Praktische handleiding echtscheiding en scheiding

Praktische handleiding echtscheiding en scheiding

Auteur: Scott Martens RPA RFEA Versie: Februari 2013

Deze handleiding is gratis en mag vrij als integraal document verspreid worden. Niets uit deze uitgave mag echter zonder voorafgaande toestemming gepubliceerd worden.


Inleiding Een echtscheiding of een scheiding betekent een enorme verandering in het leven van iedere betrokken individu. Het heeft impact op alle financiële, juridische en fiscale vermogens–, schulden inkomensbestanddelen. Essentiële zaken zoals (de waarde van) het huis, de hypotheek, persoonlijke bezittingen, verzekeringen en pensioenen zullen op zijn minst bekeken en uiteindelijk wel of niet verdeeld moeten worden. Daarnaast heeft een echtscheiding of scheiding een enorme impact op uw inkomenspositie door de betaling of ontvangst van alimentatie. Om u als betrokkene voldoende en laagdrempelig overzicht en inzicht te geven in de toch al complexe materie, hebben we deze handleiding voor u opgesteld. In dit document treft u zo summier mogelijk een objectieve beschrijving aan van alle onderwerpen die direct gerelateerd zijn, betrekking hebben op of verwant zijn aan het onderwerp echtscheiding en scheiding. Om er zeker van te zijn dat u de meest actuele versie van onze handleiding hebt, adviseren wij u om deze te vergelijken met de versie op onze website: www.mscheidingsadvies.nl.

Meer informatie Naast deze handleiding kunt u voor nog meer gratis informatie bij ons terecht. Zo kunt u direct op onze site ook de “Begrippenlijst echtscheiding en scheiding” downloaden. Heeft u verdergaande interesse in ook onze dienstverlening dan krijgt u bij opvraag via de site, gratis ook de volgende documenten toegezonden per e-mail:  het document “Veelgestelde vragen & antwoorden echtscheiding en scheiding”  het document “Begrippenlijst Martens Scheidingsadvies” en  het document “Begrippenlijst verzekeringstermen”. Ondanks de moeilijke tijd wensen u veel sterkte toe met het nemen van de juiste beslissingen omtrent uw echtscheiding of scheiding.

Voorbehoud Dit document is met de grootst mogelijke zorg en op basis van de huidige actualiteit, inzake wet- en regelgeving, samengesteld. Martens Management BV, noch een betrokken en/of gelieerde onderneming, kan aansprakelijk worden gesteld bij eventuele onvolledigheid, onjuistheid en/of onnauwkeurigheid van de hierin opgenomen informatie. Alle informatie in dit document is bestemd voor algemene voorlichting en dient op geen enkele wijze als (vervanging voor) advies. De gebruiker of verstrekker erkent dat de inhoud ervan het intellectuele eigendom is en blijft van de website Martens Scheidingsadvies en daardoor ook Martens Management BV. Voor het gebruik en (re)productie van deze informatie ten behoeve van (deel)advisering, voorlichting of andere doeleinden is voorafgaande schriftelijke toestemming van Martens Management BV vereist. Overtreding van deze of andere gebruiksregels leidt tot schadeplicht van de overtreder en eventuele bij de overtreding betrokken derden.

Martens Scheidingsadvies is een geaccrediteerd en onafhankelijk adviesbureau voor (echt)scheidingen en mediation

1


Inhoud Werkwijze Martens Scheidingsadvies Over Martens Scheidingsadvies en de werkwijze Documenten en/of berekeningen die nodig of adviseerbaar zijn voor een goede afwikkeling van de (echt)scheiding

Algemene tips vooraf Cijfers Samenlevingsvormen Juridische partnerrelatie Samenwoners: slechts gezamenlijk juridisch eigenaar

Het beëindigen van een relatie Beëindiging van een huwelijk of geregistreerd partnerschap Beëindiging van een samenwoning De echtscheidingsprocedure op gezamenlijk verzoek (samenspraak) De scheidingsprocedure voor geregistreerd partners De echtscheidingsprocedure op eenzijdig verzoek (tegenspraak)

Algemene zaken Betrokkenen bij een echtscheiding en scheiding Scheidingskosten Eventuele (gesubsidieerde) rechtsbijstand Voor verdeling in aanmerking komende zaken


2


Onjuiste verdeling, voorspiegeling of verspilling bij scheiding Toewijzing en feitelijke overdracht van goederen Sancties

Kinderen Omgangsrecht kind(eren) Ouderschapsplan

Alimentatie Algemeen Alimentatiehoogte Kinderalimentatie specifiek Partneralimentatie specifiek Rangorde van alimentatie Afdwinging inning alimentatie Vervallen van de alimentatieverplichting Tussentijdse wijziging van alimentatie

Welke zaken te regelen Documenten bij een echtscheiding en scheiding Overige diensten Martens Scheidingsadvies

Algemene informatie Onafhankelijke websites Doorverwijzingsformulier


3


Over Martens Scheidingsadvies en werkwijze Onze klantenkring Kort samengevat bedient Martens Scheidingsadvies cliënten uit het hogere segment. Dat wil zeggen dat wij met name ondernemers, mensen met een hoog inkomen en/of vermogen, expats en topfunctionarissen rekenen tot onze klantenkring. Wij kunnen u van dienst zijn als:  het gezamenlijk bruto-inkomen van u en uw (ex-)partner hoger is dan € 70.000,- en/of  het gezamenlijk netto-vermogen u en uw (ex-)partner meer is dan € 300.000,-. Mocht uw gezamenlijk inkomen en/of vermogen lager zijn dan zoals bovengenoemd dan kunnen wij u tegen een lager tarief van dienst zijn via BudgetScheiding.NL. Kijk voor meer informatie op: www.budgetscheiding.nl.

Niet vergelijkbaar met andere scheidingskantoren Martens Scheidingsadvies is een kantoor voor persoonlijk scheidingsadvies en mediation bij (echt)scheidingkwesties. Via Martens Management/PensioenManager.NL zijn wij in 2000 begonnen met het op uurtarief fiscaal, financieel en rekentechnisch adviseren van intermediairs, notarissen, advocaten en mediators op het gebied van pensioen en levensverzekeringen. Sinds 2006 zijn we actief op het gebied van echtscheidingen en scheidingen en bedienen wij cliënten door persoonlijk advies, via e-mail, internet of per telefoon. Wij hebben fysiek contact met cliënten op ons kantoor of bij de gespecialiseerd intermediair, de accountant, notaris, advocaat om de scheidingsafwikkeling te behandelen. De verkoopadvisering laten we bewust over aan intermediairs. Wij geven alleen advies op uurtarief op verrichten een afgebakende dienst tegen een vaste prijs.

