POSITIE-PAPIER REGIONALE SAMENWERKING GEMEENTE BREDA

| POSITIE-PAPIER REGIONALE SAMENWERKING GEMEENTE BREDA 1.

Grensontkennend samen-werken

In de netwerksamenleving is samenwerking noodzakelijk om succesvol te kunnen besturen. Verbindend bestuur is daarom een speerpunt in deze bestuursperiode. Verbindend bestuur gaat over verbindingen in de stad, wijken en dorpen en over verbindingen met inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen in Breda. Maar steeds meer ook over verbinden en samenwerken over de gemeentegrenzen heen. Ontwikkelingen en complexe opgaven vragen om regionale netwerken en bundeling van kennis en creativiteit en daarom om grensontkennend samen-werken. Letterlijk en figuurlijk. Samen werken aan sterke verbindingen met de omgeving. Nabij en verder weg.

2.

Positiebepaling en –duiding

Voor die verbinding is het belangrijk om als gemeente Breda de gewenste positie in het (boven)regionale speelveld te bepalen. Maar ook om deze actief met anderen te delen en er collectief naar te handelen. Met dit positie-papier markeren we voor onze bestaande en nieuwe samenwerkingspartners : o waar we als Breda (willen) staan; o hoe we ons als Breda nog beter met onze omgeving (willen) verhouden; o op welke schaal en op welke inhoud we als Breda verbindingen (willen) maken. Daarmee schetsen wij zowel het Bredase samenwerkingsaanbod als de Bredase samenwerkingsbehoefte. Het vertrek- en ankerpunt voor onze (boven)regionale positiebepaling is:

De gemeente Breda wil een duurzame, vitale, betrouwbare, inspirerende samenwerkingspartner zijn. Voor inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties, (kennis)instellingen én voor mede-overheden. Breda wil daarbij verbindend zijn, juist ook over de gemeentegrenzen heen. Breda: een sterke schakel- en centrumstad in een sterke regio. Wij beperken ons in deze notitie tot overheden-samenwerking; meer in het bijzonder tot samenwerking met mede-overheden op (boven)regionale schaal. Dit is al ingewikkeld en omvangrijk genoeg. Niettemin is intensivering van de samenwerking met (verbanden van) lokale en regionale maatschappelijke initiatiefnemers, bedrijven en kennisinstellingen van minstens even groot belang voor de andere, open overheid die we moeten en willen zijn. Vandaar dat de gemeente Breda in het kader van 'verbindend bestuur' en parallel aan regionale samenwerking, zoals in deze notitie wordt verwoord, ook werkt aan versterking van de externe betrekkingen. Dit richt zich o.a. op Provincie, Rijk en Europa, triplehelix organisaties en internationale samenwerking.

3.

Motieven, kernwaarden en grondhouding

Motieven De gemeente Breda gaat samenwerking aan, omdat wij geloven dat wij samen met anderen bepaalde doelstellingen beter kunnen bereiken. Het “beter” dient zich onder andere te vertalen in hogere (produkt)kwaliteit, hogere snelheid (acceleratie), hogere (klant)tevredenheid, meer innovatiekracht, meer invloed (lobbykracht), lagere kosten en/of minder verspilling. Positie-papier (boven)regionale samenwerking gemeente Breda

1

Breda nodigt andere partijen uit om samen te onderzoeken of samenwerking op een bepaalde ambitie of vraagstuk tot één of meer van deze win-win-effecten leidt. Breda zal tevens ontvankelijk zijn voor initiatieven van anderen en hun toenadering eveneens op deze motieven waarderen.

Kernwaarden Breda vindt in het aangaan en uitbouwen van samenwerking de volgende kernwaarden van belang: 1. Respect voor elkaars rol, verantwoordelijkheid, schaal en autonomie; 2. Openheid in en begrip voor elkaars motieven, belangen en ambities; 3. Gelijkwaardig- en wederkerigheid: partijen spannen zich naar vermogen naar elkaar in; 4. Resultaatgerichtheid: niet samenwerken om het samenwerken maar om samen concrete resultaten te bereiken. We zijn ons bewust, maar niet overgevoelig voor enig (historisch) sentiment jegens een 'grote' stad. Wij beseffen dan ook het extra gewicht van deze kernwaarden en het belang van een collectieve actieve en open houding van zowel de gemeenteraad, het college als de ambtelijke organisatie van Breda.

