is de voormalige Kazerne Dossin gelegen. Het project dient ruimte te geven aan een hele reeks functies. De belangrijkste nieuwe functie is het Holocaust en Mensenrecten museum en documentaire centrum, dat ondergebracht zal worden in de voormalige Kazerne Dossin. Het ontwerp hiervoor wordt opgemaakt door awg Architecten onder leiding van bOb Van Reeth. De bouw van het museum en documentaire centrum zal met de

20

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

steun van de Vlaamse overheid gerealiseerd worden. De rest van de Tinelsite wil de stad herontwikkelen. Om tot een geïntegreerde ontwikkelingsvisie te komen, werd het ontwerpteam ‘De Smet Vermeulen Architecten’ aangesteld voor de opmaak van een masterplan. Enkele functies die in het masterplan hun plek zullen krijgen zijn: woningen, jeugdhuis, ondergrondse parking en misschien zelfs een hotel. Naast bebouwing wenst men op de Tinelsite ook heel wat open ruimte te realiseren. Zo dient de Tinelsite het stadspark in het noorden van de binnenstad te worden. Omtrent de inrichting van deze groene zone, loopt er heden een participatief proces onder de titel ‘wat doe jij met 500m² Mechelen’. Een eerste ideeënronde heeft geleid tot 10 voorstellen waarover de Mechelaar zijn mening kan geven over de 500m² open ruimte die in het project aanwezig zijn. De uitvoering van het project is gepland voor het najaar 2011.

6.4. Infrastructuur en openbaar domeinprojecten 6.4.1. ‘Mechelen in beweging’ kaart 6: Mechelen in beweging Mechelen in beweging is een strategisch mobiliteitproject binnen Mechelen. Het projectgebied behelst: Centraal station, station Nekkerspoel, Hoogstratenplein, Raghenoplein, deel van de vesten in het zuiden van de stad. Gezien de nabijheid van het plangebied tot de site van de podiumzaal beïnvloedt ‘Mechelen in beweging’ de randvoorwaarden voor de projectdefinitie. De aanleiding van het project was: • moeilijke of gevaarlijke kruising tussen de verschillende verkeersstromen • verouderde architectuur, station vormt buffer tussen voor- en achterliggende wijken, donkere achterzijde van station zorgt voor onveilig gevoel • verkeersopstoppingen op invalswegen en Vesten, die op hun beurt openbaar vervoer verstoren • tekort aan parking • auto’s domineren straatbeeld, tekort aan groen en water • nieuwe initiatieven blijven liever weg uit stationsbuurt De doelstelling van het project is: • een multimodaal station, makkelijk en veilig overstappen tussen de verschillende vervoersmiddelen • modern, transparant station met 2 voorzijdes vormt verbinding tussen de verschillende wijken • nieuwe ontsluitingsweg geeft Vesten opnieuw ademruimte en zorgt voor makkelijk bereikbaar station • stationsbuurt krijgt meerdere nieuwe openbare ruimtes, voorzien van recreatiemogelijkheden en groen • stationsbuurt wordt opnieuw interessante omgeving voor nieuwe initiatieven. De partners in dit project zijn: De Lijn, Infrabel, NMBS holding, stad Mechelen en Vlaamse Overheid. ‘Mechelen in beweging’ is onder te verdelen in 3 grote fases en verschillende deelprojecten: • Fase 1 betreft de bypass en de tangent. De bypass behelst de aanleg van een extra

21

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

spoorlijn, om zo Mechelen op een meer optimale manier via het spoor te ontsluiten. De tangent behelst de aanleg van een nieuwe ontsluitingsweg die grotendeels ondergronds zal lopen en slechts op enkele plekken bovengrondse aansluitingen zal hebben. Het Douanepleinkruispunt, dat vlak bij de site van de podiumzaal gelegen is, zal zo één van deze aansluitingen zijn. Het tracé van de tangent is grotendeels gelijklopend met het tracé van de bypass. • Fase 2 betreft het stationsgebouw (bij station Nekkerspoel). Dit dient een nieuw transparant gebouw te worden. De site dient multimodaal ontsloten te worden; Tevens dient er een ondergrondse parking en diverse andere faciliteiten voorzien te worden. • Fase 3 legt de focus op de openbare ruimtes. Deze fase dient te zorgen voor een aangename verblijfsruimte aan de huidige achterzijde van het station. De doorlooptijd van dit project is: 2008 -2018. Dit project zal pas binnen enkele jaren effect hebben op de projectsite. Na realisatie zullen de bereikbaarheid en de omgevingskwaliteit door dit project een positieve afstraling hebben op het projectgebied.

6.4.2. Station Nekkerspoel IC Het project vertrok vanuit de ambitie om het Station Nekkerspoel terug te openen en het station te upgraden. Het station Nekkerspoel heeft een centrale ligging tussen de binnenstad en de wijk Nekkerspoel. Dit maakt dat heel wat functies en activiteiten rond het station op loopafstand liggen. Het wegwerken van de barrière van de verkeersinfrastructuur rond het station, in het project ‘Mechelen in beweging’, zal een belangrijke randvoorwaarde zijn om de toegankelijkheid van het station te verbeteren. Naar bediening van het station is er een doorgroeiscenario tegen 2012 geformuleerd. Hierbij zou de basisdienst worden opgezet volgens een 30-minutenfrequentie, het CityRail rijdt van Antwerpen tot Brussel via lijn 27, het IC verkeer zal voorzien worden in vijf richtingen vooral via lijn 25: Antwerpen, Turnhout, Brussel-NZV, Brussels-Airport, Leuven en naar de Brusselse Europawijk. Om het project vorm te geven werd er uitgegaan van verschillende scenario’s, waarbij ook de bouw van een nieuw station vervat zat. Ondertussen kocht de NMBS het oude station weer op en zal dus het scenario dat hier rekening mee houdt als randvoorwaarde voor de verdere uitwerking van het project gehanteerd worden. De heropening van het station en de verhoogde bediening zorgen ervoor dat het projectgebied van een betere spoorontsluiting zal kunnen genieten op termijn.