Martens Scheidingsadvies bemiddelt niet, verkoopt geen financiële producten of heeft een provisiebelang met samenwerkende partijen.

Martens Scheidingsadvies is een 100% activiteit van Martens Management BV waarvan de aandelen voor 100% in handen zijn van de oprichter/eigenaar P.S. Martens.

Onafhankelijk Als één van de weinige scheidingsorganisaties in Nederland kunnen wij onafhankelijke documenten of berekeningen opstellen en vooral: analyses doen voor cliënten en/of hun adviseurs. Desgewenst kunnen wij voor cliënten, zonder tussenkomst van een intermediair, een alimentatieberekening, een ouderschapsplan, inboedelverdeling of een scheidingsconvenant opmaken.

Deskundig, betrouwbaar en ervaren Deskundigheid is bij Martens Scheidingsadvies geen vereiste maar een vanzelfsprekendheid. Alle aangesloten adviseurs zijn register scheidingsadviseur, trainer/opleider op hun deelgebied en/of hebben ruime ervaring in het afwikkelen van (echt)scheidingen. Cliënten kunnen ons hun complexe financiële of fiscale situaties zonder twijfel toevertrouwen.

Dienstverlening Zie voor een uitgebreid overzicht van onze diensten en de bijbehorende prijzen, onze toelichting verderop in deze handleiding of kijk op onze site www.mscheidingsadvies.nl.


4


Algemene tips vooraf Er zijn talloze tips die in algemeenheid gehanteerd worden zoals door scheidingsadviseurs, mediators, financieel adviseurs, advocaten en notarissen. Niet allemaal zijn deze even bruikbaar. Om toch een indicatie te geven van welke tips het meest voorkomen hebben we een zo kort mogelijke lijst opgesteld van de meest voorkomende.

De volgende algemene tips kunnen wij u geven: 

Leg zoveel mogelijk met de partner de zaken vast waar u samen uit bent gekomen.



Bespreek de zaken waar u samen niet uitkomt en schakel zo nodig hulp in.



Laat uzelf als ouder niet negatief uit over de andere ouder in het bijzijn van het kind of de kinderen.



Laat de partner- en/of kinderalimentatie berekenen en maak als minder draagkrachtige ouder meteen duidelijk aan de andere partner dat financiële ondersteuning voorlopig nodig blijft.



Verzamel alle financiële documenten en bespreek hoe u grofweg alles wilt verdelen of laat de documenten door een specialist verzamelen. Laat vervolgens Martens Scheidingsadvies alle nodige ontwerp-documenten opstellen.



Probeer gedurende het hele proces om vooral de inhoudelijke afwikkeling goed te doorlopen.



Wees eerlijk naar het kind of de kinderen en probeer ze niet te laten geloven dat ‘de andere ouder weg is voor het werk’ of ‘dat er niets aan de hand is’. Kinderen zijn scherpzinniger dan men denkt en voelen dit vaak feilloos aan.



Spaar als ouder geen opgekropte gevoelens op maar maak zo neutraal mogelijk duidelijk dat de situatie een enorme impact op u heeft. Vraag ook aan het kind of de kinderen niet hun gevoelens te sparen of hun vragen achterweg te laten.



Praat met de kinderen ook genoeg over dingen die niet alleen met de echtscheiding of scheiding te maken hebben en bespreek met hen de toekomst, de ervaringen en de wensen.



Betrek, indien mogelijk, het kind of de kinderen zoveel mogelijk bij het opstellen ouderschapsplan. Laat het kind, indien mogelijk, het ouderschapsplan meetekenen.



Bij een scheiding verandert er veel voor een kind, alles wat vertrouwd was, lijkt plotseling verdwenen. Vaak moeten kinderen noodgedwongen verhuizen en missen ze de ouder die niet meer thuis woont. Voorafgaand, tussentijds en na een echtscheiding of scheiding voelt het kind of de kinderen snel de spanning tussen de ouders. Probeer dit als ouder te herkennen en maak dit zoveel mogelijk ook bespreekbaar met het kind of de kinderen.


5


Cijfers Echtscheiding In 2008 zijn er 32.236 “echtscheidingen” geregistreerd door het CBS waarbij alleen 2008 al in 64.472 mensen zelf direct betrokken waren bij een echtscheiding. Dit cijfer is de laatste jaren vrij stabiel gebleven. Het CBS heeft het aantal geregistreerd partnerschappen (scheidingen) hier ook bij inbegrepen. Echtscheidingsverwachting Sinds de jaren ’70 en ’80 is een echtscheiding en scheiding een bijna regulier voorkomend fenomeen. Kort samengevat kan geconcludeerd worden dat één op de drie huwelijken de eindstreep, door bijvoorbeeld overlijden van één van de partners, niet haalt.

Scheiding na samenwoning Het aantal samenwonenden en dus ook het aantal scheidende samenwonenden wordt niet centraal geregistreerd. Ingeschat wordt dat deze populaire vorm van samenleven uiteindelijk leidt tot minstens 60.000 en wellicht 80.000 relatiebreuken per jaar waarbij een belangrijk deel van deze samenwoners gezamenlijk(e) vermogen en/of schulden heeft. Belang van deskundige (echt)scheidingsafwikkeling Het totaal aantal relatiebreuken (zowel echtscheidingen als beëindiging samenwoningen) komt naar inschatting op ruim 100.000 stuks per jaar, waarbij een aanzienlijk deel gezamenlijk vermogen en/of inkomen heeft. Om een juridische verdeling, een juiste fiscale behandeling en een juiste (economische) waardering van alle zaken, te kunnen adviseren en garanderen krijgt het vak van (financieel) scheidingsadviseur een steeds belangrijkere positie bij (echt) scheidingsafwikkeling. Ook bij vermogende en/of schuldhebbende (ex-)samenwoners.