Grondhouding Bovenstaande motieven en kernwaarden laten zich vertalen in de volgende actieve grondhouding:

In onze omgeving benaderen wij steeds gericht en actief die partij(en) waarmee wij denken een bepaalde ambitie het best te kunnen realiseren. Wij staan zelf open voor dergelijke toenadering door anderen. Daarbij proberen wij tot zo concreet mogelijke samenwerkingsafspraken te komen. We werken samen op basis van wederzijds vertrouwen en respect (zie kernwaarden) om:  de gezamenlijke aantrekkelijkheid, bereikbaarheid en concurrentiekracht te vergroten;  elkaars bestuurs- en uitvoeringskracht te vergroten resp. elkaars kwetsbaarheid te verminderen;  elkaars kwaliteit te verhogen en/of  samen besparingen te realiseren. Inhoud is steeds leidend. Structuur/vorm volgt strategie/inhoud. Samenwerking is steeds een middel en geen doel.

4.

Dansen op schalen (oriëntatie)

Voor onze samenwerking en ons handelen is, zoals gezegd, de inhoud leidend. Vanuit die inhoud schakelen we steeds ‘omhoog’ of ‘omlaag’ naar de meest geschikte schaal per ambitie/vraagstuk. We peilen op dat schaalniveau het draagvlak en de ambitie van relevante partijen. We hanteren daarbij drie schaal- en schakelnivo’s:

| schaal- en schakelnivo 1 :

strategisch ∞ macro ∞ bovenregionaal

Strategische, veelal ruimtelijke en economische ambities en vraagstukken - zoals bereikbaarheid, economische structuur en innovatie, arbeidsmarkt en onderwijsklimaat – zien wij het best aangepakt op een bovenregionaal schaalniveau. Vanuit onze strategische ligging en kracht als internationale schakelen knoopstad is de WEST-waartse oriëntatie van Breda richting de zuidwestelijke Delta tussen Rotterdam en Antwerpen. Daarbij zijn de samenwerkingsverbanden van DelTri en de regio West-Brabant incl. REWIN van eminent belang voor Breda. De Bredase oriëntatie OOST-waarts is richting Brabant en zijn Duitse, Europese achterland. Daarbij is de samenwerking binnen Brabantstad, met de Provincie en met Midden-Brabant van evident belang. De Strategic Board Delta Region, de BOM en de BZW vormen voor Breda belangrijke bovenregionale partners in de schakeling tussen ‘west’ en ‘oost’ en vice versa.

Positie-papier (boven)regionale samenwerking gemeente Breda

2

Strategische samenwerking met andere steden en regio’s en met Provincie, Rijk, en Europa is daarbij voor Breda niet synoniem aan abstracte visieverhalen en verre horizonten. Integendeel. Juist de gezamenlijke strategische agenda’s zijn gebaat bij scherpe focus en concrete samenwerkingsdoelen en –resultaten.

