1
Fietsroute Praktische Informatie STARTPLAATS: Mirabrug Hamme AFSTAND:
40 km
TRAJECT:
Fietsknooppunten 90->78->77->91->09->50->68->57->56-> 99->55->60->98->93->40->46->43->49
RELIËF:
vlak
WEGDEK:
Verhard wegdek, behalve tussen knooppunten 98 en 93; 40 en 46; 46 en 43.
INFORMATIE: V.V.V. Hamme Marktplein 1 9220 Hamme Tel. 052 47 56 05 - Fax 052 47 56 09
[email protected]
Hoe fietst u deze route? De thematocht maakt gebruik van de bewegwijzering van het fietsnetwerk Scheldeland. U volgt de groenwitte pijlen naar de knooppuntnummers zoals aangegeven in de wegbeschrijving van deze brochure. Bij sommige punten kan het interessant zijn om even af te wijken van de route. Als dat het geval is dan zal dit in cursieve tekst vermeld worden. Bereikbaarheid U kunt de Mirabrug bereiken met de auto. Als u vanuit het centrum van Hamme naar de straat Hamveer rijdt, komt u recht op de Mirabrug uit. Aan de rechterzijde is er een groot parkeerterrein.
1. De Mirabrug
2
START KNOOPPUNT 49 Tot september 1959 liep de buurtspoorlijn Hamme – Antwerpen-Linkeroever over deze brug die tussen 1896 en 1900 gebouwd werd. In 1914 werd het middenstuk door het terugtrekkend Belgische leger opgeblazen. De Duitse genietroepen legden het jaar daarop een nieuw vast middenstuk aan. Na WO I werd de draaipijler heropgebouwd en vanaf maart 1925 kon het middengedeelte opnieuw draaien. In 1991 werd ze beschermd als monument. Haar bijnaam dankt zij aan haar rol in ‘Mira’, de bekende Vlaamse film uit 1971 van Fons Rademakers. Vanaf 18 januari 2003 is ze, na haar restauratie, weer toegankelijk voor fietsverkeer.
2. Den Bunt
3
KNOOPPUNTEN: 49->90->78 De volgende knooppunten leiden u langs het natuurgebied Den Bunt. Dit gebied ligt in de hoek gevormd door Schelde en Durme. Het landschap is er ontstaan door het graven van turf tot in 1830. Kleine schuiten brachten de turf via de sloten tot aan de Schelde. Deze kleine kanaaltjes, ‘leeden’ genaamd, herkent men nu nog in het landschap. In totaal liggen er 45 vijvers in het gebied. Een groot deel hiervan is privé-eigendom. In één van de vijvers werden ooit onderaardse gewelven van Romeinse villa’s, kruiken en andere gebruiksvoorwerpen teruggevonden.
3. Filip De Pillecyn
4
KNOOPPUNTEN: 78->77->91 Filip De Pillecyn (Hamme 1891 - Gent 1962) is een klassieker van de Vlaamse literatuur. Geïnspireerd door zijn ervaringen aan het Front in WO I, werd hij actief in de Vlaamse Beweging: in het Verbond V.O.S. en de IJzerbedevaart. In het interbellum schreef hij o.m. ‘Rochus’, ‘Monsieur Hawarden’ (verfilmd door Harry Kümel in 1967) en ‘De soldaat Johan’. Na WO II werd hij veroordeeld wegens ‘culturele collaboratie’ met de Duitsers. In gevangenschap schreef hij ‘Mensen achter de dijk’ (1949), een loflied op zijn geboortedorp Hamme. Om de gedachtenis van deze grote Hamse schrijver te eren, werd hier in 1966 door de Vlaamse Toeristenbond het Filip De Pillecynmonument opgericht. Dit monument bestaat uit enkele personages uit zijn werk: de pestlijder Rochus met een hond die zijn wonden likt en boven hem de statige soldaat Johan die richting Hamme kijkt; langs de waterkant de veerman tussen Anne-Marie en Leda uit ‘De Veerman en de Jonkvrouw’. Al deze figuren zijn verbonden door een sierlijke nevel die uit het water opstijgt.
4. Driegoten
5
Ook het Driegotenbos bevindt zich tussen de punten 77 en 93. Dit terrein is ontstaan na de rechttrekking van de Schelde omstreeks 1900. In het bos staan o.a.: zomer– en wintereik, esdoorn, es, meidoorn, beuk en haagbeuk, berk en hazelaar. Trouwe bewoners van het gebied zijn het konijn, de haas, de bunzing en de hermelijn.