6


Samenlevingsvormen Juridische partnerrelatie Slechts bij een huwelijk of geregistreerd partnerschap is er sprake van een juridische partnerrelatie. Bij deze twee basisvormen ziet de wet, een ‘buitenstaander’ of instantie, in eerste instantie, een tweetal juridisch vertegenwoordigers van die relatie. Zonder nadere, voorafgaande en specifieke vastlegging bij het aangaan van het huwelijk of geregistreerd partnerschap is men in Nederland ‘standaard’ gezamenlijk eigenaar voor alle vermogens- en schuldbestanddelen. Dit is de zogenoemde algehele gemeenschap van goederen. Circa 70% van de Nederlandse huwelijken en geregistreerde partnerschappen is op deze basis gesloten. De overige 30% van de Nederlandse huwelijken en geregistreerde partnerschappen is gesloten onder de volgende voorwaarden: 

Koude uitsluiting Er is een totale uitsluiting van ieders vermogens en/of schulden.



Periodiek verrekenbeding Het overgespaard inkomen en vermogen wordt tijdens de relatie periodiek verdeeld.



Finaal verrekenbeding Het overgespaard inkomen en vermogen wordt alleen bij echtscheiding en scheiding of overlijden verdeeld.



Beperkte gemeenschap De slechts aangewezen vermogens en/of de schulden zijn gemeenschappelijk.

Samenwoners: slechts gezamenlijk juridisch eigenaar Samenwoners hebben geen juridische partnerstatus. Fiscaal (voor de Belastingdienst) kunnen ze wel elkaar verzoeken om een zogenoemde partnerbehandeling, maar strikt genomen zijn samenwonende partners in beginsel niet juridisch aansprakelijk voor elkaars vermogen en/of schulden. Wel kunnen samenwoners een gemeenschap aangaan voor het vermogen en/of de schulden. Denk hier bijvoorbeeld aan de gezamenlijke aankoop van een huis of een auto. Dit noemen we een eenvoudige gemeenschap. Slechts de doelbewust gezamenlijk aangeschafte zaken worden dan gezien als gemeenschappelijk. Bij het scheiden van samenwoners dienen hierover afspraken gemaakt te worden of beter nog: zaken vastgelegd te worden in een (notariële) samenlevingsovereenkomst of onderhandse overeenkomst.


7


Het beëindigen van een relatie Beëindiging van een huwelijk of geregistreerd partnerschap Voor zowel gehuwden, geregistreerd partners als samenwoners kan men door bepaalde formele handelingen een einde maken aan de partnerrelatie. Dat kan onder de juridische noemer van een “duurzame ontwrichting”. Men heeft tijdens de relatie geen zicht op normale (echtelijke) verhoudingen waardoor men vanaf een bepaald punt zonder elkaar verder wilt. Dit kan door:  echtelijk te gaan scheiden oftewel een echtscheiding aan te gaan.  beëindiging van het geregistreerd partnerschap.  beëindiging van de samenwoning. Huwelijk Een huwelijk wordt, bij een ingediend echtscheidingsverzoek, altijd door een rechter ontbonden. Dit is ongeacht of er wel of geen kinderen, vermogen, schulden of gemeenschappelijke zaken zijn. Om een echtscheidingsverzoek in te dienen is altijd een advocaat nodig. Bij een huwelijk zijn twee echtscheidingsvormen mogelijk, namelijk:  definitieve “echtelijke scheiding”.  “scheiding van tafel en bed” (dit is nog geen definitieve echtscheiding). Geregistreerd partnerschap Een partnerschap wordt, bij een ingediend scheidingsverzoek, door een rechter ontbonden als er minderjarige en gezamenlijke kinderen zijn. Als er geen minderjarige gezamenlijke kinderen zijn, kan een notaris het partnerschap ontbinden.

Beëindiging van een samenwoning Bij de beëindiging van een samenwoon-relatie komt geen rechter te pas. Samenwoners zijn vrij om een relatie aan te gaan en die op ieder zelf gewenst moment te verbreken. Slechts bij civiel-juridische aangelegenheden kan men naar de rechter stappen over de verdeling van een aantal zaken maar wettelijk gezien is hier geen procedure voor. Het beëindigen van een samenwoning kan men specifiek realiseren door:  een aangetekende brief te sturen aan de andere samenwonende partner.  een onderhandse overeenkomst op te stellen met elkaar.  feitelijk bij elkaar te vertrekken of door uitschrijving op het woonadres.  via notariële overeenkomst of een overeenkomst advocaat de samenwoning vast te leggen. Als één van de partners wil (echt)scheiden, is dat bijna altijd mogelijk. Slechts bij zeer bijzondere omstandigheden kan een rechter beslissen dat nader onderzoek noodzakelijk is om de echtscheiding en scheiding goed af te kunnen ronden. Hierna volgen de stappen om eenzijdig of op gezamenlijk verzoek te kunnen scheiden.


8


De echtscheidingsprocedure op gezamenlijk verzoek (samenspraak)


9


De scheidingsprocedure voor geregistreerd partners


10


De echtscheidingsprocedure op eenzijdig verzoek (tegenspraak)


11


Algemene zaken Betrokkenen bij een echtscheiding en scheiding Men dient er rekening mee te houden dat vele partijen betrokken kunnen zijn of juist moeten zijn bij een echtscheiding en scheiding. Denk aan een advocaat, (NMI-)mediator, rechtbank, notaris, intermediair, de eigen onderneming, de accountant en/of een (echt)scheidingsadviseur.

Scheidingskosten De kosten van een echtscheiding of scheiding lopen behoorlijk uiteen in de dienstenmarkt voor (echt)scheidingen. Waar op internet gesproken wordt van de volledige behandeling van een echtscheiding en scheiding voor maar € 675,- moet men rekenen op alleen de indiening van het scheidingsverzoek, zonder enig nader onderzoek op een juiste juridische, fiscale of financiële verdeling. Een goed scheidingsadviseur kijkt op zijn minst naar de rechtvaardige of misschien contractuele verdeling van zaken, de fiscale consequenties en de waarde van alle (on)roerende zaken. Tegenspraak De kosten zullen bij een eenzijdige echtscheiding en scheiding in zijn algemeenheid hoger zijn dan een echtscheiding en scheiding op gezamenlijk verzoek. Een scheidingsverzoek met ‘verweer’ van de andere (ex-)partner zullen de kosten van met name een advocaat doen toenemen waardoor de afwikkelingsduur ook toeneemt. Samenspraak Martens Scheidingsadvies kan met name partners tegemoetkomen die de afwikkeling van hun echtscheiding en scheiding willen laten uitvoeren op basis van samenspraak. Onderstaand overzicht geeft aan wat de kosten minstens zijn bij een dergelijke afwikkeling van de echtscheiding en scheiding. Handeling