6.4.3. Beeldkwaliteitplan publieke ruimte binnenstad en stationsomgeving als kader voor herinrichting van de Vesten Inleiding Het beeldkwaliteitplan (BKP) werd in 2005 opgemaakt door WES Onderzoek en Advies in combinatie met Buro II bvba. Sinds de opmaak van dit plan werd er al veel openbaar domein heraangelegd. De gerealiseerde projecten zullen in de SWOT in beschouwing worden genomen. Zolang de verkeersdruk op de Vesten niet verlaagd wordt kunnen deze niet heringericht worden. Hierdoor is de uitvoering van het project ‘Mechelen in beweging’ een belangrijke randvoorwaarde voor de herinrichting van de 22

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Vesten. Gezien het project van ‘Mechelen in beweging’ nog vele jaren zal lopen, zijn er nog geen concrete plannen voor de heraanleg van de Vesten. Omdat de toekomstige verkeersfunctie en inrichting van de Vesten effect hebben op het projectgebied, wordt er teruggegrepen naar het BKP om de grote principes van dit toekomstige project te kunnen meenemen bij de opmaak van de projectdefinitie.

De Vesten De Vesten begrenzen als ringstructuur de binnenstad. Hierdoor zijn ze een belangrijk structurerend element in de binnenstad. Door het brede profiel, de nadrukkelijke verkeerstechnische inrichting en de grote verkeersintensiteiten vormen ze een barrière tussen stad en aanpalend stadsweefsel. Bovendien vormen ze langs de noordoostelijke zijde een bijkomende barrière tussen de stad en de Afleidingsdijle. De inrichtingsprincipes uit het BKP zijn bekeken vanuit het aspect van beeldkwaliteit. De verkeerskundige, technische en daarbij horende ruimtelijke haalbaarheid werden getoetst in het kader van het streefbeeld van R12. Dit vooral ten aanzien van de inplanting van verblijfsgebieden. De aanwezigheid van de Afleidingsdijle maakt van de noordelijke Vesten een bijzondere sequentie binnen het geheel van de vesten. Hier is dus een gerichte aanpak aangewezen. Er is een duidelijk verschil tussen de inrichting van de Vesten en de straten aan de overzijde van de Afleidingsdijle. Langs de zijde van de stad dient het water een structurerende werking maar langs deze zijde kan niet meer gewandeld worden. Het voetgangersgebied wordt geconcentreerd langs de bebouwde zijde. Wandelen langs het water gebeurt langs de verkeersluwere overzijde. Aan de zijde van de stad wordt het water dan geaccentueerd met vb. een beeldbepalende wering met ’s nachts een lichtlijn.

figuur 3: principe doorsnede noordelijke Vesten

23

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

6.4.4.Heraanleg Lange Heergracht, Paardenstraatje en Bergstraat Ten westen van het projectgebied, is Lange Heergracht gelegen met als zijstraten Paardenstraatje en Bergstraat. Deze straat en zijstraten worden in de tweede helft van 2010 heraangelegd. De aanleiding van dit project is het opnieuw openleggen van een deel van de Vliet in Lange Heergracht, in samenhang hiermee wordt het openbaar domein van de straat en aanpalende straten heraangelegd. In de heraanleg wordt er bijzondere aandacht geschonken aan de ruimte en het comfort van de voetgangers. Tevens worden er waar mogelijke bomen voorzien.

figuur 4: grondplan heraanleg Lange Heergracht, Paardenstraatje en Bergstraat

6.4.5 Conclusie Zowel het project rond ‘Mechelen in beweging’, het project ‘herinrichting van de Vesten’ als de heraanleg van Lange Heergracht, Paardenstraatje en Bergstraat vindt niet op de projectsite plaats. Wel grijpen ze deze 3 projecten vlakbij het projectgebied in en zijn de ingrepen van die aard dat ze invloed zullen uitoefenen op de voorliggende projectsite. Zowel naar multimodale bereikbaarheid als naar verblijfskwaliteit hebben de drie projecten een belangrijke impact op de projectsite.

6.5. Andere 6.5.1. Hotel De voormalige Sint-Elisabethkliniek aan de Goswin de Stassartstraat staat al sinds 2003 leeg. In deze leegstaande gebouwen wordt een nieuw vier sterren hotel gepland. Het programma van dit hotel bevat; 62 kamers, 10 studio’s, eigen zwembad en een ondergrondse parking van 34 plaatsen. Gelegen in de binnenstad en binnen de ‘Monumenten en museumas’, uit het structuurplan, dient het hotel de toeristische functie van de stad en de binnenstad te versterken.

24

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

7.

Onderzoeksvenster

kaart 7: onderzoeksvenster Gezien de opdracht zowel aandacht schenkt aan de inplanting van de nieuwe podiumzaal in het bouwblok als aan de invloed op het omliggende stadsweefsel werd er gekozen om het ruimtelijk onderzoek op twee schaalniveaus uit te voeren: ten eerste de mesoschaal en ten tweede de microschaal. Het onderzoeksvenster op mesoschaal bevat de directe omgeving van het bouwblok. Hierbij werd de afbakeningslijn bepaald door aanwezigheid van relevante functies en ruimtelijke relaties. Binnen de mesoschaal wordt het ganse noordoostelijk gedeelte van de historische binnenstad inclusief de Hogeschool site met parking in beschouwing genomen. Het onderzoeksvenster op microschaal bevat het projectgebied, zijnde het bouwblok afgebakend door de Vesten, Keizerstraat, Blokstraat en Zwartzusterstraat. Enkel de aanpalende straten en de aanpalende bebouwing worden mee in beschouwing genomen.

25

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

8.