5. Priester Poppekapel
6
KNOOPPUNTEN: 91->09->50->68-> 57->56 Als u aan knooppunt 56 de weg naar punt 51 volgt, komt u aan de grafkapel van Priester Edward Poppe. Hier ligt zijn stoffelijk overschot. In 1916 werd Edward Poppe in Gent tot priester gewijd en benoemd tot kapelaan van de Gentse volksparochie Sint-Coleta. Wegens zijn wankele gezondheid werd hij rector bij de zusters in Moerzeke. Ondanks zijn ziekte werd hij de geestelijke leider van o.m. priesterstudenten en een voorbeeld voor ontelbare priesters. Hij was de bezielende leider van de Eucharistische Kruistocht. Voor de jeugd schreef hij een bijzondere catechismus ‘Bij de Kindervriend’. Op 10 juni 1924 overleed hij aan een hartcrisis. Op 3 oktober 1999 werd hij door paus Johannes Paulus II zalig verklaard.
6. De Grote Napoleon
7
KNOOPPUNTEN: 56->99->55->60 Om de normale route verder te zetten, keert u van aan de grafkapel terug naar punt 56. Vandaar volgt u de hierboven weergegeven punten. U kunt ook afwijken van de route en van aan de kapel verder gaan naar punt 51. Via knooppunt 69 bereikt u ook punt 55. Vandaar volgt u naar punt 60. Als u aan punt 60 even afwijkt van de route en punt 49 volgt, komt u aan ‘De Grote Napoleon’. Dit is een monumentale windmolen, de enige die overeind is gebleven van de 30 windmolens die tot voor de eerste wereldoorlog het silhouet van Hamme bepaalden. Als u niet wilt afwijken van de route, volgt u de pijlen naar punt 98.
7. De Oude Durme
8
KNOOPPUNTEN: 60->98->93->40-> 46->43 Om de route verder te volgen keert u van ‘De Grote Napoleon’ terug naar knooppunt 60. Vandaar volgt u bovenstaande knooppunten. Als u aan punt 46 komt, volgt u richting punt 43. Als u aan het Palingshuis komt, moet u normaal links mee volgen om naar punt 43 te gaan. Maar in plaats daarvan kunt u vlak achter het Palingshuis rechtsaf slaan. Deze weg leidt u naar de prachtige omgeving van de Oude Durme. De Oude Durme is ontstaan door het rechttrekken van de Durme in 1934. Het is een ideaal visgebied in een betoverend landschap, maar ook wandelaars en fietsers komen hier, door de lage dijken rond het water, ruimschoots aan hun trekken. Hier doet Hamme zijn slogan, ‘Oase van groen en water’ alle eer aan.
9
KNOOPPUNTEN: 43->49 Nadat u de Oude Durme gevolgd hebt, komt u uit op de dijk naast de Durme. Daar slaat u rechtsaf en volgt u de dijk tot aan punt 49. Dit is het eindpunt van deze route. U kunt gemakkelijk terug naar het startpunt door verder te rijden naar knooppunt 90.
11
ANTWERPEN A A S L A N D KRUIBEKE
Antwerpen HEMIKSEM
TEMSE
SCHELLE NIEL
me
BORNEM HAMME
Ru
pe l
KLEIN-BRABANT
RUPELSTREEKVAARTLAND BOOM
RUMST
PUURS Schelde
Di
jle
SINT-AMANDS
WILLEBROEK
MECHELEN Zen ne
ERMONDE BUGGENHOUT LEBBEKE
ESSTREEK G R O E N E G O R D E L
W
VlaamsBrabant
BRUSSEL
10
W A A
Oost-Vlaanderen
HA ZELE
S
DESTELBERGEN
GENT
BLOEMENSTREEK
Donkmeer
BERLARE LAARNE
DENDERMO
e
eld
Sch
WETTEREN
MELLE
WICHELEN
der Den
MERELBEKE
LEBB
FALUINTJESST
LEDE
AALST ERPE-MERE HAALTERT
V L A A M S E A R D E N N E N
DENDERLEEUW
DENDERSTREEK NINOVE
Deze plek vormt het sluitstuk van de literaire wandeling. De tekst op de plaat is een fragment uit het laatste hoofdstuk van de roman waarin Filip De Pillecyn de balans opmaakt van zijn relatie tot zijn geboortegrond en zijn bewoners.
13. Dekenij
In de Mandemakerstraat, net als in tal van andere kleine en smalle straatjes achter het Marktplein, stonden destijds vele kleine werkmanswoningen en afgesloten beluiken. De Langen Hof was wellicht een van de meest bekende. Het was het domein van mandenmakers, thuisspinners, zeeldraaiers en touwslagers, de voornaamste spelers in het industriële verleden van de gemeente. Het beeld Heden verweven, verweven verleden van Jo Bocklandt, op de plaats van een gesloopte arbeiderswoning, verwijst naar dit verleden en stelt het ongrijpbaar verglijden van de tijd voor.
12. Calvarieberg / Mandemakerstraat
9
Via de smalle doorgang achter de kerk en de Kapellestraat keert men terug naar het vertrekpunt.