Advocaat

Mediator

Martens Scheidingsadvies

Administratie inventariseren, berekenen en opmaken documenten:

€ 2.000,-

€ 1.500,-

maximaal € 897,-

Bespreken en opmaken (echt-) scheidingsconvenant

€ 4.250,-

€ 3.000,-

€ 1.699,-

Bemiddeling of juridische bijstand

€ 3.250,-

€ 3.000,-

Indiening scheidingsverzoek, leges rechtbank en aktekosten:

€ 800,-

€ 800,-

€ 890,-

€ 8.300,-

€ 6.300,-

Maximaal € 3.486,-

Totaal Besparing in verhouding tot mediation of inschakeling van één of twee advocaten

minstens € 2.814,- tot € 4.814,-

Alle bovengenoemde bedragen zijn inclusief BTW. De genoemde rangeprijzen van een advocaat en mediator zijn verkregen van circa 30 advocatenkantoren en mediators. Omdat sommige advocatenkantorenen en mediators geen onderscheid maken tussen cliënten met of zonder een onderneming, hoog inkomen en/of vermogen of functie in het buitenland, is gekozen voor het bij hun geldende laagste tarief.


12


Eventuele (gesubsidieerde) rechtsbijstand Als men niet genoeg geld heeft om een echtscheiding of scheiding te betalen, kan men in aanmerking komen voor (gesubsidieerde) rechtsbijstand, ook wel ‘toevoeging’geheten. De Raad voor de Rechtsbijstand neemt dan een deel van de kosten voor haar rekening. Er is echter wel sprake van een ‘eigen bijdrage’. Of men hiervoor in aanmerking komt, hangt af van de hoogte van de inkomsten, vermogens en schulden van beide partners. Zie voor meer informatie de website: www.rvr.org.

Voor verdeling in aanmerking komende zaken Gehuwden en geregistreerd partners Bij gemeenschap van goederen wordt alles aan vermogen en/of schulden gedeeld op het moment van echtscheiding en scheiding. Als men tijdens de (echt)scheidingsprocedure zaken verzwijgt en dit blijkt na de echtscheiding en scheiding nog steeds niet genoemd en verdeeld te zijn dan heeft de andere partner recht op de gehele waarde ervan. Bepaalde zaken worden echter niet standaard verdeeld. Dat zijn: •

Verknochte goederen. Dit zijn strikt persoonlijke spullen die alleen zinvol gebruikt kunnen worden door de bezittende partner.

•

Tijdens huwelijk of partnerschap opgebouwd pensioen. Pensioen valt standaard buiten de verdeling van het huwelijkse vermogen. De Wet verevening pensioenrechten bij Scheiding (Wet VPS) is daarop namelijk van toepassing. Kort samengevat heeft ieder van de ex-partners recht op de helft van het tijdens de relatie opgebouwde ouderdomspensioen. Als er een opgebouwd (niet op risicobasis verzekerd) partnerpensioen is, wordt dit ook toegekend aan de andere expartner. Dit vereveningsrecht kan men eenzijdig uitoefenen binnen twee jaar na de scheiding of men kan hier bewust vanaf zien in het scheidingsconvenant.

•

Datgene wat verkregen is als ‘vruchtgebruik’ zoals bedoeld in het erfrecht. In sommige gevallen heeft een (ex-)partner bijvoorbeeld een woning of goed dat men op eigen naam verhuurt. Alle inkomsten hieruit worden standaard niet verdeeld bij de scheiding.

•

Alles wat verkregen is onder schriftelijke ‘uitsluiting’. Dit kunnen erfenissen of schenkingen zijn waarbij schriftelijk is vastgelegd dat bij scheiding en/of overlijden niets toekomt aan de andere (ex-)partner.

Samenwonenden Voor samenwoners is er geen wet- en regelgeving voor de verdeling bij beëindiging van een relatie. Zaken die gemeenschappelijk zaak zijn vastgelegd, dienen verdeeld te worden volgens een (notariële) overeenkomst. Alle overige zaken moeten in onderling overleg en, bij voorkeur, na schriftelijke vastlegging verdeeld worden. Tenaamstelling en betaling van zaken zijn bij de civiel-juridische vaststelling van de eigenaar, doorslaggevend.


13


Onjuiste verdeling, voorspiegeling of verspilling bij scheiding Toewijzing en feitelijke overdracht van goederen Rechtsgeldigheid en afdwingbaarheid Het opstellen van een juiste en goede inboedellijst is belangrijk om onduidelijkheden bij de daadwerkelijke verdeling te voorkomen. Door de opmaak van het Inboedelverdeling Rapport® verkrijgt men een totaaloverzicht. Als men een zelf inboedellijst opstelt of een Inboedelverdeling Rapport® laat opmaken en dit document in tweevoud ondertekent, is het rechtsgeldig en kan men een eventuele overdracht wettelijk afdwingen via de civiele rechter op grond van artikel 296, boek 3 van het Burgerlijk Wetboek (vordering tot nakoming). De inroep van zo’n vordering dient binnen 5 jaar na de overeenkomst te zijn gedaan na de ondertekening van deze inboedelverdeling. Eerlijke verdeling: verdeling bij helfte De wet gaat ervan uit dat, indien geen specifieke afspraken zijn gemaakt over de gemeenschap van de goederen en het vermogen, al het vermogen en dus ook de inboedel “bij helfte verdeeld wordt”. Dit houdt in dat ieder recht heeft op de helft van waarde van de inboedel of de helft van de inboedel zelf. Dit staat in het Burgerlijk Wetboek onder artikel 135, lid 1, Boek 1. Als u niet getrouwd bent of geregistreerd partner in “gemeenschap van goederen” of u woont samen dan kunnen afwijkende afspraken gemaakt worden. In een bijzondere situatie kunt u ons vragen hoe hiermee om te gaan.