| schaal- en schakelnivo 2 : tactisch ∞ meso ∞ regionaal Op regionale, West-Brabantse schaal ligt het accent meer bij tactische samenwerking op sociaalruimtelijk-economisch gebied. Daarbij gaat het om samenwerking op taken zoals wonen, werken, onderwijs, energietransitie, participatie, ondersteuning en zorg en cultuur en recreatie. Breda is in dat opzicht met zijn regionale voorzieningen en schaal centrumstad voor West-Brabant (zie hierna 5.). Wij willen die rol en verantwoordelijkheid nog actiever en nog meer verbindend invullen. Als schakel- en centrumstad hebben we daarbij oog voor de verbinding tussen West- en MiddenBrabant. Dat geldt zowel in de verbinding naar het samenwerkingsverband Midden-Brabant en partnerstad Tilburg als naar de daarin deelnemende, tussenliggende gemeenten zoals Gilze-Rijen. Economische structuurversterking - zoals op het gebied van Maintenance en Logistiek - connectiviteit en bereikbaarheid, maar ook samenwerking op het gebied van sociale innovatie zijn kansrijke koppelpunten. Bínnen de regio West-Brabant hebben wij nadrukkelijke aandacht voor de samenhang en samenwerking in het zogenoemde daily urban system dat de gemeenten in en rond de Baronie - blijkens diverse 1 onderzoeken – samen met Breda vormen. Dit 'eco-systeem' trekt zich niks aan van gemeentegrenzen. Meer dan 80% van de maatschappelijke bewegingen (werken/pendelen, leren, wonen/verhuizen, (ver)zorgen) en bestedingen van onze inwoners vindt hierbinnen plaats. Met deze gemeenten komen wij graag tot specifieke, subregionale samenwerkingsafspraken. Het overleg met Etten-Leur, Moerdijk en Oosterhout vormt hiervoor een prima basis, maar ook Drimmelen, Geertruidenberg, Zundert, AlphenChaam en Baarle-Nassau zijn in sociaal-ruimtelijk-economisch en maatschappelijk opzicht natuurlijke partners. Wij vragen de provincie om inhoudelijke ondersteuning te bieden bij de verdieping van dit daily urban system en het zoeken naar bijpassende, bestuurlijke vernieuwingsvormen.

| schaal- en schakelnivo 3 :

operationeel ∞ micro ∞ bilateraal

Breda werkt op operationeel niveau reeds met verschillende (buur)gemeenten intensief samen, o.a. op het gebied van bedrijfsvoering, dienstverlening, beheer, toezicht en handhaving. Wij willen deze kwalitatieve hulp en ondersteuning graag blijven bieden en deze intensiveren en verbreden met de omliggende gemeenten die dat ook willen. Voor extra kansen en impulsen op het gebied van organisatorische samenwerking is nabijheid echter niet perse een vereiste. Daarom staan wij ook open voor met organisaties ‘buiten’ de regio zoals de gemeente Tilburg. Met die partijen willen wij alternatieve kwaliteitssprongen verkennen.

5. Breda: schakelstad voor Brabant, centrumstad voor West-Brabant Onder andere uit het onderzoek van Tordoir, maar bijvoorbeeld ook in de ontwikkelagenda spoor, HOV en knooppunten van de Provincie komt Breda naar voren als internationale schakelstad voor Brabant. Breda is over weg en spoor (HSL-station) schakel naar zowel de zuidvleugel van de Randstad als naar België en Frankrijk. Breda wil die positie nog sterker inzetten voor de bereikbaarheid van en connectiviteit binnen Brabant en Brabantstad.

1

‘Kleiner sturen met grotere gemeenten’ (Rabobank, 2013), ‘Brabantse netwerken: kartering van verplaatsingsstromen en motieven (PNB/Atelier Tordoir,2014) en ‘De oriëntatie van de bevolking van de regio Breda en omstreken” (Atlas voor Gemeenten, 2015)

Positie-papier (boven)regionale samenwerking gemeente Breda

3

Naast schakelstad voor Brabant is Breda ook centrumstad voor West-Brabant. O.a. uit het onderzoek van de commissie Huijbregts, maar ook uit de vele gesprekken die wij zelf in de regio West-Brabant hebben gevoerd, constateren wij dat de centrumrol van Breda voor West-Brabant als natuurlijk wordt gevoeld en breed wordt geaccepteerd. Sterker, wij horen de oproep om deze rol nog sterker in te vullen. Breda blijft het voortouw nemen in de samenwerking binnen West-Brabant en in de verbinding met andere regio’s. Maar wij zijn ons er tegelijkertijd terdege van bewust, dat we aan deze acceptatie en dit vertrouwen moeten blijven werken. Wij zien de centrumrol van Breda voor West-Brabant op twee lagen. Allereerst ‘materieel’, met het aanbod van voorzieningen, wat een ruimer verzorgingsgebied kent dan de eigen gemeentegrenzen. Denk daarbij aan ziekenhuizen, theaters, musea, hogescholen met diverse master-opleidingen, warenhuizen, evenementen maar ook bijvoorbeeld een rechtbank en een belastingdienst. Ten tweede ‘immaterieel’ - middels een goede politieke, bestuurlijke en ambtelijke invulling van verantwoordelijkheid die bij de toevertrouwde centrumrol hoort.