8
11. Mirabrug
De in 2003 door het Vlaams Gewest gerestaureerde houten Durmebrug is een belangrijk knooppunt van het wandel- en fietstoerisme in de Durmestreek. De tekst op de plaat is de eerste van de talrijke prachtige natuurbeschrijvingen die als een rode draad door het verhaal lopen. Den Bunt is een uniek natuurgebied op wandelafstand van de Mirabrug. Dit stukje Durme- en Scheldelandschap is de levensader waarin de elementen licht, lucht en water de eigenheid van dit gebied bepalen en er de typische kenmerken van zijn.
7
10. Kaaiplein Vóór de aanleg van de spoorlijn Dendermonde - SintNiklaas werden de ruwe vezels voor de talrijke plaatselijke touwslagerijen en de producten van de Hamse handelaars verscheept met de stomer La Durme van de Société de Navigation à Vapeur Escaut et Durme. De stoomboot - door de mensen Den Hammeneir genoemd - vertrok dagelijks naar Temse en Antwerpen en was, ook voor de inwoners, de belangrijkste verbinding met de havenstad. In ‘Mensen achter de dijk’ fungeert de boot niet alleen als decor van een belangrijke episode in het leven van de opgroeiende jongeman, mijnheer Henri, maar is hij tevens het bindteken tussen het platteland en de stad.
Eind 19de eeuw was de Hoogstraat zowat de draaischijf van het economische leven in de gemeente. Aan de achterzijde - in de Aartstraat - stonden vooral stijfselfabrieken en leerlooierijen. In de Hoogstraat was destijds de Rubannerie Vermeire, beter gekend als het kwezelkot, gevestigd. Op het nummer 28 bevond zich de tapijtweverij Etablissements P.B.Van Haver, in de volksmond gekend als Bij Peekes. Naast de weverij brouwde Peekes ook bruin bier. Jenever en bier vonden bij de arbeidersbevolking van Hamme een groot afzetgebied. Van de tientallen brouwerijen die Hamme toen rijk was, zien we in deze straat nog enkele restanten : de site Van Overstraeten, die stopte met brouwen tijdens WO II, en iets verderop de statige inrijpoort van brouwerij Cool.
8. Hoogstraat
6
Op het terrein van het huidig Provinciaal Technisch Instituut was destijds de gemeenteschool van Den Aart gevestigd. Deze school en vooral de figuur van de schoolmeester spelen in ‘Mensen achter de dijk’ een belangrijke rol, onder meer in het hoofdstuk over de eerste schoolstrijd in 1879. Die historische strijd tussen vrijzinnigen en katholieken wordt opgeroepen in het pijnlijkste incident uit het boek : het gewetensconflict van de door en door eerlijke schoolmeester, die ‘zijn’ school - nu geuzenschool geworden - zou moeten verlaten.
9. Schoolstraat
4 . 6D. r iDeeg oLtoefnt 7. Het idpluscenter
5
Deze vroegere smidse van Le Lis is het enige overblijfsel van wat ooit het grootste bedrijf uit de Hamse geschiedenis was. Het gebouw werd volledig gerenoveerd en omgebouwd tot lofts en een feestzaal. Ooit werkten op deze site ruim 1500 mensen. De oude touwbaan van Philemond Vermeire – in het boek opgevoerd als mijnheer Philemon – werd in 1923 aangekocht door H. Van der Lely, een Nederlandse fabrikant. Onder zijn beleid groeide Le Lis uit tot een wereldspeler op het gebied van de harde vezelverwerking.
De Sint-Jansstraat fungeerde ooit als toegangsweg tot Le Lis. In het huidige idpluscenter was vroeger het bedrijf van de liberale fabrikant Désiré Van Damme gevestigd. In 1859 richtte hij hier een lintweverij op met een 150-tal weefgetouwen. Boven de toenmalige ingang aan de Hoogstraat, staat nu nog de bedrijfsnaam met als embleem: twee samengevouwen handen als teken van solidariteit.
4
5. De Ring
Deze straat is een van de oudste steegjes van Hamme en wordt herhaaldelijk vermeld in ‘Mensen achter de dijk’. Hier stonden de lage werkmanshuisjes: een kamer voor het leven overdag en een zolder voor ’s nachts. Vandaag rest enkel nog de smalle parkeerstrook waarop de tweekamershuisjes stonden tegen de hoge kasteelmuur. Het Baantje is een restant van Le Lis. In 1828 bouwde Theodore Vermeire hier een touwbaan van 300 meter. Toen de langste in België. Om de doorgang tussen De Ring en het achterliggende veld te vergemakkelijken werd er een baantje over de spinbaan gelegd, dat de naam kreeg van Vermeirens wegel.