Sancties Verzwijging De wet gaat ervan uit dat, indien geen specifieke afspraken zijn gemaakt over de gemeenschap van de goederen en het vermogen, niets over het vermogen (dus ook spaargeld) is verzwegen. Als dit wel het geval is en dit tevens bewezen wordt geacht, wordt volgens het Burgerlijk Wetboek (onder artikel 135, lid 3, Boek 1) het vermogen geheel toebedeeld aan de andere ex-partner. Wees daarom zo open en eerlijk mogelijk naar elkaar als het gaat om de waarde en de toebedeling van de spullen. Aantoonbare benadeling Als één van de (ex-)partners van een huwelijk of geregistreerd partnerschap tijdens de scheiding onnodig schulden maakt, geld of zaken verspilt dan heeft de andere (ex-)partner de plicht om deze te vergoeden volgens artikel 164, boek 1 Burgerlijk Wetboek. Ook als de (ex-) partner handelingen verricht zonder toestemming van de andere (ex-)partner heeft hij of zij de plicht om dit te vergoeden. Dit geldt ook voor samenwonenden voor zaken waarvan zij samen eigenaar zijn. De ingangstermijn van benadeling gaat in tot 6 maanden vóór het verzoekschrift tot scheiding bij een scheiding van een huwelijk of geregistreerd partnerschap. Duur Men kan bij een rechtbank tot 3 jaar na de scheidingsverdeling in beroep gaan als men een vermoeden of bewijs heeft van aantoonbare benadeling. Dat is bepaald in artikel 200, boek 3 van het Burgerlijk Wetboek. Dit geldt ook voor samenwoners met gezamenlijke op naam staande zaken.


14


Kinderen Omgangsrecht kind(eren) Iedere gezaghebbende ouder heeft recht op omgang met zijn of haar kind(eren), informatie en consultatie over ‘gewichtige kindzaken’ van het kind. De “Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding” ziet hierop toe. Deze wet is een aanzienlijke uitbreiding op de vroegere omgangsregeling en is op 1 maart 2009 ingegaan. Zie voor meer informatie: www.scheiding-omgang.nl.

Ouderschapsplan Een ouderschapsplan is, tegelijk met de invoering van de bovengenoemde wet, een door de wet vereist document als u gaat (echt)scheiden en kinderen heeft uit het huwelijk of geregistreerd partnerschap. Zelfs samenwonende ouders zijn verplicht een ouderschapsplan op te stellen als zij niet meer samenleven. Zonder een ouderschapsplan kunt u de echtscheiding en scheiding dus niet laten uitspreken door de rechter. Het is de bedoeling dat beide ouders, met eventuele ondersteuning van een scheidingsadviseur, mediator of advocaat, een ouderschapsplan opstellen en het met elkaar eens zijn met betrekking tot de omgang met en de verzorging van het kind of de kinderen. Vervolgens is het de bedoeling dat het kind of de kinderen zoveel en zo goed als mogelijk geïnformeerd en geraadpleegd worden over de inhoud van het ouderschapsplan. De wetgever beseft goed dat een jong kind met diens beperkte bewustzijn, maar op beperkte wijze geïnformeerd kan worden.


15


Alimentatie Algemeen Alimentatie is een periodieke bijdrage in de kosten van het levensonderhoud voor de ex-partner (partneralimentatie) en/of het kind of kinderen (kinderalimentatie). Slechts één van de ex-partners betaalt partneralimentatie aan de andere ex-partner. Als er kinderalimentatie betaald wordt dan kan één van de ouders dit betalen of beide ouders. Dit is afhankelijk van de netto-inkomens van beide ouders. Alimentatie kan men onderling afspreken maar kan ook door een rechter vastgesteld worden. Een alimentatieberekening stelt men veelal op voor een officiële vaststelling van partner- en/of kinderalimentatie. Betalingsverplichting partneralimentatie Alleen ex-partner gehuwden en geregistreerd partners kunnen elkaar verplichten tot het betalen van partneralimentatie. Voor ex-samenwonenden geldt dus geen verplichting tot het betalen van partneralimentatie. Betalingsverplichting kinderalimentatie Alle ouders die samen één of meerdere kinderen hebben kunnen elkaar na de scheiding verplichten tot het (gezamenlijk) betalen van kinderalimentatie. Dit geldt dus ook voor ex-samenwonenden of ouders die een LAT-relatie hebben.

Alimentatiehoogte Men bepaalt vóór de scheiding de hoogte van zowel kinderalimentatie als partneralimentatie op basis van drie rekenelementen. Dat is op basis van: •

de zogenoemde behoeftigheid van de alimentatie-ontvangende. Welke noodzakelijk basislasten zijn er? Denk aan voedsel, kleding, onderdak etcetera.

•

de zogenoemde behoefte alimentatie-ontvangende partner en/of kinderen. Deze wordt gebaseerd op de zogenoemde welstand van de alimentatie-ontvangers. Als blijkt dat men tijdens de relatie een bepaalde welstand hanteerde, wordt hier ook bij de berekening van de kinderalimentatie en/of partneralimentatie rekening mee gehouden.

•

de draagkracht van de alimentatiebetalende partner en/of ouder(s). De draagkracht wordt gevormd door zowel inkomen als eventueel vermogen van de alimentatiebetalende expartner en/of ouder(s). Als slechts één ex-partner inkomen en/of vermogen heeft, is er slechts één alimentatiebetaler.