6.

Inhoudelijke samenwerkingsagenda’s

Schakelkracht gaat om het zoeken, vinden en kiezen van het schaalnivo waarop een inhoudelijke ambitie het best kan worden gerealiseerd of een vraagstuk opgelost. Dit hoofdstuk geeft in hoofdlijnen de belangrijkste inhoudelijke verbanden voor Breda aan. Delta / Zuid-Nederland De strategische ligging van Breda en West-Brabant tussen de zeepoorten van Rotterdam en Antwerpen maakt dat we onze belangen in die havens moeten inbrengen. Dat doen we door, namens West-Brabant, in het DelTri-platform te participeren, maar ook via de burgemeester, als voorzitter van de Regio WestBrabant lid te zijn van de Strategic Board Delta Region. In het DelTri-platform staan ruimte voor economie (nieuwe markten, bedrijventerreinen op logistiek vlak), bereikbaarheid van de Mainport Rotterdam (via weg, water, buis en spoor) en kwaliteit van de leefomgeving centraal. Partners in DelTri zijn de regio’s Rotterdam, Drechtsteden en West-Brabant, de provincies Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland, en de havenbedrijven Rotterdam en Moerdijk, alsmede de stad Rotterdam. Gezamenlijk signaleren we kansen en bedreigingen en brengen we gezamenlijke bijvoorbeeld afgestemd in bij de BOMIRT overleggen en de Vlaams Nederlandse Delta (zes provincies in ZW-Nederland en Vlaanderen). Draagvlak voor die rol is nadrukkelijk aanwezig. De Strategic Board Delta Region is het samenwerkingsverband tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden in Zuid-Nederland, dat op de economische topsectoren Maintenance, Logistiek en Biobased, voor de verbinding en stuwing richting Den Haag en Brussel zorgt, steeds in afstemming met de regionale ontwikkelingsmaatschappijen, in ons geval BOM en Rewin. Op de schaal van de Zuidwestelijke Delta zetten wij vooral in op:  verbetering van de bereikbaarheid per spoor (verbreding Breda-Tilburg en aanleg Breda-Utrecht) en weg (Hooipolder/A27 en A58);  de doorontwikkeling van topkennisinstituten Dinalog en World Class Maintenance mede in het kader van Maintenance Valley en Logistiek;  versterking en verbinding van het (hoger) onderwijs (in Breda ROC, Avans, NHTV en NLDA) en arbeidsmarkt in Zuid-west Nederland;  koppeling van de Bredase groeisector beeldcultuur en visual design met andere topsectoren in de Delta: Maintenance, Logistiek, Biobased Economy;  stimuleren en -waar wenselijk, nodig en mogelijk- participeren in de ontwikkeling van Havenschap Moerdijk en Logistiek Park Moerdijk.

Provincie en Brabantstad Positie-papier (boven)regionale samenwerking gemeente Breda