Bestaande ruimtelijke structuur

8.1. Mesoschaal kaart 8: bestaande ruimtelijke structuur, meso Het projectgebied is gelegen in het noordoostelijk deel van de binnenstad van Mechelen. Het is gelegen langs de Vesten en aan de Afleidingsdijle. De Vesten vervullen een belangrijke verkeerskundige functie, hierdoor kennen ze een grote verkeersintensiteit. Op middellange termijn plant men om de verkeersfunctie van de Vesten te verminderen en ze om te vormen tot een stedelijke boulevard. Langs de andere zijde is het projectgebied gelegen langs de Keizerstraat en ligt zo langs een belangrijke wandel- en fietsroute naar het hart van de binnenstad. Verder wordt deze site ontsloten door het nabijgelegen station Nekkerspoel en de vele bushaltes gelegen op de Veemarkt. Qua parkeren zijn er verschillende bovengrondse en ondergrondse parkings aanwezig in het stadscentrum. De parking van de Hogeschool biedt potenties op het vlak van dubbel gebruik. Hierdoor is er een goede multimodale ontsluiting. Qua bebouwing zijn er drie types weefsel te onderscheiden: centrumweefsel, het centrumresidentieelweefsel en het weefsel langs de Vesten. Het centrumweefsel is dens en bevat naast vele voorzieningen ook heel veel monumenten. De monumenten worden verbonden door de ‘monumenten museum – as’ uit het structuurplan, ook de projectsite is langs deze as gelegen. Het weefsel langs de Vesten wordt getypeerd door een afwisseling van kleinschalige gebouwen (welke meestal rijwoningen zijn) en grootschaligere gebouwen (die vaak voorzieningen of kantoren bevatten). Het ziekenhuisgebouw en de rijwoningen op de projectsite zorgen voor deze afwisseling. In het verleden was de kwaliteit van het weefsel in het centrum van de stad niet optimaal. Door investeringen en nieuwe projecten lijkt het tij gekeerd en is de kwaliteit van dit weefsel duidelijk verbeterd. Naar publiek domein kunnen we vaststellen dat er in de afgelopen jaren sterk geïnvesteerd is en veel openbaar domein werd heraangelegd. Dit maakt de verblijfskwaliteit van de omgeving van de projectsite zeer aantrekkelijk. Op het vlak van groenvoorzieningen, is er weinig aanwezig op het openbaar domein en ontbreekt het in de directe omgeving aan een substantieel groenbestand. De ontwikkelingen op de Tinelsite zullen daar in de toekomst enigszins verandering in brengen. Binnen dit stadsvernieuwingsproject zal er 12.500m² stedelijk groen worden aangelegd. Wel zijn er zowel binnen de projectsite als in de omgeving verschillende publieke binnentuinen die het groene karakter positief beïnvloeden.

8.2. Microschaal kaart 9: bestaande ruimtelijke structuur, micro Door de ligging langs de Vesten grenst één zijde van het projectgebied aan een zeer verkeersintensieve straat, wat de verblijfskwaliteit langs deze zijde vermindert. Langs de zijde van de Keizerstraat wordt er door de twee doorgangen, voor zacht verkeer, aangesloten bij de verkeersfunctie van de Keizerstraat. Spijtig genoeg zorgt de interne organisatie voor een versnippering en een weinig leesbare doorsteek. De derde zijde van de projectsite is gelegen langs de Blokstraat – Zwartzusterstraat. Het profiel van deze straat is smal en heeft een beperkte verkeersfunctie. De site wordt voor de auto ontsloten op twee plaatsen langs de Vesten en langs de Zwartzusterstraat. De ligging van het projectgebied langs de Vesten biedt potenties ten aanzien van het optrekken

26

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

van een betekenisvolle gevel aan het ‘waterfront’ van de Afleidingsdijle, op deze plek staat nu het ziekenhuis. Langs de zijde van de Keizerstraat zijn er verschillende monumenten gelegen die het bouwblok een waardevolle en kwaliteitsvolle gevel bieden. De aanwezige doorsteken voor zacht verkeer zijn op een goede manier geïntegreerd en doen geen afbreuk aan deze kwalitatieve gevelwand. Langs de zijde van de Blokstraat en de Zwartzusterstraat is de gevel meer problematisch. Door de vrije inplanting van het ziekenhuis kent deze zijde enkel een zijgevel van de kerk en ontbreekt het verder aan een gevelwand. Het projectgebied zelf bevat reeds verschillende voorzieningen: ziekenhuis, stadsschouwburg en kerk. Hierdoor sluit het aan bij de vele andere voorzieningen die in de omgeving zijn gelegen. Het projectgebied draagt op dit moment bij tot de functionaliteit van de binnenstad. Het projectgebied kent door de inplanting van de gebouwen verschillende binnengebieden. Deze zijn steeds op een andere manier ingericht waardoor er weinig samenhang tussen het interne openbaar domein aanwezig is. Verder is er intern ook veel parking, zowel bovengronds als ondergronds aanwezig. De inplanting en aanleg van de parkings dragen bij tot de verlaging van de verblijfskwaliteit van het binnengebied. Ook de onafgewerkte gevelwand aan de Zwartzusterstraat draagt hiertoe bij. In het binnengebied is een redelijk aandeel groen aanwezig. Toch is dit meestal ingericht als groen dat de overgangen tussen de verschillende gebouwen moet verzachten en kent geen gebruiksfunctie. Ook de versnippering in types en aanleg van groen verminderen de kwaliteit van het aanwezige groen. In het algemeen komt de projectsite versnipperd over. Er is geen sprake van een geïntegreerde inrichting van het bouwblok waardoor de kwaliteiten van zowel de bebouwde als onbebouwde ruimte negatief worden beïnvloedt. Het verdwijnen van het ziekenhuis op de site biedt perspectieven op dit vlak.

27

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

9.

SWOT

9.1. Sterktes en opportuniteiten kaart 10: sterktes en opportuniteiten, micro

9.1.1. Bebouwing Binnen de projectsite zijn volgende stertes en opportuniteiten te detecteren in de bebouwing: • monumentale wand aan de Keizerstraat • ziekenhuis zorgt voor prominente wand langs de Vesten • aanwezigheid van monumenten (kerk en schouwburg) op de site • aanwezigheid van monumenten in de directe omgeving • ligging in de ‘monumenten en museumas’ uit het structuurplan, restauratie van waardevolle gebouwen en monumenten wordt hierbinnen gestimuleerd • mogelijkheid om site geïntegreerd te bekijken en ook programmatie van andere gebouwen mee te bekijken (zowel kerk als ziekenhuis mogen mee in de visie worden geïntegreerd).