16


Kinderalimentatie specifiek Kinderkosten en Tremanormen Onder de kinderkosten van de kinderen wordt verstaan alle kosten voor het levensonderhoud van de kinderen die de ouders zelf betalen, exclusief de kinderbijslag. Dus exclusief de eventueel te ontvangen kinderbijslag. De kosten/alimentatie voor het kind of de kinderen wordt vastgesteld volgens de richtlijnen van het Tremarapport Kinderkosten, in samenwerking met het Nibud. Dit zijn de zogenoemde Tremanormen. Eén van de uitgangspunten van deze normen is het netto-gezinsinkomen, direct voor het beëindigen van de relatie, dus tijdens het huwelijk. Het beëindigen van de relatie mag zo min mogelijk invloed hebben op het budget voor de kinderkosten. De Tremanormen worden dus gebruikt als richtlijn om de behoeftigheid en de behoefte van de kinderen vast te stellen en dienen als uitgangspunt voor de berekening van de bijdrage van de beide ouders in de kosten van de opvoeding en het levensonderhoud van de kinderen. Aan de hand van een bepaalde puntentoekenning die gebaseerd is op de leeftijd van de kinderen, het aantal en het gezinsinkomen, wordt de bijdrage per ouder in de kosten van de kinderen bepaald. Het ontvangen van eventuele kinderbijslag wordt niet betrokken in de berekening van de kinderkosten. Kinderkosten versus kinderalimentatie Kinderkosten zijn vanaf een bepaald bedrag tót een bepaalde hoogte belastingstechnisch aftrekbaar voor ouders die het desbetreffende kind niet inwonend heeft. Kinderkosten zijn dus, in bepaalde mate, aftrekbaar. Hiervoor dient men wel alle rekeningen, bonnetjes en/of overzichten te bewaren. Zie voor de De kinderalimentatie zèlf is niet aftrekbaar omdat voor de Belastingdienst niet gegarandeerd is dat deze kosten ook daadwerkelijk gemaakt zijn voor het niet-inwonend kind. Bovendien zou men anders door het zelf (hoog) vaststellen van de kinderalimentatie de belastingaftrek kunnen beïnvloeden. Belastingaftrek specifiek Voor de verzorgende ouder, die de kinderalimentatie ontvangt, is de ontvangen kinderalimentatie onbelast. Voor de ouder die kinderalimentatie verstrekt aan een niet-inwonend kind is een het bedrag van de inkomstenbelasting aftrekbaar als “persoonsgebonden aftrek levensonderhoud kinderen”. Zie voor de uitzonderingen: www.belastingdienst.nl. De alimentatieplichtige die meer dan € 136,00 (2010) per maand per kind betaalt aan levensonderhoud voor een kind dat niet bij hem/haar in huis woont, heeft recht op belastingaftrek. Om tot het fiscale voordeel te komen mogen opgevoerd worden:  het betaalde bedrag aan kinderkosten;  de kosten in verband met de omgangsregeling (€ 5,- per kind, per dag);  de kosten in verband met halen en brengen van de kinderen; ( 0,0125 per km)  eventuele aantoonbare ander kosten in verband met het levensonderhoud van de kinderen. Voorrang op partneralimentatie Bij een echtscheiding en scheiding gaat de berekening en toekenning van de kinderkosten/kinderalimentatie vóór op de berekening, vaststelling en toekenning van partneralimentatie. Als men een kind of kinderen heeft, dient men met de betaling van kinderkosten/kinderalimentatie rekening te houden bij de vaststelling en berekening van partneralimentatie.


17


Ingangsdatum alimentatie De ingangsdatum van de periode van betaling van kinderalimentatie is altijd de definitieve datum van de echtscheiding of de einddatum van het partnerschap. Voor beide vormen is dat de inschrijvingsdatum in het Register van de Burgerlijke Stand bij de gemeente. Tot die datum gaat de wetgever ervan uit dat alle kosten voor het kind of de kinderen door beide partners gezamenlijk opgebracht worden. Het ‘draagkrachtloos inkomen’ Het draagkrachtloos inkomen is het deel van het inkomen dat nodig is voor het betalen van de normale lasten van de alimentatiebetaler. Dit gedeelte wordt niet betrokken in de berekening van kinderalimentatie. Dit gebeurt op basis van de berekende lasten en normbedragen behorende bij de persoonlijke situatie van de alimentatiebetaler. De draagkrachtberekening Of de alimentatieplichtige ouders na de echtscheiding en scheiding de kosten van het kind of de kinderen kunnen opbrengen wordt bepaald aan de hand van een zogenoemde draagkrachtberekening. Voor aanvullende en gedetailleerde informatie met betrekking tot de draagkrachtberekening, inclusief uitzonderingsgevallen, kunt terecht op de websites www.nvvr.org en www.rechtspraak.nl. Daadwerkelijke betaling van kinderkosten/kinderalimentatie Met betrekking tot de betaling van de kinderkosten zijn er drie mogelijkheden om de betaling van kinderkosten/kinderalimentatie te dragen:   

Volgens de verhouding van de draagkracht per iedere ouder. Als één van de ouders geen draagkracht heeft zal de andere ouder, zoals tijdens de relatie het geval was, algeheel kostendrager zijn. Ieder exact voor de helft van de kinderkosten. Dit is slechts een reële optie als de exacte helft van de kinderkosten ligt op of onder de grens van de draagkracht van beide ouders. Volgens het principe van de verhouding van het aantal verzorgingsdagen.

In dat geval wordt bijvoorbeeld bij een verhouding van 12:18 ervan uitgegaan dat één ouder letterlijk een bijdrage in de kosten levert van (12/30) x het bedrag aan kinderkosten en de andere ouder: 18/30. Het bedrag is voor de verstrekkende ouder dan forfaitair aftrekbaar als ook tenminste één kind bij de andere ouder ingeschreven staat. De verkrijgende ouder mag dit bedrag ook alléén gebruiken voor de dekking van de kinderkosten. Wettelijke verhoging Omdat de kosten van levensonderhoud van kinderen, maar ook het inkomen in principe jaarlijks stijgt, wordt de alimentatie jaarlijks wettelijk verhoogd. Het indexeringpercentage wordt jaarlijks vastgesteld door de overheid en wordt in november van ieder jaar gepubliceerd. De alimentatieplichtige is verplicht om de kinderalimentatie jaarlijks te verhogen met de wettelijke indexering. De verhoging van de kinderalimentatie met de wettelijke indexering, dient door de partners onderling geregeld te worden. Indien de alimentatieplichtige de indexering niet betaalt, kan over een periode van maximaal vijf jaar de indexering alsnog gevorderd worden. Zie voor de indexeringspercentages: www.nibud.nl.