4

Breda wil in partnerschap met de Provincie herkenbaar bijdragen aan de realisatie van het nieuwe bestuursakkoord 2015-2019 ‘Beweging in Brabant’. En dan met name met bijdragen aan: - economische en sociale structuurversterking, zoals op het gebied logistiek en zorginnovatie; - bereikbaarheid, mobiliteit, HOV; - circulaire economie en vergroening w.o. energieneutraliteit bebouwde omgeving; - cultuur, erfgoed en evenementen. Die bijdragen leveren we zowel in Brabantstad-verband als bilateraal – als centrumstad steeds in verbinding met de regio West-Brabant. Breda wil actief meedoen in de ambitie van de provincie om maatschappelijk te innoveren en biedt zich daarbij aan als partner, bijvoorbeeld als het gaat om bestuurlijke vernieuwing. De vijf grootste gemeenten (Breda, Den Bosch, Eindhoven, Helmond en Tilburg) vormen met de Provincie Noord Brabant het bestuurlijk netwerk BrabantStad. De belangrijkste taak is, naast de gezamenlijke uitbouw van de centrumvoorzieningen in deze steden, de lobby richting Brussel en Den Haag vorm te geven. In die lobby neemt Breda, vanuit haar rol als centrumstad van West-Brabant, de belangen van West-Brabant zowel bestuurlijk als ambtelijk mee. Breda participeert actief in de totstandkoming en realisatie van de nieuwe Werkagenda van Brabantstad, waarop 10 concrete onderzoeks- en uitvoeringsprojecten staan o.a. op het gebied van spoorzones, (inter)nationale evenementen, ecologie, openbaar vervoer, verbinding van campussen en wonen. Voor een aantal projecten heeft Breda zich – samen met een of meer andere steden – opgeworpen als trekker, bijvoorbeeld voor het project aansluiting MBO en arbeidsmarkt (samen met Den Bosch) en uitwisseling en bundeling van diverse campusontwikkelingen in Brabant. Bij andere projecten uit de Agenda participeert Breda in de diverse bestuurlijke en ambtelijke groepen. Deze projecten vormen ook input vanuit BrabantStad voor ‘Agenda Stad’ van het Rijk. Samen met Tilburg gaan we na hoe de kwaliteiten van Midden- en West-Brabant elkaar nog beter kunnen versterken. Voor maintenance (m.n. de luchtvaart-sector) en logistiek liggen er duidelijke relaties. Recent zijn ook bestuurlijke uitwerkingsafspraken gemaakt op bereikbaarheid (spoor en weg - A27, A58) het sociaal domein, en (hoger) onderwijs (ROC's, Avans, NHTV, NLDA, UvT en Fontys). Regio West-Brabant Samen met de 17 West-Brabantse gemeenten en het Zeeuwse Tholen vormt Breda de Regio WestBrabant. Ook daarvoor geldt dat strategische positionering en belangenbehartiging de centrale begrippen zijn. In het Visiestuk van de Strategische Agenda West-Brabant staan de drie centrale pijlers aangegeven: economie, ecologie en leefbaarheid en die in balans met elkaar ontwikkelen. Om een vitale economische, ecologische en leefbare regio te zijn is in het geactualiseerde Uitvoeringsprogramma een zestal focuspunten benoemd. Het gaat dan om concurrerende economie, attractief vestigingsklimaat, excellente arbeidsmarkt, energietransitie, opgaven bestaande woningvoorraad en woningbouw en doorontwikkeling zorg en ondersteuning. Samen met partners uit bedrijfsleven en onderwijs, maar ook met de provincie Noord Brabant wordt aan de uitvoering gewerkt. Breda vormt met haar voorzieningen een belangrijke rol in deze regio. Die rol van centrumstad vraagt zoals gezegd om een houding en attitude waarin bestuurlijk en ambtelijk de belangen van de gemeenten in West-Brabant actief en krachtig uitdraagt en behartigt. Breda wil voor een groot aantal van deze focuspunten (blijven) bijdragen aan de realisering er van door onder andere ambtelijke capaciteit daarvoor in te zetten en bestuurlijk trekker te willen zijn. Subregionale samenwerking De taken en daaraan gekoppelde bevoegdheden van gemeenten gaan over beleidszaken, die inmiddels de grenzen van de eigen gemeenten overstijgen. De actieradius in het daily urban system van inwoners beperkt zich allang niet meer tot die eigen gemeente. Toegenomen mobiliteit maakt grenzen tot administratieve hindernissen. Onze burgers wonen en werken in veel gevallen al niet meer in de eigen gemeente. Men winkelt, volgt onderwijs, gaat uit, of krijgt ziekenhuiszorg in de nabij gelegen grotere Positie-papier (boven)regionale samenwerking gemeente Breda

5

stad. Vraagstukken op het gebied van werken, wonen, winkelen, zorg, cultuur, onderwijs, e.d. lijken op zijn minst om gezamenlijke afstemming te vragen. Tordoir - in het kader van Veerkrachtig Bestuur- en Atlas voor gemeenten hebben die ‘verzorgingsgebieden’ in beeld gebracht. Met name bij het laatste onderzoek is op postcodeniveau nagegaan hoe de dominante relaties van onze burgers tussen gemeenten er uit zien. Onderstaand plaatje laat zien hoe dat daily urban system voor Breda en omgeving er uit ziet.