figuur 5: sterktes in de bebouwde ruimte

9.1.2. Openbaar domein De sterktes en opportuniteiten voor het openbaar domein zijn: • openbaar domein rondom het project (vb. Veemarkt) werd recent en op een kwalitatieve manier heraangelegd • margarethaplein op de site zorgt voor de aanwezigheid van een aangenaam pleintje langs de site • met de ontwikkeling van de Tinelsite zal er in de nabijheid veel publiek groen bijkomen • ligging langs de Afleidingsdijle

figuur 6: sterktes in het openbaar domein en open ruimte op de site

28

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

9.1.3. Open ruimte – op site De sterktes en opportuniteiten op het vlak van de open ruimte op de site zijn: • er is nog vrije ruimte, nu gebruikt als parking, in het bouwblok over. Dit biedt mogelijkheden naar zowel bebouwing als inrichting van de open ruimte • toevoegen van groen aan de site behoort tot de potenties van het project • grote doorwaadbaarheid van het bouwblok door middel van kleine doorsteken

9.1.4. Verkeer Op het vlak van verkeer zijn de sterktes en opportuniteiten: • door in het noorden te grenzen aan de Zwartzustervest is er een goede auto-ontsluiting mogelijk • door in het zuiden aan de Keizerstraat te grenzen is de site gelegen aan een belangrijke as in het centrum (ook en vooral voetgangers en fietser interessant) • multimodaal ontsloten door nabijheid station Nekkerspoel en bushaltes Veemarkt • recent aangelegde ondergrondse parkings aan de Veemarkt en Grote markt bieden parkeermogelijkheden • de parking van de Hogeschool biedt mogelijkheden ifv dubbelgebruik • op de site zelf is reeds een ondergrondse parking aanwezig • door het stationsproject ivm Nekkerspoel zal de multimodaliteit in de toekomst nog verbeteren

figuur 7: sterktes in het openbaar domein en open ruimte op de site

9.1.5. Functioneel • er zijn in deze zone nog andere culturele voorzieningen aanwezig en gepland vb. Holocaust museum, stadsschouwburg,… • ligging in de ‘monumenten en museumas’ uit het structuurplan: herbruik van gebouwen die hierin liggen wordt gestimuleerd • in het verleden werd aangetoond dat Mechelen moest inzetten op wonen. Er zijn nu vele en zeer verschillende woonprojecten reeds uitgevoerd, in uitvoering of gepland. Hierdoor is de omgeving waarin de podiumzaal wordt ingepland in opmars • door het verdwijnen van de ziekenhuisfunctie op de site kunnen er heel wat nieuwe functies op de site geïntroduceerd worden

9.2. Zwaktes en bedreigingen kaart 11: zwaktes en bedreigingen, micro

29

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

De zwaktes en bedreigingen voor de bebouwing zijn: • woningen op de hoek van de Vesten en de Keizerstraat zorgen voor een schaalbreuk en een onafgewerkte zijkant met de andere grootschalige gebouwen • in het bouwblok veel zicht op achterkanten, weinig leesbaar bouwblok

figuur 8: zwaktes in de bebouwing

9.2.2. Open ruimte De zwakes en bedreigingen van de open ruimte zijn: • de open ruimte bestaat vooral uit parking en is laagwaardig in gebruik • er is geen eenheid en veel versnippering in het openbaar domein, dit is het gevolg van de inplanting van de gebouw en de aanleg van het openbaar domein. • het groen is veeleer als opvulling van lege hoeken aanwezig dan als structurerend element • weinig leesbare open ruimte

figuur 9: zwaktes in het openbaar domein op de site

30

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

9.2.3. Functioneel Functioneel zjin de zwaktes en bedreigingen: • alle huidige en toekomstige functies dienen hun parkeerplaatsen op de site te voorzien, dit kan mogelijks functionele potenties uitsluiten. • onzekerheid over programma na verdwijnen ziekenhuis

9.2.4. Verkeer De zwaktes en bedreigingen op het vlak van verkeer zijn: • aan de zijde van de Vesten is de verblijfskwaliteit laag door het drukke verkeer en de autogerichte inrichting van de Vesten • Zwart Zusterstraat en Blokstraat hebben een smal profiel waardoor ze minder aangewezen zijn voor ontsluiting van het bouwblok • de aanwezige ondergrondse parking op Veemarkt en Grote Markt hebben bijna geen reservecapaciteit meer. Nieuwe functies zullen dus op de site van parking voorzien moeten worden. • huidige ligging en inrichting van de parkeerterreinen op de site is niet bevorderlijk voor de functionaliteit en de beeldkwaliteit van de binnengebieden

figuur 10: zwaktes in het verkeer

9.3. Sleutelkwesties 9.3.1. Versnipperde bebouwing en onbebouwde ruimte De huidige inplanting van de bebouwing zorgt voor een versnipperd beeld van zowel de bebouwing als van de open ruimte in het bouwblok. Hierdoor verliest het bouwblok zijn kwaliteiten als geheel. Naast de inplanting zorgen ook de morfologie, typologie en schaal van de aanwezige bebouwing voor een zeer uiteenlopend beeld. De zeer waardevolle monumenten staan in contrast tot het ziekenhuis.

9.3.2. Evenwicht tussen monumenten, recentere bebouwing en nieuw bouw Zoals vorige sleutelkwestie reeds aangaf, is de huidige bebouwingsituatie weinig samenhangend. Bij de toevoeging van nieuwe gebouwen dient er bijzondere aandacht uit te gaan naar het bereiken van een evenwicht tussen de monumenten, de reeds aanwezige recentere gebouwen