18


Partneralimentatie specifiek (Ex-)partners van een huwelijk of geregistreerd partnerschap hebben de wettelijke plicht om elkaar financieel te onderhouden. Deze onderhoudsplicht blijft dus ook na de echtscheiding of scheiding bestaan. De onderhoudsplicht voor de ex-partner eindigt wanneer een (ex)partner opnieuw een huwelijk of geregistreerd partnerschap aangaat, duurzaam gaat samenwonen of volledig in eigen financieel onderhoud kan voorzien. Voor voormalig samenwoners geldt deze onderhoudsplicht niet. De vaststelling/berekening van partneralimentatie wordt gebaseerd op de behoeftigheid, de behoefte en de draagkracht van beide partners, nà de scheiding. Daarbij wordt het berekende netto maandinkomen na het toepassen van fiscale (heffings)kortingen en toeslagen in acht genomen. Behoeftigheid en behoefte Men kan recht hebben op alimentatie als men niet in eigen levensonderhoud kan voorzien of onvoldoende inkomsten heeft om de levensstandaard die men tijdens het huwelijk of partnerschap had, te houden. Men heeft dan recht op partneralimentatie. Wanneer de behoeftigheid en de behoefte kan worden vastgesteld, wordt gekeken of de andere partner voldoende draagkracht heeft om de benodigde alimentatie te betalen. Voor echtscheiding en beëindiging van het geregistreerd partnerschap gelden dezelfde regels. Belastingaftrek specifiek Voor de partner, die de partneralimentatie ontvangt, is de ontvangen partneralimentatie progressief belast. Voor de partner die partneralimentatie verstrekt is het bedrag ineens (bij een afkoopsom partneralimentatie) of in termijnen (bij periodieke betalingen) van de Inkomstenbelasting aftrekbaar als “persoonsgebonden aftrek levensonderhoud expartner”. Let er dus op dat de uitkeringen van partneralimentatie dus bijna altijd bruto zijn als die direct ontvangen zijn van de alimentatiebetaler zelf. De alimentatieontvanger dient aan het einde van ieder jaar hierover belasting en sociale premies te betalen. Zie voor de uitzonderingen: www.belastingdienst.nl. Ingangsdatum alimentatie De ingangsdatum van de alimentatieperiode is, net zoals kinderalimentatie, altijd de definitieve datum van de echtscheiding of de einddatum van het partnerschap. Voor beide partnervormen is dat de inschrijvingsdatum in het Register van de Burgerlijke Stand. Tot die datum gaat de wetgever ervan uit dat alle kosten van de echtscheiding en scheiding door beide partners gezamenlijk opgebracht worden of dat de partner met meer inkomen de andere partner daarin compenseert. Het ‘draagkrachtloos inkomen’ Net zoals bij de vaststelling van kinderalimentatie wordt ook bij de berekening van de partneralimentatie rekening gehouden met het deel van het inkomen dat nodig is voor het betalen de normale lasten van de alimentatiebetaler. De draagkrachtberekening Of de alimentatieplichtige partner na de echtscheiding en scheiding de financiële behoefte van de alimentatiegerechtigde partner kan opbrengen wordt bepaald aan de hand van de draagkrachtberekening. Wettelijke verhoging Omdat de kosten van levensonderhoud van de ex-partner, maar ook diens inkomen in principe jaarlijks stijgt, wordt ook de partneralimentatie jaarlijks wettelijk verhoogd. Het indexeringpercentage is gelijk aan de hoogte van de kinderalimentatie. De alimentatieplichtige is verplicht om de partneralimentatie jaarlijks te verhogen met de wettelijke indexering, behalve als daarvoor een aparte clausule is opgenomen dat expliciet van indexatie wordt afgezien. Indien de alimentatieplichtige de indexering niet betaalt, kan over een periode van maximaal vijf jaar de indexering alsnog gevorderd worden. Zie voor de indexeringspercentages: www.nibud.nl.


19


Rangorde van alimentatie Bij een scheiding gaat de berekening en toekenning van de kinderkosten/kinderalimentatie vóór op de berekening, vaststelling en toekenning van partneralimentatie. Als men gezamenlijke minderjarige kinderen heeft, wordt verwacht dat men hiermee in de berekening van partneralimentatie rekening houdt met de kosten/alimentatie die één of beide partners hebben voor de gezamenlijke kinderen. Dit bedrag dient bekend te zijn en ingerekend te worden aan bij de berekening van de partneralimentatie.

Afdwinging inning alimentatie In sommige gevallen wordt de betaling van alimentatie zonder duidelijke reden stopgezet. In de meeste gevallen kan het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO) de rechthebber op alimentatie hulp bieden. Als een kinderalimentatie of partneralimentatie is vastgelegd in een scheidingsconvenant dat is aangehecht aan de scheidingsuitspraak of de alimentatie is vastgesteld door een rechter dan heeft een rechthebbende op alimentatie een zogenoemde ‘executoriale titel’. In dat geval wordt het LBIO ingeschakeld om de incasso te doen. Dat kost de rechthebbende op alimentatie zelf niets. De ex-partner wordt gemaand om de alimentatie, de incassokosten en de eventuele rente te vergoeden. Het LBIO kan zelfs beslag laten leggen op het salaris van de ex-partner als dit nodig is. Zie voor meer informatie: www.LBIO.nl. Als de alimentatie niet door een rechter is vastgesteld of opgenomen in een scheidingsconvenant dat tijdens het scheidingsverzoek is ingediend dan moet men, met een advocaat, een juridische procedure ingaan.

Vervallen van de alimentatieverplichting Partneralimentatie De betalingsperiode van partneralimentatie aan ex-gehuwden en ex-geregistreerd partners met eigen kinderen is maximaal 12 jaar of voor een kortere periode als zij dat zelf wensen. In zeer uitzonderlijke gevallen kan na 12 jaar verlenging van de partneralimentatie worden aangevraagd. Bij ex-gehuwden en ex-geregistreerd partners zònder eigen kinderen is de wettelijke duur gelijk aan de relatieperiode van het huwelijk of het geregistreerd partnerschap als dat korter dan 5 jaar heeft geduurd. Bij een huwelijk of geregistreerd partnerschap zonder eigen kinderen dat minstens 5 jaar heeft geduurd, wordt ook uitgegaan van een alimentatieperiode van 12 jaar. Als de alimentatiebetalende ex-partner komt te overlijden vervalt (vanzelfsprekend) de alimentatieverplichting. In sommige gevallen heeft de nabestaande ex-partner dan recht op een partnerpensioen. De partneralimentatie komt ook te vervallen bij het aangaan van een nieuwe partnerrelatie zoals een nieuw huwelijk of een nieuw geregistreerd partnerschap of als men gaat samenwonen met de nieuwe partner. Kinderalimentatie De betalingsperiode van kinderalimentatie is tot de 18-jarige leeftijd van het kind. De verzorgingsplicht en ook de dekking van de kosten die het kind heeft, is voor beide ouders in beginsel tot de 21-jarige leeftijd van het kind. Als men een studerend kind heeft en deze geeft aan niet in eigen levensonderhoud te kunnen voorzien dan kan het kind nog steeds een beroep doen op een bijdrage van de ouders. Vanaf de 18-jarige leeftijd wordt ouders aangeraden om de betaling van de kosten in gelijke verhouding voort te zetten en direct te betalen aan het meerderjarig kind zelf.