Wat duidelijk is dat de gehele gemeenten Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Oosterhout en Breda daar deel vanuit maken. En verder (grote) delen van de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle Nassau, Dongen, Gilze en Rijen, Halderberge, Moerdijk, Rucphen, Waalwijk en Zundert daar ook toe behoren. Dit sluit dus volledig aan op het provinciale bestuursakkoord dat nadrukkelijk uitgaat van sterke verbindingen tussen steden en hun regio’s / ommeland. De gemeenten Etten-Leur en Oosterhout hebben in hun (concept-)visies aangegeven dat op het vlak van de tactische, beleidsmatige samenwerking hun voorkeur naar een subregio uitgaat die min of meer samenvalt met het daily urban system. Ook Breda ziet in Etten-Leur, Moerdijk en Oosterhout interessante gemeenten als basis voor een intensievere samenwerking in subregionaal verband. Recent zijn bestuurlijke uitwerkingsafspraken tussen Breda, Etten-Leur, Moerdijk en Oosterhout gemaakt op de thema's:  vestigingsklimaat / A16-corridor  wonen-zorg en  verduurzaming gebouwde omgeving Andere omliggende gemeenten zijn wat betreft Breda zeer welkom zich daarop aan te sluiten. Ambtelijke, operationele samenwerking Tot slot. Breda kan en wil ook ambtelijk en organisatorisch samenwerken met andere gemeenten, wat we overigens op heel veel terreinen al volop doen. In de veiligheidsregio, de belastingsamenwerking en bijvoorbeeld op het gebied van schuldhulpverlening met de Kredietbank doen we dat op een grotere schaal dan West-Brabant. Breda kan voor organisatorische, operationele samenwerking in brede zin kwaliteit, capaciteit en (generale en specifieke) expertise bieden zoals ten aanzien van:  bedrijfsvoering w.o. advisering over en uitvoering van communicatie, HRM, ICT, financiën, juridische zaken, facilitaire dienstverlening, administratie, inkoop, control e.d.;  (publieks)dienstverlening w.o. zoals vergunningen, voorzieningen, basisregistraties, toezicht en handhaving, parkeren, afvalservice;  beheer openbare ruimte, vastgoedbeheer, ingenieursburo en wijkgericht werken; Positie-papier (boven)regionale samenwerking gemeente Breda

6

 (beleids)ontwikkeling, vastgoed(ontwikkeling), project- en programmamanagement. Nabijheid is voor Breda niet persé een vereiste. Daarom staan wij, naast samenwerking met buurgemeenten, ook open voor alternatieve kwaliteitssprongen met organisaties ‘buiten’ de regio bijvoorbeeld met de gemeente Tilburg.

7. Bestuurlijke vernieuwing Bij de intensievere inhoudelijke samenwerking zoekt en streeft Breda steeds naar sturingsvormen die tot minder bestuurlijke drukte maar wel tot meer slagkracht en ‘meters maken’ leiden. Voor de regionale netwerkvorming en samenwerking willen wij met andere partijen de creatieve mogelijkheden tot bestuurlijke vernieuwing verkennen, bijvoorbeeld ten aanzien van:  decentrale verdeling en mandatering: maak voor de onderwerpen waar je samenwerking wenst, gemeentelijke krachten en bevoegdheden wilt bundelen, een aantal wethouders eigenaar. Laat die een voorstel uitwerken en presenteren.  centrale collegebijeenkomsten zoals dat in de Drechtsteden gebeurt  betere borging van democratische legitimatie via gemeenteraden  nieuwe vormen van multilevel-governance die voor het schakelen tussen en sturen op verschillende schaalniveaus nodig zijn. In dit kader ziet Breda overigens niet direct het nut noch de noodzaak voor ingrijpende structuuraanpassingen zoals herindeling.

8. Uitnodiging Wij verwachten dat deze positiebepaling duidelijkheid schept over hoe Breda zich tot zijn bredere, regionale omgeving wil verhouden en hopen dat deze inspireert om samen met Breda concrete gezamenlijke agenda’s op te stellen, uit te werken en uit te voeren. De gemeenteraad, het college en de gemeentelijke organisatie van Breda nodigen daartoe van harte uit! Breda, juli 2015.

Positie-papier (boven)regionale samenwerking gemeente Breda

7