31

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

10. Visie 10.1. Van cultuurproject naar stadsvernieuwingsproject Bij aanvang van de opdracht werd uitgegaan van een cultuurproject. Zo werd er in de voorstudie, opgemaakt door STA, de huidige site geselecteerd als beste locatie voor de inplanting van dit cultuurproject, zijnde de bouw van een nieuwe podiumzaal. De ligging van dit bouwblok aan de rand van het historisch centrum, langsheen de Vesten en vlakbij het station Nekkerspoel zorgt voor een strategische en bijzonder aantrekkelijke positie in het stedelijk weefsel. Daarenboven bevat het geselecteerde bouwblok verschillende belangrijke monumenten: Pieter en Pauluskerk, voormalig kinderziekenhuis en de gerestaureerde schouwburg. Dit maakt het bouwblok historisch waardevol. De oprichting van een nieuwe podiumzaal met een capaciteit van ca. 800 plaatsen en een regionale uitstraling is een belangrijk bouwproject dat de stad Mechelen op korte termijn wil realiseren. Het is een uitgelezen kans voor de stad om aan het bestaande patrimonium van de stad een markant gebouw toe te voegen. De interne organisatie van het bouwblok zorgt ervoor dat de podiumzaal niet zondermeer kan worden ingepland. Respect voor de bestaande monumenten is een uitgangspunt. Bovendien is er in het bouwblok een ondergrondse parking aanwezig, die gelinkt is aan het huidige ziekenhuis, dat een groot gedeelte van het bouwblok in beslag neemt. Hierdoor bestaat er een relatie tussen het optrekken van de nieuwe podiumzaal in het bouwblok en het gebruik van de ondergrondse parking. Om de podiumzaal te kunnen inplanten is het dus noodzakelijk om het bouwblok als een geheel te onderzoeken. Temeer omdat de ziekenhuisfunctie binnen afzienbare tijd verdwijnt (2015) en de noodzaak om een nieuwe invulling hiervoor te zoeken reëel aanwezig is. Een fantastische opportuniteit met andere woorden. Ook de reeds aanwezige culturele functies op het terrein (de schouwburg) en de potenties van synergie met o.a. de nieuwe podiumzaal, en op termijn misschien ook de kerk, onderschrijven dit. De strategische positie van het bouwblok, de opportuniteit die het bouwen van een nieuwe podiumzaal biedt en de noodzaak om het bouwblok als geheel te onderzoeken maken dat het project meer is dan een cultuurproject. Het is een project dat een structurerende aard heeft zowel op niveau van het bouwblok als op niveau van de binnenstad. Omwille van deze vaststelling dient het cultuurproject omgebogen te worden tot een stadsproject of beter stadsvernieuwingsproject vergelijkbaar met de Lamotsite, de Tinelsite, enz..

10.2. Versterken van de actieve stad via een functionele en gemengd programma Dergelijk stads(vernieuwings)project moet gezien worden als een strategisch, geïntegreerd en structurerend project dat als geheel een meerwaarde zal vormen, niet alleen op niveau van de binnenstad van Mechelen maar ook ter versterking van de stad Mechelen als actieve, vooruitstrevende stad binnen de Vlaamse Ruit. Deze ambitie heeft met andere woorden zowel een culturele dimensie, een stedenbouwkundige dimensie en een architecturale dimensie. Deze verschillende dimensies moeten elkaar versterken zodat vanuit dit vernieuwde bouwblok een positieve uitstraling ontstaat in aanpalende bouwblokken en stadsdelen. Samengevat, het stadsproject met een sterke culturele en publieke invulling als motor voor de stadsvernieuwing. Het stadsproject reikt verder dan enkel de bouw van een nieuwe podiumzaal. Hierdoor zal het programma van het stadsproject divers en multifunctioneel (moeten) zijn. Zo zal het stadsproject, 32

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

gezien het voorliggende vraagstuk van het verdwijnen van de ziekenhuisfunctie, de mogelijke culturele potenties van de site maar ook behoeftes die leven op niveau van de binnenstad zoals wonen (in al zijn vormen), werken (handel, horeca, kantoren) en groen, zondermeer uitgroeien naar een project met een functioneel gemengd programma. Dit gemengde programma zal tevens ook een invulling geven aan de structurerende kracht van het stadsproject en zal op die manier bijdragen tot de activering van de binnenstad. Het stadsproject dient zowel overdag als ‘s avonds een bijkomende dynamiek te genereren in de binnenstad. De mobiliteitsafwikkeling is daarbij een belangrijk aandachtspunt. De toegankelijkheid en de bereikbaarheid van de site zijn groot, ondermeer door de ligging langs de Vesten, de nabijheid van het station Nekkerspoel en verschillende ruime parkeerfaciliteiten in de onmiddellijke omgeving. Binnen de geïntegreerde aanpak dient ook de open ruimte als een geheel te worden beschouwd en van daaruit ontworpen te worden. Hierbij zullen de aanwezige gebouwen wel zorgen voor bepaalde diversificatie maar dit mag de samenhang en leesbaarheid van de open ruimte niet in het gedrang brengen. Het herdenken en vermeerderen van het groen in het bouwblok vormt een onderdeel van de kwalitatieve aanpak.

33

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

11. Bijkomend onderzoek 11.1 Inleiding Om de randvoorwaarden van het stadsvernieuwingsproject te kennen, is er bijkomend onderzoek nodig. Dit zowel naar de morfologische positie van het bouwblok in de binnenstad, de historische achtergrond en de aanwezige structuren die de uitbouw van het stadsproject kunnen beïnvloeden.

11.2 Bouwblokstructuur Mechelen als uitgangspunt 11.2.1 Ontleden van de morfologische opbouw van een bouwblok De binnenstad van Mechelen kent een zeer karakteristiek weefsel: bouwblokken voorzien van diverse perforaties worden aan elkaar gekoppeld door een opeenvolging van pleinen, stegen en hoven. Deze structuur zorgt ervoor dat er her en der in de stad verborgen open ruimtes te ontdekken zijn. Deze zorgen voor een verrassend effect maar voorzien de binnenstad ook van groene ruimtes, deze kunnen zowel privatief zijn als publiek. De privatieve groene gebieden zorgen enkel voor een vergroende aanblik van de stad en een aangenaam woonklimaat voor de omliggende panden, terwijl de publieke groene verborgen ruimtes bijdragen tot een verrijking van het stedelijke klimaat en diens verblijfskwaliteit.

figuur 11: geperforeerde bouwblokken in de binnenstad

34

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

35

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Voorbeeld 1: Omsloten groene binnenruimte, Bisschoppelijk paleis Binnen de omsloten en groene binnenruimtes, is het Bisschoppelijk paleis een typerend voorbeeld. De groene rumte wordt omsloten door bebouwde gevels en kleinere toegangen. Zo zijn er vanop de straat slechts impressies van het binnengebied zichtbaar. Een bijzonder element aan dit voorbeeld is dat de Vlieten hier nog aanwezig zijn.