20


Tussentijdse wijziging alimentatie Onder bepaalde omstandigheden kan men voor zowel kinderalimentatie als partneralimentatie het alimentatiebedrag tussentijds wijzigen. De hoogte van het eerder afgesproken of door de rechter vastgestelde alimentatiebedrag kan echter niet eenzijdig gewijzigd worden. Eén van de ex-partners kan dit wel verlangen als er sprake is van een zogenoemde ‘herzieningsgrond’. Dit dient men altijd met bepaalde informatie te kunnen onderbouwen. Herzieningsgronden kunnen zijn: •

verlaging van inkomen buiten eigen schuld, bij ontslag of langdurige ziekte.

•

structurele verhoging van het inkomen van één of beide partners.

•

wijziging in de lasten van de ex-partner, bijvoorbeeld door een gedwongen verhuizing.

•

het winnen van een grote prijs of het verkrijgen van een aanzienlijke erfenis.

Bovengenoemde voorbeelden komen het meest voor. In specifieke gevallen beslist een rechter. Zoals eerder aangegeven leidt samenwonen, trouwen, of het aangaan van een geregistreerd partnerschap tot het vervallen van het recht op partneralimentatie. In dat geval kan een alimentatiebetaler dan ook direct stoppen met het betalen van partneralimentatie. Wijziging in onderling overleg Men kan in onderling overleg, eventueel onder begeleiding van een scheidingsadviseur, altijd bepalen dat het betalen van kinderalimentatie of partneralimentatie niet meer nodig is, verlaagd of zelfs wordt. Het is aan te raden dit ook schriftelijk vast te leggen. Wijziging na uitspraak door een rechter Als men er onderling niet uitkomt, kan men, via een advocaat, naar een rechter stappen. Het overleggen van inkomensen vermogensgegevens is dan verplicht. Een rechter beslist of en in welke verhouding alimentatie betaald moet worden. Bij een dergelijke stap moet men zich bedenken dat de kosten van procederen zoals: advocaatkosten, griffiekosten en overige kosten wel moeten opwegen tegen de (alimentatie-) baten. Als de betalingstermijn nog maar kort is, is het wellicht verstandiger af te zien van een herzieningsverzoek.


21


Uurtarief bij verlenen extraof specifiek adviesdiensten:

€ 211,25 per uur (inclusief 21% BTW)

De kosten als u géén gezamenlijk(e) èn minderjarig(e) kind(eren) heeft:    

Toets of berekening partneralimentatie: Opstellen (concept-)convenant: Kosten huwelijksakte: de gemeente) Indiening bij de rechtbank en inschrijving bij de gemeente van uw (echt)scheiding door onze huisadvocaat: en 21% BTW)

ca.

€ 299,- inclusief 21% BTW € 1.699,- inclusief 21% BTW € 15,- (zelf af te halen en te betalen bij

€ 850,- (inclusief leges voor de rechtbank --------- + € 2.564,- (inclusief 21% BTW de

Totale prijs (echt)scheiding: bovengenoemde aktekosten)

De kosten als u wel gezamenlijk(e) èn minderjarig(e) kind(eren) heeft:      

Berekening kinderalimentatie: Opstellen ouderschapsplan: Toets of berekening partneralimentatie: Opstellen (concept-)convenant: Kosten huwelijksakte en geboorteakte(n) kind(eren): de gemeente) Indiening bij de rechtbank en inschrijving bij de gemeente van uw (echt)scheiding door onze huisadvocaat: en 21% BTW)

Totale prijs (echt)scheiding: bovengenoemde aktekosten) Totale prijs scheiding samenwonende partners:

ca.

€ 299,- inclusief 21% BTW € 299,- inclusief 21% BTW € 299,- inclusief 21% BTW € 1.699,- inclusief 21% BTW € 40,- (zelf af te halen en te betalen bij

€ 850,- (inclusief leges voor de rechtbank --------- + € 3.486,- (inclusief 21% BTW de

€ 2.297- (inclusief 21% BTW)


22


Onafhankelijke websites Een aantal instanties biedt gratis informatie op hun website. Bij de volgende websites kunt u terecht voor meer specifiekere informatie:          

Advocaat: Alimentatie-incasso: Alimentatie-informatie: Belasting: Huurtoeslag: Kinderrechtswinkel: Kindertelefoon: Notaris: Raad voor de Kinderbescherming: Raad voor Rechtsbijstand:

www.advocatenorde.nl www.lbio.nl www.nibud.nl www.belastingdienst.nl www.toeslagen.nl www.kinderrechtswinkel.nl www.kindertelefoon.nl www.notaris.nl www.kinderbescherming.nl www.rvr.org

Specifieke of persoonlijke vragen Neem voor meer informatie contact op met Martens Scheidingsadvies via: Internet: E-mail: Telefoon:

www.mscheidingsadvies.nl [email protected] 0418.677 129


23


Doorverwijzingsformulier Dit formulier is bedoeld voor een eventuele doorverwijzing naar een mediator, advocaat-bemiddelaar, adviseur of specialist waarvan u eventueel ook de aangeboden producten en/of diensten wilt gebruiken. Aangezien Martens Scheidingsadvies geen financieel belang heeft bij een doorverwijzing is een kennismakingsgesprek of de opvraag van inlichtingen geheel gratis en vrijblijvend. Wij brengen u in contact met de bij haar bekende specialist in uw regio. Als u één of meerdere opties aankruist, sturen wij u een e-mail met de bereikbaarheidsgegevens van de met ons samenwerkende en onafhankelijke partijen. []

Ja, stuur mij een e-mail met de gegevens van de volgende specialist of specialisten uit onze regio:

[ ] NMI-mediator

[ ] advocaat-bemiddelaar

[ ] verkoopmakelaar

[ ] advocaat

[ ] erkend hypotheekadviseur

[ ] aankoopmakelaar

[ ] notaris

[ ] erkend financieel adviseur

[ ] erkend taxateur

[ ] accountant

[ ] erkend pensioenadviseur

[ ] taxateur voor specifiek ......................................................................................

Voor- en achternaam:

......................................................................................

Adres:

......................................................................................

Plaats:

......................................................................................

E-mailadres:

......................................................................................

Telefoonnummer:

......................................................................................

Mobiel nummer:

......................................................................................

Stuur dit formulier ingescand naar: [email protected]


24

Praktische handleiding echtscheiding en scheiding

Recommend Documents