3
3. Marktplein De herbergen op het Marktplein bekleedden destijds in het dorpsgebeuren een bijzondere plaats. Het gewone volk kwam er slechts bij speciale gelegenheden, zoals de jaarlijkse kermis. De heren van de hogere stand speelden er kaart en bespraken er de dagelijkse gebeurtenissen. De cafés waarvan sprake is in het boek, staan er nog: Het Gulden Hoofd en ’t Hoeksken, beschreven als … het klein herbergje in de hoek waar een piano staat… . Den Hertog heeft een andere bestemming gekregen. Enkel De Kroon werd gesloopt en vervangen door een bank- en kantoorgebouw.
4. Plezantstraat
Over deze straat, waar op het nummer 19 het geboortehuis van de schrijver stond, schrijft Filip De Pillecyn in ‘Het was toen …’ (Leuven, 1972): Het was een voorname straat, want het was waarschijnlijk de enige straat van Hamme waar geen herbergen waren. Toen woonde hier inderdaad de sociaal betere klasse van het dorp in grote herenhuizen met uitgestrekte tuinen. Het beste voorbeeld hiervan is het Kasteel van Hamme, in 1731 gebouwd in opdracht van de toenmalige Heer van Hamme, Frans-Joseph Hyacinth l’Escornet en nu eigendom van de familie Van Geet. In het voormalige koetshuis is het Filip De Pillecynkabinet ondergebracht, een bescheiden reconstructie van de werkruimte van de schrijver.
2
In 1827 werd het kerkhof rond de Sint-Pieterskerk op de Markt verplaatst naar het huidige Tweebruggenplein. Hiervan rest enkel nog de kapel als stille getuige, want ook deze begraafplaats werd op haar beurt in 1896 overgebracht naar Driegotenkouter. Het Tweebruggenplein wordt in de volksmond nog altijd het Oud Kerkhof genoemd. In het verpauperde textieldorp Hamme was, op het einde van de 19de eeuw, de muur van het vroegere kerkhof vaak de ontmoetingsplaats voor de meetings in de beginnende sociale strijd, met de eerste stakingen en de prille beweging voor het algemeen stemrecht.
1 . Tw e e b r u g g e n p l e i n
Locaties
In de aanhef van ‘Mensen achter de dijk’ beschrijft Filip De Pillecyn de gevoelens van de jonge Henri – het hoofdpersonage - terwijl hij, na het lof in de kerk, onder de kapmantel van zijn moeder door de Kapellestraat naar huis gaat. Het was een typisch voorbeeld van een smalle straat met kleine werkmanshuisjes, winkels, herbergen en boerenhoven. Op het nummer 60 bevond zich de in 1848 opgerichte touwslagerij van Marcellus Vermeire, beter gekend als Bij Marcellekes. Hier brak op 29 april 1894 een staking uit die in enkele uren tijd de hele touwindustrie in Hamme platlegde.
2. Kapellestraat
Op de hoek Peperstraat – Kleinhulst staat sinds 28 augustus 2004 het bronzen borstbeeld van Filip De Pillecyn, een werk van de Hamse kunstenaar Jo Bocklandt.
1
Wandelroute Praktische Informatie STARTPLAATS:
Tweebruggenplein
PARKEERGELEGENHEID: Tweebruggenplein
V.V.V. Hamme Marktplein 1 - 9220 Hamme Tel. 052 47 56 05 - Fax 052 47 56 09
[email protected]
INFORMATIE:
Zestig jaar ‘Mensen achter de dijk’ – Filip De Pillecyncomité, 2009 Literaire wandeling – Filip De Pillecyncomité, 2004
BRONNEN:
V.V.V. Hamme Jo Bocklandt François Blommaert Roger Van Wauwe Willy Van den Branden Jean-Pierre Ertzinger
ARCHIEFFOTO’S:
Willy De Vogel
FOTOGRAFIE:
brochure: V.V.V. Hamme tekstplaten: Filip De Pillecyncomité
REALISATIE:
Filip De Pillecyncomité
CONCEPT:
dorpswandeling
AARD:
5 km
AFSTAND:
Verantwoording In 1949 verscheen bij Boekengilde De Clauwaert de roman ‘Mensen achter de dijk’ van Filip De Pillecyn. Hierin schetst hij een indringend beeld van zijn geboortedorp en zijn bevolking in de tweede helft van de 19e eeuw. Met dit boek, waarvoor De Pillecyn altijd een voorkeur heeft gehad omdat het ‘vol is van dingen die mij dierbaar zijn’, heeft hij Hamme op de literaire kaart van Vlaanderen gezet. Deze wandeling door het centrum van de gemeente betekent voor Hamme een passend eerbetoon aan zijn culturele ambassadeur en aan een van zijn meesterwerken. Dertien tekstplaten met passages uit het boek ondersteunen de wandeling die individueel of in groep kan afgelegd worden. Begeleiding van een gids kan, na afspraak met de toeristische dienst.