figuur 12: bouwblok Bisschopelijk paleis

Voorbeeld 2: Verdeeld maar open binnengebied, Scholencluster De Scholencluster is een voorbeeld van een open maar verdeeld binnengebied. De verdeling wordt veroorzaakt door de inplanting van gebouwen in het binnengebied. Tevens toont dit type dat niet alle binnengebieden volledig omsloten zijn maar dat sommige ook uitgeven op de straat. Door de opdeling van het binnengebied, kunnen er sommige delen publiek zijn en andere privaat, kunnen ze onderling verbonden of van elkaar gescheiden zijn.

figuur 13: bouwblok Scholencluster

Voorbeeld 3: Doorgedreven opgedeeld binnengebied, Patershof Dit type bouwblok is nog verder opgedeeld dan dat van de Scholencluster. Hierdoor worden de openruimtes kleiner. De veelheid van kleinere en verschillend ingerichte binnenruimtes zorgt ervoor dat de samenhang van de openruimte verdwijnt. De verbindingen met de randen van het bouwblok zijn afwisselend tussen openheid tot aan de straat en kleine smalle doorgangen.

36

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

figuur 12: bouwblok Patershof

Bouwblok podiumzaal Het bouwblok waarin de podiumzaal zich situeert is, zoals de bestaande ruimtelijke structuur en SWOT aangeven, opgedeeld in verschillende deelruimtes dit tengevolge van gebouwen die zich in het binnengebied bevinden. Door andere inrichting en positie tegen over de straat zijn er verschillende sferen vast te stellen. De open ruimtes worden zowel omsloten door wanden en bebouwing als komen in een meer open vorm voor die reikt tot aan de straat. De doorgedreven opdeling en de verschillende positie van de openruimte ten opzichte van de straat, zorgt ervoor dat dit bouwblok het meest aanleunt bij voorbeeld 3. Echter een groot verschil tussen beiden is de afwezigheid van een bepaald groen contingent in het bouwblok van de podiumzaal. Door deze analyse kunnen we besluiten dat het bouwblok van de podiumzaal geen zonderling is in het weefsel van de binnenstad van Mechelen maar dat het bepaalde opportuniteiten niet uitspeelt zodat de open ruimtes niet als aangenaam of als een meerwaarde voor de binnenstad kunnen beschouwd worden.

11.3 Historische evolutie bouwblok 11.3.1

Joseph-Johann-Franz (Graaf) de Ferraris, Kabinetskaart van de

Oostenrijkse Nederlanden (1771-1778) Het bouwblok zoals we het nu kennen is reeds zeer oud. De omtrek van het bouwblok alsook de kerk en gebouw waar nu de schouwburg is, waren reeds op die plek aanwezig. Ook de rest van de gevel langs de Keizerstraat was toen reeds bebouwd. Het overige deel van het bouwblok was vrij en ingenomen door akkers en boomgaarden. Een groot verschil tussen de toestand in de 18e eeuw en nu, is de toenmalige aanwezigheid van de ‘Lange Heergracht’.

37

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

figuur 12: bouwblok op Ferrariskaart

11.3.2 Carte de Malines, Mechlinia (1777) Op deze historische kaart is ongeveer hetzelfde af te lezen als op de Ferrariskaart. Bijkomend geeft deze kaart de info dat het driehoekig bouwblok doorsneden is geworden door een straat die het noordelijke gedeelte van de rest van het bouwblok gescheiden werd. Op deze kaart is tevens ook de gracht nog open, waardoor het bouwblok opgedeeld is in 3 delen.

figuur 13: bouwblok op carte de Malines, Mechlinia (1777)

11.3.3 Philippe Christiaan Popp, ville de Malines (1805 - 1879) Op deze kaart van eind 19de eeuw is er veel gewijzigd: zo is de gracht gedeeltelijk gedempt, is er nieuwbouw op de noordelijke kop gekomen, is de bebouwing op de oostelijke punt aanwezig en is centraal langs de Keizerstraat het ziekenhuis aanwezig.

38

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

figuur 14: bouwblok op Philippe- christian popp, ville de Malines (1805 - 1879)

11.3.4 Conclusie De historische analyse toont aan dat de vorm van het bouwblok reeds vele eeuwen oud is, maar dat ook de interne opdeling dat is. Het bouwblok heeft nooit een volledige bebouwingsrand met omsloten binnengebied gekend. Een bijzonder weetje is dat het bouwblok vroeger onderverdeeld werd door de aanwezigheid van de Lange Heergracht.

11.4 Aanwezige structuren in het bouwblok In de analyse van de bestaande ruimtelijke structuur maar ook in de SWOT werd de aanwezige bebouwing reeds uitvoering besproken. Het enige aspect dat nog onvoldoende onderzocht werd is de ondergrondse parking. De ligging van de ondergrondse parking en de ambitie om deze te bewaren heeft implicaties voor de inplantingsmogelijkheden van de podiumzaal.

figuur 15: ondergrondse parkeergarage in het bouwblok

39

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

figuur 16: ondergrondse parkeergarage en inplantingsmogelijkheden van de podiumzaal De ondergrondse parking situeert zich voor een beperkt gedeelte onder het ziekenhuisgebouw en bevindt zich voor een groot gedeelte onder de open binnenblokruimte. De ondergrondse parking is opgebouwd uit een gridstructuur bestaande uit kolommen en balken. Om de ondergrondse parking maximaal te kunnen bewaren en te laten functioneren, wordt bij nieuwe bebouwing op de parking, best de gridstructuur gevolgd. Constructies die los van de gridstructuur worden ingepland maken de constructie moeilijker en belemmeren mogelijks het verdere gebruik van de bestaande ondergrondse parking.

40

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

12. Scenario’s 12.1 Inleiding Om de visie verder te concretiseren wordt er in het kader van deze studie reeds een eerste vingeroefening gedaan op basis van een beperkte volumestudie. Deze volumestudie is verkennend t.o.v. het later uit te voeren ontwerpend onderzoek, dat de basis vormt voor de verdere uitwerking van het stadsvernieuwingsproject. Op basis van een 3-tal scenario’s wordt vorm gegeven aan volumeverkenning. De scenario’s vertrekken vanuit de vaststelling dat de ziekenhuisfunctie uit het bouwblok verdwijnt. Dit zorgt voor een reeks lege gebouwen, die zowel een herontwikkelingspotentie hebben alsook de mogelijkheid tot afbraak bespreekbaar maken. Een belangrijke kanttekening bij de opties tot afbraak: bij vertrek van de ziekenhuisfunctie uit de gebouwen in het bouwblok, heeft de stad de bedoeling om deze gebouwen te verkopen. Binnen de stedelijke begroting wordt er op deze opbrengsten gerekend bij financiering van de bouw van de podiumzaal maar ook voor de realisatie van andere gebouwen in de stad. In de scenario’s van afbraak dient bijgevolg nagedacht te worden over nieuwbouwmogelijkheden die ook voor opbrengsten zorgt. Er kan op verschillende manieren gecompenseerd worden, dit vergt echter een aparte studie. Om afbraak ook in de vingeroefening te kunnen integreren, zonder deze studie nu al te moeten uitvoeren, werd de compensatie vereenvoudigd tot: ‘de afgebroken vierkante meters, worden binnen het bouwblok gecompenseerd op basis van nieuwbouw.’ De 3 scenario’s zijn: • scenario 1: ziekenhuisgebouwen blijven behouden en podiumzaal wordt toegevoegd op resterende openruimte • scenario 2: ziekenhuisgebouw verdwijnt volledig en de podiumzaal + bijkomende (compenserende) ontwikkelingen worden toegevoegd • scenario 3: ziekenhuisgebouw verdwijnt gedeeltelijk en podiumzaal en bijkomende (compenserende) ontwikkelingen worden toegevoegd Binnen sommige scenario’s werden verschillende varianten weerhouden.

12.2 Scenario 1: ziekenhuisgebouwen blijven behouden en podiumzaal wordt toegevoegd op resterende openruimte

figuur 17: scenario 1

41

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

12.2.1 Knelpunten Aan het eerste scenario zijn enkele knelpunten verbonden: • door de toevoeging van nog een gebouw in het binnengebied wordt dit verder versnipperd • de versnippering van het binnengebied zal nefast zijn voor de omgevings- en belevingskwaliteit van de resterende open ruimte • door deze inplanting zal de podiumzaal verborgen liggen tussen andere gebouwen, hierdoor wordt het moeilijker om de potentie van markant gebouw waar te maken • de inplanting maakt dat de afstand tussen de podiumzaal en monumenten zeer klein wordt • door de zaal midden in de open ruimte in te planten wordt er geen afwerking van het bouwblok voorzien ter hoogte van Blokstraat • door de positionering van de podiumzaal dwars op de gridstructuur van de ondergrondse parking, komt de draagstructuur niet overeen met die van de ondergrondse parking waardoor ze niet meer gebruikt worden.

12.2.2 Troeven Aan het eerste scenario zijn er ook enkele troeven verbonden: • het ziekenhuisgebouw blijft helemaal behouden, hierdoor dient er geen compensatie uitgezocht te worden • inkomsten uit de verkoop van het ziekenhuis kunnen voor de bouw van de podiumzaal worden aangewend

12.3 Scenario 2 In het tweede scenario werden 3 varianten uitgewerkt.

42

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

figuur 18: scenario 2

12.3.1 Knelpunten • omdat het leegstaande gebouw helemaal wordt afgebroken, kan het niet verkocht worden en moet dit gecompenseerd worden • het is niet duurzaam om een structuur die in goede staat is af te breken en te vervangen door een ander gebouw

12.3.2 Troeven • door de afbraak van het lege gebouw komt er een grote zone van het bouwblok vrij, zo kan er vrijer worden nagedacht over de inplanting van de podiumzaal en de andere nieuwe gebouwen • door de vrije zone is het zelf mogelijk dat de podiumzaal langs de Vesten wordt ingepland. • door de nieuwe inrichting kan de versnippering van het bouwblok worden verbeterd door een andere inplanting van nieuwe volumes • de nieuwe inpassing van gebouwen biedt de optie om gevels of een kwalitatieve openruimte aan Zwartzustervest en Blokstraat worden gecreëerd

12.4 Scenario 3 12.4.1 Scenario 3a

figuur 19: scenario 3a

Knelpunten • het deel van het gebouw dat wordt afgebroken kan niet verkocht worden en moet elders 43

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

Troeven • de gedeeltelijke afbraak geeft meer opties op vlak van de inrichting van het bouwblok als geheel • daar het merendeel van het gebouw behouden, blijft er een grote verkoopspotentie bestaan • de strategisch zwakke schakel van ziekenhuisgebouw wordt verwijderen, waardoor er een betere inplanting van de podiumzaal mogelijk is • door het draaien van podiumzaal tov scenario 1, is de huidige richting van de podiumzaal overeenkomstig met het grid van de ondergrondse parking • de inplanting van podiumzaal zorgt voor een duidelijke structuur in de open ruimte, er ontstaan drie goed verbonden maar intiemere ruimtes • de afgebroken vleugel zorgt slechts voor een beperkte oppervlakte die gecompenseerd dient te worden, deze compensatie kan zelfs op het gebouw gebeuren • de groene afwerking langs Blokstraat zorgt voor kwalitatieve afwerking van het bouwblok langs deze zijde

12.4.2 Scenario 3b

figuur 20: scenario 3b

Knelpunten • het deel van het gebouw dat wordt afgebroken kan niet verkocht worden en moet elders worden gecompenseerd • door de toevoeging van een nieuw volume op de kop van het bouwblok is er een bijkomende zichtblokkade vanuit de Vesten naar de podiumzaal

Troeven • de gedeeltelijke afbraak geeft meer opties op vlak van de inrichting van het bouwblok als geheel • daar het merendeel van het gebouw behouden, blijft er een grote verkoopspotentie bestaan • de inplanting van podiumzaal zorgt voor een duidelijke structuur in de open ruimte, er ontstaan drie goed verbonden maar intiemere ruimtes • door het draaien van podiumzaal tov scenario 1, is de huidige richting van de podiumzaal overeenkomstig met het grid van de ondergrondse parking • de nieuwe bebouwing langs de Blokstraat zorgt voor een kwalitatieve afwerking van het bouwblok langs deze zijde • de groene afwerking langs Blokstraat zorgt voor een kwalitatieve afwerking van het bouwblok langs deze zijde

44

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

12.5 Conclusie Deze verkenning toont aan dat er in elk van de scenario’s voor- en nadelen aanwezig zijnen dat er vooral op vlak van volumes veel mogelijk is in elk scenario. Belangrijke voorwaarden voor de verdere uitwerking van het stadsproject zal bijkomend onderzoek vergen. Dit onderzoek dient te bestaan uit: • ontwerpend onderzoek • functioneel onderzoek • financieel onderzoek. Zonder deze bijkomende studies en de interactie ertussen blijft het ontwerpend onderzoek te vrijblijvend.

45

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

13. Het verdere traject 13.1. Huidige positie in het proces: begin van de verkennende fase Rekening houdend met de ambitie van het stadsproject dient ook het proces zorgvuldig uitgetekend te worden, beide zijn immers niet los te koppelen van elkaar. Bijkomend ontwerpend onderzoek moet de ambitie opladen, vragen met betrekking tot de functionele mix, de inhoud van het publieke programma, hoe het project kan gefinancierd worden, enz. dienen uitgeklaard te zijn alvorens er een concrete projectdefinitie kan worden opgemaakt. Dit bijkomend onderzoeks- en ontwerpwerk om het stadsproject te kunnen definiëren kan in een volgende stap gebeuren. Het kader waarbinnen dit kan worden uitgevoerd is verduidelijkt in deze studie.

13.2. Finaliseren verkennende fase De volgende stap in het proces is het finaliseren van de verkennende fase. Hierbij komen zowel organisatorische, inhoudelijke als financiële aspecten kijken. In de verkennende fase staat bijkomend onderzoek centraal. Binnen dit onderzoek zijn er vraagstukken op vlak van morfologie, functionaliteit en financiën. Daarom is het, zoals voornoemd, aangewezen om 3 onderzoeken gelijktijdig uit te voeren: • aanzet ontwerpend onderzoek • functioneel onderzoek • financieel onderzoek. De interactie tussen deze 3 onderzoeken moet intens zijn zodat het ontwerp kan inspelen op functionele wensen en uiteenlopende ontwerpopties ook financieel kunnen worden doorgerekend en bijgesteld. Hieruit kan ook afgeleid worden welke financiële middelen gegenereerd worden en welke investeringen noodzakelijk zijn in functie van het beoogde ambitieniveau. In plaats van 3 deelstudies uit te besteden kan gekozen worden voor het organiseren van bijvoorbeeld een 3-daagse ontwerpworkshop (zoals destijds ook op vraag van de toenmalig Vlaams bouwmeester Marcel Smets georganiseerd rond de stationsomgeving van Mechelen). Essentieel is de kwaliteit van de deelnemende ontwerpers. Aan de huidige Vlaams bouwmeester kan gevraagd worden deze aan te trekken. Verder dient de begeleidingsgroep in te staan voor de inbreng van het functionele programma en dienen experts betrokken ifv de financiële doorrekening. Ruwe raming kostprijs excl. organisatorische aspecten € 53.000 incl. BTW. Van zodra duidelijk is dat dit bedrag in de begroting 2011 wordt gereserveerd kan de organisatie starten, zodoende dat de workshop kan plaatsvinden begin 2011.

13.3. Conceptsubsidie voor de opmaak van het Masterplan Op basis van de resultaten van de workshop en van de onderzoeken uit deze verkennende fase kan vervolgens de projectdefinitie voor opmaak van een masterplan tot stand komen. Tijdens het voorjaar 2011 kunnen de resultaten van deze ontwerpworkshop verder uitgewerkt worden tot een projectdossier, dat april-mei 2011 kan worden ingediend in het kader van de stadsvernieuwingsprojecten Vlaams stedenbeleid meerbepaald voor het bekomen van een conceptsubsidie. De oproep hiertoe zal hoogstwaarschijnlijk begin februari 2011 worden

46

OMGEVING - 28/10/2010 - 10041_TK_004

gelanceerd. De conceptsubsidie die de Vlaamse overheid kan toekennen bedraagt maximaal 60.000 euro per project. Ze kan aangewend worden voor de betaling van kosten voor ontwerpbureaus, de vergoedingen voor externe experts publiek-private samenwerking en participatie en de externe experts van de Lokale Begeleidingsteams. Via deze weg kan in het najaar 2011 een volwaardig en kwaliteitsvol masterplan tot stand komen, dat vervolgens in de loop van 2012 kan ingediend worden voor het bekomen van een projectsubsidie als stadsvernieuwingsproject.

13.3 Aanstellen projectcoördinator voor uitvoering masterplan Na de oplevering van het masterplan is de aanstelling van een projectcoördinator binnen de dienst stadsvernieuwing van de stad Mechelen aangewezen. Hiertoe kan mogelijks ook beroep gedaan worden op het subsidiekanaal ‘strategische projecten in uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen’. Binnen de uitwerking van het stadsvernieuwingsproject dient het originele objectief niet uit het oog verloren te worden, namelijk het bouwen van een nieuwe podiumzaal. Hierbij moet in de uitwerking van het masterplan rekening worden gehouden. Bij de inhoudelijke uitwerking van het masterplan zal het bouwblok als een geheel moeten worden beschouwd maar bij de uitvoering kan er wel rekening gehouden worden met opdeelbaarheid of faseerbaarheid. Een laatste belangrijk aspect is het bekomen van een draagvlak voor het stadsproject. Dit is immers een kritische factor van een stadsproject. Zonder draagvlak leeft het project niet onder het beleid of de bevolking, wat nefast is voor de slaagkansen van het project. Om hiertoe te komen dient de projectsite eerste op de mentale kaart van de bevolking en alle betrokkenen geplaatst te worden. Een onbekend gebied is immers onbemind. Hiertoe is een wervend programma geschikt. Een wervend programma brengt via ludieke acties de site als plek binnen de stad onder de aandacht. Daarnaast kan communicatie ingezet worden om de kennis over het project te vergroten, wat het verlangen naar het project kan aanzwengelen. Tenslotte kan er via participatie, of actief meedenken over het project, een ware betrokkenheid gecreëerd worden. De combinatie en de aanpak van wervend programma, communicatie en participatie dient te worden uitgewerkt tijdens de verkennende fase.